Final SKC Telugu

ఆంధప

ే ల ప తల
ి ౖ
సంపం పల సం కట
!క

"#ంబ% 2010
సూక
అంాల
1. కట 2
2. అయం - 1
ఆంధపే ల అ!వృ$%& - ఒక ()*తక ,-పధం 3
3. అయం - 2
/ాం0య, ఆ)*2క మ)*య4 /ానతల 678షణ 27
4. అయం - 3
6ద - ఆ)>గం 78
5. అయం - 4
జలవనరDల, EటF/ారDదల మ)*య4 6దుH అ!వృ%& 103
6. అయం - 5
పభ4తL ఉ/ా% అంాల 167
7. అయం - 6
NOPద)ాబRS మTనగ)ాUVW సంబం%ంన అంాల 195
8. అయం - 7
YామZక, Yాంస[ృ\క అంాల 232
9. అయం - 8
ాం\ భదతల మ)*య4 అంతర] త ర^ణ వవస2 ల 255
10. అయం - 9
మ4ందుక మZర] ం 256
కట
)ై% పర,-
./ జి12 3.ఎ- ./కృష8
ట9ౖ%: జ"#;, =>రత సుీం రA1
BCంబ% క/ట
./ DEFG కHమJ% దుగM N, IAS (Retd.)
Oంద Pం Qాఖ మJT ారUద V
సభXUలH
YZ. ("\.) రణ_% ిం`
aౖ2 )\-, ల%, E!షనN లJ యdవ ,టf, g#hi
"\. అబXసలk ష lm
nm ఎకE\21 / ీయ% pల
E!షనN q,N ఆm అi rs ఎకE\t l%u , g#hi
YZ. ("\.) రvంద% q%

