29 38 - 29 è Hñ™w

1386 vH__Èf 29 ÍvHÂa Hädc ÏHiVÁi IdVúk

@
ËhV__dh vn ÏV__Èa J__öò_k è¨<__ñ_j D___svVf
@
JsnVfc vHdNÁ™shVé;n
#ËhVdh &ËhVÈj &ËhVÈj ÍHæúkhn &Hädc ÏHiVÁi SdnV` &ÏcHsVÈa ÍN¥úkhn vHÎúkhn
(85/7/8 ^DdHÈk ùVdB` OdvHj &84/8/14^IgHÆl JtHdvn OdvHj)

^ÍNÎ¥]

Aòf ãB[ EuHf &I¶s<j ‰Hp vn ÏHiv<ú; ÏHiVÈa KdVj øvCf vn HjÚNÂu &JÎgH¶t , JζÂ[ Np ch AÎf C;VÂj

KÎl,n ch Vj øvCf Np ch AÎf Däök v<x If HiVÈa Kdh IíÎék vn , ÍNa HiVÈa Kdh If Hiv<ú; Kdh Ïh I¶s<j ÏHi GÎökHé` ch Ïh ÍNÂu

Ë> M<s èH¶äj , ÏVÈa Jöòk ÀNdN` Kdh Hf I„fHÆl ÏhVf &I¶s<j ‰Hp vn ÏHiv<ú; ch DoVf #Nkh ÍNa Hiv<ú; Kdh VÈa KÎl<s ,

Ãin Xsh,h ch &ËhVÈj VÈa ÀNÁdhCt , ËHfHéa Nav ch ÏVÎ=<„[ ÏhVf CÎk ËhVdh vn #Nkh IétV= vH; If hv Dûòúl èHlhNrh , Hi JsHÎs

ÏHi ù,v ÏVÎ=vH; If Hf Hj n<a Dl D¶s IgHÆl Kdh vn #Jsh ÍNa IétV=vH; If ÏnN¶él èHlhNrh , Hi JsHÎs &N¶f If ÏNÎav<o GÈ]

JÎgH¶t Np˜ ch AÎf C;VÂj ch Nkh Iéökh<j DdhncC;VÂj ÏHi JsHÎs ÏVÎ=vH; If Hd> I; ‰h<ás Kdh ÏhVf &ÏVÈa Jöòk ËhCÎl DsvVf

n<[, v<ú; vn ËH;HÂ; ÏVÈa Jöòk I; Nin Dl ËHúk DsvVf Kdh ch ÍNl> Jsn If {dHék #NfHÎf DòsH` &NÁiH¥f ËhVÈj vn JζÂ[ ,

ÍhVÂi VéúÎf ÏVÈa Jöòk Hd , Np ch AÎf C;VÂj Nk,v Hf 1355 Hj 1335 ‰Hs ch v<ú; ÏVÈa ÊH§k Udc<j &Kdh Lyv D„u #nvhn

, Jsh Ín<f J;Vp ‰Hp vn ÏVj FsHÁél Udc<j JÂs If , ÍNa IésH; Ë> C;VÂj ch {dvNj If 1375 Hj , N¶f If 1355 ‰Hs ch , Ín<f

ÊH§k ÏVÎ= G¥a vn , ÍNa ËhVÈj ÏVÈa Jöòk ËhCÎl AiH; EuHf N¶f If 1340 Ãin Xsh,h ch DdhncC;VÂj ÏHi JsHÎs ‰HÂuh

#Jsh Ín<f vhB=VÎeÇj v<ú; n<[<l ÏVÈa

^ÏN΄; ÏHi Í\h,

#ÏVÈa ÊH§k &DdhncC;VÂj ÏHi JsHÎs &ÏVÈa Jöòk

ÍHæúkhn Dúi,|` ÊVéñl Jk,H¶l ÏHi JdHÂpch I„Îs<ÁdNf # Jsh VÈa ÍchNkh ÏnVfvH; Dúi,|` óVx ch ìVòéöl IgHÆl Kdh @
#n<a Dl ÏvhCæsHås ÏcHs VÈa , K¥öl èvhc, ÏvH¶l , ÏcHsVÈa ÊVéñl Jk,H¶l , ËhVÈj
E-mail: zebardst@ut.ac.ir & 021-66461504 ^VfHÂk & 021-66418899 ^K™„j @@

