Còng mét kiÕp ng−êi

Quê tôi, một làng nhỏ nằm bên dòng sông Lam, cái làng nhỏ thật êm đềm
và thơ mộng ấy đã chứng kiến bao nhiêu số phận của con người. Mỗi một con
người có một số phận và cuộc đời của mỗi con người là những câu chuyện thật
là sinh động
Håi bÐ chóng t«i th−êng nghe mÑ t«i gäi chÞ An, nªn mÊy chÞ em t«i gäi lµ
d× An (ë quê tôi em gái hay chị gái của mẹ đều gọi là dì). Chóng t«i chØ biÕt gäi
vËy mµ ch¼ng biÕt mèi quan hÖ hä hµng víi d×. Nhieu lÇn t«i hái mÑ t«i, nh−ng
mÑ cø lê ®i, nh− sî mét ®iÒu g× hÖ träng. Trong bông t«i cø mong mÑ t«i nãi
ch¼ng cã hä hµng g× c¶, ®Ó t«i cã quyÒn nãi ®iÒu ®ã víi c¸c b¹n hµng xãm, cïng
®éi ThiÕu niªn Nhi ®ång, bëi sî bµ lµ §Þa chñ, lµ kÎ bãc lét, là nguồn gốc của
§ế quốc Phong kiến... Cứ mỗi tuổi lín lªn, ch¾p nhÆt tõ c©u chuyÖn cña nhiÒu
ng−êi, nªn t«i biÕt râ d× lµ ai vµ bít dÇn c¸i c¨m giËn, thï o¸n, ghÐt bá vµ chuyÓn
dÇn yªu th−¬ng, th−¬ng h¹i, xãt xa cho cuộc đời và số phận của d×.
Ba d× sinh ra trong mét gia ®×nh nghÌo khæ, lín lªn c¸i tuæi 17, trốn không
®i lính Khố xanh thì lại bÞ T©y b¾t ®i lµm cu ly ®ån ®iÒn cao su m·i tËn §ång
Nai - nơi rừng thiêng nước ®ộc. Hàng ngày từ sáng sớm tinh mơ cho ®ến tận
hoàng hôn, ông phải làm việc vô cùng cực khổ, thiếu cả thức ăn nước uống,
thường xuyên bị T©y ®ánh ®ập, hắt hủi... C¶nh xa xø, buån, cùc khæ, nhí quª da
diÕt, ¤ng th−êng ®i l¹i víi mét gia ®×nh ng−êi Nam bé cũng làm cu ly trong ®ån
®iÒn. Gia ®×nh duy nhÊt cã mät ng−êi con g¸i kh¸ xinh ®Ñp, nÕt na, nh−ng l¹i bÞ
bÖnh th«ng manh từ khi mới sinh ra- c¶ hai con m¾t kh«ng nh×n thÊy g×. Cùng
cảnh ngộ nên ông ®−îc c¶ nhµ quý mến, yªu th−¬ng ®ïm bäc, «ng ®em lßng yªu
th−¬ng ng−êi con g¸i th«ng manh Êy vµ nªn vî nªn chång. Vµo kho¶ng n¨m
1913 – 1914, không biết số phận nghiệt ngã và cay ®ắng hay nỗi nhớ bố mẹ,
quê hương da diết «ng dÉn bµ vÒ th¨m quª, lóc ®ã bè mÑ, anh em ch¼ng cßn ai
n÷a. §óng năm ®ã gÆp trËn lôt rất to, tàu hỏa Bắc Nam bị ngưng trễ cả tháng
trời, nªn c¶ hai vî chång ®µnh ë l¹i quª vµ ch¼ng bao l©u sinh ®−îc mét ng−êi
con g¸i ®Æt tªn lµ An. Khi d× An ®−îc vµi tuÇn tuæi, v× yªu th−¬ng vî con, «ng ®i
ng−îc s«ng Lam rồi lªn ngµn S©u (n¬i cô Phan §×nh Phïng lµm c¨n cø khëi
nghÜa Thực dân chống Pháp) ®Ó chÆt gç, tre, nøa vÒ lµm nhµ cho vî con. ¤ng
b¶o ®i m−êi ngµy, bµ bång con ®îi hai m−¬i ngµy, råi c¶ th¸ng ch¼ng thÊy chång
vÒ bµ cø khãc hoµi, khãc m·i... Sau khi nghe tin «ng ®· bÞ cäp vå mÊt x¸c ë
trong rõng. M¾t bµ th× mï, tiÒn b¹c kh«ng cã, con cßn nhá, bµ buån khæ kh«ng
biÕt tr«ng chê vµo ai còng ch¼ng biÕt quay chë vÒ víi ba m¸ ë §ång Nai. Vµo
mét ®ªm ®«ng l¹nh bµ ®Æt d× An vµo ræ lãt r¬m, råi mß dÇn từng bước ra bªn
s«ng, ®Æt con d−íi gèc c©y si, khãc nøc në cho con bó hÕt giät s÷a cuèi cïng råi
xuèng s«ng trÇm m×nh tù tö. ThÊy tiÕng trÎ con gµo khãc th¶m thiÕt, d©n lµng
ch¹y ra ch¼ng thÊy bµ ®©u, ba ngµy sau thÊy x¸c bµ c¸ch bÕn s«ng vµi ba c©y sè.
