‫سازمان مردم‌نهاد‬

‫از ویکی‌پدیا‪ ،‬دانشنامهٔ آزاد‬

‫سازمان مردم‌نهاد[‪]۱‬یا‪ ‬سمن‪ ‬یا‪ ‬ان‌جی‌او(به‪ ‬انگلیسی‪ Non Governmental Organization :‬و به اختصار‪ )NGO :‬به اشکال و‬

‫انحای مختلف در سراسر جهان استفاده می‌شود و با توجه به بافت کالمی که در آن مورد اس‪//‬تفاده ق‪//‬رار گرفت‪//‬ه‪ ،‬ب‪//‬ه ان‪//‬واع گون‪//‬اگون‬
‫س‪///‬ازمانها‪ /‬اش‪///‬اره می‌کن‪///‬د‪ .‬س‪///‬ازمان مردم‌نه‪///‬اد در کلی‌ت‪///‬رین معن‪///‬ایش‪ ،‬ب‪///‬ه س‪///‬ازمانی اش‪///‬اره می‌کن‪///‬د ک‪///‬ه مس‪///‬تقیما بخش‪///‬ی از‬
‫ساختار‪ ‬دولت‪ ‬محسوب نمی‌شود‪ ،‬اما نقش بسیار مهمی بعنوان واسطه بین فرد فرد مردم (اتم‌های اجتماع) و قوای حاکم و حتی خ‪//‬ود‬
‫جامعه ایفا می‌کند‪.‬‬

‫بسیاری از سازمان‌های مردم‌نهاد‪ ‬غیر انتفاعی‪ ‬نیز هس‪//‬تند‪ .‬بودج‪//‬ه این س‪//‬ازمانها‪ /‬از طری‪//‬ق کمکه‪//‬ای م‪//‬ردمی‪ ،‬س‪//‬ازمان‌های دول‪//‬تی‪،‬‬
‫توسط خود دولت یا ترکیبی از طرق مذکور تامین می‌شود‪ .‬بعضی از سازمان‌های مردم‌نهاد نیمه مس‪//‬تقل (‪ )QUANGOs‬وظ‪//‬ایف و‬
‫کارهای دولتی را نیز انجام می‌دهند‪ .‬برخی از این سازمانها‪ /‬هیچ عالقه‌ای به سیاست‪ /‬ندارند؛ این در حالی است که برخی از آنها ب‪//‬ه‬
‫منظور تامین منافع اعضای خود صرفا به‪ ‬البی‌گری‪ ‬در دولت می‌پردازند‪.‬‬

‫از آنجا که اصطالح «سازمان مردم‌نهاد» بسیار کلی است‪ ،‬بسیاری از این سازمانها‪ /‬ترجیح می‌دهند از اصطالح سازمان داوطلبان‪//‬ه‬
‫خصوصی(‪ )PVO‬یا سازمان توسعه خصوصی (‪ )PDO‬استفاده کنند‪.‬‬

‫گزارش تهیه شده توسط سازمان ملل در سال ‪ ۱۹۹۵‬در خصوص‪ ‬حکومت جهانی‪ ‬نشان می‌داد که در آن زمان قریب ب‪//‬ه ‪۰۰۰ ،۲۹‬‬
‫سازمان مردم‌نهاد بین المللی وجود داشته‌است‪ .‬تعداد سازمان مردم‌نهاد داخلی کشورها حتی از این رقم نیز باالتر بوده‌است‪ :‬حدود ‪۲‬‬
‫میلیون سازمان غیردولتی در ایاالت متحده فعالیت می‌کنند ک‪//‬ه بیش‪//‬تر آنه‪//‬ا در ‪ ۳۰‬س‪//‬ال گذش‪//‬ته تش‪//‬کیل ش‪//‬ده‌اند‪ .‬روس‪//‬یه‪ ‬ن‪//‬یز ‪۴۰۰۰‬‬
‫سازمان مردم‌نهاد دارد‪ .‬در‪ ‬هندوستان‪ ۲ ‬میلیون سازمان مردم‌نهاد وجود دارند‪ .‬روزانه چندین مورد از این سازمانها ایجاد می‌شوند‪.‬‬
‫تنها در‪ ‬کنیا‪ ،‬قریب به ‪ ۲۴۰‬سازمان مردم‌نهاد در هر سال تاسیس می‌شود‪.‬‬