IlNÆl #1
AdHl> , vHÈl v<§Ál If ÏVÈa I¶s<j ÏHinVäihv ÏVÎ=vH; If
#:]<; , DkHÎl ÏHiVÈa ÍHædH[ , AÆk Jd<Æj , ËhVÈj Nav
If v<ú; øvCf ÏHiVÈa ËHÎl ch DdHiVÈa CÎÈíj , ãHòékh
#n<a ËhVÈj ch DdhncC;VÂj EuHf HÈk> ös<j I; DÆdVx
If , L§Ál Ïh I¥äa vn &D„wh ÏHiVÈa IkHiH=> ãHòékh , KÎζj
ËhVÈj TdHz, ch DoVf HiVÈa Kdh I; DÆdVx If FsHÁl nhN¶j
D„l ÏHi èV[HÈl ËNa Ïh IÆ¢Ál EuHf , NkVÎ= ÍNÈuVf hv
#(56-59 &1383 &JsnVfc) Nk<a
I; Jsh Kdh &Jsh Ë> If OsH` KétHd ÏhVf IgHÆl Kdh I; Dgh<ás
Np˜ ch AÎf C;VÂj ch Jsh Iéökh<j Hi JsHÎs Kdh ÏhV[h Hd>
Jöòk Hd> Vædn èvHäu If ?Ik Hd NiH¥f ËhVÈj vn JζÂ[ , JÎgH¶t
&Jsh HiVÈa Jöòk vn JÎgH¶t , JζÂ[ C;VÂj v<„äj I; ÏVÈa
IétHd AdhCth Hd , Iéahn AiH; ËhVdh vn IéaB= Ãin vHÈ] Dx vn
ÀNdN` G΄ñj , DsvVf IgHÆl Kdh D„wh ´Ni &KdhVfHÁf #Jsh
1375-1335 Ãin vHÈ] ‰<x vn Ë> è¨<ñj , ÏVÈa Jöòk
#Jsh ËhVdh vn
èHdV§k , Ë<él Vf Ïv,Vl Hf hNéfh &´Ni Kdh If DfHÎésn ÏhVf
Sås , ÍNa Idhvh ÏVÈa Jöòk ÏHi IdV§k , Ê<È™l &XäjVl
IétV=vH; If ÏVÈa Jöòk ËhCÎl DsvVf ÏhVf I; DdHi WoHa
ÏHiJsHÎs ÏN¶f Aòf vn #Nk<a Dl DtV¶l &Nk<aDl
vHûéoh v<x If IéaB= Ãin vHÈ] vn ËhVÈj VÈa ch DdhncC;VÂj
ËhCÎl AíÁs ÏHi WoHa ÏVÎ=vH; If Hf Sås , ÍNa v,Vl
Dx vn v<ú; vn ÏVÈa Jöòk ËhCÎl è¨<ñj &ÏVÈa Jöòk
vn #Jsh IétV=vhVr DsvVf nv<l 1375 Hj 1335 ÏHi ‰Hs
ÏVÎ= IíÎék Hi WoHa Kdh èhVÎήj õHshVf , ÏN¶f Aòf
#n<a Dl Idhvh I¶gH¢l
AÎf Däök v<x If &IétHd I¶s<j ÏHiv<ú; ÏVÈa ÊH§k Hf IödHÆl
DuNl ,h #Jsh Hiv<ú; Kdh VÈa KÎl<s , KÎl,n ch Vj øvCf Np ch
ÏHiv<ú; ch DoVf , I¶s<j ‰Hp vn ÏHiv<ú; F„yh I; Na
FÎjVj KdNf #NÁéöi ÏVÈa Jöòk ÏHi ÊH§k Ïhvhn IétHd I¶s<j
&Hiv<ú; Kdh ÏVÈa ÊH§k vn n<[<l ÏHiVÈa Jöòk I;
X„öl Hiv<ú; Kdh ÏVÈa ÊH§kVf , Ín<f D„l C;VÂj ÏHiË<kH;
Jäök I; Dér, & ¨<Ú¶l .(Jefferson, 1939,226-232) NÁéöi
30
JsnVfc vHdNÁ™sh
‰Hp vn ÏHiv<ú; F„yh I; NÁin Dl ËHúk ÍNa ÊHíkh èH¶gH¢l
Udc<j À<ñk , Hi ÍHæék<¥s DdH†t ös<j Nk,v ch I¶s<j
NÁéöi DqhvHk n<o ÏnHûérh ÏHi JÎgH¶t , JζÂ[ ÏhIÆ¢Ál
Ï H i J Î g H ¶ t N p c h A Î f C ; V Â j & Í | d , I f .(Mathur, 1 9 9 7 , 6 5 )
Kdh VÈa KdVj øvCf vn JζÂ[ , DsHÎs &DuHÂé[h &ÏnHûérh
ch Ïh ÍNÂu Aòf ãB[ EuHf HÈÁj Ik &(HiVÈa Jöòk) Hiv<ú;
I¥„f &Jsh ÍNa HiVÈa Kdh If Hiv<ú; Kdh Ïh I¶s<j ÏHi GÎökHé`
I[h<l Ïh ÍNdNu è±¥úl , GdHöl Hf HiVÈa Jöòk Kdh n<o
Jöòk WoHa Xs<él I; Ïv<x If .(Sawers, 1989, 841) NkhÍNa
5/2 n,Np ËHÈ[ ÏHi v<ú; G; ÏhVf (VÈa ,n WoHa) 1ÏVÈa
Hiv<ú; Kdh ch D;Nkh nhN¶j &Kdh LyV΄u .(Pumain, 2003,7) Jsh
If Ë> M<s èH¶äj , ÏVÈa Jöòk ÀNdN` Hf I„fHÆl ÏhVf hv DjHlhNrh
ÏhVf #Jsh Hiv<ú; n,N¶l Kdh ch D¥d ËhVdh #Nkh IétV= vH;
, Hi JsHÎs ËhVÈj VÈa ÀNÁdhCt , ËHfHéa Nav ch ÏVÎ=<„[
, Hi JsHÎs Kdh ÄÂ[ ch #Jsh ÍNa IétV= vH; If ÏnN¶él èHlhNrh
^nV; ÍvHah Vdc nvh<l If Ëh<j Dl èHlhNrh
vn HÈk> If øvCf UdHÁw ãB[ ÏhVf I¶s<j ÏHi F¢r nHídh
-57) LíÁ` , (1346-51) ÊvHÈ] DkhVÂu ÏHiIlHkVf
ÏVél<„Î; 120 ßH¶a vn øvCf UdHÁw ëhNph UÁl ›(1352
#(1346) ËhVÈj VÈa
ÏHiËHésh VdHs vn I; D¶dHÁw ÏhVf DjHÎgHl ÏHi JÎtH¶l Idhvh
ÏhVf IgHs 12 DjHÎgHl ÏHi JÎtH¶l &Nk<a nHídh v<ú;
‰HÆékh v<ú; ÏHi ËHésh VdHs If ËhVÈj VÈa ch I; D¶dHÁw
#NÁfHd
&Ïvhnh &DiHtv &Dac<l> v<lh vn DdHi Jd<g,h KétV= V§k vn
ÏHiIlHkVf vn Ïh IÆ¢Ál LÈl C;hVl ÏhVf LÈgHêlh , DkHésvHÂÎf
#(56-57 &1371&JsnVfc) DkhVÂu
ÏVÈa Jöòk ÏHi IdV§k , Ê<È™l #2
‰Hs vn2 Ë<sV™[ µvHl Xs<j vHf KÎg,h ÏVÈa Jöòk ÍNdh
óV¢l "3ÏVÈa Jöòk Ë<kHr " Ëh<Áu Jñj Ïh IgHÆl vn 1939
Aòf I; D=vCf vHÎöf ÏHiVÈa ÍNdN` PÎq<j ÏhVf ,h #NdnV=
C;VÂél HÈk> vn Hiv<ú; ÏnHûérh ÏHi JÎgH¶t , JζÂ[ ch Ïh ÍNÂu
hv Hi VÈa Ik<æÁdh &Nkn<f Hiv<ú; Kdh ÏHi JòédH` F„yh, ÍNa
Jöòk VÈa ,h V§k If #NÎlHk ÏVÈa Jöòk hv ÍNdN` , VÈa Jöòk
vn &IétHd I¶s<j VéÂ; ÏHiv<ú; ÏVÈa ÊH§k vn (VÈa KdVj øvCf)
31
ËhVdh vn ÏVÈa Jöòk è¨<ñj DsvVf
DæÁÎéöòk ^nV; µvn Ëh<j Dl DòdvHj v<x If XÆt hv ÏVÈa
n<[<l DéoHsVdc DæÁÎéöòk Hf DòdvHj v<x If JζÂ[
KÎf Nk<Î` üHo Ï<ægh Hf DéoHsVdc DæÁÎéöòk ›Jsh IéöäÂi
v<x If JζÂ[ DæÁÎéöòk , ›Jsh IéöäÂi nHûérh , Jl<¥p
Ïvhn IdHlVs Nav , &vH¶ésh &ÊHæÁiVdn I¶s<j If DòdvHj
.(Smith, 1995) Jsh Iéöfh, Dél<¥p
Kdh If ÏVÈa _ ÍchNkh Iäjv ÏHi Udc<j I¶gH¢l Hf 9ÏVf ËHdhVf
vn ¨<Ú¶l (ÏV§k) ‰HlVk 10ÍchNkh _ Iäjv Udc<j I; NÎsv IíÎék
Iéahn Ïh IétHd I¶s<j nHûérh I; Néth Dl ØH™jh DdHiv<ú;
Gêl) NÁaHf nHdc JζÂ[ Hf nN¶él øvCf ÏHiVÈa Ïhvhn &NÁaHf
#(v,nh,Högh Gêl) NÁaHf DæétHd I¶s<j NÁdhVt vn Hd , &(KÎ]
