,

I'CC·~.aJI;m;~a.a~C_!iee;gCla;gli'!XI!~~

;It 0 Z D Z I A L III.

§ 68. Opisato ai~ til ci,gle wypraw~ IZcz~sliw. do Moskwy Krola Wfadysfa;a at do z.wal'cia po .. ioiu, dla nieprzel,wania od tey strony Czyteloika uwagi; lecz e~as it zwr6c:ic teraz na sprawy publi-s ezne ze stron inszyeb Polski, podezas teyze woyny zacbodzllce, iako i wewnl!trz kraiu tocz,ce aifd. A naprzod prsjchodzi mowic 0 woynie Daymniey zasfuzo~ Dey .i spodziewaDey od Polski, ~o iest 0 woynie Tureekiey i napadnieniu . kraiow Pol~kich przez Tata« row. Panowaf pod ten ezas w Qttomanskiem Paostwie Amurat IV. po bracie rabitym Osmanie i po Stryiu swoim Muslane z Tronu . strfcoDym prawy Dast~pcaf ezfek nrlody, dumny, pOPfddliwy; a oraz fatwo Ii*«! .cudzym radom,swoiego stafego zdania niemaiqe, powodownc dai,cy. Ten Die pomni,c na niedawno ,zawarty po wyprawie Chocimskiey z Polakami pok6,.~ clat sifA snadoo Daktonic do .zerwania onegd, rludzony obietnicami 200,00'0 czerwonych zfotych,· pieni~i.nych na tfA woyn~ positkow, i inszemi pfonnemi nadsieiami od Poda... Moskiewskich do Carogrodu przydaoJ nycb w celu poduszczenia do woyny Porty z Bze.cztpoapolit, i rozerwania sit Polskich. Podburz,,' .paywi~cey i przywi6df do tego ultodoletniego Sult ana, hardy i wicbrzllcego. ulllyafu czfowiek Abbasi Basza Erzerumski, ktbry gdy mu sifA skryte bun-

• HI

•

Digitized by Google

'(9Q)

towDin. zamiary niedawne pod popraedDim S1lftaIh'JDI "Prowineyi Babilonskiey nie udafy; przedsiewzillf U. nikaillc upadku I"ego, Y( iDlzey stronie' Ottcmanskiege Panstwa gcrliwym iUfcl obronct sfawy iego . pokazac. )liodosc 7.bytnia i niedoswiadczenie Amurata wsrod roskosz tylko Seraiu schowanego, czynifa otuchtd AI>basie, ze skoro nakfoni' Pana do swego zamiaru i pierwszy ten zaw6d Izczfdscia pOlOyilniemu sifd bda, faIwo . ma nadal b~dzie -pod imieniem mfodego Ce~ ana rz,d eaty w Panstwie podgarn,c. W tym eelu .yle eZyDa starania i zabiegow, iz tego iedeo dok~zaf 'W Dywanie, ze sam byl za wodza naywyzszego natt 'Woynfd przeznaezouy. Wystawiali sobie nade"lIzytko Turey sposobnt 'por~ do korzystaoia z Pols~i woynt Moskiewakt zatrudiliooey,. &faby odpor od woysk mei'icznych Polskich w kraiu RZl;!czypospolitey przy scia~ nie Tureckiey stoi,cych, nareseie nadzieia pozyskania za to od Moskwy niektorych krain blisko morza Kaspiyskiego pofozonych, ieszcze wit;Cey powaboW'

przyda wafa. ,

§ 69. Tym celem rozkazaf Cesarz Baszy Abbasi, aby wezwawszy naprz6d hordfd Tatank" tudziez Woiewodow Multapskiego i Wotoskiego, ruszyt sam tl czesc woysk Tureckieh, ktore wtedy pon,iiey Belvadu Dad Dunaiem rozfozone byfy. Dopeinif tege niebawaie Abbasi i wy~taf przedem do Polski Tata.r6w Budziackich, ktorzy we sroo lata 1633. prze __ szeMszy Dniestr po nizey Cbocimia pod WioHt Rin. QUgll na Podolu, z tak, szybkoScit okoio Kamienca Da szesc mil kraiu prsebiegli i spustoszyli; it Diaa .it wiese 0 ichDadchod,HDiu W tamtym kraiu fuea-

Digitized by Google

.. , in!' nazad z- fupami powracali, Sdyl legol nmego dnia jio .wpadli, do Multan li~ przeprawili (n).

S 70 Wfnd'ysfaw niemog,c rozpocz~tey .nlney wyptawy na Moskw~ osob, Iwoi, odstfPic~ poruczyf h,t obronlji tey iciany kraiu Hetmanowi W. Koronnemu Slaoisfawowi Koniecpols1iemu, niedawno po wst,pirniu Krom nil tron na pier"Sle krzesto .. Senacie Kasztelanii Krakowsk"iey posunionemu. Nie. zawiodt nadziei Krola w tey nBywaznieyszey sprawie Oyczyzny, M,l ten peten wieku i doswiadcaenia, uesesuik niegdys I zwyci~ztw ZaI'kiewskiego i Idfjilki iego pod Cecol'" na borey wzittty i i~czl!('Y w TuFeckiey niewoli w Carogrodzie, za powrotem z niey; wyniesiony na . wylsze woyAo"e stopnie, sf-dwnym hyt niegdys pod Haraersztynem ao Stycznill .627 roku' zwycittZCf nad liczoem woyskipm Szwedow pod Jenerai'ami St r efem.i Teufelem przywodzonych. Niezawiodf oezeki .. ania Oyczyzny, bora bezpieezeristwe 8wbie od. Podola ~ Uk rainy wi~cey na przymiotach iego, niz na warownych twierdzach j hcznych ufeach poktadata •. Wnet bowiem Koniecpolski rUlzy'WIzy z Baru na Podolu, gdzie z woyskiem lezwf', biegt spieszni~ ku Dniestrowi, DB odgfol strat poniesioarch del rodakow, leez gdy dowiedziaf sifd 0 ucieeece iuz Tatarow, seigae onyeh postano.if; i wzi~ws%y 2,500 iazdy z woyska kwarcianego oprocz Kozakow. wpadt do l\Iuhan. Tam w srodku prawie kraiu natrafif na koc.zui,r.ych bezpieeznie pod Sasowym rogiem i dnill 24 J.ipca.1633 porazif, rozpro'ilzyf, wszytkie fupy I Podola odebral, wiele, w niewole nabraf, a mi'lrlry

(Ii) Piu,cii ,.. E.roniet karia 463:

1

Digitized by Google

\

innemi p~la ze znaezoieyszych Tatarow, z.ktorych byi ieden Murza zi~e Kaotymira.' A ,bytby niemal . , wszytkic.'h wygo~bif, gdyby nie ieden rfuz.lec $HDego ich dowodzcy, wyhiegtszy zelwey powinn08~i. Da ezaty; nie ostrzegf pasz'l0ych konie Tatarow 0 nagle Zligrai.ai;acthn od Pblakow niebespieezenstwie (0).