‫تاریخچه‬
‫اگرچه‪ ‬انجمن‌های داوطلبانه‪ ‬شهروندان در سراسر‪ ‬تاریخ‪ ‬وجود داشته‌اند‪ ،‬سازمانهای‪ /‬غیردولتی اغلب به همان منوال که امروزه‪،‬‬
‫بویژه در سطح بین‌الملل دیده می‌شوند‪ ،‬در دو قرن اخیر توسعه یافته‌اند‪ .‬یکی از اولین سازمان‌های اینچنینی‪ ،‬صلیب سرخ‬
‫جهانی‪ ‬است که در سال‪ ۱۸۶۳ ‬تاسیس شد‪.‬‬

‫عبارت «سازمانهای غیردولتی» با تاسیس‪ ‬سازمان ملل متحد‪ ‬در سال ‪ ۱۹۴۵‬که مفاد آن در ماده ‪ ۷۱‬از فصل ‪ ۱۰‬منشور سازمان‬
‫ملل آمده‌است‪ ،‬به وجود آمد‪.‬‬

‫برای آگاهی از نقش شورایی سازمانهایی که نه دولت هستند و نه کشورهای عضو سازمان به وضعیت شورایی مراجعه کنید‪.‬‬
‫اولین تعریفی که از «سازمانهای‪ /‬غیردولتی بین‌المللی»(‪ )INGO‬ارائه شده‌است‪ /‬مربوط می‌شود به قطعنامه‪ECOSOC )۱۰( ۲۸۸ /‬‬
‫به تاریخ‪ ۲۷ ‬فوریه‪ : ۱۹۵۰ ،‬که در آن اینچنین آمده است«هر گونه سازمان بین‌المللی که از طریق پیمان و معاهده بین‌المللی ایجاد‬
‫نشده‌است»‪ .‬نقش اساسی سازمانهای غیردولتی و دیگر «گروههای اصلی» در توسعه پایدار در ماده ‪ ۲۷‬دستور کار ‪ ۲۱‬به رسمیت‬
‫شناخته شده‌است‪ ،‬که منجر به توافقات جدید و بازبینی شده برای روابط شورایی بین سازمان ملل و سازمان‌های مردم‌نهاد شد‪.‬‬

