„Bom dia Vilankulo, Pande, Inhanssoro,
sięcy pracowników, który słynie z tego, że
Mozambik, Bom perto Pielgrzymka…”
Krzysztof A. Fugiel
Pande, Inhanssoro to pola gazowe w Mo-
zambiku należące do firmy SASOL. Nazwa firmy
to skrót od Suid Afrikaanse Steenkool en Olie
- South African Coal and Oil. Aby dolecieć na
pola naftowe SASOL-u, trzeba lecieć z Europy
do Maputo stolicy Mozambiku a potem jechać
Halina Małecka, przewodnik z Bóbrki, George Lattimore.
autem, bądź lepiej, dolecieć do Johannesburga,
gdzie mieszczą się biura firmy SASOL, a potem
lecieć dwie godziny – 14 miejscowym samolo-
tem czarterowym nad spaloną słońcem a boga-
tą w przeróżne minerały ziemią, by dotrzeć do
położonego na wybrzeżu Oceanu Indyjskiego
lotniska w miejscowości Vilankulo w Mozam-
biku.
Tamtejsze lotnisko to podobno kiedyś lotni-
sko wojskowe – zbudowane przez Rosjan, jesz-
Panorama urządzenia IRI 750 podczas wykonywania pomiarów geofizycznych.
9(113)/2007
wrzesień
cze kilka miesięcy temu nie było tam żadnych
służb celnych, a kontrola paszportowa była sza-
lenie prosta. Nie ma tam do dziś żadnych kom-
puterów, maszyn do skanowania bagażu i całej
tej „antyterrorystycznej” oprawy, którą ogląda
się na wszystkich dużych lotniskach świata.
Kierownik Kontraktu Jacek Rokita podczas szkolenia wstępnego prowadzonego przez pakistań-
skiego HSE Officer S.M. Naeem-a.
Urzędnicy i urzędniczki są mili, w liczbie dwóch
a przylatujący „nafciarze” mieszają się z wyjeż-
dżającymi kolegami prowadząc towarzyskie roz-
mowy. Zresztą nawet w Johannesburgu podczas
kontroli w lewej dłoni cały czas trzymałem kase-
tę z filmem małoobrazkowym, bo nie chciałem
by uległa naświetleniu w maszynie skanującej
bagaż podręczny i nikt jej nie zauważył.
SASOL to potężny koncern chemiczno
-energetyczny, zatrudniający około 30 ty-
24
ma opanowaną technologię otrzymywania
benzyny syntetycznej z węgla kamiennego
i gazu ziemnego. Firma SASOL z Republiki
Południowej Afryki kupiła tę technologię od
Niemców w czasie embarga na import ropy
naftowej ustanowionego dla RPA za segre-
gację rasową. SASOL obecnie produkuje me-
todą Fischer-Tropscha około 4.5 ml ton paliw
płynnych rocznie.
SASOL po ulepszeniu technologii przerobu
węgla na paliwa płynne sprzedał ją firmom
amerykańskim i japońskim. SASOL to zakłady
chemiczne, rafinerie, stacje benzynowe, gazo
i ropociągi, pola naftowe i gazowe, a te ostanie
są właśnie w Mozambiku.
Dlaczego PNIG Kraków trafił do Mozam-
biku ? Pomyślicie pewnie, że dlatego, bo mają
doskonałą kadrę, sprzęt oraz marketing. To też,
ale głównie dlatego, że Georgowi Lattimorowi
spodobała się praca krakowskich ”nafciarzy”
w Kazachstanie a ponieważ dziadek Georga,
który był Łemkiem i wyemigrował z początkiem
XX wieku z Pielgrzymki koło Gorlic do USA i tam
podjął pracę w kopalni węgla, jego wnuk Geo-
rge pracujący w światowych koncernach nafto-
wym postanowił zatrudnić polskich wiertników
do pracy w Mozambiku.
George Lattimore odwiedził Polskę kilka
razy, odwiedził też wioskę Pielgrzymkę. Szukał
tam swoich „Łemkowskich” korzeni, pomaga-
łem mu w tym razem z Haliną Małecką - pro-

Tak mieszkają, po przejściu cyklonu, nasz kierowca Mauricio, jego żona i syn.
fesorką języka rosyjskiego z gorlickiego Liceum
im. Marcina Kromera, która propaguje kulturę
„Łemków” na ziemi gorlickiej.
