ЗАРЛИГААР ТОГТООСОН МОНГОЛЫН УЛСЫН ХУУЛЬ ЗVЙЛИЙН БИЧИГТ ЗААСАН

БАЙДАЛ

1911 онд Монгол Улс Манжийн дарлалаас чєлєєлєгдєж, тусгаар тогтнолоо сэргээн мандуулсан
билээ. Зарлигаар тогтоосон Монгол Улсын хууль зvйлийн бичигт “Тамгын тєвийн vсэг соёмбын
“Э”, “Бам”, зvvн баруун этгээдэд монгол vсэг сийлэх, тєрийн далбааны дундад мєн vсгийг хийх
тухай” заажээ. Ингэснээр соёмбо, “Э”, ”БАМ” vсэг нь сvлд болж, арга, билгээ хослон тєр улс,
vндэс язгуураа хєгжvvлэхийн илэрхийлэл болжээ.

1924 ОНЫ VНДСЭН ХУУЛЬД ЗААСАН БАЙДАЛ

Аливаа улс гvрний эрхэм нэгэн бэлгэдэл нь сvлд тэмдэг байдаг байна. Монгол Улсын тєрийн
сvлдний тvvх нь бvр Хvннvгийн vеэс эхэлдэг байна. Хvннv нар нар, сар, гал, буга, гєрєєс, шувууны
дvрс эрхэмлэдэг байсан тухай тvvхэнд тэмдэглэжээ. 13 дугаар зууны vед цагаан шонхор шувуу
язгуурын монгол аймаг болох Хиад боржгины сvлд болж байжээ.
Сvлдний талаар 1924 оны Анхны Vндсэн хуулийн Дєчин наймдугаар зvйлд “Улсын сvлд тэмдэгт
дээр дурдсан соёмбо vсэг, тvvний доод этгээдэд бадамлянхуа цэцгийн зураг бvхий сvлд тэмдэг
хэрэглэн явуулбал зохино” хэмээн заасан буй.
БНМАУ-ын Тєрийн сvлдний зураг. 1940 он.

1940 ОНЫ VНДСЭН ХУУЛЬД ЗААСАН БАЙДАЛ

1939 оны 12 дугаар сарын 8нд Х.Чойбалсан ЗСБНХУ-ын Гадаад хэргийн ардын комиссарын
орлогч В.Деканозовтой албан ёсоор уулзаж, ирсэн хэрэг зорилгоо тvvнд албан ёсоор танилцуулж,
Сталин болон бусад удирдагчдад уламжлахыг хvссэн байдаг. Ингээд 1940 оны 1 дvгээр сарын 3-
ны орой 20 цагт И.Сталин, Б.Молотов, К.Ворошилов, Л.Берия, В.Деканозов нар Х.Чойбалсан
тэргvvтэй Монголын тєлєєлєгчдийг Кремлийн ордонд хvлээн авч уулзсан байна.
Энэхvv уулзалтын талаар Х.Чойбалсан єврийн дэвтэртээ шинэ vсгээр товч тэмдэглэн vлдээжээ.
Мєн энэхvv уулзалтын орос протокол эдvгээ ОХУ-ын Нийгэм, улс тєрийн тєрийн архивт буй
бєлгєє. Энэ уулзалтын vеэр дээр дурдсанчлан олон асуудал яригдсан ч энэ удаа бид БНМАУ-ын
Vндсэн хууль, тєрийн сvлдний талаархи хэсгийг энд толилуулъя.
БНМАУ-ын шинэ Vндсэн хуулийн талаар товч яриа болоход И.Сталин шинэ Сvлдний тєслийг
vзээд, Монгол Улс газар тариалангийн орон биш, тариа их тарьдаггvй байж юунд ийм сvлдтэй
байх вэ, ер таарахгvй. Монгол улс бол мал аж ахуйн орон. Чингэхээр мал олонтой гэдгээ
харуулахын тулд сvлд чинь голдоо морьтой хvнтэй тvvнийг тойрсон янз бvрийн малын дvрстэй
байвал зохино гэжээ. Уулзалтын тєгсгєлд Чойбалсан: “Манай улсын сvлдэд Чингис хааны тугийн
дvрсийг оруулж болох уу? хэмээн асуусанд Сталин:
БНМАУ-ын Тєрийн сvлдний зураг. 1955 он.