‫فرایند‪ ‬جهانی‌سازی‪ ‬در قرن بیستم موجب اهمیت یافتن سازمانهای مردم‌نهاد شد‪ .‬امکان حل خیلی از مشکالت داخل یک کشور‬
‫وجود نداشت‪ .‬معاهدات بین‌المللی‪ ‬و سازمان‌های بین‌المللی از قبیلسازمان تجارت جهانی‪ ‬بیش از حد بر منافع موسسات‪ /‬مالی بزرگ‬
‫متمرکز بودند‪ .‬در اقدامی برای متعادل کردن این روند‪ ،‬سازمانهای‪ /‬غیردولتی با تاکید بر مسائل بشردوستانه‪ ،‬کمک به توسعه و‬
‫[[توسعه پایدار تاسیس شدند که نمونه بارز آناجالس اجتماعی جهان‪ ‬است که هر ساله در ماه ژانویه در‪ ‬داووس‪ ‬برگزار می‌شود و‬
‫رقیب‪ ‬اجالس اقتصادی جهان‪ ‬محسوب می‌شود‪ .‬پنجمین اجالس اجتماعی جهان درپورتو آلگر‪ ‬برزیل‪ ‬برگزار شد و نمایندگان بیش‬
‫از ‪ ۱۰۰۰‬سازمان غیردولتی در آن شرکت کردند‪...‬‬
 ‫مراحل تکامل شکل گیری سازمانهای غیردولتی‬
‫سه مرحله یا دوران تکامل سازمانهای‪ /‬غیردولتی توسط کورتون سال‪ ۱۹۹۰ ‬در نوشته‌ای تحت عنوان «سه دوره شکل گیری‬
‫فعالیتهای داوطلبانه» شناسایی شده‌است‪ .‬در مرحله اول‪ ،‬نوع خاصی از سازمان مردم‌نهاد شکل می‌گیرد که بر امداد رسانی‬
‫و‪ ‬رفاه‪ ‬متمرکز بود و مستقیما به افراد ذینفع خدمات‪ /‬امدادی ارائه می‌کرد‪ .‬توزیع غذا‪ ،‬تامین پناهگاه و ارائه‬
‫خدمات‪ ‬بهداشتی‪ ‬نمونه‌هایی از خدمات این قبیل سازمانهای‪ /‬مردم‌نهاد بود‪ .‬در واقع سازمان مردم‌نهاد در این مرحله نیازهای روز‬
‫افراد را تشخیص می‌دادند و به برآورده ساختن آنها می‌پرداختند‪ .‬در مرحله دوم از تکامل‪ ،‬سازمانهای مردم‌نهاد از لحاظ وسعت و‬
‫اندازه کوچکتر شده و به مجموعه‌های مستقل و خودکفای محلی تبدیل شدند‪ .‬سازمانهای‪ /‬مردم‌نهاد در این مرحله از تکامل‪ ،‬امکانات‬
‫جوامع محلی را گسترش دادند تا بتوانند با 'اقدامات محلی مستقل' نیازهای آنها را برآورده سازند‪ .‬کورتن مرحله سوم از تکامل و‬
‫شکل گیری سازمانهای مردم‌نهاد را ' توسعه نظام‌های پایدار' می‌خواند‪ .‬در این مرحله‪ ،‬سازمانهای‪ /‬مردم‌نهاد می‌کوشند تغییراتی را‬
‫در سیاستها و موسسات در سطح داخلی‪ ،‬ملی و بین‌المللی به وجود آورند؛ آنها از نقش سابق خود که تامین و ارائه خدمات عملیاتی‬
‫بود‪ ،‬فاصله گرفته و نقش‪ ‬کاتالیزوری‪ ‬به عهده گرفتند‪ .‬به تدریج این سازمان از سازمان مردم‌نهاد امداد رسان به سازمان مردم‌نهاد‬
‫توسعه و آبادانی تغییر ماهیت داد‪.‬‬

‫جذب و استخدام کارکنان‬

‫این طور نیست که همه مردمی که برای سازمانهای‪ /‬مردم‌نهاد کار می‌کنند داوطلب باشند‪ .‬حقوقی که اعضای نیروهای حقوق بگیر‬
‫سازمانهای مردم‌نهاد می‌گیرند کمتر از حقوقی است که در سازمانهای‪/‬تجارت‪ ‬بخش خصوصی پرداخت می‌شود‪ .‬کارکنان سازمانهای‬
‫غیردولتی بسیار زیاد به اهداف و اصول‪ ‬سازمان‪ ‬پایبند هستند‪ .‬دلیل داوطلب شدن افراد صرفا‪ ‬نوع دوستی‪ ‬نبوده‪ ،‬بلکه این امر نه‬
‫تنها برای کسانی که این افراد به آنان خدمت می‌کنند‪ ،‬بلکه برای خودشان نیز مزایای مستقلی در بر دارد‪ ،‬که از آن جمله می‌توان‬
‫به مهارت‪ /،‬تجربیات و ارتباطی که افراد از آن برخوردار می‌شوند اشاره کرد‪.‬‬

‫این‌که آیا مهاجران را باید به کشورهای در حال توسعه فرستاد یا خیر محل بحث و مناظره بوده‌است‪ .‬اغلب این نوع کارکنان را به‬
‫منظور جلب رضایت‪ ‬اهدا کننده‪ ‬ای به کار گرفته می‌شود که می‌خواهد پروژه تحت حمایت را که توسط شخصی از یک‪ ‬کشور‬
‫توسعه یافته‪ ‬مدیریت می‌شود ببیند‪ .‬با وجود این‪ ،‬چندین عامل می‌تواند تخصص این کارکنان یا نیروهای داوطلب را خنثی کند‪:‬‬
‫هزینه‪ ‬نیروی خارجی‪ ‬اغلب باالست‪ ،‬در کشوری که قرار است آنها به آن‌جا فرستاده شوند‪ ‬جنبش توده‌ای‪ ‬وجود ندارد و عامل آخر‬
‫آن است که مهارت و تخصص داخلی در چنین شرایطی دست کم گرفته می‌شود‪.‬‬