Zawiozłem ich oczywiście do naszego
przepięknego Muzeum Przemysłu Naftowego
i Gazowniczego w Bóbrce, gdzie George Latti-
more mógł się przekonać o bogatych tradycjach
polskich „nafciarzy”.
Wracajmy jednak do Mozambiku, to biedny,
nadmorski kraj, położony na północ od Republi-
ki Południowej Afryki, kraj który pustoszyły woj-
ny i cyklony. Wcześniej Związek Sowiecki chciał
temu krajowi pomagać zakładając tam swoje
bazy wojenne. Rosyjscy wiertnicy rozwiercali
w Mozambiku pola gazowe, na jednym z nich
doszło do erupcji gazu ziemnego. Urządzenie
wiertnicze zapadło się pod ziemię, pożar trwał
półtora roku i dopiero znana amerykańska fir-
ma od likwidacji erupcji, ugasiła go. Dzisiaj nie
widać już nic na tym miejscu, ale miejscowa
ludność pamięta tę awarię dobrze.
Z Rosjanami skończyło się podobnie jak
w sąsiedniej Angoli, odeszli. Wcześniej odeszli
Portugalczycy, już wtedy kraj zalała fala brato-
bójczych walk. Widocznym skutkiem tych walk
są olbrzymie pola minowe, których likwidacja
zajmie całe dziesięciolecia. SASOL przygotowując
infrastrukturę pod rozwiercanie pola gazowego
Pande, musiał najpierw rozminowywać teren
pod wiertnie, drogi, kampy i gazociągi. (Gazociąg
z pola Pande do RPA jest już budowany !)
Poszukiwania Nafty i Gazu w Krakowie
Sp. z o.o. są głównym wykonawcą prac wiert-
niczych i rekonstrukcyjnych dla firmy SASOL.
W Mozambiku pracują dwa „krakowskie” prze-
woźne urządzenia wiertnicze Ideco 750 i Skytop
Brewster RR 600, trzecie to „krośnieńskie” urzą-
dzenie do rekonstrukcji Cardwell KP 200.
Urządzenia dotarły z Polski i Danii do portu
w Maputo drogą morską. Kontrakt rozpoczął się
z opóźnieniem, gdyż nad Oceanem Indyjskim
jak i nad Mozambikiem szalał cyklon. Polska za-
łoga, która już rozpoczynała montaż urządzeń
na polu gazowym Pande, została w ostatniej
chwili ewakuowana do Johannesburga. Okaza-
ło się to bardzo rozważnym posunięciem, gdyż
na Kampie Pande 12 metrowe kontenery miesz-
kalne cyklon powywracał jak pudełka zapałek!
W Vilankulo widziałem poskręcane masę
stalowych ceowników, to było wszystko co zo-
stało z supermarketu. Nasz kierowca Maurizio
pokazał mi żelbetowe fundamenty, które pozo-
stały z jego skromnego domu. Teraz domu nie
ma, a w listopadzie znów rozpocznie się pora
deszczowa.
Tak więc kontrakt rozpoczął się z opóźnie-
niem, cyklon zniszczył drogi dojazdowe, kamp
i dopiero jak ziemia przeschła można było na-
prawiać szkody i rozpocząć montaże urządzeń.
Cyklonowi oparły się samotne baobaby, ża-
den z nich nie ucierpiał a spotkałem je w wielu
miejscach. Ponieważ z końcem czerwca był do-
piero początek wiosny, baobaby nie miały jesz-
cze liści i tym bardziej potwierdzały legendę, że
Bóg w gniewie, posadził je „do góry nogami”,
gdyż bezlistne gałęzie baobabów do złudzenia
przypominają korzenie.
Baobab porą zimową.
25
Baobab w naturze dorasta do 25 metrów
wysokości a pień może mieć nawet 11 metrów
średnicy. Jest to drzewo wyjątkowo długowiecz-
ne – żyje do kilku tysięcy lat ! Gdy baobab zrzuci
liście, gałęzie wyglądają jak korzenie.
