İsmail H. ŞANLITÜRK Fırat Üni. Mak.Müh.

İçerik
İçerik......................................................................................................................1
1 Giriş.....................................................................................................................1
2 Tezgah özelliklerinin belirlenmesi .......................................................................1
2.1 Çalışma boyutları..........................................................................................1
2.2 Kesme kuvvetleri...........................................................................................1
3 İş Mili Motorunun Seçimi......................................................................................3
4 Z Ekseni ..............................................................................................................3
4.1 Yatakların Seçimi...........................................................................................3
4.1.1 Momentlerin hesaplanması:....................................................................3
4.2 Plakanın hesabı.............................................................................................4
4.2.1 Kesitin atalet momenti............................................................................5
4.2.2 Plakanın analiz sonuçları.........................................................................6
4.3 Vidalı Mil Seçimi............................................................................................7
5 Y Ekseni............................................................................................................... 7
5.1 Yatakların Seçimi...........................................................................................8
5.1.1 Momentlerin Hesaplanması.....................................................................8
5.2 Plakanın Hesabı.............................................................................................8
5.3 Vidalı Mil Seçimi............................................................................................8
6 X Ekseni...............................................................................................................9
6.1 Yatakların Seçimi ..........................................................................................9
6.1.1 Momentlerin Hesaplanması.....................................................................9
6.2 Plakanın Hesabı.............................................................................................9
6.3 Vidalı Mil Seçimi..........................................................................................10
1 Giriş
Hesap yaparken lineer ray ve vidalı mil için Doğa Rulman, motor için AREL’in
kataloğunu kullandım. Ticari bir bağlantım yok. Google’da onları buldum.

2 Tezgah özelliklerinin belirlenmesi

Her bir ekseni 1/1000 oranında şekil değiştirecek şekilde boyutlandıracak.

2.1 Çalışma boyutları

X,Y ve Z olarak 500x300x100 mm

2.2 Kesme kuvvetleri

Değer ve formülleri Metal Mesleğinde Tablolar kitabından alacağız. İşlenecek
malzeme olarak hafif metaller, kullanılacak takım da HSS 10mm çapında parmak
freze seçiyoruz. Kesme parametrelerini (tabloda mavi değerler) sf. 203 ve
215’den alıp sf.205’deki formüllere göre kuvvetleri aşağıdaki şekilde elde
ediyoruz:

Parmak Freze Açıklama

Birim
Kaba Talaş
d 10 mm Çakı çapı
vc 200 m/dk Kesme hızı
fz 0,3 mm/dev Devir başına ilerleme hızı
c1 1 Malzeme sabiti
c2 0,8 Malzeme sabiti
h 0,27 mm Ortalama talaş derinliği
z 4 adet Çakı kesici ağız sayısı
N/mm^ Malzeme sabiti
k 1500 2
kc1.1 1180 N/mm^ Malzeme sabiti

1
 İsmail H. ŞANLITÜRK Fırat Üni. Mak.Müh.

2
mc 0,15 Malzeme sabiti
ae 10 mm Radyal kesme mesafesi
ap 0,75 mm Eksenel kesme mesafesi
n 6366,197724 d/dk Çakı devir sayısı
vf 0,127323954 m/dk Çakı ilerleme hızı
Eşzamanlı parçaya temas eden çakı
ze 2 adet ağız adedi
N/mm^ Malzeme sabiti
kc 1148,860849 2
A 0,405 mm^2 Kesilen talaş alanı
Fc 465,2886438 N Kesme radyal kuvveti
Mc 2,326443219 Nm Kesme için gerekli tork
Pc 1,550962146 kW Kesme için gerekli güç
Fe 268,6345237 N Kesme eksenel kuvveti

Matkap ve tarama kafası da kullanılacak olsaydı hepsine göre ayrı ayrı kesme
kuvveti ve güç belirleyip bulunan en büyük değerlere göre mekanik hesaba
devam edecektik.

2
 İsmail H. ŞANLITÜRK Fırat Üni. Mak.Müh.

3 İş Mili Motorunun Seçimi

İhtiyaç duyulan güce en yakın gücü veren AREL ARFM-2K.L model motoru
seçiyoruz. Motorun boyutları ve güç değerleri AREL’in web sitesinde katalog
bölümünden bakılabilir.

