Τί είναι η φιλοσοφία σήμερα;

Θέτοντας τα ερωτήματα, αναζητώντας μία απαντηση.

Στην πρόταση «Η φιλοσοφία σήμερα» αυτό που επι της ουσίας αναζητάται είναι η

σημασία, η βαρύτητα αυτής στο παρόν. Η σημασία της φιλοσοφίας συνίσταται

πρωταρχικά στην επιρροή που αυτή ασκεί, την ύπαρξή της ωςσυγκαθοριστικού,

μεταξύ άλλων, παράγοντα της ανθρώπινης ύπαρξης. Η δυσανεξία της εποχής,

φαινομενικά πασιφανής, σχεδόν καθιστά περιττή τη θέση ακόμα του ερωτήματος.

Στην προσπάθειά μου, όχι να δώσω μια συγκεκριμένη απάντηση αλλά να αναζητήσω

ένα δρόμο προς αυτή εκκινώ από την κατανόηση της φιλοσοφίας ως λόγου συνολικού.

Ο φιλοσοφικός λόγος αναπτύχθηκε πρωταρχικά, και εν πολλοίς εξακολουθεί, ως

λόγος περί του συνόλου . Αντικείμενό του είναι πιο συγκεκριμένα, η ύπαρξη στην

ολότητά της. Υπό την έννοια αυτή,στην ιστορική της πορεία, συνιστούσε μία

προσπάθεια συνένωσης των παραμέτρων που συνθέτουν την ανθρώπινη ζωή,

κατανόησης των συνιστωσών που την έκαναν, σε κάθε δεδομένη στιγμή, να είναι

αυτή που είναι, να εκδηλώνεται με ορισμένους τρόπους και μορφές. Ο φιλοσοφικός

λόγος που αναπτύσσεται επι των επιστημών και των υπολοίπων πεδίων της

ανρώπινης δραστηριότητας, δεν είναι απλώς μία λειτουργία της, αλλά ακριβώς ο

τρόπος με τον οποίο αυτή υπάρχει.

Βασει αυτών, το πεδίο αναφοράς της φιλοσοφίας παραμένει σήμερα το ίδιο και

μάλιστα το ίδιο κατ' ανάγκη, καθώς δεν είναι δυνατό να μεταβληθεί, παρά

αναιρώντας την φιλοσοφία ως τέτοια. Με άλλα λόγια, θα την προσδιορίζαμε ως μία

συστηματική διερεύνηση της ύπαρξης, μέσα στον ιστορικό χρόνο, καθώς αφ' ενός οι

μορφές υπο τις οποίες αυτή εκδηλώνεται και αφ' ετέρου οι τρόποι με τους οποίους

την προσλαμβάνουμε και την κατανοούμε αλλάζουν μέσα σε αυτόν. Κατανοώντας τη

φιλοσοφία ως μία διαδικασία θέσης ερωτημάτων, παραμένει αυτό που ήταν, ακριβώς

επειδή ο λόγος- τρόπος ύπαρξής της, τα ερωτήματα περι την ύπαρξη, διατητρείται.

Από τα παραπάνω συνάγεται πως η φιλοσοφία δε μπορεί να υπάρχει ως ένα αμιγώς

ακαδημαϊκό, δηλαδή επιστημονικό αντικείμενο.Αυτό ακριβώς επειδή, όπως ειπωθηκε,

δεν είναι επιστήμη. Καλείται σε μία σχέση κατανόησης και επόπτευσης, όχι

προκειμένου να ορίσει ή να κατευθύνει την κίνηση των επιστημών, πράγμα που έτσι ή
αλλλιώς καθόλου δεν είναι δυνατό, αλλά για να αποτυπώσει την ίδια την κίνηση των

όντων όπως αυτή εκδηλώνεται, πραγματώνεται , επί παραδείγματι ως τεχνολογική

πρόοδος, στον ιστορικό χρόνο.

