‫‪1‬‬ ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪H‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫ﺧﻂ ﭼﻬﺮۀ ﻣﮑﺘﻮب زﺑﺎن اﺳﺖ و ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ زﺑﺎن از ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪی‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎمِ »دﺳﺘﻮر زﺑﺎن« ﭘﯿﺮوی ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻂ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﯿﺮو اﺻﻮل و ﺿﻮاﺑﻄﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺠﻤﻮع آن اﺻﻮل و ﺿﻮاﺑﻂ را »دﺳﺘﻮر ﺧﻂ« ﻧﺎﻣﯿﺪهاﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐِ اﺻﻞ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢِ ﻗﺎﻧﻮنِ اﺳﺎﺳﯽِ ﺟﻤﻬﻮریِ اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪،‬‬
‫ﺧﻂّ رﺳﻤﯽ ﮐﺸﻮر ﻣﺎﺳﺖ و ﮐﻠّﯿﮥ اﺳﻨﺎد رﺳﻤﯽ و ﻣﮑﺎﺗﺒﺎت و ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی درﺳﯽ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﻂ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد و ﻃﺒﻌﺎً ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻄّﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻄﯽ ﻣﻌﻠﻮم و ﻣﺪوّن‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﮕﺎن‪ ،‬ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻮﯾّﺖ ﺧﻂ را ﺗﺜﺒﯿﺖ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺤﻔﻮظ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻂِ ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در ﺳﺎﻟﻬﺎی اﺧﯿﺮ ﮐﻪ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از راﯾﺎﻧﻪ در ﻋﺮﺻﮥ ﺧﻂ و زﺑﺎن روزاﻓﺰون ﺷﺪه و ﺣﺮوﻓﭽﯿﻨﯽ و‬
‫ﺻﻔﺤﻪآراﯾﯽ و وﯾﺮاﯾﺶ و ﻧﻤﻮﻧﻪﺧﻮاﻧﯽ و ﺗﻬﯿﮥ ﻧﻤﺎﯾﻪ و ﮐﺎرﻫﺎی ﺑﺴﯿﺎر دﯾﮕﺮی در‬
‫ﺣﻮزۀ ﻧﮕﺎرش و ﭼﺎپ ﺑﺮ ﻋﻬﺪۀ راﯾﺎﻧﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ داﯾﺮۀ ﺷﺎﻏﻼن ﺑﻪ اﻣﺮ‬
‫ﭼﺎپ و ﺗﮑﺜﯿﺮ از ﺣﻠﻘﮥ ﻣﺘﺨﺼّﺼﺎنِ ﺳﻨّﺘﯽِ اﯾﻦ ﻓﻦ ﺑﺴﯽ ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘﻪ و ﻓﺮاخﺗﺮ‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ﺿﺮورت و اﻫﻤﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﻧﮕﺮاﻧﯽ از ﺧﻄﺮ ﺑﺮوز‬
‫ﺗﺸﺘّﺖ و اِﻋﻤﺎل ﺳﻠﯿﻘﻪﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺘﻀﺎد ﻧﯿﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪2‬‬

‫در ﺑﺎبِ دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره اﺧﺘﻼف ﺳﻠﯿﻘﻪ و ﻣﺸﺮب وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ؛ ﺑﻌﻀﯽ ﻃﺮﻓﺪارِ ﺑﺎزﮔﺬاﺷﺘﻦِ دﺳﺖِ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه در اﻧﺘﺨﺎب ﺷﯿﻮۀ ﻧﮕﺎرش ﺑﻮده و‬
‫ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺟﻮاز و رﺧﺼﺖ را ﺗﺠﻮﯾﺰ ﻣﯽﮐﺮدهاﻧﺪ و ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬ﮔﺮاﯾﺶ‬
‫ﺑﻪ وﺿﻊ ﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ ﻋﺎم و ﻗﻄﻌﯽ و ﺗﺨﻠّﻒﻧﺎﭘﺬﯾﺮ داﺷﺘﻪ و آرزو ﻣﯽﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ در‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﺧﻂ و ﮐﺘﺎﺑﺖ ﻧﯿﺰ ﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ ﺷﺒﯿﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻋﻼﯾﻢ رﯾﺎﺿﯿﺎت ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از ﺟﻬﺘﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ از اﻫﻞ ﻓﻦ ﻣﻌﺎﯾﺐ و ﻣﺸﮑﻼتِ ﻣﻮﺟﻮد در ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ را ﺗﺎ‬
‫آن اﻧﺪازه ﻓﺮاوان و ﺟﺪّی داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ رﻓﻊ آﻧﻬﺎ را ﺟﺰ ﺑﺎ اﻓﺰودن و درﮐﺎر آوردنِ‬
‫ﺣﺮوف و ﻋﻼﯾﻢ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﯿﺴّﺮ ﻧﻤﯽﺷﻤﺮدهاﻧﺪ و ﮔﺮوﻫﯽ دﯾﮕﺮ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﺗﺤﻮّل و‬
‫ﺗﺒﺪّﻟﯽ را در ﺧﻂّ ﻓﻌﻠﯽ ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻪ و آن را ﺑﻪ زﯾﺎنِ زﺑﺎن ﻣﯽداﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎنِ زﺑﺎن و ادبِ ﻓﺎرﺳﯽِ ﺟﻤﻬﻮریِ اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﮑﻢ وﻇﯿﻔﻪای ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮﺣﺴﺐ اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﮥ ﺧﻮد در ﭘﺎﺳﺪاری از زﺑﺎن و ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮﻋﻬﺪه دارد‪ ،‬از‬
‫ﻫﻤﺎن ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎی ﺗﺄﺳﯿﺲ‪ ،‬درﺻﺪد ﮔﺮدآوریِ ﻣﺠﻤﻮع ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻂ ﺧﻂّ‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ و ﺑﺎزﻧﮕﺮی و ﺗﻨﻈﯿﻢ و ﺗﺪوﯾﻦ و ﺗﺼﻮﯾﺐ آﻧﻬﺎ ﺑﺮآﻣﺪ و در اﯾﻦ ﮐﺎر راه ﻣﯿﺎﻧﻪ‬
‫را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ و ﮐﻮﺷﯿﺪ ﺗﺎ در ﺗﺪوﯾﻦِ »دﺳﺘﻮر ﺧﻂِّ ﻓﺎرﺳﯽ« اﻋﺘﺪال را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ ،1372‬ﺑﻪ اﺑﺘﮑﺎر ﺟﻨﺎب آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻦ ﺣﺒﯿﺒﯽ‪ ،‬رﯾﺎﺳﺖ‬
‫وﻗﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬ﮐﻤﯿﺴﯿﻮﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽاﺷﺮف ﺻﺎدﻗﯽ و ﺳﭙﺲ اﺳﺘﺎد‬
‫اﺣﻤﺪ ﺳﻤﯿﻌﯽ‪ ،‬اﻋﻀﺎی ﭘﯿﻮﺳﺘﮥ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪ‪ 1‬اﯾﻦ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﺟﻠﺴﺎت ﻣﺘﻌﺪّد‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدیِ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﻮرای ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﺗﺴﻠﯿﻢ ﮐﺮد‬

‫‪ . 1‬اﻋﻀﺎی اﯾﻦ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن ﻋﺒﺎرتﺑﻮدﻧﺪاز آﻗﺎﯾﺎن دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤّﺪرﺿﺎ ﺑﺎﻃﻨﯽ )‪16‬ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬از ‪ 72/2/7‬ﺗﺎ‪،(72/6/30‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﺟﻮاد ﺣﺪﯾﺪی‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽﻣﺤﻤّﺪ ﺣﻖﺷﻨﺎس‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺣﺴﯿﻦ داودی‪ ،‬اﺳﺘﺎد اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺳﻌﺎدت‪ ،‬اﺳﺘﺎد اﺣﻤﺪ‬
‫ﺳﻤﯿﻌﯽ)ﮔﯿﻼﻧﯽ(‪ ،‬ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ ﺟﻌﻔﺮﺷﻌﺎر‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽاﺷﺮف ﺻﺎدﻗﯽ )ﮐﻪ ﺗﺎ ﺟﻠﺴﮥ ﻣﻮرخ ‪ 28‬دی ‪1372‬‬
‫ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺘﻨﺪ و ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﺮای اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ در ﺟﻠﺴﻪ ﺷﺮﮐﺖ‬
‫ﻧﮑﺮدﻧﺪ(‪ ،‬ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻣﻘﺮّﺑﯽ و اﺳﺘﺎد اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻧﺠﻔﯽ‪.‬‬
 ‫‪3‬‬ ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫و ﺷﻮرا ﺑﺎ دﻗّﺖ و ﮐﻨﺪوﮐﺎو و ﺟﺪّﯾﺖِ ﺑﺴﯿﺎر‪ ،‬ﻃﯽ ‪ 59‬ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬آن را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮارداد‪ 1.‬ﻧﻈﺮ ﺷﻮرا ﻫﻤﻮاره ﺑﺮ آن ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺗﺪوﯾﻦ و ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻂِ ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬از اﻓﺰودن ﺣﺮف و ﻋﻼﻣﺖ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ‬
‫ﺣﺮوف و ﻋﻼﯾﻢ ﻣﻮﺟﻮد ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﭘﺮﻫﯿﺰ ﮐﻨﺪ و ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﺿﻤﻦِ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﺻﻞ از ﻗﻮاﻋﺪ ﮐﻠّﯽِ دﺳﺘﻮرِ ﺧﻂّ ﻣﺬﮐﻮر در اﯾﻦ دﻓﺘﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻌﯽ‬
‫ﮐﺮد ﺗﺎ ﭼﻬﺮۀ ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﺣﻔﻆ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ اﻋﺘﺪال و اﺣﺘﯿﺎط از آن ﺟﻬﺖ ﺿﺮوری‬
‫داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد اﻋﻀﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺧﻂ اﺻﻮﻻً ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﻣﺎﻫﯿﺘﯽ دارد‬
‫ﺑﺴﯽ ﭘﯿﭽﯿﺪهﺗﺮ از ﻋﻼﯾﻢِ ﻋﻠﻮﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﯾﺎﺿﯿﺎت‪ ،‬و ﺗﻮﻗﻊِ ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪیِ ﻣﻄﻠﻖ و ﻗﺎﻃﻊ‬
‫از ﺧﻂ داﺷﺘﻦ و راه را ﺑﺮ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﺳﺘﻨﺒﺎط و ﺳﻠﯿﻘﻪ ﺑﺴﺘﻦ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬در ﺑﺮرﺳﯽ و ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻂ ﺧﻂّ‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺜﺒﯿﺖ ﻗﻮاﻋﺪِ ﻣﺘﻌﺎرف و ﮐﻤﺎﺑﯿﺶ ﻣﺮﺳﻮمِ ﺧﻂّ‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬در اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻓﻌﻠﯽ‪ ،‬ﺿﺮوریﺗﺮ و ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮ اﺳﺖ از وارد ﮐﺮدنِ‬
‫ﺣﺮف و ﻋﻼﻣﺘﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻦ ﻋﻘﺎﯾﺪ ﻣﻮاﻓﻖ و ﻣﺨﺎﻟﻒ و‬
‫ﺻﻒآراﯾﯽ و ﺟﺒﻬﻪﮔﯿﺮی‪ ،‬ﺑﻪ اﺻﻞ ﻣﻘﺼﻮد ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﺜﺒﯿﺖ آن ﻗﻮاﻋﺪ اﺳﺖ ﻟﻄﻤﮥ‬
‫ﺟﺪّی وارد ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ در ﺷﻮرای ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن در دو ﺷﻮر ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺷﻮر اوّل‬
‫ﺟﻤﻌﺎً در ‪ 41‬ﺟﻠﺴﻪ )از ‪ 74/7/3‬ﺗﺎ‪ (76/9/3‬و ﺷﻮر دوم در ‪ 18‬ﺟﻠﺴﻪ )از ‪ 77/2/28‬ﺗﺎ ‪ (77/9/16‬ﺻﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻋﻀﺎی ﺷﻮرا در اﯾﻦ ﺟﻠﺴﺎت ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از ‪ :‬ﻣﺮﺣﻮم اﺳﺘﺎد اﺣﻤﺪ آرام )ﻓﻘﻂ ‪ 8‬ﺟﻠﺴﻪ(‪ ،‬اﺳﺘﺎد‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﺤﻤّﺪ آﯾﺘﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻧﺼﺮاﷲ ﭘﻮرﺟﻮادی‪ ،‬ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪ ﺗﻔﻀّﻠﯽ )‪ 25‬ﺟﻠﺴﻪ(‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻦ ﺣﺒﯿﺒﯽ‪،‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﻏﻼﻣﻌﻠﯽ ﺣﺪّادﻋﺎدل‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺟﻮاد ﺣﺪﯾﺪی‪ 12) ،‬ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬از ‪ ،(77/4/8‬اﺳﺘﺎد ﺑﻬﺎءاﻟﺪﯾﻦ ﺧﺮﻣﺸﺎﻫﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺤﻤّﺪ ﺧﻮاﻧﺴﺎری‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽ رواﻗﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺑﻬﻤﻦ ﺳﺮﮐﺎراﺗﯽ‪ ،‬اﺳﺘﺎد اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺳﻌﺎدت )‪12‬ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬از‪،(77/4/8‬‬
‫اﺳﺘﺎد اﺣﻤﺪ ﺳﻤﯿﻌﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽاﺷﺮف ﺻﺎدﻗﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺣﻤﯿﺪ ﻓﺮزام‪ ،‬ﺳﺮﮐﺎر ﺧﺎﻧﻢ دﮐﺘﺮ ﺑﺪراﻟﺰﻣﺎن ﻗﺮﯾﺐ )‪12‬‬
‫ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬از ‪ ،(77/4/8‬دﮐﺘﺮ ﻓﺘﺢاﷲ ﻣﺠﺘﺒﺎﯾﯽ )‪ 7‬ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬از ‪ ،(77/4/8‬دﮐﺘﺮ ﻣﻬﺪی ﻣﺤﻘّﻖ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺣﺴﯿﻦ‬
‫ﻣﻌﺼﻮﻣﯽ ﻫﻤﺪاﻧﯽ)ﻓﻘﻂ ‪ 1‬ﺟﻠﺴﻪ(‪ ،‬ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻣﻘﺮّﺑﯽ )‪ 50‬ﺟﻠﺴﻪ(‪ ،‬اﺳﺘﺎد اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻧﺠﻔﯽ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ آﻗﺎﯾﺎن دﮐﺘﺮ ﺟﻮاد ﺣﺪﯾﺪی )ﺗﺎ ﺟﻠﺴﮥ ‪ 144‬ﻣﻮرخ ‪ (77/4/8‬و دﮐﺘﺮ ﺣﺴﯿﻦ داودی و ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺷﻌﺎر ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮ در اﯾﻦ ﺟﻠﺴﺎت ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪4‬‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن درﭘﯽ آن ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺎ ﺳﺮﺣﺪّ اﻣﮑﺎن ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ را ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪ و‬

‫ﻗﺎﻋﺪهﭘﺬﯾﺮ ﺳﺎزد ﺗﺎ از آﺷﻔﺘﮕﯽ و ﻫﺮجوﻣﺮج ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﺷﻮد؛ اﻣﺎ از ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖِ ﺧﻂ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠّﯽ و ﺑﻪ وﯾﮋه ﻃﺒﯿﻌﺖِ ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ و ﻧﯿﺰ ذوق و ﺳﻠﯿﻘﻪ و‬
‫ﭘﺴﻨﺪ اﻫﻞ ﻓﻦ ﻏﻔﻠﺖ ﻧﮑﺮد و‪ ،‬ﻫﺮ ﺟﺎ اِﻋﻤﺎل ﻗﺎﻧﻮن را ﻣﻮﺟﺐ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪن ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫ﺑﺎﻻﺑﻠﻨﺪی از اﺳﺘﺜﻨﺎﻫﺎ دﯾﺪ‪ ،‬از ﺗﺼﻮﯾﺐ و ﺗﺠﻮﯾﺰ آن ﺧﻮدداری ﮐﺮد و‪ ،‬ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖِ‬
‫اﻧﻌﻄﺎف‪ ،‬ﻣﯿﺪان را ﺑﺮای ذوق و ﺳﻠﯿﻘﻪ ﺑﺎزﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯿﻬﺎی ﻃﻮﻻﻧﯽ‪ ،‬اﺻﻼﺣﺎت ﻻزم در ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدِ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮنِ اوﻟﯿﻪ‬
‫اِﻋﻤﺎل ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻂ‪ ،‬ﭘﯿﺶ از ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻧﻬﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد‬
‫∗‬
‫در دﻓﺘﺮی ﺑﻪ ﻧﺎمِ »دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ« ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﯾﺪ و ﺑﻪ ﺣﻀﻮر اﺳﺘﺎدان و‬
‫ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان و ﻣﻌﻠّﻤﺎن و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن و ﻋﻤﻮم ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﯿﻮۀ ﻧﮕﺎرش و‬
‫اﻣﻼی ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﺳﺮوﮐﺎر دارﻧﺪ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻣﻼﺣﻈﮥ آن‪ ،‬رأی و ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را‬
‫اﻋﻼم ﮐﻨﻨﺪ و اﮔﺮ درآن ﻧﻘﺺ ﯾﺎ ﺧﻄﺎﯾﯽ ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ ﻣﺘﺬﮐّﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻋﻠﻤﯽ و ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮاﻧﯽ ﮐﻪ آن ﻣﺘﻦ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدی را درﯾﺎﻓﺖ‬
‫ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ از ﺳﺮ ﻟﻄﻒ در آن ﺗﺄﻣّﻞ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ارﺳﺎل آراء ﺧﻮد ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن را‬
‫در ﺗﻬﺬﯾﺐ و ﺗﮑﻤﯿﻞِ اﯾﻦ ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻂ ﯾﺎری ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﭘﺎﯾﺎنِ ﻣﻬﻠﺖ ﻣﻘﺮّر‪،‬‬
‫آراء رﺳﯿﺪه‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺘﻀﻤّﻦ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮﻫﺎی ﮐﻠّﯽ و ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺟﺮح و‬
‫ﺗﻌﺪﯾﻞ و ﻧﻘﺪِ ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻂ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻧﻈﻢ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺘﻦ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدی‪،‬‬
‫ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺷﺪ و ﯾﮑﺠﺎ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﻔﺼّﻞ در اﺧﺘﯿﺎر اﻋﻀﺎی ﺷﻮرای‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺷﻮرا ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺑﺮرﺳﯽ دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ را در دﺳﺘﻮر‬
‫ﮐﺎر ﺧﻮد ﻗﺮار داد و ﺑﺎ ﻣﻼﺣﻈﮥ ﻫﻤﮥ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮﻫﺎی رﺳﯿﺪه از ﺳﻮی ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان‬

‫∗‬
‫آﻗﺎی دﮐﺘﺮﺳﻠﯿﻢ ﻧﯿﺴﺎری ﻗﺒﻼً ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻨﻮان ﺑﻪ ﻃﺒﻊ رﺳﺎﻧﺪهاﻧﺪ ‪ :‬دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪،‬‬
‫‪.1374‬‬
 ‫‪5‬‬ ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫و ﻧﯿﺰ اﻋﻀﺎی ﭘﯿﻮﺳﺘﮥ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻃﯽ ده ﺟﻠﺴﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزﻧﮕﺮی در ﻣﺘﻦِ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدیِ‬

‫اوﻟﯿﻪ ﭘﺮداﺧﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم »دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ« را در ﺟﻠﺴﮥ دوﯾﺴﺖ و ﯾﺎزدﻫﻢ‬
‫ﺧﻮد در ﺗﺎرﯾﺦ ‪ 80/4/30‬ﺗﺼﻮﯾﺐ ﮐﺮد و آن را ﺑﺮای ﺗﺄﯾﯿﺪ و ﺗﻨﻔﯿﺬ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر‬
‫رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺤﺘﺮم ﺟﻤﻬﻮر و رﯾﺎﺳﺖ ﻋﺎﻟﯿﮥ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎنِ زﺑﺎن و ادبِ ﻓﺎرﺳﯽِ ﺟﻤﻬﻮریِ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺗﻘﺪﯾﻢ ﮐﺮد‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ﺗﻮﺟّﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن را‪ ،‬ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺬﮐﻮر‬
‫در اﯾﻦ دﻓﺘﺮ ﻧﻈﺮ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﮑﺘﻪ ﺟﻠﺐ ﻣﯽﮐﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ .1‬اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬در وﻫﻠﮥ اوّل‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺮای ﻣﺘﺨﺼّﺼﺎنِ زﺑﺎن و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ و‬
‫زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮای ﻣﺨﺎﻃﺒﺎﻧﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در ﺣﺪّ‬
‫ﻋﻤﻮمِ ﺑﺎﺳﻮادان و ﺗﺤﺼﯿﻞﮐﺮدﮔﺎنِ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻣﺎ آﺷﻨﺎﯾﯽ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬در‬
‫ﻧﮕﺎرش آن ﺳﻌﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ از اﺳﺘﻌﻤﺎل اﺻﻄﻼﺣﺎت و ﺗﻌﺎرﯾﻔﯽ ﮐﻪ ﻓﻬﻢ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮای ﻣﺘﺨﺼّﺼﺎن ﻣﯿﺴّﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮدداری ﺷﻮد و ﺣﺘﯽاﻻﻣﮑﺎن از زﺑﺎﻧﯽ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮای ﻋﺎﻣّﮥ ﺑﺎﺳﻮادان ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ ﻗﺎﺑﻞ درک ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﮔﺎﻫﯽ از دﻗّﺖِ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﺎﺳﺘﻪ ﺷﻮد و ﭼﻮن ﺳﻬﻮﻟﺖِ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﻮاﻋﺪ و ﭘﺮﻫﯿﺰ از ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ و ﮔﺮانﺑﺎریِ ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻫﻤﯿﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬از‬
‫وﺿﻊ ﻗﺎﻋﺪه ﺑﺮای ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎ ﺧﻮدداری ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻣﺘﺨﺼّﺼﺎن ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در ﺿﻤﻦِ ﻣﺒﺎﺣﺚِ ﻋﻠﻤﯽِ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻣﻮﺷﮑﺎﻓﯽ ﺑﺮای آن اﺳﺘﺜﻨﺎﻫﺎ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻗﺎﻋﺪه ﯾﺎ ﻗﻮاﻋﺪی وﺿﻊ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬در دﻫﻪﻫﺎی اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ درﺑﺎب ﺷﯿﻮۀ اﻣﻼی ﮐﻠﻤﺎت ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮ‬
‫ﺳﺮ ﻣﻮﺿﻮعِ ﺟﺪاﻧﻮﯾﺴﯽ و ﯾﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪﻧﻮﯾﺴﯽِ ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺮﮐّﺐ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺑﺎب راه ﻣﯿﺎﻧﻪ را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه و ﮐﻮﺷﯿﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﻓﻘﻂ‬
‫ﻣﻮاردی را ﮐﻪ ﺟﺪاﻧﻮﺷﺘﻦ و ﯾﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪﻧﻮﺷﺘﻦِ آﻧﻬﺎ اﻟﺰاﻣﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻗﺎﻋﺪه و‬
‫ﺿﺎﺑﻄﻪ درآورد ﺷﯿﻮۀ ﻧﮕﺎرشِ ﺑﺎﻗﯽ ﮐﻠﻤﺎتِ ﻣﺮﮐّﺐ را ﺑﻪ ذوق و ﺳﻠﯿﻘﮥ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن‬
‫واﮔﺬار ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻫﻤﮥ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﮑﻼتِ ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ در اﯾﻦ دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺮح ﻧﺸﺪه و آﯾﯿﻨﻤﻨﺪ ﮐﺮدن‬
‫اﻣﻮری از ﻗﺒﯿﻞ ﻧﺸﺎﻧﻪﮔﺬاری ﯾﺎ ﺳﺠﺎوﻧﺪی و ﺷﯿﻮۀ ﺑﺮﮔﺮدانِ ﮐﻠﻤﺎت ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻪ‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪6‬‬