S' ,I Tym csasem rozuerzaf s~ odgf08, ze·.Abbasi Basza przeseedf Dunay z mnostwem woyska, .. wielkim obozowjm destatkiem i i.e dtzy ku Polsce. Hetman Koniecpolski niemaiqc dosttltecznego woyska, na zastawienie sifd tak hcznemu nieprzyiaeielowi, ani zoi'nierzftwt'icey reg~arnego nad to co mid, 18Cil!gD1jC niernogilc na ~ofd Rzeczypo~politey Vi 1ak krotkim czasie i : bes naradzenia siE3 z .KrolhD i Se .. natcm; . zehraf co mogt na pr~dce Zortoierza nadwor ... nego od Pano_w, iako i Kozak6w Zaporowskich do ohozu swego, a dowiedziawszy sifd ,ze Turcy zblibll si~ iuz do granic I prosto ku Kamiencowi dtzyl4 sam pod t'dz Twierdzq pospieszyt,i.Wl "yniosiem. miescu,sk,d dobrze Dniestr i Choeim widziec maina, oboe swoy zatozyf.. waf, i szeroki row wnet rzucit i podfug prawidef sztukiwoyskowey mocno oh. ",arowat. Przekena.ny u siebie ze mu raC2ey • tym nagfym raaie, przema.gai~cey liezbie niept'zyiac:ioiom W obozie dobrze warowDy-m si'i! epierae, nizeli caiy los 9yczyzny na szanc Vi iedn6y bitwie z niepr¥yra..,. cielem ,w sile daleko przewyiszai<1cym lekkomyslnie stawi6'lIaldy. Samego bowiem ,woyska Tureckiego 30,000 liczono, Tatarskiey hordy na r 5,000, a z Mul"! tnn j Wotoch okofo 10,000 zebranych posi!kowych

(0) Piasecki w Kronice k,rta 4(B.

Digitized by Google

( 93 )

ludzi: kiedy Polskiego kwarcianego oa iotdzie· regu~ Jarnym 4~6oo tylko pod Hetmanem byfo 1 a szesc tYQficy kilhset . glOw eo wybraoszego zof'nierza, z nadwor ..

\ RIch woysk Paoow Pol-skich, Die liez'1c przytem Kozakow i reszt, zgrai eiuraw i gawiedzi obozowey do fupieztwa tylko zdatnieyszey. WszaUe zofnier~ ten ·nadworny wiedziony pod chol1gwiami wtasnelDi, m~Z6w gorliwyeh oa obl'"onfA Oyezyzny, luh icb namiesnikew stat za liczne Bisurmanew hufee , kt4rych Die mifoSc kraiu, ale -slepe posfu,Szeostwo woli Panl, Jub 'chCdC bogatego fupu do walki wiodta. lakoz t~dno nieoddads winnego ,hoMu cnocie i garliwo. sci 'm~!Ow spiesznie stawil!c,ch na pierwszl! odezwt Hetmao~k. chorqgwie swoie, trudno niewspomnied tu ich imian, iakiemi byli: Janusz Xi,ze Wisniowiecki Kooiuuy Kor: ~ 1,500 dobrego tmDierza pr1.ybyfy. Misko ~,ooo roinie zbroynego ludu J ... ubomirskiev

, goWoiewody Krakowskiego pod ieneralnym Namie· snikiem i:trnowieekim przysfunych. 1,000 ludzi od Tomasza Zamoyskiego Kanclerza Koronnego, od Ja-

. nusza Tyszkiewic~a Woiewody Kiiowskiego 500; toz od Hieronima Sieniawskiego 300, Jerzego Xi\lcia Zad"awskiego blisko tysi,ca, tudziei. Bctmistrzew Choy. skiego, ~ieDlierzyca i Sieniuty co po trzy chor'lgwie z soh, do obozu przyprowadzili( p ).

§ 7'1. I)rzyciun~f tedy z woyskami swemi Abba" Basza nad granicid' Polskq, j stan~t napezod pod

Cp) Wyszczeg6lniail! to: S~muel Hektor Szymanowski w Marsie Sauromatskim i Samuel z Skrzypny Twardowski Da k. ~41 l 264 w poemacie 0 "yprawach woienD1ch Wlady.taWjI IV.

Digitized by Google

( 94 )

Ulcieczkiem, Dad hrzegiem Dnieatrowym, nie Mug.,. potem w Sobot~ doia ~~ Pazdaiernika .633. reku w eczaeh ebozu Polskiego rozwinllt silt pod Paniowcaani na Podolu, Tam p'rzyi~ty by'" zaraz g~stym kartaczowjm ogniem z dziaf polskich, 'ukryt,ch w zasadzce, . rowami, krzakami i darniem zasfonionych. A gdy na wyparowanie onjch zb.mt~d i otworzenie sobie wolnego miesea do ussjkowania . s~ znaczn, sifV s"oild obrocH,' odni6sf wifJksZlJ ieszcze kl~skfJ i do 5Qo gMw utracit zabitych, pl'OCZ wiltcey 'ranionych. Zwrocit wi'ijc potelh, ufce swoie ku dolinie Muksza i ztamt,d, gdzie mu zadne zasadzki Die przeszkadzaofy, Jlrzyszedf tut przed obOz Polski, i tak &i~ uszykowaf, if! na ' prawem skrzydJe Tatarow, na lewem Wofochow i Ml;lltllhczyk6w, a sam w srodkll i na czele z woyskami Tureckiemi si*.j umiescif. Til dawszy nieco wolnego mj~sca do' ·bnrcow, aby PoIIIk6w Z obozu do bitwy wywabie, gdy .idzi le ci pod chortgwiami swemi Die poruszeni stali, i w mafey bardzo Jiczbie tylko 'na szczegolne hare. z za okopow wybiegali, rozkazai uderzye Talllr'omi Turumi pomieszanym na Jewe skrzydfo obozU''Pa'lskiego pod Mikofaiem Potockim b~cllIce, a Wofoch'om na to' stanowisko gdzie J.i~ze Wisniowiecki dowodzif: sam zas natrzed na srodek woyska pod Helmanem Koniecpolskim sobie zachowuiac, J zaiste iut Tataro-

• vie przeclarli si~ byli do naszych w stronie iedDey doliny Muksza zwam,y, a zle strze~oney i bronioney od Max.ymiliana Brzozowskiego namiesnika z Pulku Woiewody Buskiego, ale nadbiegfszy Krzysztof Wi-

. chrowski Rotmistrz i wnet insze Xi'_cia Janusza Wiiniowicckiego pod Kapitanem Swarszewskim· piesae

"

• Digitized by Google

...