W Mozambiku jak i w centralnej Afryce,
baobab ma wyjątkowe znaczenie. Zapewnia
pokarm, wodę, schronienie i leki na różne do-
legliwości. Drewno baobabów jest gąbczaste
i słonie traktują je jako źródło wody. Młode li-
ście są jedzone jak szpinak. Z miąższu owoców
przygotowuje się orzeźwiające napoje. Włókno
z kory jest używane do wyrobu lin, koszy, ubrań,
strun instrumentów muzycznych. Co ciekawe
baobab jest jedynym drzewem, które potrafi
regenerować korę bezpośrednio z odsłoniętego
drewna.
Kontrakt w Mozambiku na samym początku
nie cieszył się nadmierną popularnością, Afryka
równikowa słynie z nie najlepszego klimatu,
jest tu wilgotno i gorąco. W Mozambiku jest
rozpowszechniona malaria, występuje mucha
Tse – Tse, są choroby pasożytnicze, skorpiony,
węże i jadowite pająki. Jest też bardzo rozpo-
wszechniony HIV, czyli wszystko co najgorsze.
Jednocześnie żyją tu i pracują ludzie i zaczynają
ponownie przyjeżdżać biali turyści, szczególnie
ci z RPA.
Załoga pracująca na urządzeniu wiertniczym
Skytop Brewster RR 600 mieszkała w kompleksie
turystycznym w Inhanssoro, gdzie przyjeżdżają
zagraniczni turyści na nadmorski wypoczynek.
Ponieważ pracownicy ci w czerwcu byli dopiero
trzeci raz w Afryce to bardzo powoli oswajali się
z nią. Ja, gdy tylko przyjechałem tam, a było to
o 6 wieczorem, natychmiast pobiegłem zrobić
zdjęcia na plaży.
Zgodnie z kontraktem trzy urządzenie IRI
750 ma wykonać 17 otworów wiertniczych i za-
puścić do nich kolumny produkcyjne, urządzenie
9(113)/2007
wrzesień
Skytop Brewster RR 600 odwierci i wyposaży do
produkcji 12 otworów, natomiast urządzenie
Carldwell KB 200 ma wykonać 18 przygotowań
otworów do produkcji, 8 rekonstrukcji i 12 likwi-
dacji otworów.
Program SASOL-u potrwa około jednego
roku, ale trzeba pamiętać, że gdy nadejdzie pora
deszczowa, kontrakt trzeba będzie przerwać,
gdyż w warunkach deszczowych, drogi stają się
nieprzejezdne. Transport sprzętu i dojazdy załogi
na wiertnie w takich warunkach jest praktycznie
niemożliwy. Bezlitosne statystyki naftowe poka-
zują iż największa ilość wypadków śmiertelnych
występuje nie w czasie pracy na urządzeniu
wiertniczym a w czasie dojazdów do i z pracy.
W Mozambiku większość pracowników
stanowią Polacy, pracują oni na najważniej-
szych stanowiskach, poczynając od kierownika
kontraktu, poprzez kierowników urządzeń i kie-
rowników zmianowych, wiertaczy, pomocników
dołowych, wieżowych i otworowych.
Co ciekawe Company Man na wiertniach
są specjaliści naftowi, których korzenie sięgają
Galicji ! Wystarczy popatrzeć na ich nazwiska:
Les Sawatzki lub Dana Klute.
Na polskich wiertniach pracuje także 14 pra-
cowników miejscowych, którzy wykonują mniej
odpowiedzialne prace. Kierowcy samochodów
ciężarowych i osobowych, operatorzy dźwigów
i wózków widłowych też są miejscowi i niestety po-
mimo posiadanego bardzo dobrej jakości sprzętu,
dochodzi tam do licznych wypadków drogowych.
Od marca 2007 roku prace wiertnicze to-
czą się zgodnie z planem, jednakże zakończenie
wszystkich prac w dużym stopniu zależy od tego
jak szybko przyjdzie pora deszczowa.
SASOL jest pod wrażeniem fachowości na-
szych specjalistów, w sierpniu 2007 na wszyst-
kich trzech urządzeniach zanotowano jedynie
2 godziny remontów. To piękny wynik.
Na kontrakcie w Mozambiku pracuje także
dwóch polskich specjalistów ds. HSE: Sebastian
Praca na urządzeniu do rekonstrukcji Cardwell KP 200.