‫ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ و ﯾﺎ ﮐﻠﻤﺎت ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﺧﻂّ ﺧﺎرﺟﯽ در اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﻮرد‬
‫ﻧﻈﺮ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﻫﻤﻪﺟﺎ از ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﯽ دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﭘﯿﺮوی‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و‪ ،‬ﮔﻬﮕﺎه ﺑﻪ ﺿﺮورت‪ ،‬از ﻗﻮاﻋﺪ دﯾﮕﺮی ﭘﯿﺮوی ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ دﺳﺘﻮر ﺧﻂ‬
‫ﻧﻪ ﺑﺮای ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮای ﻧﺜﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﺪوﯾﻦ و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫در آﯾﻨﺪه ﻣﯽﺗﻮان آن را ﺑﺎ ﺿﻤﯿﻤﻪای ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ .5‬ﺳﻠﯿﻘﻪﻫﺎی ﺧﺎصِ ﺧﻄّﺎﻃﺎن‪ ،‬ﮐﻪ از دﯾﺮﺑﺎز در ﻋﺮﺻﮥ ﻫﻨﺮ ﺧﻮﺷﻨﻮﯾﺴﯽ در‬
‫ﻧﮕﺎرشِ ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺮﺳﻮم و ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮده‪ ،‬از داﯾﺮۀ ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﯿﺮون ﻧﻬﺎده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .6‬در ﺑﯿﺎن ﻗﻮاﻋﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ در ﺗﺪوﯾﻦِ ﻣﺘﻮن ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺮﺳﻮم و ﻣﺘﺪاول اﺳﺖ‪ ،‬از ذﮐﺮ‬
‫ﻋﻠّﺖ ﺧﻮدداری ﺷﺪه‪ ،‬اﻣﺎ در ﺑﯿﺎن ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎ‪ ،‬ﺳﻌﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﻋﻠّﺖِ اﺳﺘﺜﻨﺎ‬
‫ﺑﯿﺎن ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .7‬ﺑﺮای روﺷﻦﺗﺮ ﺷﺪن ﻣﻔﺎد ﻗﻮاﻋﺪ‪ ،‬در ذﯾﻞِ ﻫﺮ ﻗﺎﻋﺪه ﺷﻮاﻫﺪی ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﻮاردی ﮐﻪ ﺑﺮای ﻗﺎﻋﺪه اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ ﻣﻘﺮّر ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺑﺴﺘﮥ ﺗﻤﺎمِ ﻣﻮاردِ اﺳﺘﺜﻨﺎ‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ داده ﺷﺪه و ﯾﺎ ﺧﻮدِ اﺳﺘﺜﻨﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﺎﻋﺪه درآﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .8‬ﻫﺮﺟﺎ ﻗﺎﻋﺪهای ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آن ﻗﺎﻋﺪه ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ اﻓﺰوده ﺷﺪنِ اﺟﺰاﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫»ﯾﺎی ﻧﺴﺒﺖ« و ﯾﺎ »ﻫﺎی ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ« )ﻫﺎی ﻏﯿﺮﻣﻠﻔﻮظ( ﺑﻪ آﺧﺮ ﮐﻠﻤﻪ و‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫ﻃﻮﻻﻧﯽﺗﺮ ﺷﺪن اﻣﻼی ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً اﮔﺮ در ﻧﻮﺷﺘﻦِ »ﻫﻤﮑﺎر« ﺑﻪ ﺳﺒﺐ‬
‫ﺗﮏﻫﺠﺎﯾﯽ ﺑﻮدنِ ﺟﺰء دومِ ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬ﺣﮑﻢ ﺑﻪ اﺗّﺼﺎل دو ﺟﺰء »ﻫﻢ« و »ﮐﺎر« داده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﮑﻢ ﺑﺎ اﻓﺰوده ﺷﺪن ِ»ی« در ﮐﻠﻤﮥ »ﻫﻤﮑﺎری« ﻧﯿﺰ اِﻋﻤﺎل ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .9‬ﺳﻌﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ »دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ« ﺑﺎ ﺟﺪوﻟﻬﺎی ﻣﺘﻌﺪّد و ﻣﻔﺼّﻠﯽ ﻫﻤﺮاه‬
‫ﮔﺮدد ﺗﺎ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽِ اﺳﺘﻔﺎدهﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﮥ ﻣﻮارد آﺳﺎنﺗﺮ و ﺳﺮﯾﻊﺗﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪7‬‬ ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن از ﻫﻤﮥ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻼﺣﻈﮥ ﻣﺘﻦ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدیِ اوّﻟﯿﻪ درﺑﺎرۀ آن اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ‬

‫ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺗﺸﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪوﯾﮋه از ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈّﻢ رﻫﺒﺮی‪ ،‬ﺣﻀﺮت آﯾﺖاﷲ ﺧﺎﻣﻨﻪای‪،‬‬
‫ﮐﻪ ﻧﮑﺘﻪﻫﺎﯾﯽ درﺑﺎب دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺘﺬﮐّﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﮔﺮوﻫﯽ از اﺳﺘﺎدانِ داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎی اﺻﻔﻬﺎن و داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ‬
‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬رﺷﺖ‪ ،‬ﺧﻤﯿﻨﯽﺷﻬﺮ و دﻫﺎﻗﺎن ﮐﻪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﺑﺪون ذﮐﺮِ ﻧﺎم ارﺳﺎل ﮐﺮدهاﻧﺪ‬
‫و ﻧﯿﺰ از آﻗﺎﯾﺎن و ﺧﺎﻧﻤﻬﺎ دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤّﺪﻣﻬﺪی رﮐﻨﯽ و دﮐﺘﺮ ﻣﻬﺪی ﻣﺸﮑﻮۀاﻟﺪّﯾﻨﯽ )از‬
‫داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﯽ ﻣﺸﻬﺪ(‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦزاده )از داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﯿﺖ‬
‫ﻣﺪرّس(‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﮐﺘﺎﯾﻮن ﻣﺰداﭘﻮر و دﮐﺘﺮ اﯾﺮان ﮐﻠﺒﺎﺳﯽ )از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ و‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ(‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽاﮐﺒﺮ ﺗﺮاﺑﯽ )از داﻧﺸﮕﺎه ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺳﻬﻨﺪ ﺗﺒﺮﯾﺰ(‪ ،‬دﮐﺘﺮ‬
‫ﺑﻬﺮوز ﺛﺮوﺗﯿﺎن و دﮐﺘﺮ ﻣﺼﻄﻔﯽ ذاﮐﺮی‪ ،‬دﮐﺘﺮ رﺣﻤﺎن ﻣﺸﺘﺎقﻣﻬﺮ )از داﻧﺸﮕﺎه‬
‫ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﻌﻠّﻢ ﺗﺒﺮﯾﺰ(‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺮﺗﻀﯽ ﮐﺎﺧﯽ )از اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ(‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪس اﺣﻤﺪ‬
‫ﻣﻨﺼﻮری )از اﻧﺘﺸﺎرات ﻓﺮﻫﻨﮕﺎن(‪ ،‬ﺳﺮﺗﯿﭗ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ زﻧﺪﯾﺎن )از دﻓﺘﺮ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ‬
‫ﻧﯿﺮوﻫﺎی ﻣﺴﻠﺢ(‪ ،‬ﻣﺤﻤّﺪرﺿﺎ زرﺳﻨﺞ )از آﻣﻮزش و ﭘﺮورش اﺳﺘﺎن ﻓﺎرس(‪ ،‬ﻋﻠﯽ‬
‫ﺷﺮﯾﻔﯽ )از دﻓﺘﺮ ﻣﺠﻼت و ﻧﺸﺮ ﺷﺎﻫﺪ(‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﻣﺼﺮﯾﺎن و ﻣﺤﻤّﺪرﺿﺎ ﻃﺎﻫﺮزاده و‬
‫ﺟﺎوﯾﺪ ﺟﻬﺎﻧﺸﺎﻫﯽ و ﻧﺎﺻﺮ داور و ﻋﺒﺎس ﻣﻌﺎرﻓﯽ و ﺑﺘﻮل ﮐﺮﺑﺎﺳﯽ و از اﺳﺘﺎدان‬
‫دﮐﺘﺮ ﺟﻼل ﻣﺘﯿﻨﯽ )ﻣﻘﯿﻢ اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪۀ اﻣﺮﯾﮑﺎ(‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﮐﺎﻇﻢ اﺑﻬﺮی )ﻣﻘﯿﻢ اﺳﺘﺮاﻟﯿﺎ(‬
‫و ﺳﯿّﺪ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻫﺎﺷﻤﯿﺎن )ﻣﻘﯿﻢ ﺑﻠﮋﯾﮏ( ﮐﻪ ﺑﺎ ارﺳﺎل ﻧﻘﺪ و ﻧﻈﺮ ﺧﻮد در ﺗﺪوﯾﻦ‬
‫اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﻬﯿﻢ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﺗﺸﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن در ﺗﺪوﯾﻦ اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ واﻣﺪار ﻫﻤﮥ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در دﻫﻪﻫﺎی‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺳﺎﻟﻬﺎی اﺧﯿﺮ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺗﻼش ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً از اﺳﺘﺎدان اﺣﻤﺪ‬
‫ﺳﻤﯿﻌﯽ و اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻧﺠﻔﯽ‪ ،‬اﻋﻀﺎی ﭘﯿﻮﺳﺘﮥ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬ﮐﻪ در ﺗﺄﻟﯿﻒ اﯾﻦ دﻓﺘﺮ‬
‫ﺳﻬﻤﯽ ﻋﻤﺪه ﺑﺮﻋﻬﺪه داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺗﺸﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬از آﻗﺎی دﮐﺘﺮ ﺣﺴﯿﻦ داودی و ﺧﺎﻧﻢ‬
‫زﻫﺮا زﻧﺪیﻣﻘﺪّم ﻧﯿﺰ ﮐﻪ در ﺗﮑﻤﯿﻞ و ﺗﻨﻈﯿﻢ اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻼش ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪8‬‬

‫اﺳﺖ و ﯾﺎدِ اﺳﺘﺎدانِ درﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻣﻘﺮّﺑﯽ و ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ ﺟﻌﻔﺮ‬
‫∗‬
‫ﺷﻌﺎر را ﮔﺮاﻣﯽ ﻣﯽدارد‪.‬‬
‫اﻣﯿﺪ اﺳﺖ اﻧﺘﺸﺎر »دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ« اﻧﺘﻈﺎر ﻫﻤﮥ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﺎن‬
‫آﯾﯿﻨﻤﻨﺪی و اﻧﻀﺒﺎطِ ﺑﯿﺸﺘﺮِ ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽاﻧﺪ ﺑﺮآورد و ﮔﺎﻣﯽ در راه اﺳﺘﻮاریِ‬
‫ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی زﺑﺎن و ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻏﻼﻣﻌﻠﯽ ﺣﺪّادﻋﺎدل‬

‫رﺋﯿﺲ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫∗‬
‫از آﻗﺎﯾﺎن دﮐﺘﺮ ﺣﺴﯿﻦ واﺛﻖ )از وزارت ﺑﻬﺪاﺷﺖ‪ ،‬درﻣﺎن و آﻣﻮزش ﭘﺰﺷﮑﯽ(‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻮﺛّﻖ )از داﻧﺸﮕﺎه‬
‫ﺻﻨﻌﺘﯽ اﺻﻔﻬﺎن(‪ ،‬ﻣﻮﺳﯽ ﺻﺪﯾﻘﯽ )از وزارت ارﺷﺎد(‪ ،‬ﻣﻬﺪی ﻣﯿﺮﺟﺎﺑﺮی‪ ،‬ﺻﺎﻟﺢ آزادهدل و م‪ .‬ی‪ .‬ﻗﻄﺒﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮِ ﮐﻠّﯽ در ﺑﺎب ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن را ﯾﺎری ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاری ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪ 2‬دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻗﻮاﻋﺪ ﮐﻠّﯽ‬

‫‪ .1‬ﺣﻔﻆ ﭼﻬﺮۀ ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺧﻂ در ﺗﺄﻣﯿﻦ و ﺣﻔﻆِ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽِ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﯽ دارد‪،‬‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺷﯿﻮهای ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ ﮐﻪ ﭼﻬﺮۀ ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﺧﻮد را ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در ذﺧﺎﯾﺮِ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽِ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ ﮐﻠّﯽ از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺘﻮن ﮐﻬﻦ ﺑﺮای ﻧﺴﻞ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﻧﺎﻣﺄﻧﻮس‬
‫ﮔﺮدد و ﻧﺴﻠﻬﺎی ﺑﻌﺪ در اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺘﻮن ﺧﻄّﯽ و ﭼﺎﭘﯽِ ﻗﺪﯾﻢ دﭼﺎر ﻣﺸﮑﻞ‬
‫ﺟﺪّی ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ آﻣﻮزش ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻣﺤﺘﺎج ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺣﻔﻆ اﺳﺘﻘﻼل ﺧﻂ‬

‫ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺗﺎﺑﻊ ﺧﻄﻮط دﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﻟﺰوﻣﺎً و ﻫﻤﻮاره از ﺧﻂّ ﻋﺮﺑﯽ‬
‫ﺗﺒﻌﯿﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﻧﻘﻞ آﯾﺎت و ﻋﺒﺎراتِ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‪ ،‬رﺳﻢاﻟﺨﻂّ ﻗﺮآﻧﯽ‬
‫رﻋﺎﯾﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .3‬ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻣﮑﺘﻮب و ﻣﻠﻔﻮظ‬

‫ﮐﻮﺷﺶ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﮑﺘﻮب‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎتِ ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ راه دﻫﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﻠﻔﻮظ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫‪3‬‬ ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ .4‬ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺑﻮدن ﻗﺎﻋﺪه‬

‫ﮐﻮﺷﺶ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻗﻮاﻋﺪ اﻣﻼ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﻮد ﮐﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎ در آن راه ﻧﯿﺎﺑﺪ‪،‬‬
‫ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎ ﺧﻮد ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ اﺳﺘﺜﻨﺎﻫﺎ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﺤﺪود ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ .5‬ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻧﻮﺷﺘﻦ و ﺧﻮاﻧﺪن‬

‫ﻗﺎﻋﺪه ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪای ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﯿﺮوی از آن ﮐﺎرِ ﻧﻮﺷﺘﻦ و ﺧﻮاﻧﺪن را آﺳﺎنﺗﺮ‬
‫ﺳﺎزد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪ ،‬رﻋﺎﯾﺖِ ﻗﻮاﻋﺪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎ و ﻗﺮﯾﻨﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .6‬ﺳﻬﻮﻟﺖ آﻣﻮزش ﻗﻮاﻋﺪ‬

‫ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﻮد ﮐﻪ آﻣﻮﺧﺘﻦ و ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن آﻧﻬﺎ ﺗﺎ ﺣﺪّ‬
‫اﻣﮑﺎن ﺑﺮای ﻋﺎﻣّﮥ ﺑﺎﺳﻮادان آﺳﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .7‬ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﺬاری و ﻣﺮزﺑﻨﺪی ﮐﻠﻤﺎت ﺑﺮای ﺣﻔﻆ اﺳﺘﻘﻼل ﮐﻠﻤﻪ و‬

‫درﺳﺖﺧﻮاﻧﯽ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﺬاری ﻣﯿﺎن ﮐﻠﻤﺎت‪ ،‬ﺧﻮاه ﺑﺴﯿﻂ و ﺧﻮاه ﻣﺮﮐّﺐ‪ ،1‬اﻣﺮی ﺿﺮوری‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ رﻋﺎﯾﺖ ﻧﺸﻮد ﻃﺒﻌﺎً ﺳﺒﺐ ﺑﺪﺧﻮاﻧﯽ و اﺑﻬﺎم ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎی ﻓﺎرﺳﯽ دو ﻧﻮع ﻓﺎﺻﻠﻪ وﺟﻮد دارد ‪ :‬ﯾﮑﯽ ﻓﺎﺻﻠﮥ »ﺑﺮونﮐﻠﻤﻪ«‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﺬاری ﻣﯿﺎن ﮐﻠﻤﻪﻫﺎی ﯾﮏ ﺟﻤﻠﻪ ﯾﺎ ﻋﺒﺎرت‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﯾﮑﯽ از‬
‫ﺻﺎﺣﺒﺪﻻن ﺳﺮ ﺑﻪ ﺟﯿﺐ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻓﺮو ﺑﺮده ﺑﻮد« )اﯾﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ در ﻣﺎﺷﯿﻦ ﺗﺤﺮﯾﺮ‬
‫و راﯾﺎﻧﻪ »ﻓﺎﺻﻠﮥ ﯾﮏﺣﺮﻓﯽ« ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد( و دﯾﮕﺮی ﻓﺎﺻﻠﮥ »درونﮐﻠﻤﻪ«‬
‫ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﯿﺎن اﺟﺰای ﺗﺮﮐﯿﺐ و اﻏﻠﺐ در ﺣﺮوفِ ﻣﻨﻔﺼﻞ ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ ‪:‬‬
‫ورود‪ ،‬آزادﻣﺮد‪ ،‬ﺧﺮدورزی‪ ،‬ﭘﺮدرآﻣﺪ )اﯾﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ در ﺗﺪاول ﻧﯿﻢ ﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد(‪ .‬رﻋﺎﯾﺖ اﯾﻦ ﻧﯿﻢﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪوﯾﮋه در دﺳﺖﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ دﺷﻮار‬
‫اﺳﺖ و از اﯾﻦرو اﺧﺘﯿﺎری اﺳﺖ و ﻣﯽﺗﻮان اﺑﻬﺎم ﺗﻠّﻔﻈﯽ را در ﺗﺮﮐﯿﺒﻬﺎﯾﯽ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺮدورزی ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖﮔﺬاری ﺑﺮﻃﺮف ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻣﺮﮐّﺐ ﯾﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی اﻋﻢ‪ ‬ﮐﻠﻤﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺷﺎﻣﻞ ﮐﻠﻤﻪﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ‪ ،‬داروﺧﺎﻧﻪ‪،‬‬
‫ﮔﻼب‪ ،‬داﻧﺸﺠﻮ‪ ،‬داﻧﺶﭘﺮور‪ ،‬ﺧﺮدورزی‪ ،‬ﺗﻮرّمزا‪ ،‬ﻏﺬاﺧﻮری‪ ،‬ﻫﻤﺪﻟﯽ‪ ،‬ارﺟﻤﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﻮﯾﯽ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﭽﻪ‪،‬‬
‫دﻓﺘﺮﭼﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪4‬‬

‫وﯾﮋﮔﯿﻬﺎی ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ دارای وﯾﮋﮔﯿﻬﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯿﻬﺎ و ﻣﺜﺎﻟﻬﺎی ﻫﺮ ﯾﮏ در زﯾﺮ‬

‫ﻣﺸﺨّﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫اﻟﻒ( ﺑﺮای ﺑﻌﻀﯽ از ﺻﺪاﻫﺎ ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﻋﻼﻣﺖ وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫ت )در ﺗﺎر‪ ،‬ﭼﺘﺮ‪ ،‬دﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻮت(‪ ،‬ط )در ﻃﺎﻫﺮ‪ ،‬ﺧﻄﺮ‪ ،‬ﺿﺒﻂ‪ ،‬ﺷﺮط(؛‬
‫ز )در زن‪ ،‬ﺑﺰم‪ ،‬ﺗﯿﺰ‪ ،‬ﺑﺎز(‪ ،‬ذ )در ذرت‪ ،‬ﻏﺬا‪ ،‬ﮐﺎﻏﺬ‪ ،‬ﻧﻔﻮذ(‪ ،‬ض )در ﺿﺮب‪،‬‬
‫ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﺗﺒﻌﯿﺾ‪ ،‬ﻓﺮض(‪ ،‬ظ )در ﻇﺎﻫﺮ‪ ،‬ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺣﻔﻆ‪ ،‬ﺣﻔﺎظ(؛‬
‫ث )در ﺛﺒﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻞ‪ ،‬ﻋﺒﺚ‪ ،‬ﺣﺎدث(‪ ،‬س )در ﺳﺒﺪ‪ ،‬ﭘﺴﺮ‪ ،‬ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﺧﺮوس(‪ ،‬ص‬
‫)در ﺻﺒﺮ‪ ،‬ﻧﺼﺮ‪ ،‬ﺗﻔﺤّﺺ‪ ،‬ﺣﺮص(؛‬
‫غ )در ﻏﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻣﻐﺰ‪ ،‬ﺗﯿﻎ‪ ،‬ﺑﺎغ(‪ ،‬ق )در ﻗﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻓﻘﯿﺮ‪ ،‬ﺣﻠﻖ‪ ،‬ﺑﺮق(؛‬
‫ﻫﻤﺰه ) در اﺳﻢ‪ ،‬اﺳﺐ‪ ،‬آرد‪ ،‬ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ‪ ،‬ﻗﺮآن‪ ،‬رأس‪ ،‬ﯾﺄس‪ ،‬رؤﯾﺎ‪ ،‬ﻟﺆم‪ ،‬رﺋﯿﺲ‪،‬‬
‫ﻟﺌﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺘﻸﻟﺊ‪ ،‬ﺟﺰء(‪ ،‬ع ) در ﻋﻠﻢ‪ ،‬رﻋﺪ‪ ،‬وﺿﻊ(؛‬
‫ح )در ﺣﺎﮐﻢ‪ ،‬ﺳﺤﺮ‪ ،‬ﺷﺒﺢ‪ ،‬روح(‪ ،‬ﻫـ )در ﻫﺎﺷﻢ‪ ،‬ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﻓﻘﯿﻪ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه(‬

‫‪ .1‬آﻧﭽﻪ درﺑﺎرۀ ﺗﻠﻔّﻆِ ﺣﺮوف در اﯾﻨﺠﺎ آﻣﺪه ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ زﺑﺎنِ ﻣﻌﯿﺎرِ راﯾﺞ در ﺗﻬﺮان اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﻮاﺣﯽِ ﻣﺨﺘﻠﻒِ‬
‫اﯾﺮان ﻣﯿﺎن ﺗﻠﻔّﻆِ ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﺮوف ﻓﺮق ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ذﮐﺮ آن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪5‬‬ ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ــِ )در اﺳﻢ و ﻧﺎﻣﻪ(‬

