Chương 4

Đồ thị phẳng – Bài toán

tô màu đồ thị

Giảng viên: Nguyen Ngoc Trung

nguyenngoctrung.dhsp@gmail.com

Lý thuyết đồ thị 11/14/2008 2

1
 Đồ thị phẳng
 Bài toán mở đầu:
 Có 3 gia đình, 3 nhà cung cấp điện, nước, gas.
 Các gia đình đều cần điện, nước, gas và đều muốn đi dây riêng.
 Cần nối dây từ các gia đình đến các nhà cung cấp sao cho không dây
nào cắt dây nào.

A
B

? C
Lý thuyết đồ thị 11/14/2008 3

Đồ thị phẳng

 Định nghĩa: Đồ thị vô hướng G là đồ thị phẳng nếu

ta có thể biểu diễn nó trên một mặt phẳng sao cho
không có cạnh nào cắt nhau.
VD:

Đồ thị
phẳng
Không là
đồ thị
phẳng

Lý thuyết đồ thị 11/14/2008 4

2
Đồ thị phẳng (tt)
 Các đồ thị không phẳng nổi tiếng

Đồ thị K5 – đồ thị Đồ thị K3x3 – đồ thị

đầy đủ hai phía đầy đủ

Lý thuyết đồ thị 11/14/2008 5

Công thức Euler

 Xét đồ thị sau:

1

2 3 4 6

 Định lý: Cho G là đồ thị phẳng, liên thông với n đỉnh

và m cạnh. Gọi r là số miền trong biểu diễn phẳng
của G. Khi đó, ta có:
r=m-n+2
Lý thuyết đồ thị 11/14/2008 6

3
Công thức Euler (tt)

 Chứng minh công thức Euler:

Lý thuyết đồ thị 11/14/2008 7

Công thức Euler (tt)

 Hệ quả. Nếu G là đơn đồ thị phẳng liên thông với e

cạnh, v đỉnh, trong đó v  3. Khi đó ta có:
e  3v – 6
 Chứng minh:
 Gọi r là số miền
 Mỗi miền đều tương ứng với ít nhất 3 cạnh

 Mỗi cạnh tướng ứng với đúng 2 miền

 Gọi bậc của mỗi miền là số cạnh tương ứng với nó

 Suy ra, tổng bậc của các miền ít nhất là bằng 2 lần số cạnh
2.e   deg( R)  3.r
R
 Áp dụng công thức Euler suy ra điều phải chứng minh.
Lý thuyết đồ thị 11/14/2008 8

4
Định lý Kuratowski

 Định lý: Đồ thị G là đồ thị phẳng nếu và chỉ nếu G

không chứa đồ thị con đẳng cấu với K5 hoặc K3x3
 VD: các đồ thị sau đây không là đồ thị phẳng

Lý thuyết đồ thị 11/14/2008 9

Tô màu đồ thị

Lý thuyết đồ thị 11/14/2008 10

5
Tô màu đồ thị (tt)

Phải dùng 3
màu để tổ

Phải dùng 4
màu để tổ
?

Lý thuyết đồ thị 11/14/2008 11

Tô màu đồ thị (tt)

Lý thuyết đồ thị 11/14/2008 12

6
Tô màu đồ thị (tt)
1 2 7 8

4 7
1 2 8
4
6 3 6 9
3 5 9

2 6
2
5 6 1 4 5
1
4
3 7
3 7

Lý thuyết đồ thị 11/14/2008 13

Bài toán tô màu đồ thị

 Định nghĩa. Tô màu một đồ thị vô hướng là một sự

gán màu cho các đỉnh sao cho hai đỉnh kề nhau phải
khác màu nhau.
 Định nghĩa. Số màu (sắc số) của một đồ thị là số
màu tối thiểu cần thiết để tô màu đồ thị này.
1 2 7 8 2 6

1 4 5
4
3 6 9
3 7
5
Đồ thị có số màu là 3 Đồ thị có số màu là 4
Lý thuyết đồ thị 11/14/2008 14