“Болно, хамаагvй. Урьд цагт адууны дэл сvvлээр ч цэргийн туг манжлага хийж явсан тvvх байдаг
юм” гэжээ.
1940 оны Vндсэн хуулийн 92 дугаар зvйлд тєрийн сvлдний талаар заахдаа: “Бvгд Найрамдах
Монгол Ард Улсын сvлд тэмдэг бол дугуй хэлбэртэй, дунд нь Монгол Улсын хангай, тал, говь
нутаг дээр нарны зvг уурга бариад давхиж яваа морьтой ард байх ба дугтуйн хєвєєгєєр євс
ногооны дээр хонь, vхэр, тэмээ, ямааны толгойг хоёр талд зурж, дугуйн дээд талыг дан алхан
хээгээр хvрээлж, дунд нь таван хошуу тэмдэг байна. Євс ногооны доод уулзарт улаан лент дээр
“Бvгд Найрамдах Монгол Ард Улс” хэмээсэн бичиг байна” хэмээжээ.

1960 ОНЫ VНДСЭН ХУУЛЬД ЗААСАН БАЙДАЛ

1960 оны Vндсэн Хуульд тєрийн сvлдний тухай заахдаа: БНМАУ-ын

“Ердvгээр зvйл.
ТєрийнБvгд Найрамдах
сvлдний зураг.Монгол
1960 он.
Ард Улсын тєрийн сvлд бол тєрийн мєн чанар, улс тvмний найрамдлын vзлийг илэрхийлэн тус
орны vндэсний болон эдийн засгийн онцлогийг vзvvлсэн байна.
БНМАУ-ын сvлд бол тарианы тvрvvгээр хєвєєлсєн дугуй хэлбэртэй байна. Тарианы ишийг хvрд
араагаар холбож, эдгээрийг БНМАУ гэсэн vсэг бvхий улаан, цэнхэр єнгийн туузаар ороож
зангидсан байна. Сvлдийн тєвд БНМАУ-ын хангай, говь, тал хосолсон нутгаар мандах
коммунизмын наран єєд хурдалж яваа морь унасан хєдєлмєрчин хvн зурсан байна.
Сvлдний магнайд тариан тvрvvний хоёр vзvvрийн хооронд дундаа алсан соёмбо vсэг бvхий таван
хошуу байна” гэжээ.
Монгол Улсын Тєрийн сvлдний зураг. 1992 оноос.
1992 ОНЫ VНДСЭН ХУУЛЬД ЗААСАН БАЙДАЛ
1992 оны Vндсэн хуулийн Арван хоёрдугаар
зvйлд сvлдний тухай заахдаа: “1. Монгол
Улсын тусгаар тогтнол, бvрэн эрхт байдлын
бэлгэ тэмдэг нь Тєрийн сvлд, туг, далбаа,
тамга, дуулал мєн. 2. Тєрийн сvлд, туг,
далбаа, дуулал нь Монголын ард тvмний
тvvхэн уламжлал, хvсэл тэмvvлэл, эв нэгдэл,
шударга ёс, цог хийморийг илэрхийлнэ. 3.
Тєрийн сvлд нь ариун цагаан єнгийн бадам
цэцэг суурьтай, тєгсгєлгvй vргэлжлэн
дэлгэрэх тvмэн насан хээгээр хєвєєлсєн,
мєнх тэнгэрийг бэлгэдсэн дугариг хєх
дэвсгэртэй байдал, цог хийморийг илтгэсэн
алтан соёмбо, эрдэнийн хvлгийг хослуулан
дvрсэлсэн байна. Сvлдний хvрээний магнайн
хэсэгт эрт, эдvгээ, ирээдvй гурван цагийг
бэлгэдсэн хvслийг хангагч чандмань эрдэнэ,
доод хэсэгт эх газрыг тєлєєлсєн ногоон
єнгийн уулан хээ, ашид дэвжихийн єлзий
хутаг оршсон хvрдийг тус тус дvрсэлнэ.
Хvрдийг хадгаар дээдлэн сvлжсэн байна”
хэмээсэн байна.