‫ــَ )در اﺳﺐ و ﻧﻪ(‬

‫ــُ )در ﺑُﻠﻨﺪ و رُوز(‬

‫ب( ﺑﻌﻀﯽ ﺣﺮوف ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﺻﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫دو )ﻋﺪد(‪ ،‬ﭼﻮ‬ ‫ﻣﺜﻞ‬ ‫و‬

‫ﻣﻮر‪ ،‬روز‪ ،‬ﻟﯿﻤﻮ‪ ،‬دارو‬
‫وام‪ ،‬ﺟﻮاب‪ ،‬روان‪ ،‬ﻧﺎو‪ ،‬ﻟﻐﻮ‬
‫ﺟﻮﺷﻦ‪ ،‬روﺷﻦ‪ ،‬ﻧﻮ‪ ،‬رﻫﺮو‬
‫ﺧﻮاﻫﺮ‪ ،‬ﺧﻮﯾﺶ‬

‫ﯾﺎر‪ ،‬ﭘﯿﺪا‪ ،‬ﻧﺎی‬ ‫ﻣﺜﻞ‬ ‫ی‬

‫ﻣﯿﺰ‪ ،‬رﯾﺰ‪ ،‬ﭘﺮی‬
‫ﻣﻮﺳﯽ‪ ،‬ﺣﺘّﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽرﻏﻢ‬
‫ﻫﻮا‪ ،‬ﻣﻬﺮ‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه‬ ‫ﻣﺜﻞ‬ ‫ﻫـ‬
‫ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬درّه‬

‫ج( »و«‪ ،‬اﮔﺮ ﭘﺲ از »خ« ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﮔﺎﻫﯽ ﺧﻮاﻧﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ در‬
‫واژهﻫﺎی زﯾﺮ‪:‬‬
‫ﺧﻮان‪ ،‬ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺮ‬
‫اﯾﻦ »و« ﮐﻪ آن را »واو ﻣﻌﺪوﻟﻪ« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬در ﻗﺪﯾﻢ ﺗﻠﻔّﻆ ﺧﺎﺻﯽ داﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺮوزه دﯾﮕﺮ ﻣﺘﺪاول ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫د( ﻣﺼﻮِّﺗﻬﺎی ــَ ‪ ،‬ــِ ‪ ،‬ــُ ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﺧﻂ ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ‬

‫ﺳﺒﺐ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎری از ﮐﻠﻤﺎت ﺑﺎ اﻣﻼی ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺗﻠﻔّﻆ و ﻣﻌﻨﺎی ﻣﺘﻔﺎوت دارﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺮد‪ :‬ﺑَﺮَد‪ ،‬ﺑُﺮْد‪ ،‬ﺑَﺮْد‪ ،‬ﺑُﺮَد‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪6‬‬

‫در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮارد‪ ،‬از ﺳﯿﺎقِ ﻋﺒﺎرت ﯾﺎ ﻣﻌﻨﺎیِ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻠﻔّﻆِ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را‬
‫ﺣﺪس زد‪:‬‬
‫ﺑﺮد )ﺑُﺮدِ( اﯾﻦ ﺗﻔﻨﮓ ‪ 1000‬ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎرد ﺧﻮب ﻧﻤﯽﺑﺮد )ﺑُﺮَد(‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ رﺑﯿﻊ‪ ...‬ﮐﻪ ﺻﻮﻟﺖِ ﺑﺮد )ﺑَﺮْد( آرﻣﯿﺪه ﺑﻮد و اوان دوﻟﺖِ وَرْد رﺳﯿﺪه‬
‫)ﺳﻌﺪی(‬
‫در ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮارد‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ ﻧﺸﺎﻧﮥ اﯾﻦ ﻣﺼﻮّﺗﻬﺎ در ﺧﻂ ﺑﺎﻋﺚ اﺑﻬﺎم ﯾﺎ‬
‫اﺷﺘﺒﺎه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪﺧﺼﻮص در ﻣﻮاردی ﻣﺜﻞ اَﻋﻼم و ﮐﻠﻤﺎتِ دﺧﯿﻞِ ﻓﺮﻧﮕﯽ و‬
‫ﻟﻐﺎت ﻣﻬﺠﻮر ﮐﻪ ﺗﻠﻔّﻆِ ﺻﺤﯿﺢ آﻧﻬﺎ ﺑﺮای ﻋﺎﻣّﮥ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن روﺷﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮاردی ﺻﻮرت ﻧﻮﺷﺘﺎری ﺣﺘﻤﺎً ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺴﯿﺎر روﺷﻦ و ﺧﻮاﻧﺎ و ﺑﺎ‬
‫ﺣﺮﮐﺖﮔﺬاری ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﺳﺎرْﺗْﺮْ )‪ ، (sartre‬ﺑِﮑﺖ )‪ ، (Beckett‬ﮐِﻨِﺖ )‪ ، (Kenneth‬ﺳﯿﺮ‪ /‬ﺳِﯿَﺮ‪ /‬ﺳِﯿْﺮ؛ دﯾﺮ‪/‬‬
‫دِﯾْﺮ؛ ﻋَﺒﯿﺪ‪ /‬ﻋُﺒِﯿﺪ‪.‬‬

‫ه( در ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﯾﮏ ﺣﺮف ﺑﻪ دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺻﻮرت ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و‬

‫اﯾﻦ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎه آن ﺣﺮف در ﮐﻠﻤﻪ دارد‪:‬‬
‫ء‪ /‬ﺋـ ‪ /‬ؤ ‪ /‬أ‬
‫ﺑـ‪ /‬ـﺒـ‪ /‬ـﺐ‪ /‬ب؛ ﭘـ‪ /‬ـﭙـ ‪ /‬ـﭗ ‪ /‬پ؛ ﺗـ‪ /‬ـﺘـ ‪ /‬ـﺖ‪ /‬ت‬
‫ﺟـ‪ /‬ـﺠـ‪ /‬ـﺞ‪ /‬ج؛ ﭼـ‪ /‬ـﭽـ‪ /‬ـﭻ‪ /‬چ؛ ﺣـ‪ /‬ـﺤـ ‪ /‬ـﺢ ‪ /‬ح؛ ﺧـ‪ /‬ـﺨـ‪ /‬ـﺦ‪ /‬خ‬
‫ﺳـ‪ /‬ـﺴـ‪ /‬ـﺲ‪ /‬س؛ ﺷـ‪ /‬ـﺸـ‪ /‬ـﺶ‪ /‬ش‬
‫ﺻـ‪ /‬ـﺼـ‪ /‬ـﺺ‪ /‬ص؛ ﺿـ‪ /‬ـﻀـ ‪ /‬ـﺾ‪ /‬ض‬
‫ﻋ ‪ /‬ـﻌـ ‪ /‬ـﻊ‪ /‬ع؛ ﻏ‪ /‬ـﻐـ‪ /‬ـﻎ‪ /‬غ‬
‫ﻓـ‪ /‬ـﻔـ‪ /‬ـﻒ‪ /‬ف؛ ﻗـ‪ /‬ـﻘـ‪ /‬ـﻖ‪ /‬ق‬
‫ﮐـ‪ /‬ـﮑـ‪ /‬ـﮏ‪ /‬ک؛ ﮔـ‪ /‬ـﮕـ‪ /‬ـﮓ‪ /‬گ‬
‫ﻟـ‪ /‬ـﻠـ‪ /‬ـﻞ‪/‬ل‬
‫ﻣـ‪/‬ـﻤـ‪ /‬ـﻢ‪ /‬م‬
‫ﻧـ‪ /‬ـﻨـ‪ /‬ـﻦ‪ /‬ن‬
‫‪7‬‬ ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻫـ‪ /‬ـﻬـ‪ /‬ـﻪ‪ /‬ه‬

‫ﯾـ ‪ /‬ـﯿـ ‪ /‬ـﯽ‪ /‬ی‬
‫و( ﺣﺮوف ﻓﺎرﺳﯽ دو دﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻣﻨﻔﺼﻞ )ﭘﯿﻮﻧﺪﻧﺎﭘﺬﯾﺮ( ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺮفِ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮد ﻧﻤﯽﭼﺴﺒﺪ )ا‪،‬‬
‫د‪ ،‬ذ‪ ،‬ر‪ ،‬ز‪ ،‬ژ‪ ،‬و(‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻣﺘّﺼﻞ )ﭘﯿﻮﻧﺪﭘﺬﯾﺮ( ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺮفِ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮد ﻣﯽﭼﺴﺒﺪ‪.‬‬

‫ز( ﻋﻼوه ﺑﺮﺣﺮوف‪ ،‬در ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی دﯾﮕﺮی ﺑﻪﺷﺮح زﯾﺮ وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺣﺮﮐﺎت ﯾﺎ ﻣﺼﻮّﺗﻬﺎی ﮐﻮﺗﺎه )ــَ ‪ ،‬ــِ ‪ ،‬ــُ (‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘَﺮ‪ ،‬ﭘِﺮ‪ ،‬ﭘُﺮ‬
‫‪ .2‬ﻣّﺪِ )~( روی اﻟﻒ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آرد‪ ،‬ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ‬
‫‪ .3‬ﺗﺸﺪﯾﺪ ) ّ (‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺪّه‪ ،‬ﭘﻠّﻪ‪ ،‬ﺑﻘّﺎﻟﯽ‪ ،‬ارّه‬
‫‪ .4‬ﺳﮑﻮن ) ْ (‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻟﺐْﺗﺸﻨﻪ‬
‫‪ .5‬ﯾﺎی ﮐﻮﺗﺎه ) ء (‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺎﻣﮥ ﻣﻦ‬
‫‪ .6‬ﺗﻨﻮﯾﻦ )ــً ‪ ،‬ــٍ ‪ ،‬ــٌ ( ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻇﺎﻫﺮاً‪ ،‬ﺑﻌﺒﺎرۀٍاُﺧﺮی‪ ،‬ﻣﻀﺎفٌاﻟﯿﻪ‬

‫ح( در اﻣﻼی ﮐﻠﻤﺎت و ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت و ﻋﺒﺎرات ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﻋﯿﻨﺎً وارد زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮارد‪ ،‬ﻗﻮاﻋﺪِ اﻣﻼی ﻋﺮﺑﯽ رﻋﺎﯾﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻣﻮﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻟﻘﻮّه‪ ،‬ﺧَﻠْﻖُاﻟﺴّﺎﻋﻪ‪ ،‬ﺣﺘّﯽ‪ ،‬اِﻟﯽ‬

‫ط( دو ﺣﺮف »و« و »ه« ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺮای ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬
‫و اﮔﺮ ﺑﺮای ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖِ ﻣﺎﻗﺒﻞِ ﺧﻮد ﺑﻪ ﮐﺎر رود ﺳﻪ ﻧﻮع اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻣﺼﻮّتِ ﮐﻮﺗﺎه‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ دو‪ ،‬ﺗﻮ‪ ،‬ﭼﻮ‬
‫‪ .2‬ﻣﺼﻮّت‪ ،‬ﻣﺮﮐّﺐ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اوج‪ ،‬ﮔﻮﻫﺮ‪ ،‬روﺷﻦ‪ ،‬ﻧﻮ )ﻣﺜﻼً در ﻧﻮروز(‬
‫‪ .3‬ﻣﺼﻮّتِ ﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮر‪ ،‬روز‪ ،‬ﻣﻮش‪ ،‬ﺳﺒﻮ‪ ،‬ﻟﯿﻤﻮ‪ ،‬ﺗﮑﺎﭘﻮ‬
‫‪ .4‬ه‪ /‬ـﻪ ﺑﺮای ﺑﯿﺎنِ ﺣﺮﮐﺖِ )ــِ ( و ﻧﺪرﺗﺎً )ــَ ( ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪:‬‬
‫ﺷﻤﺎره‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻪ‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪8‬‬

‫ی( در ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ دو دﺳﺘﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪ .1 :‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی اﺻﻠﯽ‬

‫‪ .2‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی ﺛﺎﻧﻮی‪.‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی اﺻﻠﯽ ﻣﺮﮐّﺐ از ‪ 34‬ﻧﺸﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﺮوف ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﺻﺪاﺳﺖ )ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫»و«( و ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ ﯾﮏ ﺻﺪا )ﻣﺎﻧﻨﺪ ث‪ ،‬س‪ ،‬ص(‪.‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی ﺛﺎﻧﻮی ﻣﺮﮐّﺐ از ‪ 9‬ﻧﺸﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ ﯾﺎ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی‬
‫اﺻﻠﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و در ﻫﻨﮕﺎم ﺿﺮورت ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻌﺪ در‬
‫ﺿﻤﻦِ دو ﺟﺪول آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﯾﺎدآوری ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺮوف ﺑﺮای ﺧﻂّ‬
‫ﭼﺎﭘﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﻔﺒﺎی ﺧﻂّ ﺗﺤﺮﯾﺮی و ﻧﺴﺘﻌﻠﯿﻖ ﺗﻨﻮع ﺑﯿﺸﺘﺮی دارد‪.‬‬
 ‫‪9‬‬ ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺟﺪول ‪ .1‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی اﺻﻠﯽ‬

‫ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫آﺧﺮ‬ ‫وﺳﻂ‬ ‫اول‬

‫ﮐﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺮف‬ ‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺮف‬ ‫ﮐﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺣﺮف ﻗﺒﻞ‬ ‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺮف‬ ‫ﻧﺎم‬
‫ﺷﻤﺎره‬
‫ﻗﺒﻞ و ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺮف‬ ‫ﻗﺒﻞ ﺑﭽﺴﺒﺪ‬ ‫و ﻫﻢ ﺑﻪ ﺣﺮف ﺑﻌﺪ‬ ‫ﺑﻌﺪ ﺑﭽﺴﺒﺪ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﻌﺪ ﺑﭽﺴﺒﺪ‬ ‫ﺑﭽﺴﺒﺪ‬
‫ء‪ ،‬أ‬ ‫ـﺄ‪ ،‬ـﺆ‪ ،‬ـﺊ‬ ‫ـﺌـ‬ ‫ﺋـ‬ ‫ﻫﻤﺰه‬ ‫‪1‬‬
‫ﺟﺰء‪ ،‬رأس‬ ‫ﻣﺄﺧﺬ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻦ‪،‬‬ ‫ﻟﺌﯿﻢ‬ ‫رﺋﯿﺲ‪ ،‬رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ‬
‫ﻣﺘﻸﻟﺊ‬
‫*‬
‫آ‪ ،‬ا‬ ‫ـﺎ‪ ،‬ـ‪Ĥ‬‬ ‫ــ‬ ‫ــ‬ ‫آ‬ ‫‪2‬‬
‫آب‪ ،‬دارا‬ ‫ﻣﺎل‪ ،‬ﻣ‪Ĥ‬ل‬
‫ا‬ ‫ـﺎ‬ ‫ــ‬ ‫ــ‬ ‫اﻟﻒ‬ ‫‪3‬‬
‫اﺳﺐ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪای‬ ‫ﻧَﺎﯾﺴﺖ‬
‫)= ﺗﻮﻗّﻒ ﻣﮑﻦ(‬
‫ب‬ ‫ـﺐ‬ ‫ـﺒـ‬ ‫ﺑـ‬ ‫ب‬ ‫‪4‬‬
‫آب‬ ‫ﺷﺐ‬ ‫ﻃﺒﻞ‬ ‫ﺑﺎر‪ ،‬دﺑﯿﺮ‬
‫پ‬ ‫ـﭗ‬ ‫ـﭙـ‬ ‫ﭘـ‬ ‫پ‬ ‫‪5‬‬
‫ﺗﻮپ‬ ‫ﭼﭗ‬ ‫ﺳﭙﺎه‬ ‫ﭘﺪر‪ ،‬آﭘﺎرﺗﻤﺎن‬
‫**‬
‫ت‬ ‫ـﺖ‬ ‫ـﺘـ‬ ‫ﺗـ‬ ‫ت‬ ‫‪6‬‬
‫دوات‬ ‫دﺳﺖ‬ ‫اﺳﺘﺎن‬ ‫ﺗﺎر‪ ،‬رﺗﺒﻪ‬
‫ث‬ ‫ـﺚ‬ ‫ـﺜـ‬ ‫ﺛـ‬ ‫ث‬ ‫‪7‬‬
‫ارث‬ ‫ﺑﺎﻋﺚ‬ ‫ﻣﺜﻞ‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬وراﺛﺖ‬

‫*‬
‫اﻟﻒ ﮐﻮﺗﺎهِ) ا ( روی »ی« در ﮐﻠﻤﻪﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﺣﺘّﯽ‪ ،‬اﻟﯽ‪ ،‬ﻣﻮﺳﯽ ﻋﯿﻨﺎً از ﻋﺮﺑﯽ وارد ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫**‬
‫ﻧﺸﺎﻧﮥ ﻧﻮﺷﺘﺎریِ »ۀ‪ /‬ـﮥ« در ﮐﻠﻤﻪﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﺻﻠﻮۀ‪ ،‬داﯾﺮۀاﻟﻤﻌﺎرف‪ ،‬ﺑﻘﯿّﮥاﷲ‪ ،‬ﺳﺮﯾﻊاﻟﺤﺮﮐﮥ ﻋﯿﻨﺎً از ﻋﺮﺑﯽ‬
‫وارد ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪10‬‬

‫ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫آﺧﺮ‬ ‫وﺳﻂ‬ ‫اوّل‬

‫ﮐﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺮف ﻗﺒﻞ‬ ‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺮف‬ ‫ﮐﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺣﺮف ﻗﺒﻞ‬ ‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺮف‬ ‫ﻧﺎم‬
‫ﺷﻤﺎره‬
‫و ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺮف ﺑﻌﺪ‬ ‫ﻗﺒﻞ ﺑﭽﺴﺒﺪ‬ ‫و ﻫﻢ ﺑﻪ ﺣﺮف ﺑﻌﺪ‬ ‫ﺑﻌﺪ ﺑﭽﺴﺒﺪ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﭽﺴﺒﺪ‬ ‫ﺑﭽﺴﺒﺪ‬
‫ج‬ ‫ـﺞ‬ ‫ـﺠـ‬ ‫ﺟـ‬ ‫ﺟﯿﻢ‬ ‫‪8‬‬
‫ﻣﻮج‬ ‫رﻧﺞ‬ ‫ﻣﺠﻠﺲ‬ ‫ﺟﺎن‪ ،‬ﻣﻮاﺟﺐ‬
‫چ‬ ‫ـﭻ‬ ‫ـﭽـ‬ ‫ﭼـ‬ ‫چ‬ ‫‪9‬‬
‫ﭘﻮچ‬ ‫ﮔﭻ‬ ‫ﭘﺎﻣﭽﺎل‬ ‫ﭼﺸﻢ‪ ،‬ﮐﻮﭼﻪ‬
‫ح‬ ‫ـﺢ‬ ‫ـﺤـ‬ ‫ﺣـ‬ ‫ح‬ ‫‪10‬‬
‫روح‬ ‫ﺻﺒﺢ‬ ‫ﻣﺤﻞ‬ ‫ﺣﺎل‪ ،‬رﺣﻢ‬
‫خ‬ ‫ـﺦ‬ ‫ـﺨـ‬ ‫ﺧـ‬ ‫خ‬ ‫‪11‬‬
‫ﺷﺎخ‬ ‫ﻧﺦ‬ ‫ﺳﺨﻦ‬ ‫ﺧﺎل‪ ،‬ﻧﺎﺧﻦ‬
‫د‬ ‫ـﺪ‬ ‫ــ‬ ‫ــ‬ ‫دال‬ ‫‪12‬‬
‫دﺳﺖ‪ ،‬آدم‬ ‫ﺻﺪف‬
‫ذ‬ ‫ـﺬ‬ ‫ــ‬ ‫ــ‬ ‫ذال‬ ‫‪13‬‬
‫ذرت‪ ،‬ﻧﻔﻮذ‬ ‫ﺑﺬل‬
‫ر‬ ‫ـﺮ‬ ‫ــ‬ ‫ــ‬ ‫ر‬ ‫‪14‬‬
‫رﻧﮓ‪ ،‬ﺳﻮار‬ ‫ﺳﺮد‬
‫ز‬ ‫ـﺰ‬ ‫ــ‬ ‫ــ‬ ‫ز‬ ‫‪15‬‬
‫زﻧﮓ‪ ،‬ﻧﯿﺎز‬ ‫ﻣﺰد‬
‫ژ‬ ‫ـﮋ‬ ‫ــ‬ ‫ــ‬ ‫ژ‬ ‫‪16‬‬
‫ژاﻟﻪ‪ ،‬دژ‬ ‫ﻣﮋده‬
‫س‬ ‫ـﺲ‬ ‫ـﺴـ‬ ‫ﺳـ‬ ‫ﺳﯿﻦ‬ ‫‪17‬‬
‫داس‬ ‫ﻣِﺲ‬ ‫ﻣﺴﺖ‬ ‫ﺳﯿﺐ‪ ،‬آﺳﯿﺐ‬

‫ش‬ ‫ـﺶ‬ ‫ـﺸـ‬ ‫ﺷـ‬ ‫ﺷﯿﻦ‬ ‫‪18‬‬

‫ﻫﻮش‬ ‫ﺷﻮر‪ ،‬آﺷﻮب‬
‫آﺗﺶ‬ ‫ﮐﺸﺘﯽ‬
‫ص‬ ‫ـﺺ‬ ‫ـﺼـ‬ ‫ﺻـ‬ ‫ﺻﺎد‬ ‫‪19‬‬
‫ﺧﺎص‬ ‫ﺷﺨﺺ‬ ‫ﻋﺼﺮ‬ ‫ﺻﺎﺑﻮن‪ ،‬اﺻﯿﻞ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪11‬‬