‫از لحاظ تعداد نیروهای استخدامی بخش سازمانهای‪ /‬مردم‌نهاد مورد مهمی محسوب می‌شوند‪ .‬من باب مثال‪ ،‬کانسرن بین‌المللی‪ ،‬که‬
‫یک سازمان غیر دولتی بین‌المللی شمالی فعال در زمینه مبارزه با فقر است‪ ،‬تا پایان سال ‪ ۱۹۹۵‬میالدی ‪ ۱۷۴‬نیروی مهاجر‬
‫استخدام کرد و بالغ بر ‪ ۵۰۰۰‬نیروی بومی آن در کشورهای در حال توسعه‪ ‬آفریقا‪ ‬وآسیا‪ ‬و‪ ‬هائیتی‪ ‬مشغول به کار بودند‪.‬‬

‫تامین بودجه‬
‫سازمانهای مردم‌نهاد بزرگ بودجه‌های ساالنه چند میلیون دالری دارند‪ ،‬به عنوان مثال‪ ،‬بودجه‪ ‬انجمن بازنشستگان آمریکا‪ ‬در‬
‫سال‪ ۱۹۹۹ ‬باالی ‪ ۵۴۰‬میلیون دالر بود‪.‬‬

‫بودجه مصرفی‪ ‬دیدبان حقوق بشر‪ ‬در سال‪ ۲۰۰۳ ۷/۲۱ ‬میلیون دالر آمریکا بود که کل این رقم به این سازمان اهدا شد‪ .‬تامین‬
‫چنین بودجه‌های کالنی مستلزم آن است که سازمانهای‪ /‬مردم‌نهاد تالش فراوانی در خصوص جمع آوری اعانه از خود نشان دهند‪.‬‬
‫بخش اعظمی از بودجه سازمانهای‪ /‬مردم‌نهاد از محل‪ ‬حق عضویت در سازمان‪ ،‬فروش‪ ‬محصوالت (تجاری) کاال‪ ‬و خدمات‪/،‬‬
‫کمک‌های مالی اعطا شده توسط موسسات بین‌المللی یا دولتها و کمک‌های مردمی تامین می‌شود‪ .‬هدایای‪ ‬اتحادیه اروپا‪ ‬که بسیار‬
‫زیاد اعطا می‌شود‪ ،‬نیز می‌تواند تامین کننده بودجه سازمانهای‪ /‬مردم‌نهاد باشد‪.‬‬

‫اگرچه اصطالح ' سازمان‌های مردم‌نهاد' تلویحا بیانگر استقالل این سازمانها‪ /‬از دولت است‪ ،‬برخی از ‪ NGO‬به منظور تامین‬
‫بودجه مورد نظرشان وابستگی شدیدی به دولت دارند‪ .‬یک چهارم از درآمد ‪ ۱۶۲‬میلیون دالری‪ ‬موسسه خیریه‪ ‬آکسفام‪ ‬در‬
‫سال‪ ۱۹۹۸ ‬از محل کمک‌های دولت بریتانیا و اتحادیه اروپا تامین شد‪ .‬ورلد ویژن‪ ‬که سازمان امداد و توسعه مسیحیان آمریکا‬
 ‫است‪ ،‬کاالهایی به ارزش ‪ ۵۵‬میلیون دالر از دولت آمریکا به عنوان کمک دریافت کرد‪ ۴۶ .‬درصد درآمد‪ ‬انجمن پزشکان بدون‬
‫مرز‪ ‬که برنده‪ ‬جایزه نوبل‪ ‬نیز شده‌است‪ /،‬از محل منابع دولتی می‌باشد‪.‬‬

‫تشکل‌های مردم‌نهاد در ایران‬

‫در ایران به آن‪ ‬سازمان َمر ُدم‌نَهاد‪( ‬به اختصار‪َ  :‬س َمن)[‪ ]۱‬یا‪ ‬تشکل غیر دولتی‪ ‬می‌گویند‬