( 9$ )

toty w poaitek, _zapftd ich watrzymafy, a ogien kartaezowy I wdow' obozowych, do ready zblizODych rozproszyf. .Zas wotosza i Multanczyki od Turko. przeciw stanowjsku Xi~cia Janusza Wisniowieckiego przywodzeni do potjezki, nie maiIJe r~czney strzelby, na gofe szable naseych < wyzywali, wszakZe ledwo co \ifjj starfszy z Polakami (myslte po ehrzeSciansku Ie

11f2 bie nie godzi la, pogan z chrzescianami ) tyt po-

. dali (q). Co widz4C Basza Abbasi, przymuszaf swoich, aby wszelklJ moc:a okopy naszjch dobywali; lecz Polakow dobrze. do, obrony przygotcwanych zDalezla i ani spfachcia ziemi opanowae nie mogli. Omylony nadziei, tatwosci Turczjn , sztuk, zayse chciat na'zym: postrzegtszy bowiem ze nasi iedD' bram, w,hiegali i wracali sif2 do okop6w, mniemaiqc i1 naytatwieyszy tam hyf wstfjjP orfjjtowi, ze wszytkiemi si .. fami tam si~ obrocjt j z tytu na naszych uderzyf. Zaczem Hetman Wielki w kofo musiwI-obrocic chorllswie. co si~ stafo bez zadnego zami~sz.'nia. a Turey z wafow tak ~czn. strzelbt i dziaiami Polskiemi puywilai, ie w wielkiey liczbie na plaeu legli i coCo,e Sifi musieli pod noc zapadai,c" naszym 'Wygran~ zostawuiqc tr),

§ 73. Wil4c Basza Abbasi obawiaiac si~. aby na 0- statnil! nie przyszedf kl~sk'-1, kazaf zatr,hic do odwrotu i spiesznym' krokiem iut pozno iii noc trzy mile uezedlesy, Die oparf si~ a£ 'W dawnych: obozowiskach swoich na drugiey stronie Dniestru w Mu(tanach na przeciw wiol'ki Biriczuga. Ani si, Jam iut wi~cey 'oa Pod ole wrocd, l,Ile potem tylko miasteczko

(1) . Piasecki DS k, 464.

(r) Racizi"m w Dya'1uJZli .woim pod' d: u PazlU: 161~.

Digitized by Google

.( 9t? )

StudzieDDic~ nad Iirzegiem'lJniestru, nie daleko od

I

,obozu. s\vego bfd~ce, po wi~kszey cz~ci od chfopstwa

bronione, w amunieye Die wiele opatrzone, szturmowae kazat. ' Dobywaf go przez/qafe trzy dni Turek, na koniec straciwszy przy dobyciu blisko tysi,!ca swoich ludzi i, potem one spaliwszy, coro'll sit; z,a Prut, i ze zima iuz blisko nastf,lpo\taia, udaf si~z woyskami Dad

'Dunay. A co nie dawno pelen hardosci i pogr6f.ek 008 folsl% wpr~dce miaii,! poclrlonqe, wkrotce tak sam ponizony :.tostat, ze mu sild przeciwnie Pclakew lldkac i z halib, przez Wofoszczyzn*il cofad przysrlo. A~oli cat'! t'l! niepomyslDI! swoi~ wyprawt;j, za swietne zwyci~ztwo Dad Polakarni odniesione,w Cvogrodzie udawat. Wit;;zniow nabranych z prostego gminu Polskiego, za znakomitych brancow Cesarzowi zasJat. Dnrowaf lez Suftanowi ied0'l! Pannq Polkld pit;jkoey urody \V niewolq zahran" bogata i'l ustroiwszy, udaiqc iakoby Cork, pierwszego Hetmana 'Polskiego byta, lubo len zadoey corki Die' nliat.

§ 74. Nie scigafo atoli woysko Polskie spfoszonego nieprsyiaciela, ale si~ w obozie podKamieneem statecznie utrsymywalo, razdla lego ze Hetman K.oDiec· polski nic nie chcial wdye na niepewny los woyny scigai'lc z maf, swoich garScil! po obcym kraiu, daIeko wi'ijkszt liczh'il nieprzyiaciOf i nie chciai'_ na siebie sci~gnqc obwinienip, _ gdyby zt'ld przeciwnosc iaka i strata wypadta: .pcwtore dla tego, ze .Panowie Diektorzy przy nim. b~d'lcy bylitego zdania; iiby wtargnienie to Abbasi Baazy w graniee Polskie, lubo 'z wyrazlu~m zgwafc:eniem pokoiu, pokryc tyDlczas~o cieorpvwosci'l i raczey przezposelstwo wprtod do Porty, wyrz~dzoney dQcbodzi~o krzywdy, a nie zaraz W ot-

D'QitizedbyGoogle,

( 91 )

wartf wdawtlc ,i~ woyn~ z nieprzyiacielem mocnie1~ szym, zwfaszcza w tak trudnjm na Rzeczpospolitt czasie, kiedy dose si~ miato do czjnienia z Mosk"t, a od Szwedow burza wisillfa.

§ 75. Za podobnf teZ rad~ 1II'ysfany byf 111' krotee od Krola do Turek Alexander Trzebiriski Podkomorzy Lwowski (s). Przeiechaf on slcz«;lsliwie ~ miesiqcu Lutym przez Wof08~czyznfJ, gdzie od Moyzesza Mohay Woiewody ludzko przyi~ty, ale w dalszym ci~gu tego poselstwa doznaf wielkich trudnosci, bo oprod drag pod por'ij zimo"l! w Bulgaryi prawie nieprzebytych, _zatrzyrnany byt z rozkazu Abbasi Balzy iuz przeprawi'Wszy si~ przez. Dunay w kraiu- Bulgarskim 'w Prowadyi (t). Tam z poczgtku pod zrnyslo» nemi pozorami przytrzymywany, daley pod naysu. rowszemi grozbami byf przymuiZany, zeby poselstwo swoie odbyt przed nim samym tylko i tam/.e na odpowiedz oczekiwaf, zwfaszcza ~e nie wioz~c dla Cesarza podarunkow, niemiaf po co do Carogrodu dqzye. Nie rad b)f bez "'!tpienia poselstwu Polskiemu Abbasi, obawiaiac si~ aby Trzebiriski, ink miat zlecenie, sfusznemi przekladaniami Sultana od podniesienia tey woyny nie odwrocrl , ahy wdania si'ij Poslow cu-

(I) Trzebiriski byl, herbu Jasirz~!:Iiec, lostal potem Biskupem .Przemyslskim i Podkanclerzym KQroooym, pisat li~ I Czy~ykowa, a utraciwszy dwoch synow w mlodym w.ieku i £on~, zosta] Xifidzem, potem Opatem J~drzeiowskim, j~ lata: lyl tylko na Biskupstwie,. umarl R: 1644. MIl~ wielki w Radzie. Potocki in centuria virorum, na k: 318 tak 0 nim m6wi: Trzebtnium lepe requirat aftilS nostra, posteritas equabit

Taro.