"#Yా%1 BCంw ఆm హyమట2 అంs z{షN ౖEa,2 ,
ఐఐటf , g#hi
2
n<Ûë´j·T+ 1
|üPsê«|üsê\T
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À n_Ûeè~∆` ˇø£#ê]Á‘·ø£ H˚|ü<∏ä´+
Á|üy˚•ø£
Á|üdüTÔ‘· Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº+ 1956 qe+ãs¡T 1q ndæÔ‘·«+ ˝ÀøÏ e∫Ã+~. n~ Á|ü<Ûëq+>± ‘Ó\T>∑T
e÷{≤¢&˚ n‹ ô|<ä›, |üPs¡«|ü⁄ ôV’≤<äsêu≤<é sêÁwüº+˝Àì Á|ü<Ûëq uÛ≤ >∑yÓTÆq ÁbÕ+‘êìï Ä+Á<ÛäsêÁwüº+‘√ ø£\|ü&É+
<ë«sê @s¡Œ&ç+~. Ä+Á<ÛäsêÁwüº+ n+‘·≈£îeTT+<äT eTÁ<ëdüT sêÁwüº+ qT+∫ y˚s¡T|ü&É&É+ <ë«sê @s¡Œ&çq sêÁwüº+.
Ä sêÁwüº+ nø√ºãs¡T 1, 1953q @s¡Œ&ç+~. bÕs¡¢yÓT+≥T Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ #·≥º+ 1953qT #˚dæq ‘·s¡Tyê‘·,
ôdô|º+ãs¡T 14, 1953q sêÁwüº|ü‹ ÄyÓ÷<ä+ \_Û+∫+~. Ç~ <˚X¯ kÕ«‘·+Á‘·´+ ‘·s¡Tyê‘· @s¡Œ&çq yÓTT<ä{Ï
uÛ≤cÕ Á|üj·TTø£Ô sêÁwüº+. Ä+Á<ÛäsêÁwüº+ @s¡Œ&çq ‘·s¡TD+˝À n+<äT ˝À nq+‘·|üPsY, ø£s¡÷ï˝Ÿ, ø£&É|ü, ∫‘·÷Ôs¡T,
HÓ\÷¢s¡T, ø£ècÕí, >∑T+≥÷s¡T, ‘·÷s¡TŒ >√<ëe], |ü•ÃeT >√<ëe], $XÊK|ü≥ï+, lø±≈£îfi¯+ õ˝≤¢\‘√ ≈£L&ÉT≈£îì
e⁄+~. n<äq+>± Ä\÷sY, Ä<√ì, sêj·T<äTsYZ ‘ê\÷ø±\qT Ä+Á<Ûä sêÁwü+º ‘√ ø£*bÕs¡T. Ç$ ãfi≤fl] õ˝≤¢˝Àì$.
yÓTT<ä{Ï ¬s+&ÉT ‘ê\÷ø±\T ø£s¡÷ï\T õ˝≤¢˝À, ∫es¡q ù|s=ÿqï ‘ê\÷ø±\T nq+‘·|ü⁄s¡+ õ˝≤¢˝À ø£*bÕs¡T.
Á|üø±X¯+ (ˇ+>√\T) õ˝≤¢ 1970 |òæÁãe], 2q ndæÔ‘·«+˝ÀøÏ e∫Ã+~. HÓ\÷¢s¡T, ø£s¡÷ï\T, >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢˝À
ø=ìï uÛ≤>±\qT y˚s¡T#˚j·T&É+ <ë«sê á õ˝≤¢ @s¡Œ&ç+~. n˝≤π> 1979`80˝À $»j·Tq>∑s¡+ õ˝≤¢ (Á|üdüTÔ‘·+
$»j·Tq>∑s¡+) lø±≈£îfi¯+, $XÊKõ˝≤¢\ qT+∫ y˚s¡T#˚dæ düèwæº+#ês¡T. õ˝≤¢ eTTK´|ü≥ºDyÓTÆq ø£s¡÷ï\TqT
Ä+Á<ÛäsêÁwüº sê»<Ûëì>± m+|æø£#˚dæ n_Ûeè~∆ |ü]#ês¡T. XÊdüqdüuÛÑ 196 eT+~ düuÛÑT´\‘√ ø£s¡÷ï\T qT+∫
|üì#˚ùd~. Ä+Á<ÛäôV’≤ø√s¡TºqT >∑T+≥÷s¡T˝À 1954 p˝…’ 5q @sêŒ≥T #˚XÊs¡T. 1937 qe+ãs¡T 15q
≈£î~]q lu≤>¥ ˇ|üŒ+<ä+ Á|üø±s¡+ á @sêŒ≥T »]–+~. ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä, sêj·T\d”eT Hêj·T≈£î\ eT<Ûä´ á
ˇ&É+ã&çø£ ≈£î~]+~. n+<äT≈£î nqT>∑TD+>± $X¯«$<ë´\j·÷ìï n|ü&ÉTqï#√fÒ ø=qkÕ–+#ê\ì ìs¡sí TT+#ês¡T.
1927 Äs¡+uÛ+Ñ ˝À j·T÷ìe]Ù{°ì ñ‘·sÔ ¡ ø√kÕÔõ˝≤¢ $XÊK|ü≥Dº + (yê˝ÒsÔ T¡ )˝À HÓ\ø=˝≤Œs¡T. lu≤>¥ ˇ&É+ã&çø£
$esê\T nô|+&çø˘‡ 1.1˝À Çe«ã&çHêsTT.
ìC≤+ sê»ýÓTÆq ôV’≤<äsêu≤<é á˝À>± Ç+&çj·THé j·T÷ìj·THé˝À uÛ≤>∑+>± e÷]+~. 1948 ôdô|º+ãs¡T
13`18 ‘˚B\ eT<Ûä´ uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ »]|æq b˛©düT j·÷ø£¸Hé <ë«sê á |ü]D≤eT+ dü+uÛÑ$+∫+~. 1949
ÄKs¡T <ëø± ôV’≤<äsêu≤<é ùdº{ŸqT $T\≥Ø >∑es¡ïsY bÕ\q˝À ñ+#ês¡T. 1950 »qe]˝À m+m yÓ˝À¢&ç
◊dæmdt n~Ûø±]ì eTTKéT+Á‹ì #˚XÊs¡T. ìC≤+≈£î sêCŸÁ|üeTTUŸ ôVA<ë ø£*Œ+#ês¡T. 1952˝À kÕs¡«Á‹ø£
mìïø£\ ‘·s¡Tyê‘· ã÷s¡TZ\ sêeTø£ècÕísêe⁄ kÕs¡<Ûä´+˝À yÓTT<ä{Ï Á|üC≤Á|üuÛÑT‘·«+ @s¡Œ&ç+~. 1952`56 eT<Ûä´
ôV’≤<äsêu≤<é sêÁwüº+˝À eTVü≤ã÷uŸq>∑sY, q˝§Z+&É, es¡+>∑˝Ÿ, ø£Ø+q>∑sY, Ä~˝≤u≤<é, ìC≤e÷u≤<é, KeTà+,
yÓT<äø˘, ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+ (s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢‘√ ø£*|æ) ñ+&˚$. Çe˙ï ‘Ó\T>∑T e÷{≤¢&˚ ÁbÕ+‘ê˝Ò. á nìï
õ˝≤¢˝À¢ Á|ü»\ uÛ≤wü ‘Ó\Tπ>. eTsê]ƒ e÷{≤¢&˚ ñ‘·sÔ ¡ õ˝≤¢˝q’… Ws¡+>±u≤<é, ;sY, |üs“¡ ì, ñkÕàHêu≤<é, Hê+<˚&,é
n˝≤π> ø£qï&É uÛ≤cÕÁbÕ+‘ê˝…’q <äøÏåD ÁbÕ+‘·|ü⁄ õ˝≤¢\T >∑T˝ŸãsêZ, sêj·T#·÷sY, ;<äsY\T ≈£L&Ü ôV’≤<äsêu≤<é
sêÁwü+º ˝Àì$. ôV≤’ <äsêu≤<é sêÁwü+º ˝À ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ õ˝≤¢\˙ï ø£*|æ 50XÊ‘·+ ø£+fÒ m≈£îÿe ÁbÕ+‘·+. n+<äT≈£î
3
1953 nø√ºãs¡T˝À Ä+Á<Ûsä êÁwü+º @s¡Œ&Ü¶ø,£ Ç‘·s¡ uÛ≤cÕÁ|üjT· Tø£Ô sêÁcÕº\ @sêŒ≥T≈£î &çe÷+&é }|ü+<äT≈£î+~.
1953 &çôd+ãs¡T 22q Hê{Ï Á|ü<Ûëì »eVü≤sY˝≤˝Ÿ HÓÁVüA sêÁcÕº\ |ü⁄q]«uÛÑ»q ø£$TwüHé (mdtÄsYdæ) @sêŒ≥T
ìs¡íj·T+ ˝Àø˘düuÛÑ˝À Á|üø£{Ï+#ês¡T.ª\ø£å´X¯ó~∆‘√ |üø£åbÕ‘· s¡Væ ≤‘·+>±µ Ç+&çj·THé j·T÷ìj·THé˝Àì sêÁcÕº\
|ü⁄q]«uÛÑ»q n+XÊìï |ü]o*+#·&ÜìøÏ á mdtÄsYdæ ìs¡íj·÷ìï rdüT≈£îHêïs¡T. n+<äT≈£î nqT>∑TD+>± 1953
&çôd+ãs¡T 29q uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·« ôVAyéT eéVü‰sê\ XÊK ˇø£ rsêàq+ <ë«sê á ø£$TwüHéqT »dæºdt mdt
|òü»˝Ÿ n© kÕs¡<Ûä´+˝À ôV≤#Y.mHé.≈£î+Es¡T, ¬ø.m+.|òüDÏø£sY düuÛ ÑT´\T>± ìj·T$T+∫+~. uÛ≤wü ÁbÕ‹|ü~ø£>±
sêÁcÕº\ |üq]«uÛÑ»qqT dæbòÕs¡T‡ #˚j·T&ÜìøÏ á ø£$TwüHéqT @sêŒ≥T#˚ XÊs¡T. ø£$TwüHé ‘·q ìy˚~ø£qT 1955˝À
uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ ìy˚~+∫+~. Á|üC≤kÕ«eT´ eédüú\ düÁø£eT ìs¡«Vü≤D≈£î, Á|üuÛÑT‘·«+‘√ Á|ü»\ ns¡úe+‘·yÓTÆq
Ç+≥sêø£¸H≈é î£ uÛ≤wü #ê˝≤ ã\yÓTqÆ Ä<Ûës¡eTì ‘·q dü+Á|ü~+|ü⁄\˝À ø£$TwüHé ìsê∆sD¡ ≈£î e∫Ã+<äì Ä ìy˚~ø£˝À
ù|s=ÿHêïs¡T.
mdtÄsYdæ n+<äT≈£î nqT>∑TD+>± Á|ü»\ uÛ≤cÕ Á|üj·TTø£Ô dü$TwæºJeqdü÷Á‘·+ ÁbÕ‹|ü~ø£>± sêÁcÕº\
|ü⁄q]«uÛÑ»q≈£î @ø£Áê+>± dü÷∫+∫+~. á dæbòÕs¡T‡\ Ä<Ûës¡+>± sêÁcÕº\ |ü⁄q]«uÛÑ»q #·≥º+ bÕs¡¢yÓT+≥T˝À
ÄyÓ÷<ä+ bı+~ 1956 qe+ãs¡T 1q neT\T˝ÀøÏ e∫Ã+~.
mdtÄsYdæ ‘·q ìy˚~ø£˝À Ç+ø± Ç˝≤ n+~ :
ôV’≤<äsêu≤<é uÛÑ$wü´‘·T Á|üø±‘·+ <äøÏåD uÛ≤s¡‘·+˝À sêÁcÕº\ |ü⁄q]«uÛÑ»q uÛÑ$wü´‘·T Ä<Ûës¡|ü&ç e⁄+<äì,
sêÁcÕº\qT uÛ≤wü Ä<Ûës¡+>± |ü⁄q]«uÛÑõ+#ê\ì Á|ü»\ eT<ä›‘·T‘√ >∑{Ïº &çe÷+&é $q|ü&ÉT‘√+<äì y˚TeTT
rsêàHêìøÏ e∫Ã mdtÄsYdæ #˚dæq dæbòÕs¡T‡\T :
1. ø£qï&É uÛ≤wü e÷{≤¢&˚ õ˝≤¢˝…’q sêj·T#·÷sY, >∑T\“sêZ\qT n|üŒ{Ï yÓTÆdü÷sY ùdº{Ÿ≈£î (Á|ü‹bÕ~‘· ø£sêï≥ø£
sêÁcÕºìøÏ) ã~© #˚j·÷*.
2. ôV’≤<äsêu≤<é sêÁwüº+ qT+∫ eTsê{Ÿyê&Ü õ˝≤¢\qT y˚s¡T#˚dæ Á|ü<Ûë q+>± ‘Ó\T>∑T e÷{≤¢&˚ ÁbÕ+‘ê\qT
Á|ü‘˚´ø£+>± ñ+#ê*.
3. Äj·÷ |üs¡uÛ≤cÕ ÁbÕ+‘ê\qT y˚s¡T#˚j·T>± $T–*q ôV’≤<äsêu≤<é sêÁwüº+ Ä+Á<Ûë˝À ø£\ee#·TÃ. á
Á|üÁøÏj·T 1961˝À »s¡T>∑qTqï kÕ<Ûës¡D mìïø£\ ‘·s¡Tyê‘· kÕ>±*. n≥Te+{Ï ø£\sTTø£≈£î nqT≈£L\+>±
ôV’≤<äsêu≤<éùdº{Ÿ XÊdüqdüuÛÑ eT÷&ç+≥ ¬s+&ÉTe+‘·T\ yÓTC≤]{°‘√ rsêàq+ ÄyÓ÷~+#ê*.
|üs¡uÛ≤cÕ ÁbÕ+‘ê\qT y˚s¡T#˚XÊø£ $T–*q sêÁwüº+ ôV’≤<äsêu≤<é ùdº{ Ÿ>± |æ\Teã&ÉT‘·÷H˚ ‘Ó\T>∑T e÷{≤¢&˚
eTVü≤ã÷uŸq>∑sY, q˝§Z+&É, es¡+>∑˝Ÿ (KeTà+‘√ düVü‰) ø£Ø+q>∑sY, Ä~˝≤u≤<é, ìC≤e÷u≤<é, ôV’≤<äsêu≤<é,
yÓT<äø˘ õ˝≤¢\T n+<äT˝À uÛ≤>±\T>± ø=qkÕ>∑T‘êsTT. n˝≤π> ;<äsY õ˝≤¢ ≈£L&Ü ôV≤’ <äsêu≤<é sêÁwü+º ˝À e⁄+≥T+~.
q˝§Z+&É õ˝≤¢˝Àì eTTq>±\ ÁbÕ+‘·+ ≈£L&Ü.
1955˝À ôV≤’ <äsêu≤<é sêÁwü+º ô|q’ ù|s=ÿqï ‘Ó\T>∑T e÷{≤¢&˚ õ˝≤¢\‘√ ‘·øD å£ y˚T Ä+Á<Ûä sêÁwü+º ‘√ ø£\yê*‡q
|üì˝Ò<˙ä , n+‘·≈î£ eTT+<äT ôV≤’ <äsêu≤<é Á|ü»\≈£î Ä˝À∫+∫ ìs¡j í ÷· ìøÏ sêe&ÜìøÏ ‘·–q+‘· düeTj·T+ Çyê«\˙
‘·eT uÛÑ$wü´‘·Tô|’ ‘·–q ìs¡íj·÷ìøÏ sêe&ÜìøÏ ‘·<äT|ü] Äπsfi¯fl ‘·s ¡Tyê‘· »s¡>∑qTqï kÕs¡«Á‹ø£ mìïø£\ <ëø±
eé~Ûì mdtÄsYdæ Ç∫Ã+~. á n+X¯+ô|’ $es¡D≤‘·àø£yTÓ qÆ dü+Á|ü~+|ü⁄\˝À ≈£L&Ü ø£$TwüHé nH˚ø£ M\TkÕ\T\qT
#·]Ã+∫+~. yê{Ïì eTTK´+>± ¬s+&ÉT kÕeø±XÊ\T>± ‘·q ìy˚~ø£˝À ù|s=ÿ+~ :`
ª$XÊ˝≤+Á<Ûäµ mqï<ä–q Ä˝À#·q
1. $XÊ˝≤+Á<Ûä @sêŒ≥T ˇø£ Ä<äs¡Ùe+‘·yÓTÆq Ä˝À#·q. Ç+<äT≈£î Ä+Á<Ûä, ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘ê\ ¬s+&ç+{≤
4
nH˚ø£ Á|üC≤dü+dü\ú T, e´≈£î\Ô kÕqT≈£L\‘· #ê˝≤ ø±\+>± e⁄+~. á Ä˝À#·q≈£î e´‹πsø£+>± ã\yÓTqÆ e´ø°øÔ s£ D¡ \T
e⁄+fÒ ‘·|üŒ $XÊ˝≤+Á<Ûä @sêŒ≥T Ä˝À#·q |ü]o˝q≈£î ns¡ΩyÓTÆq~.
2. $XÊ˝≤+Á<Ûä @sêŒ≥Te\¢ eTs√ kÕqT≈£L\ n+X¯y˚T$T≥+fÒ ø£ècÕí, >√<ëe] q<äT\ ¬s+{Ï n_Ûeè~∆ì
ˇø£ @ø°øè£ ‘· ìj·T+Á‘·D ÁøÏ+<ä≈î£ rdüT≈£îsêe#·TÃ. ø£ècÕí, >√<ëe] ÁbÕ»≈£îº <˚X+¯ ˝À ø¬ ˝≤¢ n‘·´+‘· ÄXÊeVü≤yÓTqÆ ~.
$XÊ˝≤+Á<Ûä n+‘·sê“¤>∑+>± ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+ H˚s¡T>±qT, |üs√ø£å+>±q÷ #ê˝≤ ˝≤uÛÑ|ü&ÉT‘·T+~. ø£qTø£
Ä+Á<Ûä sêÁwüº+‘√ <ëì $©q+ >∑T]+∫ m+‘Ó’Hê $e]+#·e#·TÃ.
3. n+<äT#˚‘· $XÊ˝≤+Á<Ûä @sêŒ≥T≈£î nqT≈£L\+>± m+‘√ ÄdüøÏÔø£s¡yÓTÆq yê<äq\T ñHêïsTT. Á|ü‘˚´ø£
‘Ó\+>±D≈£î nqT≈£L\yÓTÆq yê<äq\≈£î n+‘·{Ï ã\+˝Ò<äT ø£qTø£ yê{Ïì düTìï‘·+>± |üø£ÿq ô|≥ºe#·TÃ.
4. $<ë´$wüj·Tø£+>± yÓqTø£ã&ç e⁄qï ‘Ó\+>±D Á|ü»\T ‘·eTqT Ä<ÛäTìø£ ‘· eT]+‘·>± kÕ~Û+∫q ø√kÕÔ
ÁbÕ+‘·|ü⁄ Á|ü»\T $|üØ‘·+>± ø£y˚Tàdæ, ÄÁø£eTD <Û√s¡DÏ˝À <√|æ&ç #˚kÕÔs¡ì uÛÑj·T|ü&É¶y˚T $XÊ˝≤+Á<Ûä @sêŒ≥T
Á|ü‹bÕ<äq≈£î eTTKýÓTÆq e´‹πsø£‘·>± ø£ì|æk˛Ô+~. ôV’≤<äsêu≤<é q>∑sêìøÏ yÓ\T|ü\ >∑\ õ˝≤¢˝À¢ $<ä´ n‘·´+‘·
yÓqTø£ã&ç e⁄+~. ‘êeTT Ä+Á<Ûä˝À ø£*ùdÔ ‘·eTqT Ä+Á<ÛäÁ|ü»\‘√ düe÷qyÓTÆq Á|ü‹|ü‹Ô Çe«≈£î+&Ü ∫qï#·÷|ü⁄
#·÷kÕÔs¡ì ‘Ó\+>±D Á|ü»\ ì»yÓTÆq uÛÑj·T+. á uÛ≤>∑kÕ«eT´+˝À ‘·ø£ åD Á|üjÓ÷»Hê\qT Á|ü<Ûëq uÛ≤>∑kÕ«$T
<=s¡ø|£ ⁄ü #·TÃø=ì ø√kÕÔ Á|ü»\T #˚‹˝À ‘Ó\+>±D ˇø£ e\dü ÁbÕ+‘·+>± $T–*b˛‘·T+~ nì≈£L&Ü ‘Ó\+>±D˝À
Á|ü»\ dü+ø√#·+.
sêÁcÕº\ |ü⁄q]«uÛÑ»q #·≥º+ Á|üø±s¡+ ôV’≤<äsêu≤<é sêÁwüº+˝Àì eTsê]ƒ uÛ≤cÕ õ˝≤¢\qT n|üŒ{Ï u§+u≤sTT
sêÁwüº+‘√qT, ø£qï&É uÛ≤cÕ õ˝≤¢\qT n|üŒ{Ï yÓTÆdü÷sY sêÁwüº+˝ÀqT $©q+ #˚XÊs¡T.
‘Ó\T>∑T uÛ≤wü≈£î ˇπø sêÁwüº+
á˝À>± Ä+Á<ÛäsêÁwüº+ @sêŒ≥T ø±\+ qT+∫ ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ ÁbÕ+‘ê\qT ø£\bÕ\qï Ä˝À#·q bÕs¡¢yÓT+≥T
#·s¡Ã˝À¢ 1953`55 ø±\+˝À $q|ü&˚~. ø£s¡÷ï\T kÕúH˚ ôV’≤<äsêu≤<éqT n˝≤ @s¡Œ&˚ ‘Ó\T>∑T Á|ü»\ @¬ø’ø£
sêÁcÕºìøÏ sê»<Ûëìì #˚j·÷\ì ã\yÓTÆq e´ø°Ôø£s¡D\T≈£L&Ü n|üü&ÉT $q|ü&˚$. ñ<ëVü≤s¡D>± #ÓbÕŒ\+fÒ
ìC≤e÷u≤<é m+|æ lôV≤&É 1953 Ä>∑düTº 19q ˝Àø˘düuÛÑ˝À Ä+Á<ÛäsêÁwüº _\T¢ô|’ e÷{≤¢&ÉT‘·÷ Ç˝≤ nHêïs¡T.
<äTs¡<äèwüºeXÊ‘·TÔ 11 õ˝≤¢\ Ä+Á<ÛäsêÁwüº+ yÓTT‘·Ô+˝À õ˝≤¢ πø+Á<ä+>± ù|s=ÿq<ä>∑Z ˇø£ÿ |ü≥ºD+ ≈£L&Ü ˝Ò<äì
Hê n_ÛÁbÕj·T+. n<äèwüºeXÊ‘·TÔ ôV’≤<äsêu≤<é sê»<ÛëìøÏ ns¡Ω‘·ø£*– nìï$<Ûë˝≤ dæ<ä∆+>± n+<äTu≤≥T˝À e⁄qï
q>∑s¡+. yÓTT‘·Ô+ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝Àì ñ‘·ÔeT q>∑sê\˝À ˇø£{Ï. #·ø£ÿì dæyÓT+{Ÿs√&ÉT¢, #·ø£ÿì mH√ï uÛÑeHê\T, ñ
5
‘·ÔeT q>∑sêìøÏ ø±e\dæq nìï kÂø£sê´\T dæ<ä∆+>± e⁄qï q>∑s¡+. n+<ä T#˚‘· ôV’≤<äsêu≤<éqT sê»<Ûëì>± #˚dü÷Ô
ìs¡íj·T+ rdüT≈£î+fÒ nH˚ø£ ∫≈£îÿ\T ‘=\–b˛‘êsTT.
$XÊ˝≤+Á<Ûä≈£î ôV’≤<äsêu≤<é uÛÑ$wü´ sê»<Ûëì nj˚T´ |üø£å+˝À Ç|üŒ{Ïπø e⁄qï kÂø£sê´\qT, *+≈£î\qT
n_Ûeè~∆|üs¡∫ Ä+Á<ÛäsêÁcÕºìøÏ sê»<Ûëì>± m+<äT≈£î #˚j·T≈£L&É<äT...
n<˚s√Eq n<˚_\T¢ô|’ ø£Ø+q>∑sY m+|æ lme÷àsY ø£èwüí e÷{≤¢&ÉT‘·÷ n<˚ s¡ø£+ n_ÛÁbÕj·÷\T e´ø£Ô+
#˚XÊs¡T. Äj·Tq meTHêïs¡+fÒ :`
ª............ ‘ê‘êÿ*ø£ sê»<Ûëìì ôV’≤<äsêu≤<é yÓ\T|ü\ e⁄+#˚ã<äT\T ôV’≤<äsêu≤<éì ‘·ø£åDy˚T $&É>={Ïº
sê»<Ûëìì nø£ÿ&É HÓ\ø=˝≤Œ*µ.
lø£ècÕí#ês¡ĆÀwæ nH˚ j·÷<ä–] m+|æ n<˚ #·s¡Ã˝À @eTHêïs√ #·÷<ë›+ :`
ªôV’≤<äsêu≤<éqT $&É>={Ïº ‘Ó\+>±D 8õ˝≤¢\qT Ä+Á<Ûë‘√ ø£\|üø£b˛‘˚ Ä+Á<ÛäsêÁwüº+ ndü+|üPs¡í+>±
$T>∑T\T‘·T+<äì #ê˝≤ eT+~ Á|ü»\T uÛ≤$düTÔHêïs¡T....µ.
ôV’≤<äsêu≤<é≈£î ‘Ó\T>∑TsêÁwüº sê»<Ûëì jÓ÷>∑´‘·
y˚πs e÷≥˝À¢ #ÓbÕŒ\+fÒ Ä+Á<ÛäsêÁwüº|ü⁄ sê»<Ûëì>± ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+ (ø£s¡÷ï\T ø±≈£î+&Ü) e⁄+&Ü\qï~
ô|<ä›>± e´ø£ÔyÓTÆq n_ÛÁbÕj·T+. ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕÁbÕ+‘ê\ @ø°ø£s¡D nfÒº <ä÷s¡+˝À ˝Ò<äì nì|æk˛Ô+~. 1953˝À
bÕs¡¢yÓT+≥T˝À ôV’≤<äsêu≤<é >∑T]+∫ á n_ÛÁbÕj·÷\T @s¡Œ&É>± dæøÏ+Á<ëu≤<é˝À 1955 qe+ãs¡T˝À
@sêŒ≥T#˚dæq ‘Ó\+>±D≤ eTVü‰düuÛÑ˝À m+|æ Vü≤]#·+Á<ä ôV≤&É ‘·q eTT+<äTHê{Ï yÓ’K]ì e÷s¡TÃ≈£îì Á|ü‘˚´ø£
‘Ó\+>±D≤ @sêŒ≥TqT >∑{Ïº>± düeT]ú+#ês¡T. á eTVü‰düuÛÑ˝À Ä y˚Ts¡≈ £î ÄyÓ÷~+∫q rsêàq+˝À ôV≤&Ü≈£î
eT<ä›‘·T>± ‘Ó\+>±D nqT≈£L\ yê<äT\T>± ù|s=+~q ¬ø$ s¡+>±¬s&ç¶, #ÓHêï¬s&ç¶‘√ bÕ≥T nH˚ø£eT+~ d”ìj·TsY
ø±+Á¬>düT Hêj·T≈£î\T eT<ä›‘·T |ü*ø±s¡T. yê]˝À C…$ q]‡+>∑sêe⁄, m+|æ nVü≤à<é yÓ÷Væ≤j·TTB›Hé, m+.
Vü≤qà+‘·sêe⁄ e+{Ï yês¡THêïs¡T.
‘Ó\T>∑T\≈£î ˇπø y˚~ø£
1946˝À Ä+Á<Ûsä êÁwü+º @sêŒ≥T≈£î dü÷Á‘·ã<ä+∆ >± C≤rj·T Hêj·T≈£î\T ÄyÓ÷~+#êø£ ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ ÁbÕ+‘ê\≈£î
ˇπø sêÁwü+º e⁄+&Ü\qï n_ÛÁbÕj·T+ ã\+ |ü⁄+E≈£î+~. á \ø£´å kÕ<Ûqä ‘√ $XÊ˝≤+Á<Ûä eTVü‰düuÑÛ Ä+Á<ÛÁä bÕ+‘·|⁄ü
Hêj·T≈£î\‘√ 1949˝À @s¡Œ&ç+~. ôV’≤<äsêu≤<é sêÁwüº+˝Àì #ê˝≤ eT+~ Á|ü»\ eT<ä›‘·T ≈£L&Ü á dü+|òü÷ìøÏ
e⁄+~. ìC≤ìøÏ, 1937˝ÀH˚ düsêÿs¡T õ˝≤¢˝À¢ ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ ÁbÕ+‘ê\≈£î ˇπø sêÁwüº+ yê<äq ãj·T\T<˚]+~.
‘Ó\+>±D‘√ düVü‰ nìï ‘Ó\T>∑T ÁbÕ+‘ê\≈£î Ä+Á<ÛäsêÁwüº+ @sêŒ≥T \ø£ å´+‘√ Ä+Á<Ûä ø±+Á¬>dt dü«sê»´ bÕ]º
@s¡Œ&ç+~. 1942 nø√ºãs¡T˝À Ä+Á<ÛäeTVü‰düuÛÑ e]ÿ+>¥ ø£$T{Ï $XÊ˝≤+Á<Ûä≈£î nqT≈£L\+>± rsêàq+
ÄyÓ÷~+∫+~. <˚XÊìøÏ kÕ«‘·+Á‘·´+ dæ~∆+#êø£, Ç+&çj·THé j·T÷ìj·THé˝ À ôV’≤<äsêu≤<éqT 1948˝À ø£*bÕø£
$XÊ˝≤+Á<Ûä &çe÷+&é }|ü+<äT≈£î+~. Ä+Á<ÛäsêÁwüº @sêŒ≥T≈£î ø±+Á¬>düT e]ÿ+>¥ ø£$T{Ï #·s¡´\qT dü÷∫+∫q
10 s√E\ ‘·s¡Tyê‘· 1949 qe+ãs¡T˝À nj·T´<˚es¡ ø±fi‚X¯«s¡sêe⁄ (Ä ‘· s¡Tyê‘· Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ nôd+_¢ d”Œø£sY
nj·÷´s¡T) $XÊ˝≤+Á<Ûä eTVü‰düuÛÑqT s¡÷bı+~+#ês¡T. 1950 |òæÁãe]˝À $XÊ˝≤+Á<Ûä eTVü‰düuÛÑ kÕº+&ç+>¥
ø£$T{Ï es¡+>∑˝Ÿ˝À düe÷y˚Xy¯ TÓ Æ ‘·øDå£ y˚T Á|ü‘´˚ ø£ Ä+Á<Ûsä êÁwüº+ @sêŒ≥T≈£î, ôV≤’ <äsêu≤<é sêÁwü+º ˝À uÛ≤cÕÁbÕ+‘ê\
$uÛ»Ñ q≈£î, ôV≤’ <äsêu≤<é sê»<Ûëì>± $XÊ˝≤+Á<Ûä @sêŒ≥T≈£î &çe÷+&ÉT #˚d+æ ~. ˇø£ HÓ\ ‘·sT¡ yê‘·, ôV≤’ <äsêu≤<é
ùdº{Ÿ ø±+Á¬>dt ˇø£ rsêàHêìï ôV’≤<äsêu≤<é sêÁwüº+ qT+∫ ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ ÁbÕ+‘ê\ @sêŒ≥T≈£î Ä ÁbÕ+‘ê\T
(‘Ó\+>±D, eTsê{≤«&Ü, ø£sêï≥ø£) ÄqTø=ì e⁄qï uÛ≤cÕ |üs¡yÓTÆq sêÁcÕº˝À¢ $©HêìøÏ &çe÷+&é #˚dæ+~.
6
1953˝À Ä+Á<ÛäsêÁwüº+ @sêŒ≥T≈£î nqT≈£L\+>± uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ ìs¡íj·T+ rdüT≈£îHêïø£ á ø£èwæ eT]+‘·
eTTeTàs¡yÓTÆ+~. á |ü]D≤e÷\‘√ ì$T‘·Ô+ ˝Ò≈£î+&Ü ôV’≤<äsêu≤<é sêÁwüº+˝Àì ‘Ó\T>∑TuÛ≤cÕ ÁbÕ+‘ê˝À¢ Á|ü‘˚´ø£
>∑T]Ô+|ü⁄qT ì\u…≥Tºø√e&ÜìøÏ e´‹πsø£ n_ÛÁbÕj·T+ >∑{Ïº>± ãj·T\T<˚]+~. Ä ø±\+˝À |ü+&ç{Ÿ HÓÁVüA
ôV≤’ <äsêu≤<é sêÁwüº Á|ü‘´˚ ø£‘≈· î£ nqT≈£L\+>± Äs¡+uÛ+Ñ ˝À e÷{≤¢&Üs¡T. Bì‘√ ôV≤’ <äsêu≤<é sêÁwü+º ˝Àì ‘Ó\T>∑TuÛ≤cÕ
ÁbÕ+‘· dü«‘·+Á‘· Á|ü‹|ü‹Ô ì\ã&Ü\qï yê<ëìøÏ nqT≈£L\‘· ≈£L&Ü ô|]–+~. n+<äTø√dü+ yês¡T ‘·eT
Á|üj·T‘êï\qT eTTeTàs¡+ #˚j·T&É+ ≈£L&Ü yÓTT<ä˝…’+~. n+<äTø£qT>∑TD+>± mdtÄsYdæ nqï~ @ø°ø£s¡D≈£î
nqT≈£L\ e´‹πsø£ esêZ\ y˚~ø£>± e÷]+~. yês¡TuÛÑj·TT\T ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\qT mdtÄsYdæøÏ düeTs¡∆+>±
ìy˚~+#ês¡T. n+<äT#˚‘·H˚ mdtÄsYdæ ôV’≤<äsêu≤<é Á|ü‹|ü‹Ô $wüj·T+˝À ìs¡íj·T+ rdüTø√˝Òø£b˛sTT+<äì
ø=+<äs¡+{≤s¡T. mdtÄsYdæøÏ yÓTyÓ÷sê+&É+qT düeT]Œ+#˚ $wüj·T+˝À ¬ø$ s¡+>±¬s&ç¶ kÕs¡<∏ä´+˝À ôV’≤<äsêu≤<é
ø±+Á¬>dt ø£$T{Ï ôV’≤<äsêu≤<é sêÁwüº+˝Àì eT÷&ÉT uÛ≤cÕ ÁbÕ+‘ê\ uÛÑ$wü´‘·TqT ‘Ó\+>±D≤, eTsê{≤«&Ü,
ø£sêï≥ø£ ÁbÕ+‘ê\ ø±+Á¬>dt &Ó*>π ≥T¢ ìs¡sí TT+#ê\ì 1954˝À rsêàì+∫+~. ø¬ $ s¡+>±¬s&ç¶ Á|ü‘´˚ ø£ ôV≤’ <äsêu≤<é
‘Ó\T>∑T sêÁcÕºìï düeT]ú+#ês¡T. á &Ó*π>≥¢ düe÷y˚XÊ\T 1954 pHé˝À $&ç$>± »s¡>∑e\dæ e⁄+&ÓqT.
n|ü&ÉT ‘Ó\+>±D≤ &Ó*π>≥¢ dü+K´ 107 ø±>± düe÷y˚XÊìøÏ Vü‰»¬s’q yê] dü+K´ 50 e÷Á‘·y˚T. eTs¡THê&ÉT
z{Ï+>¥ düeTj·÷ìøÏ 44 eT+~ e÷Á‘·y˚T Vü‰»s¡j·÷´s¡T. ¬ø.$.s¡+>±¬s&ç¶ ôd’‘·+ Vü‰»s¡Tø±˝Ò<äT. ôV’≤<äsêu≤<é
Á|ü‘˚´ø£sêÁwüº+ yê<äqqT düeT]ú+∫q myéT. #ÓHêï¬s&ç¶ n|üŒ{Ï ôV’≤<äsêu≤<é Á|üuÛÑT‘·«+˝À eT+Á‹. ¬s+&ÉT ‘Ó\T>∑T
sêÁcÕº\ @sêŒ≥T dæbÕò s¡T‡ #˚ùd rsêàHêìï Äj·TH˚ Á|ü‹bÕ~+#ês¡T. 31`13‘√ rsêàq+ HÓ–+Z ~. e´‹πsøÏ+∫q
13 eT+~ &Ó*π>≥T¢ Ä rsêàq+ yÓTT‘·Ô+ ‘Ó\+>±D≤ Á|ü»\ n_ÛÁbÕj·÷\qT Á|ü‹|òü*düTÔqï≥T¢>± uÛ≤$+#·sê<äì
ù|s=ÿHêïs¡T. @¬ø’ø£ ‘Ó\T>∑T sêÁwüº+ @sêŒ≥T<ë«sê ‘Ó\+>±D Á|ü»\ ◊ø£´‘·qT |ü]s¡øÏå+#ê\ì ôV’≤<äsêu≤<é
|ædædæ ø±s¡és¡Z+ uÛ≤$+∫+~. ‘Ó\+>±D õ˝≤¢\T ‘êeTT eTsê{≤«&Ü, ø£s êï≥ø£ õ˝≤¢˝À¢ì ø=ìï ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ
ÁbÕ+‘ê\T, ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] õ˝≤¢˝Àì uÛÑÁ<ë#·\+ ‘ê\÷ø±˝Àì ø=+‘·ÁbÕ+‘·+ ø£*dæ ôV’≤<äsêu≤<é sêÁwüº+
(‘Ó\+>±D sêÁwüº+) e⁄+&Ü\ì ø£&É≈£î &çe÷+&é #˚j·T&É+ »]–+~.
ø£*dæb˛<ëeTqï ôV’≤<äsêu≤<é nôd+_¢
nsTT‘˚ mdtÄsYdæ Á|ü‹bÕ~+∫q≥T¢>± nsTT<˚fi¯fl ø±\+ y˚∫ e⁄+&Éø£ÿs¡˝Ò ≈£î+&Ü yÓ+≥H˚ ‘Ó\+>±D≤
Ä+Á<ÛÁä bÕ+‘ê\qT $©q+ #˚j÷· \ì ñuÛj Ñ T· sêÁcÕº\ eTTKéT+Á‘·T\T 1955 nø√ºãs¡T 22 Hê{Ï eTTKéT+Á‘·T\
eTVü‰düuÛÑ˝À dü÷∫+#ês¡T. á |ü]dæú‹˝À mdtÄsYdæ ìy˚~ø£ô|’ 1955 qe+ãs¡T 25 qT+∫ &çôd+ãs¡T 3 <ëø±
ôV’≤<äsêu≤<é nôd+;¢ ˇø£ n~Ûø±]ø£ rsêàHêìï #·]Ã+∫+~. á #·s¡Ã˝À yÓ’K] m˝≤e⁄+<ä+fÒ d”Œø£s¡T $TqVü‰
7
düuÛÑ˝Àì 174 eT+~ düuÛÑT´\T á #·s¡Ã˝À bÕ˝§Zq>± 147 eT+~ ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\T e´ø£Ô+ #˚XÊs¡T. yê]˝À
103 eT+~ $XÊ˝≤+Á<Ûä≈£î eT<ä›‘·T |ü*ø±s¡T. 29 eT+~ dü«‘·+Á‘· ôV’ ≤<äsêu≤<é ùdº{ŸqT ã\|ü]#ês¡T. 15
eT+~ ‘·≥düú+>± $T–˝≤s¡T. uÛ≤cÕÁbÕ+‘ê\T b˛qT $T–*q sêÁcÕº˝À¢ 59 $XÊ˝≤+Á<ÛäqT ø√sêsTT. 25 Á|ü‘˚´ø£
ôV’≤<äsêu≤<é sêÁcÕºìï ø√s¡>±, ˇø£{Ï ‘·≥düú+>± $T–*+~. ª@ø°ø£è‘· $düÔè‘· ‘Ó\T>∑T sêÁwüº+µ Á|ü‹bÕ<äqqT
eT]ø=+‘· |ü]o*+#ê\ì Ç+&çj·THé H˚wüq˝Ÿ ø±+Á¬>düT Hêj·Tø£‘·«+ ìs¡ ísTT+∫+~. m+<äTø£+fÒ á n+X¯+ô|’
n_ÛÁbÕj·÷\T ø=+‘·es¡≈î£ N*b˛sTT e⁄HêïsTT ø£qTø£. n+<äT≈£î>±qT ˇø£ düuŸø$£ T{°ì ø±+Á¬>dt bÕ]º @s¡Œs¡∫+~.
n+<äT#˚‘· uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ mdtÄsYdæ dæbòÕs¡T‡˝À¢ $T>∑‘ê yê{Ï ì ÄyÓ÷~dü÷Ô á ˇø£ÿ n+X¯+ô|’ ìs¡íj·÷ìï
|üø£ÿq ô|{Ïº+~. Ä ø±\+˝À ôV’≤<äsêu≤<é, Ä+Á<ÛäsêÁcÕº\T ¬s+&ç+≥ ø±+Á¬>dt bÕØºj˚T n~Ûø±s¡+˝À e⁄+~.
(düuŸø£$T{ÏøÏ #Ó+~q ø=+<äs¡T düuÛÑT´\T ôV’≤<äsêu≤<é sêÁcÕºìï ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ dü+<ä]Ù+#ês¡T. Ä ãè+<ëìøÏ
ø±+Á¬>dt n<Ûä´≈£åî\T j·TTmHé <˚esY kÕs¡<Ûä´+ eVæ≤+#ês¡T. Ä ãè+<ä+˝À |ü+&ç{Ÿ HÓÁVüA, ˝≤˝ŸãVü≤<ä÷sY XÊÁdæÔ,
¬ø.mHé.ø£≥T®, ‘·~‘·s¡T\T ≈£L&Ü e⁄Hêïs¡T. 1955 &çôd+ãs¡T qT+∫ 1956 »qe] eT<Ûä´ á dü+<äs¡Ùq\T
#√≥T #˚düT≈£îHêïsTT. M{Ï |òü*‘·+>± sêÁcÕºìï eT÷&ÉT uÛ≤>±\T #˚j· ÷\ì ìs¡ísTT+#ês¡T. nsTT‘˚ ôV’≤<äsêu≤<é
sêÁwüº+˝À düuŸø£$T{Ï m≥Te+{Ï ìs¡íj·T+ #˚j·T˝Òø£b˛sTT+~. Ä+Á<Ûë‘√ nqúÛ≤wü sêÁcÕº\T b˛qT ‘·øÏÿq
ôV≤’ <äsêu≤<é sêÁcÕºìï ø£*ù| $wüjT· +ô|’ ø±+Á¬>dt C≤rj·T Hêj·Tø£‘«· + ìs¡j
í T· + rdüTø√˝Òøb£ ˛sTT+~. m+<äTø£+fÒ
bÕ]º d”ìj·TsY Hêj·T≈£î&ÉT eTÚ˝≤Hê ÄC≤<é n≥Te+{Ï $©Hêìï e´‹πsøÏ+#ês¡T. nsTT‘˚ ˇø£|üø£ÿ Ä+Á<Ûë
Hêj·T≈£î˝À¢ #ê˝≤ eT+~, eTs√Á|üøÿ£ ôV≤’ <äsêu≤<é sêÁwü+º ˝Àì Á|üC≤_ÛÁbÕj·T+ $©HêìøÏ nqT≈£L\+>± e⁄+&É≥+‘√
|ü+&ç{Ÿ »eVü≤sY˝≤˝Ÿ HÓÁVüA s¡+>∑+˝ÀøÏ ~– eTÚ˝≤Hê ÄC≤<é≈î£ q#·ÃC…|Œæ q |ò*ü ‘·+>± $XÊ˝≤+Á<Ûä @sêŒ≥T≈£î
nqT≈£L\+>± πø+Á<ä Hêj·Tø£‘·«+ ìs¡íj·T+ rdüT≈£î+~. 1955 nø√ºãs¡T Hê{Ï eTTKéT+Á‘·T\ eTVü‰düuÛÑ˝À
Çs¡Te⁄s¡T eTTKéT+Á‘·T\T eTT+<äT≈£î ‘Ó∫Ãq Á|ü‹bÕ<äq≈£î nqT>∑TD+>± πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ @ø°ø£è‘· sêÁwüº+
@sêŒ≥T≈£î ‘·\÷|æ+~. á |ü]D≤e÷\‘√ dü+ã+<Ûä+ ˝Ò≈£î+&Ü n|üŒ{Ï ôV’≤<äsêu≤<é Á|üuÛÑT‘·«+˝À eT+Á‘·T˝…’q
¬ø$ s¡+>±¬s&ç¶, m+.#ÓHêï¬s&ç¶ ¬s+&ÉT Á|ü‘˚´ø£sêÁcÕº\ &çe÷+&é≈£î ø£≥Tºã&ç e⁄Hêïs¡T. Ä \ø£å´ kÕ<Ûäq ~X¯>± ‘·eT
ø£èwæì ø=qkÕ–+#ês¡T. á düeTj·T+˝À ñeTà&ç sêÁwü+º ˝À ‘Ó\+>±D≤ Á|üj÷Ó »Hê\qT |ü]s¡ø+åÏ #·&ÜìøÏ Ä+ø£\å T
e⁄+&Ü\qï ‘·\+|ü⁄ ã\+ |ü⁄+E≈£î+~. á ~X¯>± kÕ–q ø£èwæ |òü*‘·+>± á ¬s+&ÉT ÁbÕ+‘ê\ eT<Ûä´ ˇø£
ˇ&É+ã&çø£≈£î s¡÷|ü+ @s¡Œ&ç+~. πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« Ä<˚X¯+ô|’ ¬s+&É T ÁbÕ+‘ê\ Á|ü‹ì<ÛäT\ düe÷y˚X¯+ &Ûç©¢˝À
»]–+~. &Ûç©¢˝Àì ôV’≤<äsêu≤<é Vü≤Ödt 1956 |òæÁãe] 20q á düe÷y˚X¯ + »]–+~. Çs¡T Á|üuÛÑT‘ê«\T,
|ædædæ\˝Àì n‘·T´qï‘·kÕúsTT Hêj·T≈£î\T düe÷q dü+K´˝À Á|ü‹ì<ÛäT\T>± á düe÷y˚XÊìøÏ Vü‰»s¡j·÷´s¡T.á
düe÷y˚X+¯ ˝À ≈£L\+ø£wü #·sÃ¡ \ ‘·sê«‘· ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+ uÛÁÑ <ä‘ø· √dü+ ª‘Ó\+>±D øπ eå T+ø√dü+µ nH˚ ˇ&É+ã&çø£
8
|üÁ‘·+ô|’ bÕ˝§Zqï 8 |üøå±\÷ dü+‘·ø±\T #˚XÊsTT. n‹ eTTKýÓTÆq á düe÷y˚X¯+ #·s√Ã|ü#·s¡Ã\ |üÁ‘·+ô|’ ñ
uÛÑj·T Á>∑÷|ü⁄\ yês¡÷ dü+‘·ø±\T #˚XÊs¡T. BìH˚ ô|<ä› eTqTwüß\ ˇ|üŒ+<ä+>± ù|s=ÿ+{≤s¡T. Ç~ 1956˝À
≈£î~]q ˇ&É+ã&çø£. Ç+<äT˝Àì n+XÊ\T @$T{À øÏ+<ä #·÷<ë›+ :`
‘Ó\+>±D s¡ø£åD #·s¡´\ ˇ&É+ã&çø£
q÷´&Ûç©¢˝À 1956 |òæÁãe] 20q ôV’≤<äsêu≤<é Vü≤Ödt˝À »]–q düe÷y˚X¯ + $esê\T :
Vü‰»¬s’qyês¡T
1. u…»yê&É >√bÕ˝Ÿ ¬s&ç¶, 2. ˙\+ dü+Je¬s&ç¶, 3. >ö‘·T \#·Ãqï, 4. m.dü‘·´Hêsêj·TD sêE, 5. ã÷s¡TZ\
sêeTø£èwüísêe⁄, 6. &Üˆˆ eTiÏ¿ #ÓHêï¬s&ç¶, 7. C….$.q]‡+>∑sêe⁄, 8. ¬ø.$.s¡+>±¬s&ç¶.
#·s¡Ã≈£î e∫Ãq eTTU≤´+XÊ\T
1. sêÁcÕºìøÏ #Ó+~q øπ +Á<ä, kÕ<Ûës¡D bÕ\HêKs¡TÃ\T á s¬ +&ÉT ÁbÕ+‘ê\T <ëe÷cÕ |ü<‹∆ä ˝À uÛ]Ñ +#ê*.
‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+qT+∫ e∫Ãq Ä<ëj·T+˝À $T>∑T\TqT Ä ÁbÕ+‘·+ n_Ûeè~∆ Ks¡TÃ≈£î >±qT Á|ü‘˚´øÏ+∫
e⁄+#ê*. á @sêŒ≥TqT nsTT<˚fi¯fl ‘·s¡Tyê‘· düMTøÏå+#ê*. nôd+;¢˝Àì ‘Ó\+>±D düuÛÑT´\≈£î ÄyÓ÷<äjÓ÷>∑´+
nsTT‘˚ eT] nsTT<˚fi¯flbÕ≥T á @sêŒ≥TqT ø=qkÕ–+#ê*.
2. ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À eT<Û´ä ìùw<Û+ä neT\T≈£î Ä ÁbÕ+‘·+˝Àì nôd+;¢ düuTÑÛ ´\T ìs¡sí TT+∫q e÷sêZìï
nqTdü]+#ê*. ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝Àì Á|üdüTÔ‘· $<ë´ kÂø£sê´\qT ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+ $<ë´s¡Tú\πø
n+<äTu≤≥T˝À e⁄+#ê*. n+‘˚ø±≈£î+&Ü yê{Ïì eT]+‘·>± yÓTs¡T>∑T|üs¡#ê*.
3. ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝Àì kÕ+πø‹ø£ $<ë´dü+düú\‘√ düVü‰ nìï ø±˝ÒJ\≈£î Á|üy˚XÊ\qT ‘Ó\+>±D≤
ÁbÕ+‘·|⁄ü $<ë´s¡T\ú ≈£î |ü]$T‘·+ #˚j÷· *. ˝Ò<ë yÓTT‘·+Ô sêÁwü+º ˝Àì n&çàwüq˝¢ À eT÷&ç+≥ ˇø£e+‘·T n&çàwüqq¢ T
‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·|ü⁄ $<ë´s¡Tú\≈£î Á|ü‘˚´øÏ+#ê*. á $wüj·T+˝À ‘Ó\+>±D $<ë´s¡Tú\≈£î kÕqT≈£L\yÓTÆq,
Á|üjÓ÷»qø£s¡yÓTÆq ø√s¡T‡\˝À d”≥T¢ πø{≤sTT+#ê*.
4. ¬s+&ÉT ÁbÕ+‘ê\ @ø°ø£s¡D e\¢ ñ<√´>∑T\ ]Á{Ï+#YyÓT+{Ÿ ‘·|üŒìdü] nsTT‘˚ Çs¡T ÁbÕ+‘ê˝À¢ ‘·–q
ìwüŒ‹Ô˝À ]Á{Ï+#YyÓT+≥T¢ ñ+&Ü*.
5. düØ«düT\˝ÀøÏ uÛÑ$wü´‘·T ]Á≈£L{ŸyÓT+≥¢≈£î Çs¡TÁbÕ+‘ê\ »qdü+K´qT ÁbÕ‹|ü~ø£>± rdüTø√yê*.
6. ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À Á|üdüTÔ‘·+ bÕ\Hê eéVü‰sê\≈£L, ø√s¡Tº eéVü‰sê\≈£L neT\T˝À e⁄qï ñs¡÷›
ôVA<ëqT eTs√ nsTT<˚fifl¯ bÕ≥T ø=qkÕ–+∫ n|üŒ{Ï |ü]dæ‹ú ì ÁbÕ+rj·T eT+&É* ]yÓC’ Ÿ #˚j÷· *. Ç+‘·es¡≈L£
düØ«düT\˝ÀøÏ ]Á≈£L{ŸyÓT+≥¢ $wüj·÷ìøÏ eùdÔ ‘Ó\T>∑T˝À |ü]C≤„q+ e⁄+&Ü\H˚ wüs¡‘·T˝Ò<äT. nsTT‘˚ yê]ì
]Á≈£L{Ÿ#˚düT≈£îqï ¬s+&˚fi¯fl˝À>± ìØí‘· ‘Ó\T>∑T|üØø£å ñrÔs¡Tí\yê«\H˚ ìã+<Ûäq e⁄+~.
7. ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À düØ«düT\˝ÀøÏ ìØí‘· ìwüŒ‹Ô kÕ~Û+#·&ÜìøÏ @<√ ˇø£ $<Ûyä TÓ qÆ ÁbÕ<˚•ø£ ìã+<Ûqä \T
e⁄+&Ü*. ñ<ë: 12 @fi¯flbÕ≥T Ä ÁbÕ+‘·+˝À ìyêdü+ e+{Ï~. Ç≥Te+{Ï ìã+<Ûäq ‘·|üŒìdü]>± e⁄+&Ü*.
8. ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À eékÕj·TuÛÑ÷eTT\T neTàø±ìï ÁbÕ+rj·T eT+&É*<ë«sê ìj·T+Á‹+#ê*.
9. ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+ ‘·q nedüsê\≈£î nqT>∑TD+>± nìï$<Ûë˝≤ n_Ûeè~∆ì kÕ~Û+#·&ÜìøÏ ÁbÕ+rj·T
eT+&É* @sêŒ≥e⁄‘·T+~.
10. á ÁbÕ+rj·T eT+&É*˝À á ÁøÏ+~ $<Ûä+>± 20 eT+~ düuÛÑT´\T e⁄+{≤s¡T.
Á|ü‹ õ˝≤¢≈£î ÁbÕ‹ì<Ûä´+ e⁄+&˚˝≤ 9 eT+~ nôd+;¢ düuÛÑT´\T. M]ì $&ç>± ‘Ó\+>±D nôd+;¢ düuÛÑT´\T
9
mqTï≈£î+{≤s¡T.
nôd+;¢˝Àì ‘Ó\+>±D Á|ü‹ì<ÛTä \T $&ç>± Äs¡T>∑Ts¡T nôd+_¢ ˝Ò<ë bÕs¡y¢ TÓ +≥T düuTÑÛ ´\qT mqTï≈£î+{≤s¡T.
n<˚ $<Ûä+>± nôd+;¢ yÓ\T|ü* qT+∫ 5 eT+~ì ‘Ó\+>±D nôd+_¢düuÛÑT´\T mqTï≈£î+{≤s¡T.
‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~q n+<äs¡T eT+Á‘·T\÷ düuÛÑT´\T>± e⁄+{≤s¡T. ‘Ó\+>±D qT+∫ e∫Ãq
eTTKéT+Á‹ ˝Ò<ë ñ|üeTTKéT+Á‹ á øöì‡˝Ÿ≈£î #ÛÓ’s¡àHé>± e⁄+{≤s¡T. Ç‘·s¡ ø±´_HÓ{Ÿ eT+Á‘·T\qT ≈£L&Ü
ÄVü‰«ì+#·e#·TÃ.
11. m. á ÁbÕ+rj·T eT+&É* #·≥ºã<ä∆yÓTÆq dü+düú>± e⁄+≥T+~. ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~q @
n+X¯+ô|’HÓ’Hê Ç~ ìs¡íj·T+ rdüT≈£î+≥T+~. Á|üD≤[ø£ ` n_Ûeè~∆, kÕ>∑T˙{Ï bÕs¡T<ä\ ` Ç‘·s¡ ÁbÕ»≈£îº\T,
kÕ<Ûës¡D Á|üD≤[ø£≈£î ˝Àã&ç bÕ]ÁXÊ$Tø£ n_Ûeè~∆, ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À ]Á≈£L{ŸyÓT+≥¢≈£î dü+ã+~Û+∫q
n+XÊ\ìï+{Ïô|’ á øöì‡˝Ÿ ìs¡íj·÷\T rdüT≈£î+≥T+~. ÁbÕ+rj·TeT+&É*øÏ, sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ eT<Ûä´
n_ÛÁbÕj·TuÒ<Ûë\T e⁄+fÒ ‘·T~ ìs¡íj·T+ø√dü+ $yê<ëìï uÛ≤s¡‘· Á|üuÛ ÑT‘ê«ìøÏ ìy˚~+#·e#·TÃ.
_. n+^ø±s¡+ <ë«sê á ˇ&É+ã&çøq£ T düe]ùdÔ ‘·|Œü Á|ü‹ 10 @fi¯fl ø=ø£kÕ] düMTøÏ+å #·e\dæ e⁄+≥T+~.
12. <ëe÷cÕ Á|üø±s¡+ eT+Á‹es¡Z+˝À 60:40 XÊ‘·+>± Ä+Á<Ûä, ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘ê\≈£î düuÛÑT´\T+{≤s¡T.
40XÊ‘·+ ‘Ó\+>±D eT+Á‘·T\T, ˇø£s¡T $~Û>± ‘Ó\+>±D eTTdæ¢yéT nsTT e⁄+&Ü*.
13. eTTKéT+Á‹ Ä+Á<Ûë ÁbÕ+‘·+yê&Ó’‘˚ ñ|üeTTKéT+Á‹ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~qyê¬s’ e⁄+&Ü*.
n˝≤π> eTTKéT+Á‹ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+ yê¬s’‘˚ ñ|üeTTKéT+Á‹ Ä+Á<ÛëÁbÕ+‘·+yê¬s’ e⁄+&Ü*. á ~>∑Teq
ù|s=ÿqï eT+Á‹‘·« XÊK˝À¢ ¬s+&ÉT ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+ qT+∫ e∫Ãq eT+Á‘· T\≈£î πø{≤sTT+#ê*.
m. ôVA+, _. ô|ò’HêHé‡, dæ. ¬syÓq÷´, &ç. Á|üD≤[ø£`n_Ûeè~∆, Ç. yêDÏ»´+`|ü]ÁX¯eT\T.
14. 1962 <ëø± ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘êìøÏ y˚s¡T>± |ædædæ e⁄+&Ü\ì ôV’≤<äsêu≤<é |ædædæ n<Ûä´≈£åî\T
ø√s¡T‘·THêïs¡T. n+<äT≈£î Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ |ædædæ n<Ûä´≈£åîìøÏ nuÛÑ ´+‘·s¡+˝Ò<äT.
1956 |òæÁãe] 20q ô|’ ˇ&É+ã&çø£ ≈£î~]+~. <ëìô|’ dü+‘·ø±\T #˚dæqyês¡T :
m. Ä+Á<ÛäeTTKéT+Á‹ u…»yê&É >√bÕ\¬s&ç¶
_. Ä+Á<Ûä ñ|üeTTKéT+Á‹ ˙\+ dü+Je¬s&ç¶
dæ. Ä+Á<Ûeä T+Á‹es¡Z düuTÑÛ ´&ÉT, ø£èwæø±sY ˝Àø˘bÕ]º Hêj·T≈£î&ÉT >ö‘·T \#·Ãq¤ ï (á bÕ]º 1955˝À mìïø£˝À¢
¬>*∫ eT+Á‹es¡Z+ @sêŒ≥T #˚dæq j·TTHÓ’f…&é ø±+Á¬>dt Á|òü+{Ÿ uÛ≤>∑kÕ«eT´ |üø£å+)
&ç. m|ædædæ n<Ûä´≈£åî&ÉT m. dü‘·´Hêsêj·TD sêE
Ç. ôV’≤<äsêu≤<é sêÁwüº eTTKéT+Á‹ ã÷s¡TZ\ sêeTø£ècÕísêe⁄
m|òt. ôV’≤<äsêu≤<é eT+Á‹es¡Z+˝À düuÛÑT´\T ¬ø.$.s¡+>±¬s&ç¶
õ. ôV’≤<äsêu≤<é Á|üuÛÑT‘·«+˝À eT+Á‹ &Üø£ºsY m+.#ÓHêï¬s&ç¶
ôV≤#Y. ôV’≤<äsêu≤<é |ædædæ n<Ûä´≈£åî&ÉT C….$. q]‡+>∑sêe⁄
á ˇ&É+ã&çøq£ T n|üŒ{Ï ñ|üeTTKéT+Á‹ ø¬ .$.s¡+>±¬s&ç¶ ‘·q ª~ Ádü>º T∑ ˝Ÿ n+&é ~ _ÁfÒjT· ˝Ÿµ nH˚ Á>∑+<∏+ä ˝À
]ø±s¡T¶ #˚XÊs¡T. Äj·Tq ≈£L&Ü dü+‘·ø£+<ëπs. Äj·Tq Ç˝≤ ù|s=ÿHêïs¡T.
ô|’q ù|s=ÿqï n+XÊ\˙ï 1956 |òæÁãe] 20q »]–q ˇø£ düe÷y˚X¯+˝À n+^ø£]+∫qy˚ (n+fÒ
10
ˇ&É+ã&çø£˝Ày˚). y˚TeTT áHê&ÉT ~>∑Teq ù|s=ÿqï ¬s+&ÉT n+XÊ\T >∑T]+∫ eT]+‘·>± #·] Ã+#ê+. á ¬s+&ÉT
n+XÊ\ô|’ Hê{Ï düe÷y˚X¯+˝À n+^ø±s¡+ ≈£î<äs¡˝Ò<äT.
1. ø=‘·Ô sêÁwüº+ ù|s¡T :` eTTkÕsTT<ë _\T¢˝À ù|s=ÿqï≥T¢>± ø=‘·ÔsêÁwüº+ ù|s¡TqT Ä+Á<Ûä ‘Ó\+>±D>±
e⁄+#ê\ì ‘Ó\+>±D Á|ü‹ì<ÛTä \T ø√s¡T≈£îHêïs¡T. nsTT‘˚ Ä+Á<Ûä Á|ü‹ì<ÛTä \T C≤sTT+{Ÿ ôd\ø£Hå é ø£$T{° düe]+∫q
$<Ûä+>± Äù|s¡T Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ>± e⁄+&Ü\ì |ü≥Tºã{≤ºs¡T.
2. ôV’≤ø√s¡Tº≈£î dü+ã+~Û+∫ >∑T+≥÷s¡T˝À ˇø£ u…+#Y e⁄+&Ü\ì ‘Ó\+>±D≤ Á|ü‹ì<ÛäT\T ø√sês¡T. yês¡T
ø√]q Á|üø±s¡+ ôV’≤ø√s¡Tº Á|ü<Ûëq πø+Á<ä+ ôV’≤<äsêu≤<é˝À e⁄+&Ü*. Á|æì‡|ü˝Ÿ d”{Ÿ>± Bìï eéVü≤]kÕÔs¡T.
nsTT‘˚ Ä+Á<ÛÁä bÕ+‘·+ Á|ü‹ì<ÛTä \T >∑T+≥÷s¡T˝À u…+#Y e⁄+&Ésê<äì yÓTT‘·+Ô ôV≤’ ø√s¡Tº ôV≤’ <äsêu≤<é˝ÀH˚ e⁄+&Ü\ì
ø√s¡T≈£îHêïs¡T. (nsTT‘˚ ôV’≤ø√s¡Tº u…+#Y\ $wüj·T+˝À sêÁcÕº\ |ü⁄q]«uÛÑ»q #·≥º+ dü+‘·è|æÔø£s¡yÓTÆq dü÷#·q#˚dæ
e⁄+~ nì Çø£ÿ&É >∑eTì+#ê*).
‘·<äq+‘·s¡+ bÕs¡¢yÓT+≥T m<äT≥ ‘Ó\+>±D |ü]s¡ø£åD Ä+ø£å\ |üÁ‘êìï ñ+#ês¡T. 1956 Ä>∑düTº 10q
˝Àø˘düuÛÑ˝À Bìì e⁄+#ês¡T. uÛ≤s¡‘·sêÁwüº|ü‹ ÄyÓ÷~+∫q $<Ûä+>± 1958 Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Ø»q˝Ÿ ø£$T{° ñ‘·Ôs¡T«
1958 |òæÁãe] 1q C≤Ø #˚XÊs¡T.
m. ÁbÕ+rj·T kÕúsT÷ dü+|òüT+
1. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº+ yÓTT‘êÔìøÏ ˇπø XÊdüqdüuÛÑ e⁄+≥T+~. yÓTT‘·Ô+ sêÁcÕºìøÏ XÊdüHê\qT ‘·j·÷s¡T#˚ùd
eédüú>± á düuÛÑ e⁄+≥T+~. sêÁwüº+ yÓTT‘êÔìøÏ ˇø£ >∑es¡ïsY e⁄+{≤s¡T. eT+Á‹eT+&É* düuÛÑT´\T á >∑es¡ïsYøÏ
dü\Vü‰\T Çdü÷Ô e⁄+{≤s¡T. eT+Á‘·T\T bÕ\Hêj·T+Á‘ê+>∑+ yÓTT‘êÔìøÏ nôd+;¢øÏ u≤<ÛäT´˝…’ e⁄+{≤s¡T.
2. ø=ìï Á|ü‘˚´ø£ n+XÊ\ $wüj·T+˝À Á|üuÛÑT‘·« ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T eT]+‘· kÕqT≈£L\+>± e⁄+&É{≤ìøÏ
‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘êìï ˇø£ Á|ü<˚X¯+>± |ü]>∑DÏkÕÔs¡T.
3. ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘êìøÏ sêÁwüº $<ÛëqdüuÛÑ kÕúsT÷ dü+|òüT+ e⁄+≥T+~. n~ Ä ÁbÕ+‘·|ü⁄ sêÁwüº nôd+;¢
düuÛÑT´\‘√ ≈£L&ÉT≈£îì e⁄+≥T+~. yê]˝À Ä ÁbÕ+‘·|ü⁄ eT+Á‘·T\T ≈£L&Ü e⁄+{≤s¡T. nsTT‘˚ eTTKéT+Á‹
ÄÁbÕ+‘·+ yê&Ó’‘˚ Äj·Tq <ëì düuÛÑT´&ÉT ø±&ÉT.
4. Á|ü‘˚´ø£ eéVü‰sê\≈£î dü+ã+~Û+∫q XÊdüHêìï ÁbÕ+rj·T ø£$T{°øÏ ]|òüsY #˚kÕÔs¡T. Ç≥Te+{Ï Á|ü‘˚´ø£
n+XÊ\ $wüjT· +˝À Ø»q˝Ÿ ø£$T{Ï Á|ü‹bÕ<äq\T #˚dæ sêÁwüÁº |üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ XÊdüq+ #˚jT· &É+ø√dü+ |ü+|æ+#·e#·TÃ.
˝Ò<ë Ä]úø£ ìã<ä‘∆ ≈· î£ dü+ã+~Û+#·ì kÕ<Ûës¡D $<Ûëq|üsy¡ TÓ qÆ $wüj·÷˝À¢ ø£$T{Ï ‘·q Á|ü‹bÕ<äq\T #˚jT· e#·TÃ.
11
nsTT‘˚ s√Eyê] |ü]bÕ\q≈£î dü+ã+~Û+∫q Á|üXï¯ \T, Á|ü‘´˚ ø£ dü+<äsê“¤\≈£î dü+ã+~Û+∫q Ks¡TÃ\ $wüj÷· ˝À¢
ø£$T{Ï Á|ü‹bÕ<äq\T #˚j·Tqedüs¡+ ˝Ò<äT.
5. ÁbÕ+rj·T ø£$T{Ï #˚ùd dü÷#·q\T ˝Ò<ë Ç#˚Ã dü\Vü‰\˙ï kÕ<Ûës¡D+>± sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘·«+, sêÁwü$º <ÛëqdüuÑÛ
ÄyÓ÷~kÕÔsTT. nsTT‘˚ uÒ<ë_ÛÁbÕj·÷\T ‘·˝…‹Ôq dü+<äs¡“¤+˝À ø£$T{Ï dæbòÕs¡T‡\T >∑es¡ïs¡T≈£î ìy˚~kÕÔs¡T.
Äj·Tq ìs¡íj·T+ ‘·|üŒìdü]>± neT\T |üsêÃ*‡q ‘·T~ìs¡íj·T+ ne⁄‘·T+~.
6. ÁbÕ+rj·T ø£$T{Ï á ÁøÏ+~ $wüj·÷˝À¢ bÕ\T|ü+#·T≈£î+≥T+~
m) sêÁwüº XÊdüqdüuÛÑ s¡÷bı+~+∫q kÕ<Ûës¡D $<ÛëHê\T n_Ûeè~∆ Á|üD≤[ø£\ dü«s¡÷bÕìøÏ ˝Àã&ç Ä]úø£
Á|üD≤[ø£, n_Ûeè~∆ n+XÊ\T.
_) kÕúìø£ dü«|ü]bÕ\q, n+fÒ eTTì‡|ü˝Ÿ ø±s=ŒπswüHé, Ç+Á|üPyéyÓT+{Ÿ Á≥dtº\T, &çÁdæºø˘uÀs¡T¶\T Ç‘·s¡ õ˝≤¢
n<∏ë]{°\ kÕúìø£ dü«|ü]bÕ\q, Á>±MTDbÕ\q j·T+Á‘ê+>∑+ ø√dü+ dü÷#· q\T Çe«≥+.
dæ) Á|üC≤s√>∑´+`bÕ]X¯ó<ä∆´+, kÕúìø£ ÄdüT|üÁ‘·T\T, Wwü<ÛäXÊ\\T :
&ç) ÁbÕ<∏ä$Tø£ eT]j·TT e÷<Ûä´$Tø£ $<ä´
Ç) ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝Àì $<ë´dü+düú˝À¢ n&çàwüq¢ Áø£eTãB∆ø£s¡D
m|òt) eT<Ûä´ìùw<Ûä+
õ) eékÕj·TuÛÑ÷$T neTàø£+
ôV≤#Y) ≈£î{°s¡ |ü]ÁX¯eT\T, eT<Ûä´‘·s¡Vü‰ |ü]ÁX¯eT\T
◊) eékÕj·T+, düVü≤ø±s¡ dü+düú\T, e÷¬sÿ≥T¢, dü+‘·\T
eTT+<˚ ≈£î~]q ˇ|üŒ+<ä+ Á|üø±s¡+ düe]ùdÔ ‘·|üŒ |ü<˚fi¯fl ‘·s¡Tyê‘· á ˇ&É+ã&çø£qT düMTøÏå+#·e\dæ
e⁄+≥T+~.
_. ÁbÕ<˚•ø£ ìã+<Ûäq\T
‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘êìøÏ düu≤]¶H˚{Ÿ düØ«düT˝À¢ ]Á≈£L{ŸyÓT+≥¢≈£î Ä ÁbÕ+‘êìï ˇø£ j·T÷ì{Ÿ>± |ü]>∑DÏ+#·&É+
»s¡T>∑T‘·T+~. ø£˙dü+ 5 @fi¯fl bÕ≥T Ä ÁbÕ+‘·+˝À e⁄+&Ü\ì ‘ê‘êÿ*ø£ ìã+<ÛäqqT ]Á≈£L{ŸyÓT+≥¢ ø√dü+
neT\T#˚kÕÔs¡T. á ÁbÕ<˚•ø£ ìã+<Ûäq\T dü+‘·è|æÔø£s¡+>± e⁄qï yê]H˚ á düØ«düT\˝À $$<Ûä ø±´&És¡¢≈£î
ìj·÷e÷ø±\T »s¡T>∑T‘êsTT. Á|üdTü ‘Ô · ôV≤’ <äsêu≤<é ìã+<Ûqä \ Á|üø±s¡+ á ÁbÕ<˚•ø£ ìã+<Ûqä \qT bÕ{Ï+#·&+É
»s¡T>∑T‘·T+~.
dæ. ñs¡÷› kÕúsTT
nsTT<˚fifl¯ ø±˝≤ìøÏ sêÁwüº bÕ\Hê eéVü‰sê\T, ø√s¡Tº eéVü‰sê˝À¢ ñs¡÷ø› Ï Á|üdTü ‘Ô +· >∑\ kÕúsTTì ø=qkÕ–+#ê*.
á $<Û+ä >± sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«+ dü\Vü‰ ÇdüT+Ô ~. Ç+<äT≈£î ‘·–q #·s´¡ \T rdüTø√eTì dü÷∫düT+Ô ~.
&ç. ø=‘·Ô sêÁwüº+˝À $T>∑T\T dæã“+~ ]Áf…+#YyÓT+{Ÿ
]Áf…+#YyTÓ +≥T¢ e⁄+&Ü\˙, e⁄+{≤j·T˙ øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«+ Ä•+#·&+É ˝Ò<Tä . á ìã+<Ûqä \ ñ<˚X› +¯ @$T≥+fÒ
ôV’≤<äsêu≤<é sêÁwüº+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À $©q+ nsTTq|ü&ÉT Ä sêÁwüº dæã“+~ j·÷e‘·TÔq÷ ø=‘·Ô sêÁwüº+˝ÀøÏ
ã~© #˚j÷· *. Ç+<äT≈£î Ád”ÿì+>¥ e+{Ï Á|üÁøÏjT· \qT <ë≥y˚j÷· *. nsTTq|üŒ{Ïø° ]Áf…+#YyTÓ +≥T¢ nedüs|¡ &ü ‘ç ˚
$XÊ˝≤+Á<Ûä˝Àì yÓTT‘·Ô+ düØ«düT\ j·÷e‘Y dæã“+~ì düe÷q kÕúsTT˝À |ü]>∑DÏ+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
12
Ç. ‘Ó\+>±D, Ä+Á<ÛäÁbÕ+‘ê\ eT<Ûä´ Ks¡TÃ\ |ü+|æD°
sêÁcÕºìøÏ >∑\ eqs¡T\ |ü]$T‹øÏ ˝Àã&ç Ks¡TÃ\qT πø{≤sTT+#·&É+ Ä sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+, sêÁwüº XÊdüqdüuÛÑ
|ü]~Û˝Àì n+X¯+. ø±ã{Ïº Ä+Á<Ûë, ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘ê\ Á|ü‹ì<ÛäT\eT<Ûä´ ≈£î~]q ˇ|üŒ+<ä+ @$T≥+fÒ
ø=‘·ÔsêÁwüº+˝À πø+Á<ä, kÕ<Ûës¡D |ü]bÕ\Hê Ks¡TÃqT Ä ¬s+&ÉT ÁbÕ+‘ê\÷ <ëe÷cÕ Á|üø±s¡+ uÛÑ]+#ê*.
‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+ qT+∫ Ks¡TÃ\Tb˛qT $T–*q Ä<ëj·T+ Ä ÁbÕ+‘·+ n_Ûeè~∆ ì$T‘·Ô+ ìøÏå|üÔ+ #˚j·÷*.
ã&Ó®≥] πø{≤sTT+|ü⁄\T #˚j·T&É+˝À sêÁwüºÁ|üuÛÑT‘·«+ ˇ&É+ã&çø£ wüs ¡‘·T\ Á|üø±s¡+ yÓT\>∑&ÜìøÏ ùd«#·Ã¤ ø£*–
e⁄+≥T+~. á ˇ&É+ã&çø£ |ü≥¢ düs¬ q’ ne>±Vü≤q @s¡Œs¡#T· ø√yê\ì Ä+Á<Ûä eTTKéT+Á‹øÏ øπ +Á<ä+ dü÷∫düT+Ô ~.
dü]>± ˇ&É+ã&çø£qT neT\T#˚ùd ì$T‘·Ô+ á ne>±Vü≤q ø£*– e⁄+&Ü\ì πø+Á<ä+ Äø±+ø£å.
¬ø.$. s¡+>±¬s&ç¶ |ü⁄düÔø£+˝À ô|<ä› eTqTwüß\ ˇ|üŒ+<ä+, Øõq˝Ÿ ø£$T{Ï ìj·TeT ìã+<Ûäq\‘√ bÕ≥T á
ÁøÏ+~ $wüj·÷\T ≈£L&Ü ù|s=ÿq&É+ »]–+~.
1958 Á|ü<eäÛ T ôw&É÷´˝Ÿ Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ ÁbÕ+rj·T ø£$T{Ï ñ‘·sÔ T¡ «˝À 2,3,7,8,10,11 ◊≥yéT\qT CÀ&ç+#ês¡T.
4e ◊≥yéTqT 1956 sêÁcÕº\ |ü⁄q]«uÛÑ»q #·≥º+˝Àì 115`116 ôdø£åHé˝À #˚sêÃs¡T.
1958 Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ÁbÕ+rj·T ø£$T{° ñ‘·Ôs¡T« yÓTT<ä{Ï ôw&É÷´˝Ÿ˝À ◊≥yéT 2,7\qT #˚sêÃs¡T. sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«
&=$Tôd’˝Ÿ (ÁbÕ<˚•ø£) ìã+<Ûäq\T eT]j·TT 1958 ÁbÕ+rj·T ø£$T{Ï yÓTT<ä{Ï ôw&É÷´˝Ÿ˝À ◊≥yéT 6qT #˚sêÃs¡T.
‘·øÏÿq ◊≥yéT\qT ªô|<ä› eTqTwüß\ ˇ|üŒ+<ä+µ>± |ü]>∑DÏdüTÔHêïs¡T.
ô|<ä›eTqTwüß\ ˇ|üŒ+<ä+ \øå±´\≈£î ø£≥Tºã&É≈£î+&Ü Ä ˇ|üŒ+<ä+˝Àì ø=ìï ìã+<Ûäq\qT ‘·<äq+‘·s¡+
neT\T #˚j·Tø£b˛e&É+ e\¢ ø=ìï Ä+<√fi¯q\T ‘·˝…‹Ô sêÁcÕºìï eT∞fl $uÛÑõ+#ê\ì &çe÷+&é ‘·˝…‹Ô+~. 14
◊≥yéT\‘√ ≈£L&çq ô|<äe› TqTwüß\ ˇ|üŒ+<ä+˝À ‘Ó\+>±D≤ düØ«düT\T, n_Ûeè~∆, eékÕj·T uÛ÷Ñ eTT\ neTàø£+,
ñs¡÷›ôVA<ë, eTTKéT+Á‹ / ñ|üeTTKéT+Á‹ |ü<äe⁄\≈£î ‘·–q sê»ø°j·T @sêŒ≥T, eT+Á‹es¡Z+˝À ‘Ó\+>±D
ÁbÕ+‘êìøÏ ÁbÕ‹ì<Ûä´+ e+{Ï eéVü‰sê˝À¢ ÁbÕ+rj·T ø£$T{Ï ìj·TeTìã+<Ûäq\T, |üì#˚ùd $<Ûëq+ >∑T]+∫
á ◊≥yéT\˝À ù|s=ÿq&É+ »]–+~. nsTT‘˚ ÁbÕ+rj·T ø£$T{Ï Á|ükÕúeq ˝Ò<äT. yÓTT‘êÔìøÏ nôd+;¢ ÁbÕ+rj·T
ø£$T{°ì sêC≤´+>∑+˝Àì 371(1) n~Ûøs£ D ¡ Á|üø±s¡+ @sêŒ≥T #˚XÊs¡T. ˇ|üŒ+<ä+˝Àì ø=ìï wüs‘¡ T· \ neT\T≈£î
M\T>± Bìì s¡÷bı+~+#ês¡T. ‘Ó\+>±D˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ @s¡Œ&çq ø=‘·Ô˝À ndü+‘·è|æÔ πs¬ø‘·Ô&ÜìøÏ <ë]rdæq
|ü]dæú‘·T˝À¢ ô|’q ù|s=ÿqï~ ≈£L&Ü ˇø£{Ï.
@ø°ø£è‘· sêÁwüº+ ù|s¡Tô|’ ‘·s¡®q uÛÑs¡®q
mdtÄsYdæ #·≥º+ eTTkÕsTT<ë _\T¢˝À @ø°ø£è‘· sêÁwüº+ ù|s¡TqT ªÄ+Á<Ûä`‘Ó\+>±Dµ>± ù|s=ÿHêïs¡T. á
ù|s¡T≈£î dü+ã+~Û+∫ #·s¡Ã\T »]–q ‘·s¡Tyê‘· ˇø£ ne>±Vü≤q ≈£î~]+~. sêÁwüº+ ù|s¡Tô|’ Ä+Á<Ûä Hêj·T≈£î\
n_ÛÁbÕj·÷ìï <äèwæº˝À e⁄+#·Tø=ì C≤sTT+{Ÿ ôd\ø˘º ø£$T{Ï ‘·T<ä≈£î Ä ù|s¡TqT ªÄ+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸµ>± düe]+∫+~.
>∑T+≥÷s¡T˝À ôV’≤ø√sYº u…+#Y $wüj·T+ #·s¡Ã≈£î e∫Ãq eTs√ n+X¯+. n|ü&ÉT ôV’≤ø√s¡Tº nø£ÿ&˚ |üì#˚k˛Ô+~.
mdtÄsYdæ #·≥º+˝À á n+X¯+˝À ôdø£åHé 51(2) ìã+<Ûäq˝À¢ e⁄+~. ôV’≤ø√sYº≈£î Ä sêÁwüº+˝À ˇø£#√≥ >±ì
eT]ìï #√≥¢ >±ì XÊX¯«‘· u…+#Y\ ˝Ò<ë u…+#Y @sêŒ≥T >∑T]+∫q ìã+<Ûäq*$. ôV’≤ø√sYº Á|æì‡|ü˝Ÿ u…+#Y
ø±≈£î+&Ü nedüsês¡∆+ á u…+#Y\qT ˝Ò<ë u…+#Yì @sêŒ≥T #˚j·÷\ì ìã+<Ûäq\T dü÷∫düTÔHêïsTT.
bÕs¡¢yÓT+{Ÿ≈£î ‘Ó\+>±D s¡ø£åD #·s¡´\T
‘Ó\+>±D s¡ø£åD #·s¡´\ H√{ŸqT 1956 Ä>∑düTº 10q ˝Àø˘düuÛÑ˝À πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üy˚X¯ô|{Ïº+~. <ëì˝À
uÛ≤>∑+>± ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+ uÛÑÁ<ä‘·ø√dü+ nôd+;¢ Øõq˝Ÿ ø£$T{° @sêŒ≥T n+XÊìï ≈£L&Ü ˝Àø˘düuÛÑ
13
eTT+<äT+#ês¡T. á n+XÊ\ô|’ øπ +Á<äÁ|üuTÑÛ ‘·« |üs´¡ y˚øDå£ ≈£13
î M\T ø£*Œ+#ê\qï~ á #·s´¡ yÓqTø£ \ø£´å +. Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ,
u§+u≤sTT, |ü+C≤uŸ sêÁcÕº\ n_Ûeè~∆ uÀs¡T¶\ n+X¯+ ≈£L&Ü á H√{Ÿ˝À uÛ≤>∑+>± düuÛÑeTT+<äT+#ês¡T.
Ä+<√fi¯q\ Ä˝≤|üq
ñ<√´>∑ ìj·÷eTø±\T, ñbÕ~Û neø±XÊ\ ø£\Œq $wüj·T+˝À »]–q nHê´j·Ty˚T ndü+‘·è|æÔì Áù|πs|æ+∫
‘Ó\+>±D˝À 1968 &çôd+ãsY˝À yÓTT<ä˝…’q ñ<äé÷ìøÏ ÁbÕ‹|ü~ø£ nsTT+~. ‘·s¡Tyê‘· #Ó|üø√<ä>∑Z n+X¯+
ª‘Ó\+>±D $T>∑T\T Ä<ëj·T+ $ìjÓ÷–+∫q $<Ûëq+µ. á n+XÊ\ô|’ yÓTT<ä˝…’q ñ<äéT+ yÓTT‘·Ô+ ‘Ó\+>±D
ÁbÕ+‘·eT+‘·{≤ $<Ûä«+düø£s¡+>± |ü]D$Tdü÷Ô ‘·«s¡‘·«s¡>±H˚ $düÔ]+∫+~. <ë<ë|ü⁄ ˇø£ @&Ü~ ø±\+ á ñ
<äéT+ ø=qkÕ– 1969 ~«rj·÷s¡ú+˝À eTT–dæ+~. á ñ<äéTy˚T ªC…’ ‘Ó\+>±Dµ ñ<äéT+>± #·]Á‘·≈£î
møÏÿ+~. á ñ<äéT+ •Ks¡kÕúsTT˝À Á|ü<Ûëì leT‹ Ç+~sê>±+~Û 1969 @Á|æ˝Ÿ 11q ˝Àø˘düuÛÑ˝À Á|üø£≥q
#˚XÊs¡T. Ä ‘·s¡Tyê‘· ñ<äéT+ Væ≤+kÕ‘·àø£+>± e÷]+~. á Á|üø£≥q˝À leT‹ Ç+~sê>±+~Û Á|üuÛÑT‘ê«ìø°,
‘Ó\+>±D ÁbÕ+rj·T ø£$T{°øÏ eT<Ûä´ ne>±Vü≤Hê sêVæ≤‘·´+ >∑T]+∫ |òü÷≥T>± Á|ükÕÔ$+#ês¡T. eTTK´+>±
ª‘Ó\+>±D $T>∑T\Tµ >± ù|s¡T>±+∫q n+XÊ\qT ˝À‘·T>± Á|ükÕÔ$+#ês¡T. Á|üuTÑÛ ‘·« ñ<˚X› Êìï $e]dü÷Ô ‘Ó\+>±D
ÁbÕ+‘·+˝À n_Ûeè~∆ y˚>±ìï ô|+∫, ñbÕ~Û neø±XÊ\qT yÓTs¡T>∑T #˚j·÷\ì ù|s=ÿHêïs¡T. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝Àì
nìï ÁbÕ+‘ê˝À¢ n_Ûeè~∆ eT<Ûä´ bı+‘·q kÕ~Û+#·&ÜìøÏ kÕqT≈£L\ |ü]dæ ú‘·T\T ø£*Œ+#ê\ì n+≥÷ á \ø£å´
kÕ<Ûqä ≈£î øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«+ düTÁ|”+ø√s¡Tº Á|üdTü ‘Ô · Hê´j·Tyê~ #Ûs’Ó à¡ Hé>± ˇø£ ø£$T{°ì ìj·T$TdüT+Ô <äì Á|üø{£ +Ï #ês¡T.
Ä Hê´j·TeT÷]ÔøÏ düVü‰j·Tø£+>± sêÁwüº Ä]úø£ |ü]dæú‘·T\ |ü≥¢ ne>±Vü≤q >∑\ ì|ü⁄DT&Ó’q Ä]úø£y˚‘·ÔqT, ø±>¥
d”ìj·TsY Á|ü‹ì~Ûì düuÛÑT´\T>± ìj·T$TkÕÔeTì ø°\ø£ Á|üø£≥q #˚XÊs¡T. ‘Ó\+>±D≈£î #Ó+<ë*‡q ¬syÓq÷´
$T>∑T\T ì<ÛäT\T ‘˚\Ã&ÜìøÏ πø{≤sTT+|ü⁄ Á|ü‹ÁbÕ<äq\T, ÁbÕ‹ì<Ûë´\T ìs¡ísTT+#·&ÜìøÏ á ø£$T{°ì ÄyÓT
dü+ø£*Œ+#ês¡T. n+<äTø£qT>∑TD+>± n|üŒ{Ï düTÁ|”+ø√s¡Tº Hê´j·TeT÷]Ô »dæºdt $•wü˜ uÛ≤s¡Zyé #ÛÓ’s¡àHé>±, Ädæj·THé
ÇHédæº≥÷´{Ÿ Ä|òt m&ÉT´πøwüq˝Ÿ bÕ¢ì+>¥ n+&é n&çàìÁùdºwüHé &Ó’¬sø£ºsY Ábıˆˆ myéT.$.e÷<ÛäTsY, &ç|üP´{° ø±>¥
Vü≤]uÛÑ÷wüDY uÛ≤qT düuÛÑT´\T>± 1969 @Á|æ˝Ÿ 22q á ø£$T{°ì ìj·T$T+#ês¡T. 1969 y˚T HÓ˝≤Ks¡T≈£î á
ø£$T{° ‘·q ìy˚~ø£qT Çyê«\ì Ä•+#ês¡T. nsTT‘˚ ‘·sT¡ yê‘· Ä eé~Ûì 1969 nø√ºãs¡T es¡≈î£ bı&ç–+#ês¡T.
n+‘˚ø±≈£î+&Ü ‘Ó\+>±D Á|ü»\ uÛÑj·÷\qT b˛>={Ïº, qeTàø±ìï ÁbÕ<äTø=˝ÒŒ ì$T‘·Ô+ 1958`68 ø±\+˝À
‘Ó\+>±D ÁbÕ+rj·T ø£$T{Ï |üìrs¡TqT n+#·Hê y˚j·÷\ì dü+ø£*Œ+#ês¡T. Ç+<äTø√dü+ 1969 Ä>∑düTº 28q
nôd+;¢ ø£$T{Ï dæbòÕs¡T‡\qT ÄyÓ÷~dü÷Ô {ÏÄsYdæ ˇø£ rsêàq+ ÄyÓ÷~+∫+~. á rsêàHêìï n|üŒ{Ï
ôVA+eT+Á‹ »\>∑+ yÓ+>∑fi¯sêe⁄ Á|üy˚X¯ô|{≤ºs¡T. ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘êìøÏ dü+ã+~Û+∫q düØ«düT ìj·÷eTø±\T,
ñbÕ~Û neø±XÊ\ eéVü‰sê\≈£î dü+ã+~Û+∫q rsêàq+ Ç~.
1970 |òæÁãe] 18q πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ á ÁøÏ+~ #·s¡´\qT Á|üø£{Ï+∫+~ :
14
1. ‘Ó\+>±D ÁbÕ+rj·T ø£$T{°øÏ n|üŒ–+∫q |ü]o\Hê+XÊ\ |ü]~Ûì $düÔ]+#·&É+.
2. n+<äT≈£î dü+ã+~Û+∫q ø£$T{Ï n~Ûø±sê\qT $düÔ]+#·&É+.
n+<äTø£qT>∑TD+>± 1958 Hê{Ï ndü\T ñ‘·Ôs¡T«qT düe]dü÷Ô 1970 e÷]Ã 7q 371 n~Ûø£s¡D ÁøÏ+<ä ˇø£
sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T« C≤Ø nsTT+~. á ñ‘·Ôs¡T« ÁøÏ+<ä ø=‘·Ô>± á ÁøÏ+ ~ n+XÊ\T ≈£L&Ü #˚sêÃs¡T.
sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ ÁøÏ+<ä ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À Á|üuÛÑT‘·« düØ«düT˝À¢ ìj·÷eTø±\≈£î ]Á≈£L{ŸyÓT+{Ÿ
|ü<ä∆‘·T\qT, dü÷Á‘ê\qT nqTdü]+#ê\ì ìπs›•+#ês¡T.
sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘·«+˝À ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘êìøÏ ‘·–q+‘·>± ñbÕ~Û neø±XÊ\T ô|+#ê\ì ìπs•› +#ês¡T.
{ÏÄsYdæì meπseTHêïs¡T?
ªÄ+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ ` sê»ø°j·÷\Tµ nH˚ ‘·q Á>∑+<∏ä+ ˝À ¬ø.$.mHé. sêe⁄ 1955`68
<äXÊã›+˝À Ø»q˝Ÿ ø£$T{Ï #ê˝≤ #·Ts¡T>±Z |üì#˚dæ+<äì ù|s=ÿHêïs¡T.
ªø±+Á¬>dt bÕØº eT]j·TT sê»ø°j÷· \Tµ nH˚ ‘·q |ü⁄düøÔ +£ ˝À ` ‘·q #Ûs’Ó à¡ Hé–] ø±\+˝ÀH˚ ‘Ó\+>±D myÓTà˝Ò\¢ ‘√
≈£L&çq Ø»q˝Ÿ ø£$T{Ï bÕ\Hê j·T+Á‘ê+>∑+ô|’ nø£ÿdüT ô|+#·T≈£î+<äHêïs¡T. 1968 <ëø± ø£$T{Ï düeTs¡ú+>±
|üì#˚dæ Ä ‘·s¡Tyê‘· ˇø£ ã\yÓTÆq X¯øÏÔ>± ne‘·]+∫+<äì ≈£L&Ü Äj·Tq nHêïs¡T. ÁbÕ+rj·T ndüe÷q‘·\qT
u…’≥ ô|≥º&É+ <ë«sê ‘Ó\+>±D Ä+<√fi¯q≈£î n~ Hê´j·Tã<ä∆‘· ø£*Œ+∫+<äì ≈£L&Ü ù|s=ÿHêïs¡T.
ª‘Ó\+>±D eT]j·TT Ä+Á<Ûä Ä+<√fi¯qµ nqï ‘·q Á>∑+<∏ä+˝À ¬ø.ÄsY. Ä#ês¡´ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+rj·T ø£$T{°ì
Ç˝≤ ù|s=ÿHêïs¡T :`
‘Ó\+>±D ÁbÕ+rj·T ø£$T{Ï Ä ÁbÕ+‘·|ü⁄ Á|üjÓ÷»Hê\qT ø±bÕ&˚+‘· <ës¡Ùìø£‘· ø£\~ ø±<äì kÕ<Ûës¡D+>±
n+<äs¡÷ uÛ≤$kÕÔs¡T. ø±˙ Ä ÁbÕ+‘·+ ìs¡¢øå±´ìøÏ >∑Ts¡e&ÜìøÏ Ä ø£$T{Ï #ÛÓ’s¡àH˚ Á|ü<Ûëqø±s¡DeTì ≈£L&Ü
n+<äs¡÷ n+{≤s¡T. sê»ø°j·T |ü]dæú‹ ‘·q≈£î nqT≈£L*+#·q|ü&ÉT Äj·T q n˝≤ n+≥÷ e⁄+{≤s¡T. ø±˙
Ø»q˝Ÿ ø£$T{Ï ø£*Œ+∫q dæú‹, n|üŒ–+∫q n~Ûø±sê˝Ò <ëì ndüeTs¡ú |üìrs¡T≈£î ø±s¡D+. bÕ¢ì+>¥ ‘·~‘·s¡
n+XÊ\qT ≈£L&Ü Ø»q˝Ÿ ø£$T{Ï n~Ûø±s¡ |ü]~Û˝ÀøÏ #˚s¡Ã&É+ <ë«sê ‘Ó\ +>±D ÁbÕ+‘·|ü⁄ nìï düeTdü´\qT
rs¡Ãe#·TÃ.
á $<Ûä+>± Ø»q˝Ÿ ø£$T{Ï |üìrs¡T $yê<ëdüŒ<äyÓTÆ+~. nsTT‘˚ 1958`68 Hê{Ï yÓTT‘·Ô+ |ü]dæú‹ì
n+#·Hê y˚ùdÔ ø£$T{°øÏ neø±XÊ\T |ü]$T‘·eTì #Ó|Œü e#·TÃ. eTTK´+>± ‘Ó\+>±D n_Ûeè~›øÏ ø°\ø£yTÓ qÆ kÕe÷õø£
Ä]úø£ n+XÊ˝À¢ ø£$T{° bÕÁ‘· |ü]$T‘·+. ø£$T{° ôw&É÷´˝À¢ düØ«düT eéVü‰sê\T #˚s¡Ã˝Ò<äT. n˝≤π> uÛ≤Ø
|ü]ÁX¯eT\ s¡+>∑+˝À ≈£L&Ü ø£$T{Ï n~Ûø±sê\T |ü]$T‘·+.
≈£î|¢ +Ôü >± #ÓbÕŒ\+fÒ 1970 nq+‘·s¡ ø±\+˝À ‘Ó\+>±D Øõq˝Ÿ ø£$T{Ï ({ÏÄsYd)æ eT]+‘· |ü{wÏ eºü +‘·+>±
s¡÷bı+<ë*. Ç~ n+<ä] eè‹Ôì|ü⁄DT\ n_ÛÁbÕj·T+. ø±˙ ‘·<äq+‘·s¡ |ü]D≤e÷\T, wü&É÷‡Á‘·Á|üD≤[ø£
s¡÷bı+<ä&ÜìøÏ <ë]rXÊsTT. n+<äTe\¢ {ÏÄsYdæ ø±\+ #Ó*q¢ <Ób’ ˛sTT+~. 1973˝À ‘·T<ä≈î£ {ÏÄsYdæ s¡<s›ä TT+~.
nsTT‘˚ Äs¡Tdü÷Á‘ê\ Á|üD≤[ø£ øπ e\+ ‘Ó\+>±D≤≈£î e]Ô+#˚~ ø±<äT. yÓTT‘·+Ô Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝À eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê˝˝Àì
yÓqTø£ã&É¶ ÁbÕ+‘ê\T düeTÁ>∑+>± n_Ûeè~∆ #˚j·T&ÜìøÏ á Äs¡Tdü÷Á‘ê\ Á|üD≤[ø£ Á|üj·T‹ï+∫+~.
n+<äT#˚‘· sêÁcÕº\ |ü⁄q]«uÛÑ»q ø£$T{Ï ‘·q ìy˚~ø£˝À ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+ $<ëéø±XÊ\ |ü≥¢ uÛÑj·÷\T