4 Z Ekseni
4.1 Yatakların Seçimi
Yatakları seçebilmek için öncelikle gelen kuvvet ve momentleri hesaplayacağız.
Kesme sırasında Z ekseni hem X hem de Y yönünde hareket edeceğinden her iki
yöne göre hesap yapıp çıkan momentlerin en büyüklerine göre yatak seçimi
yapacağız.

Yataklar aşamalı olarak seçilir. Önce en büyük yatağı seçip, bu yatağın ölçülerine
göre moment hesaplanır. Bulunan momentin yatağın taşıyabildiği sınırlar
içerisinde olup olmadığına bakılır.

4.1.1 Momentlerin hesaplanması:

Hesaplamalardan önce tezgahın eksen takımının
belirlenmesi hesaplardaki tutarlılık için gerekli. Eksen
takımı yandaki gibi seçiyoruz.
M noktası yatakların geometrik merkezi; T noktası da tek
bir yatağın bağlantı civatalarının merkezini
göstermektedir.
Hesap şu şekilde yapılır:
i. M noktasına göre moment alınır
ii. T noktasında oluşan tepki kuvvetleri ve momenti
belirlenir
iii. Bu değerlere uygun yatak seçilir
Bu hesabı tezgah hem X hem de Y yönünde hareket
ederken oluşan kuvvetlere göre yapıp sonunda en büyük
değerlere göre seçim yapılır.
Bu uzaklıklar moment hesaplandıktan sonra kullanılması
gereken yatak değişebileceği için sabit değil. Kesin ölçü
hesaptan sonra bulunur.

Açık mavi çerçeve içine alınan noktalar yatak

civatalarının bağlantısını,
Sarı çerçeve vidalı mil bağlantısını,
Yeşil çerçeve iş mili motoru bağlantısını ve
Kırmızı çember de kesme kuvvetinin oluşma noktasını
göstermektedir.

3
 İsmail H. ŞANLITÜRK Fırat Üni. Mak.Müh.

Tezgah X yönünde hareket ederken Tezgah Y yönünde hareket ederken

oluşacak kuvvetler ve yönleri üstteki oluşacak kuvvetler ve yönleri de
gibi olur. üstteki gibi olur.

Y eksenindeki en büyük moment tezgah X yönünde

hareket ederken oluştuğu için X yönündeki durumda
oluşan kuvvet alınır.
T noktasındaki tepki kuvvetleri ve momentleri dengeye
göre yandaki değerlerde olur.

Burada dikkat edilmesi gereken bir nokta var; şöyle ki:

Kataloğa göre eksen takımı Tezgaha göre eksen takımı

Bulunan momentlerin katalogdaki eksenlere çevrilmesi gerekir. Düzeltilmiş

eksenlere göre momentler:
X : 6,25Nm, Y : 42,6Nm ve Z: 39Nm
Yatağa etkiyen bileşke kuvvet : 1426daN
Başlarken yatak BRH45-AL olarak seçilmişti. Ancak oluşan momentler yatağın
kapasitesine göre küçük kaldığından daha küçük bir yatak seçip işlemler
tekrarlandı.
Oluşan momentlere ve kuvvete göre katalogdan BRH25BL seçilir.

4.2 Plakanın hesabı

Önce 1/1000mm sehimi oluşturacak atalet momenti hesaplanıp bu momenti
verecek kesit hesaplanır.

Takımın ucunda oluşan kuvvetler plakanın ucuna taşınırsa yukarıdaki yükleme

durumu elde edilir. Bu durum için sehimi veren ifade (elastisite denkleminden)
aşağıdaki gibi olur.
1  3F 2  FL − M e 
δ=  −z 6 + z  
EI y   2 
Bu denklemde:
E: Plakanın imal edileceği malzemenin elastisite modulü
I: Kesit atalet momenti
z: Mesnetten itibaren ölçülen uzaklık.
F: Plakanın ucuna etkiyen kuvvet
M: Plakanın ucuna etkiyen eğilme momenti
L: Plakanın boyu

4
 İsmail H. ŞANLITÜRK Fırat Üni. Mak.Müh.

