SOCIJALNO, LIBERALNO, PA U CENTAR

U poslednje vrijeme, osim što smo izloženi posledicama sveobuhvatne socio-ekonomske krize,
izloženi smo i raznim (često neproduktivnim) raspravama na temu koji je društveno ekonomski
model doveo do krize i koji je model prihvatljiv u budućnosti.
Nikada kao u ovom trenutku ekonomska teorija nije bila nemoćnija u objašnjenju uzroka i
načina rješavanja ekonomskih problema, koji su odavno prerasli disciplinarni okvir. Ekonomski
razvoj, očuvanje životne sredine i pitanja bezbjednosti nameću se kao pitanja samog opstanka
čovječanstva i predstavljaju jedinstven okvir, tako da isključuju parcijalno rješavanje problema.
Samo teorija koja uspije objasniti protivrječnosti svih navedenih aspekata i uspješno ih poveže,
može otvoriti put ka globalnom blagostanju.
Liberalizam i socijaldemokratija su najvjerovatnije političke doktrine budućnosti. Njihove razlike
konvergiraju ka istoj ravni i postaju neznatne. Očigledan dokaz za to je neoliberalna ekonomska
politika neminovno prihvaćena od strane obje političke doktrine, djelimično iznijansirana u
pogledu uloge države kao regulatora, naročito u ključnim i socijalno osjetljivim oblastima.
Na lokalnom (crnogorskom) nivou posebno se eksploatišu pojmovi liberalizma,
socijaldemokratije, neoliberalizma, regulacije ekonomskih tokova i sl., stvarajući komediju
zabune i nerijetke situacije u kojima predstavnici i podržavaoci politike sa istaknutom
socijalnom komponentom u nazivu i programskom provinijencijom, zastupaju ad hock desno
liberalne stavove prilikom rješavanja ekonomskih pitanja. Naravno, pojava je prisutna i
obrnutom pravcu, kada konzervativne snage u prvi plan ističu značaj socijalnih prava i sloboda.
Sve to govori o visokom stepenu političkog licemjerja, improvizacije i nedoslednosti, posebno
prema proklamovanim politikama koje se serviraju u predizbornim ponudama.
Nemoć u objašenjenju uzroka i načina rješavanja ekonomskih problema posebno je vidljiva
prilikom pojedinačnih pokušaja da se krivica za neuspješno upravljanje prebaci na teoriju,
odnosno teorija se vulgarizuje kako bi opravdala promašene ciljeve.
Kako to izgleda u crnogorskim prilikama gdje je vladajuća politička ideologija zvanično
proklamovana na principima socijalne pravde pokazaće primjer Željezare u Nikšiću, preduzeća
koje je na vrhuncu ekonomske a i političke moći bilo prije više od dvadeset godina.
Navedeno preduzeće u tom periodu proizvodilo je u uslovima planske privrede, uglavnom za
poznatog kupca i po dogovorenim cijenama. Obzirom na zahtjeve koje je postavljao tadašnji
politički sistem i njegova elita, može se ocjeniti da je poslovanje preduzeća bilo društveno
korisno i opravdano. Nesporno je da i pored regionalne i globalne konkurencije (koja u ovom
sektoru surovo eksploatiše radnu snagu i uništava životnu sredinu, što je jedan od razloga
konkurentnosti njihovih cijena na tržištu) preduzeće i danas može proizvoditi i tržišno poslovati,
obezbjeđujući profit a samim tim i egzistenciju zaposlenih. Stvar je ekonomske analize u kom
obimu, sa kojom tehnologijom i brojem radnika, izričito vodeći računa o obezbjeđenju najviših
standarda u oblasti zaštite životne sredine.
Ne ulazeći dublje u ekonomsku analizu, pažnju je potrebno usmjeriti na to kako je ideologija
beskompromisne borbe za vlast ugrozila ekonomski interes preduzeća radnika i samog grada
Nikšića, koji danas djeluje ranjeno i izgubljeno bez jednog takvog sigurnog oslonca kakva je bila
Željezara, da bi se sve to podvelo u neki teorijski okvir i krivci tražili tamo daleko.
Radnici Željezare su dugi niz godina prihvatali nametnuti kompromis koji je podrazumijevao
kolaboraciju uz minimalnu socijalnu sigurnost (uranilovka, socijalne zarade, suhomesnati paketi
i polutke, održavanje statusa kvo u smislu broja zaposlenih i td.). Može se reći da je to bila
neka vrsta socijalnog kredita za usluge iz antibirokratske revolucije i kasnijih ratnih dešavanja
u regionu, čime je svima napravljena medveđa usluga.
Kako nazvati ovakav pristup rješavanja problema od strane istih upravljačkih centara moći koji
su i danas aktuelni? Gdje je tu bio neoliberalizam sa svojim tržišnim mehanizmima?
Naravno, nije bio poželjan, sve do neminovnosti trenutka suočavanja sa istinom o
mogućnostima preduzeća, koju je saopštila ekonomska nauka kroz usta novog vlasnika, u skladu
sa tržišnim zakonitostima i problem izvukla ispod tepiha.
Rješenje problema Željezare je bilo u transparentnom procesu restrukturiranja i planu
privatizacije, uz takav socijalni program koji osim visine otpremnina sadrži i kvalitetno rješenje
koje ne ostavlja bukvalno na ulici veliki broj radnika, potpuno nespremnih da se suoče sa novim
zahtjevima tržišta radne snage. Sada se pitam gdje je tu socijaldemokratija sa svojim
mehanizmima ublažavanja surovih tržišnih istina? Umjesto nje imamo zloupotrebu teorije zbog
loših upravljačkih odluka u procesu privatizacije. Na žalost ovaj primjer nije usamljen, skoro da
je postao pravilo.
Put kojim treba ići (ne samo crnogorsko društvo) je put socijalne pravde (socijaldemokratija)
i osiguranja istih mogućnosti za sve građane (liberalizam), u skladu sa demokratskom
vladavinom prava. Naravno ne zanemarujući i ono najbolje iz tradicionalističkih shvatanja.
Neophodan je tržišni pristup u ekonomiji uz adekvatnu politiku eliminisanja loših trendova koji
prijete da ugroze opšte dobro i interes. Za razliku od tržišnih mehanizama koji su dobro
istraženi, mehanizmi za eliminaciju loših trendova su pitanja za državu i njenu aktivnu ulogu u
razvoju društva. Neograničeno djelovanje tržišnih instrumenata moguće je samo u uslovima
beskonačno dostupnih resursa i nepostojanje negativnih uticaja na životnu sredinu.
Međutim, bez obzira na sve izrečeno, održivost sistema i njegova efikasnost ipak najviše zavisi
od toga kako se sa njim upravlja a ne na koju ideologiju i teoriju se naslanja.
Lošem orkestru ne pomažu ni dobar dirigent niti najbolja kompozicija.

Nebojša Kaljević