e´ø£Ô+ #˚dæ+~. $<ë´s¡+>∑+˝À yÓqTø£ã&ç e⁄qï ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘êìï n_Û eè~∆ #Ó+~q Ä+Á<ÛäÁbÕ+‘·|ü⁄ yês¡T
e\dü\‘√ eTT+#Ó‘·TÔ‘ês¡˙, nH˚ø£ s¡ø±\ <√|æ&û\≈£î >∑T] #˚kÕÔs¡ì mdtÄsYdæ ìy˚~ø£ ù|s=ÿ+~. á uÛÑj·÷\T
15
b˛>=≥º&ÜìøÏ ô|<ä›eTqTwüß\ ˇ|üŒ+<ä+˝À düØ«düT\ $wüj·T+˝À nsTT<˚fi ¯flbÕ≥T ‘Ó\+>±DqT ˇø£ j·T÷ì{Ÿ>±
|ü]>∑DÏ+#ê\qï wüs¡‘·TqT #˚]Ã+~. ìC≤ìøÏ $<ë´ $wüj·Tø£+>± ‘Ó\+>±D≤qT n_Ûeè~∆ #˚ùd Á|üj·T‘êï\T
∫‘·ÔX¯ó~∆‘√ »]–e⁄+fÒ nø£ÿ&É ñbÕ~Û neø±XÊ\T ô|s¡>∑&ÜìøÏ M\T>± e⁄+&˚~. n˝≤π> düu≤]¶H˚{Ÿ Ç‘·s¡
düØ«düT˝À¢øÏ ]Á≈£L{ŸyÓT+≥¢≈£î dü+ã+~Û+∫q ÁbÕ<˚•ø£ ìj·Te÷\qT bÕ{Ï+#·&É+ <ë«sê ≈£L&Ü ìπs›•+∫q
nsTT<˚fi¯fl ø±\+bÕ≥T ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘êìï ˇø£ j·T÷ì{Ÿ>± n_Ûeè~∆ #˚j· T&É+ kÕ<ÛäéTj˚T´~. 1957 |ü_¢ø˘
m+bÕ¢sTTyÓT+{Ÿ #·≥º+ <ë«sê <˚X¯+ yÓTT‘·Ô+˝À nìï#√{≤¢ Ç≥Te+{Ï ìã+<Ûäq\T, wüs¡‘·T\T s¡<ä›sTTb˛j·÷sTT.
uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ sêC≤´+>∑+˝Àì n~Ûø£s¡D 16(3) <ë«sê 1957˝À á Á|üuÛÑT‘·« ìj·÷eTø±\ #·{≤ºìï
‘Ó∫Ã+~. ø±˙ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ, Væ≤e÷#·˝ŸÁ|ü<˚XŸ, eTDÏ|üPsY, Á‹|ü⁄s¡ ˝À HÓ\ø=qï Á|ü‘˚´ø£ |ü]dæú‘·T\qT <äèwæº˝À
e⁄+#·Tø=ì Á|ü‘˚´ø£ düØ«düT\≈£î ìj·÷eTø±\ ì$T‘·Ô+ πø+Á<ä Á|üuÛÑT ‘·«+ ø=ìï ìã+<Ûäq\qT #˚j·T&ÜìøÏ á
#·≥º+ dü÷Œ¤]Ô ì∫Ã+~. <ëìÁøÏ+<ä πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ 1959 Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·« ìj·÷eTø±\T Á|ü‘˚´ø£ #·{≤ºìï
‘Ó∫Ã+~. Bì ÁøÏ+<ä ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À ø£˙dü+ 15 @fi¯flbÕ≥T ìedæ+∫q e´≈£îÔ\πø Á|ü‘˚´ø£ πø≥–Ø˝À ñ
bÕ~Û ø£*Œ+#·&É+ kÕ<Ûä´+.
eTT©ÿ ìã+<Ûäq\T, Á|üuÛÑT‘·« ìj·÷eTø±\ #·≥º+ 1957˝À s¡<äT› #˚ùd <ëø± e÷Á‘·y˚T neT\T˝À e⁄HêïsTT.
á #·≥º+ ÁøÏ+<ä ‘Ó\+>±D eTT©ÿ\≈£î ñ<˚›•+∫q ñ<√´>±˝À¢ eTT©ÿ\T ø±ì yê]ì $]$>± ìj·T$TdüTÔHêïs¡ì
Ø»q˝Ÿ ø£$T{° Á|üuÛÑT‘·«+ <äèwæºøÏ #ê˝≤kÕs¡T¢ ‘Ó∫Ã+~. á 1957 #·{≤ºìï 5@fi¯ófl bı&ç–+#ê\ì 1964˝À
‹]– 1969˝À Ø»q˝Ÿ ø£$T{Ï Á|üuÛÑT‘ê«ìï ø√]+~. ø±˙ ìj·÷eTø±\T, Á|ü yÓ÷wüq¢˝À Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·q≈£î
M˝…’q<˚ nH˚ø£ πødüT\˝À #˚dæ+~.
ôV’≤<äsêu≤<é≈£î e\dü\ Ä~|üs¡«+
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ @sêŒ≥T ø±\+˝À, 1956˝À @s¡Œ&çq ‘·s¡Tyê‘· ôV’≤<äsêu≤<é≈£î ø√kÕÔ Ä+Á<ÛäqT+∫ e\dü\T
yÓTT<ä˝…’ kÕe÷õø£ ñÁ~ø£Ô‘·\≈£î <ë]rXÊsTT. HÓeTà~>± á ndü+‘·è|æÔ ‘Ó\+>±D˝Àì Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>∑T\≈£î,
ìs¡T<√´>∑ j·TTe‘·≈£î yê´|æ+∫+~. ‘·eTì ìs¡¢ø£å´+ #˚düTÔHêïs¡˙ ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~q ô|‘·Ô+<ëØ
esêZ\T, <ä÷düT≈£îb˛j˚T >∑TD+ e⁄qï bÕ]ÁXÊ$Tø£ y˚‘\Ô· ÷ ‘·eT neø±XÊ\qT ÄÁø£$TdüTHÔ êïs¡ì yês¡T uÛ≤$+#·&+É
rÁeyÓT+Æ ~. ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À nìï ns¡Ω‘\· Tqïyê]ì ø±<äì ø√kÕÔ Ä+Á<ÛÁä bÕ+‘·+ yê]‘√ ñqï‘· |ü<eä ⁄\qT
ì+ù|düTÔHêïs¡ì rÁe ndü+‘·è|æÔ s¡–*+~. u§+u≤sTT, yÓTÆdü÷sY sêÁcÕº\ qT+∫ ≈£L&Ü ns¡TΩ\+≥÷ nuÛÑ´s¡Tú\qT
s¡|æŒ+∫ |ü<äe⁄\T ø£≥ºu…&ÉT‘·THêïs¡ì Äs√|üD\T eTT+#Ó‘êÔsTT. Ç≥Te+{Ï |ü]dæú‘·T\ qT+∫ s¡ø£åD≈£î 1968
p˝…’ 10q ‘Ó\+>±D |ü]s¡ø£åD ~Hêìï ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À yÓTT<ä˝…’+~.
1957 |ü_¢ø˘ m+bÕ¢sTTyÓT+{Ÿ #·≥º+ ÁøÏ+<ä≈£î Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ùdº{Ÿ m\ÁøÏºdæ{° uÀsY¶ sê<äì ôV’≤ø√s¡Tº rs¡TŒ
ìe«&É+‘√ 1969 »qe]˝À ‘Ó\+>±D≤˝À Ä+<√fi¯q yÓTT<ä˝+’… ~. n<˚ HÓ\˝À KeTà+ $<ë´]ú ˇø£sT¡ ìsêVü‰s¡Bø£å
ÁbÕs¡+_Û+#·&É+‘√ Á|ü»\ ÄÁ>∑Vü≤+, ndü+‘·è|ü⁄Ô\T $Tqï+{Ï ñ<äé÷ìøÏ <ë]rXÊsTT. »qe] eT<Ûä´ Hê{ÏøÏ
á ñ<äéT+ ‘Ó\+>±D≤ õ˝≤¢˝À¢ ñ<Ûäè‘· s¡÷|ü+ <ë*Ã+~. n|ü&˚ sêÁwüº $uÛÑ»q ìHê<ä+ ãj·T\T<˚]+~.
‘Ó\+>±D≈£î #Ó+~q ‘Ó\+>±D HêHé¬>õf…&é ñ<√´>∑T\T Ä+Á<ÛäÁbÕ+‘·+ yê]ì yÓ[flb˛e\dæ+~>± ø√s¡T‘·÷ ñ
<äéT+˝À #˚sês¡T. n|ü&ÉT ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä≈£î #Ó+~q Äs¡Ty˚\eT+~ ‘Ó\+>±D ñ<√´>±˝À¢ ñHêïs¡T. ø=ìï
ÁbÕ+‘ê˝À¢ ñ<äéT+ Væ≤+kÕ‘·àø£+>± e÷]+~. 1969 »qe] 18`19 ‘˚B˝À¢ sêÁcÕºìøÏ #Ó+~q nìï bÕØº\
Hêj·T≈£î\‘√ nœ\|üø£å düe÷y˚XÊìï @sêŒ≥T #˚j·T&É+ <ë«sê sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ düŒ+~+∫+~. ‘Ó\+>±D≤
qT+∫ ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä ñ<√´>∑T\qT yÓqøÏÿ |ü+bÕ\qï &çe÷+&é‘√ düVü‰ ‘Ó\+>±D≈£î #Ó+~q $T>∑T\T ì<ÛäT\
16
yÓTT‘·Ô+ >∑T]+∫ #·s¡Ã\T »]>±sTT. ‘Ó\+>±D Ä<ëj·T+˝À $T>∑T\T ì<Ûä T\T m+‘·? nH˚ $wüj·÷ìï Á|üuÛÑT‘·«+
ìj·T$T+#˚ d”ìj·TsY n~Ûø±] ìs¡ísTT+#·&ÜìøÏ, ø√kÕÔ Ä+Á<ÛäÁbÕ+‘·+˝À ñ<√´>±\qT ø£*Œ+#·&É+ <ë«sê Ä
ÁbÕ+‘·+ yê]ì nø£ÿ&É≈£î |ü+ù|j·T&ÜìøÏ ˇ|üŒ+<ä+ ≈£î~]+~. nsTT‘˚ <äTs¡<äèwüºeXÊ‘·TÔ 1969 »qe] 20q
Ä+<√fi¯qø±s¡T˝…’q $<ë´s¡Tú\ô|’ b˛©düT ø±\TŒ\T »]– |ü]dæú‹ n<äT|ü⁄ ‘·|æŒ+~. $<ë´s¡Tú\T á dü+|òüT≥q‘√
eT]+‘·>± ¬s∫Ãb˛j·÷s¡T. |òü*‘·+>± nœ\|üø£å düe÷y˚X¯+˝À ≈£î~]q ìs¡íj·÷\qT XÊ+‹ø√dü+ $qïbÕ\T
eè<ÛëÁ|üj·÷dü>± $T–˝≤sTT. »qe] 22q ‘Ó\+>±D≤ n+‘·≥ ñ<äéT+ Væ≤+kÕ‘·àø£ s¡÷|ü+ <ë*Ã+~.
Á|üuTÑÛ ‘·« Áô|y’ ≥
˚ T ÄdüT\Ô ≈£î rÁeqwü+º dü+uÛ$Ñ +∫+~. Bì‘√ HêHéeTT©ÿ n~Ûø±s¡T\+<ä]˙ yê] Á|üdTü ‘Ô · |ü<eä ⁄\
qT+∫ ‘=\–+#·&ÜìøÏ Á|üuÛÑT‘·«+ Vü‰MT Ç∫Ã+~. Ç+<äT≈£î 1969 |òæÁãe] 28ì >∑&ÉTe⁄>± Á|üø£{Ï+∫+~.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ $<äT´‘YuÀs¡T¶≈£î ≈£L&Ü eTT©ÿ ìã+<Ûäq\˙ï e]Ô+|ü#˚ düTÔqï≥T¢ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üø£{Ï+∫+~. Ä
uÀs¡T¶≈£î sêÁwüºy˚T ì<ÛäT\T ø£*ŒdüTÔ+<äqï ‘·s¡ÿ+‘√ Ç+<äT≈£î dü+ dæ<ä∆‘· Á|üø£{Ï+∫+~. ‘Ó\+>±D $T>∑T\T ì<ÛäT\
ìsê∆s¡D≈£î d”ìj·TsY n~Ûø±]ì ìj·T$T+#˚+<äT≈£î ø±>¥ düeTà‹ ‘Ó*|æ+~. á Vü‰MT\ |òü*‘·+>± ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä,
sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘ê˝À¢ Væ≤+kÕ‘·àø£ |òüT≥q\T πs¬ø‘êÔsTT. Ä ‘·s¡Tyê‘· ‘Ó\+>±D≤ $<ë´]ú ø±sê´#·s¡D ø£$T{°
Á|ü‘´˚ ø£ sêÁwü+º @s¡Œ&˚<ëø± ‘·s>¡ ‘∑ T· \ ãVæ≤wüÿs¡D≈£î $<ë´]ú ˝Àø±ìøÏ |æ\T|ü⁄ì∫Ã+~. |üPs¡«|ü⁄ ñ|üeTTKéT+Á‹
¬ø.$.s¡+>±¬s&ç¶ ≈£L&Ü $<ë´s¡Tú\‘√ #˚‘·T\T ø£*bÕs¡T. Á|ü‘˚´ø£ sêÁwüº+ ˝Ò≈£î+&Ü ‘Ó\+>±D≈£î »]–q nHê´j·T+
ìeè‹Ô ø±<äì Äj·Tq ù|s=ÿHêïs¡T. eTT©ÿ ø±ì ñ<√´>∑T\qT yÓqøÏÿ |ü+ù|j·T&ÜìøÏ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ rdüT≈£îqï
ìs¡íj·T+ô|’ düTÁ|”+ø√s¡Tº Ç+»+ø£¸Hé (‘ê‘êÿ*ø£ ì*|æy˚‘·) ñ‘·Ôs¡T«qT C≤Ø #˚dæ+~. |üs¡ékÕq+>± Á|ü‘˚´ø£
sêÁwüº+ ø√dü+ ‘Ó\+>±D˝À ñ<äéT+ eT]+‘·>± |òü÷f…øÏÿ+~.
á |ü]dæú‹ì C≤Á>∑‘·Ô>± >∑eTìdüTÔqï Á|ü<Ûëì leT‹ Ç+~sê>±+~Û 1969 @Á|æ˝Ÿ 11q 8 dü÷Á‘ê\ |ü<∏äø±ìï
˝Àø˘düuÛÑ˝À düeTdü´ |ü]cÕÿs¡+ ø√dü+ Á|üø£{Ï+∫+~. ndü+‘·è|æÔøÏ <ë]rdæq nìï n+XÊ\ô|’ |ü]cÕÿsê\qT á
|ü<∏äø£+ ìπs›•+∫+~. ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~q ø±+Á¬>ùd‘·s¡ bÕØº\ T, ø±+Á¬>dt˝Àì ndü+‘·è|æÔ Hêj·T≈£î\
yê<äqqT á mì$T~ dü÷Á‘ê\ Á|üD≤[ø£ |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüTø√˝Ò<äT. |òü*‘·+>± $<ë´s¡Tú\ Ä+<√fi¯q ø=+<ä]
sê»ø°j·T bÕØº\ Hêj·T≈£î\ #˚‘·T˝À¢øÏb˛sTT+~. yês¡T ª‘Ó\+>±D Á|ü C≤dü$T‹µ ù|]≥ y˚s¡T ≈£î+|ü{Ï>±
s¡÷bı+<ës¡T. ‘·<äq+‘·s¡+ á dü$T‹ eP´Vü‰‘·àø£+>± ñ<äé÷ìï ìs¡«Væ≤+#·&É+ yÓTT<ä\Tô|{Ïº+~. Á|ü‘˚´ø£
‘Ó\+>±D sêÁwüº+ @sêŒfÒ á dü$T{Ï @¬ø’ø£ \ø£å´+. ñ<äéT+˝À qTqï sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\‘√ Á|üuÛÑT‘·«+
ø£]ƒq+>± eéVü≤]+∫+~. qe+ãs¡T <ëø± ñ<äéT+ kÕ>±ø£ dü$T‹˝À N*ø£ e∫Ã+~. yÓT\¢>± ø±\+
>∑&ÉTdüTÔqïø=B› e÷eT÷\T |ü]dæú‘·T\T ‹]– HÓ\ø=HêïsTT.
Ä+<√fi¯q‘√ ‘Ó\+>±D≤≈£î »]–q y˚T\T
17
1969 C…’‘Ó\+>±D Ä+<√fi¯q e\¢ »]–q y˚T\T @$T≥+fÒ `
1. Á|üuÛÑT‘·«+ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+rj·T ø£$T{°ì |ü{Ïwüº |ü]∫+~.
2. ‘Ó\+>±D Ä<ëj·T+˝À $T>∑T\T ì<ÛTä \T m+‘·? nH˚~ ùV≤‘·Tã<ä+∆ >± ˝…øÿÏ +#˚+<äT≈£î #·s´¡ \T rdüT≈£îHêïs¡T.
3. ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À $<ë´dü+düú\ dü+K´ ô|]–+~.
4. ‘Ó\+>±D˝Àì Äs¡T õ˝≤¢\T, sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘·+˝À |ü]ÁX¯eT\≈£î Á|ü‘˚´ø£ dü_‡&û\T neT\T˝ÀøÏ
e#êÃsTT. sê»ø°j·T s¡+>∑+˝À 1971 ôdô|º+ãs¡T˝À |æ.$.q]‡Vü‰sêe⁄ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ eTTKéT+Á‹ |ü<ä$
#˚|ü{Ïº Ä |ü<ä$ n\+ø£]+∫q yÓTT<ä{Ï ‘Ó\+>±D e´øÏÔ nj·÷´s¡T.
1956˝À ôV’≤<äsêu≤<é sêÁcÕºìï eT÷&ÉT eTTø£ÿ\T>± (uÛ≤cÕ|üs¡+) $uÛÑõ+#êø£ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À
eTT©ÿ ìã+<Ûäq\T neTT\T˝À ø=qkÕ>±sTT. |òü*‘·+>± ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À Á|üuÛÑT‘·«+ düØ«düT\ Á|üy˚X¯+
<äTs¡¢uÛÑyÓTÆq≥T¢>± ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä ÁbÕ+‘· Á|ü»\T Çs¡ø±≥+ |ò”\j·÷´s¡T. eTTK´+>± eTT©ÿ ìã+<Ûäq\T >∑{Ïº>±
neT\T˝À>∑\ ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡ $wüj·T+˝À Ç≥Te+{Ï n_ÛÁbÕj·÷\T ã\|ü&Ü¶sTT. ‘·eT kı+‘· sêÁwüº+˝ÀH˚
‘·eT≈£î $eø£å m<äTsö‘√+<äì yês¡T ‘·\b˛XÊs¡T. n+<äT≈£î ø=+<äs¡T ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä ñ<√´>∑T\T ndü\T eTT©ÿ
ìã+<Ûäq˝Ò #Ó\¢eì ôV’≤ø√s¡Tº˝À düyê\T #˚XÊs¡T.1972 |òæÁãe] 14q ôV’≤ø√s¡Tº |òü⁄˝Ÿu…+#Y eTT©ÿ ìã+<Ûäq\T
#Ó\¢eì rs¡TŒì∫Ã+~. Ç~ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ ˇø£ ô|<ä› ≈£î<äT|ü⁄ ø±>± ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À Á|ü»\T
Vü≤‘êX¯ó\e&ÜìøÏ <ë]rdæ+~. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ôV’≤ø√s¡Tº rs¡TŒq≈£î e´‹πsø£+>± düTÁ|”+ø√s¡Tº≈£î n|”\T #˚j·÷\ì
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ Á|üuTÑÛ ‘·«+ ìs¡sí TT+∫+~. n+‘˚ ø±≈£î+&Ü düØ«düT\ ÁbÕ+rj·Tø£sD¡ #·s´¡ \ neT\T ø=qkÕ–kÕÔeTì
≈£L&Ü Á|üø£{Ï+∫+~. ñbÕ~Û neø±XÊ\ $wüj·T+˝À ‘Ó\+>±D≤ Á|ü»\ Á|üjÓ÷»Hê\ s¡ø£åD≈£î á #·s¡´\T
rdüT≈£î+{≤eTì Á|üø£{Ï+∫+~. 1972 nø√ºãs¡T 3q düTÁ|”+ø√s¡Tº Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ôV’≤ø√s¡Tº Ç∫Ãq eTTqT|ü{Ï ñ
‘·Ôs¡T«\qT ‘·\ÁøÏ+<äT\T #˚dæ+~. eTT©ÿ ìã+<Ûäq\T #Ó\T¢‘êj·Tì n$ neT\T˝À ñHêïj·Tì rs¡TŒ ì∫Ã+~.
á rs¡TŒ ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä Á|ü»\qT ìsêX¯|üs¡∫+~. ‘êeTT kı+‘· sêÁwüº sê»<Ûëì˝À ~«rj·T ÁX‚DÏ bÂs¡T\T>±
$T–˝≤eTì yês¡T Äy˚<äq #Ó+<ës¡T. ‘·eT Ä‘·à>ös¡e+ ì\T|ü⁄ø√e&ÜìøÏ ‘Ó\+>±Dyê]‘√ dü+ã+<Ûë\qT
‘Ó>‘∑ +Ó |ü⁄\T #˚dTü ø√yê\ì yês¡T ìs¡sí TT+#ês¡T. á H˚|<ü ´ä∏ y˚T ªC…Ä’ +Á<Ûä Ä+<√fi¯qµπsø¬ ‘·&Ô ÜìøÏ eT÷\+. |ü]dæ‹ú ì
#·ø£ÿ~<ä›&ÜìøÏ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ s¡+>∑Á|üy˚X¯+ #˚dæ+~. 1977 <ëø± »+≥ q>∑sê˝À¢, 1980 <ëø± ‘·øÏÿq
‘Ó\+>±D õ˝≤¢˝À¢ eTT©ÿ ìã+<Ûäq\T neT\T˝À ñ+&˚˝≤ ne>±Vü≤q ≈£î<äs¡Ã&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+∫+~. á
y˚Ts¡≈£î πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ bÕs¡¢yÓT+≥T˝À Á|üy˚X¯ô|{Ïºq _\T¢ 1972 &çôd+ãs¡T 31q ÄyÓ÷<ä+ bı+~q~. á
#·s¡Ã˝À CÀø£´+ #˚düT≈£î+≥÷ n|üŒ{Ï Á|ü<Ûëì leT‹ Ç+~sê>±+~Û @eTHêïs¡+fÒ `
ªeTq+ Á|ü»\ eTH√uÛ≤yê\≈£î $\Teìyê«*. ø±ì Ä uÛ≤yê\ ñs¡e&ç˝À ø=≥Tº≈î£ b˛≈£L&É<Tä . Á|ü»\≈£î n~Ûø£
Á|üjÓ÷»Hê\T @ e÷s¡Z+˝À #˚≈£Ls¡T‘êj·Tqï<˚ eTq Ä˝À#·q ø±yê*µ.
ªeTq+ $$<Ûä sêÁcÕº\qT @s¡Œs¡#·Tø√e&É+˝À z düeT÷\ ùV≤‘·Tã<ä∆‘· e⁄+~. ø£åDÏø±y˚XÊ\≈£î $\Teì∫Ã á
ùV≤‘·Tã<ä∆ |ü⁄Hê~øÏ eTq+ #˚≥T ‘˚≈£î+&Ü e⁄+&É&ÜìøÏ dü<ëÁ|üj·T‹ï+#ê*.µ
ªÄ ÁbÕ+‘·|ü⁄ Á|ü»\ Á|üjÓ÷»Hê\ >∑T]+∫ Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üXÊ+‘·+>± Ä˝À∫+∫ yê]øÏ @~ y˚T\T nqï~
‘˚˝≤Ã*µ.
á _\T¢ ÄyÓ÷<ä+ bı+<ä&+É ‘√ Ä+Á<Ûä ÁbÕ+‘·|⁄ü Á|ü»\T ~Á>±“¤+‘·T\j·÷´s¡T. eTT©ÿ ìã+<Ûqä \T @ø£yTÓ T‘·+Ô >±
‘·ø£åDy˚T s¡<ä›yê«\H˚ yês¡T ø√s¡Tø√e&É+‘√ á _\T¢ ÄyÓ÷<ä+ yê]ì ìsêÈ+‘·|ü]∫+~.
ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä≈£î #Ó+~q ø±Á+¬>dt yês¡T 1972 &çôd+ãs¡T 31 ‹s¡T|ü‹˝À eTVü‰düuÛÑ »]bÕs¡T. á düuÛÑ≈£î
18
nôd+;¢, øöì‡˝Ÿ‘√ düV‰ü nH˚øe£ T+~ ø±+Á¬>dt yê<äT\T, õ˝≤¢ |ü]wü‘Y n<Û´ä ≈£îå \T #Ûs’Ó à¡ Hé #ê˝≤eT+~ Vü‰»s¡j÷· ´s¡T.
n|üŒ{Ï<ëø± ñ|üeTTKéT+Á‹>± e⁄+&ç düuÛÑ≈£î eTT+<˚ Ä |ü<ä$øÏ sêJHêe÷ #˚dæ _.$. düTu≤“¬s&ç¶ Ä düuÛÑ≈£î
n<Û´ä ø£‘å · eVæ≤+#ês¡T. á düu˝ÑÛ ÀH˚ ø±+Á¬>dt yê<äT\T ªsêÁwüÁº |üuTÑÛ ‘ê«ìï dü+Ô _Û+|ü#<˚ ë›+µ |æ\T|ü⁄ì#êÃs¡T. ìùw<Ûë»„\T
~Ûø£ÿ]+#·&É+, |üqTï\ m>∑y˚‘· <ë«sê Á|üuÛÑT‘·« qeHê&ÉT\T düÔ+_Û+ |üCÒj·÷\ì |æ\T|ü⁄ì#êÃs¡T. Ä |æ\T|ü⁄
C…’Ä+Á<Ûä ñ<äé÷ìøÏ Hê+~|ü*øÏ+~. Ä ñ<äéT+ <ëyêq\+ ˝≤>± yê´|æ+∫+~. ì»+>±H˚ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«ìï
düÔ+_Û+|ü CÒdæ+~. Ä ñ<äéT+ ¬s+&ÉT HÓ\\bÕ≥T ø=qkÕ– Á|üuÛÑT‘·« Áô|’y˚≥T ÄdüTÔ\≈£î $kÕÔs¡+>± qwüº+
‘Ó∫Ã+~. m+<äs√ #·ìb˛j·÷s¡T. nH˚ø£eT+~ >±j·T|ü&Ü¶s¡T. ñ<äéT rÁe‘·‘√ düVü‰ á |ü]dæú‘·T\ìï+{Ï˙
|ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüT≈£îì 1973 »qe]˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À sêÁwüº|ü‹ bÕ\qqT $~Û+#ês¡T. 1973 e÷]Ã 18q
∫‘·÷sÔ T¡ ˝À Ä+Á<ÛHä êj·T≈£î\T düe÷y˚Xy¯ TÓ Æ á |ü]dæ‹ú ì #·øÿ£ ~<ë›\ì rsêàì+#ês¡T >±ì ô|<ä>› ± nqT≈£îqï~kÕ~Û+#·
˝Òø£b˛j·÷s¡T.
mes¡T eTT©ÿ?
á ˝À>± eTT©ÿ ìã+<Ûäq\ ìs¡«#·HêìøÏ dü+ã+~Û+∫q eTs√eT\T|ü⁄ #√≥T#˚düT≈£î+~. 1973 |òæÁãe]
16q Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ôV’≤ø√s¡Tº ˇø£ ø°\ø£yÓTÆq rs¡TŒì∫Ã+~. ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘êìøÏ ãj·T≥ qT+∫ e∫Ã dæús¡|ü&çq
yê]ì ≈£L&Ü eTT©ÿ\T nqe#·Ãì Ä rs¡TŒ kÕsê+X¯+. ‘Ó\+>±D≤˝ÀH˚ |ü⁄{Ïº ô|]–q yê]ì e÷Á‘·yT˚ eTT©ÿ\T>±
|ü]>∑DÏ+#·&É+ düããT ø±<äì düŒwüº+ #˚dæ+~. á ìs¡íj·T+ |òü*‘·+>± eTT©ÿ ìã+<Ûäq Á|üjÓ÷»Hêìï ‘êeTT
ø√˝≤Œj·Tì ‘Ó\+>±D Á|ü»\T Á|üø£{Ï+#ês¡T. eTs√ |ü]D≤eT+>± 1973 p˝…’ 11q Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ôV’≤ø√s¡Tº
eTs√ rs¡TŒì∫Ã+~. eTT©ÿìã+<Ûäq Äs¡+uÛÑ+˝À ìj·÷eTø±ìøÏ e÷Á‘·y˚T e]ÔdüTÔ+~ ‘·|üŒ nq+‘·s¡ Á|üyÓ÷wüHé,
d”ìj·÷]{Ï, $es¡¸Hé, ]Áf…+#YyÓT+≥¢≈£î ø±<äì ôV’≤ø√s¡Tº düŒwüº+ #˚dæ+~. á |ü]D≤e÷\ |òü*‘·+>± Á|üC\
eT<ä›‘·T ø√˝ÀŒsTTq Çs¡TÁbÕ+‘ê\ ø±+Á¬>düT yês¡T Á|ü‹wü˜ ø±bÕ&ÉTø√e&ÜìøÏ ‘·eT Ä+<√fi¯Hê e÷sêZ\qT+&ç
$s¡$T+#ê\ì ìs¡ísTT+#·T≈£îHêïs¡T.
eT∞fl Ç+~s¡ Á|üy˚Tj·T+
Á|ü<Ûëì leT‹ Ç+~sê>±+~Û á <äX¯˝À CÀø£´+ #˚düTø=ì Çs¡T|üøå±\‘√ düTBs¡È #·s¡Ã\ ‘·s¡Tyê‘· Äs¡T
dü÷Á‘ê\ Á|üD≤[ø£qT s¡÷bı+~+#ês¡T. ªô|<ä›eTqTwüß\ ˇ|üŒ<ä+µ˝Àì n+XÊ\πø á Äs¡Tdü÷Á‘ê\ Á|üD≤[ø£
düeTÁ>∑s¡÷|ü+ ø£*Œ+∫+~. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|ü»\ uÛ≤eHê‘·àø£ ◊ø£´‘·≈ £î Hê+B;C≤\T Hê{≤\qï~ á |ü<∏äø£+
eTTK´ ñ<˚›X¯+. 1973˝À 32e sêC≤´+>∑ dües¡D <ë«sê á |ü<∏äø£+ düeTs¡∆+>± neT\T #˚j·T&ÜìøÏ M\T
@s¡Œ]#ês¡T.
ô|’q ù|s=ÿqï |ü]D≤e÷\ H˚|ü<∏ä´+˝À 1973˝À eTT©ÿ ìã+<Ûäq\qT s¡<äT›#˚XÊs¡T. 1973 ôdô|º+ãs¡T 21,
nø√ºãs¡T 22q eTT©ÿ ìã+<Ûäq\ s¡<äT› #·{≤ºìï Äs¡T dü÷Á‘ê\ Á|üD≤[ø£qT Á|üø£{Ï+#ês¡T. Äs¡T dü÷Á‘ê\
Á|üD≤[ø£˝À á ÁøÏ+~ n+XÊ\T ñ<ëÈ{Ï+#ês¡T.
1. sêÁwüºkÕúsTT˝À Á|üD≤[ø±uÀs¡T¶ s¡÷|üø£\Œq $$<Ûä yÓqTø£ã&çq ÁbÕ+‘ê\≈£î ñ|üø£$T{°\ ìj·÷eTø£+.
2. $<ë´dü+düú˝À¢ Á|üy˚XÊìøÏ kÕúìø£ nuÛÑ´s¡Tú\≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘· ìe«&É+ ø=‘·Ô>± ôV’≤<äsêu≤<äT˝À ôd+Á≥\˝Ÿ
j·T÷ìe]Ù{°ì @sêŒ≥T #˚j·T&É+.
3. H˚s¡T>± ]Á≈£L{ŸyÓT+{¢ $wüj·T+˝À kÕúìø£ nuÛÑ´s¡Tú\≈£î ìØí‘· |ü ]~∏ y˚Ts¡≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘· ìe«&É+, kÕúìø£
ø±´&És¡¢qT ìs¡«Væ≤+#·&É+.
4. n&çàìÁùdº{Ïyé Á{ÏãT´q˝Ÿ s¡÷|üø£\Œq
19
5. ô|’ \øå±´\qT ñ<˚›•+∫ sêC≤´+>±ìï ‘·–q $<Ûä+>± düe]+#·&É+
ô|’ n+XÊ\ <äècÕº´ eTT©ÿ ìã+<Ûqä \qT ø=qkÕ–+#· qedüs+¡ ˝Ò<Tä . Ø»q˝Ÿ ø£$T{° nedüs+¡ r]b˛sTT+~.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ (1973`2000)
Äs¡T dü÷Á‘ê\ Á|üD≤[ø£\qT sêC≤´+>∑+˝À bı+<äT|ü]#ês¡T. 1975 |òæÁãe] 20q sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T« ≈£L&Ü
yÓ\Te&ç+~. (õ.z.myéT.mdt.HÓ+. 674). á ñ‘·Ôs¡T« s¡÷bı+~q 1973 ôdô|º+ãs¡T qT+∫ ñ‘·Ôs¡T« neT\T
ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆq 1875 |òæÁãe] <ëø± eT<Ûä´ø±\+˝À ¬s+&ÉT eTTKýÓTÆq |ü]D≤e÷\T dü+uÛÑ$+#êsTT. 1. 1973
&çôd+ãs¡T 31q eTT©ÿ ìã+<Ûäq\T s¡<äT›ø±>± ¬s+&Ée~ 1974 »qe] 1q ‘Ó\+>±D ÁbÕ+rj·T ø£$T{°ì
m‹Ôy˚j·T&É+. Äs¡Tdü÷Á‘ê\ Á|üD≤[ø£≈£î #·≥ºã<ä∆‘· ø£*Œ+#˚ _\T¢qT bÕs¡¢yÓT+≥T 311`8 z≥¢‘√ |òüTq+>±
¬>*|æ+∫+~. á dü÷Á‘·+ |òü*‘·+>±H˚ 1973`1982 ø±\+˝À ‘Ó\+>±D kÕs¡< Ûä´+˝ÀH˚ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ
Á|üC≤Á|üuTÑÛ ‘ê«\T q&ç#êsTT. 1978 mìïø£\T »]>±ø£ eékÕj·T bÕ]ÁXÊ$Tø£ s¡+>±˝À¢ n_Ûeè~∆ CÀs¡+<äT≈£îì
Ä]úø±_Ûeè~∆ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T y˚>e∑ +‘·eTj·÷´sTT. meTs¡˙® ‡ ‘·sT¡ yê‘· 1977˝À »]–q mìïø£˝À¢ j·÷<Ûèä ∫Ã¤ø+£ >±
nìï sêÁcÕº˝À¢ Ç+~s¡ kÕs¡<Ûä´+˝Àì ø±+Á¬>dt bÕ]º z&çb˛>± ˇø£ÿ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À 42 ˝Àø˘düuÛÑ d”≥¢≈£î 41ì
¬>*∫+~. 1978 |òæÁãe]˝À »]–q nôd+;¢ mìïø£˝À¢ Ç+~s¡ kÕs¡<Ûä´+˝Àì ø±+Á¬>dt bÕ]º n~Ûø±s¡+˝À
˝Òq|üŒ{Ïø° n~ dü+#·\q $»j·T+ kÕ~Û+∫+~. mìïø£\ ‘·s¡Tyê‘· HÓ\ s√E\πø Ä bÕØº eTs√kÕ] N*+~.
1978 nôd+;¢ mìïø£\ |òü*‘ê\T leT‹ Ç+~sê>±+~Û #·÷∫düTÔqï m. Ä+Á<Û äÁ|ü<˚XŸ @ø£‘·«s¡÷bÕìï
düeT]ú+∫q≥T¢ uÛ≤$+#ê*. Ç+‘·≈£îeTT+<äT Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D yê<ëìï ã\|üs¡∫q eTÁ]#ÓHêï¬s&ç¶ Ç|ü&ÉT
1978 e÷]Ã 6q eTTKéT+Á‹ nj·÷´s¡T. á dü+<äs¡“¤+˝ÀH˚ Äj·Tq ªÁ|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D≈£î n+XÊìøÏ|ü&ÉT
dü+<äs“¡ X¤ ó¯ ~∆ ˝Ò<Tä µ nì ø°\ø£ Á|üø≥£ q #˚XÊs¡T. 1982 qT+∫ ‘Ó\+>±D≤≈£î #Ó+~q Hêj·T≈£î&Óes¡÷ eTTKéT+Á‹
ø±˝Ò<äqï~ Çø£ÿ&É nÁ|üdüTÔ‘·+. (1989 &çôd+ãs¡T qT+∫ 1990 &çôd+ãs¡T <ëø± ˇø£ÿ @&Ü~bÕ≥T eTÁ]
#ÓHêï¬s&ç¶ eTTKéT+Á‹ ø±e&É+ $TqVü‰).
wü≥÷‡Á‘· Á|üD≤[ø£≈£î nqT>∑TD+>± sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ sêÁcÕºìøÏ ˇø£ Á|üD≤[ø± uÀs¡T¶qT @sêŒ≥T #˚j·T&É+‘√
bÕ≥T sêÁwü+º ˝Àì nH˚ø£ yÓqTø£ã&çq ÁbÕ+‘ê\≈£î düuŸø$£ T{°\qT ìj·T$T+∫+~. n˝≤π> ø√kÕÔ Ä+Á<Û,ä sêj·T\d”eT,
‘Ó\+>±D≤\≈£î ≈£L&Ü Á|üD≤[ø± uÀs¡T¶\qT @sêŒ≥T #˚dæ+~. $<ë´s¡+>±ìøÏ dü+ã+~Û+∫ ªÄ+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ
$<ë´dü+düú\ (n&çàwüq¢ Áø£eTãB∆ø£s¡D) 1974 ñ‘·Ôs¡T«\T n<˚ dü+e‘· ‡s¡+ sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T« <ë«sê C≤Ø
#˚dæ+~. 1974˝À bÕs¡¢yÓT+≥T #·≥º+ <ë«sê ôV’≤<äsêu≤<é j·T÷ìe]Ù{°ì @sêŒ≥T #˚dæ+~. Çìï #·s¡´\T
rdüT≈£îqï|üŒ{Ïø° ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+ $<ë´s¡+>∑+˝À ìs¡¢øå±´ìøÏ >∑T¬s’+<äqï $eTs¡Ù\T Ä>∑˝Ò<äT.
Çø£ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ 1975 n&çàìÁùdº{Ïyé Á{ÏãT´q˝Ÿ Äs¡¶sY n<˚ dü+e‘·‡s¡+ y˚T˝À C≤Ø nsTT+~. düØ«düT\≈£î
dü+ã+~Û+∫q |òæsê´<äT\T $q&ÜìøÏ á Á{ÏãT´q˝Ÿ @s¡Œ&ç+~. 1975 ‘·<äq +‘·s¡+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ |ü_¢ø˘
m+bÕ¢sTTyÓT+{Ÿ (˝Àø£˝Ÿ πø&És¡¢ ìs¡«Vü≤D, ]Á≈£L{ŸyÓT+{Ÿ Áø£eTãB∆ø£s¡D) ñ‘·Ôs¡T« C≤Ø nsTT+~.
Äs¡T dü÷Á‘ê\ ÄeX¯ø£´‘·
Ä $<Û+ä >± Äs¡T dü÷Á‘ê\ Á|üD≤[ø£ sêÁwüº n_Ûeè~∆øÏ eP´Vü‰ìï, $<ë´_Ûeè~∆øÏ ˇø£ $<ÛëHêìï ]Á≈£L{ŸyTÓ +≥¢≈î£
ˇø£ |ü<ä∆‹ì ìπs›•+∫+~. sêÁcÕº\ yÓqTø£ã&çq ÁbÕ+‘ê\ n_Ûeè~∆øÏ ≈£L&Ü n‘·édüs¡yÓTÆq ˇø£ eP´Vü‰ìï
s¡∫+∫+~. sêÁwüº sê»<Ûëì Á|üD≤[ø£ã<ä∆ n_Ûeè~∆øÏ $düŒwüº+>± ìπs›•+∫q eqs¡T\‘√ ˇø£ |ü<∏äø±ìï ‘Ó∫Ã+~.
sêÁwüº XÊdüqdüuÛÑ˝À yÓqTø£ã&çq ÁbÕ+‘ê\ Á|ü‹ì<ÛäT\ Á|üy˚Tj·÷ìï M\Tø£*Œ+∫+~. á \øå±´\ kÕ<Ûäq≈£î
sêÁwüºkÕúsTT˝ÀH˚ ø±≈£î+&Ü ÁbÕ+‘ê\ kÕúsTT˝À ≈£L&Ü n_Ûeè~∆ uÀs¡T¶\qT HÓ\ø=\Œ&É+ <ë«sê e÷s¡Z+ düT>∑eT+
20
#˚dæ+~. |üPs¡«|ü⁄ ô|<ä›eTqTwüß\ ˇ|üŒ+<ä+ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+ ÁbÕ<Û ëq´‘·>± s¡÷|ü⁄~<äT›≈£î+fÒ Äs¡Tdü÷Á‘ê\
Á|üD≤[ø£ yÓTT‘·Ô+ sêÁwüº+ n_Ûeè~∆øÏ u≤≥ y˚dæ+<äì #Ó|üŒe#·TÃ. yÓTT‘êÔìøÏ Äs¡Tdü÷Á‘ê\ Á|üD≤[ø£ sêÁwüº Á|ü»\
ÄyÓ÷<äeTTÁ<äqT $X‚wü+>± bı+~+~. 1956˝À $XÊ˝≤+Á<Ûä @s¡Œ&˚≥|ü&ÉT e⁄qï ÁbÕ+‘ê\yêØ uÛÑj·÷\≈£î
‘Ós¡~+∫+~. ‘Ó\T>∑T ñ|üC≤rj·T‘· ô|+bı+~+#·&É+˝À á |ü<∏äø£+ $»j·T + kÕ~Û+∫+~. á Áø£eT+˝À
Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D / ôV’≤<äsêu≤<é yê<äq ‘·>∑TZeTTK+ |ü{Ïº yÓTT‘·Ô + ‘Ó\T>∑Tyê] Ä‘·à>ös¡e+ düeTdü´ ‘Ós¡MT<ä≈£î
e∫Ã+~. Ç~˝≤ e⁄+&É>± 1972 &çôd+ãs¡T 22q @sêŒ≥T uÛ≤yê\T •Ks¡kÕúsTT˝À e⁄qï ‘·s¡TD+˝À Á|ü<Ûëì
leT‹ Ç+~sê>±+~Û ˝Àø˘düuÛÑ #·s¡Ã˝À #˚dæq düTBs¡È Á|üdü+>∑+ dü+øÏ å|üÔ bÕsƒêìï ~>∑Teq ÇdüTÔHêï+.
ªeTq sêC≤´+>∑+˝À yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï n~Ûø£s¡DÒ uÛ≤s¡‘·<˚XÊìï sêÁcÕº\ düe÷K´>± ù|s=ÿ+{À+~. Á|ü‹ ˇø£ÿ
sêÁcÕºìøÏ düTBs¡ÈyÓTÆq kÕ+düÿè‹ø£, #ê]Á‘·ø£ H˚|ü<∏ä´+ e⁄+~. Á|ü‹ ˇø£ÿ sêÁwüº+ @<√ ˇø£ Á|ü‘˚´ø£‘·‘√ sê»ø°j·T
ndæÔ‘ê«ìï, >∑T]Ô+|ü⁄qT bı+~ e⁄+~. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº+ y˚˝≤~ dü+e‘·‡sê\ bÕ≥T Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq kÕ+düÿè‹ø£
y˚~ø£>± $\dæ\T¢‘√+~.....#·]Á‘·˝À #ê˝≤ø±\+ bÕ≥T Ç|ü&ÉT Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ>± @s¡Œ&çq#ê˝≤ ÁbÕ+‘ê\T ˇπø
>=&ÉT>∑T ÁøÏ+<ä e⁄+&˚$..... ãVüQXÊ á düTBs¡È #·]Á‘˚ ‘Ó\T>∑T yê]øÏ dü÷Œ¤]>Ô ± ì*∫ ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ ÁbÕ+‘ê\˙ï
ˇπø >=&ÉT>∑T ÁøÏ+<ä≈£î sêe&É+ ø√dü+ b˛sê≥+ dü˝ÒŒ X¯øÏÔì∫Ã+~. ø=+‘·eT+~ Á|ü»\T ôV’≤<äsêu≤<é sêÁwüº+
Á|ü‘˚´ø£‘· ì\T|ü⁄ø√yê\ì &çe÷+&é #˚düTÔqï ‘·s¡TD+˝À ‘Ó\T>∑Tyês¡+ <ä] eTH√;Ûwüºy˚T yê]ì Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ>±
ø£*|æ+<äì H˚qT uÛ≤$düTÔHêïqT......
C≤rjÓ÷<äéT+˝À uÛ≤cÕ Á|üj·TTø£Ô sêÁcÕº\ Á|üX¯ï ˇø£ n+‘·sê“¤>∑eTì #Ó|üŒ≥+ j·T<ës¡úy˚T. <ëqTï+∫
<ä÷s¡+>± »]π> Á|üX¯ï˝Ò<äT. uÛ≤wü ÁbÕ‹|ü~ø£>± ˇø£|ü&ÉT Á|ü‘˚´ø£ Á|ü‹|ü‹Ô‘√ $&ç$>± e⁄qï ÁbÕ+‘ê\˙ï
Ç|ü&ÉT @ø£ sêÁwüº+>± ndæÔ‘·«+˝ÀøÏ e#êÃsTT.....
H˚qT düyÓTÆK´ sêÁcÕºìπø >∑{Ïº>± ø£≥Tºã&ç e⁄HêïqT.... eTqøÏ mìï sêÁcÕº\THêïsTT? nqï~ Á|üX¯ïø±<äT.
ndü+U≤´ø£ n+XÊ˝À¢ Çs¡T>∑Tbıs¡T>∑T‘√ ø£*dæ yÓT\>∑e\dæ+<˚. πøe\+ y˚s¡Œ&çq+‘· e÷Á‘êq nq´sêÁcÕº\÷,
Çs¡T>∑Tbıs¡T>∑T Á|ü»\qT e<äT\TÃø√˝ÒeTT. n˝≤ nqT≈£î+fÒ Ä Á|ües¡Ôq $&É÷¶s¡+. Ç≥Te+{Ï #Ó&ÉT ø£\
ì»eTe⁄‘·T+<äì eTq nqTuÛÑe+ eTq≈£î @ s¡ø£+>±q÷ #Ó|üŒ≥+ ˝Ò<äTµ.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À sêqT sêqT ø±+Á¬>dt bÕ]º Hêj·Tø£‘·«+ ø=ìï Ç‘·s¡ sêÁcÕº\˝Àe˝…H˚ ã\V”≤q|ü&ç+~. BìøÏ
‘√&ÉT ‘Ó\T>∑Tyê] ñ|üC≤rj·T‘· (Ä‘·à>ös¡edüŒèVü≤) ¬s#·Ã>=≥º&É+ e\q ‘Ó\T>∑T<˚X¯+ bÕØº Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ
sê»ø°j·Ts¡+>∑+˝À Á|üeTTK+>± ‘Ós¡MT<ä≈£î e∫Ã+~. ‘Ó\T>∑T<˚X¯+ bÕØº Ä$sê“¤e+‘√ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº+˝À
n+‘·es¡≈î£ e⁄qï ‘Ó\+>±D, ø√kÕÔ Ä+Á<Û,ä sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘ê\yêØ düMTø£sD¡ \T yÓqøÏÿb˛j·÷sTT. ‘Ó\T>∑T<˚X+¯
bÕØº eè~∆‘√ n~ Ä$s¡“¤$+∫q ø=ìï @fi¯fl˝ÀH˚ ¬s+&ÉTbÕØº\ eédüú≈£L u≤≥ y˚dæ+~. 1982 qT+∫ Ç|üŒ{Ï
<ëø± Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À nsTT‘˚ ‘Ó\T>∑T<˚X¯+ bÕØº ˝Òø£b˛‘˚ Ç+&çj·THé H˚wüq˝Ÿ ø±+Á¬>dt |ü]bÕ*dü÷Ô e#êÃsTT.
‘Ó\T>∑T<˚X¯+ kÕs¡<∏ä´+˝À mHé.{Ï.sêe÷sêe⁄, Ä ‘·s¡Tyê‘· #·+Á<äu≤ãT Hêj·TT&ÉT bÕ\≈£î\T>± m+‘√ ì\ø£&É
kÕ~Û+#ês¡T. ‘·s¡Tyê‘· yÓ’.mdt.sê»X‚KsY ¬s&ç¶ Bs¡Èø±\+ bÕ*+#ês¡T . á eTT>∑TZ] bÕ\q˝À >∑{Ïº sê»ø°j·T
j·T+Á‘ê+>∑+ <äqTï‘√ ‘Ó\T>∑T yê] ◊ø£´‘· e]ú*¢+~. nsTT‘˚ nD∫y˚‘·≈£î >∑T¬s’q sêÁwüº+˝Àì ‘Ó\+>±D≤
ÁbÕ+‘·+˝À sê»ø°j·T Ä+<√fi¯q\T Á|ü‘˚´ø£ ‘·˝…+>±D≤ &çe÷+&ÉT≈£î <ë]rXÊsTT. X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq ô|’ eTT>∑TZs¡T
Hêj·T≈£î\T ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~qyês¡T ø±<äT. yê] $<ÛëHê\T düs«¡ kÕ<Ûës¡D+>± ‘Ó\+>±D≤ n_Ûeè~∆øÏ
nqT≈£L\+>± e⁄qï$ ø±<äì ø£$T{°øÏ ìy˚~+#·ã&ç+~. á H˚|ü<∏ä´+˝À 1982 qT+∫ H˚{Ï<ëø± ôV’≤<äsêu≤<é
˝À|ü\, #·T≥Tº|øü ÿ£ \ >∑\ eqs¡T\‘√ ≈£L&çq uÛ÷Ñ eTT\qT Á|üuTÑÛ ‘·«+ #Íø£>± ùdø£]+#·&+É »]–+<äqï~ ‘Ó\+>±D≤
21
ÁbÕ+‘·+yê] Äs√|üD. Ç˝≤ ùdø£]+∫q yê]˝À ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+<äì yês¡T kÕúì≈£î\ Á|üj÷Ó »Hê\qT
|üD+>± ô|{Ïº ‘·eTπø kÕqT≈£L\+>± eéVü≤]+#ês¡ì Äs√|üD. á ãj·T{Ïyês¡T Ä]úø£, bÕ]ÁXÊ$Tø£ |ü⁄Hê~ì
ã\+>± ø£*Œ+∫Hê á uÛ÷Ñ eTT\qT neTà&É+ <ë«sê ‘êy˚T Ä]úø£ |üs+¡ >± ñ<√´>±\ ø£\Œq|üs+¡ >± \_›bı+<ës¡ì
≈£L&Ü yês¡T Äs√|ædüTÔHêïs¡T. kÕúì≈£î\≈£î ø£Hêø£wüºyÓTÆq ñ<√´>±\qT á ãj·T{Ïyês¡T e~˝≤s¡T. kÕúì≈£î\≈£î
M] ô|‘·Ôq+˝À ñbÕ~Û neø±XÊ\T ≈£L&Ü ñqï‘·+>± ˝Òe⁄. Ä]úø£, sê»ø°j· T #·eT≈£îÿ\<ë«sê e÷Á‘·y˚T @ø°ø£è‘·
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêÁcÕºìï yês¡T Ç+‘·ø±\+ ìs¡«Væ≤dü÷Ô e#êÃs¡˙, ‘Ó\+>±D≤ Á|ü»\≈£î düe÷q neø±XÊ\T ø£*Œ+#·&+É
<ë«sê ø±<ä˙ ø£$T{°eTT+<äT yê] yê<äq.
ôV’≤<äsêu≤<é Hê&ÉT`H˚&ÉT
á ˝À>± ôV’≤<äsêu≤<é |ü≥ºD°ø£s¡D, Ä]úø±_Ûeè~∆ eTTK´+>± Äs¡T dü÷Á‘ê\ Á|üD≤[ø£ neT\T‘√ ˇq≈£L&çq
|ü⁄s√>∑‹ $yê<ädüŒ<äyÓTÆ+~. á q>∑s¡+ 1975 nq+‘·s¡ ø±\+˝À $düÔè‘·+>± n_Ûeè~∆ #Ó+~+<äq&É+˝À
$yê<ä+ ˝Òø£b˛sTTHê ôV’≤<äsêu≤<é n_Ûeè~∆˝À bı+‘·q˝Ò<äì ‘Ó\+>±D≤ yê<äT\T n+≥THêïs¡T. eTTK´+>±
ôV≤’ <äsêu≤<é n_Ûeè~∆ |ò˝ü ≤\T kÕúì≈£î˝…q’ ‘Ó\+>±D≤ yê]øÏ <äøÿ£ ≈£î+&Ü ãj·T≥qT+∫ e\düe∫Ãq e\düyê<äT\πø
<äø±ÿj·Tì á Áø£eT+˝À kÕe÷õø£, Ä]úø£ düe÷q‘·«+ nH˚ $\Te\≈£î ‹˝À<äø±\T Ç#êÃs¡˙ yês¡T $eT]ÙdüTHÔ êïs¡T.
á <√|æ&û Áø£eT+˝À yês¡T ‘Ó\+>±D≤ uÛÑ÷eTT\qT ≈£L&Ü e<ä\˝Ò<ä˙ Äs√|ædüTÔHêïs¡T. edü÷Ô‘·Œ‹Ô, yêDÏ»´+
<ë«sê e÷Á‘·y˚T ‘·ø£åD q>∑<äT eqs¡T\T düeT≈£Ls¡T‘·Tqï~. ôV’≤<äsêu≤<é bÕ]ÁXÊ$Tø£ n_Ûeè~∆˝À á s¡+>±\qT
$düà]+#·&+É e\q n_Ûeè~∆ ì\ø£&>É ± ˝Ò≈î£ +&Ü b˛sTT+<ä˙ yês¡T ‘·|ü |ü&TÉ ‘·THêïs¡T. ôV≤’ <äsêu≤<é bÕ]ÁXÊ$Tø£
s¡+>∑+˝À eè~∆ πøe\+ düØ«düT s¡+>±ìø°, kÕúìø£ yêDÏC≤´ìø° e÷Á‘·y˚T |ü]$T‘·yÓTÆ+<ä˙ yês¡T ø£$T{°øÏ ‘·eT
yê<äq˝À $X¯<|ä ]ü #ês¡T. 1956˝À $XÊ˝≤+Á<Ûä @s¡Œ&Ü¶ø£ sê»<Ûëì ôV≤’ <äsêu≤<é »qdü+K´ <ë<ë|ü⁄ eT÷&ÉTs¬ ≥T¢
ô|]–‘˚, ø£˙dü kÂø£sê´\T e÷Á‘·+ Ä kÕúsTT˝À ô|s¡>∑˝Ò<äT. s¡yêD≤ eédüú˝À #√≥T #˚düT≈£îqï |ü⁄s√>∑‹ πøe\+
|ü≥Dº ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~q ø=ìï dü+|üqïesêZ\øπ <äøÿÏ +<ä˙ yês¡+≥THêïs¡T. ôV≤’ <äsêu≤<é #·T≥Tº|øü ÿ£ \ e\düe∫Ãq
yês¡T HÓ\ø=*Œq |ü]ÁX¯eT\T, bÕ]ÁXÊ$Tø£ øπ +Á<ë\qT q&É|&ü ÜìøÏ ‘·eT ÁbÕ+‘·|⁄ü yê]H˚ dæã“+~>± #˚sT¡ Ãø√e&É+
yÓTÆÁ¬>+≥¢≈£î |ü]bÕ{Ï ne&É+‘√ kÕúì≈£î\≈£î bÕ]ÁXÊ$Tø±_Ûeè~∆ <ë«sê <äø±ÿ*‡q ñ<√´>∑|òü˝≤\T <äø£ÿ˝Ò<ä˙
‘Ó\+>±D≤ yê<äT\ eTTKýÓTÆq Äs√|üD. ô|’>± ôV’≤<äsêu≤<é πøe\+ ‘Ó\+>±D≤ yê]~ ø±<ä˙ e\dü yê<äT\T
ø=‘·Ô>± yê~düTÔHêïs¡˙ <ëì >∑T]Ô+|ü⁄ >∑‘· 35 @fi¯fl˝À |üP]Ô>± e÷]b˛sTT+<ä+≥THêïs¡˙ ‘Ó\+>±D≤ yê<äT\T
#Ó|ü⁄ÔHêïs¡T. ôV’≤<äsêu≤<éqT <˚X¯+˝Àì Á|ü<ÛëqyÓTÆq eTVü‰q>∑sê\˝À ˇø£{Ï>± Ç|ü&ÉT ù|s=ÿq&Üìï yês¡T ‘·|ü
|ü&ÉT‘·THêïs¡T. Ç+<äT≈£î eT<ä›‘·T>± yês¡T ô|≥Tºã&ÉT\÷, »qdü+K´˝À e÷s¡÷Œ, ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä ìs¡T<√´>∑T\≈£î
ô|<ä›>± ñ<√´>±eø±XÊ\T ô|s¡>∑&É+ e+{Ï nH˚ø£ yêdüÔyê\qT #·÷|ü⁄‘·T Hêïs¡T. 2009`2010 Á|ü<Ûäe÷s¡ú+
<ëø± Á|ü‘´˚ ø£ ‘Ó\+>±D n\»&ç e\¢ ø£*–q bÕ]ÁXÊ$Tø£ qwü+º ‘√ ì$T‘·Ô+ ˝Ò≈î£ +&Ü ø=+‘· ø±\+>± ôV≤’ <äsêu≤<é
$X‚wü n_Ûeè~∆ì kÕ~Û+∫ e÷eT÷\T q>∑s+¡ kÕúsTTqT+∫ Á|ü<ëÛ q q>∑s+¡ >± $dü]Ô +∫+~. Ä q>∑s+¡ $•wüy˜ TÓ qÆ
ø±k˛àbÕ*≥Hé dü«s¡÷bÕìï dü+‘·]+#·T≈£î+~. Á|ü‘´˚ ø£ ‘Ó\+>±D≤ ø±yê\ì >∑{>ºÏ ± ø√s¡T‘·Tqïyês¡÷ düyTÓ øÆ ±´+Á<Û>ä ±H˚
ø=qkÕ>±\˙ |ü≥Tºã&ÉT‘·Tqï esêZ\eT<Ûä´ ôV’≤<äsêu≤<é Á|üdüTÔ‘·+ ˇø£ Á|ü<Ûëq düeTdü´>± e÷]+~. ôV’≤<äsêu≤<é
n_Ûeè~∆ $wüj·T+˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À Á|ü‘˚´ø£ >∑T]Ô+|ü⁄ $&ç>± ø£*– e⁄+<äì n+<äs¡÷ ˇ|ü≈£î+{≤s¡T. Á|üuÛÑT‘·«,
Áô|’y˚≥T s¡+>±\‘√ bÕ≥T ]j·T˝Ÿ mùdº{Ÿ, eTÚ*ø£ kÕ<Ûäq dü+|ü‹Ô s¡+ >±˝À¢ uÛ≤Ø ñ‘·Œ‹Ô dü+düú\≈£î ôV’≤<äsêu≤<é,
<ëì bı*y˚Ts¡\T πø+Á<ä+>± e⁄HêïsTT. n+‘˚ >±≈£î+&Ü n~ eTTK´+>± ùdyês¡+>±ìøÏ πø+Á<ä+>± Ç{°e*
ø±\+˝À e]ú*¢+~. n~ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À kÕ|òtºy˚sY s¡+>∑+˝À n‹ô|<ä› πø+Á<ä+. n+‘˚ >±≈£î+&Ü nø£ÿ&ç qT+∫
◊{Ï m>∑TeT‘·T\T $kÕÔs¡+>± kÕ>∑T‘·THêïsTT. <˚X¯+ q\TeT÷\\ qT+∫ kÕ|òtºy˚sY ì|ü⁄DT\qT Äø£]¸+#·&É+‘√
22
n~ C≤rj·T m>∑TeT‘·T˝À¢ #Ó|ü ø√<ä>Z∑ uÛ≤>±ìï kÕ~Û+∫ >∑D‘·Tø¬ øÏÿ+~. n<äq+>± Ä q>∑s+¡ ˝À U≤∞ Á|ü<X˚ Ê\T
Ç+ø± $kÕÔs¡+>± e⁄HêïsTT. uÛÑ÷$T, s√<äd”, s¡yêD≤eédüú\T, $<äT´‘Y düs¡|òüsê e+{Ï s¡+>±˝À¢ ≈£L&Ü $kÕÔs¡
neø±XÊ\T e⁄HêïsTT. Ä q>∑sêìøÏ >∑\ ø±k˛àbÕ*≥Hé Á|ü‘˚´ø£ >∑TD+ e\¢ <˚X¯+˝À nìïÁbÕ+‘ê\ qT+∫
ì|ü⁄DT\qT Äø£]¸k˛Ô+~. H˚|<ü ´ä∏ +˝À ñs¡÷› dü+düÿè‹ e⁄+&É≥+ e\¢ Væ≤+B uÛ≤cÕyê´|æÔ X¯sy¡ >˚ +∑ >± ôV≤’ <äsêu≤<é˝À
#√≥T#˚düT≈£î+~. Bìe\¢ ñ‘·Ôs¡ uÛ≤s¡‘· sêÁcÕº\‘√ eT+∫ ø£eT÷´ìπøwüHé dü+ã+<Ûë\T ø£*– e⁄+~. n+<äTe\¢
ñ‘·Ôs¡ uÛ≤s¡‘Y sêÁcÕº\ qT+∫ |üìø√dü+ e\dü\T sêe&É+ ô|]–+~. ôV’≤<äsêu≤<é≈£î <˚X¯+˝Àì nìï ÁbÕ+‘ê\
qT+∫ e\dü\T ø=‘·Ôø±<äT. 1920˝ÀH˚ ôV’≤<äsêu≤<é≈£î ø√kÕÔ Ä+Á<ÛäqT+∫ eékÕj·T ì|ü⁄DT\qT n|üŒ{Ï
ìC≤+ ÄVü‰«ì+#·&+É ‘√ á e\dü\T yÓTT<ä\j·÷´sTT. ÁbÕ<∏$ä Tø£yTÓ qÆ u§>∑TZ eqs¡T, $<äT´‘Y eqs¡T, ô|≥Tºã&ÉT\
&ÉãT“ düeT≈£Ls¡TÃø√e&ÜìøÏ s¡TD≤\T \_Û+#˚ yÓTs¡T>¬ q’ neø±XÊ\T á q>∑sêìøÏ e\dü\qT ô|+∫q yêdüyÔ ê\T.
◊{Ï <ëìøÏ dü+ã+~Û+∫q kÕ|òtºy˚sY, düØ«düT dü+düú\ $düÔs¡D‘√ ôV’≤ <äsêu≤<é q>∑s¡+ C≤rj·T kÕúsTTì
dü+‘·]+#·T≈£î+~.
1975 sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T« Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>±\ $wüj·T+˝À Hê´j·T+ #˚ j·T&ÜìøÏ Vü‰MT Çk˛Ô+~. nsTT‘˚
neT\T˝À á ñ‘·Ôs¡T« ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+ yê]ô|’ eT]+‘·>± $eø£å‘·≈£î <ë] rdæ+~. sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«˝À
ªkÕúì≈£î&ÉTµ nH˚ |ü<ëìøÏ ‘·|ü&ÉT ìs¡«#·q+ Çe«&É+ e\¢ kÕúì≈£î\T ø±ìyê]øÏ ˝≤uÛÑ+ #˚≈£L] ‘Ó\+>±D≤
yê]˝À uÛÑj·÷\T ô|]>±sTT. ¬>õf…&é ôVA<ë\≈£L, $$<Ûä XÊK\ n~Û|ü‘·T \≈£L dü+ã+~Û+∫ Ç∫Ãq
$TqVü‰sTT+|ü⁄\T ìØ«sê´ìøÏ >∑Ts¡j÷· ´sTT. nH˚ø£ HêHé>õ∑ f…&é ôVA<ë\qT >¬ õf…&é ôVA<ë≈£î kÕúsTT ô|+#ês¡T.
1975 sêÁwü|º ‹ü ñ‘·sÔ T¡ «≈£î dü+ã+~Û+∫q ndüe÷q‘·\qT ‘=\–+#·&ÜìøÏ |ü<fi˚ ó¯ fl |ü{+ºÏ ~. Á|üuTÑÛ ‘·«+ 1985˝À
á ndüe÷q‘·\ ‘=\–+|ü⁄q≈£î eTq+ 610 õ.z>± Á|üdüTÔ‘·+ eéVü≤]düTÔq ï õ.zqT C≤Ø #˚dæ+~.
‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘êìøÏ ñ<√´>±\qT ø=ìï+{Ïì ìã+<Ûäq\ Á|üø±s¡+ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ πø{≤sTT+∫q neT\T
|üP»éTì ‘Ó\+>±D≤ ñ<√´>∑T\T #ÓãT‘·THêïs¡T. πø{≤+sTT|ü⁄ »]–Hê eTT+<äTHê{Ï πø{≤sTT+|ü⁄ ñ‘·Ôs¡T«
neT\T ø±ø£b˛e&É+‘√ ndüe÷q‘·\T ‘=\>∑˝Ò<äqï~ ‘Ó\+>±D≤ dæã“+~ Äs√|üD.
ô|’q ù|s=ÿqï ‘Ó\+>±D≤ dæã“+~ Äs√|üD\ |üs¡ékÕq+>± sêÁwüº Á|üuÛÑ‘·T«+ 1984˝À sêÁwüºÁ|üuÛÑT‘·«
|üPs¡«|ü⁄ Á|ü<Ûëqø±s¡´<ä]Ù ¬ø.»j·TuÛ≤s¡‘· ¬s&ç¶ kÕs¡<Ûä´+˝À ªn~Ûø±s¡T\ ø£$T{°µì @s¡Œ]∫+~. sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«
neT\T˝À $$<Ûä ndüe÷q‘·\ |ü]o\q≈£î eT] Ç<ä›] düuÛÑT´\‘√ á ø£$T{° ì ìj·T$T+#ês¡T. 1975 qT+∫
1985 <ëø± sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«\qT ndüe÷q‘·\qT ø£*|æ >∑T]Ô∫+~. á ø£$T{° ìy˚~ø£qT nqTdü]+∫
Á|üuÛÑT‘·«+ Ä ‘·s¡Tyê‘· @ø£düuÛÑ´ ø£MTwüHéqT Äs¡Tdü÷Á‘ê\ Á|üD≤[ø£ neT\T˝À ndüe÷q‘·\ >∑T]Ô+|ü⁄q≈£î
ìj·T$T+∫+~. BìøÏ eTs√ ]f…ÆsY¶ ◊@mdt Ä|ò”düsY $.düT+<äπsX¯Hé kÕs¡~∏ Ä|ò”düsY‡ ø£$T{Ï dæbòÕs¡T‡\ Á|üø±s¡+
#·s´¡ \T rdüTø√e&ÜìøÏ á ø£MTwüHqé T ìj·T$T+#ês¡T. á s¬ +&ÉT ø£$T{°\ dæbÕò s¡T‡\ Ä<Ûës¡+>± sêÁwüÁº |üuTÑÛ ‘·«+
‘Ó\+>±D≤ HêHé>∑õf…&é Ä|ò”düs¡¢ j·T÷ìj·THé‘√ 1985 &çôd+ãs¡T 7q ˇø£ ˇ|üŒ+<ëìøÏ e∫Ã+~. ‘·s¡Tyê‘˚
J.z.myéT,mdt.HÓ+. 610 s¡÷|ü+˝À 1985 &çôd+ãs¡T 30q ñ‘·Ôs¡T«\qT C≤Ø #˚dæ+~. á ñ‘·Ôs¡T«\˝À ˇø£
eTTKýÓTÆq Ä<˚X¯+ ÁøÏ+~ $<Ûä+>± e⁄+~.
ªÄs¡Tdü÷Á‘ê\ Á|üD≤[ø£ dü÷∫düTÔqï CÀq©ø£s¡D≈£î $s¡T<ä∆+>± 18.10.75 Hê&ÉT ◊<äe, Äs¡e CÀHé\≈£î
øπ {≤sTT+∫q ñ<√´>∑T\qT yê] ndü\T CÀHé\≈£î ‹]– |ü+|æ+∫ y˚j÷· *. nedüsy¡ TÓ qÆ #√≥¢ dü÷|üsY j·÷qTéØ
ñ<√´>±\qT düèwæº+∫ 31.3.1986˝À>± á |üì »s¡>±*. CÀHé 5,6 ‘Ó\+>±D≤ CÀHé\Tµ.
610 Jz C≤Ø nsTTq ‘·s¡Tyê‘· 15 @fi¯flø±\+˝À Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ ˝ÀbÕ\ dües¡D ì$T‘·Ô+ ÁbÕì<∏ë´\T
23
n+~q≥T¢ ‘Ó\Tk˛Ô+~. Äs¡Tdü÷Á‘ê\ Á|üD≤[ø£ neT\T˝À Á|üuÛÑT‘·« dæã“+~ ìj·÷eTø±\≈£î dü+ã+~Û+∫q
˝ÀbÕ\T n$.
15.6.2001 Hê&ÉT nœ\|üø£å düe÷y˚X¯+˝À á n+X¯+ #·]Ã+#êø£ eTs√ @ø£ düuÛÑ´ ø£MTwüHéqT n<˚ @&Ü~
pHé 25q ìj·T$T+#ês¡T. eTs√ ]f…ÆsY¶ Ä|ò”düsY »j·T+ –sY–˝≤ì á ø£MTwüHé kÕs¡~∏. 30.9.2004 Hê&ÉT
á ø£MTwüHé ‘·T~ ìy˚~ø£qT düeT]Œdü÷Ô ˝ÀbÕ\T |ü]wüÿ]+#·&ÜìøÏ 35 #·s¡´\qT dü÷∫+∫+~. á @ø£düuÛÑ´
ø£MTwüHé dæbòÕs¡T‡\qT |ü]o*+#·&ÜìøÏ Á|üuÛÑT‘·«+ 10.8.2004 Hê&ÉT eT+Á‘·T\ ãè+<ëìï ìj·T$T+∫+~.
á ãè+<ä+ |ü]o\q »]|æ –sY–˝≤ì ‘·T~ ìy˚~ø£qT ÄyÓ÷~+∫+~. 16.2.2006 Hê&ÉT sêÁwüº eT+Á‹es¡Z+
á ìy˚~ø£qT #·]Ã+∫+~. ìy˚~ø£qT ‘·T~>± Á|üuÛÑT‘·«+ 10.8.2006 Hê&ÉT ÄyÓ÷~+∫+~. õ.z.610
neT\T˝À >∑‘· Hê\Tπ>fi¯fl˝À ‘Ó\+>±D≤ dæã“+~øÏ dü+‘·è|æÔ ø£*π> kÕús TT˝À |ü⁄s√>∑‹ kÕ<ÛäýÓTÆq≥T¢ Á|üdüTÔ‘·
ø£$T{°øÏ düe÷#ês¡+ n+~+~. nsTT‘˚ ndü\T düeTdü´ nsTTq 1985`2005 eT<Ûä´ ø±\+˝À õ.z.610
neT\T ndüÔe´düú+>± e⁄qï<äqï düeTdü´ n˝≤π> e⁄+~. H˚{ÏøÏ ≈£L&Ü á n+X¯+ n‘·´+‘· $yê<ëdüŒ<ä+>±
$T–*+~. ‘·s¡Tyê‘· á n+X¯+ô|’ düeTÁ>∑ |ü]o\q≈£î ˇø£ Á|ü‘˚´ø£ #ê|üºsYqT ìy˚~ø£≈£î nqTdü+~Û+#ês¡T.
‘Ó\T>∑Tyê] ñ|üC≤rj·T‘· (Ä‘·à>ös¡e+) ì\u…≥º&ÜìøÏ düyÓTÆø£´ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ @sêŒ≥T #˚dæq ñ<˚›XÊìï
uÛÑ+>∑|üs¡Tdü÷Ô eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê˝À¢ n_Ûeè~∆ kÕúsTT e⁄+&Ü*‡q $<Ûä+>± ˝Ò<äT. |òü*‘·+>± yê{ÏøÏ Á|ü‘˚´ø£ >∑T]Ô+|ü⁄
(yÓqTø£ã&çq ÁbÕ+‘ê\T>±) e∫Ã+~. á >∑T]Ô+|ü⁄ sêÁwüº sê»ø°j·÷\q÷, mìïø£\ |òü*‘ê\q÷ Á|üuÛ≤$‘·+
#˚dü÷Ô e⁄+~. e#˚Ã <äXÊu≤›˝À¢ ≈£L&Ü á eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\ dæú‘·T\ Á|ü uÛ≤e+ Ç˝≤π> ø=qkÕ>∑uÀ‘√+~. 1983
mìïø£˝À¢ ‘Ó\T>∑T<˚X¯+ Ä$sê“¤e+ ‘·s¡Tyê‘· sêÁwüº+ ø=ìï Á|ü<Ûëq Ä+‘·s¡+–ø£ Ä+<√fi¯q\≈£î øÏ+<ä ù|s=ÿqï
Á|ü‘˚´ø£ düeTdü´\ $wüj·T+˝À ì\j·TyÓTÆ+~.
m. eTT+<äT>± ù|s=ÿqe\dæq~ ‘Ó\T>∑T<˚X¯+ Á|üuÛÑT‘·«+ ]f…ÆsYyÓT+{Ÿ ej·TdüTqT 58 qT+∫ 55 @fi¯fl≈£î
‘·–Z+#·&É+. á #·s¡´ |òü*‘·+>± Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ mHéJz\≈£î eT<Ûä´ Bs¡Èø±\+ b˛sê≥+ kÕ–+~.
_. Ä+Á<ÛÁä bÕ+‘·+˝À ø£sD¡ ≤\T>±, ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À |ü{≤«Ø\T>± |æ*#˚ s¬ +&ÉT kÕ+Á|ü<ëj·Tø£ yês¡d‘ü «·
ñ<√´>±\qT ‘Ó\T>∑T<˚X¯+ Á|üuÛÑT‘·«+ s¡<äT›#˚dæ, yê]kÕúq+˝À $˝ÒCŸ n&çàH˚Áùdº{Ïyé Ä|ò”düs¡T¢ ($mz)qT
ìj·T$T+∫+~. $@z b˛düTº\qT ã~© #˚j·T‘·>∑Z$>± ù|s=ÿ+~.
dæ. eTVæ≤fi¯\T ÁbÕs¡+_Û+∫q kÕsê e´‹πsø£ ñ<äéT+
&ç. <ä[‘·T\T ‘·eT ndæÔ‘ê«ìï #ê≥Tø√e&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+#·&É+ yÓTT<ä˝…’+~. <ëì‘√u≤≥T ø=ìï <ä[‘·
dü+|òü÷\T ø=‘·Ô>± ‘·˝…‘êÔsTT.
24
qø£‡*»+ Á|üuÛ≤e+
á ˝À>± sêÁwüº+ >∑‘· 30 @fi¯fl˝À qø£‡*»+ ã\+>± m<ä>∑&Üìï #·÷dæ+~. sêÁwüº+˝À qø£‡*»+ ô|<ä› ñ
<äéT+>± s¡÷bı+<ä&ÜìøÏ nH˚ø£ düMTø£sD ¡ \T, yêdüeÔ |ü]dæ‘ú T· \T ø±s¡D+. ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À 1945`51
ø±\+˝À kÕ–q ø£eT÷´ìdüTº ñ<äéT+˝À á qø£‡*»+ y˚fi¯ófl ñHêïsTT. Ä ø±\+˝À ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À
»MT+<ëØ, uÛÑ÷kÕ«eT´ eédüú≈£î e´‹πsø£+>± ¬s’‘·T\T, ¬s’‘·T≈£L©\ b˛sê≥+ kÕ–+~. kÕ«‘·+Á‘ê´q+‘·s¡+
á ñ<äé÷ìøÏ Á|ü»\ eT<ä‘› T· Áø£eT+>± düqï–*¢+~. |ü•ÃeT u…+>±˝Ÿ˝À á s¬ ‘’ T· ≈£L© ñ<äéT+ 1968`69˝À
qø£‡˝ŸãØ˝À ‹]– ‘·˝…‹Ô+~. á qø£‡˝ŸãØ Ä+<√fi¯q ‘Ó\+>±D≤‘√ düVü‰ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ≈£î yê´|æ+∫+~.
qø£‡*C≤ìï Á|üuÛÑT‘·«+ XÊ+‹uÛÑÁ<ä‘·\ düeTdü´>± |ü]>∑DÏ+∫q|üŒ{Ïø° , nH˚ø£ düeTs¡úyÓTÆq e÷sêZ˝À¢ qø£‡*C≤ìï
ø=+‘·es¡≈£î nD∫y˚dæq|üŒ{Ïø° n~ $düÔ]dü÷ÔH˚ e∫Ã+~. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sê»ø°j·÷˝qT qø£‡*»+ Á|üuÛ≤$‘·+
#˚dæ+~ ≈£L&Ü. eTTK´+>± mìïø£\ sê»ø°j·÷\ô|’ <ëì eTTÁ<ä e⁄+~. mìïø£\ ‘·s¡TD+˝À $$<Ûä sê»ø°j·T
bÕØº\T qø£‡˝…’≥¢ eT<ä›‘·TqT rdüT≈£îqï≥T¢ ≈£L&Ü ‘Ó\TdüTÔ+~. Ç~ ô|’q ù|s=ÿqï ø±\+˝À $kÕÔs¡+>± »]–q
yêdüÔe+.
‘Ó\+>±D≤ô|’ _C…|æ yÓ’K]
1997˝À Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝Àì ø±øÏHê&É˝À _C…|æ C≤rj·T ø±s¡és¡Z düe÷y˚X+¯ »]–q|ü&ÉT Á|ü‘´˚ ø£ ‘Ó\+>±D≤
sêÁwüº+ &çe÷+&éqT ã\|üs¡Tdü÷Ô rsêàq+ ÄyÓ÷~+∫+~. n+<äTø£qT>∑TD+>± 1998 kÕs¡«Á‹ø£ mìïø£\˝À
ªˇø£ z≥T, s¬ +&ÉT sêÁcÕº\Tµ ìHê<ëìï Ç∫Ã+~. ∫Á‘·+>± n|ü&ÉT ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À _C…|øæ Ï m≈£îÿe z≥T¢
e#êÃsTT. á |ü]dæú‹ì nqT≈£L\+>± uÛ≤$+∫ {Ï&ç|æ 1999 ˝Àø˘düuÛÑ mìïø£\|ü&ÉT _C…|æ‘√ »‘·ø£{Ïº+~.
n|üŒ{Ïø° ‘Ó\T>∑T<˚X+¯ bÕ]º øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·« q÷‘·q Ä]úø£ dü+düÿs¡D\ ø±s¡´Áø£e÷ìï neT\T |üs#¡ &· +É ÁbÕs¡+_Û+∫
yêeT|üøå±\‘√ bı‘·TÔ≈£î >∑T&éu…’ #Ó|æŒ+~. 1999 mìïø£˝À¢ ‘Ó\T>∑T<˚X¯+, _C…|æ bÕØº\T ¬s+&É÷ bı‘·TÔ<ë«sê
˝≤uÛÑ+ bı+<ësTT. _C…|æ b˛{° #˚dæq 8 ˝Àø˘düuÛÑ d”≥¢≈£î @&ç+{Ïì ¬ >\T#·Tø√>± ‘Ó\T>∑T<˚X¯+ 29 ˝Àø˘düuÛÑ d”≥T¢
¬>\T#·T≈£î+~. sêÁwüº nôd+;¢ mìïø£˝À¢ 179 d”≥¢qT ¬>\T#·Tø=ì ‘Ó\T>∑T<˚X¯+ bÕØº Á|üuÛÑT‘ê«ìï @sêŒ≥T
#˚d+æ ~. á ˝À>± sêÁwü+º ˝À HÓ\ø=qï |ü]dæ‹ú ì n<äqT>± rdüTø=ì ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝Àì ø±+Á¬>dt myÓTà˝Ò´\T
‘Ó\+>±D≤ bò˛s¡+ ù|]≥ ÁbÕ+rj·T bò˛s¡+qT ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. BìøÏ sêÁwüº Hêj·Tø£‘·«+ nqTeT‹ e⁄+~.
‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝Àì |ü+#êsTTr mìïø£\˝À bò˛s¡+ ìHê<ä+ ªC…’ ø±+Á¬>dt, C…’ ‘Ó\+>±D≤µ>± e⁄+~. BìøÏ
‘√&ÉT |üì˝À|üì>± á mìïø£˝À¢ |ü+#êsTTr\≈£î ôV≤#·TÃì<ÛTä \T, m≈£îÿe n~Ûø±sê\T ø£*Œ+#·&+É <ë«sê yê{Ïì
|ü{Ïwüº+ #˚j·÷\qï Á|ü#ês¡+ ≈£L&Ü BÛ≥T>± kÕ–+~. Ä $<Ûä+>± 2001 Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D≤ sêÁwüº+ eTs√kÕ]
25
‘·˝…‘·Ô&ÜìøÏ Hê+~ |ü*øÏ+~.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ (2001`2009)
|ü+#êsTTr mìïø£˝À¢ ‘Ó\+>±D≤ düeTdü´ eT∞fl ‘·˝…‘·Ô&É+ {ÏÄsYmdt |ü⁄+Eø√e&ÜìøÏ ø±e\dæq H˚|ü<∏ë´ìï
düeT≈£L]Ã+~. n+‘·≈£î ˇø£ @&Ü~ eTT+<˚ Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D≤ sêÁcÕºì ï kÕ~Û+#ê\qï \ø£å´+‘√ {ÏÄsYmdt
@s¡Œ&ç+~. á bÕØº Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D≤ ìHê<ä+ düJe+>± ‘Ó\+>±D≤ Á|ü»˝À¢ yê´|æ+#·&ÜìøÏ ø±e\dæq
ôd’<ë∆+‹ø£, ‘ê]ÿø£ H˚|ü<∏ë´ìï ≈£L]Ã+~. á Áø£eT+˝À Ä bÕØº πø+Á<ä , sêÁwüºkÕúsTT mìïø£˝À¢ ÁbÕeTTK´‘·qT
#·÷|ü⁄ø√e&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+∫+~.
1969˝À Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D≤ ñ<äéT+ Á|ü<Ûëq+>± kÕe÷õø£ ãè+<ë\T, $<ë´s¡Tú\T, Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑T\T
ÁbÕs¡+_Û+#·>± <ëìøÏ ndüeTà‹ ø±+Á¬>dt myÓTà˝Ò´\ eT<ä›‘·T‘√ #·Ts¡T≈£î<äq+ #˚≈£L]+~. n+<äT≈£î $s¡T<ä∆+>±
2001 Hê{Ï Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D≤ ñ<äé÷ìøÏ #ê˝≤ bÕØº\ eT<ä›‘·T e⁄+~. sê»ø°j·T s¡+>∑+˝À Ç+#·T$T+#·T
nìï bÕØº\T Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D≤ kÕ<Ûäqø√dü+ b˛{°\T |ü&ÉT‘·÷ s¡+>∑+ ˝ÀøÏ ~>±sTT. C≤rj·T bÕØº\≈£î, {Ï&ç|æ,
{ÏÄsYmdt nH˚ ¬s+&ÉT ÁbÕ+rj·T bÕØº\≈£î eT<Ûä´ sê»ø°j·T bı‘·TÔ\T ≈£î<äs¡&ÜìøÏ kÕqT≈£L\yÓTÆq~>± Á|ü‘˚´ø£
‘Ó\+>±D≤ ìHê<ä+ s¡÷|ü⁄~<äT≈› î£ +~. mìïø£\ |ò*ü ‘ê\ ø√dü+ eTs√|üø£ÿ C≤rj·T bÕØº\ eT<Û´ä ≈£L&Ü Ç≥Te+{Ï
b˛{° ‘·˝…‹Ô+~. {ÏÄsYmdt Ä$sê“¤e+, _C…|æ ‘Ó\+>±q+‘√ ø±+Á¬>dt bÕØº sêÁwüºXÊK ≈£L&Ü ‘Ó\+>±D ø√dü+
ñ<ä´$TkÕÔeT+≥÷ 2001 |ü+#êsTTr mìïø£˝À¢ ‘Ó\+>±D ø±+Á¬>dt ˝…õùd¢≥sY‡ bò˛s¡yéT <ë«sê s¡+>∑+˝ÀøÏ
n|ü&ÉT ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~q yê]‘√bÕ≥T 41 eT+~ myéT˝Ò´\T ‘Ó\+>±D≤ ñ<äéT kÕs¡<∏ä´
u≤<Ûä´‘· ‘êeTT #˚|ü≥º&ÜìøÏ nqTeT‹+#ê\ì ø±+Á¬>dt n<Ûä´≈£åîsê\T leT‹ k˛ìj·÷ >±+BÛì ø√sês¡T.
51
Ç~ ø±ø£ ‘Ó\+>±D≤ ø±+Á¬>dt bò˛s¡+, ‘Ó\+>±D≤ ø±+Á¬>dt XÊdüqdüuÛÑT ´\ bò˛s¡yéT 2002 &çôd+ãsY˝À
q˝§Z+&É˝À ˇø£ rsêàq+ #˚dü÷Ô ‘Ó\+>±D≤≈£î Á|ü‘˚´ø£ sêÁwüº ôVA<ë Çe«≥+ ø±+Á¬>dt nC…+&Ü˝À e⁄+<äì
düŒwüº+ #˚XÊs¡T. ‘êeTT Á|ü‘˚´ø£ sêÁwüº+ ø=s¡≈£î nVü≤]ïX¯\T ÁX¯$ TkÕÔeTì ≈£L&Ü yês¡T rsêàì+#ês¡T. ‘Ó\+>±D≤
sêÁwü+º @s¡Œ&Ü\+fÒ n~ ø±+Á¬>dt |ü]bÕ\q˝ÀH˚ kÕ<Û´ä eTe⁄‘·T+<ä˙, bÕØº ‘·<Tä |ü] e÷´ìô|kò ˛º˝À á n+XÊìï
≈£L&Ü #˚sT¡ kÕÔeT˙ rsêàq+ #˚XÊs¡T. >∑‘+· ˝À ÁbÕ+rj·T bÕØº\T ‘·eT \øå±´ìï kÕ~Û+#·≥+˝À $|ò\ü eTj·÷´j·Tì
yês¡Hêïs¡T. ø±+Á¬>dt n~ÛcÕ˜qes¡Z+ C≤s¡â+&é, ñ‘·Ôsê+#·˝Ÿ (Á|üdüT Ô‘·+ ñ‘·ÔsêK+&é), #·rÔdt|òüT&é\ @sêŒ≥T≈£î
eT<ä›‘·T ì∫Ã+<äqï $wüj·÷ìï >∑Ts¡TÔ #˚dü÷Ô ‘·eT q˝§Z+&É düe÷y˚X¯ + ø±+Á¬>dt n~ÛcÕ˜q+ düeTà‹‘√H˚
@sêŒfsTT´+<äì nHêïs¡T.
˝Àø˘düuÛÑ, sêÁwüº XÊdüqdüuÛÑ\≈£î 2004˝À »]–q mìïø£˝À¢ ø±+Á¬>dt, ‘Ó\+>±D≤ sêÁwüº dü$T‹ mìïø£\
ˇ|üŒ+<ëìï ≈£î<äTs¡TÃ≈£îHêïsTT. 2004 mìïø£\ Hê{Ï ø±+Á¬>dt mìïø£\ e÷´ìô|kò ˛º˝À ñ<Ûèä ‘·eTe⁄‘·Tqï ‘Ó\+>±D≤
Á|ü»\ uÛ≤yê\qT ø±+Á¬>dt bÕØº >∑T]Ôk˛Ô+<äì ñ≥+øÏ+∫+~. Ä e÷´ìô|òk˛º˝ÀH˚ sêÁcÕº\ |ü⁄q]«uÛÑ»q ø£MTwüHé
ìy˚~ø£qT ‘êeTT >ös¡$kÕÔeTì ù|s=ÿHêïs¡T. $<äs¡“¤˝Àq÷ ‘Ó\+>±D≤˝Àq÷ Á|ü‘˚´ø£ sêÁcÕº\ @sêŒ≥T≈£î dü¬s’q
ø±s¡D≤\T ñHêïj·Tì ø±+Á¬>dtbÕØº ‘·q e÷´ìô|òk˛º˝À ù|s=ÿ+~. nsTT‘˚ Á|üdüTÔ‘· sêÁcÕº\ |ü⁄qsYeéd”úø£s¡D
n+X¯+ #ê˝≤ Ç‘·s¡ n+XÊ\≈£î eTT&ç|ü&ç e⁄+~. Çe˙ï eTs=ø£ sêÁcÕº\ |ü⁄q]«uÛÑ»q ø£MTwüHé |ü]o*ùdÔ
eT+∫<äì ø±+Á¬>dt bÕØº n_ÛÁbÕj·T|ü&ç+~.
ø±+Á¬>dt 2004 mìïø£˝À¢ ˝Àø˘duü ˝ÑÛ ÀqT, sêÁwüº XÊdüq26düu˝ÑÛ ÀqT yÓTC≤]{° kÕ~Û+∫ øπ +Á<ä+˝Àq÷, sêÁwü+º ˝Àq÷
26
n~Ûø±sêìï #˚|ü{Ïº+~. {ÏÄsYmdt ≈£L&Ü πø+Á<ä+˝Àq÷, sêÁwüº+˝Àq÷ Á|üuÛÑT‘·«+˝À #˚]+~.
n<Ûë´j·T+ 2
ÁbÕ+rj·T Ä]úø£ eT]j·TT ÁbÕ<Ûëq´‘·\ $X‚¢wüD
bÕsYº 1: Ä]úø£ $es¡D
2.1 Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ >∑‘· #·]Á‘·, $es¡D