Η διαρκώς αυξανόμενη πολυπλοκότητα της κοινωνικής ζωής φαίνεται να έχει εκ των

πραγμάτων απαξιώσει τη φιλοσοφία, όπως αυτή προσδιορίστηκε παραπάνω. Η

αυτόνομη και ταχύρυθμη κίνηση διαφορετικών εκφάνσεων της σύγχρονης ζωής δεν

καθιστά μόνο δυσχερή την επόπτευση της κατεύθυνσης η οποία χαράσσεται και

ακολουθείται, αλλά θέτει με τρόπο σχεδόν βίαιο το ερώτημα εάν πράγματι η

φιλοσοφία έχει λόγο να συνεχίσει να υπάρχει. Αν υπάρχει ανάγκη γι αυτή. Δε νιώθω

έτοιμος ούτε ικανός να δώσω μία απάντηση στο ερώτημα αυτό. Πιστεύω εν τούτοις

πως η υποβάθμιση της φιλοσοφίας σε αντικέιμενο μελέτης εντος πανεπιστημιακών

αιθουσών δίχως η παραγώμενη ή έστω, ανακυκλούμενη, γνωση να εξέρχεται των

χώρων αυτών την καθιστά μια εσωστρεφή, συχνά μάλιστα πολυτελή ενασχόληση,

αφου της στερεί την επαφή με τη ζωή. Η ύπαρξη στην οποία ο φιλοσοφών αναφέρεται,

με την οποία βρίσκεται σε διαρκή συνδιαλλαγή, έχει εξανεμιστεί.

Η φιλοσοφία κατανοεί και συγκροτεί πραγματικά τον άνθρωπο ή είναι άχρηστη.

Η πρωτοκαθεδρία της γνώσης στην οποία θεμελιώθηκε η νεότερη φιλοσοφία, οδήγησε

σταδιακά, λόγω του πολλλαπλασιασμού και της εξειδίκευσης της πρώτης, στον

παραγκωνισμό της τελευταίας. Ο διαρκώς αυξανόμενος ρυθμός παραγωγής και

εξέλιξής της οδηγησε στην αυτονόμηση από τη φιλοσοφία. Οι ειδικότερες γνώσεις

του κάθε επιστημονικού αντικειμένου συνθέτουν το σύχρονο πλαίσιο μέσα στο οποίο η

γνώση αναζητάται, γεννιέται και εξελίσσεται. Στο πλαίσιο αυτό δεν πιστεύω πως

είναι πια δυνατό να περιμένεις από αυτούς που ασχολούνται με τη φιλοσοφία να έχουν

μερική έστω γνώση επι του συνόλου των επιστημονικών πεδίων που έχουν ανοιχθεί

και συνεχώς διευρύνονται, πολύ περισσότερο να είναι σε θέση να τα εποπτεύσουν. Μία

φιλοσοφία του παρόντος μοιάζει αμφίβολο να εκκινήσει από την έννοια της γνωσης

όπως αυτή υπάρχει σήμερα.

Το στοίχημα της φιλοσοφίας είναι η δυνατότητα των ανθρώπων που στρέφονται προς

αυτή να κατανοήσουν και να πληρώσουν με το λόγο τους τις ελλείψεις της εποχής,

που κάθε άλλο παρά γνωστικές είναι.Ο Παπαϊωάννου σε ένα έργο γραμμένο πρίν
πενήντα εννέα χρόνια αναφερόταν στον εικοστό αιώνα ως τον αιώνα της

«ανθρωπολογίας δίχως άνθρωπο»1. Πάνω από μισό αιώνα αργότερα, η απουσία αυτή

εξακολουθεί να προσδιορίζει την ανθρώπινη ύπαρξη, σε μία κίνηση αλλόφρονα.

