24 Γεωφυσικός

Παγκόσμιοι χάρτες
κόσμος

Χαρτογράφηση του ουρανού

Όπως οι τοπογραφικοί χάρτες μάς βοηθάνε να εντοπίζουμε τη θέση μας στην επιφάνεια του πλανήτη, έτσι
και οι αστρονομικοί χάρτες, με ένα παρόμοιο σύστημα συντεταγμένων, δείχνουν τη θέση των διάφορων
ουράνιων σωμάτων. Τα πλανησφαίρια (αναπαραστάσεις του ουρανού σε επίπεδη σφαίρα) βασίζονται στην
ιδέα της ουράνιας σφαίρας: μιας φανταστικής σφαίρας η οποία περιβάλλει τον πλανήτη Γη και πάνω στην
οποία απεικονίζονται τα αστέρια. Δύο κοινοί τύποι αστρονομικών χαρτών είναι ο πολικός και ο διμηνιαίος.

Η ΟΥΡΑΝΙΑ ΣΦΑΙΡΑ
Μια φανταστική σφαίρα που ονομάζεται ουράνια εκτείνε-
ται γύρω από τη Γη και αποτελεί τη βάση της σύγχρο-
νης αστρονομικής χαρτογράφησης. Χωρίζεται σε
ένα δίκτυο από γραμμές και συντεταγμένες, α-
ντίστοιχες με αυτές που χρησιμοποιούνται
στη Γη, επιτρέποντας στον παρατηρητή
να εντοπίσει εύκολα τους αστερισμούς.
Ο ουράνιος ισημερινός αποτελεί προ-
βολή του γήινου ισημερινού στο
διάστημα. Ο βόρειος και ο νότιος
πόλος στοιχίζονται με τον άξονα
της Γης, και η εκλειπτική (ο μεγά-
λος κύκλος που γράφει η Γη
στην πραγματική της κίνηση
περιφοράς γύρω από τον Ή-
λιο) συμπίπτει με την τροχιά
πάνω στην οποία φαίνεται
να κινείται ο Ήλιος.

ΟΥ
ΙΡΙ
ΦΑ
ΙΣ
ΗΜ
Υ
ΙΟ
ΡΕ

ΒΟ
Υ
Ι ΚΟ
ΤΡ
ΑΣ
Υ
ΤΟ
ΗΣ
ΜΕΤΡΗΣΗ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΝ ΡΤ
ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ ΧΑ ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ
Αφού κάποιος παρατηρητής εντοπίσει ένα αστέρι
ή έναν αστερισμό στον ουρανό, μπορεί να χρησι- ΜΕΓΑΛΗ ΑΡΚΤΟΣ ΤΟΥ ΠΗΓΑΣΟΥ
μοποιήσει τα χέρια του ως όργανα μέτρησης. Ένα
προτεταμένο δάχτυλο, όπως στην πρώτη εικόνα,
μπορεί να σχηματίσει γωνία 1° με το σημείο στο
οποίο έχει εστιάσει ο παρατηρητής και χρησιμεύει
στη μέτρηση μικρών αποστάσεων μεταξύ των
αστεριών. Η κλειστή παλάμη (δεύτερη εικόνα)
σχηματίζει γωνία 10°, ενώ το ανοιχτό χέρι (τρίτη
εικόνα) αντιστοιχεί σε γωνία 20°.
Ένα δάχτυλο Κλειστή παλάμη Ανοιχτή παλάμη
 ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟΣ ΑΤΛΑΣ 25

ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΧΑΡΤΗ ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ

Οι αστρονόμοι χωρίζουν την ουράνια
σφαίρα σε τομείς που επιτρέπουν τη
λεπτομερέστερη και συστηματικότερη
μελέτη του ουρανού. Οι χάρτες δείχνουν
μια συγκεκριμένη περιοχή όπως αυτή έχει
παρατηρηθεί από ορισμένο σημείο σε ορι-
σμένη ώρα, ή εστιάζουν απλώς σε έναν
συγκεκριμένο αστερισμό. Για να οριστεί η
θέση ενός σημείου στην επιφάνεια τη Γης,
Μεγέθη
χρησιμοποιούνται οι συντεταγμένες που
ονομάζονται γεωγραφικό μήκος και πλά- αστεριών
τος (μεσημβρινοί και παράλληλοι). Στην
περίπτωση της ουράνιας σφαίρας, όμως, Αστερισμοί
χρησιμοποιούνται η απόκλιση και η ορθή
αναφορά. Οι παρατηρητές που βρίσκονται
στον ισημερινό βλέπουν τον ουράνιο Ο Γαλαξίας
ισημερινό να περνά ακριβώς πάνω από
το κεφάλι τους.

ΑΣΤΡΙΚΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ
Οι ορατές περιοχές της ουράνιας σφαίρας και οι
τρόποι με τους οποίους κινούνται τα αστέρια στον
ουρανό εξαρτώνται από το γεωγραφικό πλάτος
στο οποίο βρίσκεται ο παρατηρητής. Όταν αυτός
κινείται βόρεια ή νότια, το ορατό κομμάτι
της ουράνιας σφαίρας αλλάζει. Η θέση
του βόρειου ή του νότιου ουράνιου
ημισφαιρίου στον ουρανό καθορίζει
την κίνηση των αστεριών.

ΣΤΟΥΣ ΠΟΛΟΥΣ
Στο Βόρειο Πόλο, τα αστέρια
μοιάζουν να περιστρέφονται
προς μια κατεύθυνση και στο
Νότιο Πόλο προς την αντίθετη.

ΣΕ ΜΕΣΑΙΑ
ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΠΛΑΤΗ
Ορισμένα αστέρια μπορεί
να φαίνονται όλο το χρόνο,
ενώ άλλα να διακρίνονται
μόνο μερικούς μήνες.
ΧΑ
ΡΤ
ΗΣ
ΤΟ
Υ

ΣΤ
Α

ΡΙ ΣΤΟΝ ΙΣΗΜΕΡΙΝΟ
ΚΟ Τα αστέρια φαίνονται καθ’
Υ
ΝΟ όλη τη διάρκεια του χρόνου.
ΤΙ Βγαίνουν από την ανατολή
ΟΥ και χάνονται στη δύση.
ΗΜ
ΙΣΦ
ΑΙΡΙ
ΟΥ
ΤΥΠΟΙ ΧΑΡΤΩΝ
Στη διάρκεια του έτους, στον νυχτερινό ουρανό διακρί-
νονται διαφορετικοί αστερισμοί καθώς η Γη κινείται
γύρω από τον Ήλιο. Καθώς η θέση του πλανήτη πάνω
στην τροχιά του αλλάζει, η όψη του κατά τη διάρκεια
της νύχτας στρέφεται προς διαφορετικές περιοχές του ΠΟΛΙΚΟΙ
διαστήματος. Αυτός είναι ο λόγος που βλέπουμε διαφο- Η ουράνια σφαίρα χωρί- ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΙ
ζεται, συνήθως, σε δύο Έξι διμηνιαίοι χάρτες απεικονί-
ρετικούς αστερισμούς ανά εποχή, ενώ γι' αυτό υπάρ- χάρτες: σε αυτόν του ζουν όλους τους αστερισμούς,
χουν και διαφορετικά πλανησφαίρια: χάρτες βόρειου και βόρειου και σε εκείνον οι οποίοι φαίνονται καθ’ όλη
νότιου ημισφαιρίου και διμηνιαίοι χάρτες του ισημερινού. του νότιου ημισφαιρίου. τη διάρκεια του έτους.