INTERNACIONALNI NAUČNO-STRUČNI SKUP

GRAĐEVINARSTVO - NAUKA I PRAKSA

ŽABLJAK, 03-07. MARTA 2008.

Muhamed Zlatar1

ODREĐIVANJE NOSIVOSTI BUŠENIH ŠIPOVA

POMOĆU PROBNOG OPTEREĆENJA
Rezime
Danas se smatra da jedini ispravan postupak za određivanje veze, otpor – pomjeranje
šipa, je probno opterećenje šipa, kao što se to i zahtijeva u većini standarda i tehničkih
propisa novije generacije (npr. DIN 1054-100, EN 1997-1 i dr.). U ovom radu je
detaljnije opisan postupak ispitivanja bušenih šipova sa konkretnim rezultatima
ispitivanja na dva testna šipa prečnika 120 cm sa dubinom bušenja od 18,2 m. Tlo u
kojem su izvedeni šipovi je laporovita glina sa tankim proslojcima trošnog pješčara.
Jedina razlika kod ta dva šipa je u tome što je jedan izveden u približno horizontalnim
slojevima laporovite gline, dok je drugi u jako nagetim slojevima istog tla.
Ključne riječi
bušeni šipovi, probno opterećenje

CALCULATING THE CAPACITY OF BORED PILES

USING TEST LOADS
Summary
Today, it is agreed that the only correct approach to calculating connection points -
resistance – moving a pile - is test load of the pile, as it is demanded by most recent
standards and technical regulations (e.g. DIN 1054-100, EN 1997-1, etc.). This
document describes in detail the approach to investigating bored (by rotation) piles with
actual results of this investigation on two test piles with radius of 120 cm and 18.2 m of
bored depth. Ground in which the piles are bored is marled clay with thin layers of
compressed sand. The only difference between the two piles is that one of them is bored
in mostly horizontal layers of marled clay, while the other one is bored in angled layers
of marled clay.
Keywords
bored piles, test loads

1
Prof.dr.ing, Građevinski fakultet u Sarajevu, Patriotske lige 30, 71000 Sarajevo, BiH, tel. +387 33 278 400,
e-mail: muhamed@bih.net.ba

559
Građevinarstvo - nauka i praksa

1. OPĆENITO
Opšte poznati postupci za proračun zakonitosti otpor-pomjeranje šipa u tlu su manje
ili više nepouzdani, u prvom redu zbog velikog broja faktora od uticaja slučajnog karaktera.
Rezultati na osnovama predloženih postupaka u različitim normama, standardima ili
preporukama uglavnom su konzervativnog karaktera sa namjerom da budu u većoj mjeri na
strani sigurnosti. Smatra se da jedino ispitivanje šipova sa probnim opterećenjem može dati
pouzdaniju sliku o ponašanju šipa pod djelovanjem opterećenja, kako se to i zahtjeva u
većini propisa novije generacije, kao što su za nas interesantni EN 1997-1 (EC 7) ili DIN
1054-100. Probno opterećenje šipova može se provoditi za različite svrhe kao što su:
- dokaz nosivosti i utvrđivanja osnova za dimenzioniranje (ULS) pojedinačnih
šipova ili šipova u grupi,
- preispitivanja osnovnih pretpostavki za dimenzioniranje,
- utvrđivanje podobnosti temeljenja na šipovima konkretne građevine,
- ispitivanje realnosti pretpostavke granične deformacije za stanje upotrebljivosti
građevine (SLS),
- kontrola kvaliteta izvedbe (kontrola integriteta).
Posebno je potrebno provesti ispitivanje šipova sa probnim opterećenjem u
slučajevima kada je,
- primjena određenog postupka izrade šipova bez dovoljnog iskustva ili ako nema
dovoljno pouzdanih podataka o tlu,
- prisutna velika različitost u tlu,
- potrebno utvrditi novi sistem izrade šipova.
Inače treba naglasiti, da jedino pouzdana zakonitost otpor-pomjeranje šipa u tlu,
dobivena na osnovu probnog opterećenja šipa, može odgovoriti na pitanje ne samo o stanju
loma u tlu u okolini šipa (ULS), nego i o kompatibilnosti deformacija sa samom
građevinom (SLS).
Prema Preporukama njemačkog udruženja za fundiranje (DGEG) [1] potrebno je
ispitati najmanje jedan šip za svaki tip šipa ili za svaku pojedinačnu situaciju temeljenja.
Kod građevina sa više od 100 šipova potrebno je ispitati najmanje dva šipa. Broj probnih
šipova kod temeljenja posebno osjetljivih građevina treba da se utvrdi geotehničkim
elaboratom.

2. POSTUPAK ISPITIVANJA AKSIJALNO OPTEREĆENIH

ŠIPOVA
Ispitivanje aksijalno opterećenog probnog šipa treba da rezultira zavisnošću otpora
šipa u tlu u odnosu na pomjeranje glave šipa. Naravno probni šip mora u svemu biti
potpuno identičan sa planiranim šipom predviđenim za temeljenje građevine. Detaljna
procedura postupka ispitivanja šipova data je u pomenutim Preporukama DGEG-a.