‫ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫آﺧﺮ‬ ‫وﺳﻂ‬ ‫اوّل‬

‫ﮐﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺮف ﻗﺒﻞ‬ ‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺮف‬ ‫ﮐﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺣﺮف ﻗﺒﻞ‬ ‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺮف‬ ‫ﻧﺎم‬
‫ﺷﻤﺎره‬
‫و ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺮف ﺑﻌﺪ‬ ‫ﻗﺒﻞ ﺑﭽﺴﺒﺪ‬ ‫و ﻫﻢ ﺑﻪ ﺣﺮف ﺑﻌﺪ‬ ‫ﺑﻌﺪ ﺑﭽﺴﺒﺪ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﭽﺴﺒﺪ‬ ‫ﺑﭽﺴﺒﺪ‬
‫ض‬ ‫ـﺾ‬ ‫ـﻀـ‬ ‫ﺿـ‬ ‫‪20‬‬
‫ﺿﺎد‬
‫ﻓﺮض‬ ‫ﻗﺒﺾ‬ ‫ﺣﻀﺮت‬ ‫ﺿﺮب‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮ‬
‫ط‬ ‫ـﻂ‬ ‫ـﻄـ‬ ‫ط‬ ‫‪21‬‬
‫ﻃﺎ‬
‫اﻓﺮاط‬ ‫ﺑﺴﯿﻂ‬ ‫ﺧﻄﺎب‬ ‫ﻃﻨﺎب‪ ،‬ﺑﺎﻃﻦ‬
‫ظ‬ ‫ـﻆ‬ ‫ـﻈـ‬ ‫ظ‬ ‫‪22‬‬
‫ﻇﺎ‬
‫ﺣﻔﺎظ‬ ‫ﺣﻔﻆ‬ ‫ﻧﻈﻢ‬ ‫ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﻧﺎﻇﻢ‬
‫ع‬ ‫ـﻊ‬ ‫ـﻌـ‬ ‫ﻋ‬ ‫‪23‬‬
‫ﻋﯿﻦ‬
‫ﺷﺠﺎع‬ ‫ﻃﺒﻊ‬ ‫ﻣﺒﻌﺚ‬ ‫ﻋﻤﻞ‪ ،‬اﻋﻤﺎل‬
‫غ‬ ‫ـﻎ‬ ‫ـﻐـ‬ ‫ﻏ‬ ‫‪24‬‬
‫ﻏﯿﻦ‬
‫ﺑﺎغ‬ ‫ﺗﯿﻎ‬ ‫ﻣﻐﺰ‬ ‫ﻏﺬا‪ ،‬ﮐﺎﻏﺬ‬
‫ف‬ ‫ـﻒ‬ ‫ـﻔـ‬ ‫ﻓـ‬ ‫‪25‬‬
‫ف‬
‫ﺑﺮف‬ ‫ردﯾﻒ‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر‬ ‫ﻓﺼﻞ‪ ،‬دﻓﺘﺮ‬
‫ق‬ ‫ـﻖ‬ ‫ـﻘـ‬ ‫ﻗـ‬ ‫‪26‬‬
‫ﻗﺎف‬
‫ﺳﺎق‬ ‫ﺣﻖ‬ ‫ﺑﻘﺎ‬ ‫ﻗﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻗﯽ‬
‫ک‬ ‫ـﮏ‬ ‫ـﮑـ‬ ‫ﮐـ‬ ‫‪27‬‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺳﺎﮐﺖ‬ ‫ﮐﺎف‬
‫ﺑﺎک‬ ‫ﺳﺒﮏ‬ ‫ﺳﮑﺘﻪ‬
‫گ‬ ‫ـﮓ‬ ‫ـﮕـ‬ ‫ﮔـ‬ ‫‪28‬‬
‫ﮔﻞ‪ ،‬آﮔﺎه‬ ‫ﮔﺎف‬
‫ﺑﺰرگ‬ ‫ﺑﺎﻧﮓ‬ ‫ﻧﮕﻬﺒﺎن‬
‫ل‬ ‫ـﻞ‬ ‫ـﻠـ‬ ‫ﻟـ‬ ‫‪29‬‬
‫ﻻزم‪ ،‬ﻧﺎﻟﻪ‬ ‫ﻻم‬
‫دل‬ ‫ﻋﻤﻞ‬ ‫ﻋﻠﻢ‬
‫م‬ ‫ـﻢ‬ ‫ـﻤـ‬ ‫ﻣـ‬ ‫‪30‬‬
‫ﻣﺎدر‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ‬ ‫ﻣﯿﻢ‬
‫ﻧﺎم‬ ‫ﻋﻠﻢ‬ ‫ﻋﻤﻞ‬
‫ن‬ ‫ـﻦ‬ ‫ـﻨـ‬ ‫ﻧـ‬ ‫‪31‬‬
‫ﻧﻮن‬
‫زﻣﺎن‬ ‫زﻣﯿﻦ‬ ‫ﻗﻨﺪ‬ ‫ﻧﺎم‪ ،‬ﻻﻧﻪ‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪12‬‬

‫ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫آﺧﺮ‬ ‫وﺳﻂ‬ ‫اوّل‬

‫ﮐﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺮف ﻗﺒﻞ‬ ‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺮف‬ ‫ﮐﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺣﺮف ﻗﺒﻞ‬ ‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺮف‬ ‫ﻧﺎم‬
‫ﺷﻤﺎره‬
‫و ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺮف ﺑﻌﺪ‬ ‫ﻗﺒﻞ ﺑﭽﺴﺒﺪ‬ ‫و ﻫﻢ ﺑﻪ ﺣﺮف ﺑﻌﺪ‬ ‫ﺑﻌﺪ ﺑﭽﺴﺒﺪ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﭽﺴﺒﺪ‬ ‫ﺑﭽﺴﺒﺪ‬
‫و‬ ‫ـﻮ‬ ‫ــ‬ ‫ــ‬ ‫‪32‬‬
‫راﻫﺮو‪ ،‬دارو‪،‬‬ ‫ﮔﻮﻫﺮ‪ ،‬آﻫﻮ‪،‬‬
‫واو‬
‫ﻧﺎو‬ ‫ﻋﻔﻮ‪ ،‬ﺧﻮش‪،‬‬
‫ﺧﻮاﻫﺮ‬
‫ه‬ ‫ـﻪ‬ ‫ـﻬـ‬ ‫ﻫـ‬ ‫‪33‬‬
‫ﻫـ‬
‫ﮐﻮه‪ ،‬روزه‬ ‫ﻓﻘﯿﻪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ‬ ‫ﻣﻬﺮ‬ ‫ﻫﻨﻮز‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎ‬
‫ی‬ ‫ـﯽ‬ ‫ـﯿـ‬ ‫ﯾـ‬ ‫‪34‬‬
‫ی‬
‫ﺑﺎزی‪ ،‬ﺧﻮی‬ ‫ﺗﺮﺷﯽ‪ ،‬ﻧَﻔْﯽ‬ ‫ﺳﯿﺎه‬ ‫ﯾﺎد‪ ،‬دﯾﻮار‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪13‬‬

‫ﺟﺪول ‪ .2‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی ﺛﺎﻧﻮی‬

‫ﻣﺜﺎل‬ ‫ﻋﻼﻣﺖ‬ ‫ﻧﺎمﻧﺸﺎﻧﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎره‬

‫زﺑﺮ‬ ‫‪1‬‬
‫ﮔَﺮﻣﺎ‪ ،‬دَرَﺟﺎت‬ ‫ـــَ‬
‫)ﻓﺘﺤﻪ(‬
‫ﭘﯿﺶ‬ ‫‪2‬‬
‫ﮔﻨﺪُم‪ ،‬ﻋُﺒُﻮر‬ ‫ـــُ‬
‫)ﺿﻤّﻪ(‬
‫زﯾﺮ‬ ‫‪3‬‬
‫ﻧِﮕﺎه‪ ،‬ﻓِﺮِﺳﺘﺎدن‬ ‫ـــِ‬
‫)ﮐﺴﺮه(‬
‫ﺳﮑﻮن‬ ‫‪4‬‬
‫دِلْ‪ ،‬ﮔِﺮِهْ‬ ‫ـــْ‬
‫)ﺟﺰم(‬
‫ﻣﻌﻠّﻢ‪ ،‬ﺣﻖِّ‪ ،‬ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ـــً‬ ‫ﺗﺸﺪﯾﺪ‬ ‫‪5‬‬

‫ء‬ ‫ﯾﺎی ﮐﻮﺗﺎه‬ ‫‪6‬‬

‫ﻧﺎﻣﮥ ﻣﻦ‬ ‫ـــ‬
‫رویِ ﻫﺎی ﻏﯿﺮﻣﻠﻔﻮظ‬
‫ﻇﺎﻫﺮاً‪ ،‬واﻗﻌﺎً‪ ،‬ﺑﻨﺎءًﻋﻠﯽﻫﺬا‬ ‫اً ‪ ،‬ـﺎً ‪ ،‬ءً‬ ‫ﺗﻨﻮﯾﻦ ﻧﺼﺐ‬ ‫‪7‬‬
‫ﻣﻀﺎفٌاﻟﯿﻪ‬ ‫ـــٌ‬ ‫ﺗﻨﻮﯾﻦ رﻓﻊ‬ ‫‪8‬‬
‫‪9‬‬
‫ﺑﻌﺒﺎر ٍۀاُﺧﺮی‬ ‫ـــٍ‬ ‫ﺗﻨﻮﯾﻦ ﺟﺮّ‬

‫ﺗﺒﺼﺮه‪ .‬اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی ﺷﻤﺎرهﻫﺎی ‪ 5 ،4 ،3 ،2 ،1‬اﻟﺰاﻣﯽ ﻧﯿﺴﺖ و اﯾﻦ ﻋﻼﯾﻢ را ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﺮای‬
‫رﻓﻊ اﺑﻬﺎم ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪14‬‬

‫اﻣﻼی ﺑﻌﻀﯽ از واژهﻫﺎ و ﭘﯿﺸﻮﻧﺪﻫﺎ و ﭘﺴﻮﻧﺪﻫﺎ‬

‫ای )ﺣﺮف ﻧﺪا( ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺟﺪا از ﻣﻨﺎدا ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ‪:‬‬

‫ای ﺧﺪا‪ ،‬ای ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ‪ ،‬آن ﺟﺪا از ﺟﺰء و ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲ از ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ‪:‬‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎ ‪ :‬آﻧﭽﻪ‪ ،‬آﻧﮑﻪ‪ ،‬اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬اﯾﻨﻬﺎ‪ ،‬آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﯾﻨﺠﺎ‪ ،‬آﻧﺠﺎ‪ ،‬واﻧﮕﻬﯽ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻫﻤﻮاره ﺟﺪا از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲ از ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻫﻤﯿﻦﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦﺟﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻫﻤﺎنﺟﺎ‬
‫ﻫﯿﭻ ﻫﻤﻮاره ﺟﺪا از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲ از ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﻣﮕﺮ در‪:‬‬
‫ﻫﯿﭻﯾﮏ‪ ،‬ﻫﯿﭻﮐﺪام‪ ،‬ﻫﯿﭻﮐﺲ‬
‫ﭼﻪ ﺟﺪا از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲ از ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﭼﺮا‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ‪ ،‬ﭼﻘﺪر‪ ،‬ﭼﻄﻮر‪ ،‬ﭼﺴﺎن‬
‫ﭼﻪ ﺟﺪا از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﯿﺶ از ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ در‪:‬‬
‫آﻧﭽﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬
‫را در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺟﺪا از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﯿﺶ از ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ در‪:‬‬
‫ﭼﺮا در ﻣﻌﻨﺎیِ »ﺑﺮایﭼﻪ؟« و در ﻣﻌﻨﺎیِ »آری«‪ ،‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻨﻔﯽ‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﺟﺪا از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﯿﺶ از ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪15‬‬

‫ﭼﻨﺎنﮐﻪ‪ ،‬آنﮐﻪ )= آنﮐﺴﯽﮐﻪ(‬

‫اﺳﺘﺜﻨﺎء‪ :‬ﺑﻠﮑﻪ‪ ،‬آﻧﮑﻪ‪ ،‬اﯾﻨﮑﻪ‬
‫اﺑﻦ‪ ،‬ﺣﺬف ﯾﺎ ﺣﻔﻆِ ﻫﻤﺰۀ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ دو ﻋَﻠَﻢ واﻗﻊ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮدو‬
‫ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ‪ /‬ﺣﺴﯿﻦ اﺑﻦ ﻋﻠﯽ؛ ﻣﺤﻤّﺪ ﺑﻦ زﮐﺮﯾﺎی رازی ‪ /‬ﻣﺤﻤّﺪ اﺑﻦ‬
‫زﮐﺮﯾﺎی رازی؛ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ ‪ /‬ﺣﺴﯿﻦ اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ‬
‫ﺑﻪ در ﻣﻮارد زﯾﺮ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻓﻌﻞ ﯾﺎ ﻣﺼﺪر ﺑﯿﺎﯾﺪ )ﻫﻤﺎنﮐﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎً »ﺑﺎی زﯾﻨﺖ«‬
‫ﯾﺎ »ﺑﺎی ﺗﺄﮐﯿﺪ« ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد(‪:‬‬
‫ﺑﮕﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺮوم‪ ،‬ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻔﺘﻦ )= ﮔﻔﺘﻦ(‬
‫‪1‬‬
‫‪ .2‬ﺑﻪ ﺻﻮرتِ ﺑﺪﯾﻦ‪،‬ﺑﺪان‪ ،‬ﺑﺪو‪ ،‬ﺑﺪﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﮐﺎر رود‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻫﺮﮔﺎه ﺻﻔﺖ ﺑﺴﺎزد‪:‬‬
‫ﺑﺨﺮد‪ ،‬ﺑﺸﮑﻮه‪ ،‬ﺑﻬﻨﺠﺎر‪ ،‬ﺑﻨﺎم‬
‫ﺑﻪ در ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮارد ﺟﺪا ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﺮادرت ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدن‪ ،‬ﺑﻪ آواز ﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺳﺨﺘﯽ‪ ،‬ﻣﻨﺰلﺑﻪﻣﻨﺰل‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا‬
‫ــ ﻫﺮﮔﺎه »ﺑﺎی زﯾﻨﺖ«‪» ،‬ﻧﻮن ﻧﻔﯽ«‪» ،‬ﻣﯿﻢ ﻧﻬﯽ« ﺑﺮ ﺳﺮ اﻓﻌﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫اﻟﻒِ ﻣﻔﺘﻮح ﯾﺎ ﻣﻀﻤﻮم آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺪاﺧﺘﻦ‪ ،‬اﻓﺘﺎدن‪،‬‬
‫اﻓﮑﻨﺪن( ﺑﯿﺎﯾﺪ‪» ،‬اﻟﻒ« در ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺣﺬف ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺑﯿﻨﺪاز‪ ،‬ﻧﯿﻔﺘﺎد‪ ،‬ﻣﯿﻔﮑﻦ‬
‫ﺑﯽ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺟﺪا از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲ از ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ‬
‫ﮐﻠﻤﻪ ﺑﺴﯿﻂﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻌﻨﺎی آن دﻗﯿﻘ ًﺎ ﻣﺮﮐّﺐ از ﻣﻌﺎﻧﯽ‬
‫اﺟﺰای آن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﺑﯿﻬﻮده‪ ،‬ﺑﯿﺨﻮد‪ ،‬ﺑﯿﺮاه‪ ،‬ﺑﯿﭽﺎره‪ ،‬ﺑﯿﻨﻮا‪ ،‬ﺑﯿﺠﺎ‬
‫ﻣﯽ و ﻫﻤﯽ ﻫﻤﻮاره ﺟﺪا از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲ از ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻣﯽرود‪ ،‬ﻣﯽاﻓﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﯽﮔﻮﯾﺪ‬

‫‪ .1‬ﮔﻮﻧﮥ ﻗﺪﯾﻤﯽ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ »ﺑﻪ« ﻓﻘﻂ در ﮐﻠﻤﺎت ﺑﺪﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺪان‪ ،‬ﺑﺪو‪ ،‬ﺑﺪﯾﺸﺎن ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪16‬‬

‫ﻫﻢ ﻫﻤﻮاره ﺟﺪا از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﺲ از ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﻣﻮارد زﯾﺮ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﮐﻠﻤﻪ ﺑﺴﯿﻂﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﻫﻤﺸﻬﺮی‪ ،‬ﻫﻤﺸﯿﺮه‪ ،‬ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن‬
‫‪ .2‬ﺟﺰء دوم ﺗﮏﻫﺠﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﻫﻤﺪرس‪ ،‬ﻫﻤﺴﻨﮓ‪ ،‬ﻫﻤﮑﺎر‪ ،‬ﻫﻤﺮاه‬
‫‪ .3‬ﺟﺰء دوم ﺑﺎ ﻣﺼﻮتِ »آ« ﺷﺮوع ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﺰه در اﺑﺘﺪای‬
‫ﺟﺰء دوم ﺗﻠﻔّﻆ ﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻫﻤﺎﯾﺶ‪ ،‬ﻫﻤﺎورد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ‬
‫ﻫﻢآرزو‪ ،‬ﻫﻢآرﻣﺎن‬
‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬ﻫﻢ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ »اﻟﻒ« ﯾﺎ »م« آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫ﺟﺪا ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻫﻢاﺳﻢ‪ ،‬ﻫﻢﻣﺮز‪ ،‬ﻫﻢﻣﺴﻠﮏ‬
‫ﺗﺮ و ﺗﺮﯾﻦ ﻫﻤﻮاره ﺟﺪا از ﮐﻠﻤﮥ ﭘﯿﺶ از ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻣﮕﺮ در‪:‬‬
‫ﺑﻬﺘﺮ‪ ،‬ﻣﻬﺘﺮ‪ ،‬ﮐﻬﺘﺮ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬ﮐﻤﺘﺮ‬
‫ﻫﺎ )ﻧﺸﺎﻧﮥ ﺟﻤﻊ( ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﮐﻠﻤﮥ ﭘﯿﺶ از ﺧﻮد ﻣﯽﭼﺴﺒﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻏﻬﺎ‪ ،‬ﭼﺎﻫﻬﺎ‪ ،‬ﮐﻮﻫﻬﺎ‪ ،‬ﮔﺮﻫﻬﺎ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‪:‬‬
‫‪.1‬ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ ﺻﻮرتِ ﻣﻔﺮدِ ﮐﻠﻤﻪ را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫ﮐﺘﺎبﻫﺎ‪ ،‬درسﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎغﻫﺎ‬
‫‪.2‬ﮐﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﻫﺎی ﻏﯿﺮﻣﻠﻔﻮظ )ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ( و ﯾﺎﻫﺎی ﻣﻠﻔﻮﻇﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺣﺮفِ ﻗﺒﻞ ازآن ﺣﺮف ﻣﺘّﺼﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺘﻢ ﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻣﯿﻮهﻫﺎ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ‬
‫ﺳﻔﯿﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻓﻘﯿﻪﻫﺎ‪ ،‬ﭘﯿﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪﻫﺎ‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪17‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ام‪ ،‬ای‪ ،‬اﺳﺖ‪...،‬‬

‫ﺻﻮرﺗﻬﺎی ﻣﺘّﺼﻞِ ﻓﻌﻞِ »ﺑﻮدن« در زﻣﺎن ﺣﺎل )ام‪ ،‬ای‪ ،‬اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻢ‪ ،‬اﯾﺪ‪ ،‬اﻧﺪ(‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرﺗﻬﺎی زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎل‬ ‫ﺻﺎﻣﺖ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ‬ ‫ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ‬

‫ﺧﺸﻨﻮد اﺳﺖ‬ ‫ﺧﺸﻨﻮدی‬ ‫ﺧﺸﻨﻮدم‬ ‫ــ‬ ‫ﺻﺎﻣﺖ ﻣﻨﻔﺼﻞ‬
‫ﺧﺸﻨﻮدﻧﺪ‬ ‫ﺧﺸﻨﻮدﯾﺪ‬ ‫ﺧﺸﻨﻮدﯾﻢ‬
‫رﻫﺮو اﺳﺖ‬ ‫رﻫﺮوی‬ ‫رﻫﺮوم‬ ‫»و« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آنﭼﻪ‬
‫رﻫﺮوﻧﺪ‬ ‫رﻫﺮوﯾﺪ‬ ‫رﻫﺮوﯾﻢ‬ ‫ــ‬ ‫در »رﻫﺮو« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪاﺳﺖ‬
‫ﭘﺎک اﺳﺖ‬ ‫ﭘﺎﮐﯽ‬ ‫ﭘﺎﮐﻢ‬ ‫ــ‬ ‫ﺻﺎﻣﺖ ﻣﺘﺼّﻞ‬
‫ﭘﺎکاﻧﺪ‬ ‫ﭘﺎﮐﯿﺪ‬ ‫ﭘﺎﮐﯿﻢ‬
‫*‬
‫داﻧﺎﺳﺖ‬ ‫داﻧﺎﯾﯽ‬ ‫داﻧﺎﯾﻢ‬ ‫»ی«‬ ‫»آ«‬
‫‪1‬‬
‫داﻧﺎﯾﻨﺪ‬ ‫داﻧﺎﯾﯿﺪ‬ ‫داﻧﺎﯾﯿﻢ‬ ‫»و« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ‬
‫*‬
‫داﻧﺸﺠﻮﺳﺖ‬ ‫داﻧﺸﺠﻮﯾﯽ‬ ‫داﻧﺸﺠﻮﯾﻢ‬ ‫»ی«‬ ‫در »داﻧﺸﺠﻮ« ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫داﻧﺸﺠﻮﯾﻨﺪ‬ ‫داﻧﺸﺠﻮﯾﯿﺪ‬ ‫داﻧﺸﺠﻮﯾﯿﻢ‬ ‫رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫*‬
‫ﺗﻮﺳﺖ‬ ‫ﺗﻮای‪ /‬ﺗﻮﯾﯽ‬ ‫ﺗﻮام‬ ‫ﻫﻤﺰه‬ ‫»و« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ‬
‫‪2‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﻣﺘﺮواﯾﺪ‬ ‫)ﺷﻤﺎ ﮐﺎرﻣﻨﺪ(‬ ‫ﺗﻮاﯾﻢ‬ ‫در »ﺗﻮ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪاﺳﺖ‬
‫ﺧﺴﺘﻪاﺳﺖ‬ ‫ﺧﺴﺘﻪای‬ ‫ﺧﺴﺘﻪام‬ ‫ﻫﻤﺰه‬ ‫»ــِ« )ﻫﺎی ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ(‬
‫ﺧﺴﺘﻪاﻧﺪ‬ ‫ﺧﺴﺘﻪاﯾﺪ‬ ‫ﺧﺴﺘﻪاﯾﻢ‬
‫ﺗﯿﺰﭘﯽاﺳﺖ‬ ‫ﺗﯿﺰﭘﯽای‬ ‫ﺗﯿﺰﭘﯽام‬ ‫ﻫﻤﺰه‬ ‫»اِیْ«‬
‫ﺗﯿﺰﭘﯽاﻧﺪ‬ ‫ﺗﯿﺰﭘﯽاﯾﺪ‬ ‫ﺗﯿﺰﭘﯽاﯾﻢ‬
‫ﮐﺎریاﺳﺖ‬ ‫ﮐﺎریای‬ ‫ﮐﺎریام‬ ‫ﻫﻤﺰه‬ ‫»ای«‬
‫ﮐﺎریاﻧﺪ‬ ‫ﮐﺎریاﯾﺪ‬ ‫ﮐﺎریاﯾﻢ‬

‫*‬
‫ﮐﻠﻤﻪﻫﺎی ﺳﺘﺎرهدار در اﯾﻦ ﺟﺪول از ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺴﺘﺜﻨﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ . 1‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮐﻠﻤﻪای ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ ﻣﺼﻮّت ﺑﺎﺷﺪ و ﺟﺰء ﭘﺲ ازآن ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻣﺼﻮّت آﻏﺎز ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان در‬
‫ﻓﺎﺻﻠﮥ ﻣﯿﺎن دو ﻣﺼﻮّت از دو ﻧﻮع ﺻﺎﻣﺖِ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ )ﺑﺎ ارزش ﯾﮑﺴﺎن( اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪ :‬ﯾﮑﯽ ﺻﺎﻣﺖِ »ی« و‬
‫دﯾﮕﺮی ﺻﺎﻣﺖِ »ﻫﻤﺰه«؛ ﻧﻈﯿﺮ داﻧﺎﯾﯿﺪ‪ /‬داﻧﺎﺋﯿﺪ؛ زﯾﺒﺎﯾﯽ‪ /‬زﯾﺒﺎﺋﯽ؛ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ‪ /‬ﺗﻨﻬﺎﺋﯽ‪ ،‬ﮐﻪ در ﺑﻌﻀﯽ ﻫﻤﺰه ﻏﻠﺒﻪ‬
‫دارد و در ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ »ی« و از ﮐﻠﻤﻪای ﺑﻪ ﮐﻠﻤﮥ دﯾﮕﺮ ﻓﺮق ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ‪ ،‬ﺑﺮای ﺣﻔﻆِ ﯾﮑﺪﺳﺘﯽ و‬
‫ﺳﻬﻮﻟﺖِ آﻣﻮزش‪ ،‬ﺻﺎﻣﺖِ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽِ »ی« اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﭼﻮن »ﺗﻮاﯾﺪ« ﻣﻌﻨﺎ ﻧﺪارد‪» ،‬ﻣﺘﺮواﯾﺪ« آورده ﺷﺪ‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪18‬‬

