महाशभ

ु
वा महािवनाश
- 1वामी आन7द अ³ण
बीसl शता«दीमा हजारl वषर दे िख अ²याcमले सcय ि1वकाद आएका रह1यपणर
ू
मा7यतामािथ
वैजािनकहFले खोज गरी cयसम²ये धेरै मा सcयता पाएका छन् । यसबारे सबैभ7दा उ~लेखनीय
खोज Fसी वैजािनकहFले गरे को पाइ7छ । भारत, िगस, इिज¯ट तथा रोमका स7तहFका िशरको
पछािड एउटा वôाकार
ृ
आभामÞडल िचितत गन पचलन हजारl वषिख चिलआएको छ, जसलाई
धमर मा िव+ास नहनेले
ु
कलाकारको क~पना मातै मा7थे । तर सन् १९३९ मा Fसी वैजािनक
िसमोन िकिलयान िवशेष कयामेरादारा मािनसको आउराको फोटो िलन सकम भए । यसै लाई अझ
िवकास गद अकार दइ
ु
Fसी वैजािनकहF डा. िमखाइल गाइिकन तथा ¹लािदसलाभ
िमखाइलो¹1कीले िवगत शता«दीको ५० औं दशकमा िवदतीय
ु
य7त बनाए, जसदारा पर+परागत
िचिनया िचिकcसा पदितले मा7दै आएको हामो शरीरमा हने
ु
७ सय अक
ु
प7चर िब7दहFको
ु
फोटो
िलई cयी िब7दहFले
ु
शरीरको आउरामा ~याउने पिरवतर नका त³य पमािणत गरे ।
प³वीको
ृ
िविवध िकयाकलापमा सर यको
ू
सबैभ7दा बढी पभाव छ । वैजािनकहF भ7छन् , 'हामी
सर यकै
ू
अं श हl िकनभने यसै बाट उिछिटएर बनेको गह प³वीमा
ृ
ब1ने हामो जीवनपणाली सर यदारा
ू

नै पि8त
ु
र सं विदरत छ ।' िह7दहFले
ु
सर यलाई
ू
परम् दे वता मा7दै पcये क िबहान सर य
ू
नम1कार गनर
ु

र सर यकै
ू
आराधनामा आधािरत नेपालकै दसपिछको दोPो महïवपणर
ू
पवर छठ मनाइन
ु
पिन यही
सcयलाई धमर ले पिह~यै बिझसके को
ु
दे खाउछ ।
७ फे बअरी
ु
१८९७ मा ज7मेका अकार Fसी दाशर िनक तथा वैजािनक अलेकसा7दर िलयोिनदोिबच
िचझे ¹1कीले १९२० का दशकमा अक| महïवपणर
ू
खोज गरे - 'पcये क एघार वषार सर यको
ू
सतहमा
ऊजारको िवशाल िव1फोट ह7छ
ु
, जसले प³वीको
ृ
सम1त जीवनलाई पभाव पाछर ।' कारण के हो भने
यो िव1फोटबाट िन1कने इलेकटोन र पोटोनको िवशाल आधी सर यबाट
ू
िन1के र बëमाÞडमा
फै िल7छ र िविभ7न गहहFको असरबाट अझ शिकशाली हदै
ु
प³वीमा
ृ
पिन आइपगछ
ु
, जसले
प³वीको
ृ
इलेकटो+यागनेिटक िफ~डको स7तलन
ु
िबिगन जा7छ । अझ स+म
ू
Fपमा भ7ने हो भने
य1तो पिकयाले प³वीको
ृ
स+म
ू
आभामÞडल -आउरा)लाई पभािवत गरी हलनचलन पैदा
गिरिद7छ । य1तो तीd पिरवतर नका बीचमा ब1ने हामीलाई पिन यसले ¯यापक पभाव पाछर ।
प³वीको
ृ
सं चार सं जाललाई सोझै पितकल
ू
पभाव त³य दरसं चार
ू
उपयोग गन सबैलाई रामरी नै
थाहा छ । पcयक Fपमा यो नदे िखए पिन हामो सं वेदना र मानिसकतालाई यसले आ7दोिलत गछर
। cयसै ले प³वीमा
ृ
हने
ु
महïवपणर
ू
घटनाहF सर यबाट
ू
पभािवत ह7छन
ु
् िवशेषतः िवशाल समहलाई
ू