±lÚH; ÏHi D=|d, , èHÎw<ûo11Déöòk VÈa ÏHi ÊH§k
Jöòk ÍNdN` I;nhn ËHúk KÎÁîÂi ,h èH¶gH¢l #Nkvhn Dj,H™él
^NaHf ÏVÈa ÊH§k ch JsvnHk TdV¶j IíÎék Jsh K¥Âl ÏVÈa
ch ìvHo vn ÍNa Urh, Dk<lhVÎ` ÏHiVÈa Hf :]<; v<ú; :d
Mhv,Hl nN¶él ÏHi ÍV¶éöl Hf &‰HÆjV` Gêl) Ë> D„l ÏHicVl
øvCf ÍchNkh ch AÎf ‰,h Iäjv VÈa :d Jsh K¥Âl (n<o vHñf
ÏVÈa ÊH§k ch Vj øvCf ÏVÈa ÊH§k :d õhv vn I; NaHf Iéahn
ÍchNkh _ Iäjv L§Ál I¶s<j KÎÁîÂi ÏVf #NaHf IétV= vhVr D„l
IíÎék Kdh If , Iéökhn XäjVl ÏC;Vl ËH¥l IdV§k Hf hv VÈa
JζÂ[ L§Ál AdhCth ch VÈa ÍchNkh _ Iäjv Udc<j I; NÎsv
DaHk ÏC;Vl ËH¥l FjhVl I„ö„s :d è,H™él ó<¢s vn HiVÈa
&DÆÎä¢j èH¶gH¢l KÎÁîÂi , ÏV§k ÏHivH; õHshVf ,h #n<a Dl
I¥Ádh Vf DÁäl hv n<o ÏVÈa Jöòk 12DídvNj GlH¥j IdV§k
VækHúk , Néth Dl ØH™jh ÏnHûérh I¶s<j ch Gär ÏVÈa Jöòk
IíÎék Kdh If ÏVf #nV; Idhvh Jsh 13õvHk ÏVÈa Nav I„pVl
ÍchNkh _ Iäjv Udc<j G¥a KdVj ÍnHs ÏVÈa Jöòk I; NÎsv
#Nd> Dl n<[<f n,Nñl Dg, Ï<r ÏHi,VÎk Veh vn I; Jsh ÏVÈa
_ Ïvhnh ÏHi JòédH` Jsh K¥Âl HiVÈa Jöòk KdhVfHÁf
Ï<ægh Kdh #NÁaHf DòdvHj ÏHiv<ú; ÏHi JòédH` Hd , DsHÎs
_ Iäjv Ï<ægh Ï<s If ËHlc v,Vl Hf , HéÚdHÈk ÏVÈa Jöòk
hv Ïh I„pVl vHÈ] Ï<ægh :d ,h #nV; Nih<o GÎl ‰HlVk ÍchNkh
If) nV; nHÈÁúÎ` ‰HlVk ø¨ ÍchNkh _ Iäjv Udc<j If ËNÎsv ÏhVf
.(Berry and Horton,1971 &66-73 ch GÆk
vn KÎékh\v> ÏVÈa ÍchNkh-Iäjv Udc<j I¶gH¢l Hf D¥svHÎÁ`h,
-Iäjv ÍNuHr ch ´hVñkh ÏVÈa Jöòk I¥Ádh °Vt &1966 ‰Hs
If KÎékh\v> ÏVÈa ÊH§k I¶gH¢l vn ,h #NÁ; Dl nv hv Jsh ÍchNkh
Jöòk D=|d, 14õVd> õ<Ám<f I; DgHpvn I; NÎsv IíÎék Kdh
ÍchNkh _ Iäjv ÍNuHr Iîk> ch Vj øvCf KdhVfHÁf , nvhn ÏVÈa
Vj :]<; FjhVl If ÏN¶f ÏHi Ínv ÏHiVÈa &Jsh Nin Dl ËHúk
vn KdhVfHÁf #NÁéöi &Nin Dl ËHúk ÍchNkh _ Iäjv ÍNuHr Iîk> ch
ÍNuHr ch Iîk>ch Vj øvCf Nav If õVd> õ<Ám<f I; LéöÎf ËVr
HäÚdVÆj DkHÎl ÏHiVÈa &nhn Dl Ilhnh Jsh vH§ékh ÍchNkh _ Iäjv
Vædn èvHäu If #Nkn<f ÍnV; Nav ÍchNkh _ Iäjv Udc<j Hf Rä¢Ál
&NaHf VéúÎf 2 nNu ch VÈa KÎl,n If VÈa KdVj øvCf JζÂ[
KÎÆÆñl ch DoVf #NÁd<= Dl ÏVÈa Jöòk hv VÈa ÀchNkh
ch Vædn DoVf , ÍnV; VÎä¶j DgH™s,V;Hl hv ÏVÈa Jöòk
Nkh Ié™= Kòs Hiv<ú; TÎñk Iê[ Vf VÈa Jöòk Vs D=vCf
#(1376&2&RÎt<j)
&ÏVÈa Jöòk nv<l vn Ë<sV™[ ÃdV§k chN¶f I„wHt±f Hlh˜
hv HiV§k &n<o ÍchNkh -Iäjv ÀNuHr Ãdhvh Hf (1941) Tådc
KæÂi ÊH§k" :d vn I; Na DuNl ,h #nV; ÏVÈa ÊH§k G; I[<él
NÁ; Dl ØNw ÍchNkh -Iäjv ÀNuHr I; Jsh "ÏnHûérh -DuHÂé[h
‰nH¶j JgHp :d If v<ú; :d ÏVÈa ÊH§k I; Jsh Dér, Kdh ,
ÏhVf DäsHÁl IdV§k I; NkNÆé¶l KÎÆÆñl ch DoVf #NaHf ÍNÎsv
V§k ØH™jh HÈk> F„yh K¥Îg #nvhNk n<[, ÏVÈa Jöòk KÎÎäj
Hd , I¶s<j ‰Hp vn ÏHiv<ú; vn HjÚNÂu ÏVÈa Jöòk I; Nkvhn
#n<a Dl JtHd :]<; Dé¶Áw ÏHiv<ú;
If EuHf I; DdHi ÊCÎkH¥l nv<l vn KÎÁîÂi ËhchnV` IdV§k
(VÈa Jöòk) øvCf vHÎöf VÈa :d ÏVÎ= G¥a , ËNl> n<[,
DoVf #Nkvhn V§k ´±éoh &Jsh ÍNa :]<; ÏHiVÈa ËHÎl vn
Veh , GwHp hv HiVÈa Jöòk ÏVÎ= G¥a KÎÆÆñl ch
C;VÂél ÍV¶éöl ÏHi JòédH` vn I; ÏvH¶ésh ÏHi JoHsVdc
H d Ë v N l Ï H i J o H sV d c I f V æ dn D o V f # N Á k h n D l & Nk n <f
IéoHs &HiVÈa Vædn IÁdCi If , &VÈa :d vn I; Dé¶Áw
If Dæéöfh, Fé¥l ËhchnV` IdV§k #NÁÁ; Dl ÍvHah &Nk<aDl
ËHÈ[ , (vnHÁf Hd , D„l ÏHi JòédH`) èhvnHw C;hVl KÎf £Häjvh
vn èhvnHw ÏHi JoHsVdc C;VÂj , UÂíj If VíÁl I; Dk,VÎf
IÂi vn I; Ïh Ié¥k #NÁÁ; Dl ÍvHah &Jsh ÍNa üHo VÈa :d
ÏHi JoHsVdc Nav I; Jsh Kdh Jsh Ié™Èk Hi IdV§k Kdh
#(1382&JsnVfc) n<a Dl ÏVÈa JζÂ[ Nav EuHf ÏVÈa
ÏVÈa Jöòk I; nhn ËHúk 1971 ‰Hs vn 4õv<l I¶gH¢l
Ëhv,n vn KÎj¨ ÏH¥dVl> ÏvH¶ésh ÏHiv<ú; ch :d }Îi vn
Jöòk I;NÎsv IíÎék Kdh If , Jsh IéahNk n<[, vH¶ésh
, Xsh,h vn F„yh , èhvnHw If Iéöfh, Nav Veh vn ÏVÈa
.(Morse,1971) Jsh IétV= èv<w Ïn±Îl Linc<k ËVr Voh,h
Jöòk KÎf DxHäjvh I; Kdh Vf DÁäl õv<l ÏHi IétHd ch N¶f
ch ËhchnV` IdV§k I[<j &nvhNk n<[, vH¶ésh , ÏVÈa
, NdnV= ´<¢¶l ÏnHûérh ÏHi ÊCÎkH¥l If DsHÎs ÏHiÊCÎkH¥l
ÍNdN` ÏVÎ= G¥a vn ÊCÎkH¥l KdVj LÈl èhvnHw If Dæéöfh,
#NdnV= nhN„r ÏVÈa Jöòk
Ï H i v < ú ; v n Ï V È a J ö ò k Í N d N ` D s v V f H f 5J Î Â s h
,n I ; N Á; D l Í v H ah 6¨ H Âjh < = H Úw <ûo , K Îj ¨ Ï H¥d V l>
vn 8DéoHsVdc DæÁÎéöòk , 7JζÂ[ DæÁÎéöòk ß<q<l
I; FÎjVj KdNf #NÁéöi JÎÂih CmHp ÏVÈa Jöòk DsvVf
DæÁÎéöòk Nk,v Hf Ëh<j DÂk hv JζÂ[ DæÁÎéöòk Nk,v
XäjVlVÎy Ëh<j DÂk CÎk hv ,n Kdh Dg, Jökhn VfhVf DéoHsVdc
Jöòk I¶s<j Nk,v I; Jsh NÆé¶l ,h #nV; DÆ„j Li If Jäök