9(113)/2007
wrzesień
„Safety Meeting” prowadzi Specjalista ds. HSE Tadeusz Jędrzejewski.
Bahrynowski i Tomasz Orzeł oraz czterech spe-
cjalistów pakistańskich; Syed Naeem, Anwar ul
Haque, Dr Nathusingh, Dr Israr ul Haq. Dwóch
Pakistańczyków posiada pełne uprawnienia le-
karskie, łącząc tym samy zadanie Safety Oficera
i „Medic-a” na wiertni.
Wszyscy pracownicy wiertni pracują w sy-
stemie cztery tygodnie w pracy i cztery tygodnie
na rekuperacji. W okres rekuperacji wchodzi
czas dolotu i przejazdu z domu i do domu.
Wydaje mi się koniecznym rozszyfrowanie
skrótu HSE, to skrót powstały z pierwszych li-
ter słów Health, Safety, Envinromental, czyli
Zdrowie, Bezpieczeństwo i Ochrona Środowi-
ska. Dziedzina HSE stała się szczególnie ważna
i znalazła szerokie zastosowanie w wiertnictwie
światowym około 20 lat temu
Poszukiwania Nafty i Gazu w Krakowie
Sp. z o.o. obchodząc 10 Lecie Oddziału w Paki-
stanie, winny także obchodzić podobną rocznicę
wprowadzenia Systemu Zarządzania Bezpie-
czeństwem Pracy ( Health, Safety & Environment
Management System ). Wprowadzanie Systemu
HSE miało miejsce na krakowskiej wiertni Ideco
1700 pracującej dla firmy naftowej Premier Oil
Pakistan w Beludżystanie.
Bułgarski Geolog „SASOLU-u” z kierownikiem wiertni IRI 750 Rafałem Haluchem.
26
Wprowadzającym System HSE, był kanadyj-
ski specjalista – Jeremy Manderson. System ten
kilkakrotnie uaktualniany, jest od blisko 10 lat
stosowany na wszystkich wiertniach Poszuki-
wań Nafty i Gazu Krakow podczas prac w kraju
i za granicą.
W systemie tym, rola Specjalisty ds. HSE da-
leko wybiega ponad ogólnie przyjęte schematy
dotyczące pracy tzw. „behapowca”, którego
praca kojarzyła się z wydawaniem zza biurka
informacji powypadkowych oraz wydawaniem
za pokwitowaniem ubrań roboczych, kasków
i rękawic ochronnych. Oczywiście dbał on także
by członkowie załogi posiadali ważne badania
lekarskie.
Podstawowa różnica w pracy specjalisty ds.
HSE w stosunku do wspomnianego „behapow-
ca” polega na tym, że specjalista ds. HSE jest
członkiem załogi wiertniczej i wraz z nią pracu-
je tak, by realizowane przez nich zadania były
wykonywane w sposób bezpieczny, a używany
przez nich sprzęt był pełni sprawny.
Specjalista ds. HSE w dużym stopniu odcią-
ża kierownika wiertni biorąc na siebie prowa-
dzenie codziennych szkoleń przed rozpoczęciem
zmiany, prowadzi on także specjalistyczne szko-

Urządzenie IRI 750 na polu Pande.
lenia przed rozpoczęciem bardziej złożonych
prac jak np.: rurowanie, cementowanie, testy
rurowym próbnikiem złoża, perforacje, testy
produkcyjne.
Do obowiązków jego należy wykonywanie
szeregu inspekcji i audytów. Codziennie wyko-
nywany jest „obchód” urządzenia i terenu wiertni,
stosowany jest system rejestracji pracowników, ( T-
Card System ), wydawane są pozwolenia na podróż
( Journey Management Plan ) i system pozwoleń na
pracę ( Permit to Work ).
Co tydzień dokonuje się inspekcji urządzenia
i Kampu pod względem HSE. Kontrolowane są sa-
mochody osobowe, dźwigi, wózek widłowy. Przed
rozpoczęciem przewózki urządzenia kontrolowane
są dźwigi i samochody z naczepami.
