GT Coso CNMT Prs

Gi¸o tr×nh
c¬ së c«ng nghÖ m«i trêng
1
PhÇn 1.
kh¸i niÖm vµ qu¸ tr×nh c¬ b¶n trong c«ng nghÖ m«i trêng
1.1. Mét sè ®Þnh nghÜa c¬ b¶n
1.1.1 C«ng nghÖ vµ Kü thuËt

1.1.1.1 C«ng nghÖ
§Ó cã thÓ ®Þnh nghÜa ®îc thuËt ng÷ c«ng nghÖ m«i trêng, cÇn hiÓu râ thÕ nµo
lµ c«ng nghÖ. Theo thuËt ng÷ Hy l¹p, Technology xuÊt ph¸t tõ hai tõ Techne vµ
logos. Techne cã nghÜa lµ kü n¨ng hoÆc çch thøc cÇn thiÕt ®Ó lµm mét çi g×
®ã; logos cã nghÜa lµ kiÕn thøc vÒ mét vÊn ®Ò/mét ®iÒu g× ®ã. Do ®ã,
Technology cã nghÜa lµ kiÕn thøc vÒ mét vÊn ®Ò/mét ®iÒu g× ®ã ®îc lµm nh
thÕ nµo.
Theo ECPD (Engineer’s Council for Profesional Development), c«ng nghÖ ®îc
hiÓu lµ mét chuyªn ngµnh trong ®ã nh÷ng kiÕn thøc vÒ to¸n häc vµ khoa häc tù
nhiªn (cã ®îc tõ çc nghiªn cøu, kinh nghiÖm vµ qu¸ tr×nh thùc nghiÖm) ®îc øng
dông mét çch ®óng ®¾n ®Ó sö dông cã hiÖu qu¶ nguån vËt chÊt vµ t¸c ®éng tíi
tù nhiªn theo ph¬ng híng cã lîi cho cuéc sèng cña con ngêi. Theo ®Þnh nghÜa trªn,
c«ng nghÖ lµ mét chuyªn ngµnh øng dông çc kiÕn thøc khoa häc (çc kiÕn thøc
nµy ®îc çc nhµ khoa häc t×m ra) ®Ó kh«ng ngõng c¶i t¹o cuéc sèng cña con ngêi.
Sù lÉn lén thØnh tho¶ng xuÊt hiÖn bëi v× ngêi ta thêng dïng tõ c«ng nghÖ (cã
nghÜa lµ kiÕn thøc hiÓu biÕt) ®Ó diÔn t¶ s¶n phÈm cña c«ng nghÖ mµ thc ra s¶n
phÈm chØ lµ ®èi tîng cña c«ng nghÖ. VÝ dô hiÖn nay cã rÊt nhiÒu s¶n phÈm ®îc
lµm ra vµ tiªu thô kh¸ m¹nh ë thÞ trêng nhng ®îc s¶n xuÊt tõ c«ng nghÖ nhËp khÈu
toµn bé. Nh vËy chñ së h÷u chØ cã thÓ tù hµo vÒ s¶n phÈm chø kh«ng ph¶i vÒ
c«ng nghÖ v× «ng ta chØ së h÷u çc s¶n phÈm cña c«ng nghÖ chø «ng ta kh«ng së
h÷u çc bÝ quyÕt vÒ c«ng nghÖ.
2
1.1.1.2 Kü thuËt
Kü thuËt lµ mét kü n¨ng cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn mét sè nhiÖm vô ®Æc thï. Ngêi
ta cã thÓ häc mét kü thuËt vµ chØ cã thÓ lµm chñ nã khi thùc hµnh thµnh th¹o qua
nhiÒu lÇn hoÆc nhiÒu n¨m. VÝ dô mét ngêi thî, mét nhµ dù b¸o, phãng viªn vv.
1.1.1.3 Sù kh¸c nhau gi÷a kü thuËt vµ c«ng nghÖ:
Kü thuËt lµ mét kü n¨ng vËy lµ mét kü n¨ng cô thÓ. Do ®ã cã nhiÒu kü n¨ng hay
nhiÒu kü thuËt víi nhiÒu ®èi tîng kh¸c nhau vÝ dô kü thuËt hµn, kü thuËt dù b¸o,
kü thuËt ph©n tÝch phßng thÝ nghiÖm mét hay nhiÒu th«ng sè m«i trêng v.v.
C«ng nghÖ lµ mét hÖ thèng th«ng tin trän gãi vµ kÌm theo çc bÝ quyÕt cÇn thiÕt
®Ó s¶n xuÊt mét s¶n phÈm hay ®Ó thùc hiÖn mét sè nhiÖm vô cô thÓ. BÝ quyÕt
(know-how) thÓ hiÖn ý nghÜa gÇn gièng nh c«ng nghÖ nhng kh«ng hoµn toµn
trïng nhau. Cã rÊt nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ bÝ quyÕt vµ còng tõ ®ã cã nhiÒu lo¹i
bÝ quyÕt vµ tùu chung ®îc chia thµnh ba nhãm nh sau:
- BÝ quyÕt qu¶n lý: lµm thÕ nµo ®Ó lËp kÕ ho¹ch, tæ chøc, kiÓm tra.
- BÝ quyÕt tµi chÝnh: lµm thÕ nµo ®Ó lËp, thùc hiÖn vµ qu¶n lý kÕ ho¹ch tµi
chÝnh
- BÝ quyÕt s¶n xuÊt: gÇn gièng nh c«ng nghÖ
Çc vÝ dô cho çc bÝ quyÕt nãi trªn.
- KiÕn thøc lËp kÕ ho¹ch mét héi th¶o; kiÕn thøc vÒ tæ chøc thi c«ng ngoµi
hiÖn trêng
- KiÕn thøc lËp kÕ ho¹ch vÒ th¬ng th¶o/®µm ph¸n víi ng©n hµng
- KiÕn thøc lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt ph©n bãn/chÕ t¹o ®éng c¬ m¸y/khoan giÕng
dÇu
HÇu hÕt çc bÝ quyÕt kh«ng ph¶i lµ bÝ mËt, chóng ®îc chuyÓn giao theo nhiÒu
h×nh thøc kh¸c nhau:
- Theo nguån tù do: s¸ch vë, khãa ®µo t¹o, th«ng tin, cã thÓ th«ng qua c¶ sù quan
s¸t ®Ó cã bÝ quyÕt.
3
- Lo¹i hai lµ nguån c«ng nghÖ kÌm theo mua s¶n phÈm th”ng qua söa ch÷a, duy
tu v.v vµ tù lµm chñ bÝ quyÕt ngay bªn trong c«ng nghÖ ®· mua.
- Lo¹i ba lµ cã tµi trî ®Æc biÖt vÒ chuyÓn giao c«ng nghÖ
- Lo¹i bèn lµ hîp ®ång th¬ng m¹i cã thµnh phÇn c«ng nghÖ
- Lo¹i n¨m lµ hîp ®ång th¬ng m¹i cã thu nhËn c«ng nghÖ.
1.1.2 Qui tr×nh

Mét qui tr×nh lµ biÕn mét tËp hîp ®Çu vµo - cã thÓ lµ çc ho¹t ®éng, ph¬ng ph¸p,
c«ng ®o¹n thµnh nh÷ng ®Çu ra mong muèn díi h×nh thøc çc s¶n phÈm, çc th«ng
tin, çc dÞch vô hay nãi mét çch kh¸c lµ nh÷ng kÕt qu¶. Mçi qui tr×nh ®Òu cÇn
ph¶i ph©n tÝch b»ng hÖ thèng ®Çu vµo vµ ®Çu ra. M« h×nh cña qui tr×nh ®îc
m« t¶ qua h×nh 1.1
VËt liÖu
Thñ tôc
Ph¬ng ph¸p - S¶n phÈm
Th«ng tin Qui tr×nh - DÞch vô
Qui çch
Nh©n lùc - Th«ng tin
Kü n¨ng - GiÊy tê
KiÕn thøc
§µo t¹o
ThiÕt bÞ
H×nh1: M« h×nh cña quy tr×nh
B¶n th©n trong qui tr×nh s¶n xuÊt ®i tõ nguyªn, nhiªn, vËt liÖu lµ ®Çu vµo ®Ó ra
s¶n phÈm ®Çu ra ta cÇn 3 yÕu tè chÝnh: vËt liÖu, ph¬ng ph¸p bao gåm know-
how vµ thiÕt bÞ, thø ba lµ nh©n lùc bao gåm kiÕn thøc, kü n¨ng tay nghÒ v.v. Do
®ã ®Ó thÊy r»ng çc khèi nµy lu«n g¾n kÕt víi nhau.
Nh s¬ ®å trªn ®· cho thÊy ph¹m vi cña s¶n phÈm rÊt ®a d¹ng, chóng cã thÓ lµ
nh÷ng s¶n phÈm cô thÓ ®Ó tiªu dïng nhng chóng còng cã thÓ lµ nh÷ng th«ng tin
4
vµ cã thÓ chØ lµ nh÷ng giÊy tê, vÝ dô nh hÖ thèng ghi chÐp cña hÖ thèng qu¶n lý
CL
Cã nhiÒu çch ®Ó cã mét qui tr×nh hay mét c«ng nghÖ mét bÝ quyÕt nh trªn ®·
tr×nh bµy, nhng kh«ng ai cã thÓ phñ nhËn ®îc ®Ó tæ chøc thùc hiÖn tèt mét qui
tr×nh víi s¶n phÈm mong muèn cÇn ph¶i hiÓu râ vÒ c¶ ba khèi nãi trªn trong qui
tr×nh vµ nh vËy yÕu tè kiÕn thøc vµ kü thuËt trong tõng c«ng ®o¹n cña qui tr×nh
cÇn ph¶i hiÓu rÊt thÊu ®¸o.
1.1.3 Nghiªn cøu x©y dùng c«ng nghÖ (quy tr×nh)

§Ó kÕt qu¶ cña mét nghiªn cøu-triÓn khai (R&D) ®i vµo thùc tiÔn lµ mét ho¹t
®éng khoa häc mang tÝnh liªn tôc ®i tõ phßng thÝ nghiÖm ®Õn thö nghiÖm vµ
sau ®ã ®îc thùc tÕ chÊp nhËn. Nhng ®Ó cã kÕt qu¶ nµy cÇn rÊt nhiÒu ®iÒu
kiÖn ®i kÌm cô thÓ lµ ba ®iÒu kiÖn tèi thiÓu mµ ta thêng gäi lµ tiÒm lùc ®ã lµ:
mét lµ tµi chÝnh, hai lµ n¨ng lùc cña trëng nhãm còng nh cña toµn bé kÝp nghiªn
cøu vµ thø ba lµ hÖ thèng c¬ së vËt chÊt mµ hä cÇn cã ®Ó tiÕn hµnh nghiªn cøu
nh mét chu tr×nh khÐp kÝn: nghiªn cøu c¬ b¶n-nghiªn cøu øng dông-nghiªn cøu
ph¸t triÓn c«ng nghÖ (pilot) vµ cuèi cïng lµ nghiªn cøu ®Ó ®a vµo s¶n xuÊt. Nh
vËy, muèn cã nh÷ng kÕt qu¶ khoa häc c«ng nghÖ tèt ®¸p øng ®îc yªu cÇu cña thùc
tÕ cuéc sèng th× ba vÊn ®Ò cÇn ph¶i ®ång bé gi¶i quyÕt vÒ chñ ®Ò nghiªn cøu
triÓn khai, vÒ sù ®ßi hái cña thùc tÕ thùc sù cÇn ¸p dông vµ kh¶ n¨ng cña çc nhµ
khoa häc hay nãi mét çch kh¸c sù chuyªn nghiÖp hãa cña nguån nh©n lùc cho mçi
c«ng ®o¹n cña c«ng t¸c nghiªn cøu triÓn khai theo chu tr×nh trªn.
Trong lÜnh vùc m«i trêng, chóng ta nh×n nhËn kÕt qu¶ cña R-D vµ theo nã lµ
c«ng nghÖ vµo thùc tÕ theo hai lo¹i,
1). Mét lµ
- KÕt qu¶ R&D lµ cung cÊp çc c¬ së khoa häc vµ kü thuËt cho chÝnh s¸ch b¶o
vÖ m«i trêng
- Çc kÕt qu¶ nµy nhÊt ®Þnh ph¶i ®îc ®ãng gãp vµo ChiÕn lîc Quèc gia vÒ Ph¸t
triÓn bÒn v÷ng.
V× môc tiªu nµy, çc nhiÖm vô cña R&D sÏ lµ:
5
- §iÒu tra, kh¶o s¸t møc ®é vµ sè phËn cña nh÷ng chÊt g©y « nhiÔm trong
kh«ng khÝ, níc vµ ®Êt lµ nh÷ng thµnh phÇn c¬ b¶n nhÊt cña thiªn nhiªn.
- §¸nh gi¸ nh÷ng t¸c ®éng cña nh÷ng chÊt g©y « nhiÔm nµy ®Õn con ngêi vµ
®Õn m«i trêng (tõ ph¹m vi ®Þa ph¬ng ®Õn toµn cÇu)
Cã thÓ gäi lo¹i c«ng nghÖ nµy lµ c«ng nghÖ kiÓm so¸t « nhiÔm v× ®i theo nã lµ
mét lo¹t çc c«ng cô kü thuËt nh»m ®o lêng ®îc çc biÕn ®éng vÒ « nhiÔm m«i tr-
êng cho çc tr¹ng th¸i tù nhiªn ®Ó tõ ®ã lµm c¬ së khoa häc cho çc qui tr×nh kü
thuËt ®Ó xö lý hay cho hÖ thèng hµnh lang ph¸p lý ®Ó kiÓm so¸t.
2). Vµ thø hai lµ
- KÕt qu¶ R&D lµ nh÷ng qui tr×nh cô thÓ ®Ó ®a ra nh÷ng s¶n phÈm cô thÓ
¸p dông vµo thùc tiÔn nh»m hai môc ®Ých: thùc sù gi¶m thiÓu hoÆc triÖt
tiªu « nhiÔm m«i trêng, hai lµ cã sù phï hîp hay ®îc ®ãn nhËn theo hÖ thèng
ph¸p lý (chÝnh s¸ch) ®· ®îc cô thÓ hãa cña kÕt qu¶ R&D lo¹i mét nãi trªn.
- Çc kÕt qu¶ nµy cÇn çc nhµ s¶n xuÊt cã g©y « nhiÔm phèi hîp, ë ®©y
khÝa c¹nh thÞ trêng t¸c ®éng rÊt m¹nh.
V× môc tiªu nµy, çc nhiÖm vô cña R&D sÏ lµ:
- Nghiªn cøu c¬ b¶n, nghiªn cøu øng dông, ph¸t triÓn c«ng nghÖ vµ s¶n xuÊt
çc kü thuËt xö lý m«i trêng (chÊt th¶i khÝ, níc, r¾n) víi c«ng nghÖ truyÒn
thèng.
- Nghiªn cøu c¬ b¶n, nghiªn cøu øng dông, ph¸t triÓn c«ng nghÖ vµ s¶n xuÊt
çc kü thuËt xö lý m«i trêng víi c«ng nghÖ míi th©n thiÖn víi m«i trêng,
®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ s¹ch (clean technolgy).
Nhng b¶n th©n çc R&D cña c¶ hai lo¹i trªn ®Òu chÞu sù t¸c ®éng hay chi phèi cña
çc nhµ lËp chÝnh s¸ch khoa häc-c«ng nghÖ trong lÝnh vùc m«i trêng. Mèi quan
hÖ qua l¹i gi÷a nh÷ng ngêi thùc hiÖn R&D vµ nh÷ng nhµ lËp chÝnh s¸ch cÇn lu ý
lµ t¬ng t¸c vµ hç trî nhau nh thÕ nµo ®Ó mét R&D cã hiÖu qu¶ trong thùc tÕ cuéc
sèng. Nh vËy chóng ta cÇn xem xÐt khÝa c¹nh n¨ng lùc vµ tríc tiªn lµ cña nh÷ng
ngêi lµm c«ng t¸c R&D, v× chÝnh hä míi lµ nh÷ng ngêi lµm ra çc s¶n phÈm ®Ó
cã thÓ tiªu dïng ®îc trong thùc tÕ.
6
1.1.4 C«ng nghÖ m«i trêng
Nh vËy, cã hai lo¹i c«ng nghÖ m«i trêng cÇn ®îc ¸p dông. §ã lµ c«ng nghÖ kiÓm
so¸t « nhiÔm vµ c«ng nghÖ xö lý « nhiÔm.
Th©m chÝ ngêi ta cã thÓ ®a kh¸i niÖm c«ng nghÖ m«i trêng vµo nh÷ng ng÷ c¶nh
cô thÓ vÝ dô nh c«ng nghÖ kiÓm so¸t “ nhiÔm kh«ng khÝ [1] cña NhËt vÒ CN
KS khÝ th¶i.
§Ó cã thÓ x©y dùng ®îc tõng lo¹i c«ng nghÖ cÇn cã mét kiÕn thøc chung cho m«i
trêng ®ã lµ kh¸i niÖm vÒ chÊt lîng m«i trêng vµ « nhiÔm m«i trêng. Khi nh¾c
®Õn chÊt lîng hoÆc « nhiÔm m«i trêng, ë ®©y cÇn ®îc hiÓu chóng ®îc g¾n vµo
çc thµnh phÇn m«i trêng thiªn nhiªn; ®ã lµ kh«ng khÝ, níc vµ ®Êt. Ngoµi ra tõ
hÖ sinh quyÓn nµy kh¸i niÖm ®a d¹ng sinh häc (hay hÖ sinh th¸i) lu«n ®îc nh¾c
®Õn nhng do chóng lµ hÖ qu¶ cña chÊt lîng vµ « nhiÔm m«i trêng nãi trªn nªn çc
vÊn ®Ò liªn quan ®Õn sinh th¸i kh«ng ®îc ®Ò cËp ®Õn trong tµi liÖu nµy.
- C«ng nghÖ kiÓm so¸t « nhiÔm m«i trêng
- C«ng nghÖ xö lý « nhiÔm m«i trêng
Theo kh¸i niÖm vÒ c«ng nghÖ cña ECPD th× cã thÓ hiÓu c«ng nghÖ m«i trêng lµ
mét lÜnh vùc c«ng nghÖ ®a ra çc gi¶i ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò liªn quan
tíi vÖ sinh m«i trêng, ®Æc biÖt liªn quan tíi çc vÊn ®Ò vÒ níc cÊp, qu¶n lý chÊt
th¶i r¾n, kiÓm so¸t chÊt lîng kh«ng khÝ, níc th¶i vµ chÊt lîng ®Êt…
1.1.5 Tæng quan vÒ hÖ thèng m«i trêng

