การเกิดดิน (Soil genesis)

ดินเกิดจากการสลายตัวของหินและแร่
และรวมตัวทับถมปนกับเศษซากพืชและสั ตว์
ทำให้ เกิดลักษณะของดินและชั้นดิน
 วัตถุต้นกำเนิดดิน
- องค์ ประกอบทางอนินทรีย์
หินและแร่
- องค์ ประกอบทางอินทรีย์
เศษซากพืชและสั ตว์
 แร่ (minerals)

เป็ นสารทีเ่ กิดขึน้ โดยธรรมชาติ มีคุณสมบัติ

ทางฟิ สิ กส์ ทแี่ น่ นอน มีส่วนประกอบทางเคมีที่
คงตัว เกิดจากการตกผลึกหรือตกตะกอนหรือ
จากการแปรสภาพของธาตุต่างๆ
 แร่ ทพี่ บมากในดิน
ควอตซ์ เฟลด์ สปาร์ ไมก้า
แคลไซด์ โดโลไมต์ ไพไรต์
อะปาไทต์ ยิปซัม แร่ ดนิ เหนียว
ควอตซ์ [ Quartz, SiO2 ] สี ใสเหมือนแก้ ว จะมีสีต่างๆถ้ ามี
สิ่ งเจือปน มีมากในดินทราย
เฟลด์ สปาร์ [ Feldspar, XAlSi3O8 ] X= K, Ca, Na มีสี
ขาวทึบหรือขุ่น เป็ นแร่ ทมี่ มี ากทีส่ ุ ดในหิน แต่ มนี ้ อยใน
ดิน เพราะสลายตัวเร็ว
ไมก้ า [ Mica, XAlSi3O10 (OH)2 ] X= K Mg Fe
พบในดินและหินทัว่ ไป จะเป็ นแผ่ นบางๆสี ใส
แคลไซต์ [Calcite, CaCO3] เป็ นองค์ ประกอบหลักของหินตะกอน
และหินปูน สี ใส น้ำตาล เขียวหรือดำ
โดโลไมต์ [Dolomite, CaMg(CO3)2] เป็ นองค์ ประกอบหลักของ
หินตะกอน และหินปูน
ไพไรต์ [ Pyrite, FeS2 ] เป็ นผลึกก้ อนสี่ เหลีย่ มเล็กๆสี ทอง
ทำให้ ดนิ เป็ นกรด
อะปาไทต์ {[Apatite [Ca5 (PO4)3 (F, Cl, OH)]}
เป็ นแหล่ งของ P
ยิบสั ม [ Gybsum, CaSO4 .2H2O]
เกิดจากการตกตะกอนจากน้ าทะเล
แร่ ดินเหนียว (clay mineral, complex aluminosilicates)
แบ่งออกได้เป็ น 2 พวกใหญ่ๆ

1) Silicate clays คือแร่ ที่มี Al หรื อ Si เป็ นองค์ประกอบที่

สำคัญ มีโครงสร้างเป็ นแผ่นหรื อชั้นซ้อนทับกัน

2) Iron and aluminum clays คือแร่ ดินเหนียวที่มี Fe และ Al

ออกไซด์เป็ นองค์ประกอบ มีการขยายตัวและหดตัว น้อย
กว่า silicate clays
Silicate clays
1) Kaolinite เป็ นแบบ 1:1 โดยมีแผ่นของ Si และ Al
อย่างละแผ่น มีการขยายตัวได้นอ้ ย