2.2 õ˝≤¢ kÕúsTT˝À dü÷ú\ C≤rjÓ÷‘·Œ‹Ô $esê\T
2.3 ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± Ä<ëj·T$esê\T
2.4 ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± õ&ç&ç|æ˝À uÛ≤>∑kÕ«eT´+
2.5 ôw&É÷´˝Ÿ¶ ø£eT]¸j·T˝Ÿ u≤´+ø˘ (mdtdæ_) s¡TD≤\T
2.6 Ç‘·s¡ Ä]úø£, Á<äe´ eT]j·TT |ü<∏äø±\ dü÷∫ø£
2.7 eékÕj·T+, ˙{ÏbÕs¡T<ä\, ~>∑Tã&ç
2.8 $<äT´‘Y yê&Éø£+
2.9 eè‹Ô ÁbÕ‹ì<Ûä´+ eT]j·TT ñbÕ~Û
2.9.08 e\dü
bÕsYº 2: ÁbÕ‹ì<Ûä´ eT]j·TT kÕe÷õø£ Ä]úø£ |ü]<ÛäT\T
2.10 Ä]úø£ ndüe÷q‘·\T

2.11 >∑TD≤‘·àø£ >∑D≤+ø±\ Á|üø±s¡+ ndüe÷q‘·\T
2.12 »q esêZ\ Ks¡TÃ˝À e´‘ê´kÕ\T
2.13 e÷qe n_Ûeè~∆ ` ù|<ä]ø£ dü÷#·q
2.14 kÕe÷õø£ s¡÷|ü+
2.15 #·s¡Ã\ kÕsê+X¯+
27
ÁbÕ+rj·T Ä]úø£ eT]j·TT ÁbÕ<Ûëq´‘·\ $X‚¢wüD
ˇø£≥e uÛ≤>∑+: Ä]úø£ $es¡D
2.1 Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ >∑‘· #·]Á‘· eT]j·TT $es¡D

2.1.01 uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝ÀH˚ n‹ô|<ä› sêÁcÕº\˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ(mdæ) ˇø£{Ï. 275 y˚\ #·<äs¡|ü⁄
øÏ˝ÀMT≥s¡¢ |ü]~Û˝À $düÔ]+∫ ñqï sêh+˝À 9 ø√≥¢ eT+~ Á|ü»\T ñHêïs¡T. Á|üdüTÔ‘· <Ûäs¡\˝À 2007`08
dü+e‘·‡s¡+˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ dü÷ú\ <˚ojÓ÷‘·Œ‹Ô 326547 ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\T ø±>± ‘·\dü] Ä<ëj·T+
35600 s¡÷bÕj·T\T. Ç+&çj÷· ˝À dü>≥∑ Tq ‘·\dü] Ä<ëj·T+‘√ b˛*Ã#·÷ùdÔ <˚X+¯ ˝À Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ Hê\T>∑e
n‹ô|<ä› Ä]úø£ eédüú ø£*–q sêh+. 2003`04 dü+e‘·‡s¡+ qT+∫ 10% πs ≥T‘√ n_Ûeè~∆
#Ó+<äT‘√+~(>∑D≤+ø±\T, ø±s¡´Áø£eT neT\T eT+Á‹‘·«XÊK, uÛ≤s¡‘·<˚X¯ Á|üuÛÑT‘·«+) dü÷ú\ <˚ojÓ÷‘·Œ‹Ô˝À
26 XÊ‘·+ eékÕj·Ts¡+>∑+ qT+∫, 62 XÊ‘·+ ¬s’‘·T\T ˝Ò<ë e´kÕj·T≈£L ©\ qT+∫ \_Ûk˛Ô+~.(2.1
|ü{øºÏ £ #·÷&É+&ç) eékÕj·T s¡+>∑+˝À ôV≤ø±ºsT¡ ≈£î 25 y˚\ s¡÷bÕj·T\ y˚Ts¡ ñ‘·Œ‹Ô »s¡T>∑T‘√+~. Ç+&çj÷· ˝À
Ç~ dü>∑≥Tø£+fÒ m≈£îÿe. m.|æ.˝À nø£åsêdü´‘· 60.5 XÊ‘·+ ñ+~.(|ü⁄s¡Twüß\T 70.3% eT]j·TT eTVæ≤fi¯\T
50.4%) •X¯ó eT]j·TT |æ\¢\ eTs¡D≤\ πs≥T ‘·≈£îÿe.(Á|ü‹ yÓsTT´ »qHê\≈£î 43) »HêuÛ≤˝À 27 XÊ‘·+
eT+~ |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê\˝À ìedædüTÔHêïs¡T. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À ôV’≤<äsêu≤<é Äs¡e n‹ô|<ä› q>∑s¡+. mdtdæ\T
16.2% eT+~, mdt{Ï\T 6.6% eT+~, yÓTÆHê]{°\T 9% eT+~ ñHêïs¡T. nìï ÁbÕ+‘ê\T, õ˝≤¢\
yêØ>± n_Ûeè~∆øÏ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ô|<ä› wü+K´˝À |ü<∏äø±\T #˚|ü&ÉT‘√+~.
2.1.02 ˇø£ ô|<ä› sêh nsTTq+<äTq }Væ≤+∫q≥T¢>±H˚ õ˝≤¢\ìï+{Ï˝À nH˚ø£ ø√D≤\˝À

‘˚&Ü\qT me¬sH’ ê >∑T]Ô+#·e#·TÃ. düV≤ü », yê‘êes¡D, #ê]Á‘·ø,£ bÕ\q|üsy¡ TÓ qÆ n+XÊ\ Ä<Ûës¡+>± düV≤ü »+>±
n≥Te+{Ï ‘˚&Ü\qT $e]+#·&+É »s¡T>∑T‘·T+~. Ä ‘˚&Ü\qT düT\uÛ+Ñ >± >∑ T]Ô+#˚ $<Û+ä >± Äj·÷ ÁbÕ+‘ê\
kÕúsTT˝À nìï ø√D≤\˝À á n<Ûä´j·T+˝À $e]+#·&É+ »]–+~. á $X‚¢wüD˝À |ü]o*+∫q m+|æø£#˚dæq
Ä]úø£ ‘˚&Ü\≈£î dü+ã+~Û+∫q õ˝≤¢kÕúsTT n+#·Hê\qT á ìy˚~ø£ ∫es¡ ù| s=ÿqï 2.4 qT+∫ 2.20
nqTã+<Ûë\˝À #·÷&Ée#·TÃ.
28
29
2.1.03 #ê]Á‘·ø,£ uÛ÷Ñ uÛÖ>√[ø£ n+XÊ\ Ä<Ûës¡+>± sêh+ eT÷&ÉT eTTKýÓTqÆ ÁbÕ+‘ê\T>±
$uÛÑõ+|üã&ç+~. n$... ‘Ó\+>±D≤, ø√kÕÔ+Á<ä, sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘ê\T. ‘Ó\+>±D≤ øÏ+<ä |ü~ õ˝≤¢\T,
ø√kÕÔ+Á<Ûä øÏ+<ä ‘=$Tà~ õ˝≤¢\T, sêj·T\d”eT øÏ+<ä Hê\T>∑T õ˝≤¢\T ñHêïsTT. »HêuÛ≤˝À 40.6 XÊ‘·+
eT+~ ‘Ó\+>±D≤˝À, 41.6 XÊ‘·+ eT+~ ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À, 17.6 XÊ‘·+ eT+~ sêj·T\d”eT˝À ñHêïs¡T.
‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘· |ü]~Û˝ÀøÏ e#˚Ã ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+, eTTK´+>± |ü ≥ºD õ˝≤¢.. 2001˝À 3.8 $T*j·THé
eT+~ »HêuÛ≤ ôV’≤<äsêu≤<é˝À ñ+&É>±, 2010˝À 4.9 $T*j·THé eT+~ n+fÒ sêh »HêuÛ≤˝À 5.6 XÊ‘·+
eT+~ ôV≤’ <äsêu≤<é˝À ñHêïs¡T. ôV≤’ <äsêu≤<é, s¡+>±¬s&ç,¶ yÓT<äø\˘ ˝‘√ ø£*|æ »HêuÛ≤ 2010˝À 7.3 $T*j·THé
n+fÒ.. sêh »HêuÛ≤˝À 8.4 XÊ‘êìøÏ #˚s¡Tø√e#·TÃqì n+#·Hê y˚XÊs¡T. ˇø£ mdtdæ, mdt{Ï »HêuÛ≤
$wüj÷· ìøÏ eùdÔ sêj·T\d”eT˝À 19.5 XÊ‘·+ eT+~, ø√kÕÔ+Á<Û˝ä À 22.3 XÊ‘·+ eT+~ ñ+&É>± ‘Ó\+>±D≤˝À
ø±düÔ m≈£îÿe>± 24.7 XÊ‘·+ eT+~ ñHêïs¡T. ø√kÕÔ+Á<Ûä‘√ b˛*Ã #·÷ùdÔ ‘Ó+>±D≤˝À yÓTÆHê]{°\T n~Ûø£+>±
ñHêïs¡T.
2.1.04 Á|üdüTÔ‘· <Ûäs¡\ e<ä› 2007`08˝À ‘·\dü] Ä<ëj·T+ ø√kÕÔ+Á<Ûä ˝À 36496

s¡÷bÕj·T\T>±, ‘Ó\+>±D≤˝À(ôV≤’ <äsêu≤<é‘√ düV‰ü ) 36082 s¡÷bÕj·T\T>± (ôV≤’ <äsêu≤<é ˝Ò≈î£ +&Ü 33771
s¡÷bÕj·T\T) sêj·T\d”eT˝À 33056 s¡÷bÕj·T\T>± qyÓ÷<Ó’+~. Ä<ëj·÷\ $wüj·÷ìøÏ eùdÔ
eékÕj·Ts¡+>∑+ qT+∫ sêj·T\d”eT≈£î 25%, ø√kÕÔ+Á<Û≈ä î£ 24 XÊ‘·+, ‘Ó\+>±D≤≈£î 22 XÊ‘·+ \_ÛdTü +Ô ~.
yÓTT‘·Ô+ |üì uÛ≤>∑kÕ«eT´+ πs≥T n‘·´~Ûø£+>± sêj·T\d”eT˝À 47.5% ñ+&É>±, ø√kÕÔ+Á<Ûä, ‘Ó\+>±D≤\˝À
46% #=|ü⁄Œq ñ+~. }Væ≤+∫q≥Tº>±H˚ nìï ÁbÕ+‘ê\˝À |ü≥ºD°ø£s¡D kÕúsTT #ê˝≤ ‘·≈£îÿe>± ñ+~.
‘Ó\+>±D≤(22%) ø√kÕÔ+Á<Ûä 25%, sêj·T\d”eT 23% ø±ã{Ïº |üP]Ô |ü≥ºD°ø£s¡D kÕ~Û+∫q ôV’≤<äsêu≤<é
õ˝≤¢, áeT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\ ø£èwæ |òü*‘·+>± n_Ûeè~∆ #Ó+<ä>∑*–+~. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝ÀøÏ eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\
Ä]úø£ eédüú\≈£î πø+Á<ä _+<äTe⁄>± ôV’≤<äsêu≤<é ñ+~. eT÷&ÉT >∑T]Ô+∫q ÁbÕ+‘ê\ eT<Ûä´ n<äq|ü⁄
‘˚&Ü\qT nqTã+<Ûä+ 2.1˝À #·÷&Ée#·TÃ.
2.2 dü÷ú\ õ˝≤¢kÕúsTT <˚ojÓ÷‘·Œ‹Ô(õ&ç&ç|æ)
2.2.01 uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À, Ä]úø£ eédüú ñ‘êŒ<äø£ s¡+>±\˝À ø£*|æq $\TeqT sêhkÕúsTT˝À

n+#·Hê y˚XÊs¡T. ø±\|üØøå± Á|üe÷D≤\ |ü<‘∆ä T· \qT ñ|üj÷Ó –+∫, sêh õ&ç|ìæ õ˝≤¢ Ä]úø£ eédüú $<Ûëq+
Ä<Ûës¡+>± |ü⁄q:|ü+|æD° #˚kÕÔs¡T. nHê~>± ÁbÕ+rj·T kÕúsTT b˛*ø£\qT ne>±Vü≤q #˚düT≈£îH˚+<äT≈£î
ÁbÕ+rj·T kÕúsTT˝À ùdø£]+∫q dü÷ú\ õ˝≤¢kÕúsTT <˚ojÓ÷‘·Œ‹Ô(õ&ç&ç|æ)ì á øÏ+<ä $X‚¢wæ+#·&É+ »]–+~.
Á|üeTTK+>± |ü≥ºD yê‘êes¡D+ HÓ\ø=ì ñ+&˚ ôV’≤<äsêu≤<é˝À, Á|üuÛÑT‘·«, Áô|’y˚≥T ¬s+&ÉT s¡+>±\˝À ≈£L&Ü
‘·j·÷Ø yê´bÕs¡ n+XÊ\ô|’ m≈£îÿe <äèwæº πø+ÁBø£]+#·&É+ e\¢ ‘·\dü] Ä<ëj·T+ m|ü⁄Œ&É÷ m≈£îÿe>±H˚ ñ
+≥T+~. 1993`94˝À 1999`2000 <Ûäs¡\qT ã{Ïº#·÷ùdÔ ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À 12809 s¡÷bÕj·T\ n‘·´~Ûø£
30
‘·\dü] Ä<ëj·T+ ñ+&É>±, ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+ ˝Ò≈£î+&Ü ‘Ó\+>±D≤˝À 11391 s¡÷bÕj·T\ n‘·´\Œ
‘·\dü] Ä<ëj·T+ ñ+~. 2007`08 Hê{ÏøÏ ôV’≤<äsêu≤<é‘√ düVü‰ nìï ÁbÕ+‘ê\˝À ‘·\dü] Ä<ëj·T+
ô|]–+~. ‘·\dü] Ä<ëj·T+ ôV’≤<äsêu≤<é˝À 39145 s¡÷bÕj·T\≈£î, ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À 26655 s¡÷bÕj·T\≈£î,
‘Ó\+>±D≤˝À(ôV’≤<äsêu≤<é ˝Ò≈£î+&Ü) 25237 s¡÷bÕj·T\≈£î, sêj·T\d”eT˝À 23860 s¡÷bÕj·T\≈£î
#˚]+~(2.2 |ü{Ïºø£ #·÷&É+&ç).
2.2.02 ÁbÕ+‘ê\yêØ>±
n_Û e è~∆ π s ≥TqT |ü ] o*+#· & É + <ë«sê
Ä]ú ø £ e édü ú |ü ì rs¡ T qT dü ] >±Z ns¡ ú +
#˚düTø√>∑\T>∑T‘ê+. yÓTT‘·Ô+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ
sêh+˝À 2000`01 eT]j·TT 2007`08˝À
dü>∑≥T ‘·\dü] Ä<ëj·T+ 58% y˚Ts¡ eè~∆
#Ó+~+~. n<˚ düeTj·T+˝À ôV’≤<äsêu≤<é˝À
n‘·´~Ûø£+>± 77%, ôV’≤<äsêu≤<é ˝Ò≈£î+&Ü
‘Ó\+>±D≤˝À 60%, sêj·T\d”eT˝À 58%, ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À nìï{Ïø£+fÒ ‘·≈£îÿe>± 54% qyÓ÷<Ó’+~.
ùdø£]+∫q õ&ç&|ç æ düe÷#ês¡+ Á|üø±s¡+ 1993`94 dü+e‘·‡s¡+ qT+∫ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À }Væ≤+#·ì
kÕúsTT˝À n_Ûeè~∆ kÕ<Ûä´+ nsTT+<äqï $wüj·T+ düTdüŒwüº+ ne⁄‘√+~. n+‘˚ø±<äT, C≤rj·T <äèø£Œ<∏ä+‘√
#·÷ùdÔ, ÁbÕ+‘ê\ eT<Ûä´ Ä<ëj·T+ kÕúsTT\˝À n+‘· ô|<ä› ‘˚&Ü @MT ø£ì|æ+#·&É+ ˝Ò<äT. ôV’≤<äsêu≤<éqT
ø£\|ü≈£î+&Ü ‘Ó\+>±D≤ ‘·\dü] Ä<ëj·T+ n‘·´+‘· ‘·≈£îÿe kÕúsTT˝À ñqï|üŒ{Ïø° nø£ÿ&É n_Ûeè~∆ kÕ<Ûä´+
ø±e&É+ $X‚wü+. Ç{°e* es¡≈£î ≈£L&Ü sêj·T\d”eT ø£+fÒ m≈£îÿe, ø√kÕÔ+Á<ä ø£+fÒ ‘·≈£îÿe kÕúHêìï
ÄÁø£$T+∫+~.
2.3 ÁbÕ+‘ê\yêØ>± Ä<ëj·T+ yê{≤ ` >∑‘· ø=H˚ïfi¯ó¢>± ‘·\dü] Ä<ëj·T+ yê{≤˝À e÷s¡TŒ\T
>∑eTì+#·&É+, Ä<ëj·T+ eè~∆ì b˛\Ã&ÜìøÏ eTs=ø£ e÷s¡Z+. yê]¸ø£ Ä<ëj·T eè~∆ ‘·s¡#·T mø£ÿe ‘˚&Ü\qT
#·÷|ædü÷Ô ñ+≥T+~. ø±ã{Ïº, yê]¸ø£ ôV≤#·TÃ‘·>∑TZ\qT kÕ<Ûës¡D kÕús TTøÏ rdüT≈£îsêe&ÜìøÏ <√Vü≤<ä+ #˚ùd
31
eT÷&˚fi¯fl dü>∑≥T\qT ˝…øÏÿ+#·&É+ <ë«sê Bs¡Èø±*ø£ düe÷#êsêìï Áø√&û ø£]+#·&É+ düs¡«kÕ<Ûës¡D+. Bìe\¢
õ&ç&ç|æ˝À m≥Te+{Ï e÷s¡TŒ\T m+‘·y˚Ts¡≈£î »]>±j·Tqï~ me¬s’Hê ‘˚*ø£>± ns¡ú+ #˚düTø√e#·TÃ.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝Àì ÁbÕ+‘ê\ kÕúsTT $esê\qT, ôV’≤<äsêu≤<é õ˝≤¢ $esê\qT $&ç$&ç>± n+~+#·&É+
»]–+~. (2.2 ∫Á‘·|≥ü + #·÷&É+&ç). Çø£ÿ&É >∑T]Ô+#·e\dæq $wüjT· + @$T≥+fÒ, ‘Ó\+>±D≤ (ôV≤’ <äsêu≤<é
$TqVü‰sTT+∫) eT]j·TT ôV’≤<äsêu≤<é õ˝≤¢\T õ&ç&ç|æ yê{≤˝À ìs¡+‘·s¡ ô|s¡T>∑T<ä\qT #·÷|æ+#êsTT. ñ
<ëVü≤s¡D≈£î 1993`94˝À ‘Ó\+>±D≤ yê{≤ 33 XÊ‘·+ e÷Á‘·y˚T ñ+&É>±, 2007`08˝À 35 XÊ‘êìøÏ
ô|]–+~. n˝≤π> ôV’≤<äsêu≤<é˝À yê{≤ 5% qT+∫ 8% ìøÏ ô|]–+~. n<˚ ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À 44% qT+∫
32
41%ìøÏ sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘·+˝À 18% qT+∫ 16%ìøÏ ‘·–Z+~. Çø£ÿ&É >∑T]Ô+#·Tø√e\dæq ˇø£ eTTK´
$wüj·T+ @$T≥+fÒ... ˇø£ ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À ‘·|üŒ $T>∑‘ê nìï ÁbÕ+‘ê\˝À, Á|ü‘˚´øÏ+∫ 2005 qT+∫ »&ç&ç|æ
#Ó|ü⁄Œø√<ä–q kÕúsTT˝À ô|]–+~. ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À e÷Á‘·+ ì\ø£&É>± ñ+&çb˛sTT+~.
2.4 õ&ç&ç|æ˝À ÁbÕ+rj·T kÕúsTT˝Àì $$<Ûä s¡+>±˝≤ yê{≤: Ä]úø£ eédüú˝Àì eT÷&ÉT ÁbÕ<Ûëq
s¡+>±\T.. ÁbÕ<∏ä$Tø£ ˝Ò<ë eékÕj·T, ‘·j·÷Ø, ùde\ s¡+>±\ Ä<ëj·T+ Ä<Ûës¡+>± á øÏ+~ $<Ûä+>±
$X‚w¢ +æ #·&+É »]–+~. $T>∑‘ê s¬ +&ÉT ÁbÕ+‘ê\‘√ b˛*Ã#·÷ùdÔ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À bÕ]ÁXÊ$Tø£ eT]j·TT
ùde\ s¡+>±\T ¬s+&ç+{Ï qT+∫ Ä<ëj·T+ u≤>± ô|]–+~. ìC≤ìøÏ ôV’≤<äsêu≤<éqT $TqVü‰sTT+#êø£
33
≈£L&Ü ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À bÕ]ÁXÊ$Tø£ s¡+>∑+ qT+∫( 30%) Ä<ëj·T+ u≤>± ô|s¡>∑&Éy˚T ø±≈£î+&Ü ñ
<√´>±eø±XÊ\T ≈£L&Ü m≈£îÿe>±H˚ \_Û+#êsTT. ô|’>± Ç{°e* ø±\+˝À Ç+ø± yÓTs¡T>∑T|ü&Ü¶sTT ≈£L&Ü.
ôV’≤<äsêu≤<é˝À }Væ≤+∫q≥T¢>±H˚, ùde\ s¡+>∑+
qT+∫ n‘·´~Ûø£+>± 82% Ä<ëj·T+ kÕ~Û+∫+~.
Ä ‘·sT¡ yê‘· bÕ]ÁXÊ$Tø£s+¡ >∑+ ≈£L&Ü u≤>± n_Ûeè~∆
#Ó+~+~.
2.5 ôw&É÷´\T¶ yêDÏ»´ u≤´+≈£î(mdtd_æ ) s¡TD+:
2.5.01 n_Ûeè~∆ s¡TD+ :
ˇø£ ÁbÕ+‘· Ä]úø£ Äs√>∑´ |ü]dæú‹øÏ K∫Ã¤‘·+>±
n+#· H êy˚ j · T &ÜìøÏ >∑ \ ˇø£ #· ø £ ÿ {Ï e÷s¡ Z +
@$T≥+fÒ... ôw&É÷´\T¶ yêDÏ»´ ( Á|üuÛÑT‘·« eT]j·TT
Áô|’y˚≥T) u≤´+≈£î\T (mdtdæ_\T) n+~+#˚ s¡TD
dü<Tä bÕj·÷\qT Äj·÷ ÁbÕ+‘ê\T @$<Û+ä >± $ìjÓ÷–+#·T≈£î+≥THêïjÓ÷ $X‚w¢ +æ #·&yÉ T˚ . ˇø£ |ü<‹∆ä Á|üø±s¡+
yê´bÕsêìï n_Ûeè~∆ #˚dæ, Ä<ëj·÷ìï düèwæº+#·&ÜìøÏ düÁø£eTyÓTÆq #· s¡´\T #˚|ü&ÉT‘·THêïsê ˝Ò<ë
‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ mdtd_æ U≤‘ê\˝À s¡TD≤\ ãø±sTT\qT dü+øπ ‘·+>± |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüTø√e#·TÃ. Ç+&çj÷· ˝À
eékÕj·T, eékÕj˚T‘·s¡ s¡+>±\T ¬s+&ç+{Ï˝À n_Ûeè~∆ s¡TD≤\≈£î mdt dæ_˝À n‹ ô|<ä› Ä<Ûës¡+>±
#Ó|Œü e#·TÃ. ãVüQXÊ Ä ‘·sT¡ yê‘· e´øÏ>Ô ‘∑ · bı<äT|ü⁄ yÓTT‘êÔ\T ≈£L&Ü. uÛ≤s¡rj·T ]»s¡T« u≤´+≈£î (ôV≤#Y{{Ï |Ï :æ /
/ &ÉãT¢´.&ÉãT¢´.&ÉãT¢´.ÄsY_◊.zÄsYõ.ÇHé) qT+∫ ùdø£]+∫q düe÷#êsêìï øÏ+<ä $e]+#·&É+ »]–+~.
2009 e÷]Ã es¡≈£î, ôw&É÷´\T¶ yêDÏ»´ u≤´+≈£î\ <ë«sê 2.29 \ø£å\ ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\ ˝≤yê<˚M\T
yÓTT‘·Ô+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À »]–q≥T¢>± qyÓ÷<äj·÷´sTT. Á|ü‹ yÓsTTéT+~øÏ u≤´+≈£î U≤‘ê\T ø£*–q yê]ì
|ü]o*ùdÔ, ôV’≤<äsêu≤<äT˝À n‘·´~Ûø£+>± 211 eT+~, sêj·T\d”eT˝À 159 eT+~, ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À 154
eT+~, ‘Ó\+>±D≤˝À (ôV’≤<äsêu≤<é $TqVü‰sTT+∫) ø±düÔ ‘·≈£îÿe>± 113 eT+~ U≤‘ê\T ø£*– e⁄Hêïs¡T.
(∫Á‘·|≥ü + 2.5 #·÷&É+&ç) ˇø=ÿø£ÿ U≤‘ê˝À u≤ø° ñqï yÓTT‘êÔìï |ü]o*ùd,Ô u≤´+øÏ+>¥ s¡+>∑ Ä]úø£ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\
|ü]e÷D≤ìï K∫Ã¤‘·+>± nsTTHê y˚j·Te#·TÃ. U≤‘ê\˝À Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\‘√ b˛*Ã#·÷ùdÔ sêj·T\d”eT˝À
dü«\Œ+>± eT+&É˝≤\T ñqï|üŒ{Ïø° u≤ø° yÓTT‘·Ô+ n‹ ‘·≈£îÿe>± 71 y˚\ s¡÷bÕj·T\T. ‘Ó\+>±D≤˝À
(ôV’≤<äsêu≤<é $TqVü‰) 94 y˚\ s¡÷bÕj·T\T, ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À 119 y˚\ s¡÷bÕj·T\T ñqï≥T¢ qyÓ÷<Ó’+~+.
ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+ u≤´+øÏ+>¥, <ëìøÏ dü+ã+~Û+∫q ø±s¡´ø£˝≤bÕ\ n+<äTu≤≥T˝À eTT+<ä+»˝À ñ+~.
nsTT‘˚, ôV≤’ <äsêu≤<éqT ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À ø£*|æq≥¢sTT‘˚, Çwüyº TÓ qÆ ô|<ä› ñ|üj÷Ó >∑+ ñ+&˚~ m+<äTø£+fÒ
ãø±sTT\ yÓTT‘·Ô+ 334 s¡÷bÕj·T\T e÷Á‘·y˚T. ø±ì >∑T]Ô+#· e\dæ+~ @$T≥+fÒ, ˇø£ÿ ôV’≤<äsêu≤<é
q>∑s¡+/õ˝≤¢≈£î U≤‘ê≈£î 12 \ø£å\ s¡÷bÕj·T\ #=|ü⁄Œq n‹ ô|<ä› ãø±sTT yÓTT‘·Ô+ ñ+~.
ôV’≤<äsêu≤<é˝À >∑‘· |ü~, |üHÓï+&ÉT @fi¯¢˝À >∑D˙j·TyÓTÆq n_Ûeè~∆ »]–+<äì mdtdæ_\ eékÕj˚T‘·s¡
s¡+>∑+˝À s¡TD≤\T, s¡TD≤\ yÓTT‘·Ô+ ô|s¡T>∑T<ä\qT n<Ûä´j·Tq+ #˚dæq|ü⁄Œ&ÉT düŒwüºeTe⁄‘√+~. 2001`2004
34
dü+e‘·‡sê\˝À ‘Ó\+>±D≤˝À #Ó|ü⁄Œø√<ä–q+‘· n_Ûeè~∆ »]–+~. nsTT‘˚ Ä ‘·s¡Tyê‘· ‘·>∑TZeTTK+
|ü{Ïº+~(∫Á‘·|ü{≤\T 2.6 eT]j·TT 2.7 #·÷&É+&ç). eTs√ Á|üø£ÿ 2005`07 eT<Ûä´ø±\+˝À Ç‘·s¡ nìï
ÁbÕ+‘ê\˝À n_Ûeè~∆ düŒwü+º >± ø£ì|æ+∫+~. nsTT‘˚ Ä ‘·sT¡ yê‘· 2007`09 eT<Û´ä ø±\+˝À sêhyê´|ü+Ô >±
eékÕj˚T‘·s¡ u≤´+øÏ+>¥, n+<äT≈£î dü+ã+~Û+∫q ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T q‘·qÔ &Éøq£ kÕ>∑&+É ‘√ n_Ûeè~∆ yÓqø£&TÉ >∑T
y˚dæ+~.
35
2.5.02 eékÕj·T s¡TD+:
yêDÏ » ú≤´+≈£ î \T n‹ eTTKýÓ T Æ q
ø±s¡´ø±˝≤bÕ\˝À eékÕj·T s¡TD+ ˇø£{Ï.
n+‘˚ø±ø£, n‘·´~Ûø£ ÁbÕ<Ûëq´‘· ø£*–q s¡+>∑+>±
<ëìì eØZø]£ +#ês¡T. Á|ü‹ yÓsTTéT+~ Á>±MTD
»HêuÛ≤≈£î U≤‘ê\qT |ü]o*ùdÔ, m≈£îÿe>±
bı&ç>±, esê¸<Ûës¡ eékÕj·T ÁbÕ+‘·+ ñqï
sêj·T\d”eT˝À n‘·´~Ûø+£ >± 127, ø√kÕÔ+Á<Û˝ä À
110, ‘Ó\+>±D≤˝À 85 ñHêïsTT. nsTT‘˚
ãø±sTT\ yÓTT‘·+Ô $wüj÷· ìøÏ eùd,Ô ‘Ó\+>±D≤,
sêj·T\d”eT\‘√ b˛*Ã#·÷ùd,Ô ø√kÕÔ+Á<Û≈ä î£ eT+∫
Á|üjÓ÷»q+ ø£*–+~. >∑T]Ô+#·Tø√e\dæq eTTK´ $wüj·T+ @$T≥+fÒ.. eékÕj·T uÛÑ÷$T |ü]e÷D+,
˙{ÏbÕs¡T<ä\ neø±yê\T, @&Ü]˝À Ä uÛÑ÷$T˝À mìïkÕs¡T¢ |ü+≥\T |ü+&ç+ #·&É+ M\e⁄‘·T+~ nqï
n+XÊ\ Ä<Ûës¡+>± eékÕj·T s¡TD+ ìπs∆•+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À ˙{ÏbÕs¡T<ä\ neø±XÊ\T
#ê˝≤ m≈£îÿe>± ñ+&É&Éy˚Tø±ø£, ùd<ë´ìøÏ nqTe⁄>± ñ+≥T+~. eTs=ø£ $X‚wü+ @$T≥+fÒ @&Ü~øÏ eT÷&ÉT
|ü+≥\T kÕ<Ûä´+ ne⁄‘·T+~. ‘·<äqT>∑TD+>±H˚ s¡TD+ nedüs¡+, ≥s√ïesY ≈£L&Ü m≈£îÿe>± ñ+≥T+~.
nsTT‘˚, ˇø=ÿø£ÿ eékÕj·T U≤‘ê˝À ãø±sTT\T |ü]o*ùdÔ, ‘Ó\+>±D≤˝À, sêj·T\d”eT ø£+fÒ m≈£îÿe>±,
ø√kÕÔ+Á<Ûä ø£+fÒ #ê˝≤ ‘·≈£îÿe>± 48 y˚\ s¡÷bÕj·T\T ñ+&É>±, sêj·T\d”eT˝À 43 y˚\ s¡÷bÕj·T\T,
ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À 59 y˚\ s¡÷bÕj·T\T ñ+~(∫Á‘·|ü≥+ 2.8 #·÷&É+&ç). dü÷ú\ |ü+≥ ~>∑Tã&ç
ÁbÕ+‘êìøÏ(õdæm) dü+ã+~Û+∫ ˇø=ÿø£ÿ ôV≤ø±ºsY≈£î mdtdæ_ s¡TD \uÛÑ´‘·qT n+#·Hê y˚j·T&É+ kÕ<Ûä´+.
ˇø=ÿø£ÿ ôV≤ø±ºsY≈£î 32 y˚\ s¡÷bÕj·T\T, sêj·T\d”eT˝À 21 y˚\ s¡÷bÕj·T\T, ‘Ó\+>±D≤˝À 18 y˚\
s¡÷bÕj·T\T ñ+~. ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À eékÕj·T ø±s¡´ø£˝≤bÕ\ ø√dü+ s¡TD+ \uÛÑ´‘·qT yÓTs¡T>∑T
|üs¡#·&É\ neø±XÊ\T düTdüŒwüº+>± ø£ì|æñÔHêïsTT. ôV’≤<äsêu≤<é˝À ]ø±s¡T¶ kÕúsTT˝À 29y˚\ eékÕj·T s¡TD
U≤‘ê<ës¡T\T ñ+&É>±, ˇø=ÿø£ÿ U≤‘ê˝À dü>∑≥T ãø±sTT n‘·´+‘· n~Ûø£+ >± 16.4 \ø£å\ s¡÷bÕ\T ñ+~.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝Àì ÁbÕ+‘ê\yêØ>± eékÕj·T s¡TD+ (K∫Ã¤‘·yÓTÆq yÓTT‘·Ô+) ô|s¡T>∑T<ä\qT $X‚¢wæùdÔ, 1988
qT+∫ 2007 es¡≈£î nìï ÁbÕ+‘ê\˝À, Á|ü‘˚´øÏ+∫ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À (∫Á‘·|ü{≤\T 2.9 eT]j·TT
2.10 #·÷&É+&ç) >∑D˙j·TyÓTÆq ô|s¡T>∑T<ä\ ø£ì|æ+∫+~. Ç<˚ düeTj·T+˝À, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ yÓTT‘·Ô+ MT<ä
36
eékÕj·T s¡TD |ü]~Ûì $düÔ]+#ês¡T. Bìe\¢ ˇø=ÿø£ÿ U≤‘ê˝Àì yÓTT‘·Ô+˝À m+‘√ø=+‘· ‘·s¡T>∑T<ä\qT
>∑eTì+#·e#·TÃ.
37
2.5.03 n_Ûeè~∆ s¡TD Á|üjÓ÷»q+: Äj·÷ ÁbÕ+‘ê\ Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À eékÕj·T
ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T, ‘·j·÷Ø, >∑èVü≤ ìsêàD+, e´øÏÔ>∑‘· s¡TD≤\T, yêDÏ»´+ Ç˝≤ |ü\Ts¡ø±\T>± ÄsY_◊ $uÛÑ»q
#˚düTÔ+~.
‘êC≤>± eTT–dæq e÷]Ã 2009 Ä]úø£ dü+e‘·‡sêìøÏ >±qT bÕ+‘ê\ yêØ>± n≥Te+{Ï &˚{≤qT
mô|+&çø˘‡ 2.2,˝À #·÷|ü&ÉyÓTÆq~. eékÕj˚T‘·s¡ nedüsê\ ø√dü+ $ìjÓ÷–+∫q dü+<äsê“¤\˝À $T>∑T\T
yÓTT‘·Ô+ ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+˝À m≈£îÿe>± ñqï<äqï $wüj·T+ düŒwüºe TÚ‘·T+~. ôV’≤<äsêu≤<éqT $TqVü‰sTT+∫
$T–*q eT÷&ÉT ÁbÕ‘ê\˝À á yÓTT‘êÔìï |ü]o*+∫q≥¢sTT‘˚ ‘Ó\+>±D˝À $T–*q ¬s+&ÉT ÁbÕ+‘ê\ ø£+fÒ
m≈£îÿe>± ñqï $wüj·T+ uÀ<Ûä|ü&ÉT‘·T+~. n<˚ sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘·+˝§ ‘·≈£îÿe>± ñ+<äì ‘˚\T‘·T+~.
2.6 Ç‘·s¡ Ä]úø£, Á<äe´ n+XÊ\ dü÷∫ø£\T
2.6.01 $$<Ûä e÷sêZ\ <ë«sê õ˝≤¢\ yêØ>± düeT≈£Lπs Ä<ëj·T+ $esê\qT

n+<äCÒj·÷*‡+~>± Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘ê«ìï ø√sêeTT. n<˚ $<Ûä+>± $$<Ûä n_Ûeè~∆ ø±s¡´Áø£e÷\≈£î Ks¡TÃ
#˚ùd $esê\qT ≈£L&Ü n+<äCÒj·÷*‡~>± ø√sêeTT. 1956 qT+∫ 2008`09 Ä<ëj·T, e´j·T+ $esê\T
|æmˇ`|æˇÄsY`|æ&ÉãT¢´&çµ eT]j·TT Ç‘·s¡ |ü<äT›\ øÏ+<ä ñHêïsTT. yÓTT‘·Ô+ sêÁwüº e´j·T+˝À 36 XÊ‘·+ ‘=*
¬s+&ÉT |ü<äT›\ øÏ+<˚ ñ+~. n<˚ Ç‘·s¡ (nHé nb˛s¡¸Hé¶) $uÛ≤>∑+ øÏ+ <ä nsTT‘˚ Ç~ 47 XÊ‘·+ ñ+~. nsTT‘˚
á uÛ≤Ø Ä<ëj·T e´j·T $esê\qT õ˝≤¢\≈£î øπ {≤sTT+#·&+É kÕ<Û´ä + ø±<äT ø£qTø£ ÁbÕ+‘ê\ yêØ $esê\qT
rdüTø√˝Ò<äT.
Ä ø±s¡D+>±H˚ á $wüj·÷\˝À ìπs›•‘·Á<äe´ düe÷#ês¡+ n+fÒ neTàø£+ |ü qTï (ùd˝Ÿ‡ {≤´ø˘‡) $<˚o
Á|ü‘·´ø£å ô|≥Tºã&ÉT\T (m|òt&ç◊), düs¡«•øå± n_Ûj·÷Hé\ <ë«sê e´j· T+, |æÄsY◊ dü+düú\≈£î ã<ä˝≤sTT+∫q
Á<äe´ $esê\‘√ bÕ≥T s√&ÉT, yêVü≤Hê\
eéVü‰sê\T ‘·~‘·s¡ n+XÊ\T e÷Á‘·y˚T
$X‚¢wæ+#·&É+ »]–+~.
2.6.02 ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± ùd˝Ÿ‡ {≤ø˘‡

