Διον.Κωνσταντίνου@epim.

gr

Πόσο είναι το μήκος του Ισημερινού;

Η πρωτοποριακή εργασία του Ερατοσθένη

Πρόκληση ενδιαφέροντος
Αποσπάσματα από το βιβλίο του Ντενι Γκέτζ «Τα αστέρια της Βερενίκης», εκδόσεις Ψυχο-
γιός, 2005, Σελίδες 48-49.
…Ο Ερατοσθένης σκεφτόταν. Με ποιο τρόπο θα στήριζε καλύτερα την επιχειρημα-
τολογία του; Επέλεξε μια στρατηγική σε δύο φάσεις. Αρχικά θα απέρριπτε όλες τις
εκδοχές, εκτός από μία και στη συνέχεια θα αποδείκνυε ότι αυτή η μία ήταν και η
σωστή. Φάση πρώτη: Η Γη δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο από στρογγυλή. Φάση
δεύτερη: Με θετικά επιχειρήματα θα αποδείκνυε ότι όντως η Γη είναι στρογγυλή…
«Ποια είναι τα δυνατά σχήματα για τη Γη; Πλατιά και επίπεδη, κυλινδρική,
κυβική, πυραμιδοειδής. Ή σφαιρική. Αναφέρομαι μόνο σε κανονικά σχήματα»…
… «Πλατιά και επίπεδη; Αν ήταν έτσι όλοι οι άνθρωποι ανεξάρτητα από τον τόπο
όπου βρίσκονται θα είχαν τον ίδιο ορίζοντα. Ο ήλιος θα ανέτελλε και θα έδυε την
ίδια στιγμή σε ολόκληρη τη Γη. Αντίθετα ξέρουμε ότι οι κάτοικοι των ανατολικών
περιοχών βλέπουν τον ήλιο να ανατέλλει νωρίτερα από ότι οι κάτοικοι της δύσης.
Κυβική; Αν ήταν έτσι καθώς καμιά έδρα δε θα είχε λόγο να είναι προνομιούχα, θα
δέχονταν και οι έξι τον ίδιο φωτισμό από τον ήλιο. Παντού η μέρα θα διαρκούσε
τέσσερις ώρες και η νύχτα είκοσι. Πυραμιδοειδής; Σ’ αυτή την περίπτωση για τους
ίδιους λόγους οι μέρες θα διαρκούσαν έξι ώρες και οι νύχτες δεκαοχτώ»…
… «Συνεπώς δεν απομένει παρά μία πιθανότητα: Η Γη είναι στρογγυλή»
… «Το ουράνιο σώμα που φιλοξενεί τους ανθρώπους δεν μπορεί παρά να είναι τέ-
λειο. Και το τελειότερο στερεό είναι η σφαίρα»…

Με λογικά επιχειρήματα σαν αυτά, ο Ερατοσθένης κατέληξε στο συμπέρα-

σμα ότι η Γη είναι σφαιρική, σε μία εποχή που η άποψη που επικρατούσε ήταν ότι
η Γη είναι ένας απέραντος επίπεδος δίσκος.

Αν όμως δεν είναι απέραντη, πρέπει να υπάρχει ένας τρόπος να μετρηθεί.

Και αν είναι σφαιρική πρέπει να υπάρχει ένας τρόπος να μετρηθεί η ακτίνα της ή
ένας μέγιστος κύκλος (ο Ισημερινός ή ένας μεσημβρινός, θα λέγαμε σήμερα).

Παρατηρήσεις:
• Η εργασία απευθύνεται σε μαθητές Α γυμνασίου, στο μάθημα της γεωγραφίας.
Επίσης σε μαθητές Β Λυκείου στο μάθημα της αστρονομίας. Θα μπορούσε να
πραγματοποιηθεί από μαθητές γυμνασίου διαθεματικά, καλύπτοντας γνωστικά
 πεδία ιστορίας, φυσικής, γεωγραφίας, αστρονομίας και μαθηματικών. Σε κάθε
περίπτωση οι δραστηριότητες της παρούσας εργασίας αναφέρονται στο κομμάτι
που σχετίζεται με τη γεωγραφία.
• Προτείνεται διάρκεια 2 διδακτικών ωρών.
• Υποτίθεται ότι οι μαθητές γνωρίζουν να χειρίζονται το Google Earth και την
ΓΑΙΑ ΙΙ.
• Προϋποτίθεται γνώση των περί του γεωγραφικού μήκους και πλάτους.

Δραστηριότητες:
1. Ερευνήστε στα σχολικά σας βιβλία, σε βιβλιοθήκες και το Internet και βρεί-
τε στοιχεία για τον Ερατοσθένη και τον τρόπο που επινόησε για να υπολο-
γίσει το μήκος του Ισημερινού.
2. Κατά την έρευνά σας θα δείτε ότι δύο περιοχές, η Αλεξάνδρεια και η Συήνη
έπαιξαν ρόλο στον υπολογισμό. Βρείτε στο χάρτη (χρησιμοποιήστε και το
googlearth) την Αλεξάνδρεια (Ψάξε Alexandria Egypt στο Google Earth) και
τη Συήνη (Σημερινό Ασουάν – ψάξε Aswan Dam στο Google Earth). Βρί-
σκονται στον ίδιο μεσημβρινό; (Στο Google Earth οι μεσημβρινοί και οι πα-
ράλληλοι εμφανίζονται από View / Grid)
3. Μία ημέρα κάθε χρόνο (ποια ημέρα;) οι ακτίνες πέφτουν κάθετα στην επι-
φάνεια της Γης, στις περιοχές της Γης που βρίσκονται στον τροπικό του
καρκίνου, ακριβώς το μεσημέρι. Προσδιορίστε το γεωγραφικό πλάτος των
δύο περιοχών. Γιατί η περιοχή της Συήνης ήταν κατάλληλη για τους υπολο-
γισμούς του Ερατοσθένη;
4. Ανοίξτε τη ΓΑΙΑ ΙΙ / Μικρόκοσμος / Ερατοσθένης. Με κατάλληλους χειρι-
σμούς επαναλάβατε τη διαδικασία που ακολούθησε ο Ερατοσθένης.

Μερικές διευθύνσεις για να ψάξετε:

http://www.eranet.gr/eratosthenes/html/geoc.html
http://www.dapontes.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=63&Ite
mid=46
http://users.ntua.gr/el01741/MyWebPage/Info/periferia.htm