‫ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻠﮑﯽ و ﻣﻔﻌﻮﻟﯽ‬

‫ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻠﮑﯽ و ﻣﻔﻌﻮﻟﯽ‪ ] 1‬ــَ م‪ ،‬ـــَ ت‪ ،‬ـــَ ش‪ ،‬ـــِ ﻣﺎن )ﻣﺎن(‪ ،‬ـــِ ﺗﺎن‬
‫)ﺗﺎن(‪ ،‬ـــِ ﺷﺎن )ﺷﺎن([ ‪ ،‬در ﺣﺎﻻتِ ﺷﺶﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ واژهﻫﺎی ﭘﯿﺶ از‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻬﺎی زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎل‬ ‫ﺻﺎﻣﺖ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ‬ ‫ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ‬

‫ﺑﺮادرش‬ ‫ﺑﺮادرت‬ ‫ﺑﺮادرم‬ ‫ــ‬ ‫ﺻﺎﻣﺖ ﻣﻨﻔﺼﻞ‬
‫ﺑﺮادرﺷﺎن‬ ‫ﺑﺮادرﺗﺎن‬ ‫ﺑﺮادرﻣﺎن‬
‫ﮐﺘﺎﺑﺶ‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﺖ‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﻢ‬ ‫ــ‬ ‫ﺻﺎﻣﺖ ﻣﺘّﺼﻞ‬
‫ﮐﺘﺎﺑﺸﺎن‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﺘﺎن‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﻤﺎن‬ ‫»و« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ‬
‫رﻫﺮوش‬ ‫رﻫﺮوت‬ ‫رﻫﺮوم‬ ‫ــ‬ ‫در »رﻫﺮو« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪاﺳﺖ‬
‫رﻫﺮوﺷﺎن‬ ‫رﻫﺮوﺗﺎن‬ ‫رﻫﺮوﻣﺎن‬
‫‪2‬‬
‫ﭘﺎﯾﺶ‬ ‫ﭘﺎﯾﺖ‬ ‫ﭘﺎﯾﻢ‬ ‫»ی«‬ ‫»آ«‬
‫ﭘﺎﯾﺸﺎن‬ ‫ﭘﺎﯾﺘﺎن‬ ‫ﭘﺎﯾﻤﺎن‬
‫ﻋﻤﻮﯾﺶ‬ ‫ﻋﻤﻮﯾﺖ‬ ‫ﻋﻤﻮﯾﻢ‬ ‫»ی«‬ ‫»و« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در‬
‫ﻋﻤﻮﯾﺸﺎن‬ ‫ﻋﻤﻮﯾﺘﺎن‬ ‫ﻋﻤﻮﯾﻤﺎن‬ ‫»ﻋﻤﻮ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺎﻧﻪاش‬ ‫ﺧﺎﻧﻪات‬ ‫ﺧﺎﻧﻪام‬ ‫ﻫﻤﺰه‬ ‫»ـــِ« )ﻫﺎی ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ( ﺑﯿﺶ‬
‫ﺧﺎﻧﻪﺷﺎن‬ ‫ﺧﺎﻧﻪﺗﺎن‬ ‫ﺧﺎﻧﻪﻣﺎن‬ ‫از ﺿـﻤﺎﯾـﺮ ﻣـﻠﮑﯽ ﻣـﻔﺮد‬
‫ﭘﯽِاش‬ ‫ﭘﯽات‬ ‫ﭘﯽام‬ ‫ﻫﻤﺰه‬ ‫»اِیْ« ﭘﯿﺶازﺿﻤﺎﯾﺮﻣﻠﮑﯽﻣﻔﺮد‬
‫ﭘﯽِﺷﺎن‬ ‫ﭘﯽﺗﺎن‬ ‫ﭘﯽﻣﺎن‬
‫ﮐﺸﺘﯽاش‬ ‫ﮐﺸﺘﯽات‬ ‫ﮐﺸﺘﯽام‬ ‫ﻫﻤﺰه‬ ‫»ای« ﭘﯿﺶازﺿﻤﺎﯾﺮﻣﻠﮑﯽﻣﻔﺮد‬
‫ﮐﺸﺘﯽﺷﺎن‬ ‫ﮐﺸﺘﯽﺗﺎن‬ ‫ﮐﺸﺘﯽﻣﺎن‬ ‫»و« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در‬
‫‪3‬‬
‫رادﯾﻮاش‬ ‫رادﯾﻮات‬ ‫رادﯾﻮام‬ ‫ﻫﻤﺰه‬ ‫»رادﯾﻮ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪاﺳﺖ‬
‫رادﯾﻮﺷﺎن‬ ‫رادﯾﻮﺗﺎن‬ ‫رادﯾﻮﻣﺎن‬ ‫ﭘﯿﺶاز ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﻠﮑﯽ ﻣﻔﺮد‬

‫‪ .1‬در دﺳﺘﻮرﻫﺎی اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎی اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﯽ ﻧﻈﯿﺮ »ﺿﻤﯿﺮ ﻣﻠﮑﯽ« ﯾﺎ »ﺿﻤﯿﺮ ﻣﻔﻌﻮﻟﯽ«‪ ،‬اﺻﻄﻼح »ﺿﻤﯿﺮ‬
‫ﺷﺨﺼﯽ ﻣﺘّﺼﻞ« ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬
‫‪ .2‬اﯾﻦ »ی« ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﻣﻮاردی ﺣﺬف ﺷﻮد‪ .‬در ﺗﺪاول ﻋﺎﻣّﻪ »ﺑﺎﺑﺎم« ﺑﻪ ﺟﺎیِ »ﺑﺎﺑﺎﯾﻢ« ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در‬
‫ادﺑﯿﺎتِ داﺳﺘﺎﻧﯽ ﻫﻢ‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه زﺑﺎنِ ﮔﻔﺘﺎر را ﺿﺒﻂ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬وﺿﻊ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻮال اﺳﺖ‪ .‬در ﺷﻌﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺿﺮورتِ ﺷﻌﺮی اﯾﻦ ﺣﺬف ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻣﺜﻼً اﺳﺘﻌﻤﺎلِ »ﺑﺎزوت« ﺑﻪ ﺟﺎی »ﺑﺎزوﯾﺖ« دراﯾﻦ ﻣﺼﺮاع‪:‬‬
‫»آﻓﺮﯾﻦ ﺑﺮدﺳﺖ و ﺑﺮ ﺑﺎزوت ﺑﺎد«‪.‬‬
‫‪ .3‬در ﻣﺤﺎوره‪ ،‬اﺻﻮﻻً ﻫﻤﺰه و ﻣﺼﻮّتِ آﻏﺎزی ﺣﺬف ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد »رادﯾﻮم ﺧﺮاب ﺷﺪ« و ﻧﻪ‬
‫»رادﯾﻮام ﺧﺮاب ﺷﺪ«‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪19‬‬

‫ﯾﺎی ﻧﮑﺮه و ﻣﺼﺪری و ﻧﺴﺒﯽ‬

‫ﯾﺎی ﻧﮑﺮه )ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﯾﺎی ﻣﺼﺪری و ﻧﺴﺒﯽ( در ﺣﺎﻻت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻪ‬

‫ﺻﻮرﺗﻬﺎی زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎل‬ ‫ﺻﺎﻣﺖ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ‬ ‫ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ‬

‫ﺑﺮادری‬ ‫ـــ‬ ‫ﺻﺎﻣﺖ ﻣﻨﻔﺼﻞ‬
‫ﮐﺘﺎﺑﯽ‬ ‫ـــ‬ ‫ﺻﺎﻣﺖ ﻣﺘّﺼﻞ‬
‫»و« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در‬
‫رﻫﺮوی‬ ‫ـــ‬ ‫»رﻫﺮو« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪاﺳﺖ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫ﺧﺎﻧﻪای‬ ‫ﻫﻤﺰه‬ ‫»ــِ« )ﻫﺎی ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ(‬
‫ﺗﯿﺰﭘﯽای‬ ‫ﻫﻤﺰه‬ ‫»اِیِْ«‬
‫ﮐﺸﺘﯽای‬ ‫ﻫﻤﺰه‬ ‫»ای«‬
‫»و« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در‬
‫رادﯾﻮﯾﯽ‬ ‫»ی«‬ ‫»رادﯾﻮ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪاﺳﺖ‬
‫داﻧﺎﯾﯽ‬ ‫»ی«‬ ‫» آ«‬
‫»و« ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ در‬
‫داﻧﺸﺠﻮﯾﯽ‬ ‫»ی«‬ ‫»داﻧﺸﺠﻮ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬

‫‪ .1‬ﻫﺎی ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ‪ ،‬در اﻟﺤﺎق ﺑﻪ »ﯾﺎی ﻣﺼﺪری«‪ ،‬ﺣﺬف ﻣﯽﺷﻮد و »گِ« ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ ﺑﻪ ﺟﺎی آن ﻣﯽآﯾﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻨﺪﮔﯽ‪ .‬در ﭼﻨﺪ ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬ﻫﺎی ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ در اﻟﺤﺎق ﺑﻪ »ﯾﺎی ﻧﺴﺒﺖ« اﻓﺘﺎده و »گِ« ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﺧﺎﻧﮕﯽ«‪» ،‬ﻫﻤﯿﺸﮕﯽ«‪» ،‬ﻫﻔﺘﮕﯽ«‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪20‬‬

‫ﮐﺴﺮۀ اﺿﺎﻓﻪ‬

‫ﻧﺸﺎﻧﮥ ﮐﺴﺮۀ اﺿﺎﻓﻪ در ﺧﻂ آورده ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﺮای رﻓﻊ اﺑﻬﺎم در ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ‬
‫ﮐﻪ دﺷﻮاری اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫اﺳﺐِ ﺳﻮاری‪ /‬اﺳﺐﺳﻮاری‬
‫ـ ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻫﺮو‪ ،‬ﭘﺮﺗﻮ‪ ،‬ﺟﻠﻮ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﺖِ ﻣﻀﺎف‪ ،‬ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺎ ﺻﺎﻣﺖ ﻣﯿﺎﻧﺠ ِ‬
‫ﯽ‬
‫»ی« ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﭘﺮﺗﻮی آﻓﺘﺎب« و ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺪون آن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﭘﺮﺗﻮِ آﻓﺘﺎب«‪.‬‬
‫آوردن ﯾﺎ ﻧﯿﺎوردن ﺻﺎﻣﺖ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽِ »ی« ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻠﻔّﻆ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ـ ﺑﺮای ﮐﻠﻤﺎتِ ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ ﻫﺎی ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﺖِ ﻣﻀﺎف‪ ،‬از ﻋﻼﻣﺖِ‬
‫»ء« )ی ﮐﻮﺗﺎه ﺷﺪۀ ﺷﺒﯿﻪ ﻫﻤﺰه( اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺧﺎﻧﮥ ﻣﻦ‪ ،‬ﻧﺎﻣﮥ او‬
‫ـ »ی«‪ ،‬در ﮐﻠﻤﻪﻫﺎی ﻋﺮﺑﯽِ ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ »ی« )ﮐﻪ »آ« ﺗﻠﻔّﻆ ﻣﯽﺷﻮد(‪ ،‬در اﺿﺎﻓﻪ‬
‫ﺑﻪ ﮐﻠﻤﮥ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ »اﻟﻒ« ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻋﯿﺴﺎی ﻣﺴﯿﺢ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺎی ﮐﻠﯿﻢ‪ ،‬ﻫﻮای ﻧَﻔْﺲ‪ ،‬ﮐُﺒْﺮای ﻗﯿﺎس‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪21‬‬

‫*‬
‫ﻧﺸﺎﻧﮥ ﻫﻤﺰه‬

‫ﻫﻤﺰۀ ﻣﯿﺎﻧﯽ‬
‫اﻟﻒ( اﮔﺮ ﺣﺮفِ ﭘﯿﺶاز آن ﻣﻔﺘﻮح ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬روی ﮐﺮﺳﯽِ »ا« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﭘﺲازآن ﻣﺼﻮّتِ »ای« و »او« و »ـــِ« ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫روی ﮐﺮﺳﯽِ »ﯾـ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫رأﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺄﺳّﻒ‪ ،‬ﺗﻸﻟﺆ‪ ،‬ﻣﺄﻧﻮس‪ ،‬ﺷﺄن‬
‫رﺋﯿﺲ‪ ،‬ﻟﺌﯿﻢ‪ ،‬رﺋﻮف‪ ،‬ﻣﺌﻮﻧﺖ‪ ،‬ﻣﻄﻤﺌﻦ‪ ،‬ﻣﺸﻤﺌﺰ‬
‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬در ﮐﻠﻤﺎت ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺮ وزنِ »ﻣُﺘَﻔَﻌِّﻞ« ﻧﻈﯿﺮ ﻣﺘﺄﺛّﺮ‪ ،‬ﻣﺘﺄﺧّﺮ‪ ،‬ﻣﺘﺄﻟّﻢ ﮐﻪ در‬
‫ﺗﺪاول‪ ،‬اوﻟﯿﻦ ﻓﺘﺤﮥ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮐﺴﺮه ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺻﻮرتِ ﻋﺮﺑﯽِ آن ﻣﻼک‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ب( اﮔﺮ ﺣﺮفِ ﭘﯿﺶ از آن ﻣﻀﻤﻮم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬روی ﮐﺮﺳﯽِ »و« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﭘﺲ از آن ﻣﺼﻮّتِ »او« ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت روی ﮐﺮﺳﯽِ »ﯾـ«‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫رؤﯾﺎ‪ ،‬رؤﺳﺎ‪ ،‬ﻣﺆﺳّﺴﻪ‪ ،‬ﻣﺆذّن‪ ،‬ﻣﺆﺛّﺮ‪ ،‬ﻣﺆاﻧﺴﺖ‬
‫ﺷﺌﻮن‪ ،‬رﺋﻮس‬

‫*‬
‫ﮔﺎﻫﯽ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً در ﺧﻮﺷﻨﻮﯾﺴﯽ‪ ،‬در زﯾﺮِ ﻫﻤﺰۀ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ »ء«‪ ،‬ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﮥ دﯾﮕﺮی اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺘﯽ ﺷﺒﯿﻪ ﮐﺴﺮه ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ ﮐﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪22‬‬

‫ج( اﮔﺮ ﺣﺮفِ ﭘﯿﺶ از آن ﻣﻔﺘﻮح ﯾﺎ ﺳﺎﮐﻦ و ﭘﺲ از آن ﺣﺮف »آ« ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرتِ ـ‪/Ĥ‬آ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ‪ ،‬ﻵﻟﯽ‪ ،‬ﻗﺮآن‪ ،‬ﻣﺮآت‬
‫در ﺑﻘﯿﮥ ﻣﻮارد و در ﮐﻠّﯿﮥ ﮐﻠﻤﺎتِ دﺧﯿﻞِ ﻓﺮﻧﮕﯽ ﯾﺎ ﮐﺮﺳﯽِ »ﯾـِ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻟﺌﺎم‪ ،‬رﺋﺎﻟﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻗﺮاﺋﺎت‪ ،‬اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎت‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬ﺟﺮﺋﺖ‪ ،‬ﻫﯿﺌﺖ‬
‫‪1‬‬
‫ﻟﺌﻮن‪ ،‬ﺳﺌﻮل‪ ،‬ﺗﺌﺎﺗﺮ‪ ،‬ﻧﺌﻮن‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎ‪ :‬ﺗﻮأم‬

‫ﻫﻤﺰۀ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ‬
‫اﻟﻒ( اﮔﺮ ﺣﺮفِ ﭘﯿﺶ از آن ﻣﻔﺘﻮح ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﺰۀ ﻣﯿﺎﻧﯽِ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﻣﻔﺘﻮح(‪،‬‬
‫روی ﮐﺮﺳﯽِ »ا« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺧﻸ‪ ،‬ﻣﻸ‪ ،‬ﻣﺒﺪأ‪ ،‬ﻣﻨﺸﺄ‪ ،‬ﻣﻠﺠﺄ‬
‫ب( اﮔﺮ ﺣﺮفِ ﭘﯿﺶ از آن ﻣﻀﻤﻮم ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﺰۀ ﻣﯿﺎﻧﯽِ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﻣﻀﻤﻮم(‪،‬‬
‫روی ﮐﺮﺳﯽِ »وِ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻟﺆﻟﺆ‪ ،‬ﺗﻸﻟﺆ‬
‫ج( اﮔﺮ ﺣﺮفِ ﭘﯿﺶ از آن ﻣﮑﺴﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬روی ﮐﺮﺳﯽِ »ی« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪٢‬‬
‫ﻣﺘﻸﻟﺊ‬
‫د( اﮔﺮ ﺣﺮفِ ﭘﯿﺶ از آن ﺳﺎﮐﻦ ﯾﺎ ﯾﮑﯽ از ﻣﺼﻮّﺗﻬﺎی ﺑﻠﻨﺪِ »آ« و »او« و »ای«‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﮐﺮﺳﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫ﺟﺰء‪ ،‬ﺳﻮء‪ ،‬ﺷﯽء‪ ،‬ﺑُﻂء‪ ،‬ﺑﻄﯽء‪ ،‬ﺳﻤﺎء‪ ،‬ﻣﺎء‪ ،‬اﻣﻼء‪ ،‬اﻧﺸﺎء‬

‫‪ .1‬ﮐﻠﻤﮥ ﻫﯿﺪروژن ﮔﺎﻫﯽ ﺋﯿﺪورژن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ . 2‬ﮐﻠﻤﮥ ﻣﻨﺸﯽ در اﺻﻞ ﻣُﻨﺸﺊ ﺑﻮدهاﺳﺖ ﮐﻪ در ﻓﺎرﺳﯽ »ء« ﺑﻪ »ی« ﺑﺪل ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻫﻤﺰۀ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽِ ﺑﺪون ﮐﺮﺳﯽ در ﮐﻠﻤﺎتِ اﻧﺸﺎء‪ ،‬اﻣﻼء‪ ،‬اﻋﻀﺎء‪ ،‬در ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬در اﺿﺎﻓﻪ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﮥ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮد‪،‬‬
‫ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺣﺬف ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﺟﺎی آن »یِ« ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺸﺎی ﺧﻮب‪ ،‬اﻋﻀﺎی ﺑﺪن‪ ،‬وﻟﯽ ﺣﻔﻆِ‬
‫ﻫﻤﺰۀ آن ﻫﻢ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ :‬اﻧﺸﺎء ﺧﻮب‪ ،‬اﻋﻀﺎء ﺑﺪن‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪23‬‬

‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ : 1‬ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺸﺎء‪ ،‬اﻣﻼء‪ ،‬اﻋﻀﺎء در ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺪون ﻫﻤﺰۀ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ‬
‫ﻫﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :2‬ﻫﺮﮔﺎه ﻫﻤﺰۀ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽِ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺳﺎﮐﻦ )ﺑﺪون ﮐﺮﺳﯽ( ﯾﺎ ﻫﻤﺰۀ ﭘﺎﯾﺎﻧ ِ‬
‫ﯽ‬
‫ﻣﺎﻗﺒﻞ ﻣﻔﺘﻮح )ﺑﺎ ﮐﺮﺳﯽ »ا«( و ﯾﺎ ﻫﻤﺰۀ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽِ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﻣﻀﻤﻮم )ﺑﺎ ﮐﺮﺳﯽ »و«(‬
‫ﺑﻪ ﯾﺎی وﺣﺪت ﯾﺎ ﻧﮑﺮه ﻣﺘّﺼﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﮐﺮﺳﯽِ »ﯾـ« ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﮐﺮﺳﯽِ ﻗﺒﻠﯽِ آن‬
‫ﻧﯿﺰ ﺣﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺟﺰﺋﯽ‪ ،‬ﺷﯿﺌﯽ‪ ،‬ﻣﻨﺸﺎﺋﯽ‪ ،‬ﻣﺎﺋﯽ‪ ،‬ﻟﺆﻟﺆﺋﯽ‪.‬‬
‫راﻫﻨﻤﺎی ﮐﺘﺎﺑﺖِ ﻫﻤﺰه‪ ،‬در ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻌﺪ‪ ،‬در ﺟﺪول ﺷﻤﺎرۀ ‪ ،3‬اراﺋﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪24‬‬

‫ﺟﺪول ‪ .3‬راﻫﻨﻤﺎی ﮐﺘﺎﺑﺖِ ﻫﻤﺰه‬

‫ﺑﺪون ﮐﺮﺳﯽ‬ ‫ﮐﺮﺳﯽ »ﯾـ«‬ ‫ﮐﺮﺳﯽ »و«‬ ‫ﮐﺮﺳﯽ »ا«‬

‫»ءِ»‬ ‫»ﺋـ ‪ ،‬ـﺌـ«‬ ‫»ؤ‪ ،‬ـﺆ«‬ ‫»آ‪ ،‬ـ‪«Ĥ‬‬ ‫»أ‪،‬ـﺄ«‬
‫ﺑُﻂء‬ ‫اﺋﺘﻼف‬ ‫ﺗﻸﻟﺆ‬ ‫ﻗﺮآن‬ ‫ﺑﺄس‬
‫ﺑَﻄﯽء‬ ‫اراﺋﻪ‬ ‫رؤﺳﺎ‬ ‫ﻵﻟﯽ‬ ‫ﺗﺄﺛﯿﺮ‬
‫ﺟﺰء‬ ‫اﺳﺎﺋﻪ‬ ‫رؤﯾﺎ‬ ‫ﻣ‪Ĥ‬ل‬ ‫ﺗﺄﺧّﺮ‬
‫ﺳﻮء‬ ‫اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎت‬ ‫رؤﯾﺖ‬ ‫ﻣﺮآت‬ ‫ﺗﺄﺛﯿﺮ‬
‫ﺷﯽء‬ ‫اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﯽ‬ ‫ﺳﺆال‬ ‫ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ‬ ‫ﺗﺄدﯾﺐ‬
‫ﺿﻮء‬ ‫اﻟﻘﺎﺋﺎت‬ ‫ﻓﺆاد‬ ‫ﻣ‪Ĥ‬ﺛﺮ‬ ‫ﺗﺄذّی‬
‫ﻓﯽء‬ ‫اورﻟﺌﺎن‬ ‫ﻟﺆﻟﺆ‬ ‫ﻣﻨﺸ‪Ĥ‬ت‬ ‫ﺗﺄﺳّﻒ‬
‫ﻣﺎء‬ ‫اﯾﺪﺋﺎﻟﯿﺴﻢ‬ ‫ﻟﺆم‬ ‫ﻣ‪Ĥ‬ب‬ ‫ﺗﺄﺳﯿﺲ‬
‫ﺑﺌﺎﺗﺮﯾﺲ‬ ‫ﻣﺆاﻟﻔﺖ‬ ‫ﻣ‪Ĥ‬رب‬ ‫ﺗﺄﮐﯿﺪ‬
‫ﺑﺌﺮ‬ ‫ﻣﺆاﻧﺴﺖ‬ ‫ﺗﺄﻟّﻒ‬
‫ﭘﺮوﻣﺘﺌﻮس‬ ‫ﻣﺆﺗﻠﻒ‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‬
‫ﭘﻨﮕﻮﺋﻦ‬ ‫ﻣﺆﺗﻤﻦ‬ ‫ﺗﺄﻣّﻞ‬
‫ﺗﺒﺮﺋﻪ‬ ‫ﻣﺆﺛّﺮ‬ ‫ﺗﺄﻣﯿﻦ‬
‫ﺗﺨﻄﺌﻪ‬ ‫ﻣﺆدّب‬ ‫ﺗﺄﻧّﯽ‬
‫ﺗﺌﺎﺗﺮ‬ ‫ﻣﺆدّی‬ ‫ﺗﺄﻧﯿﺚ‬
‫ﺗﺌﻮدور‬ ‫ﻣﺆذّن‬ ‫ﺗﺄوﯾﻞ‬
‫ﺗﻮﻃﺌﻪ‬ ‫ﻣﺆﺳّﺲ‬ ‫ﺗﻔﺄّّل‬
‫ﺟﺰﺋﯽ‬ ‫ﻣﺆﺳّﺴﻪ‬ ‫ﺗﻸﻟﺆ‬
‫ﺳﻮﺋﯽ‬ ‫ﻣﺆﮐّﺪ‬ ‫ﺗﻮأم‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪25‬‬