2) Montmorillonite เป็ นแบบ 2:1 โดยมีแผ่น Si 2 แผ่น

และ Al 1 แผ่น มีการขยายตัวและหดตัวได้
มาก มีการดูดซับ Ion บวกได้สูง

3) Illite เป็ นแบบ 2:1 แต่มี K ผสมอยูด่ ว้ ย ทำให้ขยายตัว

ได้นอ้ ย
Kaolinite Illite Montmorillonite
Kaolinite เป็ นแบบ 1:1 โดยมีแผ่นของ Si และ Al
อย่างละแผ่น มีการขยายตัวได้นอ้
2) Iron and aluminum clays
Limonite (2Fe2O3.3H2O) สี เหลือง
Hematite (Fe2O3) สี แดง
Chlorite (Mg.Fe.Al)6 (Al, Si)4O10(OH)8 สี เขียว
หิน (rocks)
เป็ นวัตถุที่เกิดขึ้นโดยธรรมชาติ ประกอบด้วยแร่ หลายชนิด
แบ่งออกได้เป็ น 3 ประเภท

1) หิ นอัคนี (igneous rocks)

2) หิ นตะกอนหรื อหิ นชั้น (sedimentary rocks)
3) หิ นแปร (metamorphic rocks)
หินอัคนี
เกิดจากการเย็นตัวของสิ่ งหลอมเหลวภายในผิวโลก

1) หินอัคนี ทีเ่ ป็ นกรด สี จาง แกรนิต และ ไรโอไลต์

2) หินอัคนี เป็ นกลาง ไดโอไรต์ และ แอนดีไซด์

3) หินอัคนี ที่ เป็ นด่ าง สี เข้ ม แกบโบร และ บะซอลท์

หิ นอัคนี ที่เป็ นกรด สี จาง

แกรนิต

ไรโอไลต์
หินอัคนี เป็ นกลาง

ไดโอไรต์

แอนดีไซด์
หิ นอัคนี ที่ เป็ นด่าง สี เข้ม

แกบโบร

บะซอลท์
หิ นตะกอนหรื อหิ นชั้น
กิดจากการสลายตัวผุพงั ทับถมกันของหิ นและแร่ บนผิวโลก
หินดินดาน
หินทราย
หินปูน
หินกรวดกลม
หิ นดินดาน ประกอบด้วยอนุภาคขนาดเล็กอัดตัวกันแน่น
หิ นทราย ประกอบด้วยอนุภาคทรายจับตัวกัน
หิ นปูน มีสีและเนื้อหิ นแตกต่างกันมาก มีแร่ แคลไซด์
และโดโรไมท์เป็ นองค์ประกอบสำคัญ
หิ นกรวดกลม
หิ นแปร
เกิดจากหิ นที่มีอยูก่ ่อนแล้ว แปรสภาพภายใต้อุณหภูมิ
และความดันสูง เปลี่ยนจากหิ นเดิมไปเป็ นหิ นอีกแบบหนึ่ง
โดยมีการจัดเรี ยงอนุภาคใหม่
หิ นอ่อน
หิ นชนวน
ควอทซ์ไซต์
หินอ่ อน
หินชนวน
ควอทซ์ ไซต์
 Rock cycle
หินอัคนี

สลายตัว แข็งตัว
ตกตะกอน ละลาย

ตะกอน หินแปร
เรียงตัวใหม่
ทับถม
เชื่อมตัว ความร้ อน
แร็งดัน
หินชั้น
ขบวนการผุพงั สลายตัวของหิ นและแร่
(Weathering process)
1) การสลายตัวทางกายภาพ หรื อการแตกหัก
2) การสลายตัวทางเคมี
การสลายตัวทางกายภาพ หรือการแตกหัก

1) การปลดปล่ อยแรงดัน เช่ น แผ่ นดินไหว การงอตัว

ของ ชั้นหิน
2) การเปลีย่ นแปลงอุณหภูมิ ทำให้ เกิดการยืดและหดตัว
3) การชะล้ างและการทับถม เกิดจาก น้ำ ลม น้ำแข็ง
4) อิทธิพลของสั ตว์ และพืช เช่ นการชอนไชของราก การขุด
เจาะของสั ตว์
การสลายตัวทางเคมี
1) การทำปฏิกริ ิยากับน้ำ (Hydrolysis)
KAlSi3O8+ H2O HAlSi3O8 + KOH

