1.

Uvod

Probijanje rupa,odnosno busenje se vrsi sa:probojcem,presom,a

za mekse materijale upotrebljavaju se kruzni prosjekaci za
rupe,klijesta za probijenje rupa i busenje se vrsi sa busilicom

1
 2.Probijanje rupa

2.1.Probijanje rupa probojcem i presom

U limovima se probijaju rupe,ako ih treba spojiti zavrtnjima ili

zakovicama,te su potrebne odgovarajuce rupe za njihove
svornjake(stabla).
Npr. U građevinskoj bravarnici dobijaju dijelovi celicnog lima
prosjeke najrazlicitijeg oblika.
Rupe u tankim limovima probijaju se najprostije pomocu
probojca(sl.1),ali ne na premekoj podlozi(olovnoj ili drvenoj
ploci).No, za deblje limove,plosnate ili profilne sipke nije vise
dovoljna udarna sila cekica za probijanje rupa.Stoga se za takve
radove mora upotrijebiti presa za probijanje rupa(sl.2),na kojoj
se mogu pomocu poluga izazvati velike sile na alatu za
probijanje.

Sl.1.

2
Sl.2.

Alat za probijanje rupa je dvodjelan.Na mjestu probojca dolazi

ovdje patrica(zig).Kao podloga sluzi celicna rezna
ploca,tzv.matrica sa otvorom koji ima tacan oblik poprecnog
presjeka patrice.

2.2.Postupak pri izrezivanju i probijanju rupa

Probijanje rupa je slicno postupku rezanja,utoliko sto se i ovdje

matrijal najprije zareze uslijed prodiruceg probojca ili patrice,
Zatim se izbije i,konacno odreze(smakne) (sl.3.)

3
 Sl.3.
Radni proces probijanja rupa:
a. Namjestiti lim
b. Zbijanje i pocetno rezanje
c. Rezanje(smicanje)
d. Izbacivanje otpatka
e. Vracanje patrice(ziga)
f. Probijanje rupa u predmetu

Prilikom probijanja rupa i izrezivanja,ivice(bridovi) reza cine

zatvorenu liniju.Suprotno od reza makaza koje napreduju postepeno,
radni proces probijanja rupa odvija se naglo.

Prilikom povratnog hoda,patrica se zaglavi uslijed prethodne

deformacije u rupi i podize sa sobom predmet. Da bi se ovo sprijecilo,
matrica ima tzv,skidac (pridrzac)

2.3.Alati za probijanje rupa

4
Probojci (sl.3.) se izrađuje najcesce od okruglog celika koji se
moze kaliti.Okrugli ili proizvoljno drukcije oblikovani dio sjeciva se
prethodno otkuje, oturpija na konacnu mjeru i kali. Kao sjecivo
djeluju ostre ivice donje povrsine,kao protusjecivo-npr,zidovi
rupe navrtke (matice) ili vlakna panja od tvrdog drveta.
Za probijanje rupa u meksim materijalima,kao sto su koza,karton
ili guma, upotrbljavaju se kruzni prosjekaci za rupe (sl.4.). Njihovo
prstenasto sjecivo nastaje busenjem okruglog celika i ostrenjem
zida,brusenjem. U prosjekacu se otpatci pomicu prema gore u
cilindricnoj rupi i mogu gore ispadati kroz odgovarajuce otvore.

sl.4.

Klijesta za
probijanje rupa
su male prese za
rupe.Patrica i rezna ploca se pokrecu jedna prema drugoj pomocu
dvostrane poluge.U toku radnog hoda se obicno stisce konusna
opruga.Prednapon opruge stvara povratni hod,kada se popuste
rucke.

Postoje razne konstrukcije klijesta za probijanjerupa.Klijesta za

probijanje rupa u materijalima od metala (kovine) su jace
konstrukcije nego klijesta za meke materijale.

Da bi se dobile potrebne velike rezne sile,npr, za probijanje celicnog

lima pomocu ruke,ova klijesta imaju tzv, dvostruke poluge.To znaci
da se sila ruke ne prenose neposredno na patricu i reznu plocu,vec se
5
tamo prevode preko drugog para poluga-slicno kao na makazama sa
polugama.