‫ﺑﺪون ﮐﺮﺳﯽ‬ ‫ﮐﺮﺳﯽ »ﯾـ«‬ ‫ﮐﺮﺳﯽ »و«‬ ‫ﮐﺮﺳﯽ »ا«‬

‫»ءِ»‬ ‫»ﺋـ ‪ ،‬ـﺌـ«‬ ‫»ؤ‪ ،‬ـﺆ«‬ ‫»آ‪ ،‬ـ‪«Ĥ‬‬ ‫»أ‪،‬ـﺄ«‬
‫ﺟﺮﺋﺖ‬ ‫ﻣﺆﻟّﻒ‬ ‫ﺧﻸ‬
‫دﻧﺎﺋﺖ‬ ‫ﻣﺆﻣﻦ‬ ‫رأس‬
‫دوﺋﻞ‬ ‫ﻣﺆﻧّﺚ‬ ‫رأی‬
‫راﻓﺎﺋﻞ‬ ‫ﻣﺆوّل‬ ‫ﺳﺒﺄ )ﻗﺮآﻧﯽ(‬
‫رﺋﺎﻟﯿﺴﺖ‬ ‫ﻣﺆﯾّﺪ‬ ‫ﺷﺄن‬
‫رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ‬ ‫ﻣﺄﺛﻮر‬
‫رﺋﻮس‬ ‫ﻣﺄﺟﻮر‬
‫رﺋﻮف‬ ‫ﻣﺄﺧﺬ‬
‫رﺋﯿﺲ‬ ‫ﻣﺄﺧﻮذ‬
‫ژوﺋﻦ‬ ‫ﻣﺄذون‬
‫ژﺋﻮﻓﯿﺰﯾﮏ‬ ‫ﻣﺄﮐﻮل‬
‫ﺳﺌﺎﻧﺲ‬ ‫ﻣﺄﻟﻮف‬
‫ﺳﺌﻮل‬ ‫ﻣﺄﻣﻦ‬
‫ﺳﻮﺋﺪ‬ ‫ﻣﺄﻣﻮر‬
‫ﺳﯿّﺌﺎت‬ ‫ﻣﺄﻧﻮس‬
‫ﺷﺎﺋﻮل‬ ‫ﻣﺄوا‬
‫ﺷﺌﻮن‬ ‫ﻣﺄﯾﻮس‬
‫ﻗﺮاﺋﺖ‬ ‫ﻣﺒﺪأ‬
‫ﻗﺮاﺋﺎت‬ ‫ﻣﺘﺄﺛّﺮ‬
‫ﮐﺎﮐﺎﺋﻮ‬ ‫ﻣﺘﺄﺧّﺮ‬
‫ﮐﻠﺌﻮﭘﺎﺗﺮا‬ ‫ﻣﺘﺄذّی‬
‫ﻻﺋﻮس‬ ‫ﻣﺘﺄﻟّﻢ‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪26‬‬

‫ﺑﺪون ﮐﺮﺳﯽ‬ ‫ﮐﺮﺳﯽ »ﯾـ«‬ ‫ﮐﺮﺳﯽ »و«‬ ‫ﮐﺮﺳﯽ »ا«‬

‫»ءِ»‬ ‫»ﺋـ ‪ ،‬ـﺌـ«‬ ‫»ؤ‪ ،‬ـﺆ«‬ ‫»آ‪ ،‬ـ‪«Ĥ‬‬ ‫»أ‪،‬ـﺄ«‬
‫ﻟِﺌﺎم‪ ،‬ﻟﺌﯿﻢ‬ ‫ﻣﺘﺄﻣّﻞ‬
‫ﻟﺌﻮن‬ ‫ﻣﺘﺄﻫّﻞ‬
‫ﻟﻮﺋﯽ‬ ‫ﻣﺘﻸﻟﺊ‬
‫ﻣﺎﺋﻮﻣﺎﺋﻮ‬ ‫ﻣﺴﺘﺄﺻﻞ‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ‬ ‫ﻣﻸ‬
‫ﻣﺴﺌﻮل‬ ‫ﻣﻠﺠﺄ‬
‫ﻣﺌﻮﻧﺖ‬ ‫ﻣﻨﺸﺄ‬
‫ﻣﺮﺋﻮس‬ ‫ﻧﺒﺄ )ﻗﺮآﻧﯽ(‬
‫ﻣﺮﺋﯽ‬ ‫ﯾﺄس‬
‫ﻣﺸﻤﺌﺰ‬
‫ﻧﺎﭘﻠﺌﻮن‬
‫ﻧﺸﺌﻪ‬
‫ﻧﺸﺌﺖ‬
‫ﻧﻮﺋﻞ‬
‫ﻧﺌﻮن‬
‫وﯾﺪﺋﻮ‬
‫ﻫﯿﺌﺖ‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪27‬‬

‫واژهﻫﺎ و ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت و ﻋﺒﺎرات ﻣﺄﺧﻮذ از ﻋﺮﺑﯽ‬

‫»ۀ« در واژهﻫﺎ و ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت و ﻋﺒﺎرات ﻣﺄﺧﻮذ از ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻬﺎی زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬

‫ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ .1‬اﮔﺮ در آﺧﺮِ ﮐﻠﻤﻪ ﺗﻠﻔّﻆ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرتِ »ت« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫رﺣﻤﺖ‪ ،‬ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﻗﻀﺎت‪ ،‬ﻧﻈﺎرت‪ ،‬ﻣﺮاﻗﺒﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﺋﺖ‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎ‪ :‬ﺻﻠﻮۀ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻮۀ )آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﺮاﻋﺎتِ رﺳﻢاﻟﺨﻂّ ﻗﺮآﻧﯽِ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت‬
‫در ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ(‪.‬‬
‫‪ . 2‬اﮔﺮ در آﺧﺮِ ﮐﻠﻤﮥ ﺗﻠﻔّﻆ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺑﺮای ﻧﺸﺎن دادنِ ﺣﺮﮐﺖِ ﻣﺎﻗﺒﻞِ آن‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت »ـﻪ‪/‬ه« )ﻫﺎی ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ( ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻋﻼﻗﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺎﯾﻨﻪ‪ ،‬ﻧﻈﺎره‪ ،‬ﻣﺮاﻗﺒﻪ‪ ،‬آﺗﯿﻪ‬
‫و در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﻤﮥ اﺣﮑﺎمِ ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﺑﻪ ﻫﺎی ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺮ آن ﺟﺎری اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺎﯾﻨﮥ ﺑﯿﻤﺎر‪ ،‬ﻣﺮاﻗﺒﻪای‬
‫‪ .3‬در ﺗﺮﮐﯿﺒﺎتِ ﻋﺮﺑﯽِ راﯾﺞ در ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺎﻣﻠﮥاﻟﻮداد‪ ،‬ﻟﯿﻠﮥاﻟﻘﺪر‪ ،‬ﺛﻘﮥاﻻﺳﻼم‪،‬‬
‫ﺧﺎﺗﻤﮥاﻻﻣﺮ‪ ،‬داﯾﺮۀاﻟﻤﻌﺎرف‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﺻﻮرتِ »ـﮥ‪ /‬ۀ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﮔﺎﻫﯽ‬
‫در ﺑﻌﻀﯽ از ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺠّﺖاﻻﺳﻼم و آﯾﺖاﷲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرتِ »ت«‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ آن ﻫﻢ درﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪28‬‬

‫»و« ﮐﻪ در ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﻠﻤﻪﻫﺎی ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ زﮐﻮۀ‪ ،‬ﺣﯿﻮۀ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻮۀ‪ ،‬ﺻﻠﻮۀ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت »آ« ﺗﻠﻔّﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬در ﻓﺎرﺳﯽ )ﺟﺰ در ﻣﻮاردی ﮐﻪ رﻋﺎﯾﺖِ رﺳﻢاﻟﺨﻂّ‬
‫‪1‬‬
‫ﻗﺮآﻧﯽِ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﮐﻠﻤﺎت ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ( ﺑﻪ ﺻﻮرتِ »اﻟﻒ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫زﮐﺎت‪ ،‬ﺣﯿﺎت‪ ،‬ﻣﺸﮑﺎت‪ ،‬ﺻﻼت‬
‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬ﮐﻠﻤﻪﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ زﮐﻮۀ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻮۀ‪ ،‬ﺻﻠﻮۀ )اﮔﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ(‪ ،‬در اﺿﺎﻓﻪ ﺑﻪ »ی« ﻧﺴﺒﺖ ﯾﺎ وﺣﺪت‪ ،‬ﺑﺎ »ا« و »ت« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫زﮐﺎﺗﯽ‪ ،‬ﻣﺸﮑﺎﺗﯽ‪ ،‬ﺻﻼﺗﯽ‪ ،‬ﺣﯿﺎﺗﯽ‬

‫»اﻟﻒ ﮐﻮﺗﺎه« ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرتِ »اﻟﻒ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﻣﻮارد زﯾﺮ‪:‬‬
‫‪ .1‬اﻟﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﺣﺘّﯽ‪ ،‬اوﻟﯽ‪ ،‬اوُﻟﯽ‬
‫‪ .2‬اﺳﻤﻬﺎی ﺧﺎص‪:‬‬
‫ﻋﯿﺴﯽ‪ ،‬ﯾﺤﯿﯽ‪ ،‬ﻣﺮﺗﻀﯽ‪ ،‬ﻣﺼﻄﻔﯽ‪ ،‬ﻣﻮﺳﯽ‪ ،‬ﻣﺠﺘﺒﯽ‬
‫ﻂِ ﻗﺮآﻧﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬واژهﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﻤﻌﯿﻞ‪ ،‬ﻫﺮون‪ ،‬رﺣﻤﻦ ﮐﻪ در رﺳﻢاﻟﺨ ّ‬
‫اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد در ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎ »اﻟﻒ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ‪،‬‬
‫ﻫﺎرون‪ ،‬رﺣﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ . 3‬ﺗﺮﮐﯿﺒﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻋﯿﻨﺎً از ﻋﺮﺑﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺳِﺪر َُۀاﻟﻤُﻨﺘَﻬﯽ‪،‬‬ ‫ﻻﺗُﻌَﺪ‪‬وﻻﺗُﺤْﺼﯽ‪،‬‬ ‫ﻃﻮﺑﯽﻟﮏ‪،‬‬ ‫ﺑﺪاﻟﺪ‪‬ﺟﯽ‪،‬‬ ‫اﻋﻼماﻟﻬﺪی‪،‬‬
‫ﻻﺗُﺤﺼﯽ )ﺻﯿﻐﻪﻫﺎی ﻓﻌﻠﯽ(‬

‫ـ اﺳﺎﻣﯽ ﺳﻮرهﻫﺎی ﻗﺮآن )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﺲ‪ ،‬ﻃﻪ‪ ،‬اﻟﻢ و‪ (...‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻀﺒﻮط در‬
‫ﻗﺮآن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ در ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﺎﺳﯿﻦ‪ ،‬آلﻃﺎﻫﺎ و‪ ...‬ﻗﺎﻋﺪۀ ﺗﻄﺎﺑﻖ‬
‫ﻣﮑﺘﻮب و ﻣﻠﻔﻮظ رﻋﺎﯾﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .1‬اﺳﺎﻣﯽ ﺧﺎص در ﻣﺘﻮن ﻗﺪﯾﻢ و ﻧﺎمﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ اﺷﺨﺎص‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ اﻣﻼی ﻋﺮﺑﯽ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬
‫ﺷﮑﻞ ﺣﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﻣﺸﮑﻮۀاﻟﺪّﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺣﯿﻮۀاﻟﺤﯿﻮان‪.‬‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪29‬‬

‫ﺗﻨﻮﯾﻦ‪ ،‬ﺗﺸﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖﮔﺬاری‬

‫ﻫﺠﺎی ﻣﯿﺎﻧﯽ »ـ وو ـ«‬

‫آوردنِ ﺗﻨﻮﯾﻦ )در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﻠﻔّﻆ ﺷﻮد( در ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎی رﺳﻤﯽ و ﻧﯿﺰ در‬
‫ﻣﺘﻮن آﻣﻮزﺷﯽ اﻟﺰاﻣﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻮﯾﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻬﺎی زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺗﻨﻮﯾﻦ ﻧﺼﺐ‪ :‬در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت »اً‪/‬ـﺎً« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫واﻗﻌﺎً‪ ،‬ﺟﺰﺋﺎً‪ ،‬ﻣﻮﻗﺘﺎً‪ ،‬ﻋﺠﺎﻟﺘﺎً‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﺘﺎً‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﺘﺎً‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﺘﺎً‪ ،‬ﻋﻤﺪاً‪ ،‬اﺑﺪاً‬
‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :1‬ﮐﻠﻤﻪﻫﺎی ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ ﻫﻤﺰه‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺰء‪ ،‬اﺳﺘﺜﻨﺎء‪ ،‬اﺑﺘﺪاء‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺎ‬
‫ﺗﻨﻮﯾﻦِ ﻧﺼﺐ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺰۀ آﻧﻬﺎ روی ﮐﺮﺳﯽ »ﯾـ« ﻣﯽآﯾﺪ و ﺗﻨﻮﯾﻦ‬
‫روی »اﻟﻒِ« ﺑﻌﺪ از آن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ :‬ﺟﺰﺋﺎً‪ ،‬اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎً‪ ،‬اﺑﺘﺪاﺋﺎً‪.‬‬
‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ :2‬ﺗﺎء ﻋﺮﺑﯽ »ۀ‪/‬ـﮥ«‪ ،‬اﻋﻢ از آﻧﮑﻪ در ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرتِ »ت«‬
‫ﯾﺎ »ه‪/‬ـﻪ« )ﻫﺎی ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ( ﻧﻮﺷﺘﻪ ﯾﺎ ﺗﻠﻔّﻆ ﺷﻮد‪ ،‬در ﺗﻨﻮﯾﻦ ﻧﺼﺐ‪،‬‬
‫ﺑﺪل ﺑﻪ »ت« ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﻋﻼﻣﺖ ﺗﻨﻮﯾﻦ روی اﻟﻔﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ از‬
‫»ت« ﻣﯽآﯾﺪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺘﯿﺠﺘﺎً‪ ،‬ﻣﻮﻗﺘﺎً‪ ،‬ﻧﺴﺒﺘﺎً‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﺘﺎً‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺘﺎً‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺗﻨﻮﯾﻦ رﻓﻊ و ﺗﻨﻮﯾﻦ ﺟﺮّ‪ :‬در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ــٌ و ــٍ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﻓﻘﻂ در ﺗﺮﮐﯿﺒﺎتِ ﻣﺄﺧﻮذ از ﻋﺮﺑﯽ ﮐﻪ در زﺑﺎن‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ راﯾﺞ اﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪:‬‬

‫‪ .1‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ ﺑﯽﺗﻨﻮﯾﻦ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد‪ :‬ﻣﻄﻠﻘﺎ‪ ،‬اﺻﻼ‪ ،‬اﺑﺪا‪.‬‬

 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪30‬‬

‫ﻣﺸﺎرٌاﻟﯿﻪ‪ ،‬ﻣﻀﺎفٌاﻟﯿﻪ‪ ،‬ﻣﻨﻘﻮلٌﻋﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺨﺘﻠﻒﻓﯿﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻔﻖٌﻋﻠﯿﻪ‬

‫ﺑﻌﺒﺎرۀِاُﺧﺮی‪ ،‬اﺑﺎً ﻋﻦ ﺟﺪِ‪ ،‬ایّ ﻧﺤﻮِ ﮐﺎن‪.‬‬

‫ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺗﺸﺪﯾﺪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺿﺮورت ﻧﺪارد ﻣﮕﺮ در ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﺑﻬﺎم‬

‫و اﻟﺘﺒﺎس ﺷﻮد ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﺼﺎدﯾﻖ آن ﻫﻢﻧﮕﺎﺷﺘﻬﺎﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻣﻌﯿﻦ‪ /‬ﻣﻌﯿّﻦ؛ ﻋﻠﯽ‪ /‬ﻋِﻠّﯽ؛ دوار‪/‬دوّار؛ ﮐُﺮه‪/‬ﮐُﺮّه؛ ﺑﻨﺎ‪/‬ﺑﻨّﺎ‬
‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬در ﻣﺘﻮن آﻣﻮزﺷﯽ ﺑﺮای ﻧﻮآﻣﻮزان و ﻏﯿﺮﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎﻧﺎن و ﻧﯿﺰ در‬
‫اﺳﻨﺎد و ﻣﺘﻮنِ رﺳﻤﯽِ دوﻟﺘﯽ‪ ،‬ﮔﺬاﺷﺘﻦِ ﺗﺸﺪﯾﺪ در ﻫﻤﮥ ﻣﻮارد ﺿﺮوری‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺮﮐﺖﮔﺬاری ﺗﻨﻬﺎ در ﺣﺪّی ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺪﺧﻮاﻧﯽ داده ﺷﻮد‪:‬‬

‫ﻋُﺮﺿﻪ‪ /‬ﻋَﺮﺿﻪ؛ ﺣَﺮف‪/‬ﺣِﺮَف؛ ﺑُﺮْد‪ /‬ﺑُﺮَد؛ ﺳﺮْﭼﺸﻤﻪ‪/‬ﺳﺮِﭼﺸﻤﻪ‬

‫واژهﻫﺎی دارای ﻫﺠﺎی ﻣﯿﺎﻧﯽِ »ـ ووـ« ﺑﺎ دو واو ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫ﻃﺎووس‪ ،‬ﻟﻬﺎوور‪ ،‬ﮐﯿﮑﺎووس‪ ،‬داوود‬
‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ : 1‬ﻧﻮﺷﺘﻦ »داود« ﺑﺎ ﯾﮏ واو ﺑﻪ ﺗﺒﻌﯿﺖ از رﺳﻢاﻟﺨﻂّ ﻗﺮآﻧﯽ‬
‫ﺑﻼﻣﺎﻧﻊ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺼﺮۀ ‪ : 2‬در ﻣﻮرد ﻧﺎم ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﺿﺒﻆ ﻧﻬﺎدیﺷﺪه )ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﻪ(‬
‫اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﮐﺎوس‪ ،‬ﮐﺎوﺳﯽ‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪31‬‬

‫*‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت‬

‫در ﺑﺎب ﭘﯿﻮﺳﺘﻪﻧﻮﯾﺴﯽِ و ﯾﺎ ﺟﺪاﻧﻮﯾﺴﯽِ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺳﻪ ﻓﺮض‬

‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮّر اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺗﺪوﯾﻦ ﻗﻮاﻋﺪی ﺑﺮای ﺟﺪاﻧﻮﯾﺴﯽِ ﻫﻤﮥ ﮐﻠﻤﺎتِ ﻣﺮﮐّﺐ و ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ﻣﻮاردِ اﺳﺘﺜﻨﺎ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺗﺪوﯾﻦ ﻗﻮاﻋﺪی ﺑﺮای ﭘﯿﻮﺳﺘﻪﻧﻮﯾﺴﯽِ ﻫﻤﮥ ﮐﻠﻤﺎتِ ﻣﺮﮐّﺐ و ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ﻣﻮاردِ اﺳﺘﺜﻨﺎ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺗﺪوﯾﻦ ﻗﻮاﻋﺪی ﺑﺮای ﺟﺪاﻧﻮﯾﺴﯽِ اﻟﺰاﻣﯽِ ﺑﻌﻀﯽ از ﮐﻠﻤﺎتِ ﻣﺮﮐّﺐ و‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻪﻧﻮﯾﺴﯽِ ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ و دادنِ اﺧﺘﯿﺎر در ﺧﺼﻮص ﺳﺎﯾﺮ ﮐﻠﻤﺎت ﺑﻪ‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن‪.‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن در ﺗﺪوﯾﻦ و ﺗﺼﻮﯾﺐِ »دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ«‪ ،‬ﻓﺮض ﺳﻮم را‬
‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه و ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮاردِ اﻟﺰاﻣﯽِ ﺟﺪاﻧﻮﯾﺴﯽ و ﯾﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪﻧﻮﯾﺴﯽ را ﺑﻪ ﺷﺮح‬
‫زﯾﺮ ﻣﻌﯿّﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫اﻟﻒ( ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺮﮐّﺒﯽ ﮐﻪ اﻟﺰاﻣﺎً ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫‪.1‬ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺮﮐّﺒﯽ ﮐﻪ از ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﺎ ﭘﯿﺸﻮﻧﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺟﺪا ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻣﺮﮐّﺒﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﯿﺸﻮﻧﺪﻫﺎی »ﺑﻪ«‪» ،‬ﺑﯽ« و »ﻫﻢ«‪ ،‬ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖِ‬

‫* در اﯾﻨﺠﺎ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺮﮐّﺐ و ﻣﺸﺘﻖ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ اﻋﻢ از ﻣﻌﻨﺎی ﻣﻮردﻧﻈﺮِ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎنِ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی‬
‫دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﺑﻪﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪32‬‬

‫اﺳﺘﺜﻨﺎﻫﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و اﺣﮑﺎم آن در »اﻣﻼی ﺑﻌﻀﯽ از واژهﻫﺎ و‬