Çc nhµ c«ng nghÖ thêng ph¶i tiÕp cËn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña hä theo ph¬ng
ph¸p ®îc gäi lµ “tiÕp cËn hÖ thèng”. Theo çch tiÕp cËn nµy, nhµ c«ng nghÖ cÇn
ph¶i chó ý tíi tÊt c¶ çc thµnh phÇn cã mèi quan hÖ víi nhau trong hÖ thèng vµ sù
¶nh hëng qua l¹i cña chóng. T¬ng tù, çch tiÕp cËn nµy còng ®îc sö dông trong
lÜnh vùc c«ng nghÖ m«i trêng. Tuy nhiªn, thËt khã cã thÓ x¸c ®Þnh mét çch chi
tiÕt tÊt c¶ çc thµnh phÇn cã mèi quan hÖ qua l¹i víi nhau trong m«i trêng. Do ®ã,
®iÒu ®Çu tiªn mµ mét nhµ c«ng nghÖ cÇn lµm lµ ®¬n gi¶n ho¸ hÖ thèng cña
m×nh sao cho nã vÉn cã thÓ m« t¶ ®îc ®óng b¶n chÊt vµ çc qu¸ tr×nh c¬ b¶n x¶y
ra trong hÖ thèng nhng còng ®ñ ®¬n gi¶n ®Ó cã thÓ ph©n tÝch ®îc nã mét çch
7
dÔ dµng. Th«ng thêng, trong lÜnh vùc m«i trêng, 3 hÖ thèng chÝnh ®îc quan
t©m lµ: hÖ thèng qu¶n lý nguån níc, hÖ thèng qu¶n lý chÊt lîng kh«ng khÝ vµ hÖ
thèng qu¶n lý chÊt th¶i r¾n. VÊn ®Ò vÒ « nhiÔm cã thÓ chØ liªn quan tíi mét hÖ
thèng trªn nhng còng cã rÊt nhiÒu vÊn ®Ò vÒ « nhiÔm g©y t¸c ®éng cïng mét lóc
tíi hai hay c¶ ba hÖ thèng.
1.1.5.1 HÖ thèng qu¶n lý nguån níc:
HÖ th«ng cung cÊp níc
ViÖc thiÕt kÕ, vËn hµnh hÖ thèng cung cÊp, ph©n bæ níc s¹ch phô thuéc vµo
nguån níc sö dông. Cã hai nguån chÝnh ®îc sö dông ®Ó cung cÊp níc s¹ch cho çc
ho¹t ®éng c«ng nghiÖp vµ tiªu dïng lµ níc ngÇm vµ níc mÆt.
D©n sè vµ ®èi tîng sö dông níc lµ hai nh©n tè c¨n b¶n quyÕt ®Þnh tíi tæng lîng n-
íc tiªu thô. §Ó cã thÓ ®¸p øng ®îc lîng níc tiªu thô ®ã, hai yÕu tè ®îc quan t©m
chÝnh lµ lîng níc tiªu thô trung b×nh vµ lîng níc tiªu thô cùc ®¹i.
Nhµ qu¶n lý cÇn dù tÝnh ®îc lîng níc tiªu thô trung b×nh bëi mét sè lý do sau:
- §¸nh gi¸ ®îc kh¶ n¨ng ®¸p øng cña nguån níc ®èi víi nhu cÇu sö dông cña khu
vùc, ®Æc biÖt lµ trong çc trêng hîp tíi h¹n (khi mµ kh¶ n¨ng ®¸p øng cña
nguån níc mÆt vµ níc ngÇm ®Òu nhá nhÊt).
- Dù tÝnh ®îc lîng níc cÇn dù tr÷ ®Ó cã thÓ ®¸p øng ®îc nhu cÇu sö dông trong
c¶ nh÷ng trêng hîp xÊu nhÊt (h¹n h¸n).
Lîng níc tiªu thô cùc ®¹i ®îc sö dông ®Ó tÝnh to¸n b¬m, kÝch thíc ®êng èng, lîng
níc dù tr÷ cÇn thiÕt khi mµ tèc ®é sö dông níc lµ lín nhÊt.
Cã nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau ¶nh hëng tíi hÖ thèng cung cÊp níc, trong ®ã, cã mét sè
nh©n tè chÝnh sau:
- Çc ho¹t ®éng c«ng nghiÖp.
- ThiÕt bÞ ®o ®¹c (®ång hå ®o lîng níc sö dông…)
- HÖ thèng qu¶n lý
- Møc sèng
- Thêi tiÕt.
8
A. HÖ thèng xö lý níc th¶i
ViÖc xö lý an toµn tÊt c¶ çc chÊt th¶i ph¸t sinh tõ ho¹t ®éng cña con ngêi lµ cÇn
thiÕt ®Ó ®¶m b¶o søc kháe cho d©n c, céng ®ång vµ ng¨n ngõa çc th¶m häa cã
thÓ x¶y ra. Khi níc th¶i ®îc xö lý ®óng quy çch th×:
- Chóng sÏ kh«ng lµm « nhiÔm çc nguån níc s¹ch (kh«ng sinh mïi, còng nh lµm
mÊt tÝnh thÈm mü cña nguån níc mÆt, kh«ng lµm « nhiÔm nguån níc ngÇm.
- Chóng kh«ng lµm t¨ng çc ¶nh hëng tíi søc khoÎ cña céng ®ång bëi sö chuyÒn
nhiÔm cña çc vËt mang bÖnh (çc lo¹i chuét, bä…)
- Nã ng¨n ngõa kh¶ n¨ng l©y bÖnh dÞch tíi trÎ em.
1.1.5.2 HÖ thèng qu¶n lý nguån kh«ng khÝ
Qu¶n lý nguån kh«ng khÝ kh¸c víi qu¶n lý nguån níc ë hai ®iÓm chÝnh lµ vÒ
chÊt lîng vµ lîng. Trong khi lîng cña nguån níc cã giíi h¹n th× lîng kh«ng khÝ l¹i
kh«ng cã giíi h¹n. Tuy nhiªn, con ngêi cã thÓ øng dông çc ph¬ng ph¸p xö lý ®Ó
lµm s¹ch níc tríc khi sö dông nhng víi kh«ng khÝ viÖc nµy l¹i kh«ng mang tÝnh
kh¶ thi (gi«ng nh « nhiÔm tiÕng ån).
ViÖc c©n b»ng gi÷a chi phÝ vµ lîi Ých ®Ó cã ®îc mét m«i trêng kh«ng khÝ nh
mong muèn chÝnh lµ thuËt ng÷ “qu¶n lý nguån kh«ng khÝ”. ViÖc ph©n tÝch chi
phÝ vµ lîi Ých trong qu¶n lý nguån kh«ng khÝ gÆp ph¶i khã kh¨n bëi Ýt nhÊt hai
lý do chÝnh. Thø nhÊt lµ chÊt lîng kh«ng khÝ mµ con ngêi mong muèn. TÊt nhiªn
con ngêi lu«n mong muèn cã mét nguån kh«ng khÝ s¹ch ®Ó ®¶m b¶o søc khoÎ
còng nh sù an toµn cho céng ®ång. Tuy nhiªn, ngêi ta còng kh«ng thÓ ®Çu t mét l-
îng ng©n s¸ch qu¸ lín cho xö lý vµ lµm s¹ch kh«ng khÝ. ChÝnh v× vËy, cÇn ph¶i
x©y dùng ®îc çc tiªu chuÈn m«i trêng ®Ó sao cho ®¹t ®îc sù c©n b»ng ®îc gi÷a
chi phÝ vµ lîi Ých.
Çc ch¬ng tr×nh qu¶n lý nguån kh«ng khÝ ®îc thùc thi bëi nhiÒu lý do, trong ®ã
cã hai lý do chÝnh lµ:
- ChÊt lîng kh«ng khÝ ®ang bÞ suy gi¶m. Trong ph¹m vi khu vùc, sù suy gi¶m
chÊt lîng kh«ng khÝ thÓ hiÖn râ ë nång ®é chÊt « nhiÔm tån t¹i trong m«i tr-
êng nÒn (bôi, SOx, NOx), ma axit, ë ph¹m vi toµn cÇu, sù suy gi¶m chÊt lîng
9
kh«ng khÝ thÓ hiÖn ë çc hiÖn tîng nh lç thñng tÇng ozone, hiÖn tîng nãng lªn
cña Tr¸i §Êt. §Ó ng¨n ngõa sù suy gi¶m nµy, cÇn cã çc chÝnh s¸ch vµ c«ng cô
qu¶n lý phï hîp.
- TiÒm n¨ng ¶nh hëng cña « nhiÔm khÝ trong t¬ng lai rÊt lín. TiÒm n¨ng nµy
thÓ hiÖn ë çc t¸c ®éng mang tÝnh toµn cÇu nh nhiÖt ®é Tr¸i ®Êt t¨ng vµ sù
suy gi¶m cña tÇng ozone. §i kÌm theo çc hiÖn tîng nµy lµ sù thay ®æi vÒ khÝ
hËu, b¨ng tan, mét sè loµi sinh vËt sÏ biÕn mÊt, ¶nh hëng cña tia cùc tÝm…
1.1.5.3 Qu¶n lý chÊt th¶i r¾n
Theo quan ®iÓm cña çc nhµ m«i trêng trong thêi gian gÇn ®©y, chÊt th¶i r¾n
còng ®îc coi lµ mét trong nh÷ng nguån tµi nguyªn. Tuy nhiªn, th«ng thêng, chÊt
th¶i r¾n l¹i bÞ coi lµ nguån th¶i cÇn ®îc xö lý b»ng çc ph¬ng ph¸p rÎ nhÊt cã thÓ
h¬n lµ tuÇn hoµn t¸i sö dông nh mét nguån tµi nguyªn.
Trong khi sù ¶nh hëng cña dÞch t¶, dÞch th¬ng hµn trong nh÷ng n¨m 1800 thóc
®Èy viÖc qu¶n lý nguån níc, çc th¶m häa liªn quan tíi « nhiÔm kh«ng khÝ lµm
ngêi ta quan t©m nhiÒu h¬n tíi qu¶n lý nguån kh«ng khÝ, qu¶n lý chÊt th¶i r¾n
còng ®îc quan tÇm nhiÒu h¬n khi con ngêi b¾t ®Çu thÊy ®îc sù thiÕu hôt vÒ
n¨ng lîng vµ nguyªn liÖu. Tuy nhiªn, sù thiÕu hôt kh«ng gian sö dông cho ch«n lÊp,
çc ¶nh hëng cña khu ch«n lÊp chÊt th¶i r¾n tíi nguån níc ngÇm, sù ¶nh hëng cña
çc chÊt « nhiÔm ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh ®èt chÊt th¶i r¾n tíi m«i trêng kh«ng
khÝ ®· cho çc nhµ qu¶n lý thÊy r»ng chÊt th¶i r¾n lµ mét nguån tµi nguyªn cÇn
qu¶n lý. Trong nh÷ng n¨m 1990, chÝnh quyÒn bang New Jersey vµ Washington.
D.C ®· x©y dùng çc ch¬ng tr×nh t¸i chÕ chÊt th¶i r¾n.
Tuy nhiªn trong thùc tÕ, çc vÊn ®Ò vÒ m«i trêng thêng cã t¸c ®éng kh«ng chØ
®¬n thuÇn trªm mét hÖ mµ trªn nhiÒu hÖ còng mét lóc. Mét vÝ dô c¬ b¶n lµ hiÖn
tîng ma acid. Mét trong nh÷ng nguån g©y ma acid chÝnh lµ khãi th¶i cña çc lß
®èt chÊt th¶i r¾n, mét trong nh÷ng ho¹t ®éng qu¶n lý chÊt th¶i r¾n. Ma acid l¹i
g©y ¶nh hëng tíi hÖ sinh th¸i ®Êt vµ lµm « nhiÔm níc. ChÝnh v× vËy, ®Ó cã thÓ
qu¶n lý thµnh c«ng trong lÜnh vùc m«i trêng, cÇn cã çi nh×n tæng thÓ vµ sö
dông ph¬ng ph¸p tiÕp cËn hÖ thèng ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò mét çch triÖt ®Ó
10
nhÊt cã thÓ. Ngoµi ra, tríc khi tiÕn hµnh çc ph¬ng ph¸p xö lý ngêi ta cÇn t×m çc
ph¬ng ph¸p ®Ó gi¶m thiÓu tíi møc tèi ®a lîng chÊt th¶i ph¸t sinh.
1.1.6 §¹o ®øc m«i trêng (environmental ethics):

Tríc ®©y, con ngêi kh«ng ngõng khai ph¸ tù nhiªn, lu«n lu«n mong muèn chÝnh
phôc nã. Tuy nhiªn, qua mét thêi gian l©u dµi, con ngêi ®· nhËn ra r»ng m×nh chØ
lµ mét phÇn cña tù nhiªn vµ ®ang chia sÎ thÕ giíi nµy víi nh÷ng thµnh phÇn sèng
kh¸c. Víi nhËn thøc trªn vµ mong muèn mét sù tån t¹i bÒn v÷ng, kh¸i niÖm vÒ ®¹o
®øc m«i trêng ®· ra ®êi. RÊt khã cã thÓ m« t¶ mét çch chÝnh x¸c kh¸i niÖm vÒ
®¹o ®øc m«i trêng. Tuy nhiªn, nã cã thÓ ®îc hiÓu th«ng qua hai vÝ dô sau:
VÝ dô 1: “thªm hay lµ kh«ng thªm”: Mét «ng chñ n«ng tr¹i ph¸t hiÖn ra r»ng çc
s¶n phÈm trong n«ng tr¹i cña «ng ®îc b¶o qu¶n b»ng nitrit vµ nitrat. ¤ng còng hiÓu
r»ng çc ho¸ chÊt trªn lµ çc chÊt cã kh¶ n¨ng g©y ung th. Tuy nhiªn, «ng còng
hiÓu r»ng nÕu kh«ng ®îc b¶o vÖ b»ng ho¸ chÊt çc s¶n phÈm cña «ng còng cã thÓ
bÞ nhiÔm khuÈn vµ mét sè chÊt ®éc cã thÓ ®îc t¹o thµnh trong s¶n phÈm cña
«ng. ¤ng ta sÏ hái b¹n r»ng «ng ta sÏ lµm g× a) kh¸ng nghÞ víi ngêi cã thÈm quyÒn
cao h¬n; b) ®¨ng th«ng tin nµy lªn b¸o; c) gi÷ im lÆng v× «ng ta hiÓu r»ng t¸c h¹i
cña çc ho¸ chÊt nhá h¬n so víi t¸c h¹i cña sù nhiÔm khuÈn nÕu çc n«ng phÈm
kh«ng ®îc b¶o vÖ.
VÝ dô 2: “Sù phï hîp”: Lµ mét ngêi kü s duy nhÊt cã ®îc hiÓu biÕt vÒ « nhiÔm
tiÕng ån, Kelvin ®îc giao nhiÖm vô duyÖt çc hå s¬ dù thÇu. Sau khi tÝnh to¸n
vÒ tiÕng ån sinh ra t¹i thiÕt bÞ sôc khÝ trong bÓ aeroten, anh nhËn xÐt r»ng, ngêi
c«ng nh©n cã thÓ ®îc b¶o vÖ b»ng çc thiÕt bÞ chèng ån. Tuy nhiªn, vµo ban
®ªm, d©n c ë khu vùc xung quanh sÏ bÞ ¶nh hëng bëi tiÕng ån cña qu¹t khÝ. Anh
còng hiÓu r»ng nÕu anh ®ßi hái ®¬n vÞ dù thÇu c¶i t¹o hÖ thèng ®Ó gi¶m tiÕng
ån, dù ¸n sÏ bÞ chËm 90 ngµy. Trong 90 ngµy ®ã, mét hµng ngh×n m 3 níc th¶i sÏ
®îc th¶i « nhiÔm sÏ ®îc th¶i ra khu vùc l©n cËn. Anh ta sÏ ®Ò ®¹t ý kiÕn cña
m×nh nh thÕ nµo trong trêng hîp nµy?
Çc vÝ dô trªn cho thÊy, çc vÊn ®Ò m«i trêng gÆp ph¶i trong thùc tÕ thêng
kh«ng ®¬n thuÇn vÒ khÝa c¹nh kü thuËt mµ nã mang nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c vÒ
11
x· héi. §Ó cã thÓ ®a ra ®îc mét quyÕt ®Þnh phï hîp c¶ víi çc lîi Ých cña c«ng
®ång vµ phï hîp c¶ vÒ khÝa c¹nh m«i trêng sÏ lµ rÊt khã. Do ®ã, thuËt ng÷ “®¹o
®øc m«i trêng” ë ®©y cã thÓ ®îc hiÓu lµ çch hµnh ®éng, çch øng xö phï hîp
®èi víi mét vÊn ®Ò m«i trêng cô thÓ.
1.2. ChuyÓn khèi
Trong c«ng nghÖ m«i trêng, hÇu hÕt çc c«ng nghÖ xö lý ®Òu dùa trªn nguyªn
t¾c dÞch chuyÓn chÊt « nhiÔm tõ pha nµy sang pha kh¸c. VÝ dô, lo¹i bá çc chÊt
« nhiÔm trong níc b»ng çch chuyÓn chóng vµo pha r¾n (ph¬ng ph¸p ®«ng keo tô,
tuyÓn næi, hÊp phô, bïn ho¹t tÝnh). Lo¹i bá çc chÊt « nhiÔm trong dßng khÝ b»ng
çch chuyÓn chóng tõ pha khÝ sang pha r¾n (hÊp phô, läc), sang pha láng (hÊp
thô)… Çc qu¸ tr×nh nµy ®Òu dùa trªn nguyªn t¾c c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh chuyÓn
chÊt (chuyÓn khèi vµ cÊp khèi). Do ®ã, kiÕn thøc vÒ chuyÓn khèi, cÊp khèi cã
vai trß rÊt quan träng trong lÜnh vùc m«i trêng. Dùa trªn çc kiÕn thøc nµy, çc
nhµ c«ng nghÖ m«i trêng kh«ng nh÷ng cã thÓ tÝnh to¸n, m« pháng çc thiÕt bÞ xö
lý mµ cßn cã thÓ hiÓu râ h¬n vÒ çc qu¸ tr×nh dÞch chuyÓn cña vËt chÊt trong tù
nhiªn.
1.2.1 Çc kh¸i niÖm c¬ b¶n

1.2.1.1 CÊp khèi
CÊp khèi lµ qu¸ tr×nh di chuyÓn vËt chÊt trong mét pha, tõ nh©n pha tíi bÒ mÆt
ph©n chia pha.
1.2.1.2 KhuÕch t¸n
KhuÕch t¸n ®îc ph©n ra thµnh khuÕch t¸n ph©n tö vµ khuÕch t¸n ®èi lu. KhuÕch
t¸n ph©n tö lµ qu¸ tr×nh di chuyÓn cña vËt chÊt trong m«i trêng tÜnh, kh«ng cã
dßng ch¶y. Ngîc l¹i, khuÕch t¸n ®èi lu lµ qu¸ tr×nh dÞch chuyÓn vËt chÊt trong
m«i trêng cã dßng ch¶y.
1.2.1.3 Pha
Pha ®îc ®Þnh nghÜa lµ mét m«i trêng ®ång nhÊt. Kh¸i niÖm vÒ pha chØ mang
tÝnh t¬ng ®èi, nã phô thuéc vµo mèi quan t©m cña nhµ c«ng nghÖ. VÝ dô, níc
12
th¶i cã thÓ coi lµ mét pha gåm nhiÒu cÊu tö « nhiÔm. Trong trêng hîp kh¸c, nã l¹i
lµ m«i trêng 2 pha gåm níc vµ çc chÊt r¾n l¬ löng trong níc…
1.2.1.4 ChuyÓn khèi
ChuyÓn khèi lµ qu¸ tr×nh di chuyÓn vËt chÊt tõ pha nµy sang pha kh¸c. Qu¸ tr×nh
chuyÓn khèi chØ cã thÓ x¶y ra khi trong hÖ thèng tån t¹i Ýt nhÊt hai pha. Çc qu¸
tr×nh chuyÓn khèi chØ cã thÓ ®îc thùc hiÖn khi qu¸ tr×nh ®ã cã ®éng lùc. §éng
lùc cña qu¸ tr×nh chuyÓn khèi, cÊp khèi cã thÓ lµ:
- Chªnh lÖch nång ®é
- Chªnh lÖch nhiÖt ®é
- Chªnh lÖch vÒ thÕ ho¸ häc
Ph¬ng tr×nh sau ®îc sö dông ®Ó m« t¶ qu¸ tr×nh chuyÓn khèi còng nh cÊp khèi:
q=K..F
Trong ®ã:
q: lµ lîng vËt chÊt dÞch chuyÓn trong mét ®¬n vÞ thêi gian.
K: h»ng sè thÓ hiÖn tèc ®é cña qu¸ tr×nh chuyÓn khèi hoÆc cÊp khèi.
: ®éng lùc cña qu¸ tr×nh (thêng gÆp nhÊt lµ ®éng lùc tÝnh theo chªnh lÖch
nång ®é)
F: bÒ mÆt tiÕp xóc pha (bÒ mÆt x¶y ra qu¸ tr×nh chuyÓn khèi hoÆc cÊp khèi).
1.2.2 C¬ chÕ chung cña qu¸ tr×nh chuyÓn khèi

§Ó m« t¶ qu¸ tr×nh chuyÓn khèi, m« h×nh sau ®îc sö dông (h×nh 1.2):
Çc nghiªn cøu cho thÊy, lu«n lu«n tån t¹i mét líp mµng máng t¹i n¬i tiÕp xóc gi÷a
hai pha. BÒ dÇy cña líp mµng nµy phô thuéc vµo chÕ ®é thuû ®éng vµ tÝnh chÊt
cña pha. Trong líp mµng, m«i trêng ®îc coi lµ tÜnh do ®ã chØ x¶y ra qu¸ tr×nh
khuÕch t¸n ph©n tö.
VËt chÊt ®îc dÞch chuyÓn tõ pha 1 sang pha 2 theo nguyªn t¾c sau:
1). §Çu tiªn, vËt chÊt ®îc dÞch chuyÓn tõ nh©n pha 1 tíi líp biªn cña pha 1. Qu¸
tr×nh dÞch chuyÓn nµy cã thÓ theo c¬ chÕ khuÕch t¸n ®èi lu hoÆc khuÕch
t¸n ph©n tö.
13
2). TiÕp theo ®ã, cÊu tö ®îc dÞch chuyÓn trong líp biªn cña pha mét tíi bÒ
mÆt ph©n chia pha theo c¬ chÕ khuÕch t¸n ph©n tö.
3). T¬ng tù, nã ®îc dÞch chuyÓn tiÕp qua líp biªn cña pha 2 vµ vµo nh©n pha
2.
Pha 1 Pha 2
Líp biªn cña pha 1 Líp biªn cña pha 2
H×nh 1.2: Qu¸ tr×nh chuyÓn chÊt gi÷a hai pha
1.2.3 Çc qu¸ tr×nh chuyÓn khèi quan träng trong c«ng nghÖ m«i trêng
1.2.3.1 Qu¸ tr×nh hÊp thô
Qu¸ tr×nh hÊp thô lµ qu¸ tr×nh dÞch chuyÓn cña vËt chÊt tõ pha khÝ vµo pha
láng. §©y lµ mét trong nh÷ng qu¸ tr×nh ®îc øng dông réng r·i nhÊt trong xö lý khÝ
th¶i, nh xö lý SO2, NOx, PM, VOCs… Th«ng thêng, qu¸ tr×nh hÊp thô øng dông
trong c«ng nghÖ m«i trêng lµ qu¸ tr×nh hÊp thô cã kÌm theo ph¶n øng ho¸ häc, do,
nÕu chØ ®¬n thuÇn lµ hÊp thô vËt lý, hiÖu qu¶ vµ tèc ®é cña qu¸ tr×nh nhá.
1.2.3.2 HÊp phô
HÊp phô lµ qu¸ tr×nh dÞch chuyÓn vËt chÊt tõ pha láng hoÆc pha khÝ vµo pha
r¾n. NÕu nh hÊp phô lµ qu¸ tr×nh ®îc øng dông réng r·i trong c«ng nghÖ xö lý «
nhiÔm khÝ th× hÊp phô ®îc sö dông réng trong c¶ xö lý « nhiÔm khÝ vµ láng.
Mét sè øng dông chñ yÕu cña c«ng nghÖ hÊp phô lµ xö lý mïi, VOCs, khÝ th¶i
giao th«ng (trong xö lý khÝ); xö lý mµu, çc hîp chÊt khã ph©n huû sinh häc (trong
níc).
14
1.2.3.3 Trao ®æi ion
Trao ®æi ion lµ qu¸ tr×nh t¸ch dùa trªn kh¶ n¨ng cña mét sè chÊt trao ®æi ion cã
thÓ trao ®æi çc nhãm ion linh ®éng cña m×nh víi çc ion cã trong dung dÞch.
Trao ®æi ion thêng ®îc øng dông ®Ó xö lý çc ion kim lo¹i trong níc nh s¾t, crom,
asen…
1.2.3.4 Qu¸ tr×nh hoµ tan
Qu¸ tr×nh hoµ tan lµ qu¸ tr×nh dÞch chuyÓn vËt chÊt tõ r¾n sang pha láng.
1.2.3.5 SÊy
SÊy lµ qu¸ tr×nh t¸ch níc ra khái vËt Èm trong ®ã vËt chÊt di chuyÓn tõ pha r¾n
sang pha khÝ.
1.3. C©n b»ng vËt chÊt vµ øng dông cña nã trong c«ng nghÖ m«i trêng
“VËt chÊt kh«ng tù sinh ra vµ kh«ng tù mÊt ®i, nã chØ chuyÓn ho¸ tõ d¹ng nµy
sang d¹ng kh¸c”, ®©y lµ mét trong nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n trong çch tiÕp cËn
®Ó gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò vÒ m«i trêng.
- Ph¬ng tr×nh c©n b»ng vËt chÊt lµ mét trong nh÷ng ph¬ng tr×nh c¬ b¶n vµ cèt
lâi ®Ó x©y dùng m« h×nh to¸n häc cho mét thiÕt bÞ xö lý.
- Nã ®îc sö dông ®Ó tÝnh to¸n lu lîng chÊt th¶i ph¸t sinh tõ mét quy tr×nh s¶n
xuÊt ®Ó tõ ®ã cã thÓ ®Ò ra ®îc çc chiÕn lîc qu¶n lý phï hîp, tÝnh to¸n hÖ
thèng xö lý chÊt th¶i.
Trong lÜnh vùc c«ng nghÖ m«i trêng, cã hai d¹ng ph¬ng tr×nh c©n b»ng vËt chÊt
®îc sö dông phæ biÕn lµ ph¬ng tr×nh c©n b»ng vËt chÊt d¹ng tæng vµ c©n b»ng
vËt chÊt cña tõng cÊu tö
1.3.1 Ph¬ng tr×nh c©n b»ng vËt chÊt tæng

Ph¬ng tr×nh c©n b»ng vËt chÊt tæng ®îc viÕt díi d¹ng sau:
Tæng lîng vµo hÖ thèng + Nguån sinh ra trong hÖ thèng

