Kağıtta Formasyon

Formasyon kağıdın temel özelliklerinden bir tanesidir ve etki parametreleri kağıtta oldukça
fazladır. Bunlar; kağıdın fiziksel görünüşü ve mukavemeti, mukavemet profilinin dağılışı, (en
ve boy mukavemetleri, enine formasyon muakavemetleri) nem içeriği, nem profili, kağıdın
gramajı ve enine profili vs.

Kaliteli bir formasyon tüm kağıt türlerinde kesinlikle istenilen bir kalite parametresidir. Fakat
kağıdın gramajına ve kullanım alanlarına göre daha önemli olabilir.
Kağıt makinelerinde formasyona etki eden parametreler şunlardır:

- Lif karakteristiği, flok oluşturmaları ve hamur temizliği

- Hamur kasası tipi ve cetvel ağzı özellikleri
- Elek tipi
- Drenaj ve drenaj levhaları
- Etkin vakum özellikleri
- Su karakteristiği
- Sistem karakteristiği (kimyasal)
- Yaş presleme
- Kurutma grubu performansı

Formasyonu etkileyen parametrelerden en önemlisi liflerin suda dağılım performansı ve lif

uzunluğudur. Lif boyutlarının büyük oluşu mukavemeti artırırken formasyon problemlerine
yol açmaktadır. Lif boyutlarından kaynaklanan formasyon bozukluklarını minimize
edebilmek için kısa liflerle uzun lifler harman edilerek kullanılmalıdır. Lifler su içerisinde tel
tel, tek düze bir şekilde dağılabilirlerse formasyon güzel olacaktır. Fakat lifler floklaşma
yaparsa formasyon güzel olmayacaktır. Genel olarak floklaşma lif özelliklerine sistem
viskozitesine, sistem hareketliliğine, türbülans miktarına, kesafet zaman ve kimyasal
bileşenlere bağlı olarak oluşmaktadır. Floklaşma olmasına müteakip kağıtta gramaj profili
dengesizliği, rutubet profili dengesizliği, mukavemet düşüklüğü ve üniform olmayışı gibi
sorunlarla karşılaşılacaktır.

Yine formasyonu etkileyen parametrelerden biride türbülanstır. Türbülansla lif kümelerinin

hem oluşumu hem de dağılabilmeleri mümkündür. Lif kümeleri yüksek türbülans altında
dağılır. Düşük hızlarda gerçekleşen türbülansın ise lif hareketliliğini kısıtlayacağı için
formasyonu iyileştirici etkisi vardır. Hamur kasası içerisinde liflerin durağan bir hareketi
(yavaş) söz konusu olduğu için floklaşma eğilimleri vardır. Kasa dizaynları bunu
engelleyebilmek için ve lifsel olarak dağınık bir süspansiyon oluşturmak üzere dizayn
edilirler.

Hamur kasalarının girişinde bulunan çok kollu akım dağıtıcılara gelen hamur süspansiyonu
içerisindeki flokları dağıtarak lifleri formasyon yapısına uygun hale getirirler. Burada
kullanılan malzemelerin çapları, sayıları, konumları, kasa iç seviyesine olan uzaklıkları
oldukça önemli parametrelerdir. Kasa içerisinde süspansiyonu kolektörlerden alan dağıtma
valsleri (delikli valsler) türbülansı biraz daha yavaşlatarak (sıfıra yaklaştırarak ama
durdurmayarak) süspansiyonu cetvel ağzına iletirler. Hamur cetvel ağzına geldiğinde
türbülans artık sıfırdır.

Formasyonda değerlendirilmesi gereken parametrelerden bir tanesi de hamurun elek üzerine

yönelmesidir. Bu yönelme kağıtta en ve boy mukavemetleri olarak tabir edilen parametrelerin
oluşum nedenleridir. Formasyondaki hacimlilik, enine ve boyuna tüm gramaj, nem, rutubet
profilleri cetvel ağzı pozisyonu ile belirlenir. Cetvel ağzı modelleri ve konumları kağıt cinsine
göre değişiklik göstermektedir.