(j·÷Á≈£îj·T˝Ÿ‡)
2008`09 dü+e‘·‡s¡+˝À ùd˝Ÿ‡{≤ø˘‡

j·÷Á≈£îj·T˝Ÿ‡ 22y˚\ ø√≥T¢. nsTT‘˚
Ç+<äT˝À <ë<ë|ü⁄ 75XÊ‘·+ yÓTT‘·Ô+
πøe\+ ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+ qT+#˚ edü÷˝…’q~ ø±e&É+ >∑eTHês¡Ω+. ùd ˝Ÿ‡ {≤ø˘‡ edü÷\T neTàø£|ü⁄|üqTï
38
&ç$»Hé <ë«sê edü÷\T #˚kÕÔs¡T. ˇø£ &ç$»Hé kÕ<Ûës¡D+>± ˇø£ õ˝≤¢ ø£+fÒ m≈£îÿe ÁbÕ+‘·+˝À $düÔ]+∫
ñ+≥T+~. nsTT‘˚ ôV≤’ <äsêu≤<é q> s∑ êìï $TqVü‰sTTùdÔ yê´bÕs¡ ˝≤yê<˚M\T m≈£îÿe>± ø√kÕÔ+Á<ä ÁbÕ+‘·+˝À
πø+ÁBø£è‘·yÓTÆ ñHêïsTT. nø£ÿ&É sêÁwüº+ yÓTT‘·Ô+ neTàø£+ |üqTï˝À 15XÊ‘·+ edü÷˝…’+~. ‘·s¡Tyê‹ kÕúq+˝À
ôV’≤<äsêu≤<é ø±≈£î+&Ü ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À 8XÊ‘·+, sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘·+˝À 3 XÊ‘·+ neTàø£|ü⁄ |üqTï
edü÷˝…’+~.
2.6.03 $<˚o Á|ü‘·´ø£å ô|≥Tºã&ç (m|òt&ç◊)
Á|ü|ü+Nø£s¡D H˚|ü<∏ä´+˝À $<˚o Á|ü‘·´ø£å ô|≥Tºã&ÉT\T (m|òt&ç◊) Ä]úø£ |ü⁄s√>∑‹πø ø±≈£î+&Ü uÛÑ$wü´‘Y Ä]úø£
eè~∆øÏ ≈£L&Ü #·ø£ÿ{Ï dü÷∫ø£\T>± ù|s=ÿqe#·TÃ. nsTT‘˚ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚ XŸ Ç|üŒ{Ï es¡≈£L s¡÷.12,421 ø√≥T¢
e÷Á‘·y˚T m|òt&ç◊\ s¡÷|ü+˝À Äø£]¸+#·>∑*–+~. Bì˝À 6,490 ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\T ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝ÀH˚
(ôV’≤<äsêu≤<é‘√ düVü‰) πø+ÁBø£è‘·eTj·÷´sTT. nsTT‘˚ eTÚ*ø£ edü‘· T\T, bÕ]ÁXÊ$Tø°ø£s¡D, Ç‘·s¡ ùde\≈£î
ôV≤’ <äsêu≤<é q>∑s+¡ , ôV≤’ <äsêu≤<é õ˝≤¢˝À ÇdüTqÔ ï n‘·´~Ûø£ ÁbÕ<Ûëq´‘· ø±s¡D+>± Ç<˚MT ÄX¯Ãs¡´+ ø£*–+#·<Tä .
ôV’≤<äsêu≤<éqT $TqVü‰sTT+∫ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À m|òt&ç◊\T πøe\+ s¡÷.1658 ø√≥T¢ e÷Á‘·y˚T. n<˚
ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+˝À m|òt&ç◊\ yÓTT‘·Ô+ 5499 ø√≥T¢ ø±>± sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘·+˝À Ç~ 732 ø√≥¢
s¡÷bÕj·T\T e÷Á‘·y˚T.
39
|òæ>∑sY 2.12
‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+ $T–*q s¬ +&ÉT ÁbÕ+‘ê\‘√ b˛*ùdÔ m|ò&t ◊ç \T ‘·≈î£ ÿe yÓTT‘·+Ô ˝À ñHêïsTT. (Ç+<äT≈£î
eTTK´ ø±s¡D+ m|t&ç◊\T m≈£îÿe>± ôV’≤<äsêu≤<é q>∑sêìπø |ü]$T‘·eTe«&Éy˚T)
2.6.04 |ü+#êj·TrsêCŸ eédüú\≈£î n~Ûø±sê\ ã<ä˝≤sTT+|ü⁄

eT÷&√ n+#· Á|üuÛÑT‘·« e«edüú\≈£î ì<ÛäT\T, $<ÛäT\qT ‘·>∑TØ‹˝À ã<ä˝≤sTT+∫q n‹ ‘·≈£îÿe sêÁcÕº\˝À
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ ˇø£{.Ï n+fÒ õ˝≤¢ |ü]wü‘,Y eT+&É\ |ü]wü‘Y Á>±eT |ü+#êj·Tr\≈£î $<ÛTä \T, ì<ÛTä \ ã<ä˝≤sTT+|ü⁄.
ôV≤’ <äsêu≤<é õ˝≤¢qT $TqVü‰sTT+∫ $T–*q 22 õ˝≤¢\ ø£˝ø… sπº£ {Ÿ\T Á|ü#T· ]+∫q >∑D≤+ø±\T |ü+#êj·TrsêCŸ
eédüú\ e´j·÷\≈£î dü+ã+~Û+∫q $\TyÓ’q düe÷#êsêìï n+<äCÒdüTÔHêïsTT. 2008`09, 2007`08
dü+e‘·‡sê\≈£î dü+ã+~Û+∫ $esê\qT á øÏ+<ä bı+<äT|üs¡#·&ÉyÓTÆq~. eT÷&É+#Ó\ Á|üuÛÑT‘·« eédüú\˝À
e´j·T+ <˚ìø£~ Á|ü‘´˚ ø£+ ø±<äT. nsTT‘˚eT÷&ç+{Ïì ø£*|æ düMTøÏùå dÔ Á<äe´ ã<ä˝≤sTT+|ü⁄, n_Ûeè~∆ e´j·T+˝À
øπ Áå ‘·kÕúsTT˝À |ü+#êj·TrsêCŸ dü+dü\ú dü«‘·+Á‘·´ Á|ü‹|ü‹Ô ne>∑‘·eTÚ‘·T+~. nìï kÕúsTT\˝Àì |ü+#êj·TrsêCŸ
eédüú\˝À ≈£L&Ü ì<ÛäT\ ã<ä˝≤sTT+|ü⁄ $wüj·T+˝À sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘·+ eTT+<ä+»˝À ñ+~. Á>±eT
|ü+#êj·Tr kÕúsTT˝À sêj·T\d”eT˝À ‘·\dü] e´j·T+ s¡÷.268\T ñ+&É>±, ø√kÕÔ+Á<Û˝ä À n~ s¡÷115\T,
‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À πøe\+ s¡÷.66\T e÷Á‘·y˚T. nsTT‘˚ õ˝≤¢ |ü]wü‘Y, eT+&É\ |ü]wü‘Y\ $wüj·T+˝À
e÷Á‘·+ ø√kÕÔ+Á<Ûä, sêj·T\ d”eT\ ø£+fÒ m≈£îÿe yÓTT‘êÔ\qT qyÓ÷<äT #˚dæ+~. Bìì ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+
$T–*q ¬s+&ÉT ÁbÕ+‘ê\‘√ b˛*ùdÔ ‘·≈£îÿe>± n_Ûeè~∆ #Ó+~+<äì ‘Ó\Tdü TÔ+~.
|òæ>∑Hé 2.13
|æÄsY◊(»&é&ûŒ, m+|æ, Á>±eT |ü+#êj·Tr)\

ô|sYπøbÕº e´j·T+
dædæmdtm|æ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº yê´|üÔ+>± Á|ü‘˚´ø£

<ä è wæ º kÕ]+∫ Á>±eT |ü + #êj· T r\T H˚ s ¡ T >±
Ä<ëj· ÷ ìï dü e T≈£ L s¡ T Ã≈£ î H˚ dü e ÷#êsêìï
ùdø£]+∫+~. Á>±eTkÕúsTT˝À Ädæ|Ô qü Tï, yêVü≤q|üqTï,
kÕúìø£ ˝…’ôdqT‡ |ò”E, ìsêàD |üqTï, ˝ÒW{Ÿ |üqTï, kÕúìø£ y˚\+bÕ≥\T ‘·~‘·s¡ e÷sêZ\ <ë«sê
Á>±eT|ü+#êj·Tr\T Ä<ëj·÷ìï düeT≈£Ls¡TÃ≈£î+≥THêïsTT. Ç~ ≈£L&Ü ì<ÛäT\ ã<ä˝≤sTT+|ü⁄q≈£î #·ø£ÿ{Ï
40
dü÷∫ø£. ø±>± ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À Á>±eT|ü+#êsTTr\T nìï e´j·÷\≈£î dü+ã+~Û∫ kÕúìø£+>±H˚ 58XÊ‘·+
Ä<ëj·÷ìï düeT≈£Ls¡TÃ ≈£î+≥T+&É≥+ $X‚w+ü . nsTT‘˚ ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+ á $wüjT· +˝À ô|<ä>› ± yÓqTø£ã&ç
˝Ò<äT. Ä ÁbÕ+‘·+˝À Á>±eT|ü+#êj·Tr kÕúsTT˝À 56 XÊ‘·+ ì<ÛäT\qT kÕúìø£ e÷sêZ\ <ë«sêH˚
düeT≈£Ls¡TÃ≈£î+≥Tqï~. nsTT‘˚ Ç~ sêj·T\d”eT
ÁbÕ+‘·+˝À πøe\+ 33XÊ‘êìπø |ü]$T‘·yÓTÆ+~.
2.6.05 |ü + #êj· T r sêCŸ dü + dü ú \ ˝À
yÓqTø£ã&çq esêZ\ ÁbÕ‹ì<Ûä´+
|ü+#êj·TrsêCŸ dü+düú\˝À eTVæ≤fi¯\T, md”‡,

md”º esêZ\ ÁbÕ‹ì<Ûä´+ kÕ+|òæTø£ Hê´j·T+ @
y˚Ts¡≈£î ñ+<äq&ÜìøÏ #·ø£ÿ{Ï dü÷∫ø£. Ç+<äT≈£î
dü+ã+~Û+∫ õ˝≤¢\ qT+∫ n+~q düe÷#êsêìï
C≤Á>∑‘·Ô>± Áø√&ûø£]+#·&ÉyÓTÆq~. |ü+#êj·TrsêCŸ dü+düú\˝À yÓTÆHê]{°\ ÁbÕ‹ì<Ûë´ìøÏ dü+ã+~Û+∫ dü¬s’q
düe÷#ês¡+ ˝Òø£b˛e&É+‘√ πøåÁ‘· kÕúsTT˝À yÓTÆHê]{°\ ÁbÕ‹ì<∏ä´+ @ y˚Ts¡≈£î nqï $wüj·÷ìï Çe«&É+
kÕ<Ûä´+ ø±˝Ò<äT. |òæ>∑sY 2.14˝À eTVæ≤fi¯\T, md”‡, md”º\ ÁbÕ‹ì<Ûä´+ e÷Á‘·y˚T #·÷|ü&É+ »]–+~. Bì˝À
eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\˝Àq÷ eTVæ≤fi¯\ ÁbÕ‹ì<Ûä´+ düe÷q+>± n~Ûø£+>± ñ+&É≥+ >∑T]Ô+#·&É+ »]–+~.
n˝≤π> md”‡\ ÁbÕ‹ì<Ûä´+ ≈£L&Ü md”º\‘√ b˛*ùdÔ m≈£îÿe>±H˚ ñ+~. md”‡\ ÁbÕ‹ì<Ûä´+ ≈£L&Ü eT÷&ÉT
ÁbÕ+‘ê\˝Àq÷ Ç+#·T$T+#·T düe÷q+>±H˚ ñ+~. nsTT‘˚ md”º\ $wüj·÷ìøÏ eùdÔ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À
|ü+#êj·TrsêCŸ eédüú\˝À M] ÁbÕ‹ì<Ûä´+ 13.3XÊ‘·+ ø±>±, ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+˝À Ç~8XÊ‘·+>± ñ
+~. sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘êìøÏ e#˚Ã dü]øÏ md”º\ ÁbÕ‹ì<Ûä´+ n‹ ‘·≈£îÿe>±πøe\+ 3XÊ‘·+>± ñ+~.
|òæ>∑sY 2.14
ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± |ü+#êj·TrsêCŸ
dü + dü ú \ ˝À eTVæ ≤ fi¯ \ T, md” ‡ , md” º \
ÁbÕ‹ì<Ûä´+
2.6.06 dü s ¡ « •øå ± n_Û j · ÷ Hé \ ô|’
e´j·÷\T
πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ #Ó+~q e÷qe
es¡qT\ eT+Á‹‘·« XÊK <ë«sê düs¡«•øå±
n_Ûj·÷Hé(mdtmdtm) bÕs¡+uÛÑyÓTÆq|üŒ{Ï
qT+∫ 2007`08 es¡ ≈ £ L ns¡ T <Ó ’ q
düe÷#êsêìï ùdø£]+#·&yÉ TÓ qÆ ~. mdtmdtm
øÏ+<ä sêÁcÕºìøÏ yÓTT‘·Ô+ πø{≤sTT+|ü⁄\T 2007`08 es¡≈£L 3737 ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\T ø±>± $&ÉT<ä˝…’q~
e÷Á‘·+ 57XÊ‘·y˚T. n˝≤π> e´j·T+ #˚dæq~ 57 XÊ‘·+ e÷Á‘·y˚T. $&ÉT<ä \, e´j·T+ ‘·≈£îÿe>± ñ+&É{≤ìøÏ
41
ø±s¡D+ ìs¡«Vü≤D, neT\T≈£î dü+ã+~Û+∫q ø±s¡D≤˝Ò. M{Ï $wüj·T+˝À eT]+‘· düs¡fi¯‘·s¡yÓTÆq $<ÛëHê\
πø+Á<ä, sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«\T <äèwæº kÕ]+#ê*‡ ñ+~. Çø£ÿ&É y˚T+ #· ]Ã+#˚ n+X¯y˚T$T≥+fÒ e´j·T+ #˚dæq
yÓTT‘·Ô+˝À m+‘· y˚Ts¡≈£î ns¡TΩ˝…’q u≤\\≈£î #˚]+<äqï<˚. Ç~ ÁbÕ+rj·T yê{≤\T qyÓ÷<äT yê{≤\ <ë«sê
#˚j·T&É+ »]–+~. á ¬s+{Ï+{Ï eT<Ûë´ e´‘ê´dü+ mdtmdtm neT\T˝À ∫‘·Ô X¯ó~∆, ìs¡¢ø£å´+ >∑T]+∫q
düe÷#ês¡+ n_ÛdüTÔ+~. ‘Ó\+>±D˝À mdtmdtm ø±s¡´Áø£eT+ øÏ+<ä qyÓ÷<Ó ’q u≤\\ XÊ‘·+ 39 ñ+&É>±
e´j·T+ e÷Á‘·+ 36 XÊ‘êìπø |ü]$T‘·yÓTÆ+~. á $wüj·T+˝À ø√kÕÔ+Á<Ûä ø=+#·+ yÓTs¡T>±Z ñ+~. qyÓ÷<Ó’q
u≤\\T 40 XÊ‘·+ ñ+&É>± e´j·T+ 41XÊ‘·+ ñ+~. ‘˚&Ü dü«\Œ+>±H˚ ø£ì|æ+∫Hê ‘Ó\+ÄD ÁbÕ+‘·+˝À
u≤\\ô|’ e´j·T+ ‘·≈£îÿe>± ñ+&É≥+ ìs¡íj·÷‘·àø£+ ne⁄‘·T+~. dü+Á|ü<ëj·Tø£+>± ‘·≈£îÿe nø£åsêdü´‘· ñ
qï ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘êìøÏ $T–*q ÁbÕ+‘ê\ ø£+fÒ ø£˙dü+ mdtmdtm øÏ+<ä n~ÛÛø£ πø{≤sTT+|ü⁄\T #˚j·÷*‡
ñ+~. Ä $<Ûä+>±HÓ’Hê ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+˝À düe÷q+>± nø£åsêdü´‘· eè~∆øÏ neø±X¯+ ñ+≥T+~.
|òæ>∑sY 2.15
ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± mdtmdtm øÏ+<ä 2007`08 es¡≈£L $<ë´s¡Tú\ qyÓ÷<äT, e´j·T+
yÓqTø£ã&çq ÁbÕ+‘· Á>±+{Ÿ |òü+&é (_ÄsYõm|òt)
uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ <˚X¯ yê´|üÔ+>± õ˝≤¢\ n_Ûeè~∆ô|’ ‘·s¡#·÷ düM Tø£å #˚düTÔ+~. u≤>± yÓqTø£ã&çq õ˝≤¢\qT
>∑T]Ô+∫ yê{Ï n_Ûeè~∆øÏ n<äq|ü⁄ ì<ÛäT\qT πø{≤sTT+#ê\qï<˚ á düMTø£å ñ<˚›X¯+. C≤rj·T Á|üD≤[ø±
dü+|òTü + _ÄsYõm|òt |ü<øä∏ +£ øÏ+<ä n≥Te+{Ï õ˝≤¢\qT >∑T]ÔdTü +Ô ~. Á|üD≤[ø± dü+|òTü + d”ìj·TsY n~Ûø±s¡T\‘√
#·s¡Ã\ <ë«sê á >∑T]Ô+|ü⁄ »s¡T>∑T‘·T+~. _ÄsYõm|òt <˚X¯yê´|üÔ+>± 27 sêÁcÕº\ q+∫ 250 õ˝≤¢\qT
yÓqTø£ã&çq õ˝≤¢\T>± >∑T]Ô+∫+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î C≤rj·T Á>±MTD ñbÕ~Û |ü<∏äø£+ øÏ+<ä ø£esY ne⁄‘·Tqï
200 õ˝≤¢\T n˝≤π> ô|s¡T>∑T‘·Tqï ÁbÕ+rj·T ndüe÷q‘·\ Ä<Ûës¡+>± Ç+≥sY $TìÁd”º {≤dtÿ Á>∑÷|t
(◊myéT{Ïõ) >∑T]Ô+∫q 170 õ˝≤¢\T. #ê˝≤ es¡≈£L õ˝≤¢\T á ¬s+&ÉT ø±s¡´Áø£e÷\˝Àq÷\T ñ+{≤sTT.
n˝≤π> sêÁw”ºj·T XÊeT $ø±dt jÓ÷»q (ÄsYmdt$¬ø’), C≤rj·T |üìøÏ ÄVü ‰s¡+ |ü<∏äø£+(mHém|òtm|òt&ÉãT¢´|æ)
≈£L&Ü _ÄsYõm|òt |ü<∏äø£+˝À ø£*|æ ñ+{≤sTT. ˇø£ õ˝≤¢ yÓqTø£u≤≥T ‘·Hêìï Á|ü<Ûëq+>± eT÷&ÉT n+XÊ\
Ä<Ûës¡+>± >∑T]ÔkÕÔs¡T. 1. eékÕj·T ≈£L* |üì $\Te 2. eékÕj·T ≈£L* πs≥T, 3. õ˝≤¢˝À md”‡, md”º
»HêuÛ≤ XÊ‘·+. á eT÷&ÉT n+XÊ\ Ä<Ûës¡+>±Ç ˇø£ õ˝≤¢ yÓqTø£u≤≥T ‘·Hêïìï >∑T]ÔkÕÔs¡T. n˝≤π> õ˝≤¢˝À
rÁeyê<ä+ Ä<Ûës¡+>± Á|ü‘˚ÿø£ πødüT øÏ+<ä ≈£L&Ü õ˝≤¢ yÓqTø£u≤≥T ‘·Hêìï >∑T]ÔkÕÔs¡T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝Àì ◊<äT õ˝≤¢\T ìC≤e÷u≤<é, KeTà+, yÓT<äø˘, ø£Ø+q>∑sY, q˝§Z+&É õ˝≤¢\˝À rÁeyê<ä+
Á|üuÛ≤e+ m≈£îÿe>± ñ+&É≥+‘√ ôVA+eT+Á‹‘·« XÊK dæbòÕs¡düT\ y˚Ts¡≈£ î ÄsYmdtyÓ’ |ü<∏äø£+ øÏ+<ä≈£î
rdüT≈£îe#êÃs¡T. á ◊<äT õ˝≤¢\÷ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝Àìy˚ ø±e&É+ >∑eTHês¡à+. á rÁe yê<ä Á|üuÛ≤$‘·
õ˝≤¢\ ô(V’≤<äsêu≤<é $TqVü‰sTTùd)Ô »HêuÛ≤ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘· »HêuÛ≤˝À 49XÊ‘·+. Ç$ ø±≈£î+&Ü sêÁwü+º ˝À
Ç‘·s¡ n+XÊ\ Ä<Ûës¡+>± ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+ qT+∫ Hê\T>∑T õ˝≤¢\T, sêj· T\d”eT ÁbÕ+‘·+ qT+∫
42
eT÷&ÉT õ˝≤¢\T, ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+ qT+∫ ˇø£ õ˝≤¢ _ÄsYõm|òt C≤_‘ê˝À ñHêïsTT. yÓqTø£u≤≥T Ä<Ûës¡+>±
_õÄsYm|òt øÏ+<ä≈£î e#˚Ã »HêuÛ≤ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À 41XÊ‘·+ (ôV’≤<äsêu≤<é‘√ düVü‰), sêj·T\ d”eT˝À
74XÊ‘·+, ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+˝À øπ e\+ 7XÊ‘·+. ‘Ó\+>±D ÁÄ‘·+˝À yÓTT‘·+Ô »HêuÛ≤˝À 87XÊ‘·+_õÄsYm|òt
øÏ+<ä≈£î sê>± Ç+<äT˝À 46XÊ‘·+ rÁeyê<ä Á|üuÛ≤$‘· $uÛ≤>∑+ øÏ+<ä≈£î edüTÔ+~. n+fÒ sêj·T\d”eT
ÁbÕ+‘·+˝À m≈£îÿe XÊ‘·+, ‘·s¡Tyê‹ kÕúq+˝À ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+, ∫e]kÕúq+˝À ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+
sêÁwüº+˝À _õÄsYm|òt øÏ+<ä≈£î edüTÔHêïsTT.
2.6.08 eTVü‰‘êà>±+BÛ C≤rj·T Á>±MTD ñbÕ~Û

Vü‰MT |ü<∏äø£+ øÏ+<ä e´j·T+
C≤rj·T Á>±MTD ñbÕ~Û Vü‰MT |ü<∏äø£+ ù|<ä\≈£î
Ä<ëj·T+ düeT≈£Lπs+<äT≈£î ñ<˚›•+∫q ãèVü≤‘Y
|ü<∏äø±\˝À eTTKýÓTÆq~. á |ü<∏äø£+ eTTK´+>±
Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À ù|<ä\≈£î m+‘√ ñ|üj·TTø£Ô+.
á |ü<∏äø£+ Á|üø±s¡+ s√E≈£î 100 s¡÷bÕj·T\ ≈£L* #·|ü⁄Œq ns¡TΩ˝…’q ù|<ä\≈£î @&Ü~˝À ø£˙dü+ e+<ä
s√E\ |üìøÏ Vü‰MT ñ+≥T+~. á |ü<∏äø±ìøÏ #·≥ºã<ä∆‘· ø£*Œ+#ês¡T. 2008`09 dü+e‘·‡s¡+ qT+∫ á
|ü<∏äø£+ <˚X¯yê´|üÔ+>± neT\T˝ÀìøÏ e∫Ã+~. Ä+Á<Ûä Á|ü<˚XŸ˝À á |ü<∏äø±ìøÏ dü+ã+~Û+∫ ¬s+&˚fi¯¢ |üP]Ô
$esê\qT |òæ>∑sY 2.16˝À bı+<äT|üs¡#·&É+ »]–+~. <ëì Ä<Ûës¡+>± C≤rj·T Á>±MTD ñbÕ~Û Vü‰MT
|ü<øä∏ +£ neT\T ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+‘√ b˛*ùdÔ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À ø=+#·+ yÓTs¡T>±Z ñqï≥T¢ ne>∑‘e· TÚ‘·T+~.
C≤Ø nsTTq C≤uŸ ø±s¡T¶\ dü+K´, \_Û+∫q ≈£L* ñbÕ~Û, e´j·T+ Çe˙ï ≈£L&Ü ‘Ó\+>±D, sêj·T\d”eT
ÁbÕ+‘ê\˝À »HêuÛ≤ yê{≤ ø£+fÒ m≈£îÿe>± ñHêïsTT. nsTT‘˚ Ç~ ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+˝À ˇøÏ+‘· ‘·≈£îÿe>±
ñ+~. ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À kÕúìø£ ø£eT÷´ì{°\ <ë«sê Á>±MTD ñbÕ~Û Vü‰MT |ü <∏äø±ìøÏ ñqï ‘·≈£îÿe &çe÷+&éqT
dü÷∫düTqÔ ï≥T¢ #Ó|Œü e#·TÃ. m≈£îÿe |ü+≥\T ø±s¡D+>± ù|<ä\≈£î á ÁbÕ+‘·+˝À m≈£îÿe s√E\T |üì <=s¡ø&£ +É
≈£L&Ü ˇø£ ø±s¡D+ ø±e#·TÃ.
|òæ>∑sY 2.16
ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± C≤rj·T ñbÕ~Û Vü‰MT |ü<∏äø£+

2.6.09 yÓ÷{≤s¡T yêVü≤Hê\T, s√&É¢ bı&Ée⁄, s¡yêD≤
ˇø£ ÁbÕ+‘·+˝À ]õwüº¬s’q yÓ÷{≤s¡T yêVü≤Hê\ dü+K´ Ä]úø£ |ü]|ü⁄wæº øÏ, yê´bÕs¡ |ü⁄s√_Ûeè~∆øÏ, kÕ+|òæTø£
n_Ûeè~∆øÏ #·ø£ÿ{Ï dü÷∫ø£. Ä+Á<Ûä Á|ü<˚XŸ˝À $$<Ûä s¡ø±\ yÓ÷{≤s¡T yêVü≤Hê\T yÓTT‘·Ô+ 9.2 $T*j·TqT¢ ñ
HêïsTT. á øÏ+~ Á|ükÕÔeq Á|ü‹ yÓsTT´ »HêuÛ≤≈£î ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± ñqï $$<Ûä s¡ø±\ yÓ÷{≤s¡T yêVü≤Hê\
dü+K´ m˝≤ ñ+<äqï<ëìøÏ dü+ã+~Û+∫q~. $$<Ûä s¡ø±\ yêVü≤Hê\T yê{Ï ñ|üjÓ÷>±ìï ã{Ïº á øÏ+~
πø≥>∑]\T>± $uÛÑõ+#·e#·TÃ.
43
1. ≥÷ M\sY‡ (yÓ÷{≤s¡T ôdø’ fiÏ ó¯ ,¢ dü÷ÿ≥s¡T,¢
yÓ÷ô|&ÉT¢,
2. bò˛sY M\sY‡ (ø±s¡T¢, y˚qT¢ ‘·~‘·sê\T
3. bò˛sY &ÉãT¢´õ, düs¡≈£î s¡yêD≤ uÛ≤Ø
yêVü≤Hê\T, ÁπøqT¢ ‘·~‘·sê\T.
Ç‘·s¡ yêVü≤Hê\T (Ä{À ]øå±\T, y˚Tø°‡
πøuŸ\T, Á{≤ø£ºs¡T¢ (#·÷. |òæ>∑sY 2.17)
yÓ÷{≤s¡T yêVü≤Hê\ dü+K´ $wüj·T+˝À
ôV’ ≤ <ä s êu≤<é Á|ü < ∏ ä e T kÕú q +˝À ñ+~.
ôV’≤<äsêu≤<éqT $TqVü‰sTT+∫ ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À
yÓ ÷ {≤s¡ T yêVü ≤ Hê\ dü + K´qT b˛*ùdÔ
‘Ó\+>±D˝À ≈£L&Ü yê{Ï dü+K´ ø√kÕÔ+Á<Ûä‘√ düe÷q+>± ñ+~. nsTT‘˚ sêj·T\d”eT e÷Á‘·+ nìï s¡ø±\
yÓ÷{≤s¡T yêVü≤Hê\T $T–*q ¬s+&ÉT ÁbÕ+‘ê\‘√ b˛*ùdÔ ‘·≈£îÿe.
|òæ>∑sY 2.17
Á|ü‹ yÓsTT´ »HêuÛ≤≈£L ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± yÓ÷{≤s¡T yêVü≤Hê\ dü+K´
2.6.10 s√&ÉT¶ dü<äTbÕj·T+

sêÁwüº+˝Àì eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\˝À $$<Ûä s¡ø±\ s√&É¢ |ü]dæú‹ì >∑eTìùdÔ....s√&É¢qT eT÷&ÉT s¡ø±\T>±
$uÛÑõ+#·e#·TÃ. C≤rj·T s¡Vü≤<ës¡T\T, sêÁwüº s¡Vü≤<ës¡T\T (|æ&ÉãT´&ç), Á>±MTD(|ü+#êj·Tr) s√&ÉT¢. s√&É¢
j·÷»e÷q´+, ìs¡«Vü≤D Ä<Ûës¡+>± á $uÛÑ»q ñ+≥T+~. nsTT‘˚ yê´bÕs¡, e÷¬sÿ{Ÿ, »HêuÛ≤ Ä<Ûës¡+>±
M{Ï˝À >∑TD≤‘·àø£yÓTÆq ‘˚&Ü\T ñ+{≤sTT. á Á|ükÕÔeq˝À ôV’≤<äsêu≤<é s√&É¢ düe÷#êsêìï |ü]>∑D˝ÀìøÏ
rdüTø√˝Ò<Tä . m+<äTø£+fÒ Ä ÁbÕ+‘·+˝À s√&É¢ $ìjÓ÷>∑+ n‘·´~Ûø+£ >± ñ+&É≥y˚T ø±s¡D+. Ç{°e* ø±\+˝À
C≤rj·T s¡Vü≤<ës¡T\ dü+K´ ‘Ó\+>±D‘√ b˛*ùdÔ ø√kÕÔ+Á< sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘·+˝À #ê˝≤ m≈£îÿe. (|òæ>∑sY
2.18m). Ç~ |üP]Ô>± uÛÖ>√[ø£+>± ø√kÕÔ+Á<Ûä≈£î ñqï kÕqT≈£L\‘· e˝Ò¢ kÕ<Ûä´|ü&ç+~. m+<äTø£+fÒ dü«s¡í
#·‘·Ts¡T“¤» C≤rj·T s¡Vü≤<ë] á ¬s+&ÉT ÁbÕ+‘ê\ >∑T+&Ü kÕ>∑T‘·T+~. ø±>± sêÁwüº s¡Vü≤<ës¡T\ $kÕÔs¡í+
sêj·T\d”eT, ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘ê\‘√ b˛*ùdÔ ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À m≈£îÿe>± ñ+~. (|òæ>∑sY 2.18_). Á|ü»\≈£î
dü+ã+~Û+∫q+‘· es¡≈£L m≈£îÿe XÊ‘·+ »HêuÛ≤ Á>±e÷\˝À ìedædüTÔ+{≤s¡ T. n+fÒ |ü+#êj·Tr\˝À.
|ü+#êj·Tr s√&ÉT¢ Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À ìedæ+#˚ Á|ü»\Jeq dæ‹ú >∑‘T· \≈£î <äsŒ¡ D+ |ü&‘É êsTT. á $<Û+ä >±
#·÷ùdÔ Á>±MTD s√&É¢ $wüj·T+˝À ‘Ó\+>±D eTT+<ä+»˝À ñ+~. yêdüÔe+>± #ÓbÕŒ\+fÒ Á>±MTD s√&É¢
$wüj·T+˝À ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+ ø√kÕÔ+Á<Ûä ø£+fÒ eTT+<ä+»˝À ñ+~. >∑‘· ¬s+&ÉT <äXÊu≤›\T>± ‘Ó\+>±D
ÁbÕ+‘·+˝À Á>±MTD?s√&É¢ b˛&Ée⁄ >∑D˙j·T+>± ô|]–+~. (|òæ>∑sY 2.18dæ) @ $<ÛäyÓTÆq s√&ÉT¶, m≥Te+{Ï
yêVü≤Hê\ s¡B› nqï<ëìï ã{Ïºs¡yêD≤ $wüj·T+˝À ˇø£ düŒwüºyÓTÆq ne>±Vü≤q≈£î sêe&ÜìøÏ M\e⁄‘·T+~.
44
ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± Á|ü‹ yÓsTT´ øÏ˝ÀMT≥s¡¢≈£î s√&ÉT¶ bı&Ée⁄
ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± Á|ü‹ yÓsTT´ øÏ˝ÀMT≥s¡¢≈£L |æ&ÉãT¢´ s√&É¢ bı&Ée⁄
ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± Á|ü‹ yÓsTT´ øÏ˝ÀMT≥s¡¢≈£L |ü+#êj·Tr s√&É¢ bı&Ée⁄
ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± Á|ü‹ øÏ˝ÀMT≥sY s√&ÉT¶ô|’ yêVü≤Hê\T
45
s¡yêD≤ $düèÔ‹ @ y˚Ts¡≈£î ñ+~ nqï $wüj·T+ Ä ÁbÕ+‘·+˝À ñqï s√&ÉT¢ , yê{Ïô|’ sêø£b˛ø£\T kÕ–+#˚
yêVü≤Hê\qT ã{Ïº ‘˚\TÃø√e#·TÃ. (|ò>æ s∑ Y 2.18&ç). sêÁwü+º ˝À ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À $T–*q s¬ +&ÉT ÁbÕ+‘ê\‘√
b˛*ùdÔ C≤rj·T s¡Vü≤<ës¡T\ $ìjÓ÷>∑+ n‘·´~Ûø£+>± ñ+~. sêÁwüº s¡Vü≤<ës¡T\ $wüj·T+˝À ‘Ó\+>±D
ø√kÕÔ+Á<Ûä‘√ düe÷q+>± ñ+~. nsTT‘˚ |ü+#êj·Tr s√&É¢ $wüj·T+˝À e÷Á‘·+ ‘Ó\+>±D, sêj·T\d”eT
ÁbÕ+‘ê\ ø£+fÒ ø√kÕÔ+Á<Ûä eTT+<ä+»˝À ñ+~.
2.7 eékÕj·T+`kÕ>∑T˙{Ï edü‹`ñ‘êŒ<äø£‘·

2.7.01
Ä+Á<Û ä Á |ü < ˚ X Ÿ ˝ À \ø£ å ˝ ≤~ eT+~ ¬ s ’ ‘ · T \T, ≈£ L ©\≈£ î Ç|ü Œ {Ï ø ° eékÕj· T y˚ T ÁbÕ<∏ ä $ Tø£
JeHê<Ûës¡+.1956`2009eT<Ûä´ ø±\+˝À yÓTT‘·Ô+ eékÕj·T uÛÑ÷$T˝À e∫Ãq e÷s¡TŒ\qT dü÷ú\+>±
>∑eTìùdÔ >√<ëe], ø£ècÕí q<äT\ <ë«sê n+<˚ düVü≤» kÕ>∑T˙{Ï eqs¡T ø±s¡D+>± ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘êìøÏ
$T–*q ¬s+&ÉT ÁbÕ+‘ê\ ø£+fÒ ø=+#·+ m≈£îÿe Á|üjÓ÷»q+ #˚≈£L]+<äqï~ ì]«yê<ë+X¯+. 2008`09
eT<Ûä´ ø±\+˝À ø=kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+˝À yÓTT‘·Ô+ kÕ>∑TuÛÑ÷$T 5.3 $T*j·THé ôV≤ø±ºs¡T¢ ø±>± 1956`60 eT<Ûä´
ø±\+˝À n~ 4.2 $T*j·THé ôV≤ø±ºsT¡ >¢ ± ñ+~. n+fÒ >∑‘· ◊<äT <äXÊu≤›\˝À Ç~ 20 XÊ‘·+ ô|]–+~. n<˚
‘Ó\+>±D?ÁbÕ+‘êìï rdüT≈£î+fÒ 1956`60 eT<Ûä´ ø±\+˝À yÓTT‘·Ô+ kÕ>∑TuÛÑ÷$T 4.8 $T*j·THé ôV≤ø±ºs¡T¢
ñ+&É>± n~ 2006`09 Hê{ÏøÏ ◊<äT $T*j·THé ôV≤ø±ºs¡¢≈£î ô|]–+~. n+fÒ á ◊<äT <äXÊu≤›\˝Àq÷
‘Ó\+>±D˝À kÕ>∑TøÏ+<ä ñqï uÛÑ÷$T πøe\+ 5XÊ‘·+ ô|]–+~. nsTT‘˚ sêj·T\d”eT $wüj·T+ rdüT≈£î+fÒ
á ◊<äT <äXÊu≤›\˝À kÕ>∑TøÏ+<ä ñqï?uÛ÷Ñ $T 6XÊ‘·+ ‘·–+Z <äì ‘˚*+~. 2006`09 Hê{ÏøÏ sêj·T\d”eT˝À
kÕ>∑TøÏ+<ä ñqï uÛÑ÷$T 3$T*j·THé ôV≤ø±ºs¡T¢ e÷Á‘·y˚T.
yÓTT‘·+Ô MT<ä á ◊<äT <äXÊu≤›\˝Àq÷ kÕ>∑TøÏ+<ä ñqï uÛ÷Ñ $T $wüj÷· ìøÏ eùdÔ n~ ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+˝À
ô|s¡T>∑T<ä\ ø£ì|æùd,Ô ‘Ó\+>±D˝À eè~∆ dü+Ô _Û+∫b˛sTT+<ä˙, sêj·T\d”eT˝À >∑D˙j·T+>± ‘·–+Z <ä˙ ‘˚*+~.
nsTT‘˚ eékÕj·T+˝À eè~∆ì ˝…ø£ÿ>∑{≤º\+fÒ kÕ>∑T˙{Ï edü‹, ñ‘êŒ<äø £‘·\qT ≈£L&Ü ø£*|æ |ü]>∑D˝ÀìøÏ
rdüTø√yê*‡ ñ+≥T+~.
fÒãT˝Ÿ 2.3 Ä+Á<Ûä Á|ü<˚XŸ˝À ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± yÓTT‘·Ô+ yÓTT‘·Ô+ eékÕj·T uÛÑ÷$T
46
2.7.02
kÕ>∑T˙{Ï edü‹˝À eè~∆
eékÕj·T eè~∆˝À kÕ>∑T˙{Ï~ ø°\ø£ bÕÁ‘· nq&É+˝À m≥Te+{Ï dü+<˚V≤ü + ˝Ò<Tä . eTTK´+>± eékÕj·T+
yê‘êes¡D+, es¡¸bÕ‘·+ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç ñqï |ü]dæú‘·T\˝À kÕ>∑T{°ì \uÛÑ´‘· eékÕj·T+˝À n‘·´+‘· ø°\ø£
47
uÛÑ÷$Tø£ b˛wædüTÔ+~. kÕ>∑T˙{Ï \uÛÑ´‘·˝À Á|ü<Ûëq+>± eT÷&ÉT e÷sêZ \T ñHêïsTT. n$ 1. ø±\Te\ <ë«sê,
2. {≤´+≈£î\ <ë«sê, 3. eékÕj·T u≤e⁄\ <ë«sê. Ä+Á<Ûä Á|ü<˚XŸ˝À á eT÷&ÉT e÷sêZ\ <ë«sê kÕ>∑T˙{Ï
edü‹˝À eè~∆ ø£ì|ædüTÔqï~. eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\˝Àq÷ ≈£L&Ü eè~∆ ø£ì|æd üTÔqï~.
2.7.03 kÕ>∑T˙{Ï edü‹ ñqï ìø£s¡ ÁbÕ+‘·+(mHé◊m)
ø√kÕÔ+Á<Ûä, ‘Ó\+>±D, sêj·T\d”eT Ç˝≤ eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\˝Àq÷ kÕ>∑T˙{Ï edü‹ ñqï ìø£s¡ ÁbÕ+‘·+˝À
eè~∆ ø£ì|ædTü qÔ ï~.1956`60 qT+∫ 2006`09 eT<Û´ä ø±\+˝À ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À mHé◊m s¬ {Ï+º ô|+’ ~.
1956`60˝À kÕ>∑T˙{Ï edü‹ ñqï ìø£s¡ uÛÑ÷$T 0.8 $T*j·THé ôV≤ø±ºs¡¢sTT‘˚ 2006`09 Hê{ÏøÏ n~ 1.7
$T*j·THé ôV≤ø±ºs¡¢≈£î ô|]–+~. n+fÒ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À mHé◊m 113XÊ‘·+ eè~∆ ñ+~. n<˚
düeTj·T+˝À ø√kÕÔ+Á<Ûä, sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘ê\˝À mHé◊m eè~∆ ‘·≈£îÿe>± ñ+~. ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+˝À
mHé◊m eè~∆ 30XÊ‘·+>± ñ+fÒ sêj·T\d”eT˝À Ç~ 55XÊ‘·+>± ñ+~. ø√kÕÔ+Á<Ûä, sêj·T\d”eT\‘√
b˛*ùdÔ 1970e <äX¯ø£+ eT<Ûä´ ø±\+˝À ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À mHé◊m eè~∆ >∑D˙j·T+>± ñ+~.
2.7.04 Ç]π>wüHé Ç+f…ì‡{°

kÕ>∑T˙{Ï eè~∆ì düeTÁ>∑+>± ns¡+∆ #˚dTü ø√yê\+fÒ yÓTT‘·+Ô eékÕj·T uÛ÷Ñ $T˝À m+‘· Md”sÔ êíìøÏ düeTè~∆>±
kÕ>∑T˙s¡T n+<äT‘√+<äqï $wüj·÷ìï >∑eTì+#ê*. n+fÒ yÓTT‘·Ô+ eékÕj·T uÛÑ÷$T`kÕ>∑T˝À ñqï uÛÑ÷$T
ìwüŒ‹Ô MT<ä kÕ>∑T˙{Ï \uÛÑ´‘· eè~∆ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~.1956˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Ä$s¡“¤$+∫q düeTj·T+˝À
ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘êìøÏ n‘·´~Ûø£+>± 44.7XÊ‘êìøÏ kÕ>∑T˙{Ï \uÛÑ´‘· ñ+&É>±, n~ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À
17.2XÊ‘·+, sêj·T\d”eT˝À 14.7XÊ‘·+ ñ+~. nsTT‘˚ 2008`09 Hê{ÏøÏ Ç~ ø√kÕÔ+Á<Û˝ä À 60.6XÊ‘êìøÏ,
50.4XÊ‘êìøÏ eè~∆ #Ó+<ä>± sêj·T\d”eT˝À e÷Á‘·+ á eè~∆ πøe\+25.3 XÊ‘êìπø |ü]$T‘·yÓTÆ+~.
sêj·T\d”eT, ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘ê\˝À kÕ>∑T˙{Ï \uÛÑ´‘· eè~∆ 16XÊ‘·+ bÕsTT+≥¢≈£î ô|]–‘˚ ‘Ó\+>±D
ÁbÕ+‘·+˝À e÷Á‘·+ Ç~ >∑D˙j·T+>± 33XÊ‘·+ bÕsTT+≥¢≈£î ô|]–+~. 1980 <äX¯ø£+ eT<Ûä´ ø±\+
qT+∫ ¬s+&ÉTqïs¡ <äXÊu≤›\ ø±\+˝À ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À kÕ>∑T˙{Ï \uÛÑ´‘· ¬s{Ïº+|üsTT´+~.
2.7.05 kÕ>∑T˙{Ï \uÛÑ´‘· $<Ûëq+ ˝Ò<ë Ä<Ûës¡+

bÕ+Á‘ê\ yêØ>± mHé◊m $$<Ûä ˙{Ï eqs¡T\ <ë«sê m˝≤ eè~∆ #Ó+~+<äqï~ eTTK´+. ÄsTT‘˚
kÕ>∑T˙{Ï \uÛÑ´‘· neø±XÊ\ $wüj·T+˝À uÛÑ$wü´‘Y˝À eè~∆ neø±XÊ\‘√ bÕ≥T>± düVü≤» ø±s¡D≤˝Ò á
$wüj·T+˝À ÁbÕ<Ûëq´‘· dü+‘·]+#·T≈£îHêïsTT. ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À ñ‘·Ôs¡ uÛ≤>∑+ >√<ëe] qB »˝≤\ <ë«sêq÷,
<äøDåÏ ÁbÕ+‘·+ ÁøÏcÕí qB <ë«sêq÷ kÕ>∑T˙{Ïì bı+<äT‘·THêïsTT. n+‘˚ ø±≈£î+&Ü düV≤ü » n+XÊ\T kÕ>∑T˙{Ï
\uÛÑ´‘·qT $düÔ]+#·Tø√e&ÜìøÏ neø±XÊ\qT ø£*ŒdüTÔHêïsTT. eTTK´+>± ø±\Te\ eédüú. ø±\Te\ <ë«sê
kÕ>∑T˙{Ï neø±XÊ\qT m≈£îÿe kÕúsTT˝À $ìjÓ÷–+#·T≈£îH˚ neø±X¯+ ñ+&É≥+ &Ó˝≤º ÁbÕ+‘êìøÏ düV≤ü »+>±
n+~q neø±X¯+. n<˚ düeTj·T+˝À ‘Ó\+>±D, sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘ê\≈£î qB»˝≤\ \uÛÑ´‘· n+‘·>±
˝Òø£b˛e&É+‘√ ø±\Te\ <ë«sê kÕ>∑T˙{Ï \uÛÑ´‘·≈£î n+‘·>± neø±X¯+ ñ+&É<äT. nsTT‘˚ ‘Ó\+>±D‘√
48
b˛*ùdÔ sêj·T\d”eT˝À á neø±X¯+ eT]+‘· ‘·≈£îÿe. n+fÒ Ä+Á<Ûä Á|ü<˚ XŸ yÓTT‘·Ô+˝À @ $<ÛäyÓTÆq kÕ>∑T˙{Ï
edü‹¬ø’Hê sêj·T\d”eT˝À n‹ ‘·≈£îÿe neø±XÊ\T ñHêïsTT.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Ä$sê“¤e düeTj·T+˝À ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+˝À eT÷&ç+≥ ¬s+&ÉT e+‘·T\ eékÕj·T uÛÑ÷$TøÏ
ø±\Te\ <ë«sê kÕ>∑T˙{Ï \uÛÑ´‘· ñqï~. n<˚ düeTj·T+˝À ‘Ó\+>±D˝À 16XÊ‘·+, sêj·T\d”eT˝À
19XÊ‘·+ eékÕj·T uÛÑ÷$TøÏ ø±\Te\ <ë«sê kÕ>∑T˙s¡T \uÛÑéTÚ‘·Tqï~. nsTT‘˚ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À
{≤´+≈£î\ <ë«sê kÕ>∑T˙{Ï \uÛÑ´‘· 1957˝À 64XÊ‘·+ ñ+&É>± Ä+<√fi¯qø£ s¡+>± n~ 2008`09 Hê{ÏøÏ
12XÊ‘êìøÏ |ü&çb˛sTT+~. sêj·T\d”eT˝À ≈£L&Ü Ç<˚ |ü]dæú‹. ñ|ü]‘·\ ˙{Ï \uÛÑ´‘· >∑D˙j·T+>±
|ü&çb˛e&ÜìøÏ ø±s¡D+ kÕ>∑T˙{Ï nedüsê\ ø£+fÒ Ç‘·s¡ nedüsê\≈£î m≈£ îÿe>± uÛÑ÷>∑s¡“¤ »˝≤\qT
$ìjÓ÷–+#·&yÉ T˚ ø±s¡D+. nsTT‘˚ ◊<äT <äXÊu≤›\ ø±\+˝À ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+˝À ø±\Te\ <ë«sê kÕ>∑T˙{Ï
49
$ìjÓ÷>∑+, n˝≤π> {≤´+ø£s¡¢ <ë«sê kÕ>∑T˙{Ï $ìjÓ÷>∑+ ≈£L&Ü |ü~ XÊ‘·+ ‘·–Z+~. n<˚ düeTj·T+˝À
1955`56 Hê{ÏøÏ n‹ ‘·≈£îÿe>± n+fÒ 4XÊ‘·+>± ñqï uÀs¡¢ <ë«sê kÕ>∑T˙{Ï $ìjÓ÷>∑+ á ◊<äT
<äXÊu≤›\˝À 25XÊ‘êìøÏ ô|s¡>∑&É+ $X‚wü+.
düV≤ü »+>± ñqï neø±XÊ\ ø±s¡D+>± uÛ÷Ñ >∑s“¡ ,¤ ñ|ü]‘·\ »˝≤\ <ë«sê kÕ>∑T˙{Ï \uÛ´Ñ ‘·≈î£ ø√kÕÔ+Á<Û˝ä À
m≈£îÿe neø±XÊ\T ñHêïsTT. n<˚ düeTj·T+˝À ‘Ó\+>±D sêj·T\d”eT˝À kÕ>∑T˙{Ï \uÛÑ´‘· n‘·´~Ûø£+>±
uÛÑ÷>∑s¡“¤»˝≤\ô|’H˚ n<Ûës¡|ü&ç ñ+~.
|òæ>∑sY 2.22
‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À mHém◊≈£î Ä<Ûës¡+
|òæ>∑sY: 2.23 sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘·+˝À mHé◊m≈£î Ä<Ûës¡+
|òæ>∑sY 2.24 ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+˝À mHé◊m Ä<Ûës¡+
2.7.06 uÛÑ÷$T ñ‘êŒ<äø£˝À e÷s¡TŒ\T