=
Tæng lîng vËt chÊt ra khái hÖ thèng + Lîng vËt chÊt tÝch luü l¹i trong hÖ thèng
15
Trong khi x©y dùng ph¬ng tr×nh trªn, çc ®¹i lîng trong ph¬ng tr×nh cÇn cã cïng
thø nguyªn (thêng sö dông lµ khèi lîng/ ®¬n vÞ thêi gian). Mét lu ý rÊt quan träng
lµ víi mét hÖ thèng x¸c ®Þnh chØ tån t¹i duy nhÊt mét ph¬ng tr×nh c©n b»ng vËt
chÊt tæng.
1.3.2 Ph¬ng tr×nh c©n b»ng vËt chÊt cho tõng cÊu tö
§èi víi çc cÊu tö, thêng chóng kh«ng ®îc b¶o toµn vÒ lîng. Theo thêi gian lîng cña
cÊu tö cã thÓ t¨ng hoÆc gi¶m tuú theo chóng lµ s¶n phÈm hay lµ ho¸ chÊt dïng
cho ph¶n øng trong hÖ. Do ®ã, ph¬ng tr×nh c©n b»ng vËt chÊt viÕt cho mét cÊu
tö trong hÖ cã d¹ng nh sau:
Lîng cÊu tö i vµo hÖ thèng – Lîng cÊu tö i ra khái hÖ thèng + tèc ®é h×nh thµnh cña cÊu tö i =
Tèc ®é biÕn thiªn theo thêi gian cña cÊu tö trong hÖ thèng
Víi ph¬ng tr×nh c©n b»ng vËt chÊt viÕt cho cÊu tö, sè ph¬ng tr×nh phô thuéc vµo
sè cÊu tö tån t¹i trong hÖ. Th«ng thêng, nÕu hÖ cã N cÊu tö th× (N-1) ph¬ng tr×nh
c©n b»ng vËt chÊt cho cÊu tö vµ mét ph¬ng tr×nh c©n b»ng tæng ®îc viÕt ®Ó
m« t¶ hÖ thèng ®ã.
Theo çch tiÕp cËn nµy, hÖ thèng ®îc m« t¶ díi d¹ng s¬ ®å khèi (hoÆc s¬ ®å kh¸i
niÖm). Trªn s¬ ®å nµy, tÊt c¶ çc th«ng sè ®· biÕt ®îc liÖt kª theo cïng mét thø
nguyªn (vÒ lîng) trªn dßng t¬ng øng. Çc th«ng sè cha biÕt còng ®îc liÖt kª vµ
®¸nh dÊu trªn s¬ ®å. TiÕp theo ®ã, çc ph¬ng tr×nh c©n b»ng vËt chÊt ®îc viÕt
ra (cho tõng dßng vµ cho toµn thiÕt bÞ) sao cho sè ph¬ng tr×nh b»ng sè Èn. HÖ
thèng nµy sÏ ®îc gi¶i b»ng ph¬ng ph¸p to¸n thÝch hîp.
16
PhÇn 2.
Tæng quan vÒ c«ng nghÖ xö lý khÝ th¶i
2.1. ChÊt « nhiÔm kh«ng khÝ

ChÊt « nhiÔm khÝ ®îc ph©n lo¹i thµnh hai h¹ng: (1) Tù nhiªn vµ (2) nh©n t¹o.
Nguån tù nhiªn cã thÓ liÖt kª lµ:
- Bôi theo giã cuèn
- Tro nói löa vµ khÝ
- Oz«n tõ sÐt vµ tõ tÇng «z«n
- Esters vµ tecpen tõ thùc vËt
- Khãi mï, khÝ, vµ tro bay tõ ch¸y rõng
- PhÊn hoa vµ çc t¸c nh©n dÞ øng
- KhÝ vµ mïi tõ çc ph©n hñy tù nhiªn
- Phãng x¹ tù nhiªn
Mçi nguån ®Òu cã « nhiÔm nÒn vµ lîng chÊt « nhiÔm cña chóng khã kiÓm so¸t.
Nguån con ngêi ngµy cµng chiÕm phÇn quan träng v× tÝnh chÊt vµ ho¹t ®éng hãa
häc tham gia vµo « nhiÔm ®« thÞ.
2.1.1 Ph©n lo¹i chÊt « nhiÔm khÝ

ChÊt « nhiÔm khÝ ®îc ph©n lo¹i:
2.1.1.1 Theo nguån gèc
- S¬ cÊp: ph¸t th¶i trùc tiÕp vµo KQ tõ mét qui tr×nh
- Thø cÊp: lµ s¶n phÈm ®îc t¹o ra tõ çc ph¶n øng hãa häc trong KQ
2.1.1.2 Theo tr¹ng th¸i tån t¹i
- ChÊt khÝ: SO2, NOx, O3, CO, ChÊt h¬i nh x¨ng, dung m«i s¬n, chÊt tÈy röa
kh«,
17
- ChÊt h¹t mÞn: cã thÓ lµ r¾n hoÆc láng. R¾n vÝ dô nh bôi, khãi, khãi mï vµ
láng vÝ dô nh giät, s¬ng, s¬ng mï vµ son khÝ
A. Thµnh phÇn chÊt khÝ
ChÊt th¶i khÝ bao gåm chÊt v« c¬ vµ h÷u c¬.
ChÊt v« c¬ bao gåm:
KhÝ chøa lu huúnh: SO2, SO3, H2S
¤ xit cacbon: CO, CO2
KhÝ chøa nit¬: N2O, NO, NO2
Halogen, c¬ halogen: HF, HCl, Cl2, F2, silicon tetrafloride
S¶n phÈm quang hãa: O3, chÊt « xi hãa (oxidant)
Xianua: HCN
Hîp chÊt amoni: amoniac
ChÊt h÷u c¬ bao gåm:
Hydrocacbon
Parafin: methan, ethan, octan
Acetylen
Olefin: ethylen, butadien
ChÊt aromatic: benzen, toluen, benzpyren,
ChÊt aliphatic (bÐo) chøa « xi
Andehit: focmadehit
Keton: aceton
Axit h÷u c¬
Cån
Hîp chÊt h÷u c¬ chøa halogen: clorua xianogen, xianua bromobenzyl
Sufua h÷u c¬: sunfua dimethyl
ChÊt hydroperoxit h÷u c¬: peroxyacyl nitrit hoÆc nitrat (PAN).
18
2.2. HÖ thèng xö lý khÝ th¶i
Mét trong nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt lín trong xö lý « nhiÔm kh«ng khÝ so víi xö lý «
nhiÔm níc lµ sù ph©n bè cña chÊt « nhiÔm trong dßng th¶i. Sau khi th¶i ra m«i tr-
êng, çc chÊt « nhiÔm kh«ng khÝ sÏ ph¸t t¸n vµ kh«ng thÓ kiÓm so¸t ®îc trong khi
çc chÊt « nhiÔm níc thêng ph¸t t¸n theo mét dßng cè ®Þnh, cã kh¶ n¨ng thu gom
dÔ dµng h¬n. ChÝnh ®Æc ®iÓm nµy khiÕn cho xö lý « nhiÔm kh«ng khÝ gÆp
nhiÒu khã kh¨n. H¬n n÷a, çc qu¸ tr×nh x¶y ra trong thiÕt bÞ xö lý khÝ th¶i thêng
rÊt phøc t¹p, c¶ vÒ ®éng häc vµ cÊu tróc dßng.
Cïng víi sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ vµ khoa häc, cã rÊt nhiÒu s¶n phÈm nh©n t¹o
míi ra ®êi, do ®ã, sè lîng çc chÊt « nhiÔm (trong c¶ m«i trêng níc vµ kh«ng khÝ)
t¨ng lªn kh«ng ngõng. Tuy nhiªn, ®èi víi c«ng nghÖ xö lý khÝ th¶i, ®Æc biÖt lµ ë
çc níc kÐm vµ ®ang ph¸t triÓn, cã 6 lo¹i chÊt « nhiÔm ®îc quan t©m nhiÒu nhÊt
lµ (theo EPA) : PM; SOx; CO; NOx; VOCs; Pb.
Do ®ã, çc c«ng nghÖ xö lý khÝ truyÒn thèng ®Òu ®îc ph¸t triÓn víi môc tiªu cã
thÓ xö lý çc lo¹i chÊt « nhiÔm trªn víi hiÖu qu¶ cao. Tuy thuéc vµo nguån ph¸t
sinh mµ d©y chuyÒn xö lý khÝ th¶i cã nh÷ng thµnh phÇn kh¸c nhau, tuy nhiªn, cã
thÓ m« t¶ nã qua mét d©y chuyÒn tæng qu¸t nh h×nh 2.1
2.2.1 Bôi vµ çc ph¬ng ph¸p xö lý

Bôi ®îc ®Þnh nghÜa lµ çc h¹t nhá kh«ng cã kh¶ n¨ng bay h¬i t¹i nhiÖt ®é 120 0C.
Nh÷ng h¹t bôi cã kÝch thíc tõ 0.1 – 10  cÇn ®îc xö lý. Nh÷ng h¹t bôi d¹ng nµy cã
kh¶ n¨ng chuyÓn ®éng tù do trong khÝ quyÓn (chuyÓn ®éng Brown), thêi gian lu
lín, cã kh¶ n¨ng ph¸t t¸n vµ g©y ¶nh hëng tíi con ngêi còng nh m«i trêng. Nh÷ng h¹t
bôi cã kÝch thíc lín h¬n thêng cã kh¶ n¨ng tù l¾ng nhanh lªn Ýt g©y ¶nh hëng tíi
m«i trêng xung quanh. Chóng chØ g©y ra nh÷ng t¸c ®éng mang tÝnh côc bé. Do
®ã, trong thùc tÕ, nhµ s¶n xuÊt chØ bÞ ®ßi hái xö lý çc h¹t bôi cã kÝch thíc nhá
h¬n 10 (PM10).
§Ó lùa chän ®îc ph¬ng ph¸p vµ thiÕt bÞ xö lý bôi thÝch hîp chóng ta cÇn biÕt râ
®îc tÝnh chÊt cña bôi. Hai tÝnh chÊt quan träng hµng ®Çu ®èi víi c«ng nghÖ xö
lý lµ khèi lîng riªng vµ ph©n bè kÝch thíc cña hÖ bôi. Ph¬ng ph¸p xö lý bôi rÊt ®a
19
d¹ng. Mçi thiÕt bÞ cã thÓ ®îc sö dông cã hiÖu qu¶ víi çc nguån kh¸c nhau. Cã
nhiÒu çc ph¬ng ph¸p kü thuËt kh¸c nhau ®Ó thiÕt kÕ çc m«®un xö lý bôi nh
l¾ng, va ®Ëp, läc, hÊp thô, tÜnh ®iÖn v.v. Tµi liÖu nµy chØ liÖt kª nh÷ng ph¬ng
ph¸p phæ biÕn nhÊt.
Víi khÝ th¶i c«ng nghiÖp cã thÓ sö dông çc ph¬ng ph¸p sau ®Ó xö lý:
Cyclone Läc tÜnh ®iÖn (EPS) HÊp thô Läc bÒ mÆt.
2.2.1.1 Cyclone
Cyclone lµ mét trong nh÷ng thiÕt bÞ th«ng dông trong xö lý bôi. Nã cã vai trß xö lý
th« vµ b¸n th«.
A. Nguyªn lý lµm viÖc cña Cyclone
Nguyªn lý lµm viÖc cña Cyclone nh sau: khi dßng khÝ ®i vµo cyclone, nã chuyÓn
®éng theo h×nh xo¸y èc. Díi t¸c ®éng cña lùc ly t©m, çc h¹t bôi cã kÝch thíc lín
(khèi lîng lín) sÏ chuyÓn ®éng ra gÇn thµnh thiÕt bÞ vµ l¾ng t¹i ®ã, dßng khÝ (vµ
c¶ çc h¹t bôi cã kÝch thíc nhá) sÏ ®i ra ngoµi theo cöa khÝ ra.
B. Ph©n lo¹i cyclone
Tuú thuéc vµo nguån « nhiÔm mµ ta cã thÓ gÆp rÊt nhiÒu lo¹i cyclone cã cÊu t¹o
kh¸c nhau, tuy nhiªn, cã thÓ ph©n cyclone thµnh ba nhãm chÝnh.
B.1. Cyclone cã ®êng khÝ vµo theo ph¬ng tiÕp tuyÕn

§©y lµ d¹ng phæ dông nhÊt. Chóng ®îc sö dông nhiÒu trong çc ngµnh c«ng
nghiÖp nh: s¶n xuÊt s÷a, s¶n xuÊt xi m¨ng, nhµ m¸y n¨ng lîng…
B.2. Cyclone cã ®êng khÝ vµo lÖch trôc

D¹ng nµy thêng gÆp ë çc cyclone tæ hîp. Do khÝ ®îc cÊp vµo tõ ®Ønh cña çc
cyclone thµnh phÇn nªn ph¶i cã bé phËn phô trî (çc çnh híng g¾n vµo bªn ngoµi
cña ®êng khÝ ra) ®Ó t¹o cÊu tróc dßng khÝ thÝch hîp chuyÓn ®éng trong
cyclone. Çc dßng xo¸y nµy kh«ng theo ph¬ng tiÕp tuyÕn nh ë d¹ng 1 mµ theo mét
trôc cña cyclone.
20
Läc bôi Xö lý SOx Xö lý NOx Xö lý çc chÊt « èng khãi
nhiÔm kh¸c
H×nh 2.1: S¬ ®å tæng qu¸t hÖ thèng xö lý khÝ th¶i
21
B.3. KhÝ ®îc ®i vµo tõ ®¸y cyclone
§îc sö dông víi çc khÝ ®· ®îc xö lý tríc b»ng mét thiÕt bÞ röa khÝ d¹ng ít.
Trong dßng khÝ cã mÆt çc h¹t láng cã kÝch thíc lín nªn dÔ ®îc t¸ch khái
dßng khÝ. KhÝ ®îc cÊp vµo cyclone tõ ®¸y cña thiÕt bÞ, khÝ chuyÓn ®éng
xo¸y lªn ®Ønh th¸p. Nh÷ng giät láng cã kÝch thíc lín lªn dÔ dµng va ch¹m
vµo thµnh thiÕt bÞ vµ l¾ng xuèng ®¸y.
C. CÊu t¹o cña mét cyclone
CÊu t¹o cña mét cyclone gåm cã 4 phÇn chÝnh lµ: Cöa khÝ vµo, th©n
cyclone, bé phËn th¶i bôi vµ cöa khÝ ra.
C.1. Cöa khÝ vµo

Yªu cÇu ®Çu tiªn víi mét cyclone lµ ph¶i gia tèc vµ t¹o ®îc vËn tèc khÝ vµo
theo ph¬ng tiÕp tuyÕn thÝch hîp. §Ó thùc hiÖn ®îc cyclone cÇn ph¶i cã mét
cöa khÝ vµo cã cÊu t¹o hîp lý. H×nh d¹ng cña cöa khÝ vµo quyÕt ®Þnh cÊu
tróc dßng chuyÓn ®éng cña khÝ trong thiÕt bÞ, t¹o ®îc lùc ly t©m ®ñ lín
®Ó t¸ch çc h¹t bôi ra khái dßng khÝ. Tuy nhiªn, khi khÝ ®i vµo thiÕt bÞ,
khÝ nµy cã tèc ®é lín, sÏ bÞ trén lÉn víi çc khÝ ®· cã s½n ë phÇn kh«ng
gian gÇn víi ®êng ra cña khÝ. HiÖn tîng nµy sÏ lµm t¨ng tæn thÊt ¸p suÊt
cña thiÕt bÞ vµ cã thÓ t¹o ra çc dßng xo¸y lµm mét phÇn bôi bÞ cuèn theo
khÝ ra, do ®ã, lµm gi¶m hiÖu qu¶ lµm viÖc cña thiÕt bÞ. §Ó kh¾c phôc
vÊn ®Ò nµy, ngêi ta ®a ra çc d¹ng cöa khÝ vµo kh¸c nhau:
- Cöa khÝ vµo cã çnh híng
T¹i cöa vµo cã g¾n mét tÊm çnh híng, nã cã nhiÖm vô híng dßng khÝ ®i
gÇn vµo thµnh thiÕt bÞ do ®ã sÏ gi¶m sù ¶nh hëng tíi dßng khÝ ra. Tuy
nhiªn, nã cã thÓ lµm cÊu tróc dßng xo¸y trong thiÕt bÞ thay ®æi vµ lµm
gi¶m hiÖu qu¶ cña thiÕt bÞ
- Cöa vµo d¹ng xo¸y èc
23
D¹ng cöa vµo nµy cho phÐp võa gi¶m ®îc sù ¶nh hëng víi dßng khÝ ra võa
t¹o ®îc cÊu tróc dßng phï hîp.
- Cöa vµo d¹ng cuèn
KhÝ vµo ®îc dÉn lªn ®Ønh thiÕt bÞ råi ®i xuèng do ®ã nã kh«ng g©y ¶nh
hëng tíi dßng khÝ ra. Tæn thÊt ¸p suÊt nhá, t¹o ®îc hiÖu qu¶ läc bôi cao (çc
h¹t bôi dÔ dµng bÞ va ®Ëp vµo thµnh thiÕt bÞ).
H×nh 2.2: Çc d¹ng cöa khÝ vµo kh¸c nhau cña Cyclone
C.2. Th©n cyclone

§©y lµ phÇn rÊt quan träng cña cyclone. Nã quyÕt ®Þnh cÊu tróc dßng khÝ
chuyÓn ®éng trong thiÕt bÞ vµ kÝch thíc h¹t bôi cã thÓ ®îc xö lý. Ngoµi ra
nã cßn ¶nh hëng m¹nh tíi tæn thÊt ¸p suÊt cña thiÕt bÞ.
C.3. Bé phËn th¶i bôi

Bôi kh«ng ®îc chøa ë phÇn c«n cña thiÕt bÞ mµ cÇn cã mét bé phËn th¶i bôi
riªng. Cã nhiÒu d¹ng kh¸c nhau nh»m ®¶m b¶o sù thuËn lîi cho vËn hµnh
24
còng nh ®¶m b¶o tÝnh kÝn cña thiÕt bÞ. Cã bèn c¬ cÊu th¶i bôi th«ng dông
lµ: Cöa kÐo, th¶i bôi b»ng vÝt xu¾n, th¶i bôi b»ng cöa quay, bé phËn th¶i
bôi dïng ®èi träng.
2.2.1.2 Läc bôi tÜnh ®iÖn (EPS)
Ph¬ng ph¸p dùa vµo lùc ®iÖn ®Ó t¸ch bôi ra khái dßng khÝ. Bôi ®îc tÝch
®iÖn vµ chuyÓn ®éng vÒ ®iÖn cùc tr¸i dÊu vµ l¾ng t¹i ®ã. Bôi ®îc t¸ch ra
khái ®iÖn cùc b»ng bé gâ.
CÊu t¹o chung cña läc tÜnh ®iÖn bao gåm hai phÇn chÝnh: §iÖn cùc
quÇng vµ ®iÖn cùc l¾ng. §iÖn cùc quÇng thêng cã cÊu t¹o d¹ng d©y ®îc
cÊp mét hiÖu ®iÖn thÕ rÊt lín 40,000 V. §iÖn cùc l¾ng cã d¹ng tÊm ®îc nèi
®Êt. Dßng bôi khi ®i qua kh«ng gian gi÷a hai ®iÖn cùc sÏ bÞ ion ho¸ thµnh
çc ion ©m. Díi t¸c dông cña lùc ®iÖn trêng, çc ion ©m ®îc vËn chuyÓn vÒ
®iÖn cùc l¾ng vµ b¸m l¹i. Sau mét thêi gian ho¹t ®éng, bé gâ l¹i gâ vµo
®iÖn cùc l¾ng, bôi ®îc t¸ch ra.
§©y lµ mét trong nh÷ng ph¬ng ph¸p cho hiÖu qu¶ t¸ch bôi rÊt cao. §Æc biÖt
nã cã thÓ xö lý ®îc nh÷ng h¹t bôi cã kÝch thíc rÊt nhá (<5). Thêng thiÕt bÞ
®îc dïng ®Ó xö lý tinh. Víi çc hÖ bôi cã tÝnh dÉn ®iÖn kÐm th× hiÖu qu¶
xö lý sÏ bÞ gi¶m. HÖ thèng rÊt ®¾t tiÒn vµ cã thÓ x¶y ra sù cè vÒ ®iÖn
nÕu nh vËn hµnh kh«ng tèt.
2.2.1.3 Xö lý bôi b»ng ph¬ng ph¸p hÊp thô
- Nguyªn t¾c
Láng vµ bôi ®îc tiÕp xóc víi nhau trong thiÕt bÞ röa khÝ, çc h¹t bôi ®îc
hÊp thô vµo giät láng vµ t¸ch ra khái dßng khÝ. Cã ba ph¬ng thøc tiÕp xóc
gi÷a khÝ vµ láng: láng khÝ ®i cïng chiÒu, láng khÝ ®i ngîc chiÒu vµ láng
khÝ ®i vu«ng gãc.
25
Ph¬ng ph¸p hiÖu qu¶ nhÊt lµ ®Ó láng ®i vu«ng gãc víi khÝ. Nhê vËn tèc lín
cña dßng khÝ, láng ®îc ph©n t¸n thµnh çc h¹t rÊt nhá nªn t¹o ®îc sù tiÕp
xóc pha lín gi÷a bôi vµ çc h¹t láng. Bôi sÏ ®îc t¸ch khái dßng khÝ nhê träng
lùc. Thêng ngêi ta dïng thiÕt bÞ d¹ng venturin, cyclone scrubber.
2.2.1.4 Läc bÒ mÆt (läc tói)
Nguyªn lý ho¹t ho¹t ®éng cña thiÕt bÞ läc tói nh sau. §Çu tiªn, nh÷ng h¹t bôi
cã kÝch thíc lín h¬n lç trªn bÒ mÆt läc sÏ bÞ gi÷ l¹i. Qua mét thêi gian ho¹t
®éng, líp bôi bÞ gi÷ l¹i nhiÒu lªn, kÝch thíc çc lç bÞ hÑp l¹i. B¶n th©n líp
bôi ë trªn bÒ mÆt ®ãng vai trß nh mét bÒ mÆt läc cã kÝch thíc rÊt nhá. Nh
vËy, mÆc dï, bÒ mÆt líp läc cã nh÷ng lç lín h¬n rÊt nhiÒu so víi kÝch thíc
bôi nhng nã vÉn cã kh¶ n¨ng xö lý ®îc nh÷ng h¹t bôi cã kÝch thíc bÐ. BÒ
mÆt läc chØ ®ãng vai trß mang vµ t¹o líp läc míi lµ çc h¹t bôi ®îc b¸m vµo.
§Ó ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶, thiÕt bÞ cÇn mét thêi gian chuÈn bÞ ®Ó t¹o líp
mµng bôi. Thêi gian t¨ng lªn th× líp mµng nµy cµng dÇy vµ kÝch thíc bôi
läc ®îc cµng nhá. Tuy nhiªn, sù tæn thÊt ¸p suÊt sÏ gia t¨ng. Do ®ã, khi líp
bôi ®¹t tíi mét ®é dÇy nµo ®ã, thiÕt bÞ cÇn dõng ho¹t ®éng vµ tiÕn hµnh
lµm s¹ch bÒ mÆt. §Ó lµm s¹ch bÒ mÆt cã thÓ dïng ph¬ng ph¸p c¬ khÝ (giò
bôi b»ng c¬ cÊu lß xo), huÆc lµm s¹ch b»ng giöa ngîc chiÒu (®¶o ®êng ®i
cña khÝ).
ThiÕt bÞ ho¹t ®éng rÊt cã hiÖu qu¶ víi c¶ nh÷ng h¹t bôi cã kÝch thíc rÊt
nhá(<0,1). Tuy nhiªn, viÖc lùa chän vËt liÖu lµm bÒ mÆt läc rÊt khã kh¨n.
VËt liÖu thêng ®îc sö dông nhÊt lµ v¶i nªn kh«ng chÞu ®îc m«i trêng ho¹t
®éng cã nhiÖt ®é cao vµ dÔ bÞ ¨n mßn ho¸ häc. Do vËy, thiÕt bÞ d¹ng nµy
kh«ng dÔ dµng øng dông trong xö lý khãi cña lß h¬i (nhiÖt ®é khãi cao vµ
chøa nhiÒu khÝ cã tÝnh axit).
26
2.2.2 Çc ph¬ng ph¸p xö lý SO2
SO2 ®îc ph¸t sinh chñ yÕu tõ çc lß ®èt nhiªn liÖu ho¸ th¹ch, lß ®èt chÊt th¶i
r¾n, ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt acid sulfuric vµ cã trong khãi th¶i
giao th«ng. SO2 lµ mét trong nh÷ng khÝ cã ®ãng vai trß chÝnh g©y nªn
hiÖn tîng ma acid. Ngoµi ra, víi tÝnh chÊt lµ mét khÝ acid nªn nã cã kh¶
n¨ng g©y t¸c ®éng m¹nh tíi søc khoÎ con ngêi còng nh çc c«ng tr×nh x©y
dùng (¨n mßn çc c«ng tr×nh b»ng ®¸ v«i...).
Nguyªn t¾c chung nhÊt ®Ó xö lý SO2 lµ cho nã ph¶n øng víi çc hîp chÊt
mang tÝnh kiÒm, nhê çc ph¶n øng nµy, SO 2 trong dßng khÝ sÏ ®îc chuyÓn
ho¸ vµo pha láng hoÆc pha r¾n. Tuú thuéc vµo lo¹i ho¸ chÊt sö dông, cã 3
ph¬ng ph¸p chÝnh øng dông trong xö lý SO2 lµ:
Ph¬ng ph¸p ít. Ph¬ng ph¸p kh«. Ph¬ng ph¸p b¸n kh«.
2.2.2.1 Çc ph¬ng ph¸p ít trong xö lý SO2
Nguyªn t¾c chung cña ph¬ng ph¸p ít lµ xö lý SO2 nhê qu¸ tr×nh hÊp thô
(HÊp thô ho¸ häc) nªn thêng cho hiÖu suÊt xö lý cao. Tuy nhiªn, ph¬ng ph¸p
xö lý t¹o ra chÊt th¶i ë d¹ng bïn nh·o nªn khã thu gom. Ngoµi ra, khÝ sau xö
lý thêng cã ®é Èm cao nªn dÔ g©y ¨n mßn hÖ thèng. Çc ph¬ng ph¸p ít th«ng
dông trong xö lý SO2 ®îc cho qua b¶ng díi.
B¶ng 2.1: Çc ph¬ng ph¸p ít trong xö lý SO2
C«ng nghÖ Ho¸ chÊt PH (%) Ghi chó