Xs<j ÏVÈa Jöòk I; Nsv Dl IíÎék Kdh If n<o <„j<l
HiVÈa Jöòk vn HjÚNÂu I; Hiv<ú; D„l Jg,n , JÎÂ;Hp
DédVdNl" ÏHi GÎökHé` n<[, #n<a Dl Rd<új &NÁéöi VÆéöl
D„lh<u ch D¥d &HiVÈa Kdh vn D„l ÏHi Jg,n cHÎk nv<l "Nl>vH;
:d vn DÁÎúkVÈa ËhCÎl #n<a Dl Rd<új Kdh EuHf I; Jsh
Hd , Ïcv,Hú; If Hiv<ú; nHûérh I; DkhCÎl KÎÁîÂi , v<ú;
ÏVÈa Jöòk ËhCÎl Vf CÎk NÁéöi Iéöfh, Jú; -UdHÁw
VéÂ; Hiv<ú; DéζÂ[ L;hVj I]Vi &KÎÁîÂi #Jsh vhB=VÎeÇj
Hiv<ú; I] Vi , &NaHf Vj KÎdH` HÈk> JζÂ[ Nav ôVk , Ín<f
ÀNdN` c,Vf ‰HÂéph &NÁaHf Iéahn ÏVéÂ; ß<Áj DéÎl<r V§k ch
#(637&ËHÂi) Jsh VéúÎf Hiv<ú; Kdh vn ÏVÈa Jöòk
ÏVÈa C;VÂj èhVÎήj KÎf £Häjvh DsvVf vn (1997) 21Dg
vn I; Nsv Dl IíÎék Kdh If Df<Á[ ÀV; vn Dé¶Áw è¨<ñj ,
VÈa Jöòk vn hNéfh Ïh IkHovH; UdHÁw &I¶s<j ÃÎg,h GphVl
v<ú; £HÆk VdHs If UdHÁw Kdh DjNl chN¶f , ÍNa C;VÂél
.(Henderson &2004 &17 ch GÆk If) Nk<a Dl ÍNÁ;hV`
ÃÁÎlc vn hv I¶gH¢l KdVéúÎf NdHa I; DÁÎÆÆñl ch D¥d
Ë<svNÁi #Jsh Ë<svNÁi &Jsh Ính n ÊHíkh ÏVÈa Jöòk
¨<Ú¶l I; ÏVÈa Jöòk I; Nsv Dl IíÎék Kdh If Ïh I¶gH¢l vn
HiVÈa Jöòk vn K¥öl , GÆk , GÂp ϨHf vHÎöf ÏHi IÁdCi Hf
HiVÈa Vædn If èv<ûÁdhVÎy vn I; D¶fHÁl ãB[ Hf &Jsh ÍhVÂi
ÏVÈa ÊH§k G; &Na Dl ãB[ HÈk> D=Nkc JΙÎ; n<äÈf ÏhVf ,
JΙÎ; IíÎék vn #Nin DlvhVr n<o ßH¶úgh Jñj hv Hiv<ú;
‰h,c If ,v èNa If Hiv<ú; Kdh Vædn ÏHiVÈa vn D=Nkc
ögH¢lvn Ë<svNÁi .(Henderson, 2002 a &104) n,vDl
V§k KÎÁ] DíÁs nHûérh ÏHi ù,v ch ÍnH™ésh Hf ÏVædn
IÁÎÈf ËhCÎl &Hiv<ú; ÏHi D=|d, , XdhVa If Iéöf I; NinDl
VéúÎf Hd , VéÂ; ÏVÈa Jöòk I; nvhn n<[, 22ÏVÈa Jöòk
ÏnHûérh Nav V§k ch DÈ[<j GfHr ÏHi ËHdc EuHf Ë> ch
JζÂ[ Jäök) 23ÏVÈa Jöòk WoHa KÎækHÎl ,h #n<aDl
hv D„„Âgh KÎf P¢s vn (v<ú; ÏVÈa JζÂ[ G; If ‰,h VÈa
KÎækHÎl Kdh ch DÆÎä¢j èH¶gH¢l vn , ÍnV; ùvhC= 0/31
NÁ; Dl ÍnH™ésh 24"vH§ékh nv<l ÏVÈa Jöòk ËhCÎl" Ëh<ÁuIf
.(Henderson, 1999)
Jöòk V=h I;NÁin Dl ËHúk (2003) Ë<svNÁi , Sd<dn
Nwvn 20 n,Np Ë> ÀchNkh &NaHf Ïv<ú; JòédH` VÈa
ËHúk KÎÁîÂi HÈk> #n<f Nih<o Ë> ‰HlVk ÀchNkh ch VjøvCf
vn GÆk , GÂp ÏHi JoHsVdc vn ÏvhB= IdHlVs I; NÁinDl
#n<a Dl ÏVÈa Jöòk ËhCÎl AiH; EuHf Dk<lhVÎ` RxHÁl
WoHa vn AdhCth vHζl ´hVñkh :d Hf I; FÎjVj KdhIf
"(UfVl Vél<„Î; If) Hiv<ú; JpHöl If Hi Íhv ‰<x Jäök"
NÁ; Dl hNÎ` AiH; Nwvn 10 ÀchNkh If ÏVÈa Jöòk ËhCÎl
.(Davis and Henderson, 2003, 15)
I; NÁ; Dl nHÈÁúÎ` ÏVædn ÏH[ vn Ë<svNÁi
. (Mutlu,
32
JsnVfc vHdNÁ™sh
I; nV; IfVíj hv ÏVÈa Jöòk DkHlc KÎékh\v> ÏVÈa ÊH§k
#n<f Rä¢Ál ÏVÈa ÍchNkh _ Iäjv Udc<j Vf HäÚdVÆj Ë> Udc<j
±lÚH; ÏVÈa Jöòk I; NÎsv ÏNÁf UÂ[ Kdh If D¥svHÎÁ`h,
Udc<j Hf Iîk> #n<äk ÏVÈa ÍchNkh _ Iäjv Udc<j Hf vH=cHsHk
‰Hs ÏVÈa ÍchNkh _ Iäjv Udc<j &n<f vH=cHsHk ÍchNkh -Iäjv
vHÎöf KÎékh\v> ÏHiVÈa Ë> vn I;n<f KÎékh\v> Ïn±Îl 1869
hv ÏVÈa ÊH§k Nk,v , <ægh Kdh D¥svHÎÁ`h, #Nkn<f :]<;
Hf Jsh K¥Âl ÏVÈa Jöòk I; Na DuNl , Nkh<o "15õvHk"
#NaHf IéöäÂi ÍchNkh _ Iäjv Udc<j Hf Hd , õvHk ÏVÈa ÊH§k
ÏVÈa Jöòk Li IgHsn<k Ív,n :d vn KÎékh\v> ÏVÈa ÊH§k
ÍnV; IfVíj hv ÍchNkh _ Iäjv Udc<j Hf VéúÎf ØHä¢kh Li , VéúÎf
.(Smith, 1995, 21-29 ch GÆk If) Jsh
Ïh ÍNdN` hv ÏVÈa Jöòk (1967) Ë<öæÁ΄; , KlNdVt
NkNÆé¶l HÈk> #NÁkhn DÂk "16Np ch AÎf DÁÎúkVÈa" ch ÏhN[
ÏHi JÎgH¶t ÍNÁdhCt C;VÂj Veh vn Np ch AÎf DÁÎúkVÈa I;
ÏVÈa Jöòk Ë> ÏHiNlHÎ` ch D¥d I;&Néth Dl ØH™jh ÏVÈa
Nk h < j D l C Î k Ï V È a Í c h N k h - I ä j v À N u H r c h ´ h V ñ k h # J s h
Jöòk Vædn èvHäu If Hd #NaHf ÏVÈa Jöòk n<[, VækHúk
ch HiVÈa ÍchNkh -Iäjv Udc<j ´hVñkh EuHf Nkh<j Dl ÏVÈa
ch GÆk If) n<a Tådc ÏnHÈÁúÎ` &(‰HlVk) ÍchNkh -Iäjv ÀNuHr
.(Berry and Kasarda & 1977&394-395
hv ÍNa ÊHíkh ÏVÈa Jöòk ÃÁÎlc vn I; DjH¶gH¢l <„j<l
Hf I; D„lh<u èH¶gH¢l Kdh ÏHi IétHd õHshVf , ÍnV; v,Vl
ÍnV; DdHsHÁa hv Nkvhn D™Ál Hd , Jäêl £Häjvh ÏVÈa Jöòk
ÏnH†él ÍH= ÏHi IétHd èH¶gH¢l Kdh ch DoVf #(1 ‰,N[) Jsh
, IkhVs Nl>vn KÎf £Häjvh (1972) Wòúgh #Nkh Iéahn
&NkhNÎl "Ik,vh,<d" G¥a If hv ÏVÈa Jöòk WoHa
Nin Dl ËHúk (1980) :Îkcv , Ëc,v èH¶gH¢l I¥Îjv<wvn
DgHp vn Kdh #Nkvhn VædN¥d Hf D™Ál £Häjvh WoHa ,n Kdh I;
ËHúk 20¨<;n , 19HéÈl &18nvHåa &17ÏVf èH¶gH¢l I; Jsh
ËhCÎl , IkhVs Nl>vn KÎf Ïvhn DÁ¶l £Häjvh }Îi I; NÁiNDl
.(Mutlu. &1989 &613 ch GÆk If) nvhNk n<[, ÏVÈa Jöòk
#Nkvhn £Häjvh ÏVÈa Jöòk Hf I; D„lh<u #1 ‰,N[
1989 ^612) õHshVf LΧÁj ^BoÇl
33
ËhVdh vn ÏVÈa Jöòk è¨<ñj DsvVf
Ë> ÏVél<„Î; 120 ßH¶a ch Ë,VÎf If ËhVÈj ch I; D¶dHÁw -ì
NÁih<o NÁl ÍVÈf èHÎgHl Vf JÎtH¶l ch ‰Hs 10 &NÁfHd ‰HÆékh
#n<f
&NÁfHd ‰HÆékh v<ú; ÏHÈkHésh VdHs If ËhVÈj ch I; D¶dHÁw -n
#n<f NÁih<o ´H¶l Nl>vnVf èHÎgHl JohnV` ch ‰Hs 12
#Hi ËHésh vn ÏvhB= IdHlVs ÏhVf ËHs> D¥kHf Êh, Ãdhvh -2
v<§Ál If ÏvhB= IdHlVs GÎÈöj , DgHl UfHÁl WÎûòj -3
1340 Ãin vn I; DÆxHÁl vn ‰H®éah ÏHi JwVt nHídh
#Nkh Ín<f JsVt V[HÈl
Ïh IÆ¢Ál UdHÁw , è¨<ûñl ch Jg,n JdHÂp , Rd<új -4
vn DiHtv èHlNo Idhvh C;hVl nHídh If Ënhn Jd<g,h -5
#Ïh IÆ¢Ál I¶s<j ÏHiF¢r
&JsnVfc) Ïh IÆ¢Ál ÏHiVÈa vn Dég,n UdHÁw ëhNph -6
#(57&1371
nHídh ËhVdc, èHÎi Ãf<ûl õHshVf , 1346 ‰Hs vn
#Na ß<ÁÂl ËhVÈj ÏVél<„Î; 120 ßH¶a vn Dé¶Áw ÏHiNph,
, Ïh IÆ¢Ál I¶s<j ÏHi F¢r ãHòékh &JÎu<ÁÂl Kdh ‰Häkn If
Jg,n vH; v<ésn vn HÈk> vn DdHÁfVdc èHöÎsHj nHídh
, Dé¶Áw Dph<k vn :]<; UdHÁw nHídh KÎÁîÂi #JtV=vhVr
&NÁaHf Iéahn ØHä¢kh D„ñl ßHq,h Hf I; D¶dHÁw If Ënhn Jd<gh
#(14-22&1375 &RÎt<j) Na ÏVÎæÎ`
ËNl> n<[, If F[<l ËhVÈj ch UdHÁw DdhncC;VÂj JsHÎs
^NdnV= HiVÈa ch D†¶f vn Dé¶Áw ÏHi Wûòj ch DoVf
UdHÁw ›µhvh vn Ê<ÎÁÎl<g> NÎg<j , ÏcHs KÎaHl UdHÁw
UdHÁw ›nCd , ËHaH; &Lr &Jav vn D¥ dVé¥gh , D[Hök
›ch<ih vn DsHsh èhC„t èhNÎg<j UdHÁw ›CdVäj vn ÏcHsKÎaHl
èhC„t NÎg<j UdHÁw ›chVÎa vn D¥Îk,Vé¥gh , DÂÎa,Vé` UdHÁw
Êch<g NÎg<j , D[Hök UdHÁw ›ËHÈ™wh vn D[Hök , DsHsh
, DdhBy UdHÁw ›Kd,Cr vn ÏC„t DkH; UdHÁw , DækHo Êh,nHf
Dl<û¶l) ÊHlhvNÁf vn DÂÎa,Vé` UdHÁw , ›NÈúl vn D[Hök
#(82 &1383&Ïv<¥ah
UdHÁw vhVÆésh Jdn,Nñl &Dl±sh ã±Ækh Ïc,VÎ` ch S`
‰Hs vn #Na ÏVÎæÎ` ËHÁîÂi ËhVÈj ÏVél<„Î; 120 Àn,Nñl vn
Vf &ËhVdh Dé¶Áw ÏHi µVÈa J;Va Ë<kHr Fd<ûj Hf 1362
ch S` &1360 Ãin vn #NdnV= NÎ;Hj C;VÂj ÊNu JsHÎs JdHuv
ÏVél<„Î; 120 Gût±f Àn,Nñl vn Urh, ÏHiVÈa ßHäah
If Dw<ûo Aòf &Lr , ËHaH; &Í,Hs &Kd,Cr VΧk ËhVÈj
John V` #nv,> Ï,v Ë HÁ  s , V È fh VΧk D¥]<; Ï Hi V È a
Ï H i Í V û ä j ã< ] v H ] v n Ê , V ñ l R x H Á l v n Ï N Î g < j Ï H i Ê h ,
Dw<ûo Aòf vn DdHi AdhV=&IgHöíÁ` DkhVÂu ÏHi IlHkVf
#(81 &ËHÂi) nv,> n<[, If CÎk RxHÁl Kdh JÂs If
Aòf vn , Dl±sh ã±Ækh ch Gär ÊvHÈ] DkhVÂuÃlHkVf vn
ÏHi JÎtH¶l ÏH¢uh" Ïh IÎpHk ËhVÂu DdhV[h ÏHi JsHÎs
vn Ïh IÆ¢Ál ËhVÂu üHo ÏHi ËHlcHs Ënv,> n<[, If &DjHÎgHl
, ÏcHsnhc> I„Â[ ch DdHi JsHÎs ÏVÎ=vH; If Hf HiJg,n
&T„éòl ÏHic<íl v,Nw , DgHl ÏHivhcHf DdhncC;VÂj
èhvHÎéoh ÏvhB=h, &ÏVÈa KÎf ÏHi JoHsVdc vn ÏvhB=IdHlVs
&HÈk> If DgHl ‰±Æésh I„Â[ ch D„ñl , Ïh IÆ¢Ál ÏHinHÈk If
ÏVÎ=<„[ HiVÈa Jöòk vn Np ch AÎf C;VÂj ch NÁkh<jDl
.(Henderson, 2002 b &105-109) NÁdHÂk
n<a Dl Wòúl ÍNa óV¢l ÏHi IdV§k Vf nNíl Ïv,Vl ch
If DoVf &ÏVÈa Jöòk ÀNdN` KÎÎäj If Hi IdV§k Kdh ch DoVf I;
If Vædn DoVf , &Hiv<ú; ÏVÈa ÊH§k Vf Ë> èH¶äj , vHe>
#NkhIéohnV` Ë> ËhCÎl AiH; , ÏVÈa Jöòk Hf I„fHÆl ÏHivH¥ihv
Ë<svNÁi ÃdV§k &ÍNa óV¢l ÏHi IdV§k KÎf ch I¶gH¢l Kdhvn
ã H ò é k h Ï V § k ã < ] v H ] Ë h < Á u I f &(Henderson, 2 0 0 2 b )
DdhncC;VÂj ÏHi JsHÎs ÏVÎ=vH; If I; FÎjVj Kdh If #n<aDl
&øvCf UdHÁw ãB[ ÏhVf I¶s<j ÏHi F¢r nHídh , Dé¶Áw
KétV=V§k vn , ÏVÈa KÎf ÏHi JoHsVdc vn ÏvhB= IdHlVs
C;hVl ÏhVf DiHtv &Ïvhnh &Dac<l> v<lh vn I„Â[ ch DdHi Jd<g,h
ÏHi JsHÎs VdHs, T„éòl DkhVÂu ÏHi IlHkVf vn Ïh IÆ¢Ál LÈl
T„éòl v<lh If DéohnV` ÏHi Êh, nClvH; G΄Æj I„Â[ ch DédHÂp
GyHúl ÏhVf DjHÎgHl TΙòj ÏH¢uh &Ê,Vñl ÏHi Aòf vn
ÏHi Aòf If Ënhn Jd<g,h , &Ê,Vñl ÏHi Aòf vn ÏNÎg<j
, DdHÁfVdc &DuHÂé[h v<lh ÏHi óVx ÏhV[h , ãHòékh vn Ê,Vñl
vn Np ch AÎf C;VÂj AiH; vn DdhCöfVÎeÇj &Dl<Âu v<lh
#Jsh Iéahn v<ú; VÈa Jöòk
ÏHi JsHÎs Vf Vûéòl Ïv,Vl #3
v<ú; vn DdhncC;VÂj
Gdh,h ch &ËhVÈj ÍnVéö= , ËHfHéa Nav ch ÏVÎ=<„[ v<§Ál If
‰<¶l Ë> ch DdhncC;VÂj JÈ[ vn Dk<=Hk<= èHlhNrh 1340 Ãin
&Ïvhnh &DsHÎs DdhncC;VÂj ÏHéshv vn DÂÈl èHlhNrh #NdnV=
ch DoVf If HíÁdh vn I; JtV= èv<w DgHl , ÏnHûérh &Dé¶Áw
ÍvHah &Nkvhn ÏNägH; , ÏCdv IlHkVf ÃäÁ[ VéúÎf I; èHlhNrh Kdh
#n<a Dl
ÏHi JÎtH¶l ã<]vH] vn DÆd<új ÏHi JsHÎs 1340 Ãin ch
Fd<ûj If v<ú; VshVs vn JÎgH¶t ‰nH¶él Udc<j ÏhVf DjHÎgHl
^NÎsv
Hi ËHésh vn I; D¶dHÁw ÏhVf Nl>vnVf èHÎgHl ch JÎtH¶l -1
^NÁfHd vhVÆésh
ch ‰Hs {Á` &ËhVÈj ÏVél<„Î; 120 Àn,Nñl ch ìvHo -Tgh
#n<f NÁih<o ´H¶l Nl>vnVf èHÎgHl JohnV`
&ËHésnV; &ÍHúkHlV; ÏHi ËHésh If ËhVÈj ch I; D¶dHÁw -ã
&NÁfHd ‰HÆékh ËHéö]<„f , ËHéöÎs , ËHlV; &ËH=ClVi &VÈa<f
#n<f NÁih<o ´H¶l Nl>vn Vf èHÎgHl JohnV` ch ‰Hs 15