Cetvel ağzından çıkan hamur göğüs valsinin simetri ekseninin biraz ötesinde eleğe
çarpmalıdır. Bu çarpma lif dizilişinde ve formasyon oluşumunda oldukça önemlidir. Ayrıca
bu çarpmanın hızı kağıdın mukavemetine etkiyen en önemli parametrelerden bir tanesidir.
Formasyon içinse cetvel ağzı üzerinde bulunan tüm ayar vanalarındaki besleme hızlarının
üniform olması çok önemlidir. Her bir ayar vanasından çıkan bölgesel hamur hızlarının
ortalamasının kasa cetvel ağzı hamur çıkış hızına olan oranının 1 olması durumda kağıdın
formasyon özellikleri maksimum kalitededir denir. Bu konuda da efektif olan parametreler
kasa iç basıncı, alt ve üst dudak olarak tabir edilen cetvel ağzı sınırlayıcıları ve konumları,
basınçlı elek giriş çıkış ve atık çıkış vana pozisyonları, fan pompa debisidir. Kasa içerisinde
cetvel ağzı dudak pozisyonlarıyla yönlendirilen (fan pompa debisiyle de yönlendirilir)
hamurun bu hızına jet hızı da denir ve elek hızı ile olan koordinasyonuyla formasyon ayarı
yapılır. İlerleyen yazılarda jet elek hızları, oransal ilişkileri ve etkileri hakkında ayrıntılı bilgi
verilecektir.

Sistemin kimyasal karakteristiği mekanik yapısından dolayı sistem içerisinde köpük oluşur.
Köpük bir gazın sistem içerisinde yayılmış bir normudur. Köpük çapları 1 ila 100 micron
arasında değişir ve köpük boyutu küçüldükçe formasyon açısından olumsuz etkisi artar.
Sistem dengesizse köpük oluşumu minimum seviyede dengede ise maksimum seviyededir
denir. Denge durumunda köpükler yoğunlaşır ve sorunlara neden olur, denge durumu yoksa
köpükler daha kabarcık normundayken sistemin mekanik hareketiyle parçalanırlar. Burada
sistemin denge durumunda olmaması yanlış yorumlanmamalıdır. Durum sistemin mekanik
hareketliliğidir.

Köpükler kağıtta eper sorununa neden olurlar, drenajı yavaşlatırlar ve mukavemet dayanımını
azaltırlar. Elek üzerinde daha sayfa oluşurken köpükler parçalanır ve kağıt üzerinde ya
deliklere yada zayıf bölgelere neden olurlar. İlerleyen yazılarda köpük oluşumu ve giderilme
yöntemleri hakkında ayrıntılı bilgi verilecektir. Retansiyon drenaj için kullanılan anyonik ve
katyonik ürünler, kuru mukavemet için kullanılan polimerler direkt olarak sistem yüküne,
lifsel dizilişe etki ettiği için, formasyon üzerine olumsuz etkileri vardır.

Kağıt makinelerinde eper göğüs valsi ile emici kasalar yani formasyon masası, serbest drenaj
levhaları üzerinde meydana gelmektedir. Burada drenaj levhalarının konumları ve elek ile
oluşturdukları açılar çok önemlidir. Eper kağıtta formasyonun temelidir.

Suyun elek gözeneklerinde süzülmesiyle ( serbest süzülme, vakum etkisiyle süzülme) oluşan
çekim kuvveti sayesinde lifler birbirlerine hidrojen bağları ile birleşerek kenetlenir ve elek
yüzeyine dizilirler. Bu diziliş elek sisteminin ( kağıt oluşumu açısından ) son noktası olarak
ifade edilen sifon valse kadar devam etmektedir. Sifon valsi sistemlere göre ve kağıt
özelliklerine göre farklılık göstermektedir. Yukarıda da ifade edildiği gibi formasyon esas
olarak vakum kasalarına kadar gerçek olarak oluşmuştur. Fakat formasyon oluşumu mal
sarıcıya kadar devam edecektir.

Formasyon oluşumunda hamurum elekten süzülmesinin bağlı olduğu parametreler şu

şekildedir;
Eleğin boyu
Sistem sıcaklığı
Etkin vakum miktarı
Serbest drenaj miktarı
Liflerin karakteristiği
Liflerin öğütüm özellikleri (schopper derecesi )
Lif boyutları (uzunluğu ve hacimliliği )
Hamurda ki ölü elyaf ve dolgu malzemesi içeriği
Sistemin kimyasal karakteristiği

Preslerdeki giriş ve çıkış kuru maddeleri, pres baskıları kullanılan keçe özellikleri de
formasyon için etkin parametrelerdir. Kurutma grubunda olduğu gibi preslerinde su
uzaklaştırmada etkinliği söz konusudur ve kağıt eninde unifotm bir kurulukta kağıt
sevkedilmelidir ki kurutma grubunda da aynı üniformlukta bir kurutma sağlanabilsin.