Dung dÞch Sö dông phæ biÕn.
CaCO3 huyÒn phï 4 – 6 80 – 95 C«ng nghÖ hoµn chØnh.
CaCO3 Kh«ng hoµn nguyªn.
CaO, CaO, (CaOH)2 4–6 90+ Ho¸ chÊt ë d¹ng tan vµ
Ca(OH)2 cã kh¶ n¨ng ph¶n øng
m¹nh.
27
Kh«ng hoµn nguyªn.
Sö dông ®¸ v«i ®Ó hoµn

Na2CO3 Na2CO3, CaCO3 90 –98
nguyªn ho¸ chÊt.
Hoµn nguyªn ho¸ chÊt
Wellman-
Na2SO3 90 vµ thu SO2 b»ng ph¬ng
Lord
ph¸p nhiÖt
PH thÊp, dÔ g©y ¨n
mßn.
Dowa Al2(SO4)3 3-4
HÖ thèng phøc t¹p.
Hoµn nguyªn
DÔ ®ãng cÆn, t¾c hÖ
MgO MgO 4 90+ thèng.
Khã sö dông
2.2.2.2 Ph¬ng ph¸p kh« vµ b¸n kh« trong xö lý SO2:

Nguyªn t¾c chung: Çc h¹t r¾n mang tÝnh kiÒm ®îc dïng ®Ó hÊp phô SO2,
hÊp thô (ph¬ng ph¸p b¸n kh«) Lîng r¾n sau hÊp phô ®i theo dßng khÝ vµ ®-
îc thu l¹i t¹i thiÕt bÞ läc bôi. Víi mét nhµ m¸y cã xö lý vÒ m«i trêng, thiÕt bÞ
läc bôi lu«n s½n cã nªn chóng ta cã thÓ tËn dông ®îc mét phÇn.
A. Çc ph¬ng ph¸p chÝnh
- Ho¸ chÊt ®îc phun trùc tiÕp vµo buång ®èt (FSI – furnace sorbent
injection).
- Ho¸ chÊt ®îc b¬m vµo ®êng èng dÉn khãi lß (DSI – Duct sorbent
injection).
28
- Xö lý b»ng thiÕt bÞ tÇng s«i tuÇn hoµn khÝ (CFB – circulateting
fluidized bed).
- Ph¬ng ph¸p b¸n kh« (LSD – lime spray drying).
B¶ng 2.2: Çc ph¬ng ph¸p kh« vµ b¸n kh«.
C«ng nghÖ Ho¸ chÊt (%) Ghi chó

§¬n gi¶n nhng hiÖu qu¶ thÊp.
FSI CaCO3 r¾n 50 – 70
Lîng ho¸ chÊt dïng d lín.
Ca(OH)2 vµ t¨ng 25 – Kh«ng cÇn chÕ t¹o riªng mét
DSI
Èm b»ng níc 50+ thiÕt bÞ xö lý.
Thêi gian lu vµ hiÖu qu¶ sö
CFB Ca(OH)2
dông ho¸ chÊt lín
Ph¶n øng trong pha láng quyÕt
Ca(OH)2; ®Þnh hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh.
LSD Na2CO3 70 – 90 Kh«ng yªu cÇu cao vÒ vËt
(r¾n>30%) liÖu lµm thiÕt bÞ vµ ®ãng
cÆn Ýt.
2.2.3 Çc ph¬ng ph¸p xö lý NOx

2.2.3.1 Tæng quan vÒ NOx
A. Kh¸i niÖm chung
NOx dïng ®Ó chØ hai thµnh phÇn chÝnh lµ NO vµ NO2. N2O còng ®îc quan
t©m phÇn nµo, mÆc dï nã kh«ng ph¶i lµ mét chÊt « nhiÔm kh«ng khÝ
®iÓn h×nh, do g©y lªn çc hiÖu øng lµm suy gi¶m tÇng ozon.
B. Çc mèi t¬ng ®ång gi÷a NOx vµ SOx
- Chóng lµ thµnh phÇn chÝnh g©y lªn hiÖn tîng ma axit.
- C¶ hai ®Òu cã thÓ h×nh thµnh lªn çc h¹t bôi PM10.
29
- Nguån ph¸t sinh lín cña hai chÊt nµy lµ tõ çc thiÕt bÞ ®èt cì lín cã nhiÖt
®é cao.
C. Sù kh¸c biÖt gi÷a NOx vµ SO2
- Nguån ph¸t sinh lín cña NOx kh«ng ph¶i do hµm lîng N cã trong nhiªn liÖu
mµ lµ do ph¶n øng gi÷a N vµ O trong kh«ng khÝ khi gÆp ®iÒu kiÖn
m«i trêng cã nhiÖt ®é cao, cã çc chÊt ho¹t ho¸. Gi¶m hµm lîng N trong
nhiªn liÖu chØ cã thÓ lµm gi¶m ®îc tõ 10 – 20% tæng lîng NOx ph¸t sinh
trªn toµn cÇu.
- Mét trong nh÷ng nguån ph¸t th¶i NOx lín nhÊt lµ tõ çc ®éng c¬.
- Kh«ng thÓ dÔ dµng dïng ph¬ng ph¸p hÊp thô (ph¬ng ph¸p thêng dïng ®Ó
xö lý SO2) ®Ó xö lý NOx do tÝnh tan cña NO rÊt thÊp. Ph¬ng ph¸p phæ
biÕn ®Ó xö lý nã lµ chuyÓn thµnh N2 råi phãng kh«ng.
- §Ó gi¶m thiÓu lîng NOx ph¸t sinh tõ çc qu¸ tr×nh ch¸y, ngêi ta ph¶i khèng
chÕ nhiÖt ®é cµng thÊp cµng tèt, khèng chÕ thêi gian lu vµ sù khuÊy
trén cµng Ýt cµng tèt, ®©y lµ ®iÒu ®èi lËp víi xö lý VOCs.
D. Çc d¹ng NOx
NOx ®îc sinh ra theo 3 c¬ chÕ chÝnh: c¬ chÕ nhiÖt, ph¶n øng nhê çc gèc
ho¹t ho¸, sinh ra do sù chuyÓn ho¸ N cã trong nhiªn liÖu.
D.1. NOx sinh ra do nhiÖt

Lîng NOz nµy ®ãng vai trß lín nhÊt, do ph¶n øng t¹i nhiÖt ®é cao gi÷a Nit¬
vµ Oxy trong kh«ng khÝ. Trong çc lß ®èt, thiÕt bÞ c«ng nghiÖp, NO x chñ
yÕu lµ NO (khi nhiÖt ®é lín h¬n 1000oF)
D.2. NOx míi sinh

S¶n phÈm sinh ra do ph¶n øng ch¸y t¹i nhiÖt ®é thÊp díi sù cã mÆt cña çc
gèc HC ho¹t ho¸ (vai trß xóc t¸c). Çc gèc ho¹t ho¸ nµy lµ s¶n phÈm cña qu¸
30
tr×nh ®èt ch¸y nhiªn liÖu (do ®ã, víi qu¸ tr×nh ®èt nhiªn liÖu kh«ng cã Cac
bon nh Hidr« th× kh«ng cã d¹ng NOx nµy).
D.3. NOx n»m trong thµnh phÇn nhiªn liÖu

Lîng nµy Ýt, chiÕm kho¶ng 3% tæng lîng NOx ph¸t sinh trªn toµn cÇu.
2.2.3.2 Ph¬ng ph¸p gi¶m thiÓu vµ xö lý NOx
Cã thÓ chia çc ph¬ng ph¸p xö lý NOx ra thµnh 2 ph¬ng ph¸p chÝnh:
- Ph¬ng ph¸p gi¶m thiÓu nång ®é NOz ph¸t sinh ngay t¹i buång ®èt
Ph¬ng ph¸p dùa vµo viÖc ®iÒu khiÓn vµ c¶i tiÕn qu¸ tr×nh ®èt. Cã 3 çch
tiÕp cËn chÝnh lµ: 1) gi¶m nhiÖt ®é cña qu¸ tr×nh ch¸y. 2) T¹o ®iÒu kiÖn
giµu nhiªn liÖu khi nhiÖt ®é buång ®èt cao. 3) Gi¶m thêi gian lu. Th«ng th-
êng ®iÒu khiÓn vµ c¶i tiÕn qu¸ tr×nh ®èt lµ mét çch tiÕp cËn kinh tÕ vµ
®îc sö dông ®Çu tiªn trong qu¸ tr×nh gi¶m thiÓu NOx.
- Ph¬ng ph¸p xö lý sau buång ®èt
Ph¬ng ph¸p gi¶m møc ph¸t th¶i NO x b»ng çch chuyÓn ®æi NOx vÒ d¹ng
khÝ Nit¬. Çc ph¶n øng ho¸ häc ®Ó chuyÓn ho¸ ®îc ¸p dông ë ®êng ra cña
khÝ th¶i. Çc ho¸ chÊt sö dông cho qu¸ tr×nh oxy ho¸ ph¶i cã tÝnh chän läc,
qu¸ tr×nh ph¶n øng cã thÓ sö dông hoÆc kh«ng sö dông chÊt xóc t¸c.
A. Gi¶m thiÓu NOx b»ng ph¬ng ph¸p ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh ®èt
C«ng nghÖ ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh ®èt ®îc ph©n thµnh hai lo¹i chÝnh lµ
A.1. C«ng nghÖ kiÓm so¸t - (Control Technologies)

Ph¬ng ph¸p cho phÐp gi¶m thiÓu mét lîng NOx ®¸ng kÓ.
A.2. C«ng nghÖ “c¾t” - (Trim Technologies)

TiÕp cËn theo ph¬ng thøc gi¶m gi¸ chi phÝ nhng chØ cho phÐp gi¶m lîng «
nhiÔm ë mét møc nhÊt ®Þnh.
31
B¶ng 2.3 : Ph¬ng ph¸p gi¶m thiÓu NOx t¹i nguån
HiÖu suÊt
C«ng nghÖ KiÓm so¸t NOx ¸p dông
(%)
C«ng nghÖ ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh ®èt (Control Technologies)
ThiÕt bÞ ch¸y - NOx – thÊp Lß h¬i vµ çc thiÕt bÞ
40 – 60
dïng khÝ vµ dÇu nhiÖt
ThiÕt bÞ ch¸y - NOx – thÊp
Lß h¬i 40 – 60
dïng than
KhÝ trªn ngän löa (d¹ng ngÉu
Lß h¬i 30 – 50
lùc ®ãng)
KhÝ trªn ngän löa (d¹ng t¸ch) Lß h¬i 40 – 60
§èt l¹i Lß h¬i ®èt than 40 – 50
TuÇn hoµn khÝ (dïng cho
Lß h¬i/ thiÕt bÞ nhiÖt
nh÷ng nhµ m¸y ®ang ho¹t 30 – 40
(®èt trong)
®éng)
TuÇn hoµn khÝ th¶i cìng bøc Lß h¬i 40 – 50
Thªm níc/h¬i níc Lß h¬i/ thiÕt bÞ nhiÖt 20 – 25
C«ng nghÖ “c¾t” (Trim Technologies)
“TruyÒn nhiÖt gi¸n tiÕp” Lß h¬i/thiÕt bÞ nhiÖt 10 – 15
§èt hai cÊp Lß h¬i/thiÕt bÞ nhiÖt 10 – 20
Gi¶m hÖ sè d kh«ng khÝ Lß h¬i/thiÕt bÞ nhiÖt 5 – 15
2.2.3.3 Çc ph¬ng ph¸p xö lý NOx

HiÖn nay, cã hai ph¬ng ph¸p xö lý NOx trong khãi th¶i phæ biÕn lµ:
32
- Ph¬ng ph¸p khö chän läc kh«ng dïng xóc t¸c (Selective Non Catalyst
Reduction- SNCR)
- Ph¬ng ph¸p khö xóc t¸c chän läc (Selective Catalyst Reduction-SCR).
B¶ng 2.4: Çc ph¬ng ph¸p xö lý NOx
Ph¬ng ph¸p øng dông NhiÖt ®é (0F) HiÖu

suÊt(%)
SNCR Lß h¬i/thiÕt bÞ 1500 – 2100 40 – 60
nhiÖt
SCR Lß h¬i/thiÕt bÞ Phô thuéc vµo xóc t¸c 80 – 90
nhiÖt
Trong ®ã, ph¬ng ph¸p khö chän läc cã xóc t¸c lµ ph¬ng ph¸p phæ biÕn nhÊt.
Nã ®îc øng dông nhiÒu bëi cho hiÖu qu¶ xö lý cao vµ ®iÒu kiÖn xö lý “ªm
dÞu” h¬n so víi ph¬ng ph¸p khö chän läc kh«ng dïng xóc t¸c. Xóc t¸c ®îc
dïng cã 3 nhãm chÝnh lµ: 1) nhiÖt ®é cao 850 - 1200 0F, thêng ¸p dông cho
thiÕt bÞ ®èt ®Ó ch¹y tuabin; 2) nhiÖt ®é th«ng thêng 650 – 850 0F vµ 3)
nhiÖt ®é thÊp 350 – 500 0F, thêng ®îc ®Æt gi÷a thiÕt bÞ gia nhiÖt vµ èng
khãi. Tuy thuéc vµo tÝnh chÊt hÖ bôi vµ lo¹i xóc t¸c sö dông mµ vÞ trÝ cña
SCR trong d©y chuyÒn xö lý khÝ cã thÓ kh¸c nhau. Cã 3 vÞ trÝ c¬ b¶n cña
SCR lµ:
- Ngay ë ®Çu d©y chuyÒn xö lý (high dust system): t¹i vÝ trÝ nµy, SCR
cã thÓ sö dông ngay nhiÖt ®é rÊt cao cña dßng khãi th¶i cho qu¸ tr×nh
xóc t¸c. Tuy nhiªn, nång ®é bôi vµ çc chÊt ngé ®éc xóc t¸c lín sÏ khiÕn
cho ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng cña xóc t¸c kh¾c nghiÖt h¬n.
- SCR ®Æt sau thiÕt bÞ xö lý bôi: §iÒu kiÖn ho¹t ®éng ªm dÞu h¬n do
phÇn lín bôi ®· ®îc lo¹i bá. TËn dông ®îc mét phÇn nhiÖt d cña khãi lß.
33
- SCR ®Æt sau thiÕt bÞ xö lý SO 2: SCR hÇu nh kh«ng bÞ ¶nh hëng bëi çc
nh©n tè ngé ®éc nhng cÇn cã thiÕt bÞ gia nhiÖt do ®ã, chi phÝ cho vËn
hµnh thiÕt bÞ sÏ lín h¬n.
H×nh 5.1: S¬ ®å hÖ thèng xö lý khãi th¶i lß h¬i
34
2.2.4 C«ng nghÖ xö lý VOCs
Hîp chÊt h÷u c¬ dÔ bay h¬i (VOCs) ®îc ®Þnh nghÜa lµ çc hîp chÊt h÷u c¬
cã ¸p suÊt h¬i t¹i 200C lín h¬n 0.13kPa vµ nhá h¬n 101.3kPa. Tuy nhiªn, ngêi
ta còng cã thÓ dïng VOCs ®Ó chØ mét sè chÊt kh«ng cã nh÷ng tÝnh chÊt
chÝnh x¸c nh ®Þnh nghÜa trªn, VOCs cßn ®îc hiÓu lµ tÊt c¶ çc hîp chÊt cã
chøa C trong ph©n tö, ngo¹i trõ C nguyªn tö, CO vµ CO 2. VOCs theo çch
hiÓu nh thÕ nµy ®îc dïng phæ biÕn h¬n. Nguån gèc chÝnh cña VOCs lµ tõ
çc ho¹t ®éng cña con ngêi nh: tõ çc ®éng c¬ cña ph¬ng tiÖn giao th«ng, h¬i
cña nhiªn liÖu sö dông cho m«t«, h¬i cña çc dung m«i h÷u c¬, nã cã thÓ ®îc
s¶n sinh tõ çc qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp, qu¸ tr×nh tinh chÕ dÇu má, lu tr÷,
ph©n phèi nhiªn liÖu, tõ chÊt th¶i trong b·i ch«n lÊp, tõ çc nhµ m¸y chÕ
biÕn thùc phÈm vµ tõ n«ng nghiÖp. VOCs còng ®îc sinh ra tõ çc ho¹t ®éng
cña sinh vËt trong tù nhiªn: tõ ho¹t ®éng cña c©y cèi, ch¸y rõng, qu¸ tr×nh
yÕm khÝ x¶y ra trong çc ®Çm lÇy...
VOCs ®îc quan t©m nh lµ mét chÊt « nhiÔm chÝnh trong « nhiÔm kh«ng
khÝ bëi çc t¸c ®éng sau:
- G©y suy gi¶m lîng ozone ë tÇng b×nh lu
- Thóc ®Èy qu¸ tr×nh h×nh thµnh ozone nhê çc ph¶n øng quang ho¸ t¹i
vïng kh«ng khÝ gÇn mÆt ®Êt.
- Gia t¨ng hiÖu øng nhµ kÝnh vµ t¨ng nhiÖt ®é cña Tr¸i §Êt
- Cã thÓ tÝch tô vµ cã tÝnh bÒn trong m«i trêng
- Lµ chÊt ®éc vµ cã kh¶ n¨ng g©y ng th
2.2.4.1 Xö lý VOCs b»ng ph¬ng ph¸p ®èt
§Ó xö lý VOCs b»ng ph¬ng ph¸p ®èt, ngêi ta thêng t¨ng nhiÖt ®é ®ñ lín, lu
trong thêi gian ®ñ l©u ®Ó ph¶n øng ch¸y x¶y ra hoµn toµn (®©y lµ yÕu tè
quan träng víi hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh xö lý, nÕu ph¶n øng kh«ng triÖt ®Ó,
35
sinh ra çc s¶n phÈm phô, çc s¶n phÈm nµy thêng cã h¹i h¬n çc chÊt VOC s
nguyªn gèc).
KK
TB ph¶n øng
Trén
voc
NL
voc
KK
Trén TB ph¶n øng
T§Nt
dc
NL
KK
Xóc t¸c
Trén
voc
NL
H×nh 2.3: Çc ph¬ng ph¸p ®èt øng dông ®Ó xö lý VOCs
S¬ ®å cã dïng hÖ thèng trao ®æi nhiÖt Ýt ®îc dïng. MÆc dï, lîng nhiÖt thu
l¹i ®îc tõ s¶n phÈm ch¸y rÊt lín nhng gi¸ thµnh thiÕt bÞ trao ®æi nhiÖt nµy
rÊt ®¾t tiÒn vµ kh¶ n¨ng ®ãng cÆn trong hÖ thèng lín.
HÖ thèng cã xóc t¸c: mÆc dï gi¸ thµnh xóc t¸c lín nhng nhiÖt ®é ch¸y gi¶m
®¸ng kÓ (chØ cßn 600oC) , t¹i nhiÖt ®é nµy, kh«ng nh÷ng nhiÖt cÊp cho
ph¶n øng gi¶m mµ lîng NOx sinh ra rÊt nhá.
36
2.2.4.2 Xö lý VOCs b»ng ph¬ng ph¸p hÊp phô
Ch©t hÊp phô phæ biÕn lµ than ho¹t tÝnh. ChÊt hÊp phô ®îc hoµn nguyªn
b»ng h¬i níc cã nhiÖt ®é cao. S¶n phÈm sau qu¸ tr×nh xö lý ®îc thu l¹i.
2.2.4.3 Xö lý VOCs b»ng ph¬ng ph¸p ngng tô
A. Nguyªn t¾c
Gi¶m nhiÖt ®é cña hçn hîp khÝ xuèng thÊp ®Ó VOC s chuyÓn thµnh chÊt
láng vµ t¸ch ra khái dßng khÝ nhê träng lùc. Tuy nhiªn, ph¬ng ph¸p nµy Ýt
®îc dïng do gi¸ thµnh ®Ó xö lý rÊt cao.
B. øng dông
Hai trêng hîp phæ biÕn dïng ph¬ng ph¸p ngng tô:
KhÝ sinh ra tõ çc buång chøa x¨ng dÇu, çc thiÕt bÞ chuyªn trë x¨ng dÇu.
S¶n phÈm cña qu¸ tr×nh ngng tô sÏ ®îc sö dông l¹i.
H¬i sinh ra sau hÖ thèng hÊp phô VOCs. Do hçn hîp sau hÖ thèng tån t¹i ë
d¹ng h¬i nªn dÔ ®îc ngng tô.
2.2.5 Çc chÊt « nhiÔm kh«ng khÝ kh¸c

