Caáu taïo nguyeân töû.

Nguyeân töû goàm haït nhaân tích ñieän döông (Z+) ôû taâm vaø coù Z electron
chuyeån ñoäng xung quanh haït nhaân.
1. Haït nhaân: Haït nhaân goàm:
 Proton: Ñieän tích 1+, khoái löôïng baèng 1 ñ.v.C, kyù hieäu (chæ soá ghi treân laø
khoái löôïng, chæ soá ghi döôùi laø ñieän tích).
 Nôtron: Khoâng mang ñieän tích, khoái löôïng baèng 1 ñ.v.C kö hieäu
Nhö vaäy, ñieän tích Z cuûa haït nhaân baèng toång soá proton.
* Khoái löôïng cuûa haït nhaân coi nhö baèng khoái löôïng cuûa nguyeân töû (v#
khoái löôïng cuûa electron nhoû khoâng ñaùng keå) baèng toång soá proton (kö hieäu laø
Z) vaø soá nôtron (kö hieäu laø N):
Z + N # A.
A ñöôïc goïi laø soá khoái.
* Caùc daïng ñoàng vò khaùc nhau cuûa moät nguyeân toá laø nhöõng daïng nguyeân
töû khaùc nhau coù cuøng soá proton nhöng khaùc soá nôtron trong haït nhaân, do ñoù
coù cuøng ñieän tích haït nhaân nhöng khaùc nhau veà khoái löôïng nguyeân töû, töùc
laø soá khoái A khaùc nhau.
 
2. Phaûn öùng haït nhaân: Phaûn öùng haït nhaân laø quaù tr#nh laøm bieán ñoåi
nhöõng haït nhaân cuûa nguyeân toá naøy thaønh haït nhaân cuûa nhöõng nguyeân toá
khaùc.
Trong phaûn öùng haït nhaân, toång soá proton vaø toång soá khoái luoân ñöôïc baûo
toaøn.
Ví duï:

Vaäy X laø C. Phöông tr#nh phaûn öùng haït nhaân.

3. Caáu taïo voû electron cuûa nguyeân töû.
Nguyeân töû laø heä trung hoaø ñieän, neân soá electron chuyeån ñoäng xung quanh
haït nhaân baèng soá ñieän tích döông Z cuûa haït nhaân.
Caùc electron trong nguyeân töû ñöôïc chia thaønh caùc lôùp, phaân lôùp, obitan.
a) Caùc lôùp electron. Keå töø phía haït nhaân trôû ra ñöôïc kö hieäu:
Baèng soá thöù töï n = 1 2 3 4 5 6 7…
 Baèng chöõ töông öùng: K L M N O P Q …
Nhöõng electron thuoäc cuøng moät lôùp coù naêng löôïng gaàn baèng nhau. Lôùp
electron caøng gaàn haït nhaân coù möùc naêng löôïng caøng thaáp, v# vaäy lôùp K coù
naêng löôïng thaáp nhaát.
Soá electron toái ña coù trong lôùp thöù n baèng 2n2. Cuï theå soá electron toái ña
trong caùc lôùp nhö sau:
Lôùp : KLMN…
Soá electron toái ña: 2 8 18 32 …
b) Caùc phaân lôùp electron. Caùc electron trong cuøng moät lôùp laïi ñöôïc chia
thaønh caùc phaân lôùp.
Lôùp thöù n coù n phaân lôùp, caùc phaân lôùp ñöôïc kö hieäu baèng chöõ : s, p, d, f,
… keå töø haït nhaân trôû ra. Caùc electron trong cuøng phaân lôùp coù naêng löôïng
baèng nhau.
Lôùp K (n = 1) coù 1 phaân lôùp : 1s.
Lôùp L (n = 2) coù 2 phaân lôùp : 2s, 2p.
Lôùp M (n = 3) coù 3 phaân lôùp :3s, 3p, 3d.
Lôùp N (n = 4) coù 4 phaân lôùp : 4s, 4p, 4d, 4f.
     Thöù töï möùc naêng löôïng cuûa caùc phaân lôùp xeáp theo chieàu taêng daàn nhö
sau : 1s, 2s, 2p, 3s, 3p, 4s, 3d, 4p, 5s, 4d, 5p, 6s…
Soá electron toái ña cuûa caùc phaân lôùp nhö sau:
Phaân lôùp : s p d f.
Soá electron toái ña: 2 6 10 14.
c) Obitan nguyeân töû: laø khu vöïc khoâng gian xung quanh haït nhaân maø ôû ñoù
khaû naêng coù maët electron laø lôùn nhaát (khu vöïc coù maät ñoä ñaùm maây
electron lôùn nhaát).
Soá vaø daïng obitan phuï thuoäc ñaëc ñieåm moãi phaân lôùp electron.
Phaân lôùp s coù 1 obitan daïng h#nh caàu.
Phaân lôùp p coù 3 obitan daïng h#nh soá 8 noåi.
Phaân lôùp d coù 5 obitan, phaân lôùp f coù 7 obitan. Obitan d vaø f coù daïng phöùc
taïp hôn.
Moãi obitan chæ chöùa toái ña 2 electron coù spin ngöôïc nhau. Moãi obitan ñöôïc
kyù hieäu baèng 1 oâ vuoâng (c#oøn goïi laø oâ löôïng töû), trong ñoù neáu chæ coù
1 electron ta goïi ñoù laø electron ñoäc thaân, neáu ñuû 2 electron ta goïi caùc
electron ñaê gheùp ñoâi. Obitan khoâng coù electron goïi laø obitan troáng.
 