560
 GNP 2008

Sl. 1 Ankerovana kruna prese za opterećenje u glavi probnog šipa

Sl. 2 Opterećenje probnog šipa u zavisnosti od vremena

Opterećenje probnog šipa može započeti kada beton očvrsne do predviđene

vrijednosti. Opterećenje se nanosi postupno. Broj koraka povećanja opterećenja treba plani-
rati po prilici u osam jednakih stepeni, nakon prvog početnog opterećenja, čiji je zadatak da
“namjesti šip” i da pobudi mjerne instrumente. Veličinu opterećenja kod svakog nivoa
tereta treba držati toliko dugo, dok slijeganje šipa ne dostigne veličinu od 0,1mm unutar
vremena od 5 min. Pri tome, zbog tačnijeg određivanja puzanja šipa u tlu, treba nastojati da
vremenski intervali budu po mogućnosti jednaki. Nakon dostizanja upotrebnog tereta radi
se rasterećenje. Opravdano je nivo upotrebnog tereta držati konstantnim duži vremenski
period kako bi se obuhvatila preraspodjela usljed puzanja u tlu, kao i dugotrajni vremenski
uticaji.

561
Građevinarstvo - nauka i praksa

3. REZULTATI ISPITIVANJA PROBNIH ŠIPOVA ZA

TEMELJENJE “BOSMAL-CENTAR” TORNJEVA
U SARAJEVU
Donji dio građevina “Bosmal-Centar” u Sarajevu sastoji se od 5 podzemnih i jedne
nadzemne etaže u osnovi veličine cca. 47 m x 94 m. Nad tim dijelom planirana su dva
bliska, ali potpuno odvojena tornja u osnovi L – forme, visine oko 100 m. Temeljenje se
vrši u slojevima laporovite gline sa tankim proslojcoma trošnog pješčara. Problem je nastao
kada je ustanovljeno da približno horizontalni slojevi laporovite gline na jednom dijelu
građevine naglo padaju (južni dio) i poprimaju oštriji nagib. Da bi se moglo izvršiti što
korektnije dimenzioniranje šipova i temeljne konstrukcije građevine, izvršena su ispitivanja
do loma dva odvojena i neovisna šipa sa probnim opterećenjem i to sa jednim šipom u
slojevima laporovite gline u području približno horizontalnih slojeva i jednim šipom u
oštrije skošenim slojevima laporovite gline. Radi se o bušenim šipovima prečnika 1,20 m sa
dubinom bušenja od 18,2 m. Da bi se isključio faktor trenja u gornjem dijelu prirodnog tla
šip u dužini od 6,0 m je izveden sa dvostrukom čeličnom oplatom.
Procijenjeno je da bi nosivost šipa trebala da bude oko 12.000 kN. Za taj teret
ugrađene su četiri međusobno konzistentne hidrauličke prese HP 565 (5650 kN) sa
normalnim pritiskom od 450 bara. Svi mjerni instrumenti su testirani prema zahtjevima
DIN ISO 9001 i sa validnim certifikacijama o njihovoj kalibraciji.
Mjerne trake dužine 1,0 m postavljene su na početku (MQ1) i kraju (MQ2)
dilatiranog dijela probnog šipa (dužina tog dijela je 6,7m) u odnosu na okolno tlo. Takođe,
mjerne trake postavljene su i na početku (MQ3) dijela šipa u direktnom kontaktu tla (dužina
tog dijela je 12,2 m), kao i u donjoj (MQ4) polovini tog dijela šipa (na osovinskoj
udaljenosti od 6,3 m u odnosu na prethodnu mjernu traku).

Sl. 3 Betoniranje probnog šipa

Sl. 4 Armatura probnog šipa sa

mjernom opremom

Nosivost šipa PP1 u nagetim slojevima laporovite gline sa tankim proslojcima

trošnog pješčara je cca 8.000 kN. Nosivost šipa PP2 u približno horizontalnim slojevima

562
 GNP 2008

laporovite gline, sa raspoloživim pristrojem i presama nije izmjerena. Kod opterećenja od

12.000 kN ostvareno je slijeganje šipa od 42 mm. (Za stanje loma u tlu smatra se ono
opterećenje kojem odgovara slijeganje šipa od 0,1·D, gdje je, D – prečnik šipa; dakle u
ovom slučaju veličina od 120 mm)
U dijelu šipa koji je trebao biti bez trenja ipak je ostvareno trenje i to kod šipa PP1
od 12 kN/m2 pri podužnoj deformaciji od 10 mm, dok kod šipa PP2 registrovano je trenje
od 60 kN/m2 pri deformaciji od oko 8 mm. Na dijelu MQ2-MQ3 kod PP1 registrovano je
trenje omotača od 78 kN/m2, dok kod PP2 ta veličina je 110 kN/m2. Nadalje, na dijelu
MQ3-MQ4 kod PP1 registrovano je trenje omotača od 132 kN/m2, dok kod PP2 je
registrovano 158 kN/m2. Na dijelu između MQ4 i vrha šipa aktivirano trenje kod PP1 je
156 kN/m2, a kod PP2 je 288 kN/m2 (Sl.5).

Sl. 5 Zavisnost otpora trenja omotaća šipa u odnosu na pomjeranje šipa

563
Građevinarstvo - nauka i praksa

Sl. 6 Otpor vrha šipa u zavisnosti od pomjeranja šipa u tlu

Na sl.6 pokazani su dobiveni rezultati otpora vrha šipa u zavisnosti od pomjeranja
glave probnog šipa. Kod šipa PP1 za graničnu deformaciju od 120 mm dobiven je otpor
vrha od 2600 kN/m2, dok kod šipa PP2 za deformaciju od 42 mm dobiven je otpor vrha od
2250 kN/m2.

LITERATURA:

[1] DGGT, AK 5: Statishe axiale Probebelastungen von Pfählen,

Empfelungen des Arbeitskreises 5 der DGEG.
[2] Krieg, Goldscheider: Bodenviskosität und ihr Einfluss auf das Tragferhalten von Pfählen,
Bautechnik 75, 10/1998.
[3] Seitz J.M., H.-G. Schmidt: Bohrpfähle, Ernst & Sohn, Berlin, 2000.

564