Ngoµi çc chÊt « nhiÔm th«ng dông nh: SO2, bôi PM10, VOCs, NOx th× CO,
ch× còng lµ nh÷ng thµnh phÇn ®îc quan t©m nhiÒu trong xö lý « nhiÔm
kh«ng khÝ. Tuy nhiªn, chóng kh«ng ph¶i lµ nh÷ng chÊt cã thÓ ®îc xö lý mét
çch ®¬n thuÇn vÒ lÜnh vùc m«i trêng, ®Ó xö lý chóng, ®ßi hái ph¶i cã sù
tæng hîp cña mét sè chuyªn ngµnh kh¸c nhau.
2.2.5.1 Cacbon monoxide (CO)
CO ph¸t sinh chñ yÕu tõ çc ®éng c¬ ®èt trong (chiÕm 50% tæng lîng CO
ph¸t sinh).§Ó xö lý CO, ph¬ng ph¸p hiÖu qu¶ nhÊt lµ kiÓm so¸t qu¸ tr×nh
ch¸y cña ®éng c¬. Ngoµi ra, thêng b¶o ®¶m cho qu¸ tr×nh ®èt ®îc d oxy.
37
2.2.5.2 Ch×
Ch× còng ®îc sinh ra chñ yÕu tõ khãi th¶i cña çc ®éng c¬. Ch× thêng tån t¹i
trong çc h¹t bôi l¬ löng trong kh«ng khÝ. Ch× g©y t¸c ®éng m¹nh tíi søc
khoÎ, cã kh¶ n¨ng tÝch luü sinh häc cao. Ch× lµm gi¶m kh¶ n¨ng vËn chuyÓn
oxy cña çc hång cÇu. Do nguån ph¸t th¶i chñ yÕu lµ tõ çc ho¹t ®éng giao
th«ng vËn t¶i (d¹ng nguån ph¸t th¶i lµ nguån ®êng) nªn kh«ng thÓ ¸p dông
çc biÖn ph¸p kü thuËt ®Ó xö lý bôi ch× mµ chØ cã thÓ ¸p dông çc biÖn
ph¸p c¶i tiÕn c«ng nghÖ ®èt, thay ®æi nhiªn liÖu ®Ó gi¶m thiÓu lîng ch×
cã trong khãi th¶i cña ®éng c¬.
38
PhÇn 3.
tæng quan vÒ C«ng nghÖ xö lý níc th¶i
3.1. Çc kh¸i niÖm c¬ b¶n trong xö lý níc th¶i
3.1.1 Çc chÊt « nhiÔm trong níc th¶i

Víi chÊt « nhiÔm d¹ng khÝ, ngêi ta thêng ph©n lo¹i chóng theo çc chÊt cô
thÓ (vÝ dô, bôi, SO2, NOx...), tuy nhiªn, víi chÊt « nhiÔm trong níc th¶i,
chóng thêng lµ çc chÊt "m« h×nh" (lµ tËp hîp cña nhiÒu chÊt kh¸c nhau). L-
îng cña nh÷ng chÊt m« h×nh nµy ®îc ®¸nh gi¸ th«ng qua mét sè chØ tiªu cô
thÓ. Ngoµi ra, víi nh÷ng nguån th¶i mang ®Æc thï riªng cña c«ng nghÖ s¶n
xuÊt, mét sè chÊt « nhiÔm cô thÓ ®îc quan t©m (vÝ dô: Crom, Niken cã
trong níc th¶i m¹ ®iÖn...). Mét sè chØ tiªu thêng gÆp trong ®¸nh gi¸ chÊt l-
îng níc gåm: COD, BOD, SS, TSS, ®é mÇu, tæng Nito, tæng Photpho...
COD (chemical oxygen demand - nhu cÇu oxy cho çc ph¶n øng ho¸ häc): §Ó
x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña COD ngêi ta tiÕn hµnh ph©n huû mÉu trong m«i trêng
oxy ho¸ m¹nh. Cã hai chÊt oxy ho¸ phæ biÕn ®îc dïng lµ K2Cr2O7 vµ
KMnO4. Víi chÊt oxy ho¸ lµ K2Cr2O7 ta cã CODCr, do cã tÝnh oxy ho¸ m¹nh
nªn hÇu hÕt çc chÊt h÷u c¬ vµ mét phÇn chÊt v« c¬ sÏ bÞ ph©n huû, tuy
nhiªn, tÝnh ®éc h¹i cña K2Cr2O7 cao nªn Ýt ®îc sö dông ë mét sè níc ph¸t
triÓn (NhËt B¶n, Hµn Quèc). Víi chÊt oxy ho¸ lµ KMnO 4 ta cã CODMn.
TÝnh oxy ho¸ cña KMnO4 yÕu h¬n so víi K2Cr2O7 nªn gi¸ trÞ cña CODMn
lu«n thÊp h¬n gi¸ trÞ cña COD Cr. COD lµ mét chØ tiªu dïng ®Ó quy ®æi
hµm lîng cña tÊt c¶ çc chÊt h÷u c¬ cã mÆt trong níc. Th«ng qua chØ tiªu
nµy, chÊt lîng níc cã thÓ ®îc ®¸nh gi¸. §©y lµ mét trong nh÷ng chØ tiªu
quan trong nhÊt ®èi víi níc th¶i.
39
BOD (biological oxygen demand – nhu cÇu oxy cho çc ph¶n øng sinh häc):
BOD thÓ hiÖn hµm lîng quy ®æi cña tÊt c¶ çc chÊt cã kh¶ n¨ng bÞ ph©n
huû bëi vi sinh vËt cã trong níc. BOD lµ mét chØ tiªu quan träng ®Ó ®¸nh
gi¸ hiÖu qu¶ xö lý b»ng ph¬ng ph¸p sinh häc (hiÕu khÝ vµ yÕm khÝ). NÕu
níc th¶i cã hµm lîng BOD cao th× nã cã kh¶ n¨ng xö lý dÔ dµng b»ng çc ph-
¬ng ph¸p sinh häc vµ ngîc l¹i. §Ó x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña BOD, ngêi ta dùa vµo
lîng oxy tiªu tèn (çc vi sinh vËt sö dông lîng oxy nµy trong qu¸ tr×nh ph©n
huû c¬ chÊt) trong 5 ngµy (BOD5) hoÆc trong 20 ngµy (BODu – hay cßn gäi
lµ BOD toµn phÇn).
TSS (Total Suspended Solid – Tæng chÊt r¾n l¬ löng): TSS lµ chØ tiªu dïng
®Ó m« t¶ hµm lîng chÊt r¾n cã trong níc th¶i
3.1.2 Ph©n lo¹i níc th¶i

Cã thÓ ph©n níc th¶i thµnh 2 d¹ng chÝnh lµ níc th¶i tõ çc ho¹t ®éng c«ng
nghiÖp, s¶n xuÊt vµ níc th¶i tõ çc ho¹t ®éng sinh ho¹t, dÞch vô.
3.1.2.1 Níc th¶i ®« thÞ
Níc th¶i ®« thÞ lµ níc th¶i ®îc s¶n sinh ra tõ çc ho¹t ®éng thêng ngµy cña
con ngêi (çc khu d©n c, çc khu dÞch vô, gi¶i trÝ, khu lµm viÖc). Th«ng th-
êng, níc th¶i sinh ho¹t cã hµm lîng chÊt h÷u c¬ cao vµ cã Ýt çc chÊt ®éc h¹i.
Níc th¶i sinh ho¹t cã thÓ ®îc xö lý hiÖu qu¶ b»ng çc ph¬ng ph¸p sinh häc:
3.1.2.2 Nguån vµ ®Æc tÝnh cña níc th¶i c«ng nghiÖp
Níc th¶i tõ çc ho¹t ®éng c«ng nghiÖp, s¶n xuÊt phô thuéc nhiÒu vµo d©y
chuyÒn c«ng nghÖ, s¶n phÈm cña lo¹i h×nh s¶n xuÊt. Níc th¶i cña mçi
ngµnh thêng mang nh÷ng ®Æc trng riªng, níc th¶i cña ngµnh thuû s¶n thêng
cã hµm lîng chÊt h÷u c¬ cao, níc th¶i cña ngµnh dÖt nhuém thêng cã ®é
mÇu cao..., tuy nhiªn, chóng ®Òu mang mét sè ®Æc ®iÓm chung sau:
40
- Tån t¹i çc chÊt h÷u c¬: qu¸ tr×nh ph©n huû çc chÊt h÷u c¬ nµy sÏ lµm
gi¶m DO trong níc.
- Tån t¹i SS: SS khi ®i vµo n¬i nhËn sÏ l¾ng ®äng vµ lµm ¶nh hëng tíi hÖ
thuû sinh. Trong SS cã çc chÊt h÷u c¬, khi l½ng xuèng ®¸y sÏ ph©n huû
vµ lµm gi¶m DO trong tÇng ®¸y.
- Çc chÊt cã tÝnh bÒn sinh häc cao: phenol, g©y lªn mµu vµ vÞ l¹ trong n-
íc, mét sè chÊt cã thÓ g©y lªn çc bÖnh ung th.
- Kim lo¹i nÆng, cianua, hîp chÊt h÷u c¬ ®éc
- Nit¬ vµ ph«t pho: g©y lªn hiÖn tîng bïng næ t¶o, kÝch thÝch sù sinh tr-
ëng cña t¶o.
- Nh÷ng chÊt khã ph©n huû sinh häc
- DÇu vµ çc chÊt ho¹t ®éng bÒ mÆt
- ChÊt ®éc víi hÖ thuû sinh
- ChÊt g©y mµu vµ ®ôc: mÆc dï cã thÓ kh«ng ¶nh hëng tíi søc khoÎ nhng
gi¶m tÝnh thÈm mü cña níc.
3.2. HÖ thèng xö lý níc th¶i
3.2.1 Tæng quan hÖ thèng xö lý níc th¶i

Cã thÓ nãi, nguyªn t¾c c¬ b¶n trong xö lý níc th¶i lµ thóc ®Èy nhanh çc
qu¸ tr×nh cã trong tù nhiªn. HÖ thèng xö lý níc th¶i tæng qu¸t bao gåm 4
phÇn chÝnh: HÖ thèng xö lý s¬ cÊp (çc ph¬ng ph¸p ho¸ lý, c¬ häc), hÖ
thèng xö lý thø cÊp (çc ph¬ng ph¸p sinh häc), hÖ thèng xö lý ®Æc biÖt
(tertiary treatment process) (çc ph¬ng ph¸p xö lý ®Æc biÖt). S¬ ®å d©y
tæng qu¸t cña d©y chuyÒn xö lý níc th¶i cã thÓ ®îc m« t¶ qua h×nh 3.1.
- HÖ thèng xö lý s¬ cÊp (primary treatment process)
41
HÖ thèng xö lý s¬ cÊp cã nhiÖm vô gi¶m thiÓu nång ®é çc chÊt « nhiÔm
trong níc th¶i ®¹t tíi tiªu chuÈn cho hÖ thèng xö lý sinh häc phÝa sau. Bao
gåm çc thµnh phÇn chÝnh nh:
o Song ch¾n r¸c: c¬ häc
o BÓ l¾ng çt: (grit chamber)
o BÓ ®iÒu hoµ: lo¹i bá çc dao ®éng vÒ tÝnh chÊt, lu lîng cña n-
íc th¶i.
o BÓ trµn (spill pond): chøa çc dßng th¶i cã nång ®é cao, bïn..
o BÓ trung hoµ, bÓ l¾ng, tuyÓn næi, ®«ng keo tô…
- HÖ thèng xö lý thø cÊp (secondary treatment process):

NhiÖm vô cña hÖ thèng xö lý thø cÊp lµ lo¹i bá çc chÊt h÷u c¬ hoµ tan, cã
kh¶ n¨ng ph©n huû sinh häc. Nång ®é chÊt h÷u c¬ thêng tõ kho¶ng 50 –
1000 mg/l BOD (®«i khi lín h¬n). Níc th¶i ra thêng ph¶i ®¹t díi 15 mg/l
BOD.
- HÖ thèng xö lý cÊp 3 (tertiary treatment process)
Dïng ®Ó lo¹i bá mét lo¹i chÊt « nhiÔm nµo ®ã ®îc quan t©m, dïng çc ph-
¬ng ph¸p nh hÊp phô, läc, ozon… Tuy nhiªn, do lu lîng dßng th¶i lín, sù c¹nh
tranh gi÷a çc chÊt cÇn xö lý lªn gi¸ thµnh xö lý sÏ cao.
42
H×nh 3.1: S¬ ®å d©y chuyÒn xö lý níc th¶i
3.2.2 HÖ thèng tiÒn xö lý vµ xö lý s¬ cÊp (Pre – Primary treatment

process)
NhiÖm vô chÝnh cña hÖ thèng lµ ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn tèt nhÊt cho hÖ
thèng xö lý sinh häc.
3.2.2.1 Song ch¾n r¸c
Song ch¾n r¸c lµ thiÕt bÞ ®Çu tiªn trong hÖ thèng xö lý, nã cÇn cho c¶ hÖ
thèng xö lý níc mÆt còng nh hÖ thèng xö lý níc th¶i. NhiÖm vô chÝnh cña
song ch¾n r¸c lµ lo¹i bá çc vËt cã kÝch thíc lín, b¶o vÖ çc thiÕt bÞ tiÕp
theo cña c«ng tr×nh xö lý còng nh kªnh dÉn, èng dÉn níc khái hiÖn tîng t¾c
nghÏn.
Trong thùc tÕ, mét sè lo¹i song ch¾n r¸c phæ biÕn ®îc sö dông lµ:
- Song ch¾n tinh: kho¶ng çch gi÷a çc thanh ch¾n nhá h¬n 10 mm
- Song ch¾n trung b×nh: kho¶ng çch tõ 10 – 40 mm
- Song ch¾n th«: kho¶ng çch lín h¬n 40 mm
43
- Song ch¾n cã thÓ cã c¬ cÊu lo¹i bá r¸c tù ®éng hoÆc thñ c«ng tuú thuéc
vµo lîng vµ tÝnh chÊt cña chÊt th¶i bÞ gi÷ l¹i.
3.2.2.2 BÓ ®iÒu hoµ (equalization basin)
NhiÖm vô: ®iÒu khiÓn, gi¶m thiÓu sù thay ®æi vÒ nång ®é chÊt « nhiÔm
vµ lu lîng níc th¶i nh»m ®¶m b¶o sù ho¹t ®éng æn ®Þnh cho çc hÖ thèng
tiÕp theo. Víi bÓ ®iÒu hoµ, dßng th¶i ra sÏ ®¹t ®îc mét sè tiªu chuÈn sau:
- §¶m b¶o nång ®é chÊt h÷u c¬ phï hîp víi hÖ thèng xö lý sinh häc.
- §¶m b¶o sù æn ®Þnh lu lîng (ngay c¶ khi nhµ m¸y ngõng ho¹t ®éng)
- Duy tr× pH tèi u: gi¶m lîng ho¸ chÊt cho trung hoµ, còng nh ho¸ chÊt tiªu
tèn cho çc hÖ thèng xö lý tiÕp theo.
§Ó ®¶m b¶o ®îc tÝnh ®ång ®Òu trong bÓ ®iÒu hoµ cÇn cã sù khuÊy trén:
sôc khÝ, c¬ häc, lµm tho¸ng c¬ häc… BÓ ®iÒu hoµ cã thÓ lµm viÖc theo
hai d¹ng chÝnh: dßng ra cè ®Þnh, dßng ra b»ng dßng vµo. BÓ ®iÒu hoµ cã
dßng ra cè ®Þnh chØ thÝch hîp víi çc nhµ m¸y cã tæng lîng níc th¶i bÐ.
3.2.2.3 BÓ trung hoµ
BÓ trung hoµ cã nhiÖm vô rÊt quan träng. Nã ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn pH
thÝch hîp cho çc qu¸ tr×nh xö lý tiÕp theo (®«ng keo tô, qu¸ tr×nh xö lý
sinh häc), còng nh ®¶m b¶o çc tiªu chuÈn th¶i cña luËt m«i trêng. pH cã ¶nh
hëng rÊt lín tíi qu¸ tr×nh ®«ng keo tô, vµ qu¸ tr×nh sinh häc. §Æc biÖt víi
qu¸ tr×nh sinh häc, nÕu nh m«i trêng pH kh«ng thÝch hîp, çc vi sinh vËt sÏ
bÞ chÕt vµ kh«ng thÓ håi phôc l¹i ®îc.
§Ó trung hoµ çc dßng th¶i mang tÝnh kiÒm cÇn ph¶i cã sù lùa chän ho¸
chÊt thÝch hîp. Çc axit m¹nh lu«n tèt víi qu¸ tr×nh trung hoµ, tuy nhiªn,
chóng kh«ng ®¶m b¶o tÝnh kinh tÕ. Çc ho¸ chÊt dïng ®Ó trung hoµ ph¶i
®¹t ®îc çc ®iÒu kiÖn chÝnh nh: §¶m b¶o ®îc tèc ®é ph¶n øng nhanh, ®¶m
b¶o tÝnh kinh tÕ. Th«ng thêng, acid sulfuric ®îc dïng ®Ó ®iÒu chØnh pH
44
cña níc th¶i. Trong mét sè trêng hîp, nÕu nh trong c¬ së s¶n xuÊt tån t¹i c¶
dßng th¶i mang tÝnh acid vµ bazo th× hai dßng nµy cã thÓ ®îc trén lÉn vµo
nhau ®Ó ®¹t ®îc gi¸ trÞ pH thÝch hîp.
Ngoµi ra, khãi lß ®èt nhiªn liÖu ho¸ th¹ch (tËn dông çc thµnh phÇn khÝ
mang tÝnh axit CO2, SO2) còng cã thÓ ®îc sö dông trong qu¸ tr×nh trung hoµ
çc dßng th¶i mang tÝnh kiÒm. MÆc dï, tèc ®é ph¶n øng chËm nhng ph¬ng
ph¸p nµy vÉn ®em l¹i hiÖu qu¶ khi dung dÞch cã pH < 7 – 8.
Víi dßng th¶i mang tÝnh acid cao, çc chÊt kiÒm ®îc sö dông ®Ó n©ng cao
pH cña níc th¶i nh NaOH, hoÆc Ca(OH)2, ®¸ v«i. Trong ®ã, ®¸ v«i lµ mét
trong nh÷ng ho¸ chÊt ®îc sö dông kh¸ phæ biÕn ®Ó trung hoµ dßng th¶i.
Víi ®¸ v«i, níc th¶i thêng ®îc ch¶y qua mét lîp ®Öm b»ng ®¸ v«i. Dßng níc
th¶i ®i nguîc tõ díi lªn (huÆc ®i tõ trªn xuèng), qua hai bÓ l¾ng ®Ó l¾ng l¹i
cÆn. Víi dßng th¶i ch¶y tõ trªn xuèng: tèc ®é ph¶i nhá h¬n 1gal/(ph.ft 2) nh»m
®¶m b¶o thêi gian tiÕp xóc gi÷a hai pha ®ñ lín. Do kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh
pH phô thuéc vµo bÒ dÇy líp ®¸ v«i (øng víi mét bÒ dÇy x¸c ®Þnh, pH ®Çu
ra x¸c ®Þnh) nªn ph¬ng ph¸p nµy chØ thÝch hîp víi nh÷ng dßng th¶i cã pH
æn ®Þnh.
Ph¬ng ph¸p trén níc th¶i mang tÝnh axit víi s÷a v«i d¹ng huyÒn phï còng ®îc
sö dông. Qu¸ tr×nh trung hoµ phô thuéc nhiÒu vµo tÝnh chÊt cña ®¸ v«i
(thµnh phÇn). PhÇn Mg cã trong ®¸ v«i cã kh¶ n¨ng ph¶n øng rÊt m¹nh víi
çc axit m¹nh. Thêng ®îc sö dông víi çc dung dÞch cã pH<4.2.
3.2.2.4 BÓ l¾ng s¬ bé – l¾ng çt
BÓ l¾ng s¬ bé cã nhiÖm vô lo¹i lo¹i cÆn cã kÝch thíc, khèi lîng lín (çt, sái,
h¹t quÆng, çc vËt cã kÝch thíc lín) víi môc ®Ých nh»m gi¶m sù l¾ng ®äng
trªn kªnh vµ trong èng dÉn, b¶o vÖ b¬m vµ çc thiÕt bÞ kh¸c khái bÞ mßn,
45
gi¶m t¶i, tr¸nh g©y rèi lo¹n cho çc c«ng ®o¹n xö lý tiÕp theo. Do chØ mang
tÝnh xö lý s¬ bé nªn lo¹i bÓ l¾ng thêng ®îc sö dông lµ bÓ l¾ng ngang.
Qu¸ tr×nh l¾ng trong bÓ phô thuéc nhiÒu vµo b¶n chÊt SS cã trong níc th¶i.
Tuú thuéc vµo tøng lo¹i SS mµ cã çc c¬ chÕ l¾ng nh: l¾ng riªng rÏ (l¾ng
çc h¹t çt..), l¾ng b«ng (thêng gÆp), l¾ng theo vïng.
§Ó tÝnh to¸n qu¸ tr×nh l¾ng, ®Þnh luËt Stock ®îc sö dông, tuy nhiªn, chØ ¸p
dông cho qu¸ tr×nh l¾ng riªng rÏ (kÝch thíc h¹t cã thÓ ®ång nhÊt huÆc tu©n
theo mét ph©n bè nµo ®ã), víi qu¸ tr×nh l¾ng cña b«ng, hÖ b«ng cÇn ph¶i
cã qu¸ tr×nh thùc nghiÖm ®Ó x¸c ®Þnh çc th«ng sè chÝnh.
3.2.2.5 TuyÓn næi (Floatation)
ThiÕt bÞ tuyÓn næi cã nhiÖm vô lo¹i bá çc chÊt cã kh¶ n¨ng l¾ng kÐm nh
dÇu mì, mét phÇn SS.. Nhê viÖc lo¹i bá çc chÊt nµy mµ hiÖu qu¶ cña thiÕt
bÞ ®«ng keo tô sÏ cao h¬n. NÕu tån t¹i çc chÊt dÇu mì trong níc th¶i, chóng
sÏ lµm gi¶m qu¸ tr×nh l¾ng cña çc b«ng keo vµ do ®ã, lµm gi¶m hiÖu qu¶
cña c«ng ®o¹n ®«ng keo tô.
Nguyªn lý chung cña ph¬ng ph¸p tuyÓn næi lµ sö dông bät khÝ ®Ó t¹o ®iÒu
kiÖn thuËn lîi cho çc h¹t r¾n næi lªn bÒ mÆt. TiÕp theo ®ã, hÖ r¾n – bät
khÝ sÏ ®îc lo¹i ra b»ng çc c¬ cÊu g¹t bät. §Ó cã thÓ t¹o ®îc bät khÝ cã chÊt
lîng tèt, ngêi ta thêng t¹o hÖ khÝ bät qu¸ b·o hoµ råi sau ®ã cÊp vµo bÓ
tuyÓn næi. Ngoµi ra, ph¬ng ph¸p t¹o khÝ b»ng c¬ häc còng ®îc sö dông. Bät
khÝ ®îc t¹o ra b»ng mét roto nhÊn ch×m trong níc th¶i. Khi roto quay, t¹o ®-
îc sù khuÕch t¸n trong lßng chÊt láng (¸p suÊt ©m), kh«ng khÝ tõ m«i trêng
xung quanh lät vµo lªn t¹o ®îc sù tiÕp xóc lín gi÷a hai pha khi láng. Nh÷ng
kÕt qu¶ thùc nghiÖm cho thÊy, hÖ thèng nµy rÊt phï hîp víi níc th¶i cã chøa
dÇu tù do, chÊt l¬ löng.
46
3.2.2.6 §«ng keo tô (Coagulation):
§«ng keo tô lµ mét trong nh÷ng c«ng ®o¹n quan träng trong d©y chuyÒn xö
lý níc th¶i. NhiÖm vô chÝnh cña giai ®o¹n nµy lµ lo¹i bá çc chÊt r¾n tån t¹i
trong tr¹ng th¸i l¬ löng, mét phÇn COD, ®é mÇu cña níc th¶i. §©y lµ giai
®o¹n gi¶m t¶i chÝnh cho thiÕt bÞ sinh häc.
Nguyªn lý chung cña ph¬ng ph¸p ®«ng keo tô lµ sö dông çc ho¸ chÊt cã kh¶
n¨ng kÕt tña nh phÌn nh«m, phÌn s¾t, polymer ®Ó kÐo çc chÊt r¾n l¬ löng
trong níc. Qu¸ tr×nh ®«ng keo tô x¶y ra qua hai bíc chÝnh lµ ®«ng tô vµ t¹o
b«ng.
- §«ng tô:
Trong giai ®o¹n ®«ng tô, tr¹ng th¶i huyÒn phï cña hÖ r¾n bÞ ph¸ vì do c©n
b»ng ®iÖn tÝch cña hÖ bÞ thay ®æi. Giai ®o¹n nµy thêng ®îc tiÕn hµnh
trong ®iÒu kiÖn khuÊy trén nhanh, thêi gian x¶y ra "ph¶n øng" ng¾n nªn
thêi gian lu ng¾n.
- T¹o b«ng:
TiÕp theo ®ã, çc b«ng keo ®îc t¹o ra (giai ®o¹n t¹o b«ng) vµ kÕt hîp l¹i víi
nhau t¹o thµnh çc b«ng cã kÝch thíc lín. Çc b«ng nµy cã kh¶ n¨ng l¾ng cao.
Tèc ®é khuÊy trong giai ®o¹n t¹o b«ng thêng nhá vµ thêi gian khuÊy lín.
TiÕp theo ®ã, hçn hîp níc, b«ng keo ®îc ®a qua bÓ l¾ng. Trong qu¸ tr×nh
l¾ng, chóng sÏ hÊp phô vµ kÐo theo çc chÊt mµ chóng gÆp trªn ®êng ®i.
Hai yÕu tè ®îc quan t©m hµng ®Çu trong c«ng ®o¹n keo tô lµ pH vµ ®iÒu
kiÖn khuÊy trén. Mçi chÊt keo tô thêng chØ cã kh¶ n¨ng t¹o b«ng tèt trong
mét gi¶i pH nhÊt ®Þnh, nÕu kh«ng ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn pH tèt, çc chÊt keo
tô sÏ kh«ng t¹o b«ng vµ kh«ng thÓ l¾ng ®îc. Lîng vµ pH thÝch hîp ®èi víi
tõng lo¹i chÊt keo tô ®îc cho qua b¶ng sau.
B¶ng 3.1: ChÊt keo tô, lîng sö dông vµ ®iÒu kiÖn pH thÝch hîp
47
ChÊt keo tô Lîng sö dông (mg/l) pH
V«i 150 – 500 9.0 – 11.0
Al2(SO4)3. 18H2O 75 – 250 4.5 – 7.0
FeCl3, FeCl2 35 – 150 4.0 – 7.0
FeSO4.7H2O 70 – 200 4.0 – 7.0
Polymer d¬ng 2–5 Kh«ng ®æi
Polymer ©m vµ trung
0.25 – 1.0 Kh«ng ®æi
tÝnh
3.2.3 HÖ thèng xö lý thø cÊp (Secondary Treatment System)