2) การรวมตัวกับน้ำ (Hydration)
CaSO4 + H2O CaSO4 . H2O

3) รวมกับกรดคาร์ บอนนิค (Carbonation)

CaCO3 + H2CO3 Ca(HCO3)2
การสลายตัวทางเคมี

4) ขบวนการออกซิเดชั่น (Oxidation)
4FeO + O2 2Fe2O3

5) การละลาย (Solution)
การแตกตัวเป็ นไอออนในน้ำของพวกแร่ ต่างๆการสลายตัวทางเคมี
CaSO4 + H2O Ca+2 +SO4-2 +H2O
อินทรี ยวัตถุ (organic materials)
เกิดมาจากเศษซากพืชและสัตว์

เศษซากพืชประกอบด้วย น้ำประมาณ 75% และส่ วนที่เป็ น

ของแข็ง (dry matter) 25%
ส่ วนที่เป็ นของแข็ง Dry matter
ประกอบด้วย สารเคมี 3 กลุ่ม
1) โปรตีน (protein) 1 - 15%
2) โพลีแซคคาไรท์ (polysaccharides)
Cellulose 20-50 %
Hemicellulose 10-25%
แป้ ง และน้ำตาล 1-5 %
3) ลิกนิน (lignin) เป็ นสารที่มีโมเลกุลสลับซับซ้อน
สลายตัวยาก 10-30%
4) อื่นๆ 1-8%
บวนการสลายตัวของสารอินทรีย์ (ซากพืช ซากสัต
ราการสลายตัว

น้ำตาล เร็ว
แป้ ง โปรตีน
Cellulose
ลิกนิน ไขมัน ช้า
การแบ่ งแยกวัตถุต้นกำเนิดดิน

1) วัตถุตน้ กำเนิดอยูก่ บั ที่ (Residuum)

2) เคลื่อนย้ายตามแรงโน้มถ่วงของโลก (Colluvium)
3) ถูกพัดพามาและทับถม (Alluvium)
วัตถุตน้ กำเนิดดินที่ถูกพัดพามาและทับถม
โดยน้ำ เรียก Water deposit
น้ำทะเล
แม่ น้ำ ลำคลอง
โดยลม เรียก Aeolian deposit
อนุภาคละเอียด (Loess deposit)
ทับถมกันเป็ นกอง (Sand dune deposit)
โดยน้ำแข็ง เรียก Ice deposit
Water deposit
Aeolian deposit
Ice deposit
 การสร้ างตัวของดิน (Soil
formation)
จากการสลายตัวหิ นแร่
การทับถม + อินทรี ยวัถุ

เกิดเป็ นชั้นของดิน (soil profile)

ชั้นต่างๆของดิน (Soil horizon)
O = organic horizon ชั้นของอินทรี ย ์
A = eluvial horizon ชั้นบน
B = illuvial horizon ชั้นที่ถูกชะล้างลงมา
C = parent material ชั้นของวัตถุตน้ กำเนิด
R = bedrock ชั้นของหิ น
อย่างน้อยชั้นดินต้องประกอบด้วย A และ C
ชั้นต่างๆของดิน (Soil horizon)
ชั้นต่างๆของดิน (Soil horizon)
ปัจจัยที่ควบคุมการสร้างตัวของดิน
1. ภูมอิ ากาศ
- อุณหภูมิ ฝน หิมะ มีผลโดยตรงต่ อการสลายตัวทั้ง
ทางเคมีและกายภาพ
2. พืชและสิ่ งมีชีวติ อืน่ ๆ
- พืชและจุลนิ ทรีย์ช่วยเพิม่ อินทรีย์วตั ถุและการสลายตัว
3. สภาพพืน้ ที่
- ความลาดชันน้ อยมีการทับถมกันมาก
4. เวลา
- ดินเกิดใหม่ มีช้ัน A + C
- ดินเกิดนาน มีช้ัน A + B + C