¤ng cËu hä t«i lóc ®ã hiÕm con, xin xãm lµng ®−a d× An vÒ nu«i, th−¬ng
yªu ch¨m sãc nh− con ®Î cña m×nh. Khi d× An lªn 8 tuæi, «ng cËu cã thªm mét
cËu con trai, c¶ hä hµng ai còng mõng ®Æt tªn lµ PhËn. Hai chÞ em rất th−¬ng yªu
®ïm bäc lÉn nhau, phận gái d× An kh«ng theo con ®−êng häc hµnh, suèt ngµy
lµm lông, tËn tôy gióp bè mÑ, hy sinh tÊt c¶ cho em trai, d× ë vËy ch¼ng ®i lÊy
1
chång v× th−¬ng bè mÑ, th−¬ng em, dï d× kh¸ xinh ®Ñp, ®−îc nhiÒu anh trai lµng
gần xa dßm ngã. N¨m 1944 cËu PhËn häc xong tó tµi ë HuÕ, sau ®ã cËu ®i ®©u,
lµm g× ch¼ng ai biÕt c¶, ng−êi th× b¶o theo T©y ®i Ph¸p, ng−êi th× b¶o ë Tam
§¶o. N¨m 1951 c¶ hai «ng bµ «ng cËu mÊt, ®Ó l¹i cho d× An ba mÉu ruéng, hai
ng«i nhµ n¨m gian, cïng víi ba ng−êi ë. N¨m 1955 c¶i c¸ch ruéng ®Êt d× An bÞ
quy lµ §Þa chñ, tÊt c¶ tµi s¶n bÞ tÞch thu. D× vÒ dùng mét tóp lÒu tre c¹nh nhµ t«i
ë, sống cuộc ®ời khốn khó về vật chất lẫn tinh thần, nhưng chẳng bao giời than
oan ai. Không còn ruộng vườn, hµng ngµy d× ®i b¸n hµng gim, dân làng c¶ xãm
ai còng muèn tr¸nh nÐ, võa căm ghÐt, võa khinh bØ, nhÊt lµ lò trÎ con ë tr−êng
d¹y cho chóng: §Þa chñ lµ giai cÊp bãc lét “ ph¶i ®µo tËn gèc, trèc tËn rÔ”, ấy thế
bây giờ lại thành thương gia-cũng là giai cấp bóc lột người ta lại càng căm ghét,
khinh bỉ gấp bội phần. T«i th× c¶m thÊy d× b×nh th−êng, nh− nh÷ng con ng−êi
xung quanh t«i, cần cù lao ®ộng, chẳng ngại nắng mưa, hàng ngày ®i bán hàng ở
những làng xa. ThØnh tho¶ng d× sang nhà cho t«i côc ®−êng ®en, t«i thÝch l¾m!
Häa ho»n l¾m d× cho t«i qu¶ chuèi. Nh−ng cuèi cïng nghe bän trÎ con trong
xãm nãi hoµi, nãi m·i, t«i còng ®©m ra sî sau nµy kh«ng d¸m nhËn quµ cña d×
n÷a.