Trong giai ®o¹n xö lý cÊp II (thø cÊp), ph¬ng ph¸p sinh häc ®îc ¸p dông ®Ó
lo¹i bá çc chÊt h÷u c¬ cã kh¶ n¨ng ph©n huû sinh häc. Hai ph¬ng ph¸p
chÝnh ®îc sö dông lµ ph¬ng ph¸p ph©n huû kÞ khÝ vµ ph¬ng ph¸p ph©n
huû hiÕu khÝ.
¦u ®iÓm chung cña ph¬ng ph¸p sinh häc lµ gi¸ thµnh vËn hµnh thÊp. Tuy
nhiªn, hÖ thèng xö lý sinh häc l¹i rÊt nh¹y víi nh÷ng biÕn ®æi ®Çu vµo vµ
®iÒu kiÖn m«i trêng. Ngoµi ra, nã cßn dÔ bÞ ¶nh hëng bëi hµm lîng cña çc
chÊt ®éc cã trong níc th¶i, ®Æc biÖt lµ níc th¶i cña çc ngµnh c«ng nghiÖp.
ChÝnh v× vËy, ®Ó gi¶m ¶nh hëng cña çc chÊt ®éc ®èi víi hÖ thèng sinh
häc, níc th¶i cña çc ngµnh s¶n xuÊt cÇn ®îc xö lý ngay t¹i chç ®Ó lo¹i bá çc
chÊt ®éc tríc khi dßng th¶i ®îc nhËp vµo c«ng tr×nh xö lý níc th¶i tËp trung.
3.2.3.1 Ph¬ng ph¸p kÞ khÝ (Anaerobic)
Ph¬ng ph¸p ®îc tiÕn hµnh nhê ho¹t ®éng cña çc vÞ khuÈn kÞ khÝ. Çc vi
khuÈn nµy kh«ng sö dông oxy trong qu¸ tr×nh sinh trëng. NÕu cã mÆt cña
oxy, çc vi khuÈn kÞ khÝ sÏ bÞ chÕt nhanh chãng. Trong qu¸ tr×nh kÞ khÝ,
çc chÊt h÷u c¬ ®îc ph©n huû vµ chuyÓn ho¸ thµnh d¹ng khÝ (khÝ methan
vµ cacbonic). Ph¬ng ph¸p kÞ khÝ ®îc sö dông khi hµm lîng chÊt h÷u c¬
48
trong níc th¶i cao (BOD>1500 mg/l). Víi ph¬ng ph¸p kÞ khÝ, c¶ çc hîp chÊt
h÷u c¬ cã ph©n tö lîng lín nh dÇu vµ çc hîp chÊt h÷u c¬ m¹ch vßng ®Òu cã
thÓ ®îc ph©n huû. T¸c gi¶ Shelton vµ Hunter ®· chøng minh ®îc r»ng qu¸
tr×nh ph©n huû dÇu trong çc cÆn l¾ng tù nhiªn lµ do ho¹t ®éng cña çc vi
sinh vËt yÕm khÝ.
¦u ®iÓm cña ph¬ng ph¸p lµ cã kh¶ n¨ng xö lý nh÷ng dßng th¶i cã nång ®é
chÊt h÷u c¬ lín vµ sinh ®îc khÝ gas phôc vô cho çc môc ®Ých kh¸c. Tuy
nhiªn, thêi gian lu cña níc th¶i trong thiÕt bÞ lín.
H×nh 3.2: ThiÕt bÞ ph©n huû yÕm khÝ UASB
3.2.3.2 Ph¬ng ph¸p hiÕu khÝ (aerobic)

Ngîc l¹i víi ph¬ng ph¸p kÞ khÝ, trong ph¬ng ph¸p hiÕu khÝ, çc hîp chÊt
h÷u c¬ ®îc ph©n huû díi t¸c ®éng cña vi sinh vËt trong ®iÒu kiÖn cã oxy.
NÕu oxy lµ chÊt ®éc ®èi víi qu¸ tr×nh yÕm khÝ th× nã l¹i lµ yÕu tè quan
träng ®Ó duy tr× hiÖu qu¶ xö lý cña thiÕt bÞ xö lý hiÕu khÝ.
49
Mét hÖ thèng hiÕu khÝ c¬ b¶n gåm çc phÇn chÝnh sau:
BÓ aertoten: trong bÓ cã bè trÝ hÖ thèng cÊp khÝ. BÓ ho¹t ®éng theo
nguyªn t¾c khuÊy trén. Níc th¶i ®îc cÊp vµo bÓ, trong bÓ lu«n cã mét hµm
lîng bïn sinh häc (çc vi sinh vËt hiÕu khÝ) thÝch hîp. Çc vi sinh vËt sö
dông çc chÊt « nhiÔm trong níc th¶i nhê ®ã, níc ®îc lµm s¹ch.
BÓ l¾ng thø cÊp: BÓ l¾ng cã nhiÖm vô l¾ng bïn. Níc th¶i sau khi ®i qua
bÓ aeroten sÏ ®i vµo bÓ l¾ng thø cÊp. T¹i ®©y, bïn sÏ ®îc l¾ng xuèng ®¸y
bÓ, níc sau xö lý sÏ ®i tíi çc c«ng ®o¹n tiÕp theo. Mét phÇn bïn l¾ng sÏ ®îc
tuÇn hoµn trë l¹i bÓ aeroten nh»m ®¶m b¶o nång ®é sinh khèi cã trong bÓ.
PhÇn bïn d ®îc th¸o ra ngoµi vµ ®em ®i xö lý b»ng ph¬ng ph¸p thÝch hîp.
50
H×nh 3.3: HÖ thèng bÓ Aeroten
3.2.4 HÖ thèng xö lý cÊp 3 (Tertiary treatment)
HÖ thèng xö lý cÊp 3 cã çc vai trß chÝnh sau:
Gi¶m thiÓu nång ®é çc chÊt « nhiÔm tíi nh÷ng giíi h¹n m«i trêng ngÆt
nghÌo.
Lo¹i bá mét sè chÊt « nhiÔm ®Æc biÖt mµ çc c«ng ®o¹n xö lý phÝa tríc
kh«ng thÓ lo¹i bá ®îc. ThiÕt bÞ läc sÏ lo¹i bá nh÷ng chÊt r¾n l¬ löng hoÆc
d¹ng keo; thiÕt bÞ hÊp phô d¹ng cét (GAC) lo¹i bá çc chÊt h÷u c¬ bÒn víi
ph©n huû sinh häc; çc ph¬ng ph¸p xö lý ho¸ häc dïng ®Ó lo¹i bá çc chÊt
h÷u c¬.
C«ng ®o¹n xö lý bËc 3 ®Æc biÖt cÇn ®èi víi níc th¶i cña çc ngµnh c«ng
nghiÖp cã çc chÊt « nhiÔm ®Æc biÖt (vÝ dô, níc th¶i dÖt nhuém cã çc
chÊt mµu kh«ng ph©n huû sinh häc). H¬n n÷a, khi çc tiªu chuÈn m«i trêng
trë nªn ngÆt nghÌo h¬n th× c«ng ®o¹n xö lý bËc 3 cÇn ®îc øng dông ®Ó
gi¶m thiÓu nång ®é chÊt « nhiÔm tíi møc tiªu chuÈn.
51
PhÇn 4.
Hãa häc vµ çc qu¸ tr×nh xö lý níc
4.1. Çc ph¬ng ph¸p xö lý níc th¶i

Çc sè liÖu nghiªn cøu cho thÊy, níc th¶i cã chøa nhiÒu chÊt « nhiÔm kh¸c
nhau. Mçi thµnh phÇn ®ßi hái ph¶i cã mét hoÆc vµi ph¬ng ph¸p xö lý kh¸c
nhau vµ theo tÝnh chÊt çc ph¬ng ph¸p xö lý ®îc chia ra lµm çc lo¹i sau:
- Ph¬ng ph¸p xö lý lý häc
- Ph¬ng ph¸p xö lý hãa häc
- Ph¬ng ph¸p xö lý sinh häc
4.1.1 Ph¬ng ph¸p xö lý lý häc
Trong ph¬ng ph¸p nµy, çc lùc vËt lý nh träng trêng, ly t©m, ®îc ¸p dông ®Ó
t¸ch çc chÊt kh«ng hßa tan ra khái níc th¶i. Ph¬ng ph¸p xö lý lý häc thêng
®¬n gi¶n, rÎ tiÒn, cã hiÖu qu¶ xö lý chÊt l¬ löng cao. Çc c«ng tr×nh ®îc ¸p
dông réng r·i trong xö lý níc th¶i lµ (1) thiÕt bÞ ®o lu lîng, (2) líi ch¾n r¸c,
(3) thiÕt bÞ nghiÒn r¸c, (4) bÓ ®iÒu hßa, (5) khuÊy trén, (6) l¾ng, (7) l¾ng
cao tèc, (8) tuyÓn næi, (9) läc, (10) hßa tan khÝ, vµ (11) bay h¬i vµ t¸ch
khÝ. ViÖc øng dông çc c«ng tr×nh xö lý lý häc ®îc tãm t¾t trong B¶ng 2.1
B¶ng 4.1: ViÖc ¸p dông çc c«ng tr×nh c¬ häc trong xö lý níc th¶i (Metcalf
& Eddy, 1991)
C«ng tr×nh ¸p dông

§o lu lîng KiÓm so¸t qu¸ tr×nh, gi¸m s¸t qu¸ tr×nh vµ b¸o ço
Líi ch¾n r¸c T¸ch çc chÊt th« vµ cã thÓ l¾ng
NghiÒn r¸c NghiÒn çc chÊt r¾n th« ®Õn kÝch thíc nhá h¬n & ®ång
nhÊt
52
C«ng tr×nh ¸p dông
BÓ ®iÒu hßa §iÒu hßa lu luîng vµ t¶i träng BOD vµ SS
KhuyÊy trén KhuyÊy trén hãa chÊt vµ chÊt khÝ víi níc th¶i, vµ gi÷ cÆn
ë tr¹ng th¸i l¬ löng
T¹o b«ng Gióp cho viÖc tËp hîp cña çc h¹t cÆn nhá thµnh çc h¹t
cÆn lín h¬n ®Ó cã thÓ t¸ch ra b»ng l¾ng träng lùc
L¾ng T¸ch çc cÆn l¾ng vµ nÐn bïn
TuyÓn næi T¸ch çc h¹t cÆn l¬ löng nhá vµ çc h¹t cÆn cã tØ träng gÇn
víi tû träng cña níc . Còng sö dông ®Ó nÐn bïn sinh häc
Läc T¸ch çc h¹t cÆn l¬ löng cßn l¹i sau xö lý sinh häc hoÆc hãa
häc
Vi läc T¬ng tù nh qu¸ tr×nh läc. T¸ch t¶o tõ níc th¶i sau hå æn
®Þnh
VËn chuyÓn Bæ sung vµ t¸ch khÝ
khÝ
Bay h¬i vµ bay Bay h¬i çc hîp chÊt h÷u c¬ bay h¬i tõ níc th¶i
khÝ
Trong ®ã qu¸ tr×nh l¾ng ®îc quan t©m vµ nghiªn cøu cô thÓ cho tõng lo¹i n-
íc th¶i do tÝnh chÊt cña çc h¹t cÆn l¾ng thay ®æi tõ n¬i nµy ®Õn n¬i kh¸c.
4.1.2 Ph¬ng ph¸p xö lý hãa häc
Ph¬ng ph¸p hãa häc sö dông çc ph¶n øng hãa häc ®Ó xö lý níc th¶i. Çc
c«ng tr×nh xö lý hãa häc thêng kÕt hîp víi c«ng tr×nh xö lý lý häc. MÆc dï
cã hiÖu qu¶ cao, nhng ph¬ng ph¸p xö lý hãa häc thêng ®¾t tiÒn vµ ®Æc
biÖt thêng t¹o thµnh çc lo¹i s¶n phÈm phô ®éc h¹i vÝ dô nh dïng çc chÕ
phÈm Clo. Çc qu¸ tr×nh xö lý sinh häc kinh ®iÓn ®îc tãm t¾t trong b¶ng .2
53
4.1.2.1 Mét vÝ dô vÒ B¶n chÊt hãa häc cña qu¸ tr×nh kÕt tña
A. KÕt tña
KÕt tña hh trong XLNT lµ sù cho thªm hãa chÊt ®Ó lµm thay ®æi tr¹ng th¸i
tån t¹i vËt lý çc chÊt hßa tan vµ l¬ löng víi môc ®Ých lo¹i bá chóng.
Môc ®Ých cña tµi liÖu nµy nh»m x¸c ®Þnh çc ph¶n øng kÕt tña x¶y ra víi
çc lo¹i hãa chÊt kh¸c nhau ®îc cho thªm ®Ó t¨ng cêng kh¶ n¨ng xö lý cña çc
module thiÕt bÞ xö lý cã s½n. Gi¶i thÝch çc ph¶n øng hãa häc tham gia vµo
qu¸ tr×nh kÕt tña photphat vµ mét sè khÝa c¹nh lý thuyÕt quan träng trong
kÕt tña hãa häc.
A.1. KÕt tña hãa häc ®Ó n©ng cao hiÖu suÊt xö lý cña çc thiÕt bÞ cã s½n
Tríc ®©y kÕt tña hãa häc ®îc sö dông ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng lo¹i bá chÊt l¬
löng vµ BOD t¹i çc module thiÕt bÞ. Çc hãa chÊt sö dông nhiÒu nhÊt ®îc
cho vµo b¶ng sau:
Tªn C«ng thøc Ph©n tö lîng Khèi lîng riªng (kg/m3)