¯यापक Fपमा पभाव पान घटनाहF ज1तै महामारी, यद
ु
, पाकितक
ृ
िवपq इcयािद । यसरी सर यमा
ू

हने
ु
पिरवतर नहFले प³वीका
ृ
वन1पित र जीवमा आउने पिरवतर नको अ²ययन गन िवजानको
िवकास भयो जसलाई 'हे िलयोबायोलोजी' -सर यजीव
ू
िवजान) भिन7छ ।
िचझे ¹1की यस खोजमा अझ गिहिरए । तर सन् १९४२ साल उनको लािग दभागय
ु
सािवत भयो ।
'िफिजकल 9याकटर स अफ िह1टोिरकल पोसेस' नामक प1तक
ु
लेखेबापत उनलाई पकाउ गरी
रा7यिव³द अपराध गरे को र जनतामा भम फै लाएको आरोप लगाई आज7म कारावासको सजाय
िदई 1टािलनले कजाक1तानको कडा ÷मिशिवर 'गलाग
ु
'मा पठाए । 1तािलनको मcयपिछ
ृ ु

रा7यदारा ÷मिशिवरमा पठाइएका के ही महान् वैजािनक र लेखकहF छटे
ु
। cयही कममा
चेिझ¹1की पिन १६ वष| रा7यको दमनबाट मक
ु
भई बािहर आए । ³गण भए पिन आ9ना
cयसपिछका बाकी ६ वषर उनले सर यले
ू
प³वी
ृ
र वायमÞडलमा
ु
पान असरको अ²ययन र खोजमै
िबताए । पcये क अिदतीय पितभाशाली ¯यिक जसले मौिलक खोजका आधारमा नया करा
ु
गछर ,
cयो आ9नो समयको शासक र परोिहतको
ु
कोपभाजनको िसकार ब7छ नै । अcय7त पितभाशाली
किव, लेखक, उप7यासकार, वैजािनक तथा असं खय 1वत7त िच7तकहF सा+यवादी ¯यव1थाको
कोपमा परी साइबेिरया र कजाख1तानका गलागमा
ु
जीवनका सजनशील
ृ
महïवपणर
ू
वषर Fमा
यातनाका िवषम पिरि1थितहF सहन नसकी मरे का, िविकB र िवकलांग भएका र असं खय दा³ण
कथा Fसको बार+बार याताको दै रानमा स7दा
ु
(दय िवदीणर ह7छ
ु
। यिद उनीहFले cयो समय
1वत7तFपले खोज र अ²ययनमा समिपर त गनर पाएका भए सायद Fसको आज अक गौरवमय
इितहास हने
ु
िथयो र परै
ू
मन*यता
ु
स+प7न हने
ु
िथयो । िचझे ¹1कीको मcयप°ात
ृ ु ् Fसी िवजान
पित8ानले उनका खोजको म~यांकन
ू
गनर एक वैजािनक आयोगको गठन गर् यो र उनका खोजहF
जीविवजान र िचिकcसाशाUका लािग बहम~य
ु
ू
सािवत भए ।
यसै स7दर भर मा पcये क १२ वषार लागने महाक+भ
ु
मेलाको आ9नै िविश8 महïव छ । जब सर य
ू
र
च7दमा मकर रािशमा पवेश गछर न् र बह1पित
ृ
मेष रािशमा पवेश गछर , गहहFको cय1तो िवशेष
योगले मन*यको
ु
चेतनामा ¯यापक पभाव पाछर र मन*यको
ु
आ²यािcमक Fपा7तरणको
स+भावनाको ढोका खो~छ । िह7दहFलाई
ु
यो िवजानको बोध परातन
ु
कालदे िख नै छ । हामो
जीवनलाई हामो िनय7तणमा नभएका असं खय कराहFले
ु
सतत् पभािवत गिररहे का ह7छन
ु
् ।
मािनसको 1वय+कै एकलो पयास मात पयारB छै न । तसर थ यस बëमाÞडमा उcपन् न हने
ु
िवशेष
पिरि1थितहFको बिदमानीपवक
ु ू
उपयोग गनर 7योितष शाUको िवकास भयो । cयसै अनFप
ु
गं गा,
जमना
ु
र सर1वतीको सं गम1थल पयागमा सन् २००७ को क+भमा
ु
५ करोडभ7दा बढी मािनसहF
भेला भई ÷दापवक
ू
ितवेणीमा 1नान, पजा
ू
अचर ना गरे । िह7दहFको
ु
य1तै अ7तब|धलाई अपcयक
Fपमा िचझे ¹1कीले 'हे िलयोबायोलोजी'मा पमािणत गरे का छन् ।
अ²याcमवादीहFको आ9नै मा7यता छ िक पcये क २५ सय वषर िछ सर यले
ू
अक| कनै
ु
महासर यको
ू