ÏVÈa Jöòk ËhCÎl DsvVf ÏHi ù,v # 4
ÏVÈa Jöòk ËhCÎl DsvVf ÏHi vHζl , Hi ù,v Vf Ïv,Vl
ÏHi WoHa ÏVÎ= vH; If RdVx 3 ch HlÚ<Âu I; Nin Dl ËHúk
IödHÆl, & C;VÂj ÊNu ÏHi WoHa ÏVÎ= vH; If &ÏVÈa Jöòk
ÏV§k ÍchNkh Iäjv Udc<jHf Hi v<ú; ÏVÈa ÍchNkh Iäjv Udc<j
vhVr DsvVf nv<l ÏVÈa Jöòk ËhCÎl &(Tådc ÏnHÈÁúÎ`)
, ËhCÎl DsvVf ÏhVf ‰,h ù,v ,n ch IgHÆl Kdh vn #nVÎ=Dl
#Jsh ÍNa ÍnH™ésh v<ú; vn ÏVÈa Jöòk è¨<ñj
ÏVÈa Jöòk ÏHi WoHa -1-4
Jöòk ËhCÎl KÎζj ÏhVf Ïn,Nñl ÏHi WoHa ch ¨<¶l
ch n<a Dl D¶s IgHÆl Kdh vn #n<a Dl ÍnH™ésh ÏVÈa
ËhVdh vn ÏVÈa Jöòk ËhCÎl DsvVf ÏhVf ÏVéúÎf ÏHiWoHa
^n<a Dl IéohnV` HÈk> TdV¶j If JÂör Kdh vn I; n<a ÍnH™ésh
25
ÏVÈa Jöòk WoHa -1-1-4
VÈa KdVj øvCf JζÂ[ Jäök (UPI) ÏVÈa Jöòk WoHa
WoHa I; Ïh IÆ¢Ál Hd , v<ú; (P) ÏVÈa JζÂ[ G; If (P1)
^Jsh &n<a Dl IäsHñl Ë> ÏhVf ÏVÈa Jöòk
VÈa KdVj øvCf &NaHf VéúÎf WoHa Kdh ÏnNu vhNÆl I]Vi
#Jsh ÏVéúÎf ÏVÈa Jöòk Ïhvhn
26
VÈa ,n WoHa -2-1-4
, Jsh ÏVÈa ÍchNkh _ Iäjv Udc<j Hf XäjVl WoHa Kdh
Jäök IäsHñl RdVx ch I; FÎjVj KdNf &Jsh Däök DûoHa
^Nd> Dl Jsn If VÈa KÎl,n If Jöòk VÈa JζÂ[
Ïhvhn VÈa KdVj øvCf &NaHf Vj øvCf I]Vi CÎk WoHa Kdh
#Jsh ÏVéúÎf ÏVÈa Jöòk
28
øVfCÁÎ= WoHa Hd 27VÈa vHÈ] WoHa -3-1-4
D Á é ä l V È a , n W o H a N Á k H Â i &(FCI) V È a v H È ] W o H a
VÈa JζÂ[ Jäök , Jsh ÏVÈa ÍchNkh _ Iäjv Udc<j Vf
hv ÊvHÈ] , Ê<s &Ê,n Iäjv ÏHiVÈa JζÂ[ ß<Âíl If Jöòk
´,V¶l CÎk øVfCÁÎ= WoHa If WoHa Kdh #n<a Dl GlHa
:(Smith, 1995) J s h
29
HéÈl VÈa vHÈ] WoHa -4-1-4
VÈa vHÈ] WoHa HéÈl &ÏVÈa Jöòk ËhCÎl KÎζj ÏhVf
(P1) VÈa Jöòk JζÂ[ ËnV; ItHqh Hf hv øVfCÁÎ= ÏnHÈÁúÎ`
VÈa vHÈ] WoHa hv Ë> , ó±wh Ø<t WoHa Vö; ìVòl If
Jöòk JζÂ[ LÎöÆj ch KdhVfHÁf HéÈl VÈa vHÈ] WoHa #NÎlHk
34
JsnVfc vHdNÁ™sh
CÎÈíj v<§Ál If D„ñ˜ l ÏHi ËHlcHs ch ÍnH™ésh &Ïv,Vq nvh<l
èHä[<l nHídh , C;VÂj ÊNu Gwh ÏhV[h vn UdVöj &IÎpHk UfHÁl
If Wûòél ÏHivnH; , IdHlVs Ø<s JÈ[ NuHöl XdhVa ,
&C;Vl vn Ïvhnh v<lh L;hVj AiH; KÎÁîÂi &N¶éöl RxHÁl
, Ïvhnh èHlHÆl If èhvHÎéoh , Hi JÎg<áöl Qd<™j , ‰HÆékh
ËHlcHs ÏC;Vl è±Î¥új vn #n<f ÍNa IétV= V§k vn "D„ñ ˜ l
ÏHi JÎgH¶t LΧÁj , ÍNa Jd<Æj "Ïh IÎpHk ËhVÂu Vétn" IlHkVf
nHídh KÎÁîÂi #Na IéahB= Vétn Kdh ÀNÈuVf Ïh IÎpHk ËhVÂu
I[<j nv<l v<ú; ÏHÈkHésh C;Vl vn ÏCdv IlHkVf Vétn
#(14-34 &1375&RÎt<j) JtV=vhVr
IlHkVf" Vf IlHkVf NÁs ch Dúòf DkhVÂu LíÁ` ÃlHkVf vn
ch ÏVÎ=<„[ ÏhVf IlHkVf Kdh vn #JtHd üHûéoh "øvCf ËhVÈj
Vf NÎ;Hj Vf Í,±u &ËhVÈj VÈa ‰nH¶élHk , ËHfHéa Nav
nHídh &Ë> ÏVél<„Î; 120 ßH¶a vn UdHÁw ëhNph JÎu<ÁÂl
#Na óV¢l øvCf ËhVÈj ös<j Vf èvH§k ËHlcHs
Ïhv<a ÏHi If<ûl IdH`Vf , Dl±sh ã±Ækh Ïc,VÎ` ch S`
ÏHi KÂíkh èhvHÎéoh , TdHz, &1358 ‰Hs vn ã±Ækh
vhB=h, "ËHésh ÏCdv IlHkVf ÃéÎÂ;" If ËHésh , ËHésVÈa
èhvHäéuh Nwvn 4 n,Np &1364 ‰Hs Ã[n<f Ë<kHr vn #NdnV=
JtV=vhVr ËHésh ÏCdv IlHkVf IéÎÂ; vHÎéohvn Hi ËHésh DkhVÂu
ÊHÂj IÂÎk ÏHi Í\,V` GÎÂ¥j Hd , NdN[ :]<; ÏHi Í\,V` If Hj
&ÏnHûérh I¶s<j ‰,˜h ÃlHkVf vn #NfHd üHûéoh DkHésh
&(1368 ã<ûl) ËhVdh Dl±sh Ïv<ÈÂ[ DæÁiVt , DuHÂé[h
ÏHi Êh, nClvH; G΄Æj ^RdVx ch Ïh IÆ¢Ál ‰nH¶j nHídh CÎk
TΙòj ÏH¢uh &Ê,Vñl ÏHi Aòf vn T„éòl v<lh If DéohnV`
Jd<g,h , &Ê,Vñl ÏHi Aòf vn ÏNÎg<j GyHúl ÏhVf DjHÎgHl
v<lh ÏHi óVx ÏhV[h , ãHòékh vn Ê,Vñl ÏHi Aòf If Ënhn
NÎ;Hj , I[<j nv<l Dl<Âu v<lh , DdHÁfVdc &DuHÂé[h
ch C;VÂj AiH; v<§Ál If IlHkVf Kdh 22 ÀVûäj vn #JtV=vhVr
VdHs If ËhVÈj ch Dég,n DkHlcHs ÏHiNph, ‰HÆékh &ËhVÈj VÈa
CÎk IlHkVf Kdh DkhVÂu Aòf vn #Na DÁÎf AÎ` v<ú; £HÆk
, ËhVÈj ch DdhncC;VÂj &JζÂ[ Udc<j vn ‰nH¶j nHídh"
, HiVÈa v<lh Àvhnh vn n<äÈf &øvCf ÏHiVÈa Nav ch ÏVÎ=<„[
, I[<j nv<l "Hi ÏvhnVÈa DdhV[h , DgHl , DÁt Ëh<j ËnVf¨Hf
#(14-39 &ËHÂi) JtV=vhVr NÎ;Hj
, DuHÂé[h &ÏnHûérh I¶s<j Ê,n ÃlHkVf ÏHi IÎw<j õHshVf
ÍVûäj (ã) NÁf vn , (1373 ã<ûl) Dl±sh Ïv<ÈÂ[ DæÁiVt
è±ÎÈöj ch DÈ[<j GfHr vHäéuh &1374 ‰Hs Ã[n<f Ë<kHr 3
HiËHésh ÏCdv IlHkVf ÃéÎÂ; vHÎéoh vn v<ú; D¥kHf LéöÎs
#n<a IÁdCi £<fVl ËHésh vn IéÎÂ; Kdh NÎmÇj Hf Hj JtV=vhVr
N¶f If 1340 Iin ch I; n<a Dl I§p±l Kdh VfHÁf
, ËhVÈj ch Ddhnc C;VÂj v<§Ál If ÏnN¶él ÏHiJsHÎs
hV[h nv<l If , bHòjh Ë> ‰nH¶él Hk , ËHfHéa Nav ch ÏVÎ=<„[
#Jsh ÍNa IéahB=
35
ËhVdh vn ÏVÈa Jöòk è¨<ñj DsvVf
Ë<svNÁi C;VÂj ÊNu WoHa -2-2-4
GfHr Vdc ‰<lVt ch I; Ë<svNÁi C;VÂj ÊNu WoHa
^Jsh ÏVÈa ÊH§k vn C;VÂj AiH; ÍNÁin ËHúk &Jsh IäsHñl
nhN¶j n , ÏVÈa JζÂ[ G; P , i VÈa JζÂ[ Pi Ë> vn I;
Deichmann and Henderson,) Jsh ÏVÈa ÊH§k vn HiV_Èa
.( 2001 , 15
ËhVdh vn ÏVÈa Jöòk DsvVf -5
vn ÏNÎav<o 1279 ‰Hs Hj I; NÁin Dl ËHúk èH¶gH¢l
1247 ‰Hs vn #Jsh IéahNk n<[, ÏVÈa Jöòk ËhVdh
ËhVdh VÈa KdVé=Cf ËHlc Ë> vn I;&CdVäj JζÂ[" ÏNÎav<o
&n<f JòédH` I; &ËhVÈj JζÂ[ &V™k vhCi 110 n,Np &n<f
vhCi 60 ËHÈ™wh &V™k vhCi 70 NÈúl &V™k vhCi 85 n,Np
, ËhNÂi & ÍHúkHlV;&ËHlV; ÏHiVÈa &V™k vhCi 40 nCd &V™k
1279‰Hs vn #n<f V™k vhCi 30 n,Np :dVi IÎl,vh
&ËhVÈj VÈa Ï,Höl HäÚdVÆj CdVäj VÈa JζÂ[ c<Ái ÏNÎav<o
, V™k vhCi 100 ËHÈ™wh VÈa #n<f &V™k vhCi 200 :dVi
#NÁéahn JζÂ[ V™k vhCi 75 :dVi nCd , NÈúl ÏHiVÈa
If 1 n,Np ÏNÎav<o 1247 ‰Hs vn ‰,h˜ If Ê,n VÈa Jäök
&RÎt<j) "n<f 1 If 1 n,Np ÏNÎav<o 1279vn , 1/3
#(14-3 Hj 14-2 &1375
I]Vi v<†p vHésh<o ‰Häkn If , IdvH[Hr Àv,n Voh,h ch
&èvNr C;VÂj DÁ¶d &èHd¨, , è¨Hdh vn ÏC;Vl Jg,n VéúÎf
IíÎék vn , ËHlc Ë> DuHÂé[h ËHä„x ó±wh ch DoVf Xs<j
CÎk v<ú; ÏVÈa JζÂ[ Udc<j &IkHdhV=C;VÂj VÎfhNj bHòjh
1318 ‰Hs vn I; Ïv<x If &NÁ; Dl J;Vp C;VÂj Ï<öf
ch õ<öñl v<x If (V™kvhCi 540) ËhVÈj VÈa JζÂ[
VéúÎf (V™k vhCi 214) CdVäj DÁ¶d &v<ú; VÈa KÎl,n JζÂ[
‰,h˜ VÈa JζÂ[ Jäök ‰Hs Kdh vn #(14-6 &ËHÂi) #n<a Dl
VækHdHÂk Kdh, Nsv Dl 2/5 If (VÈa ,n WoHa) Ê,n VÈa If
#Jshv<ú; vn ÏVÈa Jöòk ÀNdN` v<Èz
ÏHi ‰Hs vn v<ú; vn ÏVÈa Jöòk ËhCÎl DsvVf ÏhVf
ch HiVÈa JζÂ[ £<fVl èHu±xh , vHl> I; 1375 Hj 1335
õVésn vn DkHs> If Hi ‰Hs Kdh vn ÍNa ÊHíkh ÏHi ÏvHÂaVs
DtV¶l D„är Aòf vn I; ÏVÈa Jöòk ÏHi WoHa ch &Jsh
ËhVdh vn Hi WoHa Kdh ÏnNu VdnHÆl #NdnV= ÍnH™ésh &NdnV=
IíÎék #34NdnV= IäsHñl 1375 Hj 1335 ÏHi ÏvHÂaVs vn
Kdh #Jsh ÍNdnV= S¥¶Ál 1 vhn<Âk , 2 ‰,N[ vn èHäsHñl Kdh
^NÁéöi Vdc èH¥k ÏHd<= {dHék
Jöòk ÍNdN` I; NÁin Dl ËHúk Hi WoHa I΄; {dHék
Iéahn n<[, Ëhv,n Kdh IÂi vn ËhVdh ÏVÈa ÊH§k vn ÏVÈa
#Jsh
Jsn If ÊvHÈ] Iäjv Hj ‰,h Iäjv ÏHiVÈa JζÂ[ ß<Âíl If VÈa
^Nd> Dl
P1
HéÈl VÈa vHÈ] WoHa =
P1 + P2 + P3 + P4
WoHa , ÏVÈa ÍchNkh _ Iäjv ÍNuHr DsvVf Hf Ë<snvHîdv
Kdh ch Ïh IÁlhn ÏVÈa Jöòk ËhCÎl KÎζj ÏhVf HéÈl VÈa vHÈ]
ÏnNu vhNÆl V=h ^Jsh ÍnV; óV¢l óVa Kdh If hv WoHa
ÏVÈa Jöòk &NaHf 1 , 0/65 KÎf VÈa vHÈ] WoHa
ÏVÈa Jöòk 0/65 Hj 0/54 KÎf &(ÏVjVf Ø<t) KdVéúÎf
, ã<„¢l ÏVÈa Jöòk 0/54 Hj 0/41 KÎf & (ÏVjVf) VéúÎf
KdVéÂ; ÏVÈa Jöòk &NaHf 0/41 ch VéÂ; Ë> ÏnNu vhNÆl V=h
.(Gilbert et al, 1989,198) Jsh
30
‰hNÁÎtVi C;VÂj WoHa - 5-1-4
Jöòk ËhCÎl D„är IkH=vHÈ] ÏHi WoHa I¥Ádh If I[<jHf
DsvVf hv ÏVÈa ÊH§k Vf Jöòk VÈa X„öj Hd , ÏVÈa
ÊH§k G; vn C;VÂj ËhCÎl Hj Jsh Êc¨ CÎk DûoHa &NknV;Dl
IésH; C;VÂj èNa ch DkHlc T„éòl UxHÆl vn Hd> I¥Ádh , ÏVÈa
hv Ik Hd n,v Dl AÎ` Däök ‰nH¶j JÂs If ÏVÈa ÊH§k , ÍNa
^n<a Dl ÍnH™ésh ‰hNÁÎt Vi WoHa ch vH¥Ádh ÏhVf #NÁ; DsvVf
nv<l IÆ¢Ál ÏVÈa JζÂ[ G; p , i VÈa JζÂ[ Pi Ë> vn I;
#Jsh I¶gH¢l
31
DfHw<gh , ,Hl<l WoHa - 6-1-4
Ê,n , ‰,h VÈa ,n ÏHi JζÂ[ ß<Âíl LÎöÆj ch WoHa Kdh
^Nd> Dl Jsn If ÊvHÈ] , Ê<s VÈa ,n ÏHi JζÂ[ ß<Âíl If
ÊH§k &NaHf Vj øvCf WoHa Kdh ÏnNu vhNÆl I] Vi
Jsh ÏVéúÎf ÏVÈa Jöòk Ïhvhn V____§k nv<l ÏV____Èa
.(Moomaw and Alwosabi, 2004,158)
C;VÂj ÊNu ÏHi WoHa -2-4
If VíÁl ÍNa bHòjh ÏHi JsHÎs èhVeh Hd> I¥Ádh DsvVf ÏhVf
WoHa ,n ch F„yh Nkh ÍNa DdH†tC;VÂj ÊNu Hd , ‰nH¶j nHídh
#n<a Dl ÍnH™ésh 33Ë<svNÁi C;VÂj ÊNu WoHa , 32D`,Vék>
D`,Vék> WoHa -1-2-4
:d vn ‰nH¶j Ënhn ËHúk ÏhVf ÏVélhvH`Hk vHζl :d D`,Vék>
Ï<öf Udc<j &n<a VéúÎf WoHa Kdh ËhCÎl I]Vi , Jsh Udc<j
^Jsh J;Vp vn ‰nH¶j
#Jsh ÏVÈa JζÂ[ G; If i VÈa JζÂ[ Jäök Pi Ë> vn I;
 36
JsnVfc vHdNÁ™sh