, (t) Pl'Owadya mille milS leellko JIlitdzy Adryanopolem i Du-

naiem,

~3

. Digitized ~y Google

.( 98 )

thoziemlkich ' u Porty bfCdfAcych Franeuzkiego Iub~ .. $ana Niemieckiego nie uiyt; i aby insze sprawki iego i faisze na iaw nie wysziy: gdy! on niepomyslnose . swoiey do Polski wyprawy, wszelkiemi sposobami ukrywat.owszem wystawit mlodemu Cesarzowi za bardzo szczljlsliw,. a spaleniem Polakom Studziennicy (u) miasta iak udawafwielkiego i znakomitego, arcy siawn'!. Lecz Posef Polski, M,!z niczem nieustraszony, nie daf si'-l od przedsi~wzi~tey podro!y do Carogrodu odwiesc, i lubo Abbasi przez chytrosc swoi~ na rozne go Diebezpieczenstwo oarazit, na drogach zasadzki porobif, przeiazdy pozatruduial, i niedopuszczaf aby wiadomose o przybyciu iego do Carogrodu doszfa , atoli 00 pogardziwszy ~zik'l Turczyna pretensya, przy tern si ~ oswiadczeniu stale utrzy~ywat, ze przed uiki min .. szym spraw~ swego poselstwa Die zda iak przed samym Suftanem. a w tern skrytemi drognmi potrnfif listy swoie do Carogrodu dostac, zaniest! skarg\l do Por.ty na to swoie zatrzymanie, i uzyskac pozwolenie Day~yz8ze bezpiecznego do Carogrodu przeiazdu (w). Na ten przystany firman , iak pioruoem zapoli] sifJ gniewem Abbasi j poiecliaf spiesanie do Stambufu, wyprzedzaiqc przyiazd Posta i wystawuiac go u Porty, iako czfeka wichrzqcego umyshr j w z,!daoiach 5\\'0- ieh nieograniczonego.

§ 76. Lecz male te ieszcze byty przeciwnosci Trzebiriskiemu, znalazf bowiem za przybyciem swoiem

(u) Studziennica by to to miasteezko bardzo nie wielkie na Podolu, nie daleko Dniestru polo'£one, dziedziczne wted, Potockich.

(w) Piasecki Gesta Europa! k: 474, taUe Wassenberg Gqla

:Vladislai k, 152, W Cz~scl III. '

Digitized by Google

do Carogrodu wi~ksze ieszcae od Moskwy" kt6rll przez, poselstwo swoie : ofiaruillc znaczne korzysci dla Porty, obiecuiqo wracie wszytkie koszta woienne, sHonifa i'l do przedsi~wzi~cia woyny przeciw Pol set' , i iut tym koncem znaczne przy gotowania przez zim\l poczynione, i woyskom do zbierania si~ ku Dniestrowi rozkaz wydany zostat. Do czego Z tern wi~ksZi 0- ehott i czynnosciq zabierali sif,! Turcy, fe przekonani byli u siebie, if. na Moskwie potrzebuiqcey ich mocy, i pieniadze i kraie iakie zyskaifl, Polakew rozerwaoych' woyn~ Moskiewsk, fatwo zmogf, i hanb~ z woyny Chocimskiey pod Osmanem Cesarzem po .. niesionq na zawsze zetrq, Na taki stan rzeczy, natrafiwszy II Portj posel, nie dziw, ze mu naprz6d oznakaw publicznych, CZCt wy,1'Zc}dzaney zawsze posfom zagranicznym ublizono, i ~e przybywszy na koricu Marca do Stambutu, ledwo raz tylko do cblicza 511- mego Suftana mfodego , tyle przeciwko niemu iuz uprzedzonego, by! przypuszczony.

§ 77 Nie dtugo Trzebinski po przyieidzie swoim stawa si\l Daprzod u Kaimakana, miesce nieprzytomnflgo w Carogrodzie naywybzego Wezyra zast~. puiaeego. Potem uzyskawszy przez tegoz naznaezenie czasu audyencyi u samego Cesarza, wpl'owadzonybyi przed icgo oblicze. Wnet sam zapytaf sif,! A murat Dad zwyczay inszycb Cesarzew, z groin, do postrachu wszytkicb h\larzc}: FO co przjiechai? nato Posef ie, przrhyt od nowo ukoronowanego Krola do noweffo Cesarsa dla aznaymienia dawn,,;, oh.tczaiem przriazni sqsiedzlcier t dla utwierdzenia prZjl1lierza niegdJ·j zawartego z Cesarzem So. limanem. Wtfhn Amutat z iywoscit mu rzecze:Nle (J

Digitized by Google

( '00 )

po1r.o/u III i 0 utwierdzeniu prz rnzie1'za, ale 0 pa~lney woynie mowiC wam trzeba: ani inaczey

, migdzY,mnq, ; Krolem. Polskim niemote trwad sfi. siedztwo t przyiaf,/t i.adn.a; t:Flleo ,.del, wiarg "ielleiefJo /J'/ahometa z cate", Krolestwem pr~yymie, haracs ialei rocsny postqpi, zamlei pograniczne nad Dniestrem zburzyc leale, i Kosaleow do szczgtu

. .

sniesie. Na co odpowiedziaf Posef: Polakom, naro-

dowi iyiqcemu w naywigleszer wolnolci, samo .spo-. mnienie odmiany wiarr, ptacenie haraczu i zbu ... \ rzenia, ~amkow lest, na.r:nieznoinie!~zel~, zwlasz~ csa pole, tyiko prawlce ,ch orgi.a "9c slg. 1Rog9~ 1

"C~oc tu sam dla utwierdzenia pokoiu od Pana \

mego przrb,rlem, brzydzg .rig temi trzema nayha- 1

niebnieyszemi rzeczami i .woJ·ng mam za nayucsciws-zy Irodek. Rozgniewaf sif6 Amurat· na to iu-

~'lWszy sild bufata tak daley mowit: Albot. mnie nleuznalesz za takiego MOllarchg prsed ktarego mle-

czem dri9 wszytkie na eatrm lwiecie narody? Znam

Cig Cesarzu: odpowie Posel': wielleint Mocarzem,

leez ~ 10' wiem taide, zem tit od mego Pana przr ..

sfanj, 'ip.ko od rou-nego i'nnrm Monarchr. Kiedj -

tale, pr~er"af mu zywo Amural: to wniydg :. niezli-« czonemi . U(oyskami NIemi do Polstd, dobgdg ntegQ hlltata,a ogniem l mleczem do ostatnter ifl- ruiny

~ zagindy przywiodg. Ir twoter iest mocy p,odnieJ,ci

worng Cesarzu, rzek] na ostatek Posef, a w mocy

Boga zWjCit;ztwami wfadq.c. Dobgdzie ,. Krol U·iadr.rlaw .rIawny zwycigztwy S1Poy, pa{a.sz., zar-

dze"e w oc~y Monarcfza Monars$e, sita na s~ poy.

dzie, a z naszey slronr lepssa SprClWQ leu pomoc,y.

Digitized by Google

;

•

( 10 I )

stanie, co iul i fortuna niedawno pod Chocimem i w H'otoszeck rozsqdziia (.t:).