T«i nhí râ mét chiÒu hÌ, giã Nam (giã Lµo) chuyÓn sang giã Nåm (giã
biÓn), tóp lÒu cña d× tù nhiªn bèc ch¸y, c¶ xãm ch¹y ®Õn cøu ch÷a, ngän löa
bïng lªn cao h¬n c¶ ngän tre, ng−êi th× xóc c¸t, ng−êi th× móc n−íc s«ng déi vµo
nom nh− trß ch¬i, ch¼ng thÊm tho¸t g× c¶, cßn ngän löa l¹i bïng cao lªn, cã mÊy
ng−êi d©n qu©n miÖng la to¸ng lªn, ®ßi qu¼ng d× vµo löa cho d× lµ ph¶n ®éng, v×
d× ®· lµm sai luËt cña xãm trong mïa hÌ khi có gió Lào tõ 8 giê s¸ng ®Õn 4 giê
chiÒu kh«ng ®−îc ai ®Ó löa. D× bß l¨n, bß lãc van khãc th¶m thiÕt, xin trêi ®Êt,
xin bµ con xãm giÒng cøu nhµ vµ ®õng giÕt d×. H¬n ba m−¬i phót sau toµn bé tóp
lÒu ch¸y s¹ch, chØ cßn nh÷ng côc than hång cø rùc lªn theo tõng c¬n giã thæi,
cßn l¹i m×nh d× ®Êt c¸t vµ tiÕng van khãc rªn rØ nhá dÇn. B¾t ®Çu tõ ngµy ®ã d×
An ch¼ng cßn nhµ, ch¼ng cßn g¸nh hµng ®Ó kiÕm sèng. D× ®Õn sèng ë gèc c©y
bµng c¹nh lß v«i ®Ó mïa ®«ng khái l¹nh, hµng ngµy ®i lang thang xin ¨n ë nh÷ng
lµng xa, hoÆc ra s«ng b¾t c¸, b¾t cua. MÑ t«i vÉn thØnh tho¶ng lÐn lót cho d× b¸t
g¹o, nh÷ng thøc ¨n thõa sau ®¸m giç ( håi Êy ai biÕt tñ l¹nh lµ c¸i g×?) tÊt c¶ ®æ
vµo nåi ®un lªn thµnh mãn hæ lèn ®−a cho d×, ®Ó ¨n ®−îc nhiÒu ngµy. Bè t«i
c«ng t¸c xa, thØnh tho¶ng ghÐ th¨m nhµ, ®−a mÑ t«i vµi ba ®«̀ng vµ b¶o ®−a cho
d× An nh−ng ph¶i kÝn ®¸o. Cã lÇn t«i chøng kiÕn d× ®ãi qu¸ nhÆt c¶ con chuét
chÕt, gµ toi ë bÕn s«ng ®em vÒ vÆt l«ng vµ luéc lªn ¨n víi muèi ngon lµnh. Cuéc
®êi d× ngµy cµng xuèng dèc, ng−êi xanh xao, bñng beo, tµn tÖ, xãm lµng l¹i cµng
xa l¸nh d× h¬n.
N¨m 1966 chiÕn tranh ngµy cµng trë lªn ¸c liÖt, BÕn s«ng lµ n¬i môc tiªu
®¸nh ph¸ cña m¸y bay Mü. C¶ xãm t«i ph¶i ®i s¬ t¸n. D× còng theo xãm lµng, cã
lÏ chÝnh lµ theo mÑ t«i vµ c¶ nhµ t«i ®i s¬ t¸n, lóc nµy d× sèng ë bôi ng©u, ®«i
c¼ng ch©n ®· ®en x×, lë loÐt, n−íc vµng rØ ra, d× chØ biÕt quÊn giÎ r¸ch hoÆc l¸
chuèi, ®i ®Õn ®©u mïi h«i thèi kinh khñng ®Õn ®ã, cã nh÷ng khi t«i thÊy nhiÒu
con gißi nhá cø lóc nhóc ë vïng lë loÐt r¬i xuèng ®Êt. D−íi con m¾t cña bän con
nÝt d× lµ con chã ghÎ h«i thèi, ®i ®Õn ®©u chóng nÐm ®Êt, nÐm ®¸, chöi rña, t«i
th−¬ng d× l¾m mµ ch¼ng d¸m bªnh d×, sî bän b¹n bÌ b¶o t«i ®øng vÒ phÝa giai
cÊp bãc lét. Cã nh÷ng ®ªm t«i nghe tiÕng d× than khãc th¶m thiÕt: “ Ba má bá

2
 con ra ®i khi cßn vµi th¸ng tuæi, ®−îc bè mÑ ®−a vÒ nu«i yªu th−¬ng ch¨m sãc
con, con ®· lµm lông suèt ®êi ®Ó cã nhµ cöa, ruéng v−ên, ®Ó ng−êi ta qui con lµ
§Þa chñ, lµm ®êi con khèn kiÕp ®Õn cïng. Cả cuộc ®êi con chưa làm hại ai bao
giờ, «ng Giêi ¬i, Ông bà ¬i, Ba má ¬i, bố mẹ ¬i! nÕu th−¬ng con, cho con ®−îc
chÕt, con khæ qu¸, con ®au ®ín qu¸, con nhôc qu¸!...”
Ch¼ng bao l©u sau mét c¬n m−a mïa h¹, võa ®ãi, võa ®au, võa rÐt d× qu»n
qu¹i kh«ng cßn tiÕng khãc than chØ nghe tiÕng rªn rØ qua kÏ r¨ng, nhìn thấy mẹ
tôi nước mắt cứ ứa ra, mÑ t«i cè bãn cho d× ®−îc l−ng b¸t ch¸o råi d× t¾t thë.