ˇø£ uÛÖ>√[ø£ ÁbÕ+‘·+˝À eékÕj·T+ eè~∆øÏ uÛÑ÷$T ñ‘êŒ<äø£‘· eT+∫ dü÷∫ø£>± #Ó|üŒe#·TÃ. <ëì
Ä<Ûës¡+>± eékÕj·T ñ‘·Œ‹ÔøÏ \_Û+#˚ $\TeqT s¡÷bÕj·T\˝À ˝…øÿÏ +#·e#·TÃ. ôV≤ø±ºsT¡ ìø£s¡ kÕ>∑TuÛ÷Ñ $T˝À
ñ‘êŒ<äø£‘· 1990`93˝À sêÁwüº+˝Àì eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\˝Àq÷ dæús¡+>± ñ+fÒ yÓTT‘·Ô+ ñ‘êŒ<äø£‘· e÷Á‘·+
eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\˝Àq÷ ≈£L&Ü >∑D˙j·T+>± ô|]–+~. 1962`65 eT<Û´ä ø±\+˝À uÛ÷Ñ $T <Ûsä ¡ ‘Ó\+>±D˝À
n‘·´\Œ+>± 3320 s¡÷bÕj·T\T ñ+&É>±, sêj·T\d”eT˝À n~ 4795>± ñ+~. ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À n‘·´~Ûø£+>±
7422 s¡÷bÕj·T\T ñ+~.
50
nsTT‘˚ uÛ÷Ñ $T $\Te ô|s¡T>∑T<ä\ sêÁwü+º ˝Àì eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\˝Àq÷ ˇπø $<Û+ä >± ñ+~. ñ<ÛëVü≤s¡D≈£î
1962`65‘√ b˛*ùdÔ 2003`06 Hê{ÏøÏ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À uÛÑ÷$T $\Te 327XÊ‘·+ ô|]–‘˚ ñ
+fÒ n<˚ ø±\+˝À ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À 149XÊ‘·+, sêj·T\d”eT˝À 84 ô|]–+~. eTs√ $<Ûä+>± #ÓbÕŒ\+fÒ
1962`65 eT<Ûä´ø±\+˝À ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À uÛÑ÷$T $\Te‘√ b˛*ùdÔ ‘Ó\+>±D˝À dü>∑+ ø£+fÒ ‘·≈£îÿe ñ+&É>±
2003`06 Hê{ÏøÏ ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À uÛÑ÷$T $\Te‘√ b˛*ùdÔ ‘Ó\+>±D Hê\T–+≥ eT÷&√+‘·T\T ô|]–+~.
n+fÒ >∑‘· ◊<äT <äXÊu≤›\˝À ‘Ó\+>±D >∑D˙j·TyÓTÆq eè~∆ kÕ~Û+∫+~. <Ûëq´+, y˚s¡TX¯q>∑, |ü‹Ô ñ
‘êŒ<äø£‘·\˝À 1956 qT+∫ 2006 es¡≈£L »]–q eè~∆ì 2.3 |ü≥+˝À #·÷|æ+#·&É+ »]–+~. Bìì ã{Ïº
‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À n_Ûeè~∆ nq÷Vü≤´+>± ô|]–+<äì ne>∑‘e· TÚ‘·T+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î <Ûëq´+ $wüjT· +˝À
‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À 1956`65`1965`75 eT<Ûä´ ø±\+˝À ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À ôV≤ø±ºs¡T≈£î <Ûëq´+
ñ‘êŒ<äø£‘· 70 XÊ‘·+ eè~∆ #Ó+<ä>± n<˚ düeTj·T+˝À ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À 39, sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘·+˝À 20XÊ‘·+
eè~∆ e÷Á‘·y˚T »]–+~. n<˚ ø±\+˝À y˚s¡TXËq>∑, |ü‹Ô ñ‘êŒ<äø£‘· ø√kÕÔ+Á<Ûä ø£+fÒ ø=~›>± m≈£îÿe,
sêj·T\d”eT‘√ b˛*ùdÔ u≤>± m≈£îÿe nqT≈£L\yÓTÆ dæú‹ ø£ì|æ+∫+~. Bìì ã{Ïº >∑‘· ◊<äT <äXÊu≤›\˝À
ø√kÕÔ+Á<Ûä, sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘ê\‘√ b˛*ùdÔ ôV’≤<äsêu≤<éqT $TqVü‰ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘· Jeq Á|üe÷D≤\T
ìdü‡+<˚Vü≤+>± yÓTs¡T>∑T|ü&Ü¶j·Tì ‘˚\T‘√+~.
2.7.07 uÛÑ÷ ø£eT‘ê\TsêÁwüº+˝À Ç|üŒ{Ïø° 60 XÊ‘·+ eT+~ eékÕj·T+˝ÀH˚ ñbÕ~Û bı+<äT‘·THêïs¡T.
ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± uÛÑ÷ ø£eT‘ê\T @ $<Ûä+>± ñHêïjÓ÷ ‘Ó\TdüTø√e&É+ eTTK´+. uÛÑ÷ø£eT‘ê\ $wüj·T+˝À
n+‘·s¡+ ñ+<äqï dü+>∑‹ düTdüŒwüº+. uÛÑ÷ø£eT‘·+ $d”Ôs¡í+, yêdüÔe+>± kÕ>∑T˝À ñqï uÛÑ÷$T eT<Ûä´ e´‘ê´dü+
ñqï~. ‘Ó\+>±D, sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘ê\˝À ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+˝À #·÷ùd Ô ˝Ò+&é ôVA*¶+>¥ $d”Ôs¡í+
dü>∑≥Tq m≈£îÿe>± ñ+~. ‘Ó\+>±D˝À 1.3 ôV≤ø±ºs¡T¢>±q÷, sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘·+˝À 1.6 ôV≤ø±ºs¡T¢>±q÷
ñ+~. nsTT‘√ ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+˝À e÷Á‘·+ Ç~ ‘·≈£îÿe>± ñ+~. dü>∑≥ Tq 0.9ôV≤ø±ºs¡T¢>± ñ+~.
(f…ãT˝Ÿ 2.4). ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À yÓTT‘·Ô+ kÕ>∑T uÛÑ÷$T˝À 57XÊ‘·+ uÛÑ÷$T $d”Ôs¡í+ 2 ôV≤ø±ºs¡¢ ø£+fÒ ‘·≈£îÿe>± ñ
+~. Ç<˚ sêj·T\d”eT˝À nsTT‘˚ 41XÊ‘·+, ‘Ó\+>±D˝À 46XÊ‘·+>± ñ+~. n<˚ $<Û+ä >± ô|<ä› uÛ÷Ñ ø£eT‘ê\
uÛ≤>∑+ ≈£L&Ü sêj·T\d”eT, ‘Ó\+>±D\‘√ b˛*ùdÔ ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À ‘·≈£îÿe>± ñ+~. nsTT‘˚ yÓTT‘·Ô+ eékÕj·T
uÛÑ÷$T˝À kÕ>∑T˙{Ï edü‹ ñqï uÛÑ÷$T $wüj·T+ e<ä›≈£î e#˚Ãdü]øÏ ÄX¯ Ãs¡´ø£s¡yÓTÆq ‘˚&Ü ø£ì|ædüTÔqï~.
ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À kÕ>∑T˝À ñqï eékÕj·T uÛÑ÷$T˝À <ë<ë|ü⁄ 56XÊ‘·+ uÛÑ÷$TøÏ kÕ>∑T˙{Ï edü‹ ñqï~. n<˚
‘Ó\+>±D˝À 44XÊ‘·+, sêj·T\d”eT˝À n‘·´\Œ+>± 24XÊ‘·+ uÛÑ÷$TøÏ kÕ>∑T˙{Ï edü‹ ñ+~.
51
fÒãT˝Ÿ 2.4
ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± kÕ>∑T˝À ñqï uÛÑ÷ ø£eT‘ê\T (2005`06)
2.8 $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+

2.8.01. ˇø£ ÁbÕ+‘· n_Ûeè~∆øÏ, |ü⁄s√>∑‹øÏ $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+, $<äT´‘Y \uÛÑ´‘· eT+∫ dü÷∫ø£\T. á
#·s¡Ã˝À
1)eékÕj·T+ ø√dü+ $<äT´‘Y?$ìjÓ÷>∑+, 2). ˝Àf…q¸Hé $<äT´‘Y, 3). ôV’≤HÓq¸Hé $<äT´‘Y >∑T]+∫
Á|ükÕÔ$kÕÔeTT. ∫e] ¬s+&ÉT $uÛ≤>±\T Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝Àì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\˝À HêDýÓTÆq $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+
>∑T]+∫ ‘Ó*j·TCÒkÕÔsTT.
2.8.02 2008`09 dü+e‘·‡sêìøÏ $<äT´‘Y ø£HøÓ Hå£ é ˇøÏÿ+{ÏøÏ $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+ eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\˝Àq÷
ˇø£ rs¡T>± ñ+~. nsTTq|üŒ{Ïø° Ç~ sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘·+˝À m≈£îÿe>±, ‘·s¡Tyê‘· kÕúq+˝À ‘Ó\+>±q,
‘·≈£îÿe>± Ä+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+˝À ñ+~. sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘·+˝À ˇø√ÿ $<äT´‘Y ø£HÓø£åHé≈£î 646 øÏ˝Àyê≥¢
$ìjÓ÷>∑+ ñ+&É>±, ‘Ó\+>±D?ÁbÕ+‘·+˝À n~ 5920 øÏ˝Àyê≥¢>± ñ+~. ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+˝À5797
øÏ˝Àyê≥¢>± ñ+~. nsTT‘˚ $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+ <ë«sê ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+ n~Ûø£+>± \_∆bı+~+~. ñ
<ëVü≤s¡D≈£î 1975`75˝À $<äT´‘Y ø£HÓø£åHé ˇøÏÿ+{ÏøÏ $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+ 1898 øÏ˝Àyê≥T¢>± ñ+&É>±
2008`09 Hê{ÏøÏ n~ 5920 øÏ˝Àyê≥¢≈£î ô|]–+~. n+fÒ eT÷&ç+‘·\T ô|]–+<äqïe÷≥. n<˚
düeTj·T+˝À ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+˝À e÷Á‘·+ 3323 øÏ˝Àyê≥¢ qT+∫ 5797 øÏ˝Àyê≥¢≈£î n+fÒ 1.8 ¬s≥T¢
ô|]–+<äqïe÷≥.
Ç<˚ düeTj·T+˝À sêÁwüº+˝ÀH˚ n‘·´+‘· ‘·≈£îÿe es¡¸bÕ‘·+ qyÓ÷<äj˚T´ sêj·T\d”eT˝À $<äT´‘Y ø£HÓø£åHé≈£î
$<äT´‘Y?$ìjÓ÷>∑+ eT÷&ç+‘·\T e÷Á‘·y˚T ô|]–+~. ôV≤ø±ºs¡T≈£î $<äT´‘Y $ìjÓ÷>±ìï >∑eTq+˝ÀìøÏ
rdüT≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&Ü Ç<˚ $<ÛäyÓTÆq |ü]dæú‹ ø£ì|æ+∫+~. ‘Ó\+>±D˝À eékÕj·÷ìøÏ kÕ>∑T˙{Ïì
n+~+#˚+<äT≈£î $ìjÓ÷–+∫q $<äT´‘Y 1974`75˝À 260 øÏ˝Àyê≥T¢>± ñ+&É>± n~ 2008`09Hê{ÏøÏ
4930 øÏ˝Àyê≥¢≈£î ô|]–+~. n+fÒ 18 ¬s≥T¢ ô|]–+<äqï e÷≥. n<˚ $<Ûä+ >± ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+˝À á
ô|s¡T>∑T<ä\ |ü~ ¬s≥T¢ e÷Á‘·y˚T ñ+~. sêj·T\d”eT $wüj·÷ìøÏ eùdÔ n~ 16XÊ‘·+>± ñ+~.
2.8.03 eékÕj·T+ ø√dü+ ˝Àf…q¸Hé, ôV’≤f…q¸Hé?$<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+ rs¡T ‘ÓqTï\qT á øÏ+~ $<Ûä+>±
ñHêïsTT. ˝Àf…q¸Hé, ôV≤f…q¸Hé $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+˝À ô|s¡T>∑T<ä\ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À düe÷q+>±H˚ ñ
+&É>± ‘Ó\+>±D˝À ˇø£ÿ ôV’≤<äsêu≤<é q>∑sêìøÏ e÷Á‘·y˚T >∑D˙j·TyÓTÆq ô|s¡T>∑T<ä\ ø£ì|æ+∫+~.
(|òæ>∑sY 2.26, 2.27, 2.28)
52
fÒãT˝Ÿ 2.25m ( ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± $$<Ûä s¡ø±\ $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+)
m) eékÕj·T $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+.
fÒãT˝Ÿ 2.25_
53
54
˝ÀHÓq¸Hé $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+
dæ) ôV’≤f…q¸Hé $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+
|òæ>∑sY 2.26
eékÕj·T ø£HÓø£åHé ˇøÏÿ+{ÏøÏ $<äT´‘Y?$ìjÓ÷>∑+
|òæ>∑sY 2.27
eékÕj·T ø£HÓø£åHé ˇøÏÿ+{ÏøÏ ˝Àf…q¸Hé $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+
|òæ>∑sY 2.28
$<äT´‘Y ø£HÓø£åHé ˇøÏÿ+{ÏøÏ ôV’≤f…q¸Hé $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+
|òæ>∑sY 2.29 ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± ôV≤#YôV≤#Ymdt m\ÁøÏºô|ò’&é 2004`05
2.9 esYÿbÕ]ºdæù|wüHé πswæjÓ÷ (&ÉãT¢´|æÄsY), ñbÕ~Û

2.9.01
<˚X¯ yê´|üÔ+>± esYÿ bÕ]ºdæù|wüHé πs≥¢˝À ‘·s¡T>∑T<ä\ ø£ì|ædüTÔqï~. n<˚ Ä+Á<Ûä Á|ü<˚XŸ˝Àì eT÷&ÉT
ÁbÕ+‘ê\˝Àq÷ ø£ì|æ+∫+~. nsTT‘˚ Ç~ ñbÕ~Û, ìs¡T<√´>∑+ô|’ m≥Te+{Ï Á|üu≤Û e+ #·÷|ü<Tä . ñ<ëVü≤s¡D≈£î
‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À 1961˝À &ÉãT¢´|æÄsY 54XÊ‘·+ ñ+&É>± n‹ 2001 Hê{ÏøÏ 45XÊ‘êìøÏ ‘·–Z+~.
$T–*q s¬ +&ÉT ÁbÕ+‘ê\˝Àq÷ ≈£L&Ü Ç<˚ $<Ûyä TÓ qÆ |ü‘q· + ø£ì|æ+∫+~. nsTT‘˚ 2001˝À sêj·T\d”eT˝À
n‘·´~Ûø£ &ÉãT´|æÄsY qyÓ÷<Ó’+~. Ç~ sêj·T\d”eT˝À <ë<ë|ü⁄ 48XÊ‘·+ ñ+~. ø√kÕÔ+Á<Ûä, ‘Ó\+>±D\˝À
&ÉãT´ÄsY|æ 45XÊ‘·+>± qyÓ÷<Ó’+~.
55
(|òæ>∑sY 2.30)
ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± &ÉãT¢´|æÄsY

&ÉãT¢´|æÄsY n~Ûø£+>± qyÓ÷<äe«&É+ ñbÕ~Û neø±XÊ\T
yÓTs¡T>∑e«&Üìï dü÷∫+#·&É+ ø£+fÒ ˇø£ s¡ø£+>± dü+øå√uÛ≤ìπø
dü÷∫ø£>± #Ó|üŒe#·TÃ.
kÕ<Ûës¡D+>± &ÉãT¢´|æÄsY\T ‘˚&Ü |ü⁄s¡Twüß\T, eTVæ≤fi¯\
eT<Û´ä m≈£îÿe>± ñ+≥T+~. dü+Á|ü<ëj·Tø£+>± uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À |ü⁄s¡Twüß\T (ejÓ÷»qT\T) ≈£î≥T+ã b˛wü≈î£ \T>±
uÛ≤$+#·ã&É‘ês¡T. dü+bÕ<äq ñqï eTVæ≤fi¯\T kÕ<Ûës¡D+>± ñ<√´>∑+ #˚ùd $<ëé+‘·T˝…’q yês¡T nsTT ñ
+{≤s¡T. ˝Ò<ë eékÕj·T ≈£L©\T>± ñ+{≤s¡T. |òæ>∑sY 2.31˝À #·÷|æq≥T¢>± 2001˝À &ÉãT´|æÄsY\˝À
|ü ⁄ s¡ T wü ß \T eTVæ ≤ fi¯ \ eT<Û ä ´ uÛ ≤ Ø ‘˚ & ÜqT nìï
ÁbÕ+‘ê\˝Àq÷ düe÷q+>± ñ+&É{≤ìï >∑eTì+#·e#·TÃ.
á ‘˚&Ü˝À dæ+Vü≤ uÛ≤>∑+ ôV’≤<äsêu≤<é<˚. Á>±MTD
ÁbÕ+‘ê\˝À kÕ<Ûës¡D+>± eTVæ≤fi¯\T kı+‘· ≈£î≥T+ã+
bı\+˝ÀH˚ |üì #˚kÕÔsT¡ . ˝Ò<ë eékÕj·T ≈£L©>± ñ+{≤s¡T.
Ç~ &ÉãT¢´|æÄsY\˝À eTTK´+>± ‘Ó\+>±D˝À &ÉãT¢´|æÄsY
eTVæ≤fi¯\˝À m≈£îÿe>± ø£ì|æ+#·&ÜìøÏ ø±s¡D+. nsTT‘˚
ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À |ü⁄s¡Twüß\ &ÉãT¢´|æÄsY n~Ûø£+>± ñ+&É>±
‘·s¡Tyê‘· kÕúHê\˝À es¡Tdü>± sêj·T\d”eT, ‘Ó\+>±D\T
ñHêïsTT.
2.9.02 ø±]à≈£î\ eè‹Ô $esê\T

(15 qT+∫ 65 dü+e‘·‡sê\ eT<Ûä´)
mHémdtmdtz 64e $&É‘· düe÷#ês¡+ Á|üø±s¡+ 2007`08 dü+e‘·‡s¡|ü⁄ >∑D≤+ø±\T ÁbÕ+‘ê\
yêØ>± eè‹Ô $esê\T ns¡ú+ #˚düT≈£îH˚ ñHêïsTT. ø√kÕÔ+Á<Ûä‘√ <ë<ë|ü ⁄ düe÷q+>± ‘Ó\+>±D≤ yêdüT\T
eè‹Ô |üqT˝À¢ ì*#ês¡T. ˇø£ÿ yêDÏ»´+, Ç‘·s¡ |üqT˝À¢q÷ yÓqTø£ã&É¶ ‘Ó\+>±D≤ s¬ ‘’ T· \T |üqT˝À¢ eTT+<äTHêïs¡T.
sêj·T\d”eT˝À eékÕj·T+ô|’ Ä<Ûës¡|ü&É¶ yê] dü+K´ n~Ûø£y˚T nsTTHê ¬s’‘·T ≈£L©\ dü+K´ ‘·≈£îÿy˚.
|ü≥eTT 2.32 ø±]à≈£î\ eè‹Ô $esê\T (2007`08)
56
2.9.03 #·<äTe⁄≈£îqï ø±]à≈£î\T/|üìyês¡T
$<ë´s¡Ω‘· kÕúsTT˝À ≈£L&Ü ñbÕ~Û >∑D≤+ø±\T uÒØE y˚j·T&ÜìøÏ mHémdt mdtz >∑D≤+ø±\T
düV≤ü ø£]düTHÔ êïsTT. 15 qT+∫ 65 dü+e‘·‡sê\ ˝À|ü⁄ ej·TdüT‡qï
‘Ó\+>±D≤˝Àì |üìyê]˝À πøe\+ 9 XÊ‘·+ eT+~ e÷Á‘·y˚T
10e ‘·s¡>∑‹ es¡≈£L $<ä´qT nuÛÑ´dæ+#ês¡T. ø√kÕÔ+Á<Ûä,
sêj·T\d”eT\‘√ b˛*ùdÔ Ç~ m≈£îÿy˚. ôV≤’ <äsêu≤<é˝À |üì#˚dTü qÔ ï
ø±]à≈£î˝À¢ nø£så êdü´‘· n~Ûø+£ >± e⁄+~. #·<Tä e⁄≈£îqï |üìyê]˝À
|ü⁄s¡Twüß\T, eTVæ≤fi¯\qT $&ÉBùdÔ ˇø£ÿ ø√kÕÔ+Á<Û˝ä À ‘·|Œü $T>∑‘ê
¬s+&ÉT ÁbÕ+‘ê˝À¢ düe÷q+>±H˚ e⁄Hêïs¡T.
|ü≥eTT 2.6
2.9.04 $<ä´ eT]j·TT ñbÕ~Û
ñbÕ~Û neø±XÊ\ô|’ $<ä´ Á|üuÛ≤yêìï dü]>±Z ns¡ú+ #˚düTø√yê\H˚ ñ<˚› X¯+‘√ |ü<äe‘·s¡>∑‹˝À|ü⁄
#·<äTe⁄≈£îqï ø±]à≈£î\T, Äô|’ $<ëúÛ≤´dü+ #˚dæq yê]˙ $&ç$&ç>± $X‚¢wæ+#ê*. #˚düTÔqï eè‹Ôô|’ $<ä´|ü⁄
uÛ≤e+ düŒwüº+>± ñqï|üŒ{Ïø° ÁbÕ+‘ê\yêØ>± ndüe÷q‘·\T ñHêïsTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î |ü<äe ‘·s¡>∑‹ô|’>±
$<ëúÛ≤´dü+ #˚dæqyês¡T @ ÁbÕ+‘·+˝ÀHÓ’Hê, @ |üì˝ÀHÓ’Hê ì|ü⁄DT\T>± ñ+&Ü\ì uÛ≤$düTÔHêïsTT. nìï
ÁbÕ+‘ê˝À¢ Ç<˚ |ü]dæ‹ú HÓ\ø=+~. ˇø£ÿ sêj·T\d”eT˝À e÷Á‘·yT˚ s¬ ‘’ ·T˝À¢ n‘·´~Ûø+£ >± 23 XÊ‘·+ #·<Tä e⁄≈£îqï
yês¡T ñHêïs¡T. ‘Ó\+>±D˝Àì ¬s’‘·T˝À¢ 10 XÊ‘·+, ø√kÕÔ+Á<Ûä˝Àì ¬s’‘·T˝À¢ 13 XÊ‘·+ $<ëé+‘·T\T ñ
Hêïs¡T.
|ü≥eTT ` 2.33 eè‹ÔØ‘ê´ 10e ‘·s¡>∑‹ Äô|’ #·<äTe⁄≈£îqï yê] $esê\T(2007`08)
sêj·T\d”eT‘√ b˛*ùdÔ ‘Ó\+>±D, ø√kÕÔ+Á<Û˝ä À¢ $<ëé+‘·T\T eékÕj˚T‘·s¡ |üqT\yÓù’ | yÓTT>∑T#Z ÷· |ü⁄‘·THêïs¡T.
|ü<äe‘·s¡>∑‹ ø£Hêï ‘·≈£îÿe #·<äTe⁄≈£îqïyês¡T nìï Øõj·Tq¢˝À
#˚|ü{Ïºq eè‹Ô $esê\T <ë<ë|ü⁄ düe÷q+>±H˚ ñHêïsTT.
|ü ≥ eTT ` 2.34 |ü < ä e ‘· s ¡ > ∑ ‹ es¡ ≈ £ L #· ~ $q
ø±]à≈£î\ eè‹Ô $esê\T... Bìïã{Ï º ‘Ó * dæ + <˚ e T+fÒ ,
‘·≈î£ ÿe #·<Tä e⁄≈£îqïyês¡T dü+Á|ü|<ü ëj·T |üqT˝À¢ ìeT>∑ïeTj·÷´s¡T.
yê]øÏ n+<˚ s√EyêØ y˚ ‘ · q eT÷ ‘· ≈ £ î ÿy˚ . |ü ~ , Äô|’
#·<äTe⁄≈£îqïyê]øÏ m≈£îÿe neø±XÊ\T \_ÛdüTÔHêïsTT. eT÷&ÉT
ÁbÕ+‘ê˝À¢ Ç<˚ |ü]dæú‹.
57
2.9.05 eè‹Ô eT]j·TT ñbÕ~Û
mHédæmÇÄsY düπs« ˇø√ÿ ñbÕ~Ûô|’ m+<äs¡T ø±]à≈£î\T ÁbÕ‹ì<Ûä´+ eVæ≤düTÔHêïs¡qï $wüj·TyÓTÆ m+‘√
düe÷#êsêìï n+~+∫+~. 1993`94 qT+∫ 2004`05 es¡≈£L |ü⁄wüÁ ø±\+ bÕ≥T ˇø√ÿ eè‹Ô $uÛ≤>∑+
m˝≤ ÁbÕ<Ûëq´‘·\T e÷s¡T‘·÷ e∫Ã+<äqï $wüj·÷ìï $|ü⁄\+>± #·]Ã+∫+~. á |üHÓï+&˚fi¯fl ø±\+˝À
e÷]q >∑D≤+ø±\qT á ∫Á‘·+˝À #·÷&Ée#·TÃ.
|ü≥eTT 2.35 ` ÁbÕ+‘ê\T, eè‹Ô yêØ>± ñbÕ~Û yê{≤
(2004`05 eT]j·TT 1993 ` 94)
eè‹Ô, ñbÕ~Û s¡+>±\qT Äs¡T $uÛ≤>±\T #˚j·T&É+ »]–+~. n$ eékÕj·T+, eékÕj·T ≈£L*,
eékÕj˚T‘·s¡ ≈£L©, eékÕj·T+ $TqVü‰ dü«j·T+ ñbÕ~Û, HÓ\yêØ y˚‘·q+ rdüT≈£îH˚ ø±]à≈£î\T. 1993`94
eT]j·TT 2004`05 dü+e‘·‡sê\qT b˛\Ã&É+ »]–+~. Çø£ÿ&É >∑eTì+#ê*‡q $wüj·Ty˚TeT+fÒ Ç+{À¢
ñ+&˚yês¡T ≈£L&Ü $$<Ûsä ø¡ ±\ |üqT\qT #˚|{ü ≤ºsT¡ . yê]¸ø£ >∑]wü˜ Ä<ëj·T+ ÁbÕ‹|ü~ø£q ô|’ Äs¡T $uÛ≤>±\qT
#·]Ã+#·&É+ »]–+~. eT÷&ÉT Øõj·Tq¢˝À eékÕj·÷ìï Á|ü<Ûëq+>± #˚|ü{Ïºq yê] dü+K´ á |üHÓï+&˚fi¯fl˝À
‘·>∑TZ‘·÷ e∫Ã+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ‘Ó\+>±D≤˝À eékÕj·T+ Á|ü<Ûëq eè‹Ô>± ñqï yê] XÊ‘·+ 39 qT+∫
25≈£î, ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À 25 qT+∫ 21øÏ, sêj·T\d”eT˝À 48 qT+∫ 39 XÊ‘êHêøÏ ‘·–Z+~. (2.35 |ü≥eTT
#·÷&É+&ç) eè‹Ô $uÛ»Ñ q ˝Ò<ë eékÕj·T+ qT+∫ eTs√ eè‹ÔøÏ e÷]q yê] dü+K´ ‘Ó\+>±D, sêj·T\d”eT˝À¢
m≈£îÿe>± ñ+&É>±, ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À ‘·≈£îÿe>± qyÓ÷<Ó’+~. Çø£ÿ&É yÓ\T>∑T˝ÀøÏ ì»y˚T$T≥+fÒ ‘Ó\+>±D≤
ÁbÕ+‘·+˝À ‘êeTT eékÕj·T ≈£L©\T>± #Ó|ü⁄Œ≈£îqï yê] dü+K´ 38 qT+∫ 44 XÊ‘êìøÏ ô|]–+~. ÇB
sêj·T\d”eT˝À 24 qT+∫ 39 XÊ‘êìøÏ #˚s¡>±, ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À ˇø£ÿ XÊ‘·+ e÷Á‘·y˚T e÷s¡TŒ qyÓ÷<Ó’+~.
eékÕj˚T‘·s¡ ø±]à≈£î\T>± ñqï yê] dü+K´ ‘Ó\+>±D, ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘ê˝À¢ dü«\Œ+>± ô|]–+~. Á>±MTD
ÁbÕ+‘ê˝À¢ eékÕj˚T‘·s¡ s¡+>±˝À¢ dü«j·T+ ñbÕ~Ûì bı+<äT‘·Tqï yê] dü+K´ ‘Ó\+>±D, sêj·T\d”eT˝À¢
e÷s¡ø£b˛>±, ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À Hê\T>∑T XÊ‘·+ ‘·–Z+~.
‘·<Tä |ü], Ç+{À¢H˚ ñ+≥÷ HÓ\yêØ Ä<ëj·÷ìï bı+<äT‘·÷ edüTqÔ ï yê] dü+K´ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À
>∑D˙j·T+>± ô|]–+~. sêj·T\d”eT˝À >∑D˙j·T+>± ‘·–Z+~. yÓTT‘·Ô+ MT<ä, eékÕj·Ts¡+>∑+˝Àì yês¡T
m≈£îÿe>± Ç‘·s¡ ñbÕ~Ûe÷sêZ\ yÓ’|ü⁄ e÷sês¡ì á düMTø£å düŒwüº+#˚k˛Ô+~. ø±]à≈£î\ ÁbÕ<Ûëq´‘ê ñbÕ~Û
e÷sêZ\T e÷s¡&+É ˝À $T>∑‘ê s¬ +&ÉT ÁbÕ+‘ê\ø£Hêï ‘Ó\+>±D≤
eTT+<äTì*∫ Ä<ëj·÷ìï ≈£L&Ü dæús¡+>± ô|+#·T≈£î+≥÷
e∫Ã+~.
2.9.06 ñbÕ~Û ø £ \ ŒHê XÊK qT+∫ ñ<√´>±\T
bı+~q $esê\T:
ìs¡T<√´>∑T\T>± ñqïyê]øÏ, ñqï‘· ñ<√´>±\T
ø√s¡T≈£î+≥Tqï yê] $esê\T d”«ø£]+∫ neø±XÊ\T <ä>∑Zs¡
58
#˚j·T&É+ sêhÁ|üuÛÑT‘ê«\T $~Û. kÕ<Ûës¡D+>± nìï õ˝≤¢\÷ ñbÕ~Ûø£\ŒHê πø+Á<ë\qT ìs¡«Væ≤düTÔHêïsTT.
M{Ï<ë«sê nuÛÑ´s¡Tú\ ]õÁùdºwüqT¢, Ä düe÷#êsêìï, ñqï‘· $<ëé+‘·T\ $esê\qT ‘Ó\TdüTø√e#·TÃ.
‘Ó\+>±D Øõj·THé (ôV’≤<äsêu≤<é $TqVü‰) m+bÕ¢sTTyÓT+{Ÿ mπøÃ¤+J˝À¢ m≈£îÿe ]õÁùdºwüq¢qT ø£*–e⁄+~.
Á|ü‹ yÓsTTéT+~˝À 123 eT+~ ñbÕ~Û ø£\ŒHê øπ +Á<ë˝À¢ ‘·eT ù|s¡T¢ qyÓ÷<äT #˚dTü ≈£îHêïs¡T. Ç<˚ sêj·T\d”eT˝À
104>±, ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À 79>± ñ+~. (|ü≥eTT 2.36 #·÷&É+&ç) Çø£ÿ&É düŒwüº+ø±ì $wüj·Ty˚TeT+fÒ ]õÁùdºwüHé
#˚sTT+#·T≈£îqï yês¡T ø=‘·Ô ñbÕ~Û ø√düe÷ ˝Òø£ ñqï‘√m<ä´>∑+ ø√düe÷ nH˚~ (yês¡T ìs¡T<√´>∑T˝≤ nqï
$wüj·T+ düŒwüº+>±˝Ò<äT). m+bÕ¢sTTyÓT+{Ÿ mπøÃ¤+J˝À¢ qyÓ÷<Ó’q nuÛ Ñ´s¡Tú\ $esê\‘√ ìs¡T<√´>∑ XÊ‘êìï
K∫Ã¤‘·+>± ‘Ó*j·Tsê˝Ò<äT.
|ü≥eTT 2.36 ` sêh+˝Àì ÁbÕ+‘ê\yêØ>± ñbÕ~Ûø£\ŒHê πø+Á<ë˝À¢ qyÓ÷<Ó ’q nuÛÑ´s¡Tú\
$esê\T:
(á Á|ü‹ 100 eT+~ »HêuÛ≤˝À nãÁñú\ dü+K´ 20`35 eT<Ûä´ ej·TdüT‡qï yês¡T, &çôd+ãsY 2008
Hê{Ïø)Ï
á πø+Á<ë˝À¢ qyÓ÷<Ó’q nuÛÑ´s¡Tú\ $esê\qT ã{Ïº $<ë´s¡Ω‘·\ kÕúsTT Ç˝≤ ñ+~.
b˛dtºÁ>±&ÉT´≥T¢ 3.7 XÊ‘·+, Á>±&ÉT´j˚T≥T¢ 12.8 XÊ‘·+, Ç+≥Øà&çj˚T {Ÿ 32.5 XÊ‘·+, |ü<äe ‘·s¡>∑‹ 14.7
XÊ‘·+, kÕ+πø‹ø£/◊{Ï◊ 11.4 XÊ‘·+, Ç‘·s¡ kÕ+πø‹ø£ $<ä´‘√(f…|Æ dæ ºt e¬>s’ ê) 14.4 XÊ‘·+, nqTuÛeÑ +˝Òìyês¡T
10.5 XÊ‘·+. n<˚$<Ûä+>± ≈£î˝≤\ yêØ>± ]õÁùdºwüqT¢ |ü]o*ùdÔ mdtdæ\ T 26 XÊ‘·+, mdt{Ï\T 8.7 XÊ‘·+,
_dæ\T 41 XÊ‘·+, Ç‘·s¡T\T 24.3 XÊ‘·+>± ñHêïs¡T.
ñbÕ~Ûø£\ŒHê ø±sê´\j·÷\ <ë«sê ñ<√´>±\T bı+~q yê] dü+K´ #ê˝≤ ‘·≈£îÿe>± ñ+~. ñ
<ëVü≤s¡D≈£î 2008˝À πøe\+ 1045 eT+~øÏ e÷Á‘·y˚T ñ<√´>±\T \_Û+#êsTT. yê{Ï˝À¢ 183 mdtdæ\≈£î,
73 mdt{Ï\≈£î, 283 _dæ\≈£î \_Û+#êsTT. Çø£ÿ&É >∑eTì+#ê*‡q $wüj·T+ &çôd+ãsY 2008 Hê{ÏøÏ ñ
bÕ~Ûø£\ŒHê πø+Á<ë˝À¢ 20.7 \ø£å\ eT+~ ‘·eT ù|s¡T¢ qyÓ÷<äT #˚sTT+#·T≈£îHêïs¡T. n+fÒ á πø+Á<ë\T
ìs¡T<√´>∑T\ dü+K´qT e÷Á‘·y˚T ‘Ó*ù|+<äT≈£î ñHêïj·Tì ns¡ú+.
2.9.07 |ü]ÁX¯eT˝À¢ ñbÕ~Û neø±XÊ\T :
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêh+ bÕ]ÁXÊ$Tø£, ñ‘·Œ‹Ô s¡+>±˝À¢ y˚>∑+>± n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘√+~. |ü]ÁX¯eT\ #·≥º+
øÏ+<ä sêh+˝À ]õÁùdºwüHé nsTTq 29,436 |ü]ÁX¯eT\T 8.24 \ø£å\ eT+~øÏ ñbÕ~Û ø£*ŒdüTÔHêïsTT.
ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À 13,284 >∑T]Ô+|ü⁄ bı+~q |ü]ÁX¯eT\THêïsTT(M{Ï˝À¢ ¬s’dt$T\T¢˝Ò n‘·´~Ûø£+) ôV’≤<äsêu≤<é
düVü‰ ‘Ó\+>±D≤˝À 12,308 |ü]ÁX¯eT\THêïsTT. ‘Ó\+>±D≤˝Àì ˇø√ÿ bòÕ´ø£ºØ˝À 33 eT+~, ôV’≤<äsêu≤<é
q>∑s¡+˝À 44 eT+~, ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À 25 eT+~ |üì#˚düTÔHêïs¡T. |ü]ÁX¯eT\T, ñ‘·Œ‹Ô ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T, bòÕ´ø£ºØ\
dü+K´ <äèwæº‘√ |ü]o*ùdÔ ‘Ó\+>±D, ø√kÕÔ+Á<Ûä\≈£î m+‘√ e´‘ê´düeTT+~. á ‘˚&ÜqT >∑T]+∫ dü$es¡+>±
59
‘Ó\TdüT≈£îH˚+<äT≈£î $\Te Ä<Ûë]‘· n<Ûä´j·Tq+ »]|æ‘˚ eT+∫~. sêj·T\d”eT˝À bòÕ´ø£ºØ\ dü+K´ ‘·≈£îÿy˚.
n+<äT˝À |üì#˚düTÔqï ñ<√´>∑T\ dü+U≤´ dü«\Œy˚T.
|ü≥eTT 2.37 ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± ˇø√ÿ bòÕÿø£ºØ˝Àø±s¡à≈£î\ dü+K´
(&çôd+ãsY 2007 Hê{ÏøÏ)
2.9.08 e\dü
n~Ûø£ Ä<ëj·T+, nqT≈£L\ ìyêdü+, ñqï‘· $<ä´ ‘·~‘·s¡ dü<äTbÕj·÷\qT n+<äT≈£îH˚+<äT≈£î
e\düb˛e&ÉeTqï~ dü¬s’q e÷s¡ZeTì m+‘√eT+~ uÛ≤$düTÔHêïs¡T. ∫qï |ü≥ºD≤\T, Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\ qT+∫
|ü≥Dº ÁbÕ+‘ê\≈£î e\düb˛e&É+ kÕ<Ûës¡D+>± »]π><˚. e\düyê<äT\ô|’ düeTÁ>∑ e÷#êsêìï n+~+#˚+<äT≈£î
mHémdtmdtz Ç{°e* ìy˚~ø£qT Á|ükÕÔ$düTÔHêï+. ô|[fl ‘·s¡Tyê‘· ˝Ò<ë ≈£î≥T+ã düeTdü´\‘√ø±≈£î+&Ü ñ
bÕ~Û, $<ëéø±XÊ\ ø√dü+ ÁbÕ+‘ê\T e÷]q yê] $esê\qT ªe\düµ C≤_‘ê˝À #˚sêÃ+, ‘·<äT|ü]
õ˝≤¢yêØ>± dü«Á>±e÷\T M&ç düMT|ü |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê\≈£î <ä>∑Z¬s’q yê]˙ >∑T]Ô+#ê+. nsTT‘˚ yê]ì á
C≤_‘ê˝À #˚s¡Ã˝Ò<äT. n+<äTe˝Ò¢ ˇø£ õ˝≤¢ qT+∫ e\dü yÓ[flqyês¡T ˝Ò<ë õ˝≤¢≈£î e\dü e∫Ãq yê]
$esê\T düŒwüº+>± yÓ\¢&Éj·÷´sTT.
ôV’≤<äsêu≤<é qT+∫ n‹ ‘·≈£îÿe>± 4.4 XÊ‘·+ eT+~ ˝Ò<ë 1.8 XÊ‘·+≈£î »HêuÛ≤ y˚πs ÁbÕ+‘ê\≈£î
e\dü yÓfifl¯ &É+ ÄdüøøÔÏ s£ ¡ n+X¯+. Ç<˚ düeTj·T+˝À 11 XÊ‘·+ eT+~ ˝Ò<ë »HêuÛ≤˝À 3.6 XÊ‘·+ ôV≤’ <äsêu≤<é
≈£î e\dü e#êÃs¡T. (|ü≥eTT 2.7 #·÷&É+&ç) ôV’≤<äsêu≤<é $TqVü‰ ‘Ó\ +>±D. sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘ê\ qT+N
e\düyÓ[flq yês¡T <ë<ë|ü⁄ düe÷qy˚T. yê] XÊ‘·+ 0.4. Ç<˚ düeTj·T+˝À ø√kÕÔ+Á<Ûä qT+N e\düyÓ[flq
yê] dü+K´ ø±düÔ+‘· m≈£îÿe>± 0.7 XÊ‘·+ qyÓ÷<Ó’+~. @~ @yÓTÆHê, ôV ’≤<äsêu≤<é q>∑sê_Ûeè~∆ <äX¯˝À
s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢ >∑D˙j·TyÓTqÆ Á|üu≤Û yêìï ø£fifl¯ pdæ+~. $T>∑‘ê õ˝≤¢\‘√ b˛*ùdÔ ôV≤’ <äsêu≤<é |ü≥Dº ø° s£ D¡ ˝À
60
eTT+<äTì*∫ 2.8 XÊ‘·+ e\düyê<äT\qT Äø£]¸+∫+~. n+fÒ ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+ ‘·s¡Tyê‘· s¡+>±¬s&ç¶
õ˝≤¢ e\düe∫Ãq yê]ì n≈£îÿq #˚s¡TÃø√e&É+˝À eTT+<äT ì*∫+~. Çø£ÿ&ç qT+N Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\≈£î e\dü
yÓ[flq yê] dü+K´ #ê˝≤ ‘·≈£îÿe. ø√kÕÔ+Á<Ûä, sêj·T\d”eT\ qT+∫ e\dü yÓ[¢qyês¡T ˝Ò<ë e\dü e∫Ãq
yê] XÊ‘·+, dü+K´ ‘·≈£îÿe, <ë<ë|ü⁄ düe÷q+.
|ü≥eTT 2.7 ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± õ˝≤¢\ qT+N e\dü yÓ[flq yê] XÊ‘·+(2007`08).
61
2. Hê´j·T eT]j·TT kÕe÷õø£ ` Ä]úø£ |ü]<ÛäT\T
2.10. Ä]úø£ ndüe÷q‘·\T
á $uÛ≤>∑+˝À Ä<ëj·÷˝À¢ e÷s¡TŒ\T, Hê´j·T dü+ã+<Ûä n+XÊ\ô|’ >∑TD≤‘·àø£ Ä<Ûësê\qT >∑T]+∫

#·]Ã+#·&É+ »]–+~. nqTuÛÑe |üPs¡«ø£+>± ~«$_Ûqï, ãVüQfi¯ yÓ’$<ÛäýÓTÆq kÕ+πø‹ø£ |ü<ä∆‘·T˝À¢ @ø£
πø+Á~ø£ |ü]es¡Ôq o\ $es¡D\T eT]j·TT $X‚¢wüD\ |ü≥¢ e´‹πsø£‘· qT Ç+‘·≈£î eTT+<äT $uÛ≤>∑+˝À
#·]Ã+#ê+. eékÕj·T s¡+>∑+˝À ¬s’‘·T\ ‘·\dü] Ä<ëj·÷˝À¢ ndüe÷q‘·\ô|’ C≤rj·T nqTe]Ô‘· ns¡úXÊÁdüÔ
|ü]XÀ<Ûqä eT+&É* (mHédmæ ÇÄsY) ìs¡«Væ≤+∫q e÷qe n_Ûeè~∆ n<Û´ä j·THê\ qT+∫ ùdø£]+∫q >∑D≤+ø±\qT
|ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüT≈£îì ÁøÏ+<ä $es¡D≤‘·àø£+>± #·]Ã+#ê+. C≤rj·T qeT÷Hê n<Û´ä j·Tq dü+düú (mHémdtmdtˇ)
2007 ` 08 dü+e‘·‡s¡ n<Ûä´j·Tq >∑D≤+ø±\ qT+∫ ‘·\dü] Ä<ëj·T+ $ìjÓ÷>∑ Ks¡TÃ\ $esê\T
d”«ø£]+#·&É+ »]–+~.
2.10.01. ÁbÕ+rj·T Á>±MTD Ä<ëj·T ndüe÷q‘·˝À¢ yêdüÔyê\T
<äXÊã∆ ø±˝≤ìøÏ ô|>’ ± Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝Àì Á>±e÷˝À¢ ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± Ä<ëj·÷˝À¢ e÷s¡TŒ\ >∑T]+∫ ÁøÏ+<ä
ù|s=ÿqï >∑TD≤‘·àø£ düe÷#ês¡+ ‘Ó*j·T #˚düTÔ+~. á düe÷#ês¡+ C≤rj·T nqTe]Ô‘· ns¡úXÊÁdüÔ |ü]XÀ<Ûäq
eT+&É* (mHédæmÇÄsY) ìs¡«Væ≤+∫q ¬s+&ÉT qeT÷Hê n<Ûä´j·THê\ qT+∫ rdüTø√e&É+ »]–+~. C≤rj·T
kÕúsTT˝À e÷qe eqs¡T\ô|’ ‘=*kÕ] Á>±MTD uÛ≤s¡‘·eT+‘ê 1993 ` 94˝À ìs¡«Væ≤+#·>±, ‘·<äT|ü]
2005 ` 05˝À n<Ûä´j·Tq+ ìs¡«Væ≤+#ês¡T. mHédæmÇÄsY n<Ûä´j·Tq+˝À ù|s=ÿqï düe÷#ês¡+ sêh+˝Àì
e÷qe eqs¡T\ n_Ûeè~∆, <ë]Á<ä´+ eT]j·TT Ä<ëj·÷˝À¢ e÷s¡TŒqT ‘Ó*j·T CÒdüTÔ+~. sêh+˝Àì eT÷&ÉT
ÁbÕ+‘ê˝À¢ ‘·\dü] Ä<ëj·÷\ô|’ dü] b˛*Ã #·÷&É&É+ »]–+~. á $X‚¢wüD˝À ôV’≤<äsêu≤<é q>∑sêìï
|ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüTø√˝Ò<äT. C≤rj·T ns¡ú >∑D≤+ø£ dü+düú <˚X¯yê´|üÔ+>± >∑èVü‰\ yêØ düeTÁ>∑yÓTÆq n+XÊ\‘√
≈£L&çq Á|üXÊïe[ <ë«sê ùdø£]+∫q düe÷#ês¡+ Ä<Ûës¡+>± sêh+˝Àì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\ Á|ü»\ ‘·\dü]
Ä<ëj·T e÷]Œ&çì düMTøÏ+å #ê+. nsTT‘˚ á s¬ +&ÉT dü+dü\ú n<Û´ä j·THê\ düe÷#êsêìï dü]b˛*Ã #·÷dæq|ü⁄Œ&ÉT
ªHê´j·T+ eT]j·TT Ä<ëj·T ndüe÷q‘·˝À¢µ ‘˚&Ü\ ÁøÏj·÷o\‘·qT ns¡ú+ #˚düTø√e&É+ ‘˚*ø£e⁄‘·T+~.
2.1.10.2. Ä<ëj·T ‘·s¡>∑‹øÏ nqT>∑TD+>± ‘·\dü] Ä<ëj·T+˝À e÷s¡TŒ : 2.38 ∫Á‘·+˝À ù|s=ÿqï≥T¢
sêh+˝Àì eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê˝À¢ì Á>±MTDT˝À¢ ‘·\dü] Ä<ëj·T+˝À yê] Ä<ëj·T ‘·s¡>∑‹øÏ nqT>∑TD+>±
e÷s¡TŒ ø£ì|ædüTÔ+~. yê] yê]¸ø£ Ä<ëj·T+ ù|s¡¢ yêØ>±, |üP]Ô>± n≥º &ÉT>∑T, n≥º&ÉT>∑T, ÁøÏ+~ kÕúsTT
eT<Ûä´‘·s¡>∑‹, eT<Ûä´ ‘·s¡>∑‹ ô|’ kÕúsTT, dü+|üqï esêZ\T>± Á>±MTDT\qT ◊<äT $uÛ≤>±\T>± $uÛÑõ+#·&É+
»]–+~. ø√kÕÔ+Á<Ûë Á>±e÷˝À¢ dü+|üqï es¡Z+ $TqVü‰ nìï Ä<ëj·T esêZ˝À¢q÷ ‘·\dü] Ä<ëj·T+ n_Ûeè~∆
62
#Ó+<ä&É+ ÄdüøÏÔø£s¡yÓTÆq n+X¯+. ø±˙ sêj·T\d”eT˝À |üP]Ô>± nD>±]q, n≥º&ÉT>∑T esêZ\T, ñqï‘· esêZ\
‘·\dü] Ä<ëj·T+ ‘·>∑TZ‘·÷ e∫Ã+~. Çø£ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À πøe\+ ñqï‘· esêZ\ yêπs n_Ûeè~∆
#Ó+<ä>±, ù|<ä\T, nD>±]q esêZ\ ‘·\dü] Ä<ëj·T+ Áø£eT+>± uÛ≤Ø kÕúsTT˝À ‘·>∑TZ‘·÷ e∫Ã+~. sêh+˝À
dü+|üPs¡í |ü]e÷D+ ˝Òì Ä<ëj·T+ eT]j·TT Ä<ëj·T e÷s¡TŒ˝À ~XÊ ìπs›X¯+, |ü+|æD° ÁbÕeTTK´‘·\T
#·]Ã+#˚ ñ<˚›X¯´+‘√ #˚s¡Ã&É+ »]–+~. á $wüj·T+˝À e÷Á‘·+ ø√kÕÔ+Á<Ûë˝À Ä<ëj·T eè~∆ >∑D˙j·T
Ø‹˝ÀH˚ kÕ–+~. 80 XÊ‘·+ Á>±MTDT˝À¢ Á|ü‘˚´øÏ+∫ øÏ+~ kÕúsTT˝À ñqï yês¡T ≈£L&Ü Áø£e÷qT>∑‘·+>±
Ä<ëj·T eè~∆ kÕ~Û+∫q $wüjT· + Ç+‘·≈î£ eTT+<äT $uÛ≤>∑+˝À #·]Ã+#·&É+ »]–+~. dü÷\ú +>± Ä<ëj·÷˝À¢
e÷s¡TŒ\T ‘Ó\+>±D‘√ b˛*ùdÔ ø√kÕÔ+Á<Ûë˝À Áø£e÷qT>∑‘·+>± ‘·>∑TZeTTK+ |ü{≤ºsTT.
eTs√yÓ’|ü⁄ ‘Ó\+>±D˝Àì ù|<ä\ Ä<ëj·T+˝À >∑D˙j·TyÓTÆq ø√‘· ô|s¡T>∑T‘·÷ sê>±, ñqï‘· esêZ\T \_∆
bı+<ësTT. ‘Ó\+>±D˝Àì Ä<ëj·T e÷s¡TŒ˝À¢ |üs¡düŒs¡ $s¡T<ä∆yÓTÆq e´‘ê´kÕ\ e\¢ á ÁbÕ+‘·+˝Àì ù|<ä\
J$‘·+ <äTs¡“\+>± e÷]+~. á |ü]D≤eT+ J$‘·+˝À m<äTs¡j˚T´ Ä]úø£ nedüsê\ |ü]cÕÿsêìøÏ ø=‘·Ô
neø±XÊ\ ø√dü+ Á|üC≤ düMTø£s¡D≤\≈£î <ë] rdæ+~. Ç<˚ düeTj·T+˝À ñqï‘·, dü+|üqï esêZ\T,
dü+Á|ü<ëj·T+>± eTT+<äTø=∫Ãq uÛÑ÷kÕ«eT´ esêZ\T Ä]úø£ Á|üjÓ÷»Hê\qT bı+<äT‘·THêïsTT. ndü+U≤´ø£
Á|üuÛÑT‘·« ø±s¡´Áø£e÷\T, |ü<∏äø±\ uÛ≤yê‘·àø£ #·s¡´\ Á|üjÓ÷»Hê\qT ‘Ó\+>±D˝Àì dü+|üqï esêZ\T
d”«ø£]düTÔHêïsTT.
2.1.10.03 . Ä<ëj·T e÷s¡TŒ eT]j·TT eè‘·TÔ\T : eè‘·TÔ\ Ä<Ûë]‘· Ä<ëj·T+ sêã&ç˝À ‘Ó\+>±D,
ø√kÕ+Á<Ûë ÁbÕ+‘ê\ eT<Ûä´ ‘˚&Ü\T ñqï≥T¢ $X‚¢wüD\T düŒwüº+>± #ÓãT‘·THêïsTT. nìï ÁbÕ+‘ê˝À¢q÷
¬s’‘·T\T düTdæús¡ Ä<ëj·T+ bı+<ä&É+ >±˙, n‹ø£wüº+ MT<ä e÷s¡ sêe&É+ >±˙ ø£ì|ædüTÔ+~. ‘Ó\+>±D
ÁbÕ+‘·+˝À eékÕj·T ø±]à≈£î\ y˚‘·Hê\T >∑D˙j·T+>± ‘·>∑TZ‘·÷ edüTÔ +&É>±, ø√kÕ+Á<Ûë˝À >∑D˙j·T+>±
ô|s¡T>∑T‘·÷ edüTÔHêïsTT. (2.39 ∫Á‘·+ #·÷&É+&ç). eékÕj˚T‘·s¡ s¡+>±˝À¢ dü«j·T+ ñbÕ~Û ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T,
∫qï ‘·s¡Vü‰ yê´bÕs¡+, #˚‹ eè‘·TÔ\T #˚ùd yê] Ä<ëj·T sêã&ç ¬s+&ÉT (‘Ó\+>±D eT]j·TT ø√kÕ+Á<Ûë)
ÁbÕ+‘ê˝À¢q÷ ô|s¡T>∑T‘·÷ e∫Ã+~. n<˚ düeTj·T+˝À sêj·T\d”eT˝À á esêZ\ yês¡T j·÷‘·q≈£î >∑Ts¡j÷· ´s¡T.
2.1.10.04. Ä<ëj·T e÷s¡TŒ eT]j·TT kÕe÷õø£ >∑T]Ô+|ü⁄ : ≈£î˝≤\ yêØ>± ÁbÕ+‘ê˝À¢ Ä<ëj·T
sêã&ç˝À e÷s¡TŒ\T ñHêïj·Tqï $wüj·T+ eTs√ |ü]e÷D+ <Ûäè&É |üs¡TdüTÔqï~. (2.40 ∫Á‘·+ #·÷&É+&ç).
‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À <ä[‘·T\T, –]»qT\T, yÓTÆHê]{°\ Ä<ëj·T sêã&ç ‘· –Zb˛sTT Äj·÷ esêZ\ yês¡T
HêHê ø£cÕº\T |ü&ÉT‘·T+&É>±, n+<äT≈£î $s¡T<ä∆+>± ø√kÕÔ+Á<Ûë˝À á esêZ\ Ä<ëj·T sêã&ç ô|]–b˛‘·÷
e∫Ã+~. Ç<˚ ì]∆wºü eé~Û˝À ø√kÕÔ+Á<Ûë˝À ñqï‘· esêZ˝À¢ Ä<ëj·T e÷]Œ&ç |üP]Ô>± Á|ü‹≈£L\+>± e÷]+~.
2.10.05 : 1990 qT+∫ 2000 eT<Ûä´ ø±\+˝À ø√kÕÔ+Á<Ûë ÁbÕ+‘·+˝À Ä<ëj·T+ nìï esêZ\≈£î
|ü+|æD° nsTT´+<äì ô|’q ù|s=ÿqï $X‚¢wüD\T dü÷∫düTÔHêïsTT. ø√kÕÔ+Á<Ûë ÁbÕ+‘·+˝À nD>±]q esêZ\T,
~qdü] y˚‘·q ø±]à≈£î\T, <ä[‘·T\T, –]»qT\T, yÓTÆHê]{°\ Ä<ëj·T+ ô| ]–+~. ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À
63
á kÕe÷õø£ esêZ\≈£î #Ó+~q ≈£î≥T+u≤\ yê]¸ø£ Ä<ëj·T+, Jeq Á|üe÷D≤\T Ç+ø± n_Ûeè~∆ #Ó+<ä˝<Ò Tä .
‘Ó\+>±D˝À nD>±]q kÕe÷õø£ esêZ\T ø£cÕº\HÓ<äTs=ÿ+≥THêïs¡T. ‘Ó\+>±D˝À sê»ø°j·T düMTø£s¡D≤\
ø√dü+ #˚dæq yê>±∆Hê\T M] <ä]øÏ #˚s¡ø£ b˛>±, eTs√yÓ’|ü⁄ M] kÕe÷õø£ düMTø£s¡D≤\T <äTs¡“¤\+>±
e÷sêsTT.
∫Á‘· + 2.38: 1993 ` 94 qT+∫ 2004 ` 05 eT<Û ä ´ ø±\+˝À ÁbÕ+‘ê\ yêØ>±

Á>±e÷˝À¢ $$<Ûä esêZ\ ‘·\dü] Ä<ëj·T+˝À e÷s¡TŒ\T
nD>±]q esêZ\T ÁøÏ+~ eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ ñqï‘· ÁX‚DÏ eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ dü+|üqïes¡Z+
‘Ó\+>±D,
sêj·T\d”eT,
ø√kÕÔ+Á<Ûë
2.39 : 1993 ` 94 qT+∫ 2004 ` 05 eT<Ûä´ ø±\+˝À ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± $$<Ûä eè‘·TÔ\
yêØ ‘·\dü] Ä<ëj·T+˝À e÷s¡TŒ\T
¬s’‘·T\T eékÕj·T eT]j·TT eékÕj˚T‘·s¡ ø±]à≈£î\T eékÕj˚T‘·s¡ dü«j·T+ ñbÕ~Û y˚‘·q es¡Z+ |ü<äM
$s¡eTD bı+~q yês¡T eT]j·TT Ç‘·s¡T\T
∫Á‘· + 2.40 : 1993 ` 94 qT+∫ 2004 ` 05 eT<Û ä ´ ø±\+˝À ÁbÕ+‘ê\ yêØ>±
kÕe÷õø£ esêZ\ yêØ ‘·\dü] Ä<ëj·T+˝À e÷s¡TŒ\T
ñqï‘· es¡Z Væ≤+<äTe⁄\T eT]j·TT Ç‘·s¡ yÓTÆHê]{°\T
<ä[‘·T\T eT]j·TT –]»qT\T
Ç‘·s¡ yÓqø£ã&çq esêZ\T eT]j·TT eTTdæ¢yéT\T
64
65
Ä<Ûës¡+ : C≤rj·T nqTe]Ô‘· ns¡úXÊÁdüÔ |ü]XÀ<Ûäq eT+&É* ` e÷qe n_Ûeè~∆ n<Ûä´j·THê\T,
1993 ` 94 eT]j·TT 2004 ` 05
2.11 >∑TDø±‘·àø£ >∑D≤+ø±\ (õ˙ ø√m|òæôd+{Ÿ‡) Á|üø±s¡+ ndüe÷q‘·\ ìsê∆s¡D
2.11.01 Ä<ëj·T+˝À ndüe÷q‘· : >∑TD≤‘·àø£ >∑D≤+ø±\ (õ˙ ø√ m|òæôd+{Ÿ‡)qT Á|ü‹_+_dü÷Ô

ndüe÷q‘·\qT |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüT≈£î+fÒ ˇø£ Á|ü‘˚´ø£ kÕe÷õø£ es¡Z+ Ä<ëj·T |ü]dæú‹ì Ç‘·s¡ kÕe÷õø£
esêZ\ |ü]dæú‹‘√ dü]b˛*Ã #·÷&Ü*‡ ñ+≥T+~. Bì Á|üø±s¡+ ª<ä[‘·T\T, –]»qT\T eT]j·TT eTTdæ¢+\Tµ,
ªVæ≤+<ä÷ ˇ_dæ\Tµ eT]j·TT dü+|üqï esêZ\T eT]j·TT Ç‘·s¡ yÓTÆHê]{° \T>± $düÔè‘· kÕúsTT˝À Á>∑÷|ü⁄\T
@sêŒ≥j·÷´sTT. ‘·<äqT>∑TD+>± õ˙ ø√m|æôd+{Ÿ‡ bÕsTT+≥T¢ ‘Ó\+>±D˝À n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘·÷ sê>±,
‘·<äqT>∑TD+>± sêj·T\d”eT, ø√kÕÔ+Á<Ûë ÁbÕ+‘ê˝À¢ ‘·>∑TZ‘·÷ e#êÃsTT. eékÕj·T+ ` ˙{Ï bÕs¡T<ä\˝À
dü+düÿs¡D\T rdüT≈£î e∫Ãq ‘·s¡Tyê‘· ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝Àì Væ≤+<ä÷ ˇ_dæ es¡Z+˝Àì ¬s’‘·T ˝≤uÛ≤\T
bı+<ä&É+ ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ+~. ÄdüøÏÔ ø£s¡yÓTÆq $wüj·Ty˚T$T≥+fÒ ‘Ó\+>±D˝Àì ñqï‘· es¡Z ≈£î≥T+u≤˝À¢
Áø£eT+>± Ä<ëj·T ndüe÷q‘·\ ô|s¡T>∑T<ä\. eTs√yÓ’|ü⁄ ø√kÕÔ+Á<Ûë˝Àì ñqï‘· esêZ\T, ù|<ä esêZ\ eT<Ûä´
Ä]úø£ ndüe÷q‘·\ n+‘·sê\T n˝≤π> ø=qkÕ>∑T‘·THêïsTT. Çø£ sêj·T\d”eT˝À nìï kÕe÷õø£ esêZ˝À¢q÷
Ä]úø£ ndüe÷q‘·\T ô|s¡T>∑T‘·THêïsTT. nsTT‘˚ sêj·T\d”eT˝Àì ìs¡Tù|<ä esêZ\ |ü]dæ‹ú eT]+‘· <äTs¡“\+>±
e÷]+~.
fÒãT˝Ÿ 2.8. Á>±MTD kÕe÷õø£ esêZ˝À¢ Ä<ëj·T ndüe÷q‘·\T (>∑TD≤‘·àø£ >∑D≤+ø±\T)
ÁbÕ+‘·+ eé~Û yÓTT‘·Ô+ ñqï‘· mdtdæ, mdt{Ï\T Væ≤+<äTe⁄˝À¢
es¡Z Væ≤+<äTe⁄\T eTTdæ¢+\T ˇ_dæ\T
Ç‘·s¡ yÓTÆHê]{°\T
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ 1993 ` 94 0.42 0.47 0.34 0.37
2004 ` 05 0.44 0.48 0.39 0.40
e÷s¡TŒ XÊ‘·+ 6 1 14 9
‘Ó\+>±D 1993 ` 94 0.38 0.44 0.31 0.37
2004 ` 05 0.48 0.53 0.45 0.35
e÷s¡TŒ XÊ‘·+ 25 21 43 6
sêj·T\d”eT 1993 ` 94 0.38 0.39 0.35 0.39
2004 ` 05 0.43 0.40 0.39 0.42
e÷s¡TŒ XÊ‘·+ 13 2 13 8
ø√kÕÔ+Á<Ûë 1993 ` 94 0.47 0.52 0.31 0.33
66
2004 ` 05 0.40 0.47 0.31 0.38
e÷s¡TŒ XÊ‘·+ `15 `10 `1 16bv
2.11.02 eékÕj·T uÛÑ÷$Tô|’ j·÷»e÷q´ Vü≤≈£îÿ˝À¢ ndüe÷q‘·\T : sêh+˝Àì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê˝À¢ì
Á|ü»\≈£î uÛÑ÷$Tô|’ j·÷»e÷q´ Vü≤≈£îÿ\ô|’ ôV≤#Y&ç|æ◊ ÁbÕC…ø˘º ø√dü+ mHédæmÇÄsY ìs¡«Væ≤+∫q n<Ûä´j·Tq
ìy˚~ø£ qT+∫ á düe÷#ês¡+ d”«ø£]+#ê+. á n<Ûä´j·Tq+ 1993 ` 94, 2004 ` 05 ìs¡«Væ≤+#ês¡T.
‘Ó\+>±D, sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘ê˝À¢ uÛÑ÷$Tô|’ j·÷»e÷q´ Vü≤≈£îÿ\T ˝Òì ≈£î≥T+u≤\T ô|s¡>±Z, ø√kÕ+Á<Ûë˝À
‘·–Zb˛sTT+~. õì ø√ m|òæôd+{Ÿ‡ >∑D≤+ø±\T ≈£L&Ü ø√kÕÔ+Á<Ûë˝À ‘·>∑TZ<ä\qT #·÷|ü⁄‘·T+&É>±, ‘Ó\+>±D,
sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘ê˝À¢ ìø£s¡ ô|s¡T>∑T<ä\qT dü÷∫düTÔHêïsTT.