W okresach comiesięcznych sprawdzany
jest sprzęt ochrony p.poż., zawiesia linowe, haki
i szekle, środki techniczne zabezpieczające podczas
pracy na wysokości, aparaty oddechowe.
Okresowo wykonywane są alarmy przeciw-
pożarowe na urządzeniu jak i na Kampie. W ćwi-
czeniach tych bierze udział wyznaczona drużyna
ppoż. W określonych odstępach czasu prowadzone
są także alarmy przeciwerupcyjne i robione są testy
Prewenterów, wykonywany jest alarm siarkowodo-
rowy oraz ćwiczenia ewakuacji poszkodowanego
z szybu.
W codziennej pracy specjalisty ds. HSE wysta-
wiane są pozwolenia na prace, dotyczą one prac
Mozambiccy „Casuals” do prac wszelakich.
Praca na rampie rurowej podczas zapuszczania rur okładzinowych 9-5/8”.
nie rutynowych, takich których prowadzenie niesie
za sobą zwiększone zagrożenie. Wyróżnia się na-
stępujące rodzaje pozwoleń na pracę ( PNP ): prace
na wysokości, prace „gorące”, prace „zimne”, prace
w zamkniętej przestrzeni, prace izolujące, prace
w wykopach, prace elektryczne.
Podczas wydawania pozwolenia na pracę,
określana jest osoba odpowiedzialna za wykonanie
pracy, osoba lub osoby wykonujące prace, okre-
ślany jest termin rozpoczęcia i zakończenia pracy,
rodzaj narzędzi, które będą użyte, środki ochrony
osobiste, które winny być stosowane. Zadanie jest
szczegółowo omawiane z osobami wykonującymi
daną pracę. Każde pozwolenie na pracę musi być
podpisane przez kierownika wiertni i zatwierdzone
przez Company Man-a, który otrzymuje jeden eg-
zemplarz. Przed zakończeniem zmiany koniecznym
jest sprawdzenie czy wszystkie prace zostały zakoń-
czone, a pozwolenia na pracę „zamknięte”
W celu zwiększenia bezpieczeństwa pracy
Firma SASOL zażądała by przed rozpoczęciem kon-
traktu, by sporządzić „Job Safety Analysis” ( Analizy
Bezpieczeństwa Operacji ) dla podstawowych ope-
racji zachodzących podczas realizacji projektu.
Analiza Bezpieczeństwa Operacji (ABO) to
analiza polegająca na wydzieleniu z każdej operacji
- prac podstawowych i analizie występujących tam
zagrożeń, a następnie na zastosowaniu środków
mających na celu zapobieganie tym zagrożeniom.
Analiza Bezpieczeństwa Operacji (ABO) pozwala na
27
zmniejszenie wielkości ryzyka i powzięcie prawidło-
wych działań zapobiegawczych jak i zastosowanie
właściwych elementów ochronnych. W sumie opra-
cowano ponad 220 Analiz Bezpieczeństwa Operacji
dla potrzeb załogi urządzenia wiertniczego.
Tyle o nowej dziedzinie HSE, rozpisałem się
o niej, jako że pośród renomowanych firm nafto-
wych rozmowa o nowym kontrakcie rozpoczyna
się od analizy stanu HSE u danego wykonawcy.
Gdy wykonawca wypada słabo, nikt nie zaprasza
jej do wzięcia udziału w przetargu techniczno-eko-
nomicznym.
Rozpisałem się o HSE jako że sam zajmuję się tą
dziedziną od co najmniej sześciu lat a na tyle mnie
ona zainteresowała, że zmobilizowała mnie w tym
roku do ukończenia Podyplomowych Studiów
z zakresu BHP na Wydziale Górnictwa i Geoinżynieri
AGH. Jako pracę dyplomową wybrałem sobie właś-
nie Opracowanie Analiz Bezpieczeństwa Operacji
dla potrzeb załogi urządzenia wiertniczego.
A co po zakończeniu kontraktu dla firmy SASOL
w Mozambiku ?
Jedno urządzenie pewnie wróci do Polski,
a drugie i trzecie pojedzie najprawdopodobniej do
Ugandy, ale o tym już później…
Obrigado muito muito Mozambique…
Mgr inż. Krzysztof A. Fugiel
PNiG Kraków Sp. z o.o.
9(113)/2007
wrzesień