Kh« Láng
PhÌn Al2(SO4)3.18H2 666,7 60-75 70-80
O (49%)
Al2(SO4)3.14H2 594,3 60-75 83-85
O (49%)
Clorua S¾t FeCl3 162,1 84-93
Sunfat S¾t Fe2(SO4)3 400
Fe2(SO4)3.3H2O 454 70-72
Sunfat S¾t FeSO4.7H2O 278 62-66
2
S÷a v«i Ca(OH)2 56 quy vÒ 35-50
CaO
Ghi chó: Khèi lîng riªng x 16,185=kg/m3
54
Çc hãa chÊt cho thªm vµo níc th¶i thêng ®îc sö dông hçn hîp nh: phÌn, s÷a
v«i, sunfat s¾t 2 vµ s÷a v«i, clorua s¾t, clorua s¾t vµ s÷a v«i vµ sunfat s¾t
vµ s÷a v«i.
PhÌn:
Khi phÌn ®îc cho vµo níc th¶i chøa Ca vµ Mg bicacbonat, ph¶n øng x¶y ra
nh sau:
Al2(SO4)3.18H2O+ 3Ca(HCO3)3 <= >3CaSO4 + 2Al(OH)3+6CO2 +
18H2O
Hydroxit nh«m lµ chÊt keo sÏ kÐo çc chÊt l¬ löng vµ ®«ng chóng t¹o thµnh
mét tr¹ng th¸i kh¸c. Ph¶n øng x¶y ra t¬ng tù trong trêng hîp cña Mg.
Lîng kiÒm cÇn thiÕt ®Ó ph¶n øng víi 10mg/l phÌn lµ:
10(mg/l)x100(mg/mol)/666,7(g/mol )= 4,5 (mg/l)
NÕu nh nhá h¬n lîng kiÒm cã s½n th× ph¶i cho thªm vµo s÷a v«i lµ chÊt
thÝch hîp nhÊt trong trêng hîp nµy.
S÷a v«i:
Khi s÷a v«i ®îc cho thªm vµo nø¬c th¶i, nguyªn t¾c lµm trong ®îc gi¶i
thÝch qua ph¶n øng:
Ca(OH)2 + H2CO3 <=> 2CaCO3 + 2 H2O
Mét lîng ®ñ s÷a v«i cÇn cho thªm kÕt hîp ®ñ víi axit cacbonic tù do vµ víi
bicacbonat ®Ó t¹o ra cacbonat Ca, mµ nã chÝnh lµ chÊt ®«ng tô. Trong
nhiÒu trêng hîp, s÷a v«i cÇn kÕt hîp víi sunfat s¾t .
Sunfat s¾t vµ s÷a v«i:
Sunfat s¾t kh«ng thÓ sö dông ®éc lËp nh mét chÊt kÕt tña, do ®ã s÷a v«i
®îc cho thªm cïng lóc ®Ó t¹o kÕt tña. Ph¶n øng (kh«ng cã s÷a v«i):
FeSO4.7H2O + Ca(HCO3)2 <=> Fe(HCO3)2 + CaSO4 + 7H2O
Trong trêng hîp s÷a v«i ®îc cho thªm, ph¶n øng lµ:
55
Fe(HCO3)2 + 2Ca(OH)2 <=> Fe(OH)2 + 2 CaCO3 + 2 H2O
Hydroxit s¾t 2 sÏ bÞ oxy hãa thµnh hydroxit s¾t 3 b»ng sù tiªu oxy hßa tan
trong níc:
4 Fe(OH)2 + O2 + 2H2O <=> 4 Fe(OH)3
Hydroxit s¾t 3 lµ chÊt kh«ng tan kÐo çc hîp chÊt kh¸c trong r¸c th¶i xuèng.
§é kiÒm cÇn cho liÒu 10mg/l sunfat s¾t 2 lµ:
10(mg/l) x 100(g/mol)/278(g/mol) = 3,6 mg/l
S÷a v«i lµ 10(mg/l) x 56(g/mol)/278(g/mol) = 4,0(mg/l)
Lîng oxy lµ: 10(mg/l) x 32(g/mol)/4x278(g/mol) = 0,29(mg/l)
Do sù t¹o thµnh hydroxit s¾t 3 lµ phô thuéc vµo sù cã mÆt cña oxy hßa tan
nªn kh«ng x¶y ra víi níc th¶i bÓ phèt hoÆc níc th¶i kh«ng cã oxy.
Clorua s¾t: Ph¶n øng
FeCl3 + 3 H2O <=> Fe(OH)2 + 3 H+ + 3Cl-
3H+ + 3HCO3- <=> 3 H2CO3
Clorua s¾t vµ s÷a v«i: Ph¶n øng
2FeCl3 + 3 Ca(OH)2 <=> 3CaCl2 + 2 Fe(OH)3
Sunfat s¾t vµ s÷a v«i: Ph¶n øng
Fe2(SO4)3 + 3 Ca(OH)2 <=> 3CaSO4 + 3 Fe(OH)3
KÕt tña hãa häc ®Ó lo¹i ph«tph¸t
Hãa chÊt ®îc sö dông ®Ó lo¹i bá ph«tpho bao gåm muèi kim lo¹i vµ s÷a v«i.
Muèi kim lo¹i sö dông nhiÒu nhÊt lµ clorua s¾t vµ sunfat nh«m (phÌn).
Sunfat s¾t 2 vµ clorua s¾t 2 lµ rÊt s½n cã nh phÕ liÖu cña qu¸ tr×nh luyÖn
thÐp nªn thêng ®îc sö dông trong trêng hîp nµy. Polyme còng rÊt cã hiÖu
qu¶ kÕt hîp víi muèi s¾t vµ phÌn. S÷a v«i Ýt hiÖu qu¶ h¬n v× khèi lîng bïn
lín h¬n so víi muèi kim lo¹i vµ liªn quan ®Õn xö lý vËn chuyÓn vµ n¹p s÷a
56
v«i. KÕt tña photphat tõ níc th¶i x¶y ra ë mét sè qu¸ tr×nh. Nh÷ng c«ng ®o¹n
cÇn lo¹i bá photpho ®îc chia: tiÒn kÕt tña, ®ång kÕt tña vµ hËu kÕt tña
TiÒn kÕt tña
Níc th¶i -> trén nhanh (thªm muèi kim lo¹i) -> (polyme) lµm trong lÇn 1 (sinh
bïn) -> bÓ hiÕu khÝ -> lµm trong lÇn 2 (sinh bïn) -> níc th¶i ra
§ång kÕt tña
Níc th¶i -> lµm trong lÇn 1 (sinh bïn) -> bÓ hiÕu khÝ -> (thªm muèi kim
lo¹i) (thªm polyme) lµm trong lÇn 2 (sinh bïn) -> níc th¶i ra
HËu kÕt tña
Lµm trong lÇn 1 (sinh bïn) -> bÓ hiÕu khÝ -> lµm trong lÇn 2 -> thªm muèi
kim lo¹i -> läc cÊp 3 (röa ngËp) -> níc th¶i ra
Hãa häc cña kÕt tña photphat do nhiÒu hãa trÞ nªn thêng sö dông çc ion kim
lo¹i lµ Ca(2), Al (3) vµ Fe(3). V× hãa häc kÕt tña photphat víi Canxi kh¸ kh¸c
biÖt víi Al vµ Fe, cã 2 lo¹i kÕt tña kh¸c nhau ®îc coi nh riªng biÖt.
Canxi thêng ®îc cho thªm díi d¹ng s÷a v«i, Ca(OH)2 tõ ph¬ng tr×nh viÕt ë
trªn lu ý r»ng khi s÷a v«i cho thªm vµo níc nã ph¶n øng víi bicacbonat tù nhiªn
kÕt tña thµnh CaCO3. Khi gi¸ trÞ pH cña níc th¶i t¨ng kho¶ng ®Õn 10, sù
thõa ion canxi sÏ ph¶n øng víi photphat t¹o thµnh hydroxylapatit
Ca10(PO4)6(OH)2.
10Ca2+ + 6(PO4)3- + 2OH- <=> Ca10(PO4)6(OH)2
Do ph¶n øng cña s÷a v«i víi kiÒm trong níc th¶i, lîng s÷a v«i cÇn thiÕt ph¶i
®éc lËp víi lîng photphat cã mÆt trong níc th¶i vµ phô thuéc tríc hÕt vµo ®é
kiÒm cña níc th¶i. Lîng s÷a v«i cÇn ®Ó kÕt tña photpho trong níc th¶i thêng
tõ 1,4 ®Õn 1,5 lÇn so víi tæng lîng kiÒm ®îc biÓu thÞ quy ®æi vÒ CaCO3.
Do gi¸ trÞ pH cao ®Ó kÕt tña photphat ®ång kÕt tña ë ®©y kh«ng kh¶ thi.
57
Khi s÷a v«i ®îc cho thªm vµo níc th¶i cha xö lý hoÆc ®· xö lý thø cÊp,
®iÒu chØnh pH tríc khi xö lý. Cacbonat hãa trë l¹i víi CO2 ®Ó h¹ ®é pH.
Çc ph¶n øng c¬ b¶n trong kÕt tña photpho víi nh«m vµ s¾t:
Al3+ + Hn(PO4)(3-n) <=> AlPO4 + nH+
Fe3+ + Hn(PO4) (3-n) <=> FePO4
Trong trêng hîp Al vµ Fe 1 mol kÕt tña 1 mol photphat, çc ph¶n øng nµy
®¬n gi¶n vµ ®îc coi lµ kinh ®iÓn.
Çc khÝa c¹nh lý thuyÕt cña kÕt tña hãa häc
Lý thuyÕt cña çc ph¶n øng kÕt tña hãa häc rÊt phøc t¹p. Çc ph¶n øng ®· ®-
îc viÕt ra chØ gi¶i thÝch ®îc mét phÇn vµ thËm chÝ nã kh«ng diÔn ra nh
®· chØ dÉn. Chóng thêng kh«ng kÕt thóc hoµn toµn vµ v« sè çc ph¶n øng
phô cïng víi níc th¶i ®· x¶y ra. Do ®ã, cÇn thiÕt ph¶i cã sù gi¶i thÝch vÒ
b¶n chÊt cña hiÖn tîng.
B¶n chÊt cña chÊt h¹t trong níc th¶i
Cã 2 lo¹i h¹t keo ph©n t¸n trong chÊt láng. Khi níc th¶i lµ dung m«i, nh÷ng
h¹t nµy gäi lµ hydrophobic (kþ níc) vµ hydrophylic (h¸o níc). Hai lo¹i nµy dùa
trªn ¸i lùc cña bÒ mÆt chÊt h¹t ®èi víi níc. H¹t kþ níc cã ¸i lùc rÊt nhá cßn h¹t
h¸o níc cã ¸i lùc rÊt lín. Dï sao còng lu ý r»ng níc vÉn cã thÓ t¸c dông víi h¹t
kþ níc. Mét sè ph©n tö níc hÊp phô trªn bÒ mÆt çc h¹t kþ níc nhng ph¶n øng
gi÷a níc vµ h¹t keo h¸o níc x¶y ra nhiÒu h¬n.
TÝch ®iÖn bÒ mÆt
Mét yÕu tè quan träng trong ®é æn ®Þnh cña h¹t keo lµ sù cã mÆt cña tÝch
®iÖn bÒ mÆt. Nã x¶y ra b»ng nhiÒu con ®êng kh¸c nhau phô thuéc vµo
thµnh phÇn hãa häc cña níc th¶i vµ h¹t keo. §é æn ®Þnh nµy bÞ vît qu¸ nÕu
nh çc h¹t nµy ®«ng tô l¹i thµnh nh÷ng h¹t lín h¬n vµ ®ñ ®Ó l¾ng. TÝch
®iÖn bÒ mÆt ph¸t triÓn th«ng qua çc qu¸ tr×nh hÊp phô, ion hãa, huyÒn
58
phï, vÝ dô däc dÇu, bät khÝ hoÆc çc chÊt tr¬ hãa häc ph©n t¸n trong níc sÏ
®îc coi nh ®iÖn tÝch ©m qua hÊp phô çc anion (®Æc biÖt çc ion
hydroxyl). Trong trêng hîp çc chÊt nh protein hoÆc vi khuÈn, tÝch ®iÖn
bÒ mÆt ®îc coi nh ion hãa çc nhãm amino vµ cacboxyl. Cã thÓ viÕt nh
R(COO-)(NH2) t¹i pH cao, R(COOH)(NH3+) t¹i pH thÊp, vµ R(COO-)
(NH3+) t¹i ®iÓm ®¼ng ®iÖn, mµ t¹i ®ã R n»m ë tr¹ng th¸i kÕt tña (chÊt
r¾n). Sù ph¸t triÓn tÝch ®iÖn qua huyÒn phï x¶y ra ë trêng hîp ®Êt sÐt vµ
çc h¹t tõ ®Êt, theo ®ã, çc ion ë cÊu tróc m¹ng bÞ thay thÕ víi çc ion tõ
dung dÞch (sù thay thÕ cña Si víi Al).
Khi chÊt keo hoÆc bÒ mÆt h¹t trë nªn tÝch ®iÖn, mét sè ion cã dÊu ®èi
(®îc biÕt nh mét ion ®¸nh dÊu) sÏ b¸m dÝnh vµo bÒ mÆt, chóng ®îc gi÷ ë
®Êy th«ng qua lùc tÜnh ®iÖn vµ lùc Van/de Waals ®ñ m¹nh ®Ó vît qua
chuyÓn ®éng nhiÖt. Xung quanh çc líp ion cè ®Þnh lµ líp ion khuyÕch t¸n
mµ nã ®îc ng¨n ngõa tõ sù t¹o ra mét líp ®óp bÒn do chuyÓn ®éng nhiÖt.
Líp ®óp nµy bao gåm mét líp bÒn (Stern), trong ®ã, sù sôt thÕ tõ 0->s
vµ mét líp khuyÕch t¸n trong ®ã sôt thÕ tõ s->0 trong toµn bé dung
dÞch. Nõu h¹t ®îc ®Æt trong mét dung dÞch ®iÖn ph©n vµ mét dßng ®iÖn
ch¹y qua dung dÞch th× chÊt h¹t phô thuéc vµo ®iÖn tÝch bÒ mÆt cña nã sÏ
bÞ kÐo vÒ mét phÝa ®iÖn cùc, kÐo theo mét ®¸m m©y ion.
ThÕ cña bÒ mÆt ®¸m m©y ®«i khi ®îc ®o trong vËn hµnh xö lý níc th¶i.
Çc gi¸ trÞ ®o ®îc gäi lµ thÕ zeta. VÒ lý thuyÕt, thÕ zeta cã thÓ t¬ng øng
víi thÕ ®o ®îc t¹i bÒ mÆt cña líp cè ®Þnh cã çc ion b¸m dÝnh. Sö dông gi¸
trÞ thÕ zeta ®o ®îc còng h¹n chÕ v× nã thay ®æi theo b¶n chÊt cña thµnh
phÇn dung dÞch vµ do ®ã nã kh«ng thÓ ®o nh¾c l¹i ®îc.
§«ng tô h¹t
59
§Ó ®a ®Õn vÊn ®Ò ®«ng tô h¹t çc bíc cÇn ®a vµo ®Ó gi¶m thiÓu h¹t
tÝch ®iÖn hoÆc ®Ó vît qua ¶nh hëng cña ®iÖn tÝch. Anh hëng cña ®iÖn
tÝch cã thÓ vît qua b»ng sù cho thªm çc ion cè ®Þnh thÕ, mµ nã ®îc ®a
vµo ®Ó ph¶n øng víi bÒ mÆt keo ®Ó lµm gi¶m ®iÖn thÕ bÓ mÆt hoÆc
cho thªm chÊt ®iÖn ph©n ®Ó lµm gi¶m ®é dµy cña líp ®iÖn khuyÕch t¸n
vµ do ®ã gi¶m thÕ zeta, cho thªm çc ph©n tö h÷u c¬ m¹ch dµi (polyme) mµ
çc ®¬n ph©n tö cã thÓ ion hãa ®îc vµ ®îc gäi lµ chÊt ®iÖn ph©n
polyelectronic, chóng lµm lo¹i bá çc chÊt h¹t qua hÊp phô hoÆc lµm cÇu.
Sù cho thªm çc chÊt hãa häc ®Ó t¹o thµnh çc ion kim lo¹i ®îc thñy ph©n.
Cho thªm çc ion cè ®Þnh thÕ ®Ó c¶i thiÖn qu¸ tr×nh ®«ng tô b»ng çch cho
thªm çc axit/baz¬ m¹nh ®Ó gi¶m ®iÖn tÝch cña çc oxit kim lo¹i hoÆc çc
hydroxyl ®Õn gÇn zero ®Ó qu¸ tr×nh ®«ng tô x¶y ra. Çc chÊt ®iÖn ph©n
®îc bæ sung ®Ó ®«ng tô çc chÊt keo l¬ löng. Nång ®é t¨ng cña çc chÊt
®iÖn ph©n sÏ lµm gi¶m thÕ zeta vµ lµm gi¶m lùc hót ®Èy. Polyelectrolyt
®îc chia lµm 2 lo¹i tù nhiªn vµ tæng hîp. Çc lo¹i polyme tù nhiªn quan träng
cã nguån gèc sinh häc vµ chóng ®îc sinh ra tõ çc s¶n phÈm tinh bét, xenlulo
vµ t¶o. Çc monome ®¬n gi¶n ®· ®îc polyme hãa thµnh çc chÊt cã ph©n tö
lîng cao. Phô thuéc vµo ®iÖn tÝch khi ®îc ®Æt trong níc th¶i lµ ©m, d¬ng,
trung tÝnh mµ çc polyelectrolyt nµy ®îc chia ra thµnh anionic, cationic vµ
nonionic. Ho¹t ®éng cña çc ®îc chia lµm 3 lo¹i, lo¹i 1 t¸c dông nh çc chÊt
®«ng tô lµm gi¶m ®iÖn tÝch cña h¹t níc th¶i do h¹t níc th¶i thêng ®iÖn tÝch
©m th× polyelectrolyt ®îc dïng lµm cationic. Trong trêng hîp nµy çc
polyelectrolyt ®îc coi nh chÊt ®«ng tô s¬ cÊp ®Çu tiªn. KiÓu thø 2 cña ho¹t
®é lµ b¾c cÇu gi÷a çc h¹t víi nhau. Trong trêng hîp nµy polyme lµ anionic
vµ nonionic trë thµnh b¸m dÝnh t¹i mét sè vÞ trÝ hÊp phô ë bÒ mÆt cña çc
h¹t trong níc l¾ng. CÇu ®îc t¹o khi mét hoÆc hai hoÆc nhiÒu h¹t ®· ®îc
hÊp phô däc theo chiÒu dµi cña polyme. Çc h¹t ®îc lµm cÇu trë nªn xo¾n l¹i
60
cïng çc h¹t cÇu kh¸c trong qu¸ tr×nh t¹o b«ng. KÝch thíc 3 chiÒu cña çc h¹t
ph¸t triÓn cho ®Õn khi chóng cã kh¶ n¨ng l¾ng xuèng.
Sù t¹o thµnh polyme muèi kim lo¹i ngîc víi ®«ng tô th«ng qua cho thªm hãa
chÊt sö dông nh mét chÊt ®iÖn ph©n vµ polyme. Sù ®«ng tô b»ng cho thªm
phÌn hoÆc sunfat s¾t lµ qu¸ tr×nh phøc t¹p h¬n.
B¶ng 4.2: ViÖc ¸p dông çc qu¸ tr×nh hãa häc trong xö lý níc th¶i
Qu¸ tr×nh ¸p dông

KÕt tña T¸ch phospho vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña viÖc t¸ch
cÆn l¬ löng ë bÓ l¾ng bËc 1
HÊp phô T¸ch çc chÊt h÷u c¬ kh«ng ®îc xö lý b»ng ph¬ng
ph¸p hãa häc th«ng thêng hoÆc b»ng ph¬ng ph¸p
sinh häc. Nã còng ®îc sö dông ®Ó khö chlorine cña
níc th¶i tríc khi x¶ vµo nguån
Khö trïng Ph¸ hñy chän läc çc vi sinh vËt g©y bÖnh
Khö trïng b»ng Ph¸ hñy chän läc çc vi sinh vËt g©y bÖnh. Chlorine
chlorine lµ lo¹i hãa chÊt ®îc sö dông réng r·i nhÊt
Khö chlorine T¸ch lîng clo d cßn l¹i sau qu¸ tr×nh clo hãa
Khö trïng b»ng ClO2 Ph¸ hñy chän läc çc vi sinh vËt g©y bÖnh
Khö trïng b»ng BrCl Ph¸ hñy chän läc çc vi sinh vËt g©y bÖnh
Khö trïng b»ng tia UV Ph¸ hñy chän läc çc vi sinh vËt g©y bÖnh
Çc øng dông kh¸c
4.1.2.2 Çc ph¬ng ph¸p cÊp tiÕn - Ph¬ng ph¸p «xy hãa fenton
Ph¶n øng Fenton lµ mét trong çc ph¬ng ph¸p oxy ho¸ tiªn tiÕn ®ang ®îc
quan t©m trong c«ng nghÖ xö lý níc th¶i v× cã hiÖu qu¶ trong trong viÖc
61
ph©n huû çc hîp chÊt h÷u c¬ víi chi phÝ xö lý nh×n chung thÊp h¬n çc ph-
¬ng ph¸p oxy hãa b»ng çc t¸c nh©n oxy ho¸ kh¸c.
Ph¶n øng Fenton lµ ph¶n øng ph©n huû H2O2 víi xóc t¸c Fe(II) ®Ó sinh ra gèc tù
do OHo cã tÝnh chÊt oxy ho¸ rÊt m¹nh.
C¬ chÕ t¹o thµnh gèc OHo ®îc m« t¶ nh sau:
H2O2 + Fe2+ ---> Fe3+ + OHo + OH-
Fe2+ + OHo ----> Fe3+ + OH-
Sau ®ã ion Fe3+ t¹o thµnh sÏ ph©n huû H2O2 thµnh H2O vµ O2 ®ång thêi l¹i
t¹o thµnh Fe2+ lµ nguån t¹o ra OHo
Fe3+ + H2O2 -----> Fe2+ + HO2o + H+
Fe3+ + HO2o -----> Fe2+ + H+ + O2
Theo c¬ chÕ nµy ph¶n øng t¹o gèc OH 0 phô thuéc nhiÒu vµo pH m«i trêng.
Gèc OHo cã tÝnh chÊt oxy ho¸ rÊt m¹nh, cã kh¶ n¨ng kho¸ng ho¸ hoµn toµn
çc hîp chÊt h÷u c¬ nh sau:
OHo + CH -----> CO2 + H2O
Ph¬ng ph¸p dïng ph¶n øng Fenton cã u ®iÓm: tiÕt kiÖm ®îc ho¸ chÊt, nhÊt
lµ H2O2 (v× nhê gèc OHo g©y ph¶n øng d©y chuyÒn nªn lîng H2O2 ®îc dïng
sÏ Ýt h¬n) nªn mang tÝnh kinh tÕ cao; tiÕn hµnh dÔ dµng ë nhiÖt ®é phßng
víi çc ®iÒu kiÖn b×nh thêng nªn kh«ng tèn kÐm n¨ng lîng; thêi gian xö lý
nhanh chãng vµ cã thÓ thiÕt kÕ víi qui m« lín. Tuy nhiªn ph¬ng ph¸p nµy
cßn cã nhîc ®iÓm: sù t¹o thµnh gèc tù do OH o phô thuéc vµo pH, gèc OHo cã
kh¶ n¨ng kho¸ng ho¸ hoµn toµn chÊt h÷u c¬ nhng nã bÞ gÆp bÉy bëi çc
anion phæ biÕn trong níc: HCO3-, CO32-....
HCO3- + OHo ------> HCO3o + OH-
CO32- + OHo -------> CO3o- + OH-
62
VÝ dô víi níc r¸c, do trong níc th¶i chøa nhiÒu hîp chÊt h÷u c¬ ®éc vµ rÊt
bÒn víi vi sinh, çc hîp chÊt bÒn víi c¬ nhiÖt, çc kim lo¹i nÆng d¹ng vÕt
nªn kh«ng thÓ ¸p dông nh÷ng ph¬ng ph¸p th«ng thêng v× çc gi¶i ph¸p nµy
Ýt hiÖu qu¶. Dùa trªn çc u ®iÓm cña ph¬ng ph¸p oxy ho¸ mµ ph¬ng ph¸p
nµy cã thÓ ¸p dông vµo trong xö lý níc r¸c rß rØ.
Ph¶n øng Fenton víi t¸c nh©n H2O2 kÌm xóc t¸c Fe(II) cã u ®iÓm h¬n dïng t¸c
nh©n oxy ho¸ lµ kh«ng cã çc hîp chÊt cña Clo do ®ã kh«ng t¹o ra hîp chÊt
®éc, mÆt kh¸c chi phÝ cho thiÕt bÞ xö lý vµ ®ßi hái n¨ng lîng còng kh«ng
lín nh khi dïng Ozon lµ chÊt oxy hãa. Do vËy ph¶n øng Fenton ®îc lùa chän
trong nghiªn cøu xö lý níc r¸c.
4.1.3 Ph¬ng ph¸p sinh häc
4.1.3.1 B¶n chÊt chuyÓn hãa cña qu¸ tr×nh sinh häc
Víi viÖc ph©n tÝch vµ kiÓm so¸t m«i trêng thÝch hîp, hÇu hÕt çc lo¹i níc
th¶i ®Òu cã thÓ ®îc xö lý b»ng ph¬ng ph¸p sinh häc. Môc ®Ých cña xö lý n-
íc th¶i b»ng ph¬ng ph¸p sinh häc lµ keo tô vµ t¸ch çc h¹t keo kh«ng l¾ng vµ
æn ®Þnh (ph©n hñy) çc chÊt h÷u c¬ nhê sù ho¹t ®éng cña vi sinh vËt hiÕu
khÝ hoÆc kÞ khÝ. S¶n phÈm cuèi cïng cña qu¸ tr×nh ph©n hñy sinh häc th-
êng lµ çc chÊt khÝ (CO2, N2, CH4, H2S), çc chÊt v« c¬ (NH4+, PO43-) vµ tÕ
bµo míi. §ãi víi níc th¶i sinh ho¹t, môc ®Ých chÝnh lµ lµm gi¶m nång ®é
çc chÊt h÷u c¬, vµ trong nhiÒu trêng hîp lµm gi¶m chÊt dinh dìng nh nito
vµ phospho. ë nhiÒu n¬i, viÖc xö lý çc chÊt h÷u c¬ ®éc h¹i còng lµ môc
®Ých cña qu¸ tr×nh xö lý sinh häc. Cã 5 nhãm chÝnh: qu¸ tr×nh hiÕu khÝ,
qu¸ tr×nh anoxic, qu¸ tr×nh kþ khÝ, qu¸ tr×nh hiÕu khÝ, anoxix vµ kÞ khÝ
kÕt hîp, vµ qu¸ tr×nh hå sinh vËt. Mçi qu¸ tr×nh riªng biÖt cßn cã thÓ ph©n
chia thµnh chi tiÕt h¬n, phô thuéc vµo viÖc xö lý ®îc thùc hiÖn trong hÖ
thèng t¨ng trëng l¬ löng (suspended growth system), hÖ thèng t¨ng trëng
dÝnh b¸m (attached growth system), hoÆc hÖ thèng kÕt hîp.
63
Çc nghiªn cøu vµ øng dông trªn thÕ giíi cho thÊy, ph¬ng ph¸p sinh häc lµ
ph¬ng ph¸p cã hiÖu qu¶ cao nhÊt ®Ó xö lý çc chÊt h÷u c¬ (thËm chÝ c¶
mét sè chÊt v« c¬ vµ kim lo¹i nÆng). §©y lµ ph¬ng ph¸p xö lý rÎ tiÒn vµ
kh«ng t¹o ra çc lo¹i s¶n phÈm phô g©y ®éc h¹i. ThËm chÝ çc qu¸ tr×nh
sinh häc cã kh¶ n¨ng t¸i sö dông çc chÊt th¶i nh sö dông bïn lµm ph©n bãn
trong qu¸ tr×nh hiÕu khÝ vµ t¸i sinh n¨ng lîng (khÝ mªtan) trong qu¸ tr×nh
kþ khÝ.
HiÖn nay, hai qu¸ tr×nh sinh häc chÝnh ®îc ¸p dông ®Ó xö lý níc th¶i lµ qu¸
tr×nh sinh häc hiÕu khÝ (cã mÆt cña oxy) vµ kþ khÝ (kh«ng cã mÆt cña
oxy) víi çc u nhîc ®iÓm kh¸c nhau.
 ¤xy ho¸ çc hîp chÊt h÷u c¬ kh«ng chøa nit¬ ( gluxit, hidrocacbon, petic,
axÝt h÷u c¬, çc chÊt h÷u c¬ ph©n tö nhá....)
CXHYOZ + (x + y/4 - z/2) O2 -----> xCO2 + y/2 H20 + H