7
Bài toán tô màu đồ thị (tt)

 Định lý. (Định lý 4 màu) Số màu của một đồ thị

phẳng là không lớn hơn 4.
 Một số thông tin liên quan:
 Bài toán được đưa ra năm 1850
 Có rất nhiều chứng minh sai về bài toán này

 Chứng minh sai nổi tiếng là của Alfred Kempe vào năm
1879
 Percy Heawood phát hiện ra chứng minh sai ở trên vào
năm 1890
 Dựa vào đó, năm 1976 Appel và Haken đã chứng minh
bằng cách sử dụng máy tính

Lý thuyết đồ thị 11/14/2008 15

Bài toán tô màu đồ thị (tt)

 Tìm số màu của các đồ thị sau:

Lý thuyết đồ thị 11/14/2008 16

8
Ứng dụng

 Bài toán lập lịch thi: Hãy lập lịch thi trong một
trường đại học sao cho không có sinh viên nào thi
hai môn cùng một lúc.
 Giải pháp:
 Biểu diễn bằng đồ thị:
 Mỗi môn học là một đỉnh
 Nếu 2 môn học nào được dự thi bởi cùng 1 sinh viên thì sẽ
nối bằng 1 cạnh.
 Cách lập lịch sẽ tương ứng với bài toán tô màu của đồ thị
này.

Lý thuyết đồ thị 11/14/2008 17

Ứng dụng (tt)

 VD: Có 7 môn thi với thông tin như sau:

 Môn 1: có các sinh viên A, B, C và D thi
 Môn 2: có các sinh viên A, E, F, G và H thi

 Môn 3: có các sinh viên B, E, I, J và K thi

 Môn 4: có các sinh viên B, F, L và M thi

 Môn 5: có các sinh viên G, L, N và O thi

 Môn 6: có các sinh viên J, M, N và P thi

 Môn 7: có các sinh viên D, H, K, O và P thi

Hãy xếp lịch thi thành các đợt sao cho các sinh viên
đều có thể dự thi tuần tự các môn mình đăng ký

Lý thuyết đồ thị 11/14/2008 18

9
 Ứng dụng (tt)
 VD: Có 7 môn thi với thông tin như sau: 1
 Môn 1: có các sinh viên A, B, C và D thi 7 2
 Môn 2: có các sinh viên A, E, F, G và H thi
 Môn 3: có các sinh viên B, E, I, J và K thi
 Môn 4: có các sinh viên B, F, L và M thi 3
 Môn 5: có các sinh viên G, L, N và O thi 6
 Môn 6: có các sinh viên J, M, N và P thi
 Môn 7: có các sinh viên D, H, K, O và P thi
5 4
Đợt thi Môn thi
1 1, 5
2 2, 6
3 3
4 4, 7

Lý thuyết đồ thị 11/14/2008 19

Ứng dụng (tt)

 Bài toán phân chia tần số.

 Các kênh truyền hình từ số 2 đến số 13 được phân chia
cho các đài truyền hình sao cho không có 2 đài cách
nhau không quá 150 dặm lại dùng chung một kênh
 Hãy tìm cách phân sao cho số kênh dùng là ít nhất

 Giải pháp:
 Biểu diễn bằng đồ thị:
 Mỗi đỉnh là một dài phát
 Hai đỉnh được nối một cạnh nếu hai đài phát cách nhau ít hơn
150 dặm
 Số màu của đồ thị chính là số kênh cần dùng.

Lý thuyết đồ thị 11/14/2008 20

10
Ứng dụng (tt)

 Bài toán các thanh ghi chỉ số:

 Trong lập trình các thanh ghi thường được dùng để lưu
trữ giá trị các biến tạm thời
 Tìm số thanh ghi ít nhất cần sử dụng trong một chương
trình
 Giải pháp:
 Biểu diễn bằng đồ thị:
 Mỗi biến tương ứng với mỗi đỉnh
 Hai đỉnh được nối với nhau nếu hai biến cùng được ghi
xuống tại một thời điểm
 Số thanh ghi ít nhất cần sử dụng sẽ là số màu của đồ thị
trên

Lý thuyết đồ thị 11/14/2008 21

11