एक पि्रर रमण परा
ू
गछर र cयसले मन*यको
ु
चेतनामा एक दरगामी
ू
पिरवतर न ~याउछ ।
पिरवतर नका दइटै
ु
स+भावना ह7छन
ु
् - महाशभ
ु
वा महािवनाशको । यस धािमर क मा7यतालाई पिन
आउने शता«दीमा कनै
ु
अक| िचझे ¹1कीले वैजािनक ढं गले पमािणत गलार ।
आजभ7दा ५ हजार वषर व
ू
य1तै एक महान् Fपा7तरणको घडी आएको िथयो । cयस समयमा
÷ीक*ण
ृ
, जै नधमर का २२ औ तीथंकर नेिमनाथ -जो नातामा क*णका
ृ
काकाका छोरा पथ),
वेद¯यास, शकदे व
ु
, सं जय, िवदर
ु
, अिदतीय मिहला दौपदी तथा एक मा7यतानसार
ु
योगसतका
ू

ग7थकार पत¯जिल र अ7य अनिग7ती पितभाशाली ¯यिकहF पैदा भए । गीता र महाभारत
ज1ता ग7थ लेिखए । ÷ीक*णले
ृ
य
ु
द रोकने अथक पयास गदारगद पिन महाभारत ज1तो भीषण
यद
ु
भइछाqयो र भारतवष| ढाडै भािचयो । cयसको २५ सय वषर िछ य1तै ि1थित बनेको िथयो, जब
यहा बद
ु
, महावीर, सं जय वेठिलपô
ु
, मखली गोशालक, आलाकलाम ज1ता बदप³ष
ु ु
पैदा भए ।
चीनमा लाउc1ज
ु
, क79यिस
ु
यस, ¯वाcस
ु
, िलcज
ु
, िगसमा सकरात
ु
र पाइथागोरस ज1ता पजाप³ष
ु

पैदा भए । स+पणर
ू
जगcमा मन*यको
ु
चेतनाले एक िशखर छोयो, जसको गिहरो पभाव आजस+म
छ । cयसको २५ सय वषर िछ आज हामी cय1तै Fपा7तरणकारी कणमा उिभएका छl ।
यो कालखÞडमा एकसाथ अनेक बदप
ु ु
³ष पैदा भइरहे का छन् । रामक*ण
ृ
, िववेकान7द, अरिव7द र
परमहं स योगान7द, क*णमितर
ृ ू
, रमणमहिष, आन7दमाई माँ, िशवपरीबाबा
ु
, सारईबाबा, दलाई लामा
र ओशो इcयािद । ियनीहFको सि+मिलत पयासले मन*यको
ु
चेतना एक उचाइ िलन पयासरत छ
। यद
ु
, िहं सा, आतंकवाद, अितभोगवादी िच7तन, मादक पदाथर तथा घातक औषधीहFमा िनभर र
हदै
ु
गएको मन*य
ु
जीवन, पकितको
ृ
अितदोहन र अिववेकी िवकासनीितले भएको वातावरणीय
कयबाट यस प³वीको
ृ
स+पणर
ू
जीवन नै न8 हने
ु
स+भावना पिन ब¢दै गइरहे को छ । हामी एक
महान् सं कमण कालबाट गिजरहे का
ु
छl । प³वी
ृ
परै
ू
िवन8 ह7छ
ु
वा हामो चेतनाको Fपा7तरणबाट
स+पणर
ू
प³वी
ृ
एक पिरवार ब7छ, िव+-सरकारको गठन ह7छ
ु
र हजारl वषिख हामीले क~पना
गरे को 1विणमर काल अवतिरत ह7छ
ु
। यसै स7दर भर मा ओशो भ7छन् , 'टाइम इज सर ट, आइदर वी
ëयाव चे7ज अर ¹याके ट िदस «यिट
ु
फल
ू
¯लानेट अथर ।'