‫ﭘﯿﺸﻮﻧﺪﻫﺎ و ﭘﺴﻮﻧﺪﻫﺎ« )ص ‪ 22‬و ‪ (23‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪.2‬ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺮﮐّﺒﯽ ﮐﻪ از ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﺎ ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﻫﻤﯿﺸﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﺣﺮف ﭘﺎﯾﺎﻧﯽِ ﺟﺰء اوّل ﺑﺎ ﺣﺮفِ آﻏﺎزی ﺟﺰء دوم ﯾﮑﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ‪ ،‬آبﺑﺎن‬
‫ب( ﺟﺰء اوّلِ آن ﻋﺪد ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬دهﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺎﻧﺰدهﮔﺎﻧﻪ‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎ‪ :‬ﺑﯿﺴﺘﮕﺎﻧﯽ )واﺣﺪ ﭘﻮل(‬
‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬ﭘﺴﻮﻧﺪِ »وارِ» از ﺣﯿﺚ ﺟﺪا و ﯾﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪﻧﻮﯾﺴﯽ ﺗﺎﺑﻊ ﻗﺎﻋﺪهای‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬در ﺑﻌﻀﯽ ﮐﻠﻤﻪﻫﺎ ﺟﺪا و در ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻃﻮﻃﯽوار‪ ،‬ﻓﺮدوﺳﯽوار‪ ،‬ﻃﺎووسوار‪ ،‬ﭘﺮیوار‬
‫ﺑﺰرﮔﻮار‪ ،‬ﺳﻮﮔﻮار‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮار‬
‫‪.3‬ﻣﺮﮐّﺒﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﻂ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫آﺑﺮو‪ ،‬اﻟﻔﺒﺎ‪ ،‬آﺑﺸﺎر‪ ،‬ﻧﯿﺸﮑﺮ‪ ،‬رﺧﺘﺨﻮاب‪ ،‬ﯾﮑﺸﻨﺒﻪ‪ ،‬ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ‪ ،‬ﺳﯿﺼﺪ‪ ،‬ﻫﻔﺘﺼﺪ‪ ،‬ﯾﮑﺘﺎ‪،‬‬
‫ﺑﯿﺴﺘﮕﺎﻧﯽ‬
‫‪.4‬ﺟﺰء دوم ﺑﺎ »آ« آﻏﺎز ﺷﻮد و ﺗﮏﻫﺠﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﮔﻼب‪ ،‬ﭘﺴﺎب‪ ،‬ﺧﻮﺷﺎب‪ ،‬دﺳﺘﺎس‬
‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬ﺟﺰء دوم‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ »آ« آﻏﺎز ﺷﻮد و ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﻫﺠﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫از ﻗﺎﻋﺪهای ﺗﺒﻌﯿﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﮔﺎﻫﯽ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻻوﯾﺰ‪،‬‬
‫ﭘﯿﺸﺎﻫﻨﮓ‪ ،‬ﺑﺴﺎﻣﺪ‪ ،‬و ﮔﺎﻫﯽ ﺟﺪا‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ داﻧﺶآﻣﻮز‪ ،‬دلآﮔﺎه‪ ،‬زﺑﺎنآور‪.‬‬
‫‪.5‬ﻫﺮﮔﺎه ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎ اﻓﺰاﯾﺶ واﺟﯽ ﯾﺎ اﺑﺪال ﯾﺎ ادﻏﺎم و ﻣﺰج ﯾﺎ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﯾﯽِ‬
‫آواﯾﯽ در داﺧﻞ آﻧﻬﺎ روی داده ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﭼﻨﻮ‪ ،‬ﻫﺸﯿﺎر‪ ،‬وﻟﻨﮕﺎری‪ ،‬ﺷﺎﻫﺴﭙﺮم‪ ،‬ﻧﺴﺘﻌﻠﯿﻖ‪ ،‬ﺳﮑﻨﺠﺒﯿﻦ‬
‫‪.6‬ﻣﺮﮐّﺒﯽ ﮐﻪ دﺳﺖ ﮐﻢ ﯾﮏ ﺟﺰء آن ﮐﺎرﺑﺮد ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﻏﻤﺨﻮار‪ ،‬رﻧﮕﺮز‪ ،‬ﮐﻬﺮﺑﺎ‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪33‬‬

‫‪1‬‬
‫‪.7‬ﻣﺮﮐّﺒﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺟﺪا ﻧﻮﺷﺘﻦ آﻧﻬﺎ اﻟﺘﺒﺎس ﯾﺎ اﺑﻬﺎم ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻬﯿﺎر )ﺑﻪﯾﺎر(‪ ،‬ﺑﻬﺮوز )ﺑﻪروز(‪ ،‬ﺑﻬﻨﺎم )ﺑﻪﻧﺎم(‬
‫‪.8‬ﮐﻠﻤﻪﻫﺎی ﻣﺮﮐّﺒﯽ ﮐﻪ ﺟﺰء دوم آﻧﻬﺎ ﺗﮏﻫﺠﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫رﺳﻤﯽ ﯾﺎ ﻧﯿﻤﻪرﺳﻤﯽ‪ ،‬ﺟﻨﺒﮥ ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ و اداری و ﺻﻨﻔﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪار‪ ،‬ﺑﺨﺸﺪار‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﺪار‪ ،‬ﻗﺎﻟﯿﺸﻮ‪ ،‬آﺷﭙﺰ‬

‫ب( ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺮﮐّﺒﯽ ﮐﻪ اﻟﺰاﻣﺎً ﺟﺪا ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫‪.1‬ﺗﺮﮐﯿﺒﻬﺎی اﺿﺎﻓﯽ )ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮﺻﻮف و ﺻﻔﺖ‪ ،‬و ﻣﻀﺎف و ﻣﻀﺎفٌاﻟﯿﻪ(‪:‬‬
‫دﺳﺖﮐﻢ‪ ،‬ﺷﻮرایﻋﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب‪ ،‬ﺻﺮفﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺳﯿﺐزﻣﯿﻨﯽ‪ ،‬آبﻣﯿﻮه‪،‬‬
‫آبﻟﯿﻤﻮ‪.‬‬
‫‪.2‬ﺟﺰء دوم ﺑﺎ »اﻟﻒ« آﻏﺎز ﺷﻮد‪:‬‬
‫دلاﻧﮕﯿﺰ‪ ،‬ﻋﻘﺐاﻓﺘﺎدﮔﯽ‪ ،‬ﮐﻢاﺣﺴﺎس‬
‫‪.3‬ﺣﺮف ﭘﺎﯾﺎﻧﯽِ ﺟﺰء اول ﺑﺎ ﺣﺮف آﻏﺎزیِ ﺟﺰء دوم ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﯾﺎ ﻫﻢﻣﺨﺮج‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫آﯾﯿﻦﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﭘﺎکﮐﻦ‪ ،‬ﮐﻢﻣﺼﺮف‪ ،‬ﭼﻮبﺑﺮی‪ ،‬ﭼﻮبﭘﺮده‬
‫‪.4‬ﻣﺮﮐّﺒﻬﺎی اﺗﺒﺎﻋﯽ و ﻧﯿﺰ ﻣﺮﮐّﺒﻬﺎی ﻣﺘﺸﮑﻞ از دو ﺟﺰء ﻣﮑﺮر‪:‬‬
‫ﺳﻨﮕﯿﻦ رﻧﮕﯿﻦ‪ ،‬ﭘﻮل ﻣﻮل‪ ،‬ﺗﮏﺗﮏ‪ ،‬ﻫﻖﻫﻖ‬
‫‪.5‬ﻣﺼﺪر ﻣﺮﮐّﺐ و ﻓﻌﻞ ﻣﺮﮐّﺐ‪:‬‬
‫ﺳﺨﻦﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬ﻧﮕﺎهداﺷﺘﻦ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻢ‬
‫‪.6‬ﻣﺮﮐّﺒﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺟﺰء آﻧﻬﺎ ﮐﻠﻤﮥ دﺧﯿﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﺧﻮشﭘُﺰ‪ ،‬ﺷﯿﮏﭘﻮش‪ ،‬ﭘﺎﮔﻮندار‬
‫‪.7‬ﻋﺒﺎرﺗﻬﺎی ﻋﺮﺑﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻨﺪ ﺟﺰء ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻊذﻟﮏ‪ ،‬ﻣﻦﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻋﻠﯽﻫﺬا‪ ،‬انﺷﺎءاﷲ‪ ،‬ﻣﻊﻫﺬا‪ ،‬ﺑﺎریﺗﻌﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺣﻖﺗﻌﺎﻟﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽایّﺣﺎل‬

‫‪ .1‬اﯾﻦ اﻟﺘﺒﺎس ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﺑِﻪْ‪،‬ﮐَﻪْ و ﮐُﻪْ )ﺻﻮرت ﮐُﻪْ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻗﺪﯾﻢ و ﻋﻤﺪﺗﺎً در ﺷﻌﺮ ﺑﻪﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ(‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺑﻬﺴﺎز‪ ،‬ﮐﻬﺮﺑﺎ‪ ،‬ﮐﻬﮑﺸﺎن‪ ،‬ﮐﻬﮕِﻞ‪ ،‬ﮐﻬﺮﯾﺰ‪ ،‬ﮐُﻬﺴﺎر‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪34‬‬

‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬ﻫﺮ دو ﺻﻮرت ﻧﻮﺷﺘﺎریِ »ﺑﺎﺳﻤﻪﺗﻌﺎﻟﯽ« و »ﺑﺴﻤﻪﺗﻌﺎﻟﯽ« ﺟﺎﯾﺰ‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪.8‬ﯾﮏ ﺟﺰء از واژهﻫﺎی ﻣﺮﮐّﺐ ﻋﺪد ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﭘﻨﺞﺗﻦ‪ ،‬ﻫﻔﺖﮔﻨﺒﺪ‪ ،‬ﻫﺸﺖﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﻧﻪﻓﻠﮏ‪ ،‬دهﭼﺮﺧﻪ‬
‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎی ﻋﺪد ﯾﮏ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻮرد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪ‬
‫دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﺮدو اﻣﻼ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﯾﮑﺴﻮﯾﻪ‪ /‬ﯾﮏﺳﻮﯾﻪ؛ ﯾﮑﺸﻨﺒﻪ‪ /‬ﯾﮏﺷﻨﺒﻪ؛ ﯾﮑﺴﺮه‪ /‬ﯾﮏﺳﺮه؛ ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ‪ /‬ﯾﮏﭘﺎرﭼﻪ‬
‫‪.9‬ﮐﻠﻤﻪﻫﺎی ﻣﺮﮐّﺒﯽ ﮐﻪ ﺟﺰء اوّل آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﺎی ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ ﺧﺘﻢ ﺷﻮد‬
‫)ﻫﺎی ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ در ﺣﮑﻢ ﺣﺮف ﻣﻨﻔﺼﻞ اﺳﺖ(‪:‬‬
‫ﺑﻬﺎﻧﻪﮔﯿﺮ‪ ،‬ﭘﺎﯾﻪدار‪ ،‬ﮐﻨﺎرهﮔﯿﺮ‬
‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬ﮐﻠﻤﻪﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺸﻨﮕﺎن‪ ،‬ﺧﻔﺘﮕﺎن‪ ،‬ﻫﻔﺘﮕﯽ‪ ،‬ﺑﭽﮕﯽ ﮐﻪ در ﺗﺮﮐﯿﺐ‪،‬‬
‫ﻫﺎیِ ﺑﯿﺎنِ ﺣﺮﮐﺖِ آﻧﻬﺎ ﺣﺬف ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺟﺎی آن »گِ« ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬از اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺴﺘﺜﻨﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪.10‬ﮐﻠﻤﻪ ﺑﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪﻧﻮﯾﺴﯽ‪ ،‬ﻃﻮﻻﻧﯽ ﯾﺎ ﻧﺎﻣﺄﻧﻮس ﯾﺎ اﺣﯿﺎﻧﺎً ﭘﺮدﻧﺪاﻧﻪ ﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻋﺎﻓﯿﺖﻃﻠﺒﯽ‪ ،‬ﻣﺼﻠﺤﺖﺑﯿﻦ‪ ،‬ﭘﺎکﺿﻤﯿﺮ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖﺟﻮ‬
‫‪.11‬ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از اﺟﺰای ﮐﻠﻤﮥ ﻣﺮﮐّﺐ دارای ﭼﻨﺪﮔﻮﻧﮥ ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ ﺣﺮ ِ‬
‫ف‬
‫ﻣﻨﻔﺼﻞ و ﺣﺮفِ ﻣﺘﺼّﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺟﺪاﻧﻮﯾﺴﯽِ ﮔﻮﻧﻪ ﯾﺎ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی‬
‫ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ ﺣﺮفِ ﻣﻨﻔﺼﻞ اﺟﺒﺎری اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن ﺟﺪاﻧﻮﯾﺴﯽِ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﯾﺎ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﻨﻄﻘﯽﺗﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﭘﺎﺑﺮﻫﻨﻪ‪ /‬ﭘﺎیْﺑﺮﻫﻨﻪ؛ ﭘﺎﻣﺎل‪ /‬ﭘﺎیْﻣﺎل‬
‫‪.12‬ﯾﮏ ﺟﺰء ﮐﻠﻤﮥ ﻣﺮﮐّﺐ ﺻﻔﺖِ ﻣﻔﻌﻮﻟﯽ ﯾﺎ ﺻﻔﺖِ ﻓﺎﻋﻠﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫اﺟﻞرﺳﯿﺪه‪ ،‬ﻧﻤﮏﭘﺮورده‪ ،‬اﺧﻼلﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﭘﺎکﮐﻨﻨﺪه‬
‫‪.13‬ﯾﮏ ﺟﺰء آن اﺳﻢ ﺧﺎص ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﺳﻌﺪیﺻﻔﺖ‪ ،‬ﻋﯿﺴﯽدم‪ ،‬ﻋﯿﺴﯽرﺷﺘﮥ ﻣﺮﯾﻢ ﺑﺎﻓﺘﻪ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪35‬‬

‫‪.14‬ﺟﺰء آﻏﺎزی ﯾﺎ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽِ آن ﺑﺴﺎﻣﺪ زﯾﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫ﻧﯿﮏﺑﺨﺖ‪ ،‬ﻫﻔﺖﭘﯿﮑﺮ‪ ،‬ﺷﺎهﻧﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺳﯿﻪﭼﺸﻢ‬
‫‪.15‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪﻧﻮﯾﺴﯽ‪ ،‬اﺟﺰای ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺸﻮد و اﺣﯿﺎﻧﺎً اﺑﻬﺎم‬
‫ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﭘﺪﯾﺪ آﯾﺪ‪:‬‬
‫ﭘﺎکﻧﺎم‪ ،‬ﭘﺎکداﻣﻦ‪ ،‬ﭘﺎکرای‪ ،‬ﺧﻮشﺑﯿﺎری‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪36‬‬

‫واژهﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺻﻮرت اﻣﻼﯾﯽ‬

‫در ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ دارای دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺻﻮرتِ اﻣﻼﯾﯽِ‬

‫ﻣﻀﺒﻮط اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮادْ واژهﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮐﺘﺎﺑﺖِ آﻧﻬﺎ ﺣﺮوفِ ﻫﻤﺎوا‬
‫)ا‪/‬ع؛ ت‪/‬ط؛ ث‪/‬س‪/‬ص؛ ح‪/‬ه؛ ذ‪/‬ز‪/‬ض‪/‬ظ؛ غ‪/‬ق( ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ اﯾﻦ واژهﻫﺎ و ﺿﺒﻂِ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدی ﺑﺮای آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻔﮑﯿﮏِ ﻋﺎم و‬
‫ﺧﺎص‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ واژهﻫﺎی دارای دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺻﻮرت اﻣﻼﯾﯽ ﺑﺎ ﺿﺒﻂ ﻣﺨﺘﺎر‬

‫در اﯾﻦ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻓﻘﻂ واژهﻫﺎﯾﯽ درج ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ دارای دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ‬
‫ﺻﻮرتِ اﻣﻼﯾﯽِ ﺿﺒﻂﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﻋﻼوه ﺑﺮ آن در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽِ اﻣﺮوز ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎر رود‪ ،‬ﯾﺎ واژهﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﻧﺎﻣﻬﺎی ﮔﯿﺎﻫﺎن و ﺟﺎﻧﻮران و ﺧﻮراﮐﻬﺎ و‬
‫داروﻫﺎ و ﻧﻈﺎﯾﺮ آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﮐﺎرﺑﺮد ﻓﺮاوان دارد‪.‬‬
‫واژهﻫﺎی ﻣﻬﺠﻮر ﯾﺎ ﻣﺘﺮوک در ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ واژهﻫﺎ از‬
‫ﻫﺮ ﻣﺘﻨﯽ ﺑﺎ ﺿﺒﻂِ ﻫﻤﺎن ﻣﺘﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﻣﻮاردی ﮐﻪ ﺿﺒﻂِ ﮐﻠﻤﻪ ﯾﺎ اﺳﻤﯽ )اﻋﻢ از اﺳﻢ ﺷﺨﺺ ﯾﺎ ﻣﺤﻞ‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ( ﺑﺎ ﺿﺒﻂِ ﻣﺨﺘﺎرِ آن ﮐﻠﻤﻪ ﯾﺎ اﺳﻢ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﺘﻮن‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﻗﺪﯾﻤﯽ ﻫﻤﺎن ﺿﺒﻂِ ﻗﺪﯾﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺿﺒﻂِ واژهﻫﺎ‪ ،‬ﺿﻮاﺑﻂ زﯾﺮ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐِ اوﻟﻮﯾﺖ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪37‬‬

‫ـ رواج ﺿﺒﻂ‪ :‬ﻣﺜﻼً ﺻﻮرﺗﻬﺎی آذوﻗﻪ‪ ،‬ﺣﻮﻟﻪ‪ ،‬ﺣﻠﯿﻢ‪ ،‬ﺗﺎﻻر‪ ،‬ﻗﺪّاره‪ ،‬ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ‬
‫و‪ ...‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ اﻋﺘﺒﺎر اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ـ در ﻣﻮارد ﻧﺎدر‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻼﺣﻈﺎت ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﭘﺮﻫﯿﺰ از اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫ﺗﻌﺪاد واژهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ دارای اﻣﻼی واﺣﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﻣﻮرد‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ـ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺿﺒﻂ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی درﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه دﺑﺴﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﯿﺢ داده ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬
‫ـ ﺻﻮرت اﻣﻼﯾﯽ ﺗﺎزه‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺮﺟّﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫*‬
‫ﺿﺒﻂ ﻣﺨﺘﺎر‬ ‫ﺻﻮرﺗﻬﺎی اﻣﻼﯾﯽ‬
‫آ‪/‬ا‬
‫آذوﻗﻪ‬ ‫آزوﻗﻪ‪ /‬آذوﻗﻪ‬
‫آروغ‬ ‫آروغ‪ /‬آروق‬
‫)ﮐﻠﻤﮥ »آﻗﺎ« اﻣﺮوزه ﺑﺎ ﺣﺮف »ق« ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫آﻗﺎ‪ /‬آﻏﺎ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ در ﻗﺪﯾﻢ ﮔﺎﻫﯽ‬
‫ﻟﻘﺐ زﻧﺎن ﺑﻮده و ﺑﺎ ﺣﺮف »غِ« ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫»آﻏﺎ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎدﻣﻠﮏ‬
‫آﻏﺎ‪ ،‬ﮔﻠﯿﻦآﻏﺎ‪ ،‬و ﮔﺎﻫﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﺘﺎﺑﺖ‬
‫در ﻣﻮرد ﻣﺮدان ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫آﻏﺎﻣﺤﻤّﺪﺧﺎن و آﻏﺎﭘﺎﺷﺎ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮارد‬
‫ﺧﺎص‪ ،‬در ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽِ اﻣﺮوز ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎن‬
‫ﺿﺒﻂِ ﻗﺪﯾﻢ رﻋﺎﯾﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪(.‬‬
‫اﺗﺎق‬ ‫اﺗﺎق‪/‬اﻃﺎق‬
‫اﺗﻮ‪ /‬اﻃﻮ‬ ‫اﺗﻮ‪ /‬اﻃﻮ‬

‫* واژهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺣﺮفِ آﻏﺎزی آﻧﻬﺎ دارای دوﮔﻮﻧﮥ ﻧﻮﺷﺘﺎری اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ذﯾﻞِ ﺣﺮﻓﯽ‬
‫آورده ﺷﺪه ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﯿﻢ آن ﮐﻠﻤﻪ را ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽِ ﺳﺮه ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ ﺑﺎ آن ﺣﺮف ﻣﯽﻧﻮﺷﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ دو ﺣﺮفِ »ق« و »غ« آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ذﯾﻞِ ﺣﺮفِ »ق« آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪38‬‬

‫ﺿﺒﻂ ﻣﺨﺘﺎر‬ ‫ﺻﻮرﺗﻬﺎی اﻣﻼﯾﯽ‬

‫اﺧﺘﺎﭘﻮس‬ ‫اﺧﺘﺎﭘﻮس‪ /‬اﺧﺘﺎﭘﻮث‬
‫اﺳﻄﺒﻞ‬ ‫اﺳﻄﺒﻞ‪ /‬اﺻﻄﺒﻞ‬
‫اﺳﻄﺮﻻب‬ ‫اﺳﻄﺮﻻب‪ /‬اﺻﻄﺮﻻب‬
‫اﻓﺴﻨﺘﯿﻦ‬ ‫اﻓﺴﻨﺘﯿﻦ‪ /‬اﻓﺴﻨﻄﯿﻦ‬
‫اَﻟَﻢﺷﻨﮕﻪ‬ ‫اَﻟَﻢﺷﻨﮕﻪ‪ /‬ﻋَﻠَﻢﺷﻨﮕﻪ‬
‫اﻣﭙﺮاﺗﻮر‬ ‫اﻣﭙﺮاﺗﻮر‪ /‬اﻣﭙﺮاﻃﻮر‬
‫اﻣﭙﺮاﺗﺮﯾﺲ‬ ‫اﻣﭙﺮاﺗﺮﯾﺲ‪ /‬اﻣﭙﺮاﻃﺮﯾﺲ‬
‫اُﺗﺮاق‬ ‫اُﺗﺮاق‪ /‬اُﻃﺮاق‬

‫ب‬
‫ﺑﺎﺑﺎﻏﻮری‬ ‫ﺑﺎﺑﺎﻏﻮری‪ /‬ﺑﺎﺑﺎﻗﻮری‬
‫ﺑﺎﺗﺮی‪ /‬ﺑﺎﻃﺮی‬ ‫ﺑﺎﺗﺮی‪ /‬ﺑﺎﻃﺮی‬
‫ﺑﺎﺗﻼق‬ ‫ﺑﺎﺗﻼق‪ /‬ﺑﺎﻃﻼق‬
‫ﺑﺎﺟﻨﺎغ‬ ‫ﺑﺎﺟﻨﺎق‪/‬ﺑﺎﺟﻨﺎغ‬
‫ﺑﻐﭽﻪ‪ /‬ﺑﻘﭽﻪ‬ ‫ﺑﻐﭽﻪ‪ /‬ﺑﻘﭽﻪ‬
‫ﺑﻠﻐﻮر‬ ‫ﺑﻠﻐﻮر‪ /‬ﺑﻠﻘﻮر‬
‫ﺑﻠﯿﺖ‬ ‫ﺑﻠﯿﺖ‪ /‬ﺑﻠﯿﻂ‬
‫پ‬
‫ﭘﺎﺗﻮق‬ ‫ﭘﺎﺗﻮق‪ /‬ﭘﺎﺗﻮغ‬