∫Á‘·+ 2.41 : uÛÑ÷ j·÷»e÷q´ Vü≤≈£îÿ˝À¢ ndüe÷q‘·\T (õ˙ ø√ m|òæôd+{Ÿ‡)
‘Ó \ +>±D sêj· T \d” e T ø√kÕÔ + Á<Û ë
1993 ` 94 2004 ` 05 e÷s¡ T Œ
2.12 $$<Ûä Á>∑÷|ü⁄\ $ìjÓ÷>∑ Ks¡TÃ˝À e´‘ê´kÕ\T

$ìjÓ÷>∑ Ks¡TÃ˝À e´‘ê´kÕ\T sêh+˝Àì $$<Ûä kÕe÷õø£ esêZ\ Jeq Á|üe÷D≤˝À¢ ndüe÷q‘·\qT
Á|ü‹_+_+#˚ Á|ü<Ûëq dü÷∫ø£. ≈£î\+, eT‘·+ ÁbÕ‹|ü~ø£q HÓ\yêØ ‘·\dü] $ìjÓ÷>∑ Ks¡TÃ (m+|ædæÇ)ô|’
sêh+˝Àì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê˝À¢ 2007 ` 08˝À mHémdtmdtz 64e $&É‘· ìs¡«Væ≤+∫q n<Ûä´j·Tq+ qT+∫
67
á düe÷#ês¡+ ùdø£]+#ê+. dü÷ú\+>± sêhyê´|üÔ+>± HÓ\yêØ $ìjÓ÷>∑ ‘·\ dü] $ìjÓ÷>∑ Ks¡TÃ 2007
` 08˝À s¡÷.971>± ñ+~. n~ ‘Ó\+>±D˝À n‹ ‘·≈£îÿe>± s¡÷.895, sêj·T\d”eT˝À s¡÷. 788,
ø√kÕÔ+Á<Ûë˝À n‘·´~Ûø£+>± s¡÷. 1003>± qyÓ÷<äsTT´+~. ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡ bÂs¡T\ HÓ\yêØ ‘·\dü]
$ìjÓ÷>∑ Ks¡TÃ #ê˝≤ m≈£îÿe>± ñ+~. ø±˙ á $X‚¢wüD˝À ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡ bÂs¡T\ ‘·\dü] HÓ\yêØ
$ìjÓ÷>∑+ $esê\T Á|ükÕÔ$+#·&É+ ˝Ò<äT.
fÒãT˝Ÿ 2.9
ÁbÕ+‘ê\T, kÕe÷õø£ esêZ\ yêØ>± HÓ\yêØ ‘·\dü] $ìjÓ÷>∑ Ks¡TÃ (2007 ` 08)
≈£î˝≤\T, eT‘ê\ ÁbÕ‹|ü~q $$<Ûä kÕe÷õø£ esêZ\ bÂs¡T\ HÓ\yêØ ‘·\dü] $ìjÓ÷>∑ Ks¡TÃ (m+|ædÇæ )ô|’
»]–q n<Ûä´j·Tq+ Á|üø±s¡+ Ç‘·s¡ kÕe÷õø£ esêZ\‘√ b˛*ùdÔ –]»qT\ HÓ \yêØ ‘·\dü] $ìjÓ÷>∑ Ks¡TÃ
(m+|ædæÇ) #ê˝≤ ‘·≈£îÿe>± qyÓ÷<äsTT+~. ø√kÕÔ+Á<Ûë ÁbÕ+‘·+˝À –]»qT\ m+|ædæÇ s¡÷.570 ñ+&É>±,
<ä[‘·T\ m+|ædæÇ˝À ø√kÕÔ+Á<Ûë, ‘Ó\+>±D˝À kÕs¡÷|ü´‘·\THêï, sêj·T\d”eT˝À s¡÷.590 e÷Á‘·y˚T ñ
+~. Ç‘·s¡ yÓqø£ã&çq esêZ\ m+|ædÇæ ≈£L&Ü eT<Û´ä dü+ú >±H˚ kÕ>∑T‘·Tqï~. ôV≤’ <äsêu≤<é‘√ ≈£L&çq ‘Ó\+>±D˝À
ñqï‘· esêZ\ m+|ædæÇ s¡÷. 1846>± ñ+&É>±, ôV’≤<äsêu≤<é $TqVü‰ ‘Ó\ +>±D˝À s¡÷. 1450>± ñ+~.
n~ ø√kÕÔ+Á<Ûë˝À s¡÷.1427, sêj·T\d”eT˝À s¡÷.1099>± qyÓ÷<äsTT+~. eTTdæ¢+\ HÓ\yêØ ‘·\dü]
$ìjÓ÷>∑ Ks¡TÃ Væ≤+<äTe⁄˝À¢ì Ç‘·s¡ yÓqø£ã&çq esêZ\ ø£+fÒ ˇø£ yÓT≥Tº ô|’q ñqï~. nsTT‘˚ Ç‘·s¡
yÓTÆHê]{° esêZ\‘√ b˛*ùdÔ e÷Á‘·+ sêj·T\d”eT˝Àì eTTdæ¢+\ m+|ædæÇ e÷Á‘·+ ‘·≈£îÿy˚. ‘Ó\+>±D,
ø√kÕ+Á<Ûë˝Àì eTTdæ¢+\ m+|ædæ◊˝À ô|<ä› ‘˚&Ü ˝Ò<äT.
68
2.13 e÷qe n_Ûeè~∆ : ù|<ä]ø£+ dü÷∫ø£
mHédæmÇÄsY >ös¡e˙j·TyÓTÆq dü«‘·+Á‘·´ n<Ûä´j·Tq eT]j·TT |ü]XÀ<Ûäq dü+düú. á dü+düú <äXÊã∆ ø±\+˝À
¬s+&ÉT kÕs¡T¢ e÷qe n_Ûeè~∆ô|’ ¬s+&ÉT <äbòÕ\T n<Ûä´j·Tq+ ìs¡«Væ≤ +∫+~. ‘=* n<Ûä´j·Tq+ 1993 `
94˝À, eT* n<Ûä´j·Tq+ 2004 ` 05˝À »]–+~. øÏ+<ä ù|s=ÿqï |òü*‘ê\T Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝Àì $$<Ûä
ÁbÕ+‘ê˝À¢ e÷qe n_Ûeè~∆˝À ‘˚&Ü\T $e]kÕÔsTT. e÷qe n_Ûeè~∆ nH˚ uÛ≤ e+ |ü]~Û˝ÀøÏ eTÚ*ø£
edü‘·T\qT ≈£L&Ü $düÔ]+#·&É+ »]–+~. Bì <ë«sê e÷qe n_Ûeè~∆˝À ù|<ä ]ø±ìï dü]b˛\Ãe#·TÃ.
(eTÚ*ø£ edü‘·T\‘√ nqTdü+<ÛëqyÓTÆq $esê\T ≈£L&Ü ø£\TkÕÔsTT). e÷qe n_Ûeè~∆˝À ù|<ä]ø£ dü÷∫ø£
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝Àì eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê˝À¢q÷ $_Ûqï+>± ñ+~.
∫Á‘·+ 2.42 : Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝Àì ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± ù|<ä]ø£+ dü÷∫ø£

‘Ó \ +>±D sêj· T \d” e T ø√kÕÔ + Á<Û ë
1990 ÁbÕs¡+uÛÑ+ qT+∫ eT<Ûä´ es¡≈£î 2000 ÁbÕs¡+uÛÑ+ qT+∫ eT<Ûä´ es¡≈£î
2.42m.$<ë´s¡ + >∑ + ˝À ù|<ä ] ø£ +
2.42_. Äs√>∑ ´ +˝À ù|<ä ] ø£ +
2.42dæ. eTÚ*ø£ edü‘·T˝À¢ ù|<ä]ø£+
1990 ÁbÕs¡+uÛÑ+ qT+∫ eT<Ûä´ es¡≈£î
2000 ÁbÕs¡+uÛÑ+ qT+∫ eT<Ûä´ es¡≈£î
ì]∆wüº ø±\ eé~Û˝À ìs¡«Væ≤+∫q á n<Ûä´j·THê\T ‘Ó\+>±D˝À ù|<ä]ø£+ ñqï‘· kÕúsTT˝À ñqï<äì
#ÓãT‘·THêïsTT. nsTT‘˚ >∑‘· <äXÊã∆ ø±\+˝À Áø£eT+>± ‘·>∑TZeTTK+ |ü{Ïº+~. Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\‘√ b˛*ùdÔ
ø√kÕÔ+Á<Ûë˝À ù|<ä]ø£+ Áø£eT+>± ‘·>T∑ eZ TTK+ |ü{+ºÏ ~. sêj·T\d”eT˝À ù|<ä]ø£+ ô|s¡T>∑T<ä\qT á n<Û´ä j·THê\T
69
dü÷∫düTÔHêïsTT. á uÛ≤>∑+˝À $$<Ûä dü«‘·+Á‘·´ ø±s¡D≤\T, bÕsê MT≥s¡¢ Ä<Ûës¡+>± sêh+˝Àì eT÷&ÉT
ÁbÕ+‘ê˝À¢ ù|<ä]ø£+ dü÷∫ø£ô|’ #·]Ã+#·&É+ »]–+~. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝Àì eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê˝À¢ n_Ûeè~∆øÏ
ù|<ä]ø£+ nqTdü+<ÛëqyÓTÆ ñ+≥T+~.
2.14 kÕe÷õø£ s¡÷|ü+

≈£î\, eT‘· ≈£Ls¡TŒ kÕe÷õø£ $\Te\ ìsêàD+ eT]j·TT sê»ø°j·T n~Ûø±s¡ düMTø£s¡D≤˝À¢ Á|ü<Ûëq
dü÷∫ø£>± ñ+≥T+~. Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D sêh @sêŒ≥T &çe÷+&é H˚|ü<∏ä´+˝À kÕe÷õø£ ` eT‘· |üs¡yÓTÆq
esêZ\≈£î $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\ ø£\sTTø£‘√ ≈£L&çq sê»ø°j·T kÕe÷õø£ ø±s¡´ø£˝≤bÕ˝À¢ s√EyêØ uÛ≤>∑kÕ«eT´+
ø£\ŒqqT ‘Ó\TdüT≈£îH˚+<äT≈£î Ç~ ñ|ü jÓ÷>∑ |ü&ÉT‘·T+~. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêh+˝À »HêuÛ≤ øÏ+<ä ù|s=ÿqï ≈£î\/
kÕe÷õø£/ eT‘ê\ ÁbÕ‹|ü~ø£q $uÛÑõ+#·ã&ç+~. Ä esêZ*˝≤ ñHêïsTT ` <ä [‘·T\T, –]»qT\T, Væ≤+<ä÷
ˇ_dæ\T, Væ≤+<ä÷ dü+|üqï esêZ\T, eTTdæ¢+\T, Ç‘·s¡ yÓTÆHê]{°\T.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝Àì ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± |ü]o*ùdÔ –]»qT\T, eTTdæ¢+\ yê{≤˝À ÁbÕ<∏ä$Tø£ e´‘ê´dü+
ø£ì|ædTü +Ô ~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ôV≤’ <äsêu≤<é $TqVü‰ nìï ÁbÕ+‘ê˝À¢ <ä[‘·T\ yê{≤ 16 XÊ‘·+ ñ+fÒ –]»qT\
yê{≤ ≈£L&Ü n<˚ $<Û+ä >± ñ+~. ‘Ó\+>±D˝À |ü~ XÊ‘·+ –]»qT\≈£î sê»ø°jT· kÕe÷õø£ ø±s¡´ø£˝≤bÕ˝À¢
yê{≤ ø£*Œ+#·&É+ ø√kÕÔ+Á<Ûë, sêj·T\d”eTø£+fÒ m≈£îÿe. sêj·T\d”eT˝À eT÷&ÉT XÊ‘·+, ø√kÕÔ+Á<Ûë˝À Äs¡T
XÊ‘·+ eT+~ –]»qT\≈£î e÷Á‘·y˚T sê»ø°j·T kÕe÷õø£ ø±s¡´ø£˝≤bÕ˝À¢ yê{≤ \_Ûk˛Ô+~. eTTdæ¢+\
$wüj·÷ìøÏ eùdÔ ‘Ó\+>±D˝À 8.4 XÊ‘·+ yê{≤ \_ÛdüTÔ+&É>±, sêj·T\d”eT˝À 12.5 XÊ‘·+, ø√kÕÔ+Á<Ûë˝À
πøe\+ 4.5 XÊ‘·+ yê{≤ \_ÛdüTÔqï~. ôV’≤<äsêu≤<é »HêuÛ≤˝À eTTdæ¢+ \T 41 XÊ‘·+ ñ+&É&ÜìøÏ #ê]Á‘·ø£
H˚|ü<∏äý˚T ø±s¡D+. kÕe÷õø£ yÓ’$<Ûä´+˝À sêj·T\d”eT˝Àì Væ≤+<äTe⁄˝À¢ 24 XÊ‘·+ dü+|üqï esêZ\T>±
|ü]>∑D+Ï #·ã&ÉT‘·THêïs¡T. ø±˙ ‘Ó\+>±D˝À n‘·´~Ûø£ uÛ≤>∑+ 53 XÊ‘·+ eT+~ ˇ_dæ\T ñHêïs¡T. ôV≤’ <äsêu≤<é
70
q>∑s¡+ / õ˝≤¢˝À eTTdæ¢+\ Ä~Û|ü‘·´+ ø±s¡D+>± ‘Ó\+>±D˝À ˇ_dæ\T, dü+|üqï esêZ\ ø£+fÒ dü«\Œ+>±
m≈£îÿe>± ñHêïs¡T. á »HêuÛ≤ uÛ≤>∑kÕ«eT´ b˛*ø£\T ‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é, sêj·T\d”eT, ø√kÕÔ+Á<Ûë
ÁbÕ+‘ê˝À¢ n<äq|ü⁄ ø£\sTTø£\qT düeT]ŒdüTÔHêïsTT.
∫Á‘·+ 2.43 : sêhyê´|üÔ+>± kÕe÷õø£ ` eT‘ê\ yêØ »HêuÛ≤ bı+~ø£ (2001)
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ôV’≤<äsêu≤<é‘√ ø£*|æ ‘Ó\+>±D ôV’≤<äsêu≤<é $TqVü‰ ‘Ó\+>±D
ôV’≤<äsêu≤<é sêj·T\d”eT ôV’≤<äsêu≤<é ø£*dæ ‘Ó\+>±D‘√ sêj·T\d”eT ô V ’ ≤ < ä s ê u ≤ < é ˝ Ò ì
‘Ó\+>±D‘√ sêj·T\d”eT ø√kÕÔ+Á<Ûë ø√kÕÔ+Á<Ûë |ü¢dt sêj·T\d”eT
dü+|üqï es¡Z+ ˇ_dæ\T Ç‘·s¡ yÓTÆHê]{°\T eTTdæ¢+\T –]»qT\T
<ä[‘·T\T
2.15 #·s¡Ã\ kÕsê+X¯+

2.15.01 Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Ä$sê“¤e+ qT+∫ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+ |üP]Ô>± ìs¡¢øå±´ìøÏ, $eø£å≈£î >∑T¬s’+<äì,
|òü*‘·+>± Ä]úø£ |üs¡yÓTÆq eT]j·TT kÕe÷õø£ |üs¡yÓTÆq ø£cÕº\HÓ<äTs√ÿyê*‡ edüTÔqï+<äTe˝Ò¢ ‘Ó\+>±D
Á|ü‘˚´ø£ sêh @sêŒ≥T ø√dü+ #˚düTÔqï Á|ü<Ûëq yê<äq˝À¢ ˇø£{Ï. ø√kÕÔ+Á<Ûë‘√ b˛*ùdÔ ‘·\dü] Ä<ëj·T+˝Àq÷,
ñbÕ~Û ø£\Œq˝Àq÷, $<ëéø±XÊ\ ø£\Œq, yêDÏ»´ neø±XÊ\ ø£\Œq ‘Ó\+>±D˝À ‘·≈£îÿe. ñqï‘· kÕúsTT
Ä]úø£ neø±XÊ\˙ï ø√kÕÔ+Á<Ûë yê]πø <äø±ÿj·Tì ≈£L&Ü Äs√|üD. >∑D≤+ø±\ ÁbÕ‹|ü~ø£q #·÷ùdÔ ‘Ó\+>±D
$eø£å≈£î, ìs¡¢øå±´ìøÏ >∑T¬s’+<äì edüTÔqï Äs√|üD\T, yê<äq˝À¢ ø=ìï nø£åsê\ dü‘·´+. nsTTHê eè~∆ dü÷∫,
e÷s¡TŒ dü÷∫ n<Ûä´j·Tq+ Á|üø±s¡+ Ä$s¡“¤$+∫q sêh Ä]úø£ eédüú˝À yê{≤˝À¢ ø=‘·Ô<äqy˚TB ˝Ò<äT.
ôV’≤<äsêu≤<é $TqVü‰ ‘Ó\+>±D »HêuÛ≤ Á|üdüTÔ‘·+ 36 XÊ‘·+>± ñ+&É>±, Ä »HêuÛ≤ 41 XÊ‘·+ uÛÑ÷uÛ≤>±ìï
ø£*– ñ+~. n_Ûeè~∆ dü÷∫ø£ $$<Ûä ÁbÕ+‘ê˝À¢ ì\ø£&É>±H˚ ñ+~. >∑‘·+˝À 1956, 1961, 1974 »HêuÛ≤
>∑D≤+ø±\ Á|üø±s¡+ yêdüÔe düe÷#ês¡+ Á|üø±s¡+ $$<Ûä s¡+>±˝À¢ ‘Ó\+>±D yê{≤ ‘·≈£îÿe>± ñ+~. (2.44
∫Á‘êìï |ü]o*+#·+&ç). nsTT‘˚ Ç{°e* ø±\+˝À ‘Ó\+>±D˝À kÕ<Ûës¡D n_Û eè~∆ dü÷∫ø£\T »HêuÛ≤ /
ÁbÕ+‘êìøÏ nqT>∑TD+>± ‘·s¡T#·T>± ô|s¡T>∑T‘·THêïsTT. ôV’≤<äsêu≤<é õ˝≤¢ / |ü≥ºD |ü]düs¡ ÁbÕ+‘ê˝À¢H˚
Ä]úø£ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T πø+ÁBø£]+#·&É+ e+{Ï Ä]úø£ dü+kÕú>∑‘· ø±s¡D≤\T ≈£L&Ü $$<Ûä s¡+>±˝À¢ ‘Ó\+>±D
eè~∆ #Ó+<äT‘·Tqï<äì #ÓãT‘·Tqï á dü÷∫ø£\T ø°\ø£yÓTÆq$.
∫Á‘·+ 2.44 m : ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À Hê{Ï, H˚{Ï »HêuÛ≤ yê{≤ XÊ‘·+
»HêuÛ≤ |ü≥Dº »HêuÛ≤ ÁbÕ+‘·+
Hê{Ï »HêuÛ≤ yê{≤˝À XÊ‘·+ H˚{Ï »HêuÛ≤˝À yê{≤ XÊ‘·+
∫Á‘·+ 2.44 _ : ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À $<ä´ eT]j·TT yÓ’<ä´ s¡+>±˝À¢ eTÚ*ø£ edü‘·T\ yê{≤ XÊ‘·+
ÁbÕ<∏ä$Tø£ bÕsƒ¡XÊ\\T ÁbÕ<∏ä$Tø√qï‘· bÕsƒ¡XÊ\\T ñqï‘· bÕsƒ¡XÊ\\T y Ó ’ < ä ´ XÊ\\T
(n˝À|ü‹ø˘) ÄdüT|üÁ‘·T\˝À eT+#ê\ kÕeTs¡ú´+
Hê{Ï yê{≤ XÊ‘·+ H˚{Ï yê{≤ XÊ‘·+
71
72
∫Á‘·+ 2.44 dæ : ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À Hê&ÉT, H˚&ÉT s¡Vü≤<ës¡T\ düe÷Vü‰s¡+, $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+
eT]j·TT Ç‘·s¡ dü÷∫ø£\ XÊ‘·+
|ü+#êj·Tr s¡Vü≤<ës¡T\T Á|üC≤ |üqT\ XÊK (|æ&ÉãT¢´&ç) s¡Vü≤<ës¡T\T C≤rj·T s¡Vü≤<ës¡T\T
˝À f…q¸Hé $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+ ôV’≤ f…q¸Hé $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+ eékÕj·T s¡+>∑+˝À ˝Àf…q¸Hé
$<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+
|ü]ÁX¯eT\T ‘·bÕ˝≤ XÊK ø±sê´\j·÷\T ôw&É÷´˝Ÿ¶ u≤´+≈£î\T
∫Á‘·+ 2.44 &ç : ‘Ó\+>±D˝À Hê{Ï, H˚{Ï |ü+≥\ yê{≤, ˙{Ï bÕs¡T<ä\ eT]j·TT ÄVü‰s¡ <ÛëHê´\ ñ
‘·Œ‹Ô˝À yê{≤ XÊ‘·+
dü÷ú\ |ü+≥ kÕ>∑T ÁbÕ+‘·+ dü÷ú\ ˙{Ï bÕs¡T<ä\ ÁbÕ+‘·+ ÄVü‰s¡ <ÛëHê´\ ñ‘·Œ‹Ô
2.15.02 yÓTT‘·Ô+>± #·÷ùdÔ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Ä]úø±_Ûeè~∆˝À Ä$sê“¤e+ ‘·s¡Tyê‘· 50 dü+e‘·‡sê\≈£î
ô|’>± >∑&ç∫q ø±\+˝À Á|üD≤[ø£ neT\T eT]j·TT ø±s¡´ ìsê«Vü≤ø£ $uÛ≤>∑+ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘êìøÏ s¡ø£åD
ø£*Œ+#·&É+˝À ÁbÕ+rj·T e´‘ê´kÕ\T ñHêïsTT. ‘Ó\+>±D (ôV’≤<äsêu≤<éq T $TqVü‰sTT+∫q ‘·s¡Tyê‘·)
eT]j·TT ø√kÕÔ+Á<Ûë ¬s+&ÉT ÁbÕ+‘ê˝À¢q÷ n_Ûeè~∆ dü÷∫ø£\ eè~∆ πs≥T˝À <Ûäè&É‘ê«ìï øÏ+<ä $e]+#ê+.
@~ @yÓTÆHê ‘Ó\+>±D, sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘ê˝À¢ì nD>±]q kÕe÷õø£ esêZ\ »HêuÛ≤ eè~∆ πs≥T˝À
ndüe÷q‘·\T $|òü÷ï\T ø£*ŒdüTÔHêïsTT. ø√kÕÔ+Á<Ûë˝À nD>±]q kÕe÷õø£ esêZ\ »HêuÛ≤ eè~∆πs≥T, yê]
Ä<ëj·÷˝À¢q÷ ndüe÷q‘·\ ‘·>∑TZ<ä\ô|’ \_ÛdüTÔqï Ä<Ûësê\T, Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\‘√ b˛*ùdÔ e´‘ê´dü+ ñ
+<äì dü÷∫düTÔHêïsTT. ‘Ó\+>±D˝À Á|ü‘˚´øÏ+∫ <ä[‘·T\T, –]»qT\T, yÓTÆHê]{°\T ø£*– ñqï, ˝Òìyê{Ï
eT<Û´ä e´‘ê´kÕ\T |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüTø√e&É+ ‘·|Œü ìdü]. á ndüe÷q‘· eT]+‘· ô|s¡>&∑ +É ˇø£ÿfÒ ‘Ó\+>±D˝À
@sêŒ≥T yê<ä ñ<äéT+ ì\<=≈£îÿø√e&ÜìøÏ ø±s¡D+ ø±<äT. nsTT‘˚ á ndüe÷q‘· eTTqTà+<äT <ëì
kÕ+Á<ä‘· ô|s¡T>∑T<ä\≈£î ø±s¡DeTsTT´+~. n+<äTe˝Ò¢ sê»ø°j·T bÕØº\‘√ düVü‰ $$<Ûä #Ó’‘·qé+‘·yÓTÆq
dü+düú\T #˚|üfÒº Ä+<√fi¯q˝À¢øÏ »q kÕe÷q´+ ‘˚*ø£>± Äø£]¸‘·T\T ne⁄‘·THêïs¡T.
2.15.03 Ç+ø± #ÓbÕŒ\+fÒ uÛÑ$wü´‘Y˝À sêh n_Ûeè~∆ ø√dü+ #˚|ü{Ïºq eT<Ûä´ ‘·s¡Vü‰, Bs¡Èø±*ø£
<äèø£Œ<∏ë\T Ä+<√fi¯q ø£*–düTÔHêïsTT. ‘Ó\+>±D nH˚ n+XÊìï <ë]Á<ä´+, nD∫y˚‘·, kÕ~Ûø±]‘· #·Á≥+
|ü]~Û˝À |ü]o*ùdÔ n$ ‘·|üŒìdü]>± sêh $uÛÑ»q≈£î ‘·|üŒìdü]>± eT<ä∆ ‘·Tìe«e⁄. ì»+>± #ÓbÕŒ\+fÒ
‘Ó\+>±D˝Àì Ä]úø£, n_Ûeè~∆ dü÷∫ø£\T (ôV’≤<äsêu≤<éqT $TqVü‰sTT+∫) ø√kÕÔ+Á<Ûë‘√ b˛*Ã #·÷ùdÔ øÏ+~
kÕúsTT˝ÀH˚ ñHêïsTT. nsTT‘˚ ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+‘√ ø£*|æ‘˚ e÷Á‘·+ ‘Ó\+>±D˝À |ü]dæú‹ #ê˝≤ yÓTs¡T>±Z
ñ+~. eè~∆πs≥T˝Àì |ü\T dü÷∫ø£\T ‘Ó\+>±D˝À eè~∆˝À <Ûäè&É‘ê«ìï ‘Ó* j·T CÒkÕÔsTT. eékÕj·T s¡+>∑
n_Ûeè~∆˝À ø√kÕÔ+Á<Ûë≈£î düTBs¡È düVü≤» dæ<ä∆yÓTÆq Á|üjÓ÷»Hê\T ñHêïsTT. ø±˙ >∑‘· eT÷&ÉT, Hê\T>∑T
<äXÊu≤∆˝ ø±\+˝À ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À eékÕj·T s¡+>∑+ XÊdæ+#·>\∑ kÕúsTT˝À eè~∆ #Ó+<äT‘·÷ e∫Ã+~.
73
Ç<ä+‘ê #·÷ùdÔ sêj·T\d”eT yÓqø£ ã&çq, nD∫y˚j·T ã&çq ÁbÕ+‘·+ ‘·|ü Œ ‘Ó\+>±D ø±<äT. yêDÏ»´
u≤´+≈£î\T, yê{Ï nqTã+<Ûä dü+düú\ ùde\T ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À ‘·≈£î ÿe>± ñHêïj·Tì ‘Ó\TdüTÔ+~.
‘Ó\+>±D˝À Á>±eT |ü+#êj·Tr\ kÕúsTT˝À Ä]úø£, Á<äe´ ÁbÕ|æÔ edü‘·T\T ‘·≈£îÿe>± e⁄HêïsTT. $<ä´, yÓ’<ä´
s¡+>∑ edü‘T· \T, ùdyê s¡+>∑ ñ<√´>±\T ôV≤’ <äsêu≤<é q>∑s+¡ #·T≥÷º øπ +ÁBø£è‘·eTj·÷´sTT ‘·|Œü ‘Ó\+>±D˝Àì
Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\≈£î $düÔ]+#·˝Ò<äT. ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À HÓ\ø=qï á n+‘·sê\qT ‘·ø£åD+ ‘=\–+#ê*‡q
nedüs¡+ ñ+~.
2.15.04 ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À Ä]úø£ ndüe÷q‘· á ÁbÕ+‘· kÕe÷õø£ esêZ˝À¢ HÓ \ø=qï nXÊ+‹,
n\»&çøÏ eTTKýÓTÆq dü÷∫ø£. ‘Ó\+>±D˝À <Ûäìø£, ù|<ä esêZ\≈£î nqT>∑TD+>± Ä<ëj·T eè~∆˝À ‘˚&Ü ñ
+<äì ˇø£ <äXÊã∆ ø±\+>± Á>±MTDT\ Ä<ëj·÷\T dü÷∫düTÔHêïsTT. ‘Ó\+>±D˝À <Ûäì≈£î\T eT]+‘·
<Ûäì≈£î\e⁄‘·T+fÒ, ù|<ä\T eT]+‘· ù|<ä\T>± nD>±]q esêZ\T>± e÷]b˛‘·THêïsTT. ì]úwüº ø±\ eé~Û˝À
‘Ó\+>±D˝Àì Á>±MTD ù|<ä\ Ä<ëj·÷\T uÛ≤Ø kÕúsTT˝À |ü‘·q+ ø±e&É+ |ü]>∑Dq˝À rdüTø√yê*‡
edüTÔ+~.
2.15.05 sêh+˝Àì nìï ÁbÕ+‘ê\ s¬ ‘’ T· \ Ä<ëj·÷\T düTdæsú +¡ >± ñ+&É&+É ˝Ò<ë ø£w+ºü >± e÷]b˛e&É+
»s¡T>∑T‘·T+~. ‘Ó\+>±D˝À eékÕj·T ø±]à≈£î\ ì» Ä<ëj·T+ >∑D˙j·T+>± ‘·–Z b˛‘·T+&É>±, ø√kÕÔ+Á<Ûë
ÁbÕ+‘·+˝À >∑D˙j·T+>± ô|s¡T>∑T‘√+~. n+<äTø£qT>∑TD+>± >∑‘· <äXÊã∆ ø±\+˝À ‘Ó\+>±D˝Àì <ä[‘·T\T,
–]»qT\T, yÓTÆHê]{°\ Ä<ëj·÷\T |ü‘·qyÓTÆ ø£cÕº\ bÕ\e⁄‘·T+&É>±, ø√kÕÔ+Á<Ûë˝À Ç<˚ kÕe÷õø£ esêZ\
Ä<ëj·T+ ì]úwüº+>± ô|s¡T>∑T‘√+~. ‘Ó\+>±D˝À ñqï‘· ≈£î˝≤\T / kÕe÷õø£ esêZ\T >∑D˙j·T+>±H˚ \_∆
bı+<äT‘·T+&É>±, ø√kÕÔ+Á<Ûë ÁbÕ+‘· <Ûäì≈£î\ Ä<ëj·T+˝À ø√‘· |ü&ÉT ‘·Tqï~. õ˙ ø√m|òæôd+{Ÿ‡ eTT+<ädüTÔ
n+#·Hê\‘√ ≈£L&çq $X‚w¢ D ü Á|üø±s¡+ sêh Ä<ëj·T |ü+|æD˝° À ÁbÕ+rj·T n+‘·s‘Z¡ · $uÛ<Ò ë\T ø=qkÕ>∑T‘·÷
e#êÃsTT. @~ @yÓTÆHê á ì]∆wüº eé~Û˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝Àì eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê˝À¢ì |ü]dæú‘·T\qT $düÔè‘·
ÁbÕ‹|ü~ø£q |ü]o*ùdÔ sêj·T\d”eT˝Àì Á|ü»\ Jeq Á|üe÷D≤\T |ü‘·qeTj· ÷´sTT. á ì»y˚T HÓ\yêØ
‘·\dü] Ä<ëj·T $ìjÓ÷>∑ Ks¡TÃ˝À sêj·T\d”eT yÓqø£ã&ç ñ+<äì ‘Ó*j·T CÒdüTÔqï~.
2.15.06 $$<Ûä kÕe÷õø£ esêZ˝ nD∫y˚‘· / yÓqø£u≤≥T≈£î e÷qe n_Ûeè~∆ ˇø£ düeTÁ>∑yÓTÆq
dü÷∫ø£. ‘Ó\+>±D, sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘ê\‘√ b˛*ùdÔ ø√kÕÔ+Á<Ûë ÁbÕ+‘·+ e÷qe n_Ûeè~∆ kÕúsTTì
$»j·Te+‘·+>± ø=qkÕ–düTÔqï~. á ì]∆wüº ø±\+˝À ‘Ó\+>±D, sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘ê˝À¢ e÷qe n_Ûeè~∆
dü÷∫ø£ |ü‘·qyÓTÆ+~. nsTT‘˚ n~ sêj·T\d”eT˝À Ç+ø± m≈£îÿe>± ñ+~. Ä<ëj·T+, $ìjÓ÷>∑+˝À
ndüe÷q‘·\T ñHêïj·Tì ô|’q ù|s=ÿqï Á|ü<ÛëHê+XÊ\T $düÔè‘· |üs¡TdüTÔHêïsTT.
2.15.07 Ä]úø£ kÕeTs¡ú´+ : Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêh+ $uÛÑ»q ˝Ò<ë N*ø£ ‘·|üŒ<äH˚ |ü]dæú‹ eùdÔ Äj·÷
sêÁcÕº\ Ä]úø£ X¯øÏÔ kÕeTsêú´\T @$T≥qï $wüj·TyÓTÆ $<Ûëq ìπsí‘·\T, Á|ü»\ eTqdüT‡˝À¢ |ü\T Á|üX¯ï\T,
74
dü+<˚Vü‰\T ‘·˝…‘·TÔ‘êsTT. ø£˙dü+ uÛ≤s¡‘Y $wüj·÷ìï |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüT≈£î+fÒ uÛÖ>√[ø£ ÁbÕ+‘·+, »HêuÛ≤
|ü]e÷D+, Ä]úø£ Á|üe÷D≤\ô|’ düe÷#ês¡+ n+<äTu≤≥T˝À e⁄+≥T+~. @~ @yÓTÆHê düeTj·T+, eé~Û‘√
≈£L&çq kÕ+πø‹ø£ #·s¡Ã˝ÀøÏ yÓfi¯¢≈£î+&Ü Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ $uÛÑ»q e\¢ ‘·˝…‘˚Ô |ü]D≤e÷\qT øÏ+<ä $e]+#ê+.
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêÁcÕºìï düyTÓ øÆ ´£ +>± ñ+#˚+<äT≈£î, $uÛ»Ñ q≈£î M\T>± s¬ +&ÉT s¡ø±\ô|q’ yê<äq\T n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ
rdüT≈£î edüTÔHêï+.
2.15. 08 Ä]úø£ |ü]e÷D+˝À sêh yê<äq : Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝Àì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\ dü÷ú\ Ä]úø±_Ûeè~∆
πs≥T (õ&ç|æ) eT]j·TT ‘·\dü] Ä<ëj·T+ |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüT≈£î+<ë+. ÁbÕ+‘·+ yêØ>± uÛ≤s¡‘· <˚X¯+˝À
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ Hê\Ze ô|<ä› sêh+>±q÷, »HêuÛ≤˝À ◊<äe ô|<ä› sêh+>±q÷ 2007 ` 08 Ä]úø£ dü+e‘·‡s¡+˝Àì
yêdüÔe õ&ç|æ Á|üø±s¡+ eT÷&Ée ô|<ä› sêh+>±q÷ ñ+~. nsTT‘˚ ‘·\dü] Ä<ëj·T+ e÷≥˝À¢ #ÓbÕŒ\+fÒ
e÷Á‘·+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ, uÛ≤s¡‘Y˝Àì Ç‘·s¡ sêÁcÕº\‘√ b˛*ùdÔ 11e kÕú q+˝À ñ+~.
ˇø£y˚fi¯ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝Àì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\qT, uÛ≤s¡‘· <˚X¯+˝Àì Ç‘·s¡ sêÁcÕº\ |ü]dæú‘·T\‘√ b˛*ùdÔ
ÄdüøÏÔø£s¡yÓTÆq <äèX¯´+ Ä$wüÿè‘·eTe⁄‘·T+~. õ&ç|æ˝À (ôV’≤<äsêu≤<é $TqVü‰) ‘Ó\+>±D <˚X¯+˝Àì 28
sêÁcÕº˝À¢ 15e kÕúq+˝À ñ+~. ‘Ó\+>±D≈£î ô|’ uÛ≤>±q #Û·rÔdt>∑&Ûé, C≤s¡â+&é, ñ‘·ÔsêK+&é, Væ≤e÷#·˝Ÿ
Á|ü<˚XŸ, >√yê\‘√bÕ≥T áXÊq´ ÁbÕ+‘· sêÁcÕº\˙ï ì\TkÕÔsTT. (nqTã+<Û ä+ 2.25). ‘·\dü] Ä<ëj·T+
|ü]~Û˝À #·÷&Ü*‡ eùdÔ ôV’≤<äsêu≤<é $TqVü‰ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+ nœ\ uÛ≤s¡‘· kÕúsTTø£+fÒ m≈£îÿe>± ~>∑Te
kÕúsTTøÏ |ü&ç b˛‘·T+~. ôV’≤<äsêu≤<é‘√ ≈£L&çq ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+, õ&ç|æ eT]j·TT ‘·\dü] Ä<ëj·T+
|ü]<ÛäT˝À¢ Ç‘·s¡ sêÁcÕº\‘√ b˛*ùdÔ 13e kÕúq+˝À ì\TdüTÔ+~. ‘·<äqT>∑TD+>±H˚ sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘êìï
‘·\dü] Ä<ëj·T+ ÁbÕ‹|ü~ø£q #·÷ùdÔ ~>∑Te kÕúsTTøÏ HÓ{Ïº y˚j·Tã&ÉT ‘·T+~. sêh kÕ<Ûës¡D Ä]úø£ eè~∆
πs≥T (mdtõ&ç|æ) ÁbÕ‹|ü~ø£q #·÷ùdÔ ñ‘·ÔsêK+&é, Væ≤e÷#·˝Ÿ Á|ü<˚XŸ , >√yê\‘√bÕ≥T nk˛+ $TqVü‰ Ç‘·s¡
áXÊq´ sêÁcÕº\ ø£+fÒ ô|’ kÕúq+˝À ì\TdüTÔ+~.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêh+˝À ø√kÕÔ+Á<Ûë ÁbÕ+‘·+ Ä]úø±_Ûeè~∆ #Ó+~q ÁbÕ+‘·+>± ì*∫+~. mdtõ&ç|æ
ÁbÕ‹|ü~ø£q ø√kÕÔ+Á<ÛëqT Ç‘·s¡ sêÁcÕº\‘√ b˛*ùdÔ 13e n‹ô|<ä› sêh+>± ì\TdüTÔ+~. ‘·\dü] Ä<ëj·T
õ&ç|æ |ü]~Û˝À #·÷ùdÔ ø√kÕÔ+Á<Ûë |ü<äe kÕúq+˝À ì\ã&ÉT‘·T+~. Ä]úø £ |ü]e÷D+, X¯øÏÔ kÕeTsêú´\qT
|ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüT≈£î+fÒ ôV’≤<äsêu≤<é ‘√bÕ≥T ˝Ò<ë ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+ $TqVü‰ ø=‘·Ô sêh+>± ‘Ó\+>±D
ì\<=≈£îÿ≈£î+≥T+~. Ç‘·s¡ ø£\sTTø£\‘√ b˛*ùdÔ ø√kÕÔ+Á<Ûë eT]j·TT sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘ê\T ≈£L&Ü ˇø£
sêh+>± ì\<=≈£îÿø√>∑\T>∑T‘êsTT. yêdüeÔ +>± #ÓbÕŒ\+fÒ Ä ÁbÕ+‘ê\T y˚sπ «s¡T>± ì\<=≈£îÿø√>∑\T>∑T‘êsTT.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêh kÕ<Ûës¡D Ä]úø±_Ûeè~∆ πs≥T (mdtõ&ç|æ) ‘Ó\+>±D sêh @sêŒ≥T $wüj·T+˝À ‘·≥düú
bÕÁ‘· b˛wæk˛Ô+~.
2.15.09 sêÁcÕº\T eT]j·TT Ä]úø£ dü+düÿs¡D\T : Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± Ä]úø£ dü+düÿs¡D\T neT\T
#˚düTÔqï ‘·s¡TD$T~. Ä]úø£ |üs¡yÓTÆq neø±XÊ\T, e÷¬sÿ{Ÿ, ñbÕ~Û ø£ \Œq eè~∆ \ø£å´+‘√ ∫qï <˚XÊ\
75
@sêŒ≥TqT ø±+øÏådüTÔHêïs¡T. ∫qï sêÁcÕº\ @sêŒ≥T e\¢ n+‘·sêh yêDÏ»´+ eT]j·TT edüTÔe⁄\T eT]j·TT
ùde\ Á|üyêVü≤+˝À eTT+<ädTü Ô n&ÉT>¶ √&É\T @sêŒ≥e⁄‘êsTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î bıs¡T>∑T ÁbÕ+‘ê\ eT<Û´ä , sêÁcÕº\
eT<Ûä´ kÕúìø£ Á|üy˚X¯ |üqTï eT]j·TT ôddüT‡ e+{Ï$ ñ∫‘· yêDÏC≤´ìøÏ n+‘·sêj·T+ ø£*–kÕÔsTT. á
|üqTï\T, ôddüT‡\ e\¢ yê´bÕs¡ $\Te eè~∆‘√ edüTeÔ ⁄\T, ùde\ <Ûsä \¡ T ô|s¡T>∑T‘êsTT. Ç≥Te+{Ï Ä+<√fi¯q\T
sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘·+˝À #ê˝≤ ã\+>± ñHêïsTT. ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+ e÷¬sÿ{Ÿ πø+Á<ä+ ø±e&É+‘√bÕ≥T
düs¡|òüsê eqs¡T ≈£L&Ü. ‘Ó\+>±D sêh+ @sêŒ≥sTT‘˚ á ‘·s¡Vü‰ ã+<ÛäHê\T ‘Ó– b˛‘êsTT. ôV’≤<äsêu≤<é
q>∑s¡+˝À n~Ûø£ kÕúsTT˝À »HêuÛ≤, yê´bÕs¡+, e÷¬sÿ{Ÿ πø+ÁBø£è‘·yÓT Æ ñqï+<äTq ø√kÕÔ+Á<Ûë ÁbÕ+‘·+ ≈£L&Ü
uÛ≤Ø>±H˚ qwüº b˛yê*‡ e⁄+≥T+~. ø=‘·Ô sêÁcÕº\ @sêŒ≥T‘√ Ä]úø±_Ûeè~∆ì ìs√~Û+#˚ neø±X¯+ ñqï á
n+XÊìï |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüT≈£î+fÒ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêh $uÛÑ»q≈£î Á|ü‹≈£L˝≤+X¯+ ø±qTqï~.
2.15.10 düT|ü]bÕ\q nqTã+<Ûä yê<äq\T : düT|ü]bÕ\q≈£î, düeTÁ>∑ n_Ûeè~∆ øÏ ∫qï sêÁcÕº\T