§ 78 Wstrzldsli siEd Tureccy Ministry na spomnienie kl~sk niemifyell, a bardz'iey oa to ze CeAar21 t'1 zMy wroiby mow. Chrzeseianina dai' si" uoizye. Nawet eafy Carogrod . w poruszeniu zostai", a Kai. makan 0 gfow~ swoild sild l'ijkat, it tak wieJkiego Monarchlil w nieprzyiemnq rozmow~ z .iednym wlilaf wysfaDnikiem. Rozeszfa sild wiese baieczua 0 tern

i po Azyi, z dodatkiem, i.e Die Cesara na Posta, ale Po .. sef na Cesarza (co wszytko fat~zem by to), ilJf sifd' do szabli, Sam zas Amurat wielkomyslnosciq Posta, mocnemi cdpowiedaiami, smiaf,! za wolnosci, mow4 ~dawat si~ bydz zdziwiony, i ui~ty, kiedy rozpowiedano VI Carogrodzie, ze obrociwssy Sl~ potem do swoich Ministrow to wyrzekf: takiemi powinni .. scie bydz stugami. To pewna: ~e Cesarz nie iuz 0 .. strzeyszegc na ostatnie slowa Posla nie rzeH (Y), ale pozdrowiwszy, odeyse mu kaza", a Mioistrom swoim, aby go z pokoi6w . przyzwoicie odprowadzili, zalecii'. . Tak tedy odprawionj od Sultana Trzebinski, musiat iesscze czas nieiaki w Stambule pozostae, przytrzy. many przez intrygi Baszy Abbasi, ktory mu ani do Cesarza wililcey przystepu, ani. do Porlow mocarstw Chrzesciariskich niedopuscil, oprocz widywaDia Sekre .. tarza Posta Hollenderskiego, silnie sprawy MOikiewskie dla zysk6w handlowych w Dywanie popieraiqce .. go. Temu obfLldnie dopyturqcemu si~ prawdy 0 zgn~. bieniu . woysk Polskich w Moskwie, i zabiciu brata

(.zo) Wauenberg karla 154, w CI~sci II. ' Cr.) Wasscnberg karta 15S, i dalsse,

Digitized by Googlc

( 102 )

Krolewskiego, list.r Hetmana 'Koniecpolskiego 0 tryumfie Krola nad Sebinem w Moskwie na zawstydze .. nie pokazaf (z). A VI czasie tak przeciagnionego pobytu swego, gorica do. Hetmann W •. wystac z doniesieniem ° wszj tkiern sposobnose upatrzyl. Turcy bowiem niezawodnq woyn~ zagrozili, biorqc. za po-

wod do urazy rozhoie . morskie przez Kozakow Ni- 20WCOW na morzu Czarnem popefniane,

§ 79' Tym czasem w oczach ieszcze przytornnego , naszego Posta zywo zacz~li si~ krz~t;l(! Turey oketo 'Woyny, wielkie swoie woyska nad brzegi Dunaiu zgromadzae, ci~zkie dziafa Dunaiem ku Wofoszezyznifc' spfawi~c, i Sam Suitan dla silnieyszego przygotowania tego na Polskq zamachu do' Adryanopola przybyl dnia 8 'Kwietnia. Znowu poruczone dowodztwo nad woyskami Abbasie Baszy, kt6rego za nayzawzietszego niepfsyiaciela Polakow (bo w istocie uit,;ty byi' wielkimi podarunkami od Moskwy) znano: ruszy] wi*.;o

z woyskiem wificey nil aoo.ooo : iak gfoszono Iicanieyszem samych'Iurkow, oprc;i.cz hordy TatarowKrym- . skich'i Nahayskicb ku granicom Muhanskim, niosqe zdaleka przecl sob~ postrach i pogroski na zagtadvSarmackiey krainy. Posef Polski odprawiony Lez nadziei pokoiu z Carogrodu, przybyl szcZI;lsliwie na koricu K wietnia do W ofoch, gdzie mu Woiewoda Mohifa uskarhf sift, i! niepodobny do wykonania firman od Porty dostaf, ahy ) ~,oo,o wo,sh zupelnie zbroynego w krotkimcZ8sie pod g8r~f·em wystawit. Przeto boiqc siEd' okrucienstwa Woiewoda,

(s) Dyaryusz Xi "cia Alb: Radziwilla pod miesitlcem Mar. eem 1634.

Digitized by Coogle

( 103 )

..

labrawszy wszytkie skarby ruchome, do Polski umlollf: a Cesarz przysfat zaraz na iego miesce cd'owieka zbrodniami sfawnego, Polakom nieprzyiazoego a oalud sobie poddany nielitosciwego (a). Wszakie <:ilfa ta chmura na Pol~kt; wielka, straszney zapo-, wiedzianej woyny, wnet sild iak obaczcmy, 0 ncz\jscie Wbdysfnwa rozbrla.

§ 80. Skoro albowiem Car Moskiewski na pruzno

. dot,!d nadzieiami posrlkow i dywersyi, od d·tugo siedz,!cego w l\loskwie Pos·fa Tureckiego fudzony, i znaglony szczljisliwern powodzeniem or~l.a Polskiego musiaf zawrzee pokoy z Kralem. Wtadysfawem, wyiechaf niezabawem i Turek z niczem z Moskwy, a zn' po'Hotem swoim do Suitana., opowiedziawszy doktadnie SZczldshwe zwyci~ztwa Polskie, doniosl nie 'mif'! wiadomosc , iz nie mozna wi'ilcey byfo obiecywae sohie Porcie korzysci iakowych z tey strony, Co Suitau nie bez zgryzoty przyymuiqc, a pogotowiu iatui'lc zfamunego przez siebie lekkomyslme j niewczesnie z Polakarni pokoiu, wysfai' co pr~dzey Sahin Agfd po. sfem do Krola Wtadystawa dla przywrocenia zgody,

§ 81, Zastai on Kr61a w Wilnie wybieral,!cego si-c; do WariZuwy na seym nazulIczony 19. miesiaca Lipca )634 roku (b). Prow:tdzono go prz~zWotyri do Litwy i kosztem skarba kr61ewskiego ciu;le podeymowano, Powrocif pod ten czas wtasnie z Carogrodu i Posel krolewski Alexander Trzehinski i doniosl wier-

~a) Z Duaryussu tegoz.

(b) ~yaryusz tell~e wspomina iakoby Ruskie Woiew6dztwa zyczyty sobie miec seym ten zlo~ony we Lwowie, iako b~d,ee bli~ey granic Tureckich zasrozone od nieprzJiaciela: na

eo hoI nie przyzwoliI. .

Digitized by Google

( '04 )

hie Krolowi na co si~ zaniosl'o w Turezeeh. Pose'. zai Turecki staraf si,. wymowic Pana swego, cafl! winfA ~g\Vatcenia traktatow na przewrotnose Abbasi Baszy zwalai'le, tuJzic;' niepowscil!ganiu fupieztw'Kozackieh n1Iywi~cey przypisuiqc. A ze to nie ~az i publicznie

i prywatnie przed Panami powtarzaf, stustnll odpowiedz ustyszaJ od Kanclerza Wielkiego Litewskiego Xi~cia RadziwiHa, iz Porta samasobie potnnab Ko- - zak6w, na ktorych sifd tak usilaie uskarza; bo nie powsci~g~i~c ad naiazdew Tatarow, dopuszcza kraie Polskie pogranicme pustoszye, wsie palie i rabowae: ogofoeone' prtez to ze wszytkiego chfopstwo musi

od rcli odstepowae, f'lczyc si~ z Kozakami i zycie fotrowskie prowadzie. .1 pewna iest: ze im cz~stsze naiazdy Tatarow bywai'l, tern wi'Ocey Kozactwa si~ ninozy., Tak przefo£ywszy poselstwo swoie przed Krolem Sahin Aga, prosi], aby mogf odiechae; lecz mu imieniem krolewskiem odpowiedziano, it spraw~ wielliey . \Vagi od s\Vego Cesarza przyniosl, na ktor,! bez rozsadku i zezwolenia cafey Bzeczypospolitey odpowiedzi dadz nie mozna: seym tez nastepuie, 11a kt6ry K~61 iedzie, zaczem zeby i on iechaf z 'Wilna nakfaniano: co rad nie rad, miany na oku, musiaf Aga ~-

czynic.