Στο πλαίσιο αυτό καλούμαστε όχι να επαναπροσδιορίσουμε, άλλα να προσεγγίσουμε

τον άνθρωπο. Το ερώτημα που θα έθετα δεν είναι το «τι ο άνθρωπος είναι» αλλά «τι

ο ανθρωπος χρειάζεται», αποσκοπώντας σε μία διεύρυνση των φιλοσοφικών

οριζόντων. Στην προσπάθεια θεμελίωσης μιας φιλοσοφίας του παρόντος2, την

πρωταρχική σημασία δεν έχει η γνώση του ανθρώπου και ο βασικότερος λόγος γι'

αυτό είναι πως οι ίδιοι οι άνθρωποι δεν προτίθενται να γνωρίσουν την ύπαρξη τους.

Μία τέτοια φιλοσοφία φαντάζει σχεδόν αδιάφορη. Η γνώση της ύπαρξης δε συνιστά

συνήθως μέλημα παρά για ορισμένους, και πρόκειται, στο μεγαλύτερο μέρος, για

ενασχόληση μίας -ακαδημαϊκής κατά κύριο λόγο- ελίτ3. Η ασφυξία της σημερινής

εποχής απορρέει από την εμμονική φροντίδα για την εξωτερικότητα, η οποία

καταλήγει να συνεπάγεται τον παραγκωνισμό και την περιφρόνηση προς τους ίδιους

τους ανθρώπους, ξεχνώντας πως αποτελούν μία οντότητα όπου εξωτερικότητα και

εσωτερικότητα δεν μπορούν να διαχωριστούν καθώς συνιστούν μια ενιαία, αδιαίρετη

ενότητα, παρά διαστρέφοντας και υποβαθμίζοντας αυτό που οι άνθρωποι είναι.Μία

σείρα γεγονότων του εικοστού αιώνα κατέδειξαν αυτό που εξοχα διατύπωσε στο

βιβλίο του «Αν αυτό είναι ο άνθρωπος» ο Primo Levi, πως η ανθρώπινη υπόσταση είναι

πολύ πιο ευαίσθητη από την ανθρώπινη ύπαρξη. Χρειάζεται μέριμνα την οποία

πιστεύω πως είναι σε θέση να παράσχει η φιλοσοφία. Συμπληρώνοντας λοιπόν το

ερώτημα που σε μία πρώτη μορφή διατύπωσα παραπάνω, «τι χρειάζεται ο άνθρωπος

ωστε να υπάρχει ως άνθρωπος;».

Η μέριμνα αυτή θα πρέπει, σε αντίθεση προς τη σκέψη του 19ου αιώνα, να θεμελιωθεί

όχι στη θεώρηση αυτού ως του μοναχικού όντος που αφού εκθρόνισε το θεό, ανέβηκε

στο θρόνο του και κυριάρχησε επι της φύσης, αλλά ως αναπόσπαστου τμήματος ενός

συνόλου δίχως το οποίο όμως δε μπορεί να υπάρξει. Είναι αναγκαίο να αποτυπωθούν

οι εμπερίες που μας κόμισε ο προηγούμενος αιώνας. Μέσα από αυτές θα προκύψει

εκείνη η σκέψη και η συμπαθεία με τον άλλο με τις οποίες θα αντιταχθούμε στον

παροξυσμό του παρόντος., στρεφόμενοι πρός μία φιλοσοφία συμ-βίωσης.

 --------------------------------------------------------------

1«Ο άνθρωπος και ο ίσκιος του», κεφ Ι, σελ. 11, εκδ Εναλλακτικές εκδόσεις, 1951.

2Δανείζομαι τον τίτλο του άρθρου «Η Φιλοσοφία του Παρόντος: Αναζητώντας το

Έδαφος» του Θοδωρή που υπάρχει στον τόμο αυτό.

3Εξηγώ πως δεν εκφράζω καμία δηκτική ή απαξιωτική διάθεση προς τον κόσμο αυτό,
στον οποίο άλλωστε θεωρω πως είτε ανήκουμε είτε επιθυμούμε να ανήκουμε οι
περισσότεροι όσων συμμετέχουμε στο περιοδικό αυτό.