Hf Ë> IödHÆl , HéÈl VÈa vHÈ] WoHa ÏnNu VdnHÆl DsvVf
Jöòk èNa AíÁs ÏhVf Ë<svHîdv ÏnHÈÁúÎ` VdnHÆl
vn I; ÏVÈa Jöòk ËhCÎl ch I; Nin Dl ËHúk ÏVÈa
ch CÎk Ín<f "ÏVjVf Ø<t" Np vn 1355, 1345 ÏHi‰Hs
vn "ÏVjVf" JgHp If , ÍNa IésH; N¶f If 1355 ‰Hs
&Vædn èvHäu If #Jsh IétHd ‰CÁj 1375, 1365 ÏHi‰Hs
Sås , IétHd AdhCth 1355 ‰Hs Hj ÏVÈa Jöòk èNa
#Jsh IétHd AiH; N¶f If 1365 ‰Hs ch
1375 Hj 1335 ÏHi ‰Hs vn ÏVÈa Jöòk ÏHi WoHa
ËHúk hv v<ú; ÏVÈa ÊH§k vn ‰nH¶j JÂs If J;Vp
#NÁin Dl
&C;VÂj ÊNu ÍNÁin ËHúk WoHa ,n ch ÍNl> Jsn If {dHék
hNÎ` AdhCth 1355 Hj 1335 ‰Hs ch ÏVÈa Jöòk ËhCÎl
‰Hs ch Dg, &ÍNÎsv n<o ì,h If 1355 ‰Hs vn &ÍnV;
hNÎ` AiH; {dvNj If Dg,Ck ÏNk,v Dx Hf 1375 Hj 1365
#Jsh ÍnV;
Aa Vi vn ÏVÈa Jöòk ËhCÎl AiH; , AdhCth Nk,v
Hf vH=cHs {dHék IÂi , Ín<f <öÂi ÍNa IétV= vH; If WoHa
#NÁéöi Li
1335 ‰Hs ch v<ú; vn ÏVÈa Jöòk ËhCÎl AiH; LyV΄u
n<[, ËhVdh ÏVÈa ÊH§k vn ÏVÈa Jöòk c<Ái &1375 Hj
#nvhn
1335-75 &ËhVdh vn ÏVÈa Jöòk ÏHi WoHa # 2 ‰,N[