 ¤xy ho¸ çc hîp chÊt h÷u c¬ chøa nit¬ ( protein, peptit, axÝt amin, çc
hîp chÊt h÷u c¬ chøa nit¬ phi protein....)
CXHYOZ + ( x+ y/4 - z/2 + 3/4 )O2 ----> x CO2 +(y/2-3/2) H20 +NH3
 Qu¸ tr×nh t¹o sinh khèi trong tÕ bµo sinh vËt míi
CXHYOZ+NH3+ ( x+ y/4 - z/2 -5 )O2 ----> C5H7NO2 + ( x-5)CO2+(y/2-2)H2O
Qu¸ tr×nh tù ph©n huû tÕ bµo sinh vËt ( Qu¸ tr×nh h« hÊp néi bµo)
C5H7NO2 + 5O2 ----> 5 CO2 + 2H20 + NH3 - H

Trong níc th¶i cã çc hîp chÊt nit¬ nh NH4+, NO2- vµ NO3- do ®ã cßn x¶y ra
çc qu¸ tr×nh «xy ho¸ hîp chÊt nit¬ bëi çc vi sinh vËt tù dìng nh nitromonas,
nitrobector hay gäi chóng lµ vi khuÈn nitrat ho¸ ( nitrifiter). Çc qu¸ tr×nh
chuyÓn ho¸ nit¬ gåm:
 Qu¸ tr×nh «xy hãa amoni thµnh nitr¸t díi t¸c dông cña vi khuÈn
nitromonas vµ nitrosococous.
64
55NH4+ + 76 O2 + 109 HCO3- ---> C5H7NO2 + 54 NO2- + 57 H2O
+104H2CO3+E
 Qu¸ tr×nh «xy ho¸ nitrÝt ( NO2-) thµnh nitr¸t ( NO3-) díi t¸c dông cña vi
khuÈn nitrobacter
400NO2- + NH4+ +195O2 + 4H2CO3 + HCO3- ---> C5H7NO2 +300 H2O
+400NO3-
Ph¬ng tr×nh tæng hîp cña c¶ hai qu¸ tr×nh ®îc biÓu diÔn nh sau:
1.00 NH4+ +1.98O2 + 0.0805HCO3- ---> 0.0161C5H7NO2 +
0.952H2O+0.984H+
 Qu¸ tr×nh khö nitr¸t ( NO3-) díi t¸c dông cña vi khuÈn thiÕu khÝ
NO3- + 5/6CH3OH ---> 1/2 N2 + 5/6 CO2 + 7/6N2O + OH-
NO3- + 1,08CH3OH + 0,24 H2CO3 ---> 0,056C5H7O2N + 1,68H2O+
HCO3-
NO3-+2,5CH3OH+0,5NH4+0,5H2CO3 --> 0,056C5H7O2N+0,5N2+
4,5H2O+0,5HCO3
¦u ®iÓm cña qu¸ tr×nh hiÕu khÝ:
- Kho¸ng hãa çc chÊt h÷u c¬ víi tèc ®é cao
- Kh«ng t¹o thµnh mïi h«i thèi do ®iÒu kiÖn hiÕu khÝ
- §Ó thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn m«i trêng do tèc ®é sinh trëng cña vi
khuÈn cao
- DÔ vËn hµnh
- B¶o toµn ®îc lîng çc chÊt dinh dìng nÕu sö dông cho n«ng nghiÖp
- Níc sau khi xö lý cã nång ®é oxy ®¹t tiªu chuÈn.
Nhîc ®iÓm cña qu¸ tr×nh hiÕu khÝ:
- T¶i träng chÊt h÷u c¬ thÊp
65
- Nång ®é chÊt h÷u c¬ ®Çu vµo ph¶i nhá
- Khèi lîng bïn sinh ra lín vµ thêng kh«ng æn ®Þnh
- Tiªu tèn nhiÒu n¨ng lîng
HiÖn cã rÊt nhiÒu qu¸ tr×nh sinh häc øng dông nguyªn t¾c nµy.
A. Qu¸ tr×nh sinh häc kþ khÝ
Trong qu¸ tr×nh sinh häc kþ khÝ, çc chÊt h÷u c¬ ®îc chuyÓn hãa sinh hãa
thµnh hiÒu lo¹i s¶n phÈm bao gåm c¶ khÝ mªtan (CH4) vµ carbonic (CO2).
¦u ®iÓm cña qu¸ tr×nh kþ khÝ:
- TÝnh æn ®Þnh cao
- Lîng bïn t¹o thµnh nhá
- Lîng chÊt dinh dìng yªu cÇu nhá sÏ lµm gi¶m gi¸ thµnh xö lý
- T¶i träng chÊt bÈn cao sÏ lµm gi¶m diÖn tÝch x©y dùng
- Tiªu tèn Ýt vµ cã kh¶ n¨ng t¸i sinh n¨ng lîng
- VËn hµnh kh«ng phøc t¹p
- Tr¸nh ®îc viÖc t¹o bät khi xö lý çc chÊt ho¹t tÝnh bÒ mÆt
- Cã kh¶ n¨ng ph©n hñy mét sè chÊt khã bÞ ph©n hñy sinh häc
- Gi¶m ®éc tÝnh cña mét sè chÊt h÷u c¬ bÞ clo hãa.
Nhîc ®iÓm cña qu¸ tr×nh kþ khÝ:
- Thêi gian vËn hµnh ban ®Çu kh¸ dµi nÕu kh«ng cã bïn thÝch nghi
- CÇn khèi lîng lín kiÒm ®Ó ®Öm cho m«i trêng
- Mïi h«i thèi cã thÓ t¹o thµnh khi ph©n hñy çc hîp chÊt chøa lu
huúnh
- Kh«ng cã kh¶ n¨ng khö nit¬
- Tèc ®é ph©n hñy nhá ë nhiÖt ®é thÊp
66
- Ph¶i cã nång ®é NH4 cao (40 -70 mg/L) ®Ó ®¹t ®îc ho¹t tÝnh cao
nhÊt cña vi sinh vËt.
4.1.3.2 Çc qu¸ tr×nh sinh häc kinh ®iÓn xö lý níc th¶i
HiÖn nay, nhiÒu tr¹m xö lý níc th¶i ®Òu ¸p dông c¶ hai qu¸ tr×nh ®Ó ph¸t
huy u ®iÓm vµ kh¾c phôc nhîc ®iÓm cña c¶ hai qu¸ tr×nh sinh häc, nh»m
®¶m b¶o chÊt lîng níc th¶i tríc khi x¶ ra nguån Ph¬ng ph¸p sinh häc cã u
®iÓm lµ rÎ tiÒn vµ cã kh¶ n¨ng tËn dông çc s¶n phÈm phô lµm ph©n bãn
(bïn ho¹t tÝnh) hoÆc t¸i sinh n¨ng lîng (khÝ methane).
B¶ng 4.3: Çc qu¸ tr×nh sinh häc chÝnh xö lý níc th¶i
Lo¹i Tªn Sö dông

Qu¸ tr×nh hiÕu
khÝ
Qu¸ tr×nh bïn ho¹t tÝnh Khö BOD (Nitrat hãa)

D¹ng l¬ löng
- Dßng ch¶y tÇng

- X¸o trén hoµn toµn
- KhuÊy trén tõng phÇn
- ThiÕt bÞ gi¸n ®o¹n
- TiÕp xóc æn ®Þnh
- M¬ng oxy hãa
Qu¸ tr×nh nitrat hãa Nitrat hãa
- BÓ thæi khÝ Khö BOD (Nitrat hãa)

- ThiÕt bÞ thñy ph©n hiÕu Khö BOD
67
khÝ
Kh«ng khÝ
Oxy nguyªn chÊt
Khö BOD, Nitrat hãa
D¹ng dÝnh b¸m BÓ läc nhá giät
Tèc ®é thÊp
Tèc ®é cao Khö BOD (Nitrat hãa)
ThiÕt bÞ sinh häc tiÕp xóc
xoay trßn
Khö BOD (Nitrat hãa)

Qu¸ tr×nh sinh tr- Qu¸ tr×nh läc sinh häc ho¹t
ëng l¬ löng kÕt tÝnh
hîp víi tiÕp xóc
Qu¸ tr×nh thiÕu

khÝ
Khö nitrat
Khö nitrat trong bÓ bïn l¬
D¹ng l¬ löng löng
Khö nitrat
Khö nitrat trong líp phim cè
D¹ng dÝnh b¸m ®Þnh
Khö BOD
ThiÕt bÞ thñy ph©n kþ khÝ
Qu¸ tr×nh kþ khÝ

Khö BOD
Tèc ®é chuÈn , mét giai
68
®o¹n Khö BOD
D¹ng l¬ löng Tèc ®é cao, mét giai ®o¹n Khö BOD
Hai giai ®o¹n
Khö BOD
Qu¸ tr×nh tiÕp xóc kþ khÝ Khö BOD
Kþ khÝ dßng ch¶y ngîc
Líp bïn
Khö BOD
Qu¸ tr×nh läc kþ khÝ
Khö BOD
TÇng më réng
D¹ng dÝnh b¸m Khö BOD, nitrat hãa,
Qu¸ tr×nh mét giai ®o¹n khö nitrat, khö
Qu¸ tr×nh kÕt hîp hoÆc nhiÒu giai ®o¹n, çc phospho
c¶ hiÕu khÝ, qu¸ tr×nh ®éc lËp
thiÕu khÝ vµ kþ
khÝ Qu¸ tr×nh mét giai ®o¹n Khö BOD, nitrat hãa,
hoÆc nhiÒu giai ®o¹n khö nitrat, vµ khö
D¹ng l¬ löng phospho
BÓ hiÕu khÝ Khö BOD
BÓ tïy tiÖn Khö BOD
KÕt hîp d¹ng l¬ BÓ kþ khÝ Khö BOD

löng vµ d¹ng dÝnh
b¸m
69
BÓ xö lý
NhiÒu nghiªn cøu ®· ®îc thùc hiÖn ®èi víi níc th¶i sinh ho¹t. B¶ng 2.4 tr×nh
bµy çc th«ng sè ®éng häc cña qu¸ tr×nh bïn ho¹t tÝnh hiÕu khÝ xö lý níc
th¶i sinh ho¹t vµ b¶ng 2.5, 2.6 tr×nh bµy çc th«ng sè vÒ qu¸ tr×nh xö lý sinh
häc (bïn ho¹t tÝnh vµ kÞ khÝ) mét sè lo¹i níc th¶i.
B¶ng 4.4: Çc hÖ sè ®éng häc cña qu¸ tr×nh bïn ho¹t tÝnhxö lý níc th¶i sinh
ho¹t
Gi¸ trÞ
HÖ sè §¬n vÞ
Dao ®éng Trung b×nh
k ngµy-1 2 - 10 5
KS mg/LBOD5 25 - 100 60
mg/L COD 15 - 70 40
Y mg VSS/mg BOD5 0,4 - 0,8 0,6
kd ngµy-1 0,025 - 0,075 0,06
Çc th«ng sè ®éng häc trªn ®îc thùc hiÖn ë nh÷ng n¬i cã nång ®é çc chÊt
h÷u c¬ cao (COD = 400 - 700 mg/L)
B¶ng 4.5: HÖ sè ®éng häc cña qu¸ tr×nh ph©n hñy kþ khÝ víi çc chÊt
kh¸c nhau
Gi¸ trÞ
ChÊt th¶i HÖ sè §¬n vÞ
Dao ®éng Trung b×nh
Bïn sinh ho¹t Y mg VSS/mg 0.040-0.100 0.060
kd BOD5 0.020-0.040 0.030
70
Acid bÐo Y d-1 0.04-0.070 0.050
kd 0.030-0.050 0.040
Carbohydrate Y d-1 0.020-0.040 0.024
kd 0.025-0.035 0.030
Protein Y d-1 0.050-0.090 0.075
kd d-1 0.010-0.020 0.014
B¶ng 4.6: Qu¸ tr×nh hiÖu qu¶ xö lý cña qu¸ tr×nh xö lý kþ khÝ
®èi víi mét sè lo¹i níc th¶i c«ng nghiÖp
T¶i träng
HRT HiÖu qu¶
Qu¸ tr×nh CODv (mg/l) (kg
(h) COD (%)
3
COD/m .ng®)
TiÕp xóc 1.500 - 5.000 2 - 10 0.03 - 0.15 75 - 90
UASB 5.000 - 15.000 4 - 12 0.25 - 0.75 75 - 85
TÇng æn 10.000 - 24 - 48 0.06 - 0.30 75 - 85
®Þnh 20.000 5 - 10 0.30 - 0.60 80 – 85
TÇng më réng 5.000 - 10.000
71
Tµi liÖu tham kh¶o
Tµi liÖu tham kh¶o tiÕng ViÖt:
[1]. Degremont (1999), Sæ tay xö lý níc, TËp1, NXB X©y dùng Hµ Néi.
[2]. Degremont (1999), Sæ tay xö lý níc, TËp2, NXB X©y dùng Hµ Néi.
[3]. §ç V¨n §µi, NguyÔn Bin, Ph¹m Xu©n Toµn, §ç Ngäc Cö, §inh V¨n
Huúnh (2000), C¬ së qu¸ tr×nh vµ thiÕt bÞ trong c«ng nghÖ ho¸ häc,
tËp 2, Trêng §H B¸ch Khoa Hµ Néi.
Tµi liÖu tham kh¶o tiÕng Anh:
[1]. Mackenzie L. Davis, David A. Cornwell (1991), Introduction to
Environmental Engineering, McGraw – Hill, Inc.
[2]. Noel De Nevers (1995), Air pollution control engineering, The Mc
Graw Hill companies Inc.,
[3]. E. Roberts Alley and Associates Inc.,(1998), Air Quality control
handbook, The Mc Graw Hill companies Inc.,
[4]. John C. Mycock, John D. Mackenna, and Louis Theodore (1995),
Handbook of Air control engineering and technology, CRC Press Inc.,
[5]. Robert H. Perry and Don W. Green(1997), Perry’s chemical handbook,
The Mc Graw Hill companies Inc.,
[6]. Ravi K. Srivastava and Wojciech Jozewicz (10/2002), Controlling SO2
emissions: an analysis of Technologies, EPA,
[7]. Daniel C. Mussatti, Dr. Ravi Srivastave, Paula M. Hemmer, Randy
Strait (10/2002), Selective Catalytic Reduction, EPA.
[8]. Scot Pritchard, Chris DiFrancesco, Shozo Kaneko, Norihisa Kobayashi,
Kohei Suyama, Kozo Lida (16 – 19/5/1995), Optimizing SCR catalyst
Design and Performance for Coal-Fired Boilers, presented at
72
EPA/EPRI 1995 – Joint Symposium Stationary Combustion NO x
Control.
[9]. EPA – Air and Radiation Office (25/6/1997), Performance of Selective
Catalytic Reduction on Coal – Fired Steam Generating Units.
[10]. Julia Maria, D. Cousul, Daniel Thiele, Ione M. Baibich, Renato C.
Veses (2004), Selective Catalytic Reduction of NOx by Propylene Over
Silver Catalyst Under Oxidative Condition, J. Braz, Chem. Soc, Vol 15,
No. 4.
[11]. E.K. Poels, D.S. Brands (1/2002), Catalytic Reduction of NO x in Flue
Gases.
[12]. M. Koebel, G. Madia, M, Elsener, Selective Catalytic Reduction of NO
and NO2 at low temperature.
[13]. James H. Turner, Phil A. Lawless, Toshiaki Yamamoto, David W. Coy,
John D. McKenna, John C. Mycock, Arthur B. Nunn, Gary P. Greiner,
John D. McKenna, William M. Vatavuk (9/1999), Electrostatic
Precipitators, EPA.
[14]. W. Wesley Echkenfelder, Jr(2000), Industrial water and pollution
control, McGraw - Hill.
[15]. Metcalf & Eddy. (1991). Third Edition. Wastewater Engineering.
Treatment, Disposal and Reuse. Mc. Graw- Hill.
73

GT Coso CNMT Prs

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

GT Coso CNMT Prs

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Gi¸o tr×nh

c¬ së c«ng nghÖ m«i trêng

1.1. Mét sè ®Þnh nghÜa c¬ b¶n

1.1.1 C«ng nghÖ vµ Kü thuËt

1.1.2 Qui tr×nh

H×nh1: M« h×nh cña quy tr×nh

1.1.3 Nghiªn cøu x©y dùng c«ng nghÖ (quy tr×nh)

1.1.5 Tæng quan vÒ hÖ thèng m«i trêng

1.1.6 §¹o ®øc m«i trêng (environmental ethics):

1.2.1 C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n

1.2.2 C¬ chÕ chung cña qu¸ tr×nh chuyÓn khèi

Líp biªn cña pha 1 Líp biªn cña pha 2

H×nh 1.2: Qu¸ tr×nh chuyÓn chÊt gi÷a hai pha

1.3.1 Ph¬ng tr×nh c©n b»ng vËt chÊt tæng

Tæng lîng vµo hÖ thèng + Nguån sinh ra trong hÖ thèng

Tæng quan vÒ c«ng nghÖ xö lý khÝ th¶i

2.1. ChÊt « nhiÔm kh«ng khÝ

2.1.1 Ph©n lo¹i chÊt « nhiÔm khÝ

2.2.1 Bôi vµ c¸c ph¬ng ph¸p xö lý

B.1. Cyclone cã ®êng khÝ vµo theo ph¬ng tiÕp tuyÕn

B.2. Cyclone cã ®êng khÝ vµo lÖch trôc

C.1. Cöa khÝ vµo

C.2. Th©n cyclone

C.3. Bé phËn th¶i bôi

C«ng nghÖ Ho¸ chÊt PH (%) Ghi chó

Sö dông ®¸ v«i ®Ó hoµn

2.2.2.2 Ph¬ng ph¸p kh« vµ b¸n kh« trong xö lý SO2:

C«ng nghÖ Ho¸ chÊt (%) Ghi chó

2.2.3 C¸c ph¬ng ph¸p xö lý NOx

D.1. NOx sinh ra do nhiÖt

D.2. NOx míi sinh

D.3. NOx n»m trong thµnh phÇn nhiªn liÖu

A.1. C«ng nghÖ kiÓm so¸t - (Control Technologies)

A.2. C«ng nghÖ “c¾t” - (Trim Technologies)

2.2.3.3 C¸c ph¬ng ph¸p xö lý NOx

Ph¬ng ph¸p øng dông NhiÖt ®é (0F) HiÖu

H×nh 5.1: S¬ ®å hÖ thèng xö lý khãi th¶i lß h¬i

2.2.5 C¸c chÊt « nhiÔm kh«ng khÝ kh¸c

tæng quan vÒ C«ng nghÖ xö lý níc th¶i

3.1. C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n trong xö lý níc th¶i

3.1.1 C¸c chÊt « nhiÔm trong níc th¶i

3.1.2 Ph©n lo¹i níc th¶i

3.2.1 Tæng quan hÖ thèng xö lý níc th¶i

o BÓ l¾ng c¸t: (grit chamber)

o BÓ trung hoµ, bÓ l¾ng, tuyÓn næi, ®«ng keo tô…

- HÖ thèng xö lý thø cÊp (secondary treatment process):

3.2.2 HÖ thèng tiÒn xö lý vµ xö lý s¬ cÊp (Pre – Primary treatment

3.2.3 HÖ thèng xö lý thø cÊp (Secondary Treatment System)

H×nh 3.2: ThiÕt bÞ ph©n huû yÕm khÝ UASB

3.2.3.2 Ph¬ng ph¸p hiÕu khÝ (aerobic)

Hãa häc vµ c¸c qu¸ tr×nh xö lý níc

4.1. C¸c ph¬ng ph¸p xö lý níc th¶i

C«ng tr×nh ¸p dông

Tªn C«ng thøc Ph©n tö lîng Khèi lîng riªng (kg/m3)

Qu¸ tr×nh ¸p dông

CXHYOZ + (x + y/4 - z/2) O2 -----> xCO2 + y/2 H20 + H

C5H7NO2 + 5O2 ----> 5 CO2 + 2H20 + NH3 - H

Lo¹i Tªn Sö dông

Qu¸ tr×nh bïn ho¹t tÝnh Khö BOD (Nitrat hãa)

- Dßng ch¶y tÇng

Qu¸ tr×nh nitrat hãa Nitrat hãa

- BÓ thæi khÝ Khö BOD (Nitrat hãa)

Khö BOD (Nitrat hãa)

Qu¸ tr×nh thiÕu