      4. Caáu h#nh electron vaø söï phaân boá electron theo obitan.
a) Nguyeân lö vöõng beàn: trong nguyeân töû, caùc electron laàn löôït chieám caùc
möùc naêng löôïng töø thaáp ñeán cao.
 Ví duï: Vieát caáu h#nh electron cuûa Fe (Z = 26).
1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6 4s2
Neáu vieát theo thöù töï caùc möùc naêng löôïng th# caáu h#nh treân coù daïng.
1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6
Treân cô sôû caáu h#nh electron cuûa nguyeân toá, ta deã daøng vieát caáu h#nh
electron cuûa cation hoaëc anion taïo ra töø nguyeân töû cuûa nguyeân toá ñoù.
Ví duï: Caáu h#nh electron cuûa
Fe2+ : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6
Fe3+ : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d5.
Ñoái vôùi anion th# theâm vaøo lôùp ngoaøi cuøng soá electron maø nguyeân toá ñaê
nhaän.
Ví duï:
S(Z = 16) : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p4.
S2- : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6
Caàn hieåu raèng : electron lôùp ngoaøi cuøng theo caáu h#nh electron chöù khoâng
theo möùc naêng löôïng.
5. Naêng löôïng ion hoaù, aùi löïc vôùi electron, ñoä aâm ñieän.
      a) Naêng löôïng ion hoaù (I). Naêng löôïng ion hoaù laø naêng löôïng caàn tieâu thuï
ñeå taùch 1e ra khoûi nguyeân töû vaø bieán nguyeân töû thaønh ion döông. Nguyeân töû
caøng deã nhöôøng e (tính kim loaïi caøng maïnh) th# I coù trò soá caøng nhoû.
b) AÙi löïc vôùi electron (E). AÙi löïc vôùi electron laø naêng löôïng giaûi phoùng
khi keát hôïp 1e vaøo nguyeân töû, bieán nguyeân töû thaønh ion aâm. Nguyeân töû coù
khaû naêng thu e caøng maïnh (tính phi kim caøng maïnh) th# E coù trò soá caøng lôùn.
c) Ñoä aâm ñieän ().Ñoä aâm ñieän laø ñaïi löôïng ñaëc tröng cho khaû naêng huùt
caëp electron lieân keát cuûa moät nguyeân töû trong phaân töû.
Ñoä aâm ñieän ñöôïc tính töø I vaø E theo coâng thöùc:

       Nguyeân toá coù  caøng lôùn th# nguyeân töû cuûa noù coù khaû naêng huùt caëp
e lieân keát caøng maïnh.
       Ñoä aâm ñieän  thöôøng duøng ñeå tieân ñoaùn möùc ñoä phaân cöïc cuûa lieân
keát vaø xeùt caùc hieäu öùng dòch chuyeån electron trong phaân töû.
       Neáu hai nguyeân töû caõ  baèng nhau seõ taïo thaønh lieân keát coäng hoùa trò
thuaàn tuùy. Neáu ñoä aâm ñieän khaùc nhau nhieàu ( > 1,7) seõ taïo thaønh liªn keát
ion. Neáu ñoä ©m ñieän kh¸c nhau kh«ng nhieàu (0 <  < 1,7) seõ taïo thaønh liªn keát
coäng hoùa trò couø cöïc