vn I; &Ë<svNÁi C;VÂj ÊNu WoHa , D`,Vék> WoHa DÁ¶d

^I; NÁin Dl ËHúk &Nkh ÍNa Idhvh 2 vhn<Âk , 3 ‰,N[
Nk,v 1375 Hj 1335 ‰Hs ch D`,Vék> WoHa ËhCÎl
‰Hs If £<fVl Ë> ÏnNu vhNÆl KdVéúÎf , Iéahn Ïn<¶w
Hj 1335 ‰Hs ch v<ú; ÏVÈa ÊH§k DÁ¶d #Jsh 1375
#Jsh Ín<f J;Vp vn ÏVj ‰nH¶él Udc<j JÂs If 1375
Hf DÈfHúl Nk,v CÎk Ë<svNÁi C;VÂj ÊNu WoHa ËhCÎl
, WoHa ,n Kdh {dHék , Nin Dl ËHúk hv D`,Vék> WoHa
ÊH§k vn C;VÂj DÁ¶d ^NÁéöi vH=cHs Li Hf ±lÚH; HÈk> Nk,v
ch , IétHd AdhCth 1355 Hj 1335 ‰Hs ch v<ú; ÏVÈa
v<ú; ÏVÈa ÊH§k vn C;VÂj AiH;N¶f If 1355 ‰Hs
#Jsh ÍnHéth ØH™jh