S 82. Maio dai wiary obrasony Krol przytoczonym od Posta Tureckiego 'fIyrn6wkom, nie ufaf przyrzeczeniom zawodnym mlcdego lekkomyslnego Sultana, i pragn~c aby krzywda' z' tak dowoloie zfamanego iWlezo pokoiu, bezkarnie PUSZCzOD'Ilnie zostafa, z'WfasECEa ~e tak iasny pow6d do podniesienia slusznie woyny, i zr~cznos6 do iey dobrze prowadzenia podawala' sift, kazaf iak nay\Vi~ksze czynio przygotowllDia

Digitized by Google .

( lOS ~

do woyny i zgrom~dl.ac na Podole woyska, bore • gotowosci do boiu na graniej' 1\1 ultan (bo iu! z na .. dwornym Panow Polskich zofnierzem do 35,000 lja; ezono ], cedsiennie si~ pomnabfy powracaiaeemi , Mo;;kiewskiey wyprawy putkami i opatrzone byty do .. statecznym woieunym sprzetem. Jui bowiem poft .. ezy!'y ,sild hyly z woyskiem kwarcianem, 'j cudzoziemskiego zaci.,gu pod naywy~sze dowodztwo Hetmana Koniecpolskiego pod Kamiencem Poclolskim nadworne chor'lgwie: iako to: Xi'l.~'!t Jeremiasza Woiewody RUJ skiego i JaDuszaKolliuszego Kor: Wisniowieckich 4,000, Pufk Woiewodztwa Wofynskiego kosztem ivy. stawiony 1,000, Stanisfaw Lubomirski Woiewoda Krakowski OJ'lz pamietny dzielnosciq na wyprawie Cho" cimskiey przeeiw Osmanowi pl,zystat rolnago swegn iofnierza 3,106 gf6w, Pufk Woiewodztwa Krakowskiego ',000, Niemierzyca ludzi 700, Kalinowskiego 300. iO'tnierza Z ordynacyi Xi\!cia Ostrogskiego 2,000.·:taszcza 600, Xi~eia Jerzego Zasfawskiego ',000, JaDusza Tyszkiewicza z -t..ohoyslm Woiewody Itiiow-' skiego 3,000 hlisko gt6w, 'a z Woiew6dztwa Kiiow.l skiego' 500, T'i!f,zynski Woiewodzic przywiddl swoich Kirysnik6w 120 ludzi, XIIlZ'lt' Zygmunta, Januszai Albrychta RadziwiHow 1,000 raytarow, tudziei inseych chorlJgwi od granic Moskiewskicb przyprowadzonycll(c)t Kozakow zas Zaporowskieh i inszych liCZOlJO na 60,000

w pogotowiu. ..

§ 83. Opr6cz tyeh woysk poscilJganych na Pedole, nakazane zostai'o pospolite ruszenie w Koronie i Litwie na seymie dwuniedzielnym w Warszawie dQzonym pod

.' ,

(c) Wyszczeg61nia to taUe Samuel Szymanowski & lUte •• 1i ". Martie Ssuromackim Rok~ 164::& wrdanym.

Digitized by Google

,( J 06 )

ManzaJkiem Gedeonem Tryznt Stolnikiem Wielkldj Lit: Trzebinski zdaf zaraz spraw~ poselstwa w zgro-madzeniu publicznem sejmuiqcych Stanow, z upodobaniem wszytkich, i nauka iak ocho~zo Turcy bynaymniey nieobrazeni gotuilA,sit do woyny z Polsk~, i iak iu! rozpoczeli nieprzyiacie. Iskie kroki, Czytano pe Dim list 1'urecki hardzo ciemno i oboigtuie wzgl,,dem ctrzymania pokoiu napisany, na kt6ry Sahin Aga. Poser Turecki ode brat w ten sens odpowiedz: iz Kr61 o Iepsze zabezpieczenie zachowywania na przyszto~ 'Wzaiemney z Portll przyiaini postara siCjl, ii usiluie przyiozyc si~· _hce, aby w tt~y dobrze iuz znaiomey

. a ta~ niepewney z Porte} Ottomanskq przyiazni co trwalszego ugruntowae, i ze sam tym koncem po skon~ czonym seymie, droge iak naypilniej do ohozu przed- 8i~wezlIije (d). Ale w rzeczy zas samey nie cl~(''lC Rzeczpospolita ci\1Zarunowey woyny tak nagle na kark sw6y sprowadzle, . wysfafa tym czasem do'Koniecpolskiego Hetmana, aby . nieprzyiaciela nie drazuif w niczem , ani przez Dniestr z zofllierzem Die pneprawiat si~. Krol przybycie swoie nie dfugo w tamtfji IItron~ kraiu obiecal. Krotko trwaiqcy ten Seym po doniesieniu Stanom pruz Hetmana Radziwnfa oukonszeniu woyn'y Moskiewskiey, zeszed] naywi'ij('cy na mowach dzi~kui-lcycb Krolowi za rozszerzenie grauie Panstwa zwyciezkim or~zem, Hetmanom za podiete ich trudy, Trzebinskiemu za sprawnose w Turczech, tak,' ze ljaZd ten Seymem Dzi~k. nazwano (COJOItia gratiarum aetoria). Przeeiez na koncu iego zapti'J'A naldDI! woysku pl'Zez podniesione podatki obmyslono,

. (d) P.iuccki w Kronice na k. '477 •

. .

Digitized by GO,ogle

{ 107 )

przy Clem przeszkody Wielkopolanow zabr:rf1 nie mil'" fo· czasu (e). Osoby z Senatu i Stanu rycerskiego w liczhie szesnas.tu do rady Hetmanowi Wielkiemu· Koronnemu ..... yznaczono. Wakanse niekt6rych urz~. dow i starostw , mianowicie po smierci Zygmunta Kazanowskiego od Krola na koricu seymu rozdane,

§ 84. Sahin Aga Posef Turecki doczekawssj si~ ~d Krala i Rzeczypospoliley odpisu , pospieszyf z niesmacznem doniesieniem do swego Cesarza: a glly wystawii' dokfadnie, bawiqcemu w Adryanopolu Amura- . towi poruszenie cafey Bzecaypospolitey, ,Wfadystawa nl~ztw,o, doswiadczone szczescie, odniesione swieie zwyci*i;ztwa i nabytki , ci~gn,ce zewsz,d ku granicom Tureckim woyska Polskie, takie na umy&lc Cesarzs, i radcew iego wrazenie sprawit, i:1 nagle zmieniwszy przedsiewziecie , i ° dun.nych nie dawno zamysfaeh zupelnie zapomniawszy, postanowrf zgody i pokoiu (I) pod iakimkolwiek warunkiem z Polakami szukac.