ChiÒu h«m ®ã chØ cã hai thanh niªn t×nh nguyÖn khiªng d× b»ng mét chiÕc vâng
gai cña nhµ t«i, ®i theo d× cã mÑ t«i, mÊy chi em chóng t«i còng lon ton ch¹y
theo, ai còng dïng kh¨n mïi xoa ®Ó bÞt mòi. Trªn m×nh d×, vÉn bé ®å r¸ch r−íi
h«i thèi, ch¼ng cã hßm, chỉ cã manh chiÕu nhỏ. MÑ t«i lÈm bÈm nh÷ng ®iÒu g×
vµ khãc, nÐm ba n¾m ®Êt xuèng h×nh hµi cña d×, xin vÜnh biÖt d×.
Th¸ng 8 n¨m 1975 ®óng lóc t«i vÒ nghØ hÌ, c¶ nhµ t«i tự hào, vui s−íng h©n
hoan ®ãn cËu PhËn trë vÒ th¨m lµng, th¨m nhµ t«i víi qu©n hµm §¹i t¸, ®i víi cËu
cßn cã BÝ th− TØnh ñy, Phã ChÝnh ñy qu©n khu vµ cßn nhiÒu ng−êi n÷a. CËu chÝnh
lµ ng−êi chØ huy ®iÖp b¸o cña thµnh phè Sµi Gßn – Gia §Þnh cò, ®· tõng nhiÒu
lÇn quyÕt ®Þnh sinh mÖnh cña hµng v¹n ng−êi cña phÝa bªn kia mµ b©y giê tr−íc
mÆt chóng t«i cËu ®· oµ khãc nøc në sau 31 n¨m xa quª. C¶ nhµ t«i ®−a cËu th¨m
mé «ng bµ, mé «ng bµ ®−îc d× An x©y thµnh l¨ng n¨m 1953. Nh−ng ®Õn khi ®i
t×m mé d× An, suèt c¶ buæi ch¼ng thÊy ®©u, mÑ t«i rÊt lÊy lµm bèi rèi, thêi gian
gÆp th× ng¾n, quan kh¸ch th× ®«ng mÑ t«i lµm sao kÓ ®−îc nh÷ng n¨m th¸ng cuèi
®êi cña d× cho cËu biÕt ®−îc. §· chÝn n¨m råi cã ai ch¨m sãc mé cña d× ®©u, c¸i
n¾ng giã khu T−, chØ cÇn vµi n¨m lµ ng«i mé ®· ph¼ng l×. CËu b¶o mÑ t«i ®i mua
cho mét tr¨m nhµnh hoa huÖ tr¾ng ®Ó viÕng ng−êi chÞ suèt ®êi tÇn t¶o nu«i cËu ¨n
häc thµnh ng−êi. LÊy ®©u ra hoa huÖ b©y giê? C¶ huyÖn ch¼ng cã lÊy mét cöa
hµng hoa, ®µnh h¸i hÕt hoa lan cña c¶ mÊy v−ên trong xãm, tù tay cËu r¾c hoa lan
hÕt c¸c mé khu d× An n»m vµ r¾c däc con ®−êng tiÔn d× vÒ n¬i an nghØ cuèi cïng
vµ cËu khãc nøc në, xin lçi chÞ.
D× An ¬i, cuéc ®êi con lµ tÊm v¶i såi, ®−îc dÖt lªn tõ khoai s¾n ngät bïi, tõ
tiÕng hß ¬ ®ªm tr¨ng mÑ h¸t, từ cái nắng gió khu Tư, tõ c¸i thêi th¬ Êu ®ªm ®ªm
thæn thøc ®au nhãi nghe tiÕng than khãc th¶m thiÕt cña d× cho ®Õn b−íc ®i dµi lì
chèn ph¶i sèng xa Tæ quèc. Cho lßng con biÕt yªu th−¬ng, biÕt c¨m giËn, biÕt lÏ
ph¶i tr¸i gi÷ dßng ®êi.
§ªm nay ë trêi ¢u gi¸ l¹nh, ch¼ng cã h−¬ng th¬m, còng ch¼ng cã trÇm
h−¬ng chØ cã nh÷ng b«ng tuyÕt tr¾ng nhÑ nhµng r¬i l¶ t¶ lµm tr¾ng phè, tr¾ng
®−êng. Nhí th−¬ng d×, khóc cho số phận của dì, con ngåi viÕt những dòng nµy
®Ó xin ®èt nÐn h−¬ng lßng kÝnh viÕng h−¬ng hån d× n¬i chÝn suèi, m−êi s«ng,
cÇu chóc d× an giÊc ngµn thu.

NguyÔn Lam Thñy