1375-1335 ÏHi ‰Hs Dx ËhVdh vn ÏVÈa Jöòk ËhCÎl AiH; , AdhCth Nk,v -1 vhn<Âk
37
ËhVdh vn ÏVÈa Jöòk è¨<ñj DsvVf
1375-1335 ÏHi ‰Hs Dx ËhVdh vn C;VÂj ÊNu ËhCÎl AiH; , AdhCth Nk,v -2 vhn<Âk
1335-75 &ËhVdh vn C;VÂj ÊNu ÏHi WoHa # 3 ‰,N[
ÏVÎ=IíÎék #6
ÍNl> Jsn If {dHék &(Mathur,1998,67) Nkh ÍNa vHésh<o hv IÁÎlc
HéÚäök Jζq, , ÏVÈa Jöòk ËhCÎl AiH;ch D;Hp RÎÆñj Kdhch
I; Jsh v<ú; vn HiVÈa ÍchNkh _ Iäjv Udc<j , ÏVÈa ÊH§k FsHÁél
#Jsh Ín<f J;Vp vn VéúÎf ‰nH¶j JÂs If {dvNj If
Ê<s ÃlHkVf Ë<kHr vn DdhncC;VÂj ÏHi JsHÎs bHòjh HÂÚ„öl
ÃÁdCi -Nl>vn ÊH§k Ë<îÂi &DæÁiVt , DuHÂé[h &ÏnHûérh ös<j
If ËHésh Vi vn I¶s<j , ÏCdv IlHkVf Ïhv<a GÎ¥új , ËHésh
&JdhNi &Fd<ûj &ÏVÎ= LÎÂûj v<§Ál If" &vhNkHésh JsHdv
&Hi ËHésh ËhVÂu , I¶s<j , ÏCdv IlHkVf v<lh vn èvH§k , DæÁiHÂi
, "v<ú; ˱; ÏHi Dúl Xo , Hi JsHÎs , Hi IlHkVf ã<]vH] vn
Hi JsHÎs Kdh BΙÁj , ÏVÎæÎ` , ›Ë> Dûûòj ÏHi Í,V= vH; GÎ¥új
›v<ú; DæÁiVt , DuHÂé[h &ÏnHûérh I¶s<j ÊvHÈ] ÃlHkVf Ë<kHr vn
IlHkVf Kdh vn Ïh IÆ¢Ál Ëch<j , KÎlcVs AdHl> ÏHi JsHÎs bHòjh
AdHl> D„l Xfh<q ©±fh , Fd<ûj KÎÁîÂi , (Lúa Gût)
Ë> vn I; IéaB= 1383 ÍHlvb> vn Jg,n èHÎi Xs<j KÎlcVs
If &v<ú; L;hVjV` RxHÁl vn JÎgH¶t , JζÂ[ L;hVj , C;VÂj AiH;"
vn Hi JÎgH¶t , JζÂ[ Nav If ,v Nk,v vHÈl , ËHÈ™wh , ËhVÈj Í|d,
, Dé¶Áw ÏHi JÎgH¶t vHéoHs Dk<=V=n RdVx ch ›RxHÁl Kdh
, IdH` Akhn ÏHi JÎgH¶t LÈs AdhCth ÏHéshv vn HÈk> DjHlNo
If &RxHÁl Kdh If GdHÂél ÏHi ÏvhB= IdHlVs JdhNi ÏhVf ÏcHs IÁÎlc
Vf Déäêl VÎeHj &Jsh IétV=vhVr NÎ;Hj nv<l "v<ú; ÏHi ËHésh Vædn
, Iéahn Ë> ÏVÈa Jöòk ËhCÎl AiH; , ËhVÈj ch DdhncC;VÂj Nk,v
Nih<o DdhCöf VÎeHj v<ú; ÏVÈa ÊH§k vn VéúÎf ‰nH¶j RÆñj Vf
#Jahn
, ÏVÈa Jöòk ÏHi WoHa ÏVÎ=vH; If ch ÍNl> Jsn If {dHék
Hi WoHa Kdh ÃÂi , Ín<f +ÁiHÂi Li Hf C;VÂj ÊNu ÏHi WoHa
v<ú; vn ÏVÈa Jöòk ËhCÎl è¨<ñj V§k ch hv DkHö¥d Nk,v
ËhCÎl 1355 Hj 1335 ‰Hs ch I; FÎjVj KdNf #NÁin Dl ËHúk
If 1355 ‰Hs vn &IétHd AdhCth {dvNj If v<ú; vn ÏVÈa Jöòk
Iéahn Dg,Ck Nk,v N¶f If 1355 ‰Hs ch Sås , ÍNÎsv n<o ì,h
#Jsh
‰<x vn Ë> è¨<ñj , ÏVÈa Jöòk ÍNdN` G΄ñj , DsvVf IgHÆl Kdh
If DfHÎésn ÏhVf #Jahn V§kNl hv ËhVdh vn 1375-1335 Ãin vHÈ]
, ÏVÈa Jöòk ÏHi WoHa ÏVÎ=vH; If ù,v ,n ch ´hNih Kdh
If ch ÍNl> Jsn If {dHék #NdnV= ÍnH™ésh C;VÂj ÊNu ÏHi WoHa
ËHúk 1375 Hj 1335 ÏHi ‰Hs vn v<ú; vn ù,v ,n Vi ÏVÎ=vH;
&Kdh LyvD„u #nvhn n<[,v<ú; vn ËH;HÂ; ÏVÈa Jöòk I; Nin Dl
AÎf C;VÂj Nk,v Hf 1355 Hj 1335 ‰Hs ch v<ú; ÏVÈa ÊH§k Udc<j
, N¶f If 1355 ‰Hs ch , Ín<f ÍhVÂi VéúÎf ÏVÈa Jöòk Hd , Np ch
Udc<j JÂs If , ÍNa IésH; Ë> C;VÂj ch {dvNj If 1375 Hj
ù,v ,n Vi ÏVÎ= vH; If {dHék #Jsh Ín<f J;Vp ‰Hp vn ÏVjFsHÁél
DÁäl Ë<svNÁi IdV§k ch I¶gH¢l Kdh {dHék #NÁÁ; Dl NÎdHj hv Nk,v Kdh
GÎär ch DdHiJsHÎs ÏVÎ=vH; If Hf NÁkh<j Dl Hi Jg,n I¥Ádh Vf
ÏvhB=h, , Ï VÈa KÎf ÏHi JoHsVdc vn ÏvhB= IdHlVs &DdhncC;VÂj
Jöòk vn Np ch AÎf C;VÂj ch D„ñl , Ïh IÆ¢Ál ÏHinHÈk If èhvHÎéoh
#NÁ; Dl DkHäÎéú` &NÁdHÂk ÏVÎ=<„[ HiVÈa
1340 Iin Voh,h vn Ddhnc C;VÂj ÏHi JsHÎs bHòjh NdnVj Ë,Nf
Ê,hNj , Dl±sh ã±Ækh ch Gär LíÁ` , ÊvHÈ] IgHöíÁ` ÏHi IlHkVf vn ,
ãHòékh ÏHi JsHÎs , Dl±sh ã±Ækh ch N¶f I¶s<j ÏHi IlHkVf vn Ë>
v<ú; n<[<l ÏVÈa ÊH§k ÏVÎ= G¥a vn v<ú; vn Dé¶Áw ÏHi F¢r
ÏVÈa ÊH§k I; NkNÆé¶l ÏvHÎöf I¥Ádh LyV΄u #Jsh Ín<f vhB= VÎeHj
Udc<j KÎg<áöl I¥Ádh LyV΄u , Jsh ÍNa Dä¢r , ‰nH¶élHk v<ú;
G„l ËHlcHs ÏHi DsvVf If OsH` vn v<ú; ÏHi ÍHæék<¥s DdH†t
ch JdHqv ËhCÎl , v<ú; ÏHi ÍHæék<¥s Udc<j Í<ñk nv<l vn Nñél
Kdh vn DsHsh èhVÎήj nHídh , ÍnV; DédHqvHk vHÈzh &Udc<j Kdh
 38
JsnVfc vHdNÁ™sh

^Hi Ja<k D`

Mehta 19 Primacy 1
De Cola 20 M. Jefferson 2
Lee 21 The Law of Primate City 3
Optimal Degree of Urban Primacy 22 Richard Morse 4
Primacy Index 23 C. Smith 5
Expected Primacy 24 Guatemala 6
Urban Primacy Index - UPI 25 Population Primacy 7
Two - City Index - TCI 26 Infrastructural Primacy 8
Four City Index - FCI 27 J.B. Berry 9
Ginsberg 28 Rank - Size Distribution 10
Mehta´s Four City Index 29 Primate 11
Herfindahl Concentration Index 30 Evolutionary 12
Moomaw and Alwosabi 31 Immature phase of urban growth 13
Entropy 32 Buenos Aires 14
Henderson Deconcertration Index 33 Immature 15
TdV¶j VÎeHj Jñj hNdNa Hi WoHa Kdh I; nV; ÍvHah Ié¥k Kdh If NdHf 34 Over-Urbanization 16
RxHÁl Ik , HiVÈa J¶Â[ DsvVf Kdh vn #NkVÎ= Dl vhVr VÈa Berry 17
#Nkh IétV= vhVr ÍnH™ésh nv<l &ÏVÈúk±; Sheppard 18

^UfHÁl JsVÈt
#ËhVdh ÏvH¶l , ÏcHsVÈa èHÆÎÆñj , èH¶gH¢l C;Vl &n<[<l èHÎfnh , ÏV§k DkHäl ^ ‰,h˜ N„[ &èHlNo , HiVÈa I¥äa &(1376) c,VÎt &RÎt<j
#ËhVÈj &ÏcHsVÈa , K¥öl èvhc, &Ê<s N„[ &ËhVdh ÏNägH; óVx RΙ„j ùvhC= &(1375) c,VÎt &RÎt<j
#56-60 Ww &4 ÍvHÂa &ÏnHf> &ËhVdh vn Ïh IÆ¢Ál ÏHi è,H™j , UdHÁw KéoHs C;VÂélVÎy ÏHi JsHÎs &(1371) vHdNÁ™sh &JsnVfc
#ËhVÈj &ÏvH¶l , ÏcHsVÈa DjHÆÎÆñj , DjH¶gH¢l C;Vl &VÈa ÍchNkh & (1383) vHdNÁ™sh &JsnVfc
#ËhVÈj ÍHæúkhn &ÏcHsVÈa ÏVé;n IgHsv &(1340 Ãin chN¶f ÏHi ‰Hs) ËhVdh vn Ïh IÆ¢Ál ÏHi è,H™j , Dé¶Áw I¶s<j &(1383) KöpNÎs &Ïv<¥ah Dl<û¶l
Berry, B.J.L. and F.E. Horton (1971), Geographic Perspectives on Urban Systems, Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
Berry, B.J.L. and J. D. Kasarda (1966), Contemporary Urban Ecology, Macmillan Publishing Co., New York.
Davis, J. and V. Henderson (2003), Evidence on the Political Economy of the Urbanization Process, Journal of Urban
Economics, Vol. 53, No. 1, pp. 98-125.
Deicnmann, U. and V. Henderson (2000), Urban and Regional Dynamics in Poland, Policy Research Working Paper No.
2457, The World Bank.
El-Shakhs, S. (1972), Development, Primacy and System of Cities, Journal of Developing Areas, Vol. 7, pp. 11-36.
Gilbert, A. (Ed) (1989), Development Planning and Spatial Structure, John Wiley.
Henderson, V. (2002b), Urbanization in Developing Countries, The World Bank Research Observer, Vol. 17, No. 1, pp.
89-112.
Henderson, V. (2002a), Urban Primacy, External Costs, and Quality of Life, Resource and Energy Economics, Vol. 24, 95-
106.
Jefferson, M. (1939), The Law of the Primate City, Geographical Review, Vol. 29, pp. 226-32.
Mathur, O.P. (1997), Regional Development Planning and Management in Asia: A Retrospective and Perspective Review,
in Regional Development Planning and Management of Urbanization: Experiences from Developing Countries,
UNCHS, Nairobi, Kenya, pp. 63-103.
Moomaw, R.M. and M.A. Alwosabi (2004), An empirical analysis of competing explanations of urban primacy evidence
from Asia and the Americas, The Annals of Regional Science, Vol. 38, pp.149-171.
Morse, R.M. (1971), The Urban Development of Latin America (1750-1920), ed. Palo Alto: Stanford University, Center for
Latin American Studies.
Mutlu, S. (1989), Urban Concentration and Primacy Revisited: An Analysis and Some Policy Conclusions, Economic
Development and Cultural Change, Vol. 37, No. 3, pp. 611-639.
Pumain, D. (2003), Scaling Laws and Urban Systems, Working Paper Prepared for the European research programme
ISCOM, Available online at: http://www.santafe.edu/research/publications/workingpapers/04-02-002.pdf
Rosen, K. and M. Resnick (1980), The Size Distribution of Cities: An Examination of the Pareto Law and Primacy, Journal
of Urban Economics, Vol. 8, pp. 165-186.
Sawers, L. (1989), Urban Primacy in Tanzania, Economic Development and Cultural Change, vol. 37, no. 4, pp. 841-859.
Smith, C. (1995), Types of City Size Distribution: A Comparative Analysis, in Der Woude et al (Eds), Urbanization in
History: a Process of Dynamic Interactions, Clarendon Press.