§ 85. Zaraz \Vi~c Abbassego Basz*.J iako czfekaznanego z niespokoynego umysfu, przywofaf od ",oy~k swoich z granic Polskich do Carogrodu, a na iego miesce wyznaczyt Z3 dowodzc*.l nay wy1szego Murtaz~ Basze, lD~h umiarkowariszego umysfu i 0 pokey z Polakami starae si~ mu zalec'if. Zaiste nowy ten wodz rostropny, ~iegty i swiadot rzeczy, zgot4~ i zlecenie swego Pana maiqc na baczeniu, nie zaniadbnf wszelkich srodkow ku temu, bez uymy iednak powagi Cesarza swego. Z braricami Polskiemi roku puente. go od Tatarow wzi~tymi, -tagodnie si*.l kazaf obche-

, ~zic, niektarycb n3"et przydntnieY$zych bel okupll

(e) Dyaryusz Xi~eia Alb: Radziwilla pod d: 10 Lipea 1634. (I) Wassenberg k. 145•

Digitized by Google

( 108 ) "

uwalnial i prlez nich do zgody Panow Polskich VI ebozie nakfaniaf. Sf'owem: do tego rzecz doprowa~Jif stopnia, i! zrobiwszy naprzod zawieszenie broni z Hetmanem Koniecpolskim, wyzDac:zone zostafy z obudwu stron osoby do robienia dalszych umow. Ale' ~e zasady od Polak6w podane do zgody, to rests ukaranie surowe Baszy Abbasi, za najazd granic, przywrocenie na godnose Woiewody Mohity i ia- ~ s,e zdafy sili} Murtazie Baszy za ·twarde, a z powag=t

: i chwali! Cesarza Amutata niezgodne; wiftc zwfO-

, ('z~c czas po czasie, usitowat do skromnieyszch wa~'uok6wsktopic umydy Polskie i stafosci ich doswiad-' .czyc, .to wynoszCjc nieustaonie. pot\jgfd Tureckiego Panst W11, to radz'lc niedraznienia porywczego Sultana 1

, przez wynioste zCJdania, to nareszcie silnem przygo-. towaniem W obozach swoich, w oczach prawie Pclskich nad granicami rorloJ.onych, straszllc. Tym czasem zas starat sili) U Cesarza swego przez przetozenia swoie j przyiaciot z ufnosci i taski u Pana, Basz~ Abbassego rugowae , (byli bowiem mi~zy sob, osobistemi ~ieprzyiaciatmi) wystawiaf, ie gdy ten iako pierwszy podi~gacz tey woyny ukarany zostanie, gt6wne biddzie zadosyc uczynienie Polakom za z.famanie pokoiu, a 0 reszt~ fatwo przyprcwadsie ich bc;;dzie do zgody, i naostatek tego dopiCj+, ze Abbasse~o (lubo niegdys przeciw Persom hitnym byt i szcz«esliwym) Suftan udusie kazaf.· Dodal j to narescie Murtazi, ~~ iest pewnie uwiadomiony od IZpiegow, ze sam Krol Polski, z woyskiem powracaiqcem Z wyprawy Mo- 5kiewskiey ku granicy ciCjgnie (iakoz w istocie Kr61 .3 Wrzesnia z Warszawy do Lwowa wyiechat) a za ...

Digitized by Google

( 109 )

..

tern ze' niema czasu lU! wi~cey do zwfoki, ie!cli,

szczerae chce uoikn:1C tey woyoy. ,

§ 86 Wprawdzie i Polskiego "oyska sity nie tak

d ' . L Ik ' I d d '_1 , 1634·

o zaczepney la. ty 0 raczey za e wo 0 ooporney

woyny przygotowane byly. Kwareianego bowiem iatnierza regularoego, od dawna pod Hetmaoem W.

03 Ukrainie stoi,cego, o~ kt6rym naywi~ks7.a byfll

sila pi-:eiu tysi~ey spefna giow niebjfo; powracaifcy

z Moskiewskiey wyprawy zwolna si~ na Podole ~if-

gali, przybywaii!ce stamtqd leniwo do obozu pod Kamieniec roty obdarte i "'pOt bose byfy, a w lu-

dzie, konie i brori mocno uszczuplone. W oyska z nadwornych i ochotnikow zfozonego wiele hyto .praw .. dzie; ale to do woyskowey karnosci nie ~ozone, rozkazom Hetmanskim mniey ulegfe, po cz~ci z dru-

§.yny sbieranej od Panillt swoich, n-oi.one, niedosyd dostatecznq obililcywafy pomoc 1(g). Nadto dum niezmierny tza obozem wlek~cey sifd caeladzi (wieezna wada obozcw Polskich, w ktorych gdy 10,000 iatnie ..

na to 50,000 niepotrzebnej chafllstry, wozow i koni liczye byfo mozna), chleb okolicznie biednych rolnikow niesfuszaie objadaiqc, caty mifdszaf po!z,dek, a tylko czesto zabOystwa i pobry w obozach zrtildzaf. Z tych

to wszytkich wzglfj]dew, lubo wypadafo na ziemil( nieprzyiarielsk, wkroczyc, atoli Komissarze woienni przy-

dani Hetmanowi, doradzili wstrzymac na wfasney ziemi to mnestwo, a tym czasem kiedy pora nadej--

dzie zawarcia pokoiu przysloynego dla Polski, nie trudnie.

§ 87 NiedtugC) czekaf odpowiedzi Murtazi Basza na podane przefoienia do Cesarza: prlydan, zos~at

~) Piasecki k. 4i7.

Digitized by Google

( 110 )

znowu z Turcyi 6w Sahin Aga do obozu Polskiego,' donio~f naprzod, I.e pierwszq zawad~ do zgody IU! uprzqtniono, przez ukaranie smierciq Abbas~ego BasZ'ij i ze rna rnocprzyst'lpic z Komissarzami Pol-' skiemi do trfozenia warunkow pokoiu. Ch~tnie wi~c strony przyspieszyfy upragniona zgod~, aby rnog1y wczeSnie przed zbliiaiilc~ si~ por,! zimowq: woyska swoie cdprcwadzie Z obozow w gtO!b kraiu. Stanefo ~i~e na tern: I Aby Tatarzy, ktarzy pod wodzern Kantymirem w stepach Biafogrodzkich. czyli Budziackich osiedli i czesto kraie Polskie najezdzali, rugowani ,stamt'ld byli. 2 Polaey ze swoiey strony Kozakow Zaporozkich i od napastowania granie Tureckieh i' rozboiow na merzu Czarnem zaws("i'lgnll' 3 Turcy zburzenia twierdz, zameczkow i pafank6w nad Dniestrem, nigdy od Polski z,!£1ac nieb~dlJ.4 WotocllY i Multany zostawae ht,;~'l pod swemi Woiewodami w dawnym rZ,!du ksztafcie (kraie te albowiem Sirhan cherat na Bnszaliki obrecie}, a temi h~d,! ci, ktorych Krol Polski Suftanowi zaleci. 5 Zbiegow i brancow woiennych strony sobie na wzaiem, wszytkieh wydadza. 6 Zwi,!zki bandlowe takie iakie w latach ostatnich trwaty mifjjdzy dwoma kraiami, utrzymywac sifJ na dal b~d,!.