Hesapladığımız plaka için değerler:

E = 2,15.105 N / mm 2
L = 210,5mm
F = 583N
M e = 65000 Nmm
1
δ= mm
1000
z = 210,5mm (en büyük sehim plakanın ucunda
oluşacağından)
Bu denklemden:
I y = 1.732.668mm4
bh3
Dikdörtgen kesitin atalet momenti ise (b=178mm), buradan
12
h = 49 mm
Sehim plakanın ucundan başına gidildikçe azalacağından 49mm yüksekliğinde bir
plaka kullanılırsa fazladan malzeme kullanılmış olacak. Bunun yerine 20mm’lik
plaka kullanıp, çubuk boyunca sehim ifadesine göre gereken kesit ölçüleri
belirlenebilir. Bunun için kullanmak istenen kesitin oluşturulup çubuğun her
noktasında gerekli kesit boyutlarının hesaplanması gerekmektedir.

P noktası çakının merkezini göstermektedir.

4.2.1 Kesitin atalet momenti

178.203  20.h 3  h   178.20
2 3
Iy = + 178.20.602 + 2.  + h.20.   + + 178.20.60 2
12  12  2   12
1 3F  FL − M e  
δ=  −z + z2    denkleminde I’yı çekip yerine yazarsak:
Bu değeri EI y
 6  2 
178.20 3  20.h 3
 h   178.20
2 3
1  3F  FL − M e  
+ 178.20.60 + 2. 
2
+ h.20.   + + 178.20.60 2 −  −z + z 2  = 0
12  12  2   12 Eδ  6  2 

Yukarıdaki şekilde hem z hem de h’a bağlı bir denklem bulunur. z’nin değişim

aralığı bilindiği için z’ye değer verilip bulunan h köklerinden reel olanı almak

5
 İsmail H. ŞANLITÜRK Fırat Üni. Mak.Müh.

gerekmektedir. Bu şekilde bir program hazırlayıp h’ın değişim grafiği alınırsa

aşağıdaki şekil elde edilir:

Bu grafiğe göre yüksekliği çubuk ucunda 100mm mesnet noktasında da 73mm

olan bir destek yeterli. Civata payları da eklenerek 120mm’den 90mm’ye

düşecek bir destek modellenecek. Grafikte görülen eğrilik de plakanın üst

yüzeyine değil, cep oluşturarak verilecek ki plakaları birbirine sabitlemek için

delik açarken işlem uzun sürmesin.

İlk haldeki Kesiti değiştirilmiş

plaka plaka
4.2.2 Plakanın analiz sonuçları

İlk haldeki plaka Kesiti değiştirilmiş plaka

6
 İsmail H. ŞANLITÜRK Fırat Üni. Mak.Müh.

Şekil değiştirmelerin hesaplanan değerlerden yüksek çıkması normal çünkü

civatalardan kaynaklanan alan eksikliklerini formüllere eklenmedi.

Analiz yaparken montaj bağlantıları, işlemin çabuk

bitmesi için rijit bağlantı olarak tanımlandı. Civataları

tanımlayarak yapılması daha doğru sonuç verir ancak

bu durumda sıkma torklarının gerçek değerlere uygun

verilmesi gerekir. Rijit bağlantı halinde 3dk’da

tamamlanan analiz civatalı bağlantıda 20dk’ya kadar

uzayabiliyor.

4.3 Vidalı Mil Seçimi

Yatağa etkiyen kuvvet 1426daN bulunmuştu. Bu kuvvet tek yatağa etkidiğinden

bu 4’le çarpıp toplam kuvvet bulunur. Ancak vidalı mil ile beraber 5 destek

noktası olacağı için 5’e bölünür. Bu yaklaşımda bir yanlışlık yok. Yükü taşıyacak

ana elemanlar lineer yataklar olacağı için başta tüm yük onlara gelecek şekilde

hesap yapıldı. Gerçekte yük 5 destek noktasından taşınacağından sonradan 5’e

bölündü.

Buna göre vidalı mile etkiyen kuvvet 1140daN bulunur. Bu değere uygun olarak

katalogdan SFI1605-4 seçilir.