Pomocu ovog dvostrukog prenosa polugama,pri podesnom izboru

duzina krakova,lako se postizu rezne sile 10-15 puta vece od
upotrijebljene rucne sile.

2.4.Presa za probijanje rupa

Na presama za probijanje rupa (sl.5.) postize se potrebni hod amo-
tamo patrice, najcesce pomocu tzv,ekscentra.To znaci da se pomocu
ekscentricno ulezistenog rukavca potiskivac sa patricom pokrece
naprijed,odnosno natrag.Za probijanje rupa potrebna je velika rezna
sila.Postize se pomocu 1-2m dugacke rucne poluge koja zakrece
ekscentar.

Sl.5.

Presa za probijenje rupa;funkcija sastavnih dijelova:

a) Rucna poluga sa ekscentricno smjestenom povrsinom pritiska

6
 b) Drzac patrice (ziga)
c) Rezni alat(patrica)
d) Rezna ploca(matrica)
e) Lim sa otpatkom

Patrica,najcesce okrugla,koja je ucvrscena u glavi potiskivaca,ima

tackalo(konus) za centriranje.Zbog toga je moguce probijati rupe
tacno prema >ocrtanju<, pomocu prethodno ocrtanih i tackalom
obiljezenih sredista.

Dio patrice koji prodire u materijal i otvor rezne ploce (matrice) su

konicni.Zbog toga patrica slobodno prolazi mimo zidova kroz rupu,a
otpadak kroz otvor matrice,te je izbjegnuto preveliko trenje. Otpadak
ispada vrlo lako.

Sl.6.

Vretenska presa za probijanje rupa:

a) Navojno vreteno
b) Navrtke sa lijevim i desnim navojem
c) -//-
d) Poluge
e) Nepomicna okretna tacka
f) Pomicne okretne tacke

7
 g) Drzac patrice
h) Patrica
i) Matrica
j) Predmet

2.5.Rezna sila i otpor rezanja

Ako treba u limu probiti ili stancati,npr,cilindricni otpadak,mora za

potrebne rezna sila biti veca od otpora rezanja u povrsini reza.

Velicina otpora rezanjaje zavisna:

1) Od cvrstoce smicanja u kp/mm2 materijala koji treba probiti

2) Od velicine povrsine presjeka u mm2koju treba smaknuti

Opcenito se moze reci potrebna rezna sila za probijanje rupa je

veca ,sto je cvrsci materijal i sto je veca rezna povrsina zidova rupe.

2.6.Probijanje rupa u raznim materijalima

Prilikom probijanja rupa,materijal se na ivicama otvora nasilno

deformise.Samo zilavi materijali kao meki celik,,meki bakar ili mesing
i aluminij,izdrze ovo naprezanje.Krte ili tvrde materijale,kao alatni
celik,celik za opruge,liveno gvozđe-puknu pri probijanju rupe.

Debljina materijala ne smije nikad biti veca od precnika rupe.

2.7.Busenje na busilici

8
Masine (strojevi) i sprave,limeni sudovi,kotlovi,mostovi i mnoge
druge gradnje vecinom se sastavljaju od mnogih pojedinih
dijelova,npr, pomocu zavrtanja ili zakovica.

Sl.7.

Da bi se dobilo potrebno rezno kretanje,burgija se obrce (rotira) i

kako napreduje skidanje strugotine,polako se pomice naprijed u sve
dublji provrt (sl.8.)

Sl.8.

3.Literatura:

9
 1) V.Aukić“Masinski materijali“ Beograd,1980
2) T.Brezovac“Tehnoloski materijali“ Beograd,1976
3) M.Sipovac“Tehnoloski materijali“ Beograd,1976
4) Internet

4. SADRZAJ:
10
1.Uvod.................................................................................................1

2.Probijanje.........................................................................................2

2.1.Probijanje rupa probojcem i presom..........................................2

2.2.Postupak pri izrezivanju i probijanju rupa...................................3

2.3.Alati za probijanje rupa...............................................................4

2.4.Presa za probijanje rupa.............................................................6

2.5.Rezna sila i otpor rezanja............................................................8

2.6.Probijanje rupa u raznim materijalima.......................................8

2.7.Busenje na busilici......................................................................9

3.Literatura........................................................................................10

4.Sadrzaj............................................................................................11

11