§ 88 Kiedy ' si~ to dziai'o przy . granicach Podolskich, Krol tym czasem przez Lublin do Lwowa przyhyl z Krolewicabii Kaaimierzem i Alexandr'em. Wjechnli dnia 26 Wrzesnia do tego miasta w lies- . nem towarzystwie Senatorow Panow spotykaiacych, w srod okrzyku tfumow, niezmiernego kurzu tumanow z nadswyczayney ciO!gi'ey wtedy suszy powstai~cego. Ledwo co Sl~ Krol z dworem swoim res-

Digitized by Google

( II r )

f:0~cif We Lwowie, kiedy w dni kilka doszfa 0 za-: wartym pokoiu wiadomose od Hetmana, ktora wDet

. przez hiik dziaf rozgfoszona po Lwowie publlCznosc,· i kray w krotce eaiy okoliczny napelnifa radoscill' ale ktor<) Wiallyslaw niewesolym bardzo przyl~t umydem, skorszyrn raczey btfdi!C do prowadzenia ley wo}ny, . 011: do pokoiu z Turkami. Albowlem Krol chciwy slawy,' a zachecony pomyslnosciq wyprawy )1osklewskiey, pochlebiaf sobie ~~ InU si'.j i na tey powiedeie : na ponizeniu hardosci Turka wi,.ksz;a ieszcze din siehi~ chwa't'2 z~kfad:tf, iako nieprzyiaciela calego chrzescraristwa; nadto wi~ziat ze teraz nay,,: lepszy byt pochop do tey woyny, ktary sami Turcy poduh i przymuszenia do niey mimowolnie Polakow od tego umkaiacych : nakoniec woysko pod Hetmanem W.: Koronnyin. stoiqce, woyska ad granic Moskiewskich l'i'!gn'!ce, zacl~gi cudzoziernskie , pospolite ruszerue ochote udadz si~ pod komendq Krola woiowruka okazuiqce , wUiJksze, nad inne czasy fatwosc i sposobnose Wfatlys'tawowi stawiafy. WszaHe musial t~ raz'Arad Die rad na zawartym przel!. Hetrnana przestae pokoiu, zwnzail!c go tylko za tymczasowy; a on inszy czasor~z swoy na Turkow zaostrzy], i cieszyl sifjl przynaymmey tym czasem ze cain ta wypl'awa na Turka nie wi~le kosztowafa krwi Polskiey.

§ 89 Naypamit,;tnieysz,! tylko \V niey iest smieru mtodego Woiewodzica Krakowskiego Stanislawa t~ .. czynskiego, z gOI''lclki w obozie zmarl'~go, iako ostatniego dziedzica i potomka z dornu swego naystaro .. zytnieysiego w Polsce (iak Piasecki w Kronice twier .. dzi) a oraz spl'a,,:~mi rycerskiemi , domowemi enola--

,

( I a )

nn 1 bogactwami wielkiemi sfynljcego. Dwa 'bowiem bra cia rodzeni przed kilki wprzod 1aty ieden w Lowanium, drugi we Wfoszech, przez przypadki mlodo ze swi:tta zeszli. Z Rycerstwa Z3S Polskiego bardzo malo w prawdzje zgin'ij'I'o podczas tey wyprawy: i ledwo w og6l:Josci R'i1kuset zoiDlerzy prostych straty liczono. • Ale okolice Kamierica Podolskiego wielce ucierpiary od wpadnienia Tatarow, ktorzy zwyczaiem swoim spustoszenie, pozogi i rabunki rozuoszqc, wiele ludu wieyskiego, co pod rfclkll napadli, w cambuf za Dniestr z sobq uprowadsili, wprzod nizeli woysb Polskie w owe nieszczesliwe okolice na obroOf,! nadcillgnfj!fy.

§ go. Krol przep~dzi'} ieszcze wifclcey miesiqca czasu we' Lwowie, daielqc czas swoy' rnifj!dzy zwykie ulubion;s sobie zabawtd towow w okolicaeh Lwowskich, odhywaniem S~dow relacyynj ch i skfadaniem rad Senatu. l\fohl'ta Hospodar Woloski schroniony przed nitfask<! Suftnna Amurata przyiecbaf pod ten ezas do Lwowa i faskawie do Krola byl przypusz(~zony. Po Dim przybyl Hetman Wielki Konieopolski , ktorego Senat i Krol mile i uprzeymie powitah a potem dfugo si'd Z Dim naradaah mianowicie wzgledem poha~owania rospustyKozakow Zaporozkich, na ktorych skargi zewszqd podochodzi·ty, ze na Podolu wioski porabowali (h), Sahaydacznego i starszyzn\i swoi~ pozabiiali ioboz samowolnie opuscili; na poskromie- . nie wi~c czego kilka choragwi ku Kijowu -i Ukrainie przeznaczono. Nie mo1na td byfo niezaprz~tnl!c sif4

(Iz) Z Dyaryuszll Xiqcia RadziwiUa pod dniem 9 Paidziernika 1634.

Digitized by Google

( .. 3 )

pilnic?i wzgl~em IposobOw wyptacenia znacznych. zalegtosci woysku: na co K.omi"ya udzielna we l.wowie naznacsona byfa; ale I.e leniwie w robotnch Syojch post~powata; woysko tym ceasem w swywolach wyg6rowafo. dopuszezaiac ,si,t;l.zdzierstw wielkich w przechodach po kraiu i niedozwalaiqc sobie wytrtcao zrz~clzone szkody z zalflgtych lenungow. Co wi!iksza nie wstydzifa si~ sama starszy1;n~ woyskowa dawae z tem sfysze~, I.e kiedy Rzeczpospolita nie kwapi sit z zaptat~ naleznego loidu, sfusznie ie pocznie iak zofnierL dobrze 2;adu~ony 'w boiu a nie pilltny. i musi sobie szukae srodk6w iakichkolwiek, do zadosy.o uczynienia potrzebom swoim.

§ 9" Tylko co Krol dnia ostatniege Pddziernika wyiechaf ze I..wowa do Warszawy; alisci dwoisty z woien tryumf iego , smierc nie htosciwa dwoistlSokryfa bfob, i dotknefa zmartwicniem Krola, tem iy. wszem, im blitey na he" iego ciosy swoie wymier1.Y. fa, przyprawuiqc 0 znl wielkize straty dwoch braci nrlodsaych, urodzonych z macochy i ciotki oraz wt.dysfilwa, Konstancyi .A ustrynczki wtorey iony Zygmuota III to iest Krolewic6w Alexandra i lana Alberta. . Pierwszy naymtodszy z brnci swoich, powr6- ciwszy z podrrizy W1'oskiey,gdy byf potem z Kr61em bratem we Lwowie; tam odwiedzaiac bratn Krolewica

. . - ,

lana Kazimierzll na osp'il choruiacego, na t'Cz r.nm, zara1.it SIt2-.):lIemoc, i z niey w drodze 0 9. mil od Warsznwy we wsi Wlelkle 2' rok wieku zaczynaiqc,

~o Listopnda "ycia dokonaf, . Gdy dano znne 0 smierci 1634. iE'go Krolowi, zaptakat i wyrzekI': 0 gdyb,rm ia ,zo

,

f.,;t~'0!i.~/',<'l ~'V~ ~

~(~N~ ~ ~~ ~-J~, DI91tlzedbyGobsie

<l'n~-,- _ • '

IS