Vidalı mil yatakları bir tarafı sabit diğer tarafı kayar olacak şekilde seçilmelidir.

Buna göre sabit tarafta FK12 kayar tarafta ise EK12 seçilir.

5 Y Ekseni
Y ekseninin hesaplanmasında önemli olan Y ekseni yataklarının konumu uygun
şekilde ayarlamaktır. Burada Z eksenin en alt ve en üst konumlarının orta
noktalarına gelecek şekilde yerleştirildi.

7
 İsmail H. ŞANLITÜRK Fırat Üni. Mak.Müh.

5.1 Yatakların Seçimi

Z ekseni hareketli kısımdan farklı olarak Y eksenine Z ekseninin ağırlığı da ek
olarak etkiyecektir. Y ekseni için yatak seçerken yatakların konumu belli olduğu
için yatak merkezlerine göre moment hesaplanıp yatak seçilir.

5.1.1 Momentlerin Hesaplanması

Momentleri hesaplarken çakı ucunun yataklara en uzak mesafedeki konumu
dikkate alınır.

Z ekseni en alçak konumdayken üst yatağa göre moment alınması sonucunda

BRH35BL seçilir.

5.2 Plakanın Hesabı

Z eksenini hesaplarken 20mm kalınlıktaki plaka yeterli olduğu için burada da
hesap yapmadan 20mm plaka kullanıldı. Uygunluğu SEA ile belirlendi.

5.3 Vidalı Mil Seçimi

Vidalı mile etkiyecek kuvvete göre SFI1605-4 seçilir.

8
 İsmail H. ŞANLITÜRK Fırat Üni. Mak.Müh.

6 X Ekseni
Öncelikle Y eksenini taşıyacak kısım hesaplandı. Burada da Y eksenindeki
yalnızca ilave modellerin ağırlığı kuvvetlere eklenecek.

6.1 Yatakların Seçimi

6.1.1 Momentlerin Hesaplanması

Çakı ucunun yataklara en uzak konumuna göre hesaplanır. Burada Y ekseninde
orta ve Z ekseninde en üst konuma alınarak hesaplandı.

Buna göre BRH45-BL seçildi.

6.2 Plakanın Hesabı

X ekseninde hem Y eksenini taşıyacak, hem de şasiyle bağlantıyı yapacak iki
plakanın hesaplanması gerekiyor. Burada sadece Y eksenini taşıyacak plakanın
hesabı gösterilecek. Şasiyle bağlantı yapacak plakaların hesabı sunum tarihine
yetişmediği için rasgele çizildi.
Y eksenini taşıyacak plaka C kesitli olacak şekilde seçildi. Boyutları da Y ekseni
yataklarına göre belirlendi. Yapılan SEY analizinde gerilmeler ve sehim
amaçlanandan daha küçük çıktığı için kesit azaltma yoluna gidildi.
Bunun için:

Denklemlerine göre MATLAB’da bir program yazılıp plakanın he noktasında oluşan

sehimlerin 1/1000 olması için gerekli kesitler belirlendi. Daha sonra bu kesitlerin
değişimine göre plakadan cep boşaltıldı.
Kesitler belirlenirken routerın her iki yönde hareket ederken oluşan kuvvetlere
teker teker hesap yapıldı. Hangi yönde daha büyük kesit gerekiyorsa ona göre
boyutlandırıldı.

9
 İsmail H. ŞANLITÜRK Fırat Üni. Mak.Müh.

Kırmızı çizgili grafik router X yönünde hareket ederken gereken kesitleri, diğeri
ise Y yönünde hareket ederken gerekli kesitleri göstermektedir. Sıçrama noktaları
kompleks kökleri göstermektedir. Bunlar dikkate alınmadan grafik eğilimine göre
kesit boyutlandırılabilir.
Buna göre kesit boyutlandırılıp analiz yapıldığında istenen kriteri sağladığı
görülür.

6.3 Vidalı Mil Seçimi

SFI1605-4 X ekseninde de kullanmak için uygundur.
Şasi ve tabla yerleştirilerek routerın tasarımı tamamlanır.

10