‫سازمان‌های مردم‌نهاد‪ ،‬اساسا‪ /‬با تاکید بر ‪ ۳‬اصل داوطلبانه‪ ،‬غیر انتفاعی و غیر سیاسی تشکیل و تاسیس می‌شوند‪ .‬بودجه‬
‫سازمان‌های مردم‌نهاد از راههای ذیل تامین می‌گردد‪:‬‬

‫کمک و هدایای مردمی‬

‫وقف و حبس‬

‫کمک‌های مالی از سازمان‌های دولتی و غیر دولتی‬

‫کمک‌های مالی از سازمانهای‪ /‬بین‌المللی (با رعایت مقررات مربوطه)‬

‫وجوه حاصل از فعالیتهای‪ /‬سازمان و انجام پروژه در چارچوب اهداف و اساسنامه‪ /‬و آیین نامه سازمان‬

‫حق عضویت در سازمان‬

‫بدیهی است هرموسسه یا بنیاد غیردولتی باتوجه به نیازاعضای خود‪ ،‬موضوع فعالیت مشخصی را پی می‌گیرد موضوعاتی مانند‪:‬‬
‫دین‪ ،‬آموزش‪ ،‬بهداشت‪ ،‬محیط زیست‪ ،‬اشتغال‪ ،‬فرهنگ‪ ،‬هنر‪ ،‬جوانان‪ ،‬کودکان‪ ،‬زنان‪ ،‬سالمندان و یا موضوعات تخصصی و‬
‫علمی‪.‬‬

‫بعضی از صاحبنظران‪ ،‬تشکلهای مردم‌نهاد به چندین دلیل ممکن است شکل بگیرند که مهمترین آنها‪:‬‬

‫اهداف انسان دوستانه‬

‫احساس نیاز یا تجربه شخصی در برخورد با معضالت اجتماعی‬

‫دستورات و سفارشات‪ /‬بزرگان در نیکوکاری و حرکتهای انسان دوستانه‬

‫تشکل‌های غیر دولتی برای ادامه فعالیت خود نیازمند ویژگی‌هایی هستند که ضامن بقا و موفقیت آنهاست‪ /‬که می‌توان به رئوس آن‬
‫اشاره کرد‪:‬‬

‫خودجوشی ونیازطبیعی‪-‬اهداف مشترک اعضا‪ -‬قانونمندی‪ -‬برنامه وفعالیت مدون‪ -‬مشارکت‪ /‬وجلب مشارکت(عضوپذیری)‪-‬‬
‫استقالل‬

‫تشکل‌ها و قوانین مربوطه‬

‫آیین نامه تاسیس و فعالیت سازمانهای غیردولتی‪ ‬مورخه ‪ ۲۹/۳/۸۴‬درآخرین روزهای دولت‪ ‬سید محمد خاتمی‪ ،‬بنا به پیشنهاد‬
‫مورخه ‪ ۸/۵/۸۳‬وزارت اطالعات و به استناد اصل ‪ ۱۳۸‬قانون اساسی‪ ‬تصویب و اجرایی شد‪ .‬عناوینی چون «جمعیت»‪،‬‬
‫«انجمن»‪« ،‬کانون»‪« ،‬مرکز»‪« ،‬گروه»‪« ،‬مجمع»‪« ،‬خانه»‪« ،‬موسسه» می‌توانند بجای واژه «سازمان» و تشکلهای غیر دولتی‬
‫بکار گرفته شوند‪ .‬تشکل‌ها می‌توانند با موضوع فعالیت و اهداف مشترک با رعایت آیین نامه مذکوربه صورت شبکه درآیند و یا به‬
‫عضویت سازمانهای‪ /‬بین‌المللی درآیند‪ .‬شبکه‌ها یا حتی تشکل‌های فعال در راستای تحقق خواسته‌های مشروع اعضای خود‪ -‬بسته به‬
‫اعتباروصالحیت خودوگسترش فعالیت و تعامل آنها با دیگرتشکلها (کار جمعی تشکلها) ‪ -‬قابلیت‌های قانونی بسیار دارند ؛ از‬
‫انتشار نشریه و برگزاری تجمع و گردهمایی تا تصمیم سازی و مشارکت در تصمیم گیری‌های دولتی وحتی اعطای طرح و لوایح‬
‫به دولت یا مجلس و حتی تقاضای اصالح در قوانین موضوعه کشور‪.‬‬