‫ت‬
‫ﺗﺮقوﺗﻮروق‬ ‫ﺗﺮقوﺗﻮروق‪ /‬ﺗﺎراغوﺗﻮروغ‬
‫ﻃﺎرم‬ ‫ﺗﺎرم‪/‬ﻃﺎرم‬
‫ﺗﻨﺒﻮر‬ ‫ﺗﻨﺒﻮر‪ /‬ﻃﻨﺒﻮر‬
‫ﻃﺎس‬ ‫ﺗﺎس‪ /‬ﻃﺎس‬
‫ﻃﺎسﮐﺒﺎب‬ ‫ﺗﺎسﮐﺒﺎب‪ /‬ﻃﺎسﮐﺒﺎب‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪39‬‬

‫ﺿﺒﻂ ﻣﺨﺘﺎر‬ ‫ﺻﻮرﺗﻬﺎی اﻣﻼﯾﯽ‬

‫ﺗﺎغ‬ ‫ﺗﺎغ‪ /‬ﺗﺎق )ﻧﺎم درﺧﺘﭽﻪ(‬
‫ﻃﺎق‬ ‫ﺗﺎق‪ /‬ﻃﺎق‬
‫ﺗﺎق‬ ‫ﺗﺎق‪ /‬ﻃﺎق )در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﻔﺖ(‬
‫ﻃﺎﻗﺪﯾﺲ‬ ‫ﺗﺎﻗﺪﯾﺲ‪ /‬ﻃﺎﻗﺪﯾﺲ‬
‫ﺗﺎﻻر‬ ‫ﺗﺎﻻر‪/‬ﻃﺎﻻر‬
‫ﺗﺎول‬ ‫ﺗﺎول‪ /‬ﻃﺎول‬
‫ﺗﺎﯾﺮ‬ ‫ﺗﺎﯾﺮ‪ /‬ﻃﺎﯾﺮ )ﭼﺮخﻣﺎﺷﯿﻦ(‬
‫ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‬ ‫ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ‪ /‬ﻃﺒﺎﺷﯿﺮ‬
‫ﺗﺒﺮﺧﻮن‪ /‬ﻃﺒﺮﺧﻮن‬ ‫ﺗﺒﺮﺧﻮن‪ /‬ﻃﺒﺮﺧﻮن‬
‫ﺗﺒﺮزد‪ /‬ﻃﺒﺮزد‬ ‫ﺗﺒﺮزد‪ /‬ﻃﺒﺮزد‬
‫ﺗﺒﺮزﯾﻦ‬ ‫ﺗﺒﺮزﯾﻦ‪ /‬ﻃﺒﺮزﯾﻦ‬
‫ﺗﭙﺎﻧﭽﻪ‬ ‫ﺗﭙﺎﻧﭽﻪ‪ /‬ﻃﭙﺎﻧﭽﻪ‬
‫ﺗﭙﯿﺪن‬ ‫ﺗﭙﯿﺪن‪ /‬ﻃﭙﯿﺪن‬
‫)ﻣﺸﺘﻘﺎت آن ﻧﯿﺰ ﺑﺎ »ت« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد(‬
‫ﺗﭙﻖ‬ ‫ﺗﭙﻖ‪ /‬ﻃﭙﻖ‪ /‬ﺗﭙﻎ‬
‫ﺗُﺘﻤﺎج‬ ‫ﺗُﺘﻤﺎج‪ /‬ﻃﻄﻤﺎج )ﻧﺎم ﻧﻮﻋﯽ آﺗﺶ(‬
‫ﺗﺮاز = )ﺗﺮازِ آﺑﯽ(‬ ‫ﺗﺮاز‪ /‬ﻃﺮاز‬
‫ﻃﺮاز = )ﻧﮕﺎرِ ﺟﺎﻣﻪ(‬ ‫ﺗﺮاز‪ /‬ﻃﺮاز‬
‫)ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﻣﺜﻞ »ﻃﺮاز اول« ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎی »دارای ﻣﻘﺎم اول«(‬
‫ﻫﻢﺗﺮاز و ﻫﻢﻃﺮاز ﻫﺮدو ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺧﻮن‬ ‫ﺗﺮﺧﻮن‪ /‬ﻃﺮﺧﻮن‬
‫ﺗﺮﻗّﻪ‬ ‫ﺗﺮﻗّﻪ‪ /‬ﻃﺮﻗّﻪ‬
‫ﺗﺸﺖ‪ /‬ﻃﺸﺖ‬ ‫ﺗﺸﺖ‪ /‬ﻃﺸﺖ‬
‫ﺗﻐﺎر‬ ‫ﺗﻐﺎر‪ /‬ﻃﻐﺎر‬
‫ﻃﻮﺑﯿﻘﺎ‬ ‫ﺗﻮﺑﯿﻘﺎ‪ /‬ﻃﻮﺑﯿﻘﺎ‬
‫ﺗﻮﻓﺎن‪ /‬ﻃﻮﻓﺎن‬ ‫ﺗﻮﻓﺎن‪ /‬ﻃﻮﻓﺎن‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪40‬‬

‫ﺿﺒﻂ ﻣﺨﺘﺎر‬ ‫ﺻﻮرﺗﻬﺎی اﻣﻼﯾﯽ‬

‫چ‬
‫ﭼﺎرق‬ ‫ﭼﺎرق‪ /‬ﭼﺎرغ‬
‫ﭼﻠﻐﻮز‬ ‫ﭼﻠﻐﻮز‪ /‬ﭼﻠﻘﻮز‬

‫خ‬
‫ﺧﻄﻤﯽ‬ ‫ﺧﺘﻤﯽ‪ /‬ﺧﻄﻤﯽ )ﮔُﻞ(‬

‫د‬
‫دوﻗﻠﻮ‬ ‫دوﻗﻠﻮ‪ /‬دوﻏﻠﻮ‬

‫ز‬
‫زﻏﺎل‬ ‫زﻏﺎل‪ /‬ذﻏﺎل‬

‫س‬
‫ﺳﻮﻏﺎت‬ ‫ﺳﻮﻏﺎت‪ /‬ﺳﻮﻗﺎت‬

‫غ‬
‫ﻏﻠﺘﯿﺪن‬ ‫ﻏﻠﺘﯿﺪن‪ /‬ﻏﻠﻄﯿﺪن‬
‫)ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺸﺘﻘﺎت آن ﻣﺜﻞ »ﻏﻠﺘﺎن‪ ،‬ﻏﻠﺘﮏ«‪،‬‬
‫»ﺑﺎم ﻏﻠﺘﺎن«(‬
‫ق‬
‫ﻗﺎﺗﯽ‬ ‫ﻗﺎﺗﯽ‪ /‬ﻗﺎﻃﯽ‬
‫ﻗﺎروﻗﻮر‬ ‫ﻗﺎروﻗﻮر‪ /‬ﻏﺎروﻏﻮر‬
‫ﻗﺒﺎد‬ ‫ﻗﺒﺎد‪ /‬ﻏﺒﺎد )ﻧﺎم ﻣﺎﻫﯽ(‬
‫ﻗﺪّاره‬ ‫ﻗﺪّاره‪ /‬ﻏﺪّاره‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪41‬‬

‫ﺿﺒﻂ ﻣﺨﺘﺎر‬ ‫ﺻﻮرﺗﻬﺎی اﻣﻼﯾﯽ‬

‫ﻗﺪﻗﺪ‬ ‫ﻗﺪﻗﺪ‪ /‬ﻏﺪﻏﺪ‬
‫ﻏﺪﻏﻦ‬ ‫ﻗﺪﻏﻦ‪ /‬ﻏﺪﻏﻦ‪ /‬ﻏﺪﻗﻦ‬
‫ﻗﺮاﻗﺮوت‬ ‫ﻗﺮاﻗﺮوت‪ /‬ﻗﺮاﻗﺮوط‬
‫ﻗﺮﺗﯽ‬ ‫ﻗﺮﺗﯽ‪ /‬ﻏﺮﺗﯽ‬
‫ﻗﺮﺷﻤﺎل‬ ‫ﻗﺮﺷﻤﺎل‪ /‬ﻏﺮﺷﻤﺎل‬
‫ﻗﺮق‬ ‫ﻗُﺮُق‪ /‬ﻏُﺮُق‬
‫ﻗﻮرﻣﻪ‬ ‫ﻗﺮﻣﻪ‪ /‬ﻏﺮﻣﻪ‪ /‬ﻗﻮرﻣﻪ‬
‫ﻗﺮوش‬ ‫ﻗﺮوش‪ /‬ﻏﺮوش‬
‫ﻗَﺰﻗﺎن‬ ‫ﻗَﺰﻗﺎن‪ /‬ﻗَﺰﻏﺎن‬
‫)ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی دﯾﮕﺮ‪ :‬ﻗﺎزﻏﺎن‪ /‬ﻗﺎزﻗﺎن‪ ،‬ﻏﺰﻏﻦ‪ /‬ﻗﺰﻏﻦ(‬
‫ﻗﺸﻘﺮق‬ ‫ﻗﺸﻘﺮق‪ /‬ﻏﺸﻐﺮق‬
‫ﻗﺸﻼق‬ ‫ﻗﺸﻼق‪ /‬ﻗﺸﻼغ‬
‫)ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی دﯾﮕﺮ‪ :‬ﻗﯿﺸﻼق‪ /‬ﻗﯿﺸﻼغ(‬
‫ﻗﻔﺲ‬ ‫ﻗﻔﺲ‪ /‬ﻗﻔﺺ‬
‫ﻗُﻠﭗ‬ ‫ﻗُﻠُﭗ‪ /‬ﻏُﻠُﭗ‬
‫ﻗﻠﻨﺒﻪ‬ ‫ﻗﻠﻨﺒﻪ‪ /‬ﻏﻠﻨﺒﻪ‬
‫ﻗﻠﯿﺎن‬ ‫ﻗﻠﯿﺎن‪ /‬ﻏﻠﯿﺎن‬
‫ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ‬ ‫ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ‪ /‬ﻏﻮرﺑﺎﻏﻪ‬
‫ﻗﻮرت‬ ‫ﻗﻮرت‪ /‬ﻏﻮرت‬
‫ﻗﻮﻃﯽ‬ ‫ﻗﻮﻃﯽ‪ /‬ﻗﻮﺗﯽ‬
‫ﻗﯿﻘﺎج‬ ‫ﻗﯿﻘﺎج‪ /‬ﻏﯿﻘﺎج‬
‫ﻗﯿﻤﺎق‬ ‫ﻗﯿﻤﺎق‪ /‬ﻗﯿﻤﺎغ‬
‫ل‬
‫ﻻﺗﺎری‬ ‫ﻻﺗﺎری‪ /‬ﻻﻃﺎری‬
‫ﻟﻖ‬ ‫ﻟﻖ‪ /‬ﻟﻎ‬
‫ﻟﻖوﻟﻮق‬ ‫ﻟﻖوﻟﻮق‪ /‬ﻟﻎوﻟﻮغ‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪42‬‬

‫ﺿﺒﻂ ﻣﺨﺘﺎر‬ ‫ﺻﻮرﺗﻬﺎی اﻣﻼﯾﯽ‬

‫ﻟﻖﻟﻖ‬ ‫ﻟﻖﻟﻖ‪ /‬ﻟﻎﻟﻎ‬
‫ﻟﻮﻃﯽ‬ ‫ﻟﻮﻃﯽ‪ /‬ﻟﻮﺗﯽ‬

‫م‬
‫ﻣﻼط‬ ‫ﻣﻼت‪ /‬ﻣﻼط‬

‫ن‬
‫ﻧﺎﺳﻮر‬ ‫ﻧﺎﺳﻮر‪ /‬ﻧﺎﺻﻮر‬
‫ﻧﺴﻄﻮری‬ ‫ﻧﺴﻄﻮری‪ /‬ﻧﺴﺘﻮری‬
‫ﻧﻖﻧﻖ‬ ‫ﻧﻖﻧﻖ‪ /‬ﻧﻎﻧﻎ‬
‫ﻧﻔﺖ‬ ‫ﻧﻔﺖ‪ /‬ﻧﻔﻂ‬
‫ﻧﻔﺘﺎﻟﯿﻦ‬ ‫ﻧﻔﺘﺎﻟﯿﻦ‪ /‬ﻧﻔﻄﺎﻟﯿﻦ‬

‫و‬
‫ورﻗُﻠُﻤﺒﯿﺪن‬ ‫ورﻏُﻠُﻤﺒﯿﺪن‪ /‬ورﻗُﻠُﻤﺒﯿﺪن‬
‫وغوغ‬ ‫وقوق‪ /‬وغوغ‬

‫ه‬
‫ﺣﻠﯿﻢ‬ ‫ﻫﻠﯿﻢ‪ /‬ﺣﻠﯿﻢ‬
‫ﺣﻮﻟﻪ‬ ‫ﻫﻮﻟﻪ‪ /‬ﺣﻮﻟﻪ‬
‫ﻫﯿﺰ‬ ‫ﻫﯿﺰ‪ /‬ﺣﯿﺰ‬

‫ی‬
‫ﯾﺎﺗﺎﻗﺎن‬ ‫ﯾﺎﺗﺎﻗﺎن‪ /‬ﯾﺎﻃﺎﻗﺎن‬
‫ﯾﺎﻟﻘﻮز‬ ‫ﯾﺎﻟﻘﻮز‪ /‬ﯾﺎﻟﻐﻮز‬
‫ﯾﻮرﻏﻪ‬ ‫ﯾُﺮﻗﻪ‪ /‬ﯾُﺮﻏﻪ‪ /‬ﯾﻮرﻗﻪ‪ /‬ﯾﻮرﻏﻪ‬
‫ﯾُﻐﻮر‬ ‫ﯾُﻐﻮر‪ /‬ﯾُﻘﻮر‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪43‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ اَﻋﻼمِ دارای دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺻﻮرت اﻣﻼﯾﯽ ﺑﺎ ﺿﺒﻂ ﻣﺨﺘﺎر‬

‫ﺿﺒﻂ ﻣﺨﺘﺎر‬ ‫ﺻﻮرﺗﻬﺎی اﻣﻼﯾﯽ‬

‫آ‪/‬ا‬
‫آﻗﺎﺧﺎن‬ ‫آﻏﺎﺧﺎن‪ /‬آﻗﺎﺧﺎن‬
‫آﻏﺎﺟﺮی‬ ‫آﻏﺎﺟﺮی‪ /‬آﻗﺎﺟﺮی‬
‫آﻻداغ‬ ‫آﻻداغ‪ /‬آﻻداق‬
‫اُﺗﺮار‬ ‫اُﺗﺮار‪ /‬اُﻃﺮار‬
‫اﺗﺮﯾﺶ‬ ‫اﺗﺮﯾﺶ‪ /‬اﻃﺮﯾﺶ‬
‫‪1‬‬
‫اﺻﻄﻬﺒﺎﻧﺎت‬ ‫اﺳﺘﻬﺒﺎﻧﺎت‪ /‬اﺳﻄﻬﺒﺎﻧﺎت‪ /‬اﺻﻄﻬﺒﺎﻧﺎت‬
‫اﺳﺘﺨﺮ‪ /‬اﺳﻄﺨﺮ‬ ‫اﺳﺘﺨﺮ‪ /‬اﺳﻄﺨﺮ‪ /‬اﺻﻄﺨﺮ‬
‫اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ‬ ‫اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ‪ /‬اﯾﻄﺎﻟﯿﺎ‬
‫اﯾﺬه‬ ‫اﯾﺬه‪ /‬اﯾﺰه‬

‫ب‬
‫ﺑﺎﻃﻮم‬ ‫ﺑﺎﺗﻮم‪ /‬ﺑﺎﻃﻮم‬
‫ﺑﻮزرﺟﻤﻬﺮ‬ ‫ﺑﻮذرﺟﻤﻬﺮ‪ /‬ﺑﻮزرﺟﻤﻬﺮ‬

‫پ‬
‫ﭘﺘﺮﮐﺒﯿﺮ‬ ‫ﭘﺘﺮﮐﺒﯿﺮ‪ /‬ﭘﻄﺮﮐﺒﯿﺮ‬
‫ﭘﺘﺮزﺑﻮرگ‬ ‫ﭘﺘﺮزﺑﻮرگ‪ /‬ﭘﻄﺮزﺑﻮرگ‬

‫ت‬
‫ﺗﺎﺋﯿﺲ‬ ‫ﺗﺎﺋﯿﺲ‪ /‬ﻃﺎﺋﯿﺲ‬
‫ﺗﺎب‬ ‫ﺗﺎب‪ /‬ﻃﺎب‬
‫)ﻧﺎم رودی ﮐﻪ از ﮐﻬﮑﯿﻠﻮﯾﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮد(‬

‫‪ .1‬وزارت ﮐﺸﻮر‪ ،‬در ﺗﻘﺴﯿﻤﺎت ﮐﺸﻮری‪» ،‬اﺳﺘﻬﺒﺎن« را ﺑﻪ ﺟﺎی »اﺳﺘﻬﺒﺎﻧﺎت« ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪44‬‬

‫ﺿﺒﻂ ﻣﺨﺘﺎر‬ ‫ﺻﻮرﺗﻬﺎی اﻣﻼﯾﯽ‬

‫ﻃﺎرم‬ ‫ﺗﺎرم‪ /‬ﻃﺎرم‬

‫ﺗﺎﻟﺶ‪ /‬ﻃﺎﻟﺶ‬ ‫ﺗﺎﻟﺶ‪ /‬ﻃﺎﻟﺶ‬
‫ﺗﺎﯾﺒﺎد‬ ‫ﺗﺎﯾﺒﺎد‪ /‬ﻃﺎﯾﺒﺎد‬
‫ﺗَﺒَﺮک‬ ‫ﺗَﺒَﺮک‪ /‬ﻃَﺒَﺮک‬
‫ﺗﭙﻮر‬ ‫ﺗﭙﻮر‪ /‬ﻃﭙﻮر‬
‫ﺗﺨﺎر‪ /‬ﻃﺨﺎر‬ ‫ﺗﺨﺎر‪ /‬ﻃﺨﺎر‬
‫ﺗﺨﺎرﺳﺘﺎن‪ /‬ﻃﺨﺎرﺳﺘﺎن‬ ‫ﺗﺨﺎرﺳﺘﺎن‪ /‬ﻃﺨﺎرﺳﺘﺎن‬
‫ﻃﺮاﺑﻠﺲ‬ ‫ﺗﺮاﺑﻠﺲ‪ /‬ﻃﺮاﺑﻠﺲ‬
‫ﺗﺮﺷﯿﺰ‬ ‫ﺗﺮﺷﯿﺰ‪ /‬ﻃﺮﺷﯿﺰ‬
‫*‬
‫ﺗﺮﻗﺒﻪ‪ /‬ﻃﺮﻗﺒﻪ‬ ‫ﺗﺮﻗﺒﻪ‪ /‬ﻃﺮﻗﺒﻪ‬
‫ﺗﺴﻮج*‪ /‬ﻃﺴﻮج‬ ‫ﺗﺴﻮج‪ /‬ﻃﺴﻮج‬
‫*‬
‫ﺗﻮاﻟﺶ‪ /‬ﻃﻮاﻟﺶ‬ ‫ﺗﻮاﻟﺶ‪ /‬ﻃﻮاﻟﺶ‬
‫*‬
‫ﺗﻮس‪ /‬ﻃﻮس‬ ‫ﺗﻮس‪ /‬ﻃﻮس‬
‫ﻃﻮﺳﯽ‬ ‫ﺗﻮﺳﯽ‪ /‬ﻃﻮﺳﯽ‬
‫)ﻃﻮﺳﯽ وﻗﺘﯽ اﺳﻢ ﯾﺎ ﻟﻘﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮاﺟﻪ‬
‫ﻧﺼﯿﺮاﻟﺪّﯾﻦ ﻃﻮﺳﯽ‪ ،‬ﻓﺮدوﺳﯽ ﻃﻮﺳﯽ‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎ‬
‫»ط« ﻣﯽآﯾﺪ‪(.‬‬
‫ﺗﻬﺮان‬ ‫ﺗﻬﺮان‪ /‬ﻃﻬﺮان‬
‫ﺗﻬﻤﺎﺳﺐ‪ /‬ﻃﻬﻤﺎﺳﺐ‬ ‫ﺗﻬﻤﺎﺳﺐ‪ /‬ﻃﻬﻤﺎﺳﺐ‬
‫ﺗﻬﻤﻮرث‪ /‬ﻃﻬﻤﻮرث‬ ‫ﺗﻬﻤﻮرث‪ /‬ﻃﻬﻤﻮرث‬
‫ﺗﯿﺴﻔﻮن‬ ‫ﺗﯿﺴﻔﻮن‪ /‬ﻃﯿﺴﻔﻮن‬
‫ج‬
‫ﺟﺎﺑﻠﺴﺎ‬ ‫ﺟﺎﺑﻠﺴﺎ‪ /‬ﺟﺎﺑﻠﺼﺎ‬
‫خ‬
‫ﺧﺘﺎ‬ ‫ﺧﺘﺎ‪ /‬ﺧﻄﺎ‬

‫*‬
‫اﻧﺘﺨﺎبِ وزارت ﮐﺸﻮر‪.‬‬
‫دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ‪45‬‬

‫ﺿﺒﻂ ﻣﺨﺘﺎر‬ ‫ﺻﻮرﺗﻬﺎی اﻣﻼﯾﯽ‬

‫ﺧﺎف‬ ‫ﺧﻮاف‪ /‬ﺧﺎف‬

‫ز‬
‫زﻧﻮن‬ ‫زﻧﻮن‪ /‬ذﻧﻦ‬

‫س‬
‫ﺳﺎوﺟﺒﻼغ‬ ‫ﺳﺎوﺟﺒﻼغ‪ /‬ﺳﺎوﺟﺒﻼق‬
‫ﺳُﻐﺪ‬ ‫ﺳُﻐﺪ‪ /‬ﺻُﻐﺪ‬
‫ﺳﻘﻼب‪ /‬ﺻﻘﻼب‬ ‫ﺳﻘﻼب‪ /‬ﺻﻘﻼب‬

‫ش‬
‫ﺷﺒﻮرﻏﺎن‬ ‫ﺷﺒﻮرﻏﺎن‪ /‬ﺷﺒﻮرﻗﺎن‬

‫ع‬
‫ﻋﯿﺴﻮ‬ ‫ﻋﯿﺴﻮ‪ /‬ﻋﯿﺼﻮ‬

‫ق‬
‫ﻗﺒﺎد‬ ‫ﻗﺒﺎد‪ /‬ﻏﺒﺎد‬
‫ﻗَﺮﻟﻖ‬ ‫ﻗَﺮﻟﻎ‪ /‬ﻗَﺮﻟﻖ‬
‫ﻗﺮهآﻏﺎج‬ ‫ﻗﺮهآﻏﺎج‪ /‬ﻗﺮهآﻗﺎج‬

‫ک‬
‫ﮐﯿﻘﺒﺎد‬ ‫ﮐﯿﻘﺒﺎد‪ /‬ﮐﯿﻐﺒﺎد‬

‫ل‬
‫ﻟﻮت‬ ‫ﻟﻮت‪ /‬ﻟﻮط )ﮐﻮﯾﺮ(‬
‫ﻟﻮط‬ ‫ﻟﻮت‪ /‬ﻟﻮط )ﻗﻮم(‬