nqT≈£L\eTH˚ yê<äq\THêïsTT. ∫qï sêÁcÕº\T düT|ü]bÕ\q˝À >=|üŒ ÁbÕ‹ì<Ûä´+ ø£*Œ+#·>∑\T>∑T‘êsTT. ñ
<ëVü≤s¡D≈£î Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêh+˝Àì –]»q kÕe÷õø£ es¡Z+ eT]j·TT eTTdæ¢+\T ‘Ó\+>±D Á|ü‘˚´ø£ sêh+
@sêŒ≥T #˚j·T&É+ e\¢ eT+∫ düT|ü]bÕ\q \_ÛdüTÔ+<äì #ÓãT‘·THêïs¡T. @~ @yÓTÆHê á kÕe÷õø£ esêZ\T
‘·≈î£ ÿe>± ñqï ø√kÕÔ+Á<Ûë˝À á n+X¯+ |ü]>∑Dq˝ÀøÏ sê<äT. ªdüT|ü]bÕ\q eT]j·TT ÁbÕ‹ì<Û´ä +µ Ä<Ûës¡+>±
Á|ü‘˚´ø£ sêh @sêŒ≥T≈£î nqT≈£L\, Á|ü‹≈£L\ yê<äq\≈£î |üì #˚düTÔ+~. nsTT‘˚ <ëì Á|üuÛ≤e+ ø=‘·Ô>±
@sêŒ≥j˚T´ sêÁcÕº\ô|’ ˇπø $<Û+ä >± ñ+&É<Tä . kÕ<Ûës¡D+>± ô|<ä› sêÁcÕº˝ e\¢ nìï ÁbÕ+‘ê\≈£î düe÷qyÓTqÆ
|ü]bÕ\q+~+#·&É+ ø£wüºkÕ<ÛäýÓTÆq n+X¯+. Á|ü‘˚´øÏ+∫ sê»<Ûëì q>∑s ¡+˝À |ü]bÕ\q πø+ÁBø£è‘·yÓTÆ ñ
+&É&É+ sêh+˝Àì düT<ä÷s¡ ÁbÕ+‘ê\‘√ nqTdü+<Ûëq+ #˚düTø√e&É+ e´j·T Á|üj·÷dü\ø√s¡TÃø√yê*‡q
n+X¯+. 73e, 74e sêC≤´+>∑ dües¡D\‘√ Á|üdTü ‘Ô +· n~Ûø±sê\ $πø+ÁBø£sD¡ ˝À neT\T˝À ñqï ‘·sT¡ D$T~.
Çø£ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ $wüj·÷ìøÏ eùdÔ õ˝≤¢ kÕúsTT n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑ +, ø=ìï Á>±eT |ü+#êj·Tr\ ‘√
≈£L&çq ÁbÕ+‘·+‘√ eT+&É\+ @sêŒ≥T ù|s¡T‘√ #ê˝≤ ø±\+ ÁøÏ‘y· T˚ Á|üC≤˙ø±ìøÏ n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ e∫Ã+~.
ø£qTø£ |ü]D‹ >∑\ á $πø+ÁBø£è‘· düT|ü]bÕ\q düyÓTÆø£´ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚ XŸqT ì\ø£&É>± ñ+#˚+<äT≈£î u≤dü≥>±
ì\TdüTÔ+~.
76
2.15.11 ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡ Ä<ëj·T+ : ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+, |ü≥ºD |ü]~Û˝À e÷¬sÿ≥T¢, ñbÕ~Û
ø£\Œq‘√bÕ≥T uÛ≤Ø kÕúsTT˝À Ä]úø£ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T πø+ÁBø£è‘·yÓTÆ ñHêïsTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î yÓTT‘·Ô+ sêh
õ&ç|æ (dæús¡ <Ûäs¡\T)˝À ôV’≤<äsêu≤<é õ˝≤¢ yê{≤ mì$T~ XÊ‘·+. ôV’≤<äsêu≤<é #·T≥Tº|üø£ÿ\ ÁbÕ+‘ê\˙ï
q>∑Øø£s¡D ø±e&É+ e\¢ m≈£îÿe kÕúsTT n+#·Hê˝À¢ ñHêïsTT. n<˚ $<Ûä+>± ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+‘√ ≈£L&çq
‘Ó\+>±D õ&ç|æ˝À ôV’≤<äsêu≤<é õ˝≤¢ yê{≤ 18 XÊ‘·+>± e⁄+≥T+~. ø£qTø£ ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+ / õ˝≤¢
/ |ü]düs¡ |ü≥ºD≤\T sêh+˝Àì Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê˝À¢ì Á|ü»\T eT]j·TT yê´bÕs¡T\‘√ nqTdü+<ÛëqyÓTÆ ñ
HêïsTT. ˝Ò<ë uÛ≤s¡‘· <˚X¯+˝Àì @ Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘·+ >±˙, $<˚XÊ\T >±˙ ôV’≤<äsêu≤<é‘√ nqTdü+<ÛëqyÓTÆ ñ
HêïsTT. düyÓTÆø±´+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ˝Ò<ë $uÛÑ»q n+XÊ\‘√ ì$T‘·Ô+ ˝Ò≈£î+&Ü ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+ô|’ sê»ø°j·T
ìj·T+Á‘·D ÁbÕ|æÔ ÁbÕ<Ûëq´+ ø±qTqï~.
77
n<Ûë´j·T+ 3
$<ä´ ` Äs√>∑´+
Á|ü»\ JeqkÕúsTTì ‘Ó*j·TCÒùd $<ä´, Äs√>∑´+ n+XÊ\qT á ø£$T{Ï ≈£L\+ø£w+ü >± #·]Ã+∫+~.
$<ë´s¡+>∑+
Á|ü‹ düe÷»+˝À ñqï‘·esêZ\‘√ bÕ≥T Ç‘·s¡ düqïø±s¡T esêZ\≈£î ≈£L&Ü $<ë´s¡+>∑+˝À düe÷q neø±XÊ\T
ø£*Œ+∫q|ü&˚ kÕe÷õø£ Hê´j·T+ »s¡T>∑T‘·T+~. $<ä´ nH˚~ eTTKýÓTqÆ dü÷∫πø ø±≈£î+&Ü, kÕ+|òTæ ø£+>±,
Ä]úø+£ >± m<ä>{∑ ≤ìøÏ ≈£L&Ü <√Vü≤<ä|&ü TÉ ‘·T+~. Á|üC≤kÕ«eT´ <˚XÊ˝À¢ $<ë´_Ûeè~∆øÏ ø£èwæ #˚jT· &É+ eTTKýÓTqÆ
n+X¯+. $<ä´, ñ<√´>∑+ e\q ø£*>π Á|üj÷Ó »Hê\ e\¢ düe÷»+˝À nìï esêZ\ Á|ü»\T, yê] |æ\\¢ uÛ$Ñ wü´‘·T≈Ô î£
$<ä´ ˇø£ k˛bÕqeTH˚ uÛ≤eq‘√ ñHêïs¡T.
Ä+Á<Ûä sêÁwü+º ˝À ‘Ó\+>±D≤, d”e÷+Á<Û˝ä Àì nø£så êdü´‘·, $<ë´s¡+>∑+˝Àì ndüe÷q‘·\qT |ü]o*+#·&yÉ TÓ qÆ ~.
ø±˝≤qT>∑TD+>± ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+ $<ë´s¡+>∑+˝À $eø£‘å ≈· î£ >∑T] ne&É+ <ë«sê n~ y˚sêŒ≥T ñ<äé÷ìøÏ
ˇø£ ø±s¡D+>± <√Vü≤<ä|&ü +ç ~.
sêÁwü+º ˝Àì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\˝À $<ë´s¡+>∑kÕúsTT |ü]o\q
nø£så êdü´‘· : ˇø£ ÁbÕ+‘·|⁄ü $<ë´kÕúsTTøÏ nø£så êdü´‘· nH˚~ ø=\e÷q+>± e⁄+≥T+~. nœ\ uÛ≤s¡‘· nø£så êdü´‘·
kÕúsTTøÏ Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêÁwü+º #ê˝≤ yÓqTø£ã&ç e⁄+~. nsTT‘˚ Ç{°e* ø±\+˝À á e´‘ê´kÕìï ø=+‘· ‘·–+Z #·>*∑ >±s¡T.
1956˝À sêÁwü+º @s¡Œ&É¶ ‘·sT¡ yê‘· sêÁwü+º ˝Àì nìï õ˝≤¢˝À¢ ÁbÕ<∏$ä Tø£ $<ä´qT ˇø£ |ü<‹∆ä >± ô|+bı+~+#·&+É
<ë«sê á e´‘ê´dü+ ‘·–+Z ~.
78
ÁbÕ+‘ê\yêØ>± nø£så êdü´‘·˝À e´‘ê´dü+
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêÁwü+º ˝À 2001 Hê{ÏøÏ nø£så êdü´‘· 60%>± ñ+&ç+~. n+<äT˝À ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À 58%
e÷Á‘·yT˚ . ø√kÕÔ+Á<Ûë˝À 63%, sêj·T\d”eT˝À 60%>± e⁄+&ç+~. ôV≤’ <äsêu≤<é $TqVü‰ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À
nø£så êdü´‘· 55% e÷Á‘·yT˚ . yÓTT<ä{À¢ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+ nø£så êdü´‘ê Áø£eT+˝À yÓqTø£ã&ç e⁄Hêï 1971 ‘·sT¡ yê‘·
á e´‘ê´dü+ u≤>± ‘·–+Z #·ã&ç+~. á ÁbÕ+‘·+˝Àì õ˝≤¢˝À¢ bÕsƒX¡ Ê\\ dü+K´ n~Ûøy£ TÓ HÆ ê ≈£L&Ü á
ÁbÕ+‘·+˝À nø£så êdü´‘· ‘·≈î£ ÿeH˚ #ÓbÕŒ*.
õ˝≤¢\yêØ>± #·÷ùdÔ 10 ‘Ó\+>±D≤ õ˝≤¢\≈£î >±qT Äs¡T õ˝≤¢˝À¢ nø£så êdü´‘ê XÊ‘·+ 57.15>± e⁄+~. ˇø£
nø£så êdü´‘·˝ÀH˚ >±ø£ eTVæ≤fi¯\ nø£så êdü´‘· n+X¯+˝À ≈£L&Ü ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+ ø√kÕÔ+Á<Û≈ä î£ , sêj·T\d”eT≈£î
79
yÓqTø£ e⁄+~. 1983 es¡≈î£ á |ü]dæ‹ú ø=qkÕ>∑>± 2007˝À $<ä´ H˚sT¡ Ã≈£î+≥Tqï j·TTe‘· dü+K´ $T>∑‘ê
s¬ +&ÉTÁbÕ+‘ê\ø£Hêï ‘Ó\+>±D≤˝À n~Ûø+£ >± e⁄+~. 8 qT+&ç 24 es¡≈î£ ej·TdüT‡ >∑\ yês¡T bÕsƒX¡ Ê\\≈£î,
ø£fi≤XÊ\\≈£î yÓ[fl #·<Tä e⁄ø√e≥+ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À u≤>± m≈£îÿyÓ+’ ~.
ìC≤+ |ü]bÕ\q˝À ñs¡÷› e÷<äéT+>± e⁄qï+<äTe\¢ sêÁwü+º @s¡Œ&É¶ ‘·sT¡ yê‘· ‘Ó\+>±D˝À Ç+^¢wßü ‘Ó*dæq
yê] dü+K´ u≤>± ‘·≈î£ ÿe>± e⁄+&ç+~. n+<äTe\¢ Ä+Á<ÛÁä bÕ+‘·+ qT+&ç {°#s· q¢¡ T ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘êìøÏ |ü+bÕ*‡
e∫Ã+~. 1969 ‘Ó\+>±D≤ ñ<äéT+˝À Bìì ≈£L&Ü ˇø£ ø±s¡D+>± #·÷bÕs¡T. 1983 qT+&ç 2007 es¡≈î£
‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À $<ä´quÛ´Ñ dæ+∫q ôw&É÷´\T¶ ‘Ó>\∑ j·TTe‘· 278% n+fÒ ÄX¯Ãs¡´+ ø£\T>∑ø£ e÷q<äT.
nsTTHê ≈£L&Ü Ms¡T d”e÷+Á<Û‘ä √ b˛*ùdÔ XÊ‘·+ ‘·≈î£ ÿy˚.
80
nø£så êdü´‘· ‘·≈î£ ÿe>± e⁄+&˚+<äT≈£î eTÚ*ø£ dü<Tä bÕj·÷\T ˝Òøb£ ˛e&É+ nì $e]+#ês¡T. ‘·–qìï bÕsƒX¡ Ê\\T
˝Òøb£ ˛e&É+, bÕsƒX¡ Ê\\T m≈£îÿe ø±ø£b˛e&É+‘√ u≤≥T $<ë´]ú`ñbÕ<Ûë´j·TT\T <ëe÷cÕ ‘·≈î£ ÿe>± ñ+&Éøb£ ˛e&É+
≈£L&Ü $<ä´|ü≥¢ nÁX¯<≈∆ä î£ ø±s¡DeTsTT+~.
ø£$T{° m<äT≥ ˝ÒeHÓ‹qÔ n+XÊ\T eT]j·TT

sê»ø°jT· Ç‘·s¡ Á>∑÷|ü⁄\T düeT]Œ+∫q Á|ü‘´˚ ø£ øπ düT\T
j·T÷ìe]‡{Ï ` ø±˝ÒJ $<ä´≈£î dü+ã+~Û+∫ $eø£å #√≥T #˚dTü ≈£î+<äì Äs√|æd÷ü Ô ø=ìï Á|ü‘´˚ ø£ øπ düT\qT
sê»ø°jT· bÕØº\T, Ç‘·s¡ Á>∑÷|ü⁄\T eTÚœø£+>±, *œ‘· |üPs¡«ø£+>± ø£$T{° <äèwæøº Ï rdüT≈£îe#êÃsTT. Äj·÷ øπ düT˝À¢
eTTKýÓTqÆ yê{Ïì |ü]o*ùdÔ ‘˚*q n+XÊ\T:
ÁbÕ+rj·T j·T÷ì]‡{°\≈£î Á>±+≥T¢
81
ÁbÕ+rj·T j·T÷ìe]‡{°\≈£î #˚dqæ #ê˝≤ Á>±+≥T¢ |üøbå£ Õ‘·+‘√ ≈£L&ÉT≈£îqïeì ø£$T{°øÏ #ê˝≤ Á>∑÷|ü⁄\T
|òsæ ê´<äT #˚XÊsTT. eTTK´+>± ‘Ó\+>±D≤ j·T÷ìe]‡{°\≈£î Ç∫Ãq ‘·\dü] u≤¢ø˘ Á>±+{Ÿ ‘·≈î£ ÿe>± e⁄+~. ‘Ó\+>±D≤
sêÁwüº dü$T‹, ‘Ó\+>±D≤ n_Ûeè~∆ bò˛s¡+, ‘Ó\T>∑T<˚X+¯ bÕØºøÏ #Ó+~q ‘Ó\+>±D≤ Á>∑÷|ü⁄, ‘Ó\+>±D≤ ø±+Á¬>dt
Á>∑÷|ü⁄ Ç≥Te+{Ï Äs√|üD\T #˚XÊs¡T. 6bÕ‘· j·T÷ìe]‡{°\≈£î ‘·\dü] j·÷qTé˝Ÿ u≤¢ø˘ Á>±+≥T $esê\T
|ü]o*ùdÔ ñkÕàìj·÷, ø±ø£rj·T j·T÷ìe]‡{°\≈£î #ê˝≤ ‘·≈î£ ÿe Á>±+≥T¢ Ç#êÃs¡ì ‘˚\T‘·T+<ä+≥÷ yês¡T $q‹
|üÁ‘ê\T n+~+#ês¡T. 2004`09 @fi¯≈¢ î£ düeT]Œ+∫q ã&Ó{® Ÿ &Ü≈£îýÓT+≥¢qT yês¡T ‘·eT yê<äq≈£î Ä<Ûës¡+>±
#·÷bÕs¡T.
sê»ø°jT· Á>∑÷|ü⁄\T á $wüjT· +˝À nqTdü]+∫q |ü<‹∆ä düe´+ ø±<äì ø£$T{° n_ÛÁbÕj·T |ü&+ç ~. j·T÷ìe]‡{°˝À
&˚kÕÿ\s¡T,¢ |æõ dü÷&º +Ó ≥T¢, n+&ÉsY Á>±&ÉT´@{Ÿ $<ë´s¡T\ú T, nqTã+<Ûä ø£fi≤XÊ\\T e+{Ï #ê˝≤ eØZøs£ D¡ \T ñ
+{≤sTT ø£qTø£ á |ü<‹∆ä ˝À Á>±+≥¢qT ˝…øÿÏ +#·&+É dü]ø±<äì ø£$T{° yê<äq. n+<äT#˚‘· ‘·\dü]q @&Ü~øÏ ˇø£
$<ë´]úøÏ nj˚T´Ks¡TÃqT $&ç$&ç>± 6 ÁbÕ+rj·T j·T÷ìe]‡{°\≈£î ø£$T{° ˝…øÿÏ +∫+~. Ç+<äT≈£î dü+ã+~Û+∫q
düe÷#êsêìï Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ Á|üuTÑÛ ‘·« ñqï‘· $<ë´ XÊK qT+∫ bı+<ës¡T.
‘Ó\+>±D≤≈£î m≈£îÿe
ô|q’ ù|s=ÿqï 6ÁbÕ+rj·T j·T÷ìe]‡{°\≈£î Ç∫Ãq Á>±+≥¢qT b˛*Ã#·÷ùdÔ ‘Ó\+>±D≤ j·T÷ìe]‡{°\≈£î
Ç∫Ãq Á>±+≥T¢ m≈£îÿeì sêj·T\d”eT˝À n‹ ‘·≈î£ ÿeì ‘˚*+~. n˝≤π> Á|üuTÑÛ ‘·« bÕ*f…øïÏ ø˘ ø±˝ÒJ˝À $<ë´]úøÏ
nsTTq Ks¡TÃ ‘·\dü]q ‘·≈î£ ÿe>± e⁄+~. 1993`94, 2008`09 á Ks¡TÃ nq+‘·|⁄ü s¡+ õ˝≤¢˝À n‘·´~Ûø+£ >±,
eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢˝À n‹ ‘·≈î£ ÿe>± e⁄+~. nsTTq|üŒ{Ïø° @ ÁbÕ‹|ü~ø£ô|’ ì<ÛTä \T |ü+|æD° #˚XÊs√ düŒwü+º >±
‘Ó\Tk˛Ô+~. ø=‘·>Ô ± HÓ\ø=*Œq ÁbÕ+rj·T j·T÷ìe]‡{°\ $wüjT· +˝À ≈£L&Ü $eø£‘å √ ì<ÛTä \ |ü+|æD° »]–+<äqï~
ø£$T{°øÏ {Ï.ÄsY.mdt #˚dqæ eTs√ Äs√|üD. 2006`09 ø±\+˝À ìC≤e÷u≤<é˝Àì ‘Ó\+>±D≤ j·T÷ìe]‡{°ø,Ï
q\¢>=+&É˝Àì eTVü‰‘êà>±+BÛ j·T÷ìe]‡{°øÏ es¡Tdü>± s¡÷.29.5, 30.5 ø√≥T¢ u≤¢ø˘ Á>±+≥T ì<ÛTä \T eT+ps¡T
#˚jT· >±, ø£&|É ˝ü Àì jÓ÷–y˚eTq j·T÷ìe]‡{°øÏ n<˚ø±\+˝À s¡÷. 300ø√≥T¢ eT+ps¡T #˚kÕs¡ì {ÏÄsYmdt
Äs√|æ+∫+~. sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘·«+ qT+∫ Ç+<äT≈£î dü+ã+~Û+∫q düe÷#ês¡+ n+<ëø£ jÓ÷–y˚eTq $X¯«$<ë´\j·÷ìøÏ
82
øπ Áå ‘·d+ü <äsÙ¡ q »]–+~. jÓ÷– y˚eTq j·T÷ìe]‡{°øÏ ô|q’ ù|s=ÿqï Ç‘·s¡ s¬ +&ÉT j·T÷ìe]‡{°\ ø£+fÒ m≈£îÿe
ì<ÛTä \T eT+ps¡T #˚dHæ ê, eTØ s¡÷.300ø√≥T¢ eT+ps¡j÷· ´j·Tq&É+ n‹X¯j÷Ó øÏÔ nì ‘˚*+~.
$<ë´s¡+>∑+˝À e´‘ê´kÕ\ |ü]o\q
Á|ü»\ Jeq kÕúsTTì, düs[¡ ì n+#·Hê y˚jT· &ÜìøÏ $<ë´ Äs√>∑´ s¡+>±\ kÕúsTTì n+#·Hê y˚jT· &É+
eTTK´+. $<ë´s¡+>∑+˝À eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê˝À¢ HÓ\ø=qï |ü]dæ‘ú T· \qT ø£$T{° $kÕÔs+¡ >± |ü]o*+∫+~. á |ü]o\q˝À
‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+ ñ<˚X› ´¯ |üPs¡«ø£+>± ˝Ò<ë ìs¡ø¢ ´å£ <Û√s¡D˝Ï À $eø£≈å î£ >∑Ts¬ +’ <ë nH˚ n+XÊìï eTTK´+>±
|ü]o*+∫+~. nedüs+¡ eùdÔ sêÁwü+º ˝À á s¡+>∑+˝À yÓqTø£ã&ç ñqï Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\qT ‘·øÿÏ q ÁbÕ+‘ê\‘√
düeT+>± rdüT≈£îsêe&ÜìøÏ @$T #˚j÷· \qï~ dü÷∫+#˚ Ä˝À#·q‘√ |ü]o\q kÕ–+~.
ÁbÕ<Û$ä Tø£ bÕsƒX¡ Ê\\ s¡+>∑+˝À Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ <˚X+¯ ˝ÀH˚ #ê˝≤ sêÁcÕº\ø£+fÒ m+‘√ yÓTs¡T>±Z e⁄+<äì #Ó|Œü e#·TÃ.
sêÁwü+º ˝À 90% eT+~ »HêuÛ≤≈£î ÁbÕ<Û$ä Tø£ bÕsƒX¡ Ê\\T yês¡T ìedæ+#˚ ìyêdüÁbÕ+‘ê\≈£î n+<äTu≤≥T˝À ñ
HêïsTT. Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ ‘·øÿÏ q ÁbÕ+‘ê˝À¢ ø£+fÒ ‘Ó\+>±D≤˝À nø£så êdü´‘· XÊ‘·+ ‘·≈î£ ÿe>± ñqï|üŒ{Ïø° 1971 qT+∫
á e´‘ê´dü+ ‘·>T∑ ‘Z ÷· ek˛Ô+~. Á|üdTü ‘Ô +· ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À nø£åsêdü´‘· XÊ‘·+ ø=ìï #√≥¢ n~Ûø+£ >± e⁄+~.
83
n+‘˚ø±≈£î+&Ü sêÁwü+º ˝Àì eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\ eT<Û´ä , n˝≤π> õ˝≤¢\ eT<Û´ä e´‘ê´dü+ m≈£îÿe>± ˝Ò<Tä .
n+<äTu≤≥T˝À bÕsƒX¡ Ê\\T ø=ìï <äXÊu≤›\T>± $]$>± HÓ\ø=+≥THêïsTT. dü÷ÿfi¯q¢ T øπ e\+ m≈£îÿe>± n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ
‘˚e&ÉyT˚ ø±≈£î+&Ü Ädü÷ÿfi¯˝¢ À $<ë´Á|üe÷D≤\qT yÓTs¡T>∑T|üs#¡ &· ÜìøÏ sêÁwü+º <äèwæôº |{≤º*‡q düeTj·T$T~. eTTK´+>±
Á|üuTÑÛ ‘·« bÕsƒX¡ Ê\˝À¢ $<ë´Á|üe÷D≤\qT eT]+‘· yÓTs¡T>∑T |üs#¡ ê*‡ e⁄+~. n<˚ $<Û+ä >± H˚sT¡ Ã≈£îqï C≤„Hêìï
|ò\ü e+‘·+ #˚jT· &É+˝À sêÁwü+º ˝À ø£èwæ ˝À|üu÷ÑÛ sTTwü+º >± e⁄+~. kÕ<Ûës¡D+>± yÓTT‘·+Ô ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À,
eTTK´+>± ôV≤’ <äsêu≤<é, s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢˝À¢ n‘·´~Ûø+£ >± ñqï‘·bÕsƒX¡ Ê\\T, pˆˆø±˝ÒJ\T, e÷<Û´ä $Tø√qï‘·
bÕsƒ¡XÊ\\THêïsTT. 3ÁbÕ+‘ê\≈£î #Ó+~q ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T ôV’≤<äsêu≤<é, s¡+>±¬s&ç¶\˝À #·~$+#·&ÜìøÏ ñ
$«fi¯Ss¢ T¡ ‘·T+{≤s¡T. Çø£ÿ&É Hê\Tπ>fi¯b¢ Õ≥T bÕsƒX¡ Ê\ $<ä´ HÓ]|æ‘˚ Äs¡e CÀHé˝À øπ +ÁBø£è‘·yTÓ Æ ñqï eè‹Ô $<ë´dü+dü\ú T,
ñqï‘· $<ë´dü+dü˝ú À¢ #·<Tä e⁄ø√e&É+ düT\uÛ‘Ñ s· +¡ ne⁄‘·T+<äì ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\ uÛ≤eq.
84
ø=ìï ‘Ó\+>±D≤ õ˝≤¢˝À¢ ÁbÕ<Û$ä Tø£, e÷<Û´ä $Tø£ bÕsƒX¡ Ê\˝À¢ Á&ÜbÂ{¢ XÊ‘·+ Ç+ø± n~Ûø+£ >±H˚ e⁄+~. á
düeTdü´ô|’ <äèwæôº |{Ïº |ü]wüÿ]+#·e\dæ e⁄+~. nsTT‘˚ ñqï‘· bÕsƒX¡ Ê\\ kÕúsTT˝À ÁbÕ+‘ê\eT<Û´ä e´‘ê´dü+
‘·≈î£ ÿe>± e⁄+~. á eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê˝À¢ì ø=ìï õ˝≤¢\˝À e÷Á‘·yT˚ ã&ç e÷H˚ùd |æ\\¢ XÊ‘·+ n~Ûø+£ >± e⁄+~.
kÕe÷õø£ Á>∑÷|ü⁄\≈£î kÂø£sê´\ $wüjT· +˝À ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À \ø£å mdæ »HêuÛ≤≈£î Vü‰düfiº ¢¯ dü+K´ ‘·≈î£ ÿe>±
e⁄+~. ø±˙ 1991˝À ø£+fÒ 2001˝À á n+‘·s+¡ ‘·>T∑ ‘Z ÷· e∫Ã+~.
á Vü‰düfiº ˝¢¯ À Á|ü‹ \ø£å »HêuÛ≤≈£î #˚sπ mdtdæ $<ë´s¡T\ú dü+K´ 2001˝À n‹ ‘·≈î£ ÿe>± e⁄+~. n<˚$<Û+ä >±
md”Vº ‰ü düfiº ¢¯ dü+K´ ≈£L&Ü »HêuÛ≤≈£î ‘·>≥Z∑ Tº>± ˝Ò<Tä . Á|ü‹\ø£å »HêuÛ≤≈£î ˝…øÿÏ ùdÔ md”$º <ë´s¡T\ú T Vü‰düfiº ¢¯ ˝À #˚sπ dü+K´
ø√kÕÔ Ä+Á<Û˝ä À ø£+fÒ m≈£îÿe>± e⁄+~. Bìì ã{Ïº ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À eT]+‘·>± md”º Vü‰düfiº ó¯ ¢ HÓ\ø=˝≤Œ*‡q
nedüs+¡ e⁄+<äì ‘Ó\Tk˛Ô+~. n˝≤π> ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~q #ê˝≤eT+~ $<ëý˚‘\Ô· T $<ë´s¡T\ú T $$<Ûä
bÕsƒê´+XÊ˝À¢ ñrÔs‘í¡ ≈· î£ ìπs•› +∫q e÷s¡Tÿ\ kÕúsTT |ü≥¢ ≈£L&Ü e´‹πsø£‘· e´ø£+Ô #˚XÊs¡T. eTTK´+>± Væ≤+B,
Ç+^¢w,t ñs¡÷,› ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü\˝À e÷s¡Tÿ\ ìã+<Ûqä ‘Ó\+>±D≤ $<ë´s¡T\ú ≈£î Çã“+~ø£s+¡ >± e⁄+<äì yês¡T
|òsæ ê´<äT #˚XÊs¡T. á e÷s¡Tÿ\ ìã+<Ûqä \qT ùV≤‘·Tã<ä+∆ #˚d,æ n&çàwüqq¢ T düT\uÛ‘Ñ s· +¡ #˚j÷· \ì yês¡T ø√sês¡T.
85
yÓTT‘·+Ô ÄÁ<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝À, eTTK´+>± ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À ñqï‘· $<ä´≈£î, eè‹Ô|sü y¡ TÓ qÆ $<ä´≈£î m+‘√ ÁbÕeTTK´‘·
ñ+&É≥+ dü+‘√wüøs£ y¡ TÓ qÆ $wüjT· +. |ò*ü ‘·+>± á sêÁwü+º ˝À $<ë´ dü+dü\ú dü+K´ ø£˙$˙ ms¡T>∑ì $<Û+ä >±
ô|]–+~. yê{Ï˝À Áô|y’ ≥˚ T dü+dü˝ú Ò m≈£îÿe. á Áô|y’ ≥˚ T $<ë´ dü+düú˝À¢ Ç+»˙]+>¥, y˚TH˚CŸyTÓ +{Ÿ, ø£+|üP´≥sY
n|æøπ¢ wüH‡é ø√s¡T‡\T uÀ~Û+#˚ $<ë´dü+dü˝ú Ò m≈£îÿe. sêÁwüº »HêuÛ≤ ìwüŒ‹Ô‘√ b˛*ùdÔ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À Ç+»˙]+>¥,
bòÕs¡àd”, myéT_m, myéTdæm ø£fi≤XÊ\\ dü+K´ #ê˝≤ m≈£îÿe.ne˙ï s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢˝ÀH˚ m≈£îÿe>± øπ +ÁBø£è‘·yTÓ qÆ
yêdüyÔ êìï |ü]>∑D+˝ÀøÏ rdüT≈£î+fÒ yÓTT‘·+Ô ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À M{Ï dü+K´ m≈£îÿy˚MT ø±<äì ‘˚\T‘·T+~
$wüj÷· ˝À¢ ‘Ó\+>±D≤˝Àì #ê˝≤ õ˝≤¢\T ø√kÕÔÄ+Á<Ûë, sêj·T\d”eT\˝À ø£+fÒ #ê˝≤ eTT+<äTHêïsTT. eTTK´+>±
ñ‘·sÔ ø¡ √kÕÔ ÁbÕ+‘·+ á $wüjT· +˝À #ê˝≤ n<Ûë«qï |ü]dæ‹ú ˝À e⁄+~. ‘Ó\+>±D≤˝À n+<äTu≤≥T˝À ñqï Á|üuTÑÛ ‘·«
yÓ<’ ´ä kÂø£sê´\qT $ìjÓ÷–+#·Tø√e&É+ n‘·´~Ûøk£ ÕúsTT˝À kÕ>∑T‘√+~. n˝≤π> Áô|y’ ≥˚ T Äs√>∑´ |ü]s¡øDå£ kÂø£sê´\qT
≈£L&Ü ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À n~Ûø+£ >± $ìjÓ÷–+#·T≈£î+≥THêïs¡T. n+<äTøπ Á|üd÷ü ‹, •X¯ó Äs√>∑´+ á ÁbÕ+‘·+˝À
$T–*q ÁbÕ+‘ê˝À¢ ø£+fÒ yÓTs¡T>±Z e⁄+~. ø±s√Œπs{Ÿ ÄdüT|üÁ‘·T\T $]$>± ñqï ôV≤’ <äsêu≤<é q>∑s+¡ , ø√kÕÔ
Ä+Á<Û˝ä Àì ø=ìï ÁbÕ+‘ê˝À¢ á $wüjT· +˝À ø=~› ‘˚&Ü ø£ì|ædTü +Ô ~. M{Ï˝À n‘·´+‘· Ä<ÛTä ìø£ yÓ<’ ´ä kÂø£sê´\T
yÓT+&ÉT>± e⁄+{≤sTT. Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêÁwü+º ˝À Äs√>∑´ |ü]s¡øDå£ s¡+>∑+ sêqTsêqT Áô|y’ ≥˚ T dü+dü\ú #˚‘T· ˝À¢øÏ b˛‘√+~.
86
Ç‘·s¡ $wüj·÷\T
‘Ó\+>±D≤˝Àì $<ë´s¡Tú\T, Ç‘·s¡ Á>∑÷|ü⁄\T $<ä´ø√dü+ Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\≈£î yÓfi¯fls¡T. ◊‘˚ $T–\q ¬s+&ÉT
ÁbÕ+‘ê\qT+∫ $<ë´s¡Tú\T ‘Ó\+>±D≤˝Àì $<ë´dü+düú˝À¢ n&çàwüHé rdüT≈£îHêïs¡T. eTTK´+>± ôV’≤<äsêu≤<äT˝À
4 dü+ˆˆ$<ä´ |üP]Ô #˚ùdÔ kÕúì≈£î\qï >∑T]Ô+|ü⁄ edüTÔ+~.eTT©ÿ ìã+<Ûäq\ Á|üø±s¡+ 15 dü+ˆˆ\≈£î kÕúì≈£î\T>±
>∑T]Ô+|ü⁄ \_ÛdüTÔ+~. ◊‘˚ Áô|dæ&Óì¸j·T˝Ÿ Äs¡¶sY Á|üø±s¡+ Hê\T>∑T dü+e‘·‡sê\T ôV’≤<äsêu≤<é dü÷ÿ\˝À¢ #·~$‘˚
kÕúì≈£î\T>± #Ó˝≤eTDÏ ne⁄‘ês¡T. B+‘√ #ê˝≤ eT+~ Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\qT+∫ qøÏ© Á<ÛTä e|üÁ‘ê\T düeT]Œ+#·&+É
»s¡T>∑T‘·T+~.
ø√kÕÔ+Á<Ûä $<ë´s¡T\ú T ‘·eT sêÁwüº sê»<Ûëì ˝Àì $<ë´ dü+dü˝ú À¢ n&çàwüqT rdüTø√yê\+fÒ ‘·eTqT kÕúìøπ ‘·sT¡ \T
n+≥THêïs¡ì Äy˚<äq #Ó+<äT‘·THêïs¡T. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ˝Àì $$<Ûä $<Ûë´ dü+düú˝À¢ n&çàwüHé rdüTø√yê\+fÒ
Áô|dæ&Óì¸j·T˝Ÿ Äs¡¶sY, Ç‘·s¡ XÊdüHê\ Á|üø±s¡+ »s¡T>∑T‘·T+~. Á|üdüTÔ‘·+ á eédüú≈£î Á|ü‘êé÷àj·T+ #·÷&Ü*‡q
nedüs+¡ e⁄+~. @~@yÓTHÆ ê qøÏ* dü]|º ø¬æò ≥T¢ düeT]Œ+#˚ yê]ô|’ sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘·«+ #·s´¡ \T rdüTø√e\dæq nedüs+¡
ñ+~. düe÷#ês¡ ø£$T{°øÏ, ø£$Twüqπs{Ÿ Ä|òt ø±˝Òõj˚T{Ÿ m&ÉT´πøwüHé @.|æ., &çbÕsYºyÓT+{Ÿ Ä|òt f…øÏï ø£˝Ÿ
m&ÉT´πøwüHé @.|æ. Á|üø±s¡+ 85 XÊ‘·+ Ábıô|òwüq˝Ÿ ø±˝Òõ˝À $<ë´s¡T ú\T kÕúì≈£î˝Ò (90 qT+∫ 98 XÊ‘·+)
≈£L&Ü ñHêïs¡T.
87
Áô|’y˚≥T Ç+»˙]s>¥ ø±˝Òõ\˝À n&çàwüHé≈£î Jy√ M.S / 84 m&ÉT´πøwüHé &çbÕsYºyÓT+{Ÿ ‘˚~ 20`8`1993
eT]j·TT Jy√ M.S / †227 ‘˚~ 22`7`1994, Áô|’y˚{Ÿ Ç+»˙]>¥ ø£fi≤XÊ\˝À¢ d”≥T¢ nìï düu…®ø˘º|üs¡+>± ø£*|æ,
ÁbÕ+‘ê\ yê]>± 42, 36, 22 XÊ‘·+ Çe«≥+ »s¡T>∑T‘√+~. |òü*‘·+>± ‘Ó\ +>±D≤≈£î 36 XÊ‘·+ d”≥T¢,
‘Ó\+>±D≤˝À Áô|’y˚≥T ø£fi≤XÊ\˝À¢ Áô|dæ&Óì¸j·T˝Ÿ Äs¡¶sY Á|üø±s¡+ 85 XÊ‘·+ ã<äT\T>± Çe«≥+ »s¡T>∑T‘√+~.
ø√kÕÔ+Á<Ûä, sêj·T\d”eT˝Àì Áô|’y˚≥T Ç+»˙]+>¥ ø£fi≤XÊ\˝À¢ 36 XÊ‘·+ ‘Ó\+>±D≤ $<ë´s¡Tú\≈£î Çe«e#·TÃ.
ø±ì ø=~›eT+~ e÷Á‘·y˚T Äj·÷ ÁbÕ+‘ê\≈£î yÓ[fl #·<äTe⁄ø√e≥+ »s¡T>∑T ‘·T+~. »dæºdt düTuÛ≤wüHé ¬s&ç¶, »dæºdt
{Ï. s¡+>±sêe⁄ (dæ.C…. düMTs¡D, m.|æ. ùdº{Ÿ øöì‡˝Ÿ |òüsY ôV’≤j·T sY m&ÉT´πøwüHé, Ç‘·s¡T\T). nìï Ç+»˙]+>¥
ø£fi≤XÊ\˝À¢ 85 XÊ‘·+ d”≥T¢ kÕúì≈£î\πø Çyê«\ì Á|ü‹bÕ~+#·≥+ »]–+~.
ø£˙dü ns¡Ω‘· e÷s¡Tÿ\T
Ç+^¢wüß düu…®ø˘º≈£î bÕdt e÷s¡Tÿ\T 35 ø±>± Væ≤+BøÏ πøe\+ 18 e÷s¡Tÿ˝Ò nì ‘Ó\+>±D $<ës¡Tú\T
n+≥THêïs¡T. yÓTT‘·Ô |üs‡¡ +fÒCŸ ìs¡sí TT+#·&ÜìøÏ Ç+^¢wt e÷s¡Tÿ\T ˝…øÿÏ düT+Ô &É>±, Væ≤+B e÷s¡Tÿ\qT |ü]>∑Dq˝ÀøÏ
rdüTø√e&É+˝Ò<äT. |òü*‘·+>± Væ≤+B |ü]C≤„q+ m≈£îÿe>±e⁄qï ‘Ó\+>±D≤ $<ë´s¡Tú\≈£î ˝≤uÛÑ+ ø£\>∑&É+˝Ò<äT.
sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ á $wüj·T+˝À ÁX¯<ä∆ rdüTø√yê*. uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À Ç+^¢wt uÛ≤wü≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘· ñqï Á<äTcÕº´, Ä
uÛ≤wüsêì yê]øÏ uÛ≤wüô|’ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#ê*‡q nedüs¡+e⁄+~.
dü+øÏå|üÔ+
$<ä´, Äs√>∑´+ Á|ü»\ JeD Á|üe÷D≤\≈£î eTTKýÓTÆq dü÷∫ø£. n+<äTπø $<ä´≈£î dü+ã+~Û+∫q ø√DeTT˝À
ø£$T{° <äèwæº ô|≥º&É+ »]–+~. $<ä´≈£î dü+ã+~Û+∫q dü÷∫ø£\T, $<ë´dü+ã+<Ûä eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\ ø£\Œq,
Ç$ n+<äTu≤≥T˝À ñqïrs¡T, sêÁwü+º ˝Àì eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê˝À¢ $<ä´ø√dü+ πø{≤sTT+|ü⁄\T |ü]o*+#·&+É »]–+~.
á $wüj·T+˝À eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê˝À¢ ñqï ‘˚&Ü\T, Á|ü»\ n_ÛÁbÕj·÷\T ùdø£]+∫, $X‚¢wæ+∫, ‘Ó\+>±D≤
ÁbÕ+‘êìï ìs¡¢ø£å´+ #˚kÕsê nì |ü]o*+#·&É+ »]–+~. sêÁwüº+˝Àì yÓqTø£ã&çq ÁbÕ+‘ê\ n_Ûeè~úøÏ
rdüTø√e\dæq #·s¡´\qT>∑T]+∫ dü÷∫+#·≥+ »]–+~.
88
$<ë´s¡T∆\≈£î HêDýÓTÆq $<ä´q+<ä+#˚+<äT≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ ø£èwæ #˚j·÷*‡q nedüs¡+ e⁄+~. >∑es¡ïyÓT+{Ÿ
Ç+»˙]+>¥ ø±˝ÒJ\T ‘·≈£îÿe dü+K´˝À e⁄qï <äècÕº´, m≈£îÿe dü+K´˝À >∑es¡ïyÓT+{Ÿ Ç+»˙]+>¥ ø±˝ÒJ\T
‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À @sêŒ≥T #˚j÷· *. HêDýÓTqÆ $<ä´q+~+#·{≤ìøÏ, HÓ|’ ⁄ü D´+ ô|+#·{≤ìøÏ ø£èwæ #˚j÷· *.
ø=+#·+ e÷Á‘·yT˚ . 2001 dü+ˆˆ˝À á Vü‰düfiº fl¯ ˝À qyÓ÷<äT #˚dTü ≈£îqï mdt.dæ. $<ë´s¡T\ú dü+K´ ‘·≈î£ ÿe>±e⁄+~.
mdt.{Ï. Vü‰düºfi¯ófl, \ø£å mdt.{Ï.$<ë´s¡Tú\≈£î ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ‘·+˝À ‘·≈£îÿe>± e⁄HêïsTT. ◊‘˚ mdt.{Ï. Vü‰düºfi¯fl˝À
ù|s¡T¢ qyÓ÷<äT #˚düT≈£îqï mdt.{Ï\ dü+K´ ø√kÕÔ Ä+Á<Ûäø£+fÒ m≈£îÿe>±e⁄+~. á ÁbÕ+‘·+˝À mdt.{Ï. Vü‰düºfi¯fl
dü+K´ ô|+#ê*‡q nedüs+¡ e⁄+~. Bìïã{Ïº #·<Tä e⁄≈£îH˚ mdt.{Ï. $<ë´s¡T\ú dü+K´ ô|s¡T>∑T‘·Tqï≥T¢ düŒwüeº TÚ‘√+~.
Væ≤+B, Ç+^¢wt, ñs¡÷› düã®≈£îº˝À¢ bÕdte÷s¡Tÿ\T ìsê∆s¡D ‘·eT≈£î nqT≈£L\+>± ˝Ò<äì ø£$T{Ï eTT+<äT
yÓ\¢&ç+#ês¡T. Væ≤+B˝À ‘·≈£îÿe bÕdte÷s¡Tÿ\T, Ç+^¢wt, ‘Ó\T>∑T˝À m≈£îÿe bÕdte÷s¡Tÿ\T+&É≥+ ‘Ó\+>±D≤
$<ë´s¡T∆\≈£î e´‹πsø£+>± e⁄+<äHêïs¡T. $<Ûëq+ e\¢ ˇø£ ÁbÕ+‘·+˝Àì Á|ü»\T qwüºb˛≈£L&É<äHêïs¡T. kÕúìø£‘·qT
ìs¡÷|æ+#˚+<äT≈£î ‘Ó#˚Ã qøÏ© dü]º|òæ¬ø≥¢ô|’ ≈£L&Ü sêÅwüº Á|üuÛÑT ‘·«+ <äèwæº ô|{≤º*‡q nedüs¡+ e⁄+~.
89
Á|üuTÑÛ ‘·«+ Ç∫Ãq $esê\ Á|üø±s¡+, >∑es¡ïyÓT+≥T, msTT&Ó&é ø£fi≤XÊ\\≈£î ø£*|æ Á|üuTÑÛ ‘·« Á>±+≥T ‘Ó\+>±D≤˝À
93 ø√≥T¢, ø√kÕÔÄ+Á<Ûä˝À 224 ø√≥T¢ ø±˝ÒJøÏ yÓfi‚flyê]øÏ dü+K´ ‘Ó\+>±D≤˝À ˝≤π> e⁄+~) sêj·T\d”eT˝À
91 ø√≥T¢ (ø±˝ÒJøÏ yÓfi‚flyê] dü+K´ ‘Ó\+>±D≤ yê]‘√ dü>∑y˚T). ø±ã{Ïº ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘êìøÏ m≈£îÿe
ì<ÛäT\T πø{≤sTT+#ê*‡q nedüs¡+ e⁄+~. 1985 ‘·s¡Tyê‘· ø=‘·Ô>± ø±˝Ò J˝ÒMT sêq+<äTq ø±˝ÒJ\T ‘·≈£îÿe>±
e⁄qï ÁbÕ+‘·+˝À m≈£îÿe >∑es¡ïyÓT+{Ÿ ø±˝ÒJ\T @sêŒ≥T #˚j·÷*.
1983˝À j·TTe‘·≈£î nø£åsêdü´‘· XÊ‘·+ ‘Ó\+>±D≤˝À $T–*q 2 ÁbÕ+‘ê\ø£+fÒ ‘·≈£îÿe>± e⁄Hêï, 2007
dü+ˆˆ˝À eTT+<äT+~. 1983˝À dü÷ÿ\T¬øfi‚fl $<ë´s¡T∆\ dü+K´ 8`24 dü+ˆˆ eT<Ûä´ e⁄qïyê]ø£+fÒ 2007
dü+ˆˆìøÏ >∑D˙j·T+>± ô|]–, yÓTT<ä{Ï kÕúHêìø=∫Ã+~. Bìïã{Ïº #·÷ùdÔ, ‘Ó\+>±D≤˝À j·TTe‘·, eékÕj·÷ìøÏ
ø±ø£ $<ä´ ñbÕ~ÛøÏ ÁbÕ<Ûëq´‘· ÇdüTÔqï≥T¢ ‘Ó\Tk˛Ô+~. Bìø√düy˚T Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D≤ ø√s¡T≈£î+≥Tqï≥T¢
düŒwüºeTe⁄‘√+~.
Á|ü|ü+Nø£s¡D H˚|ü<Ûä´+˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝Àì j·TTe‘·, ñbÕ~Û neø±X¯\ <äècÕº´ kÕ+πø‹ø£, eè‹Ô $<ä´\≈£î
ÁbÕ<Ûëq´‘·ìdüTÔHêïs¡T. kÕe÷õø£+>±, Ä]∆ø£+>± yÓqTø£ã&çq $<ë´s¡T∆\≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ kÕÿ\sYwæ|ü⁄Œ\T, |ò”E
Øm+ãsY‡yÓT+{Ÿ #˚düTÔqï <äècÕº´, Äj·÷ esêZ\ qT+∫ eè‹Ô $<ë´ø√s¡T‡\T #·~y˚yês¡ dü+K´ ô|s¡T>∑T‘√+~.
Ç+<äTe˝Ò¢ Áô|’y˚{Ÿ dü+düú\ ô|s¡T>∑T<ä\ ≈£L&Ü m≈£îÿe>± e⁄+~.
Á|üuÛÑT‘·«s¡+>± ñ<√´>±\T ‘·≈£îÿe>± e⁄Hêï Áô|’y˚{Ÿ s¡+>∑+˝À neø±XÊ\T m≈£îÿe>± e⁄HêïsTT. ùde\
s¡+>∑+ ≈£L&Ü $düÔ]+∫+~. Á|üdüTÔ‘·+ nedüsêìï $T+∫ kÕ+πø‹ø£, eè‹Ô $<ë´ ì|ü⁄DT\THêïs¡T. m+bÕ¢sTTsY≈£î
nedüs¡yÓTÆq HÓ’|ü⁄D´+ $wüj·T+˝À ≈£L&Ü Á>±&ÉT´j˚T≥¢˝À ‘˚&Ü\THêïsTT. HêD´‘ê Á|üe÷D≤\T bÕ{Ï+#·q
Áô|’y˚{Ÿ Ç+»˙]+>¥ ø£fi≤XÊ\\ á düeTdü´ ñ‘·ŒqïeTe⁄‘√+~. n+<äTe˝Ò¢ ñ<√´>±\T ˝Ò≈£î+&Ü e⁄+&É≥+,
‘·≈£îÿe y˚‘·Hê\T bı+<ä≥+ »s¡T>∑T‘√+~. á neø±XÊìï sê»ø°j·THêj·T≈£î\T ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îì, ÁbÕ+‘ê\
yêØ>± Á|üuÛÑT‘·«+ ‘˚&Ü\T #·÷|æ+#·≥+ e˝Ò¢ á |ü]dæú‹ ‘·˝…‘·TÔ‘√+<äì, ÁbÕ+rj·T $uÛÒ<ë\T sêe{≤ìøÏ
ø±s¡DeTe⁄‘·THêïsTT. 90
sêÅwüº+˝À ñqï‘· $<ä´, eè‹Ô $<ë´ ø£fi≤XÊ\\ nedüs¡+ m≈£îÿe>± e⁄+~. eTTK´+>± ‘Ó\+>±D≤˝À á
nedüs+¡ m≈£îÿe>± e⁄+~. á nedüsêìï >∑T]Ô+∫ Áô|y’ {˚ Ÿ s¡+>∑+˝À 1990 ‘·sT¡ yê‘· y˚TH˚CŸyTÓ +{Ÿ, ø£+|üP´≥Ø
dü+ã+<Ûä $<ä´q+~+#˚ ø±˝ÒJ\T #ê˝≤ dü+K´˝À @sêŒ≥T #˚j·Tã&Ü¶sTT. á ø±˝ÒJ\T m≈£îÿe>± s¡+>±¬s&ç¶
õ˝≤¢˝ÀH˚ πø+ÁBø£]+#·u&Ü¶sTT. Ç+»˙]+>¥, bòÕs¡àd”, ø±˝ÒJ\T ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À m≈£îÿe>± e⁄qï|üŒ{ÏøÏ,
s¡+>±¬s&ç¶ ÁbÕ+‘êìï $TqVü‰sTTùdÔ $T–*q ÁbÕ+‘·+˝À ‘·≈î£ ÿe>±H˚ e⁄HêïsTT. Ç+ø± m≈£îÿe dü+K´˝À C≤rj·T,
sêÅwüºkÕúsTT $<ë´dü+düú\ ôV’≤<äsêu≤<é #·÷≥Tº |üø£ÿ˝Ò πø+ÁBø£]+#·u&Ü¶sTT. ø±ã{Ïº õ˝≤¢ kÕúsTT˝À ≈£L&Ü ñ
qï‘· $<ä´ kÕ+πø‹ø£ $<ä´, eè‹Ô $<ë´ ø£fi≤XÊ\\ @sêŒ≥T #˚j·÷*‡q nedüs¡+ e⁄+~.
$<ë´dü+dü\ú @sêŒ≥T, ì<ÛTä \ øπ {≤sTT+|ü⁄˝À Á|üuTÑÛ ‘·«+ |üøbå£ Õ‘· <Û√s¡DÏ ne\+_Ûk˛Ô+<äqï ‘Ó\+>±D≤yê<äT\
yêq\T |ü]o*+∫q ‘·s¡Tyê‘·, Ç+<äT˝À ø=ìï yê<äq\T e÷Á‘·y˚T ì»eTì ø£$T{° ìsê∆]+∫+~. ‘Ó\+>±D≤
ÁbÕ+‘·+˝À $<ä´XÊ‘·+, dü÷ÿ\T¬øfi‚flyê] dü+K´ dü+‘·è|æÔø£s¡+>± e⁄qï|üŒ{ÏøÏ, ì<ÛäT\ πø{≤sTT+|ü⁄˝ÀqT, @
ÁbÕ+‘ê\T ø±˝ÒJ\T @sêŒ≥T #˚j·÷\H˚ $wüj·T+ô|’ Á|üuÛÑT‘·«+ <äèwæºô|{≤º*. ì<ÛäT\ πø{≤sTT+|ü⁄ Hê´j·T+
»]π>˝≤ Á|üuÛÑT‘·«+ #·s¡´\T rdüTø√yê*. Ç{°e\ ø±\+˝À nìï ÁbÕ+‘ê˝À¢ düe÷q+>± j·T÷ìe]‡{°\T
@sêŒ≥T #˚ùd+<äT≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üj·T‘·ï+ #˚dæ+~.
Áô|y’ {˚ Ÿ $<ë´dü+dü\ú j·÷»e÷q´+ô|’ $<ä´ HêD´‘· $wüjT· +˝À Á|üuTÑÛ ‘·« ìj·T+Á‘·D e⁄+&Ü*. >∑es¡ïyÓT+{Ÿ
dü÷ÿfi¯fl˝À Ç+^¢wßü düu≈®… î£ qº T ‘=*<äX˝¯ À¢ Á|üyX˚ ô¯ |≥º≥+ e\¢, e÷¬sÿ{À¢ b˛{°‘‘· «· + m<äTs¡TÿH˚+<äT≈£î $<ë´s¡T\∆ ≈£î
qeTàø£+ ≈£î<äTs¡T‘·T+~.
‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+ qT+∫ #ê˝≤eT+~ yÓTT<ä{‘Ï s· +¡ ø±˝ÒJ nuÛ´Ñ dæ+∫q Á>±MTD ÁbÕ+‘·+ qT+∫ e∫Ãqyês¡T.
yê] ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T ìs¡ø£å´sêdüT´\T >∑es¡ïyÓT+{Ÿ dü+düú˝À¢ eT+∫ J‘·+ Ä•+#˚yês¡T. Á|üdüTÔ‘·+ $<ë´s¡T∆˝À¢ á
ns¡Ω‘· ø=s¡e&çq+<äTe\¢ Ç<˚ yê] ìsêX¯, ìdüèŒVü≤\≈£î >∑T]#˚düTÔ+~. <ä[‘·T\T, yÓqTã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ yês¡T
m≈£îÿe>± Á|üdüTÔ‘·+ ‘Ó\+>±D≤ ñ<äéT+˝À bÕ˝§Z+≥Tqï $<ë´s¡T∆\T á ø√e≈£î #Ó+~q yêπs! ø±ø£rj·T, ñ
kÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·÷\≈£î #Ó+~q $<ë´s¡T∆\T m≈£îÿe>± <ä[‘·T\T, yÓqø£ã&É¶ Ä ‘·s¡>∑‘·T\ yêπs! ñ
<äéT+˝À m≈£îÿe>± #·ìb˛sTTq $<ë´s¡T∆\T ≈£L&Ü Mπs! dü¬s’q ñ<√´>±eø±XÊ\T ˝Òì~ yê]øÏ dü¬s’q •ø£åD
˝Òø£H˚! $<ë´s¡T∆\≈£î HêD´‘· Á|üe÷D≤\Tqï $<ä´qT n+<äCÒdæ, ñ<√´>∑ neø±XÊ\T ø£\T>∑CÒùdÔ, ñ<äé÷\|ü≥¢
Äø£]¸‘·T\e≈£î+&Ü e⁄+&˚ neø±X¯+ e⁄+~.
yê] ÁbÕ+‘·+˝ÀH˚ ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´ n+<äT‘·T+~. $T–*q sêÁwüº+‘√ b˛*ùdÔ ‘Ó\+>±D≤˝À $<ë´XÊ‘·+
‘·≈î£ ÿe>± ñqï|üŒ{Ïø,Ï Ä‘˚&Ü ‘·≈î£ ÿe>± e⁄+~. 1971 dü+ˆˆ‘·sT¡ yê‘· ‘Ó\+>±D≤˝Àì $<ë´XÊ‘·+ m≈£îÿe>±e⁄+~.
dü÷ÿ\˝À¢ nìï kÕúsTT˝À¢ á ‘˚&Ü n+‘· m≈£îÿe>± ˝Ò<äT. >∑‘· ø=ìï <ä XÊu≤›\T>± á ‘˚&Ü ‘·>∑TZ‘·÷ edüTÔ+~.
Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üdüTÔ‘·+ HêDýÓTÆq $<ë´Á|üe÷D≤\T+&˚˝≤ #·s¡´\T rdü Tø√e\dæq nedüs¡+e⁄+~. ‘Ó\+>±D≤
ÁbÕ+‘·+˝Àq÷, s¡+>±¬s&ç¶ ôV≤’ <äsêu≤<é õ˝≤¢˝À¢qT m≈£îÿe dü+K´˝À ôV’≤dü÷ÿfi¯ófl, pìj·TsY ø±˝ÒJ\Te⁄HêïsTT.
‘·*¢<ä+Á&ÉT\T m≈£îÿe dü+K´˝À ôV’≤<äsêu≤<é, s¡+>±¬s&ç¶˝À ‘·eT |æ\¢\qT #·~$+#·&ÜìøÏ Çwüº|ü&ÉT‘·THêïs¡T.
m+<äT≈£+fÒ á ÁbÕ+‘·+˝À 4 dü+ˆˆ#·~$q ‘·s¡Tyê‘·, á ÁbÕ+‘·+˝Àì eè‹Ô$<ä´, ñqï‘· $<ä´ ø£fi≤XÊ\˝À¢
#·<äe&ÜìøÏ kÕúì≈£î\T>± ns¡Ω‘·e⁄+≥T+~ ø±ã{Ïº ‘Ó\+>±D≤˝À eTTK´+>± ôV’≤<äsêu≤<é˝À. ÁbÕ<∏ä$Tø£
$<ëú≤´dü+˝À ‘Ó\+>±D≤˝Àì ø=ìï õ˝≤¢˝À Á&Ü|üe⁄≥¢ dü+K´ m≈£îÿe>±e⁄+~. á $wüjT· +ô|’ <äèwæº kÕ]+#ê*‡q
nedüs¡+e⁄+~. ôV’≤dü÷ÿ˝Ÿ kÕúsTT˝À eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê˝À¢ ø=~›bÕ{Ï ‘˚&Ü ñqï|üŒ{ÏøÏ eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê˝À¢ì
91
ø=ìïõ˝≤¢˝À¢ Á&Ü|üe⁄≥¢ dü+K´ m≈£îÿe>±e⁄+~. kÂKsê´\ $wüj·÷ìøÏeùdÔ, ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À mdt.dæ.
»Hêu≤≈£î ‘·≈£îÿe Vü‰düºfi¯ófle⁄HêïsTT. $T–*q ¬s+&ÉT ÁbÕ+‘ê˝ÀÔb˛*ùdÔ, 1991 dü+ˆˆ‘√ b˛*ùdÔ 2001 dü+ˆˆ˝À
ø=+#·+ e÷Á‘·y˚T. 2001 dü+ˆˆ˝À á Vü‰düºfi¯fl˝À qyÓ÷<äT #˚düT≈£îqï mdt.dæ. $<ë´s¡Tú\ dü+K´ ‘·≈£îÿe>±e⁄+~.
mdt.{Ï. Vü‰düºfi¯ófl, \ø£å mdt.{Ï.$<ë´s¡Tú\≈£î ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ‘·+˝À ‘·≈£îÿe>± e⁄HêïsTT. ◊‘˚ mdt.{Ï. Vü‰düºfi¯fl˝À
ù|s¡T¢ qyÓ÷<äT #˚düT≈£îqï mdt.{Ï\ dü+K´ ø√kÕÔ Ä+Á<Ûäø£+fÒ m≈£îÿe>±e⁄+~. á ÁbÕ+‘·+˝À mdt.{Ï. Vü‰düºfi¯fl
dü+K´ ô|+#ê*‡q nedüs+¡ e⁄+~. Bìïã{Ïº #·<Tä e⁄≈£îH˚ mdt.{Ï. $<ë´s¡T\ú dü+K´ ô|s¡T>∑T‘·Tqï≥T¢ düŒwüeº TÚ‘√+~.
Væ≤+B, Ç+^¢wt, ñs¡÷› düã®≈£îº˝À¢ bÕdte÷s¡Tÿ\T ìsê∆s¡D ‘·eT≈£î nqT≈£L\+>± ˝Ò<äì ø£$T{Ï eTT+<äT
yÓ\¢&ç+#ês¡T. Væ≤+B˝À ‘·≈£îÿe bÕdte÷s¡Tÿ\T, Ç+^¢wt, ‘Ó\T>∑T˝À m≈£îÿe bÕdte÷s¡Tÿ\T+&É≥+ ‘Ó\+>±D≤
$<ë´s¡T∆\≈£î e´‹πsø£+>± e⁄+<äHêïs¡T. $<Ûëq+ e\¢ ˇø£ ÁbÕ+‘·+˝Àì Á|ü»\T qwüºb˛≈£L&É<äHêïs¡T. kÕúìø£‘·qT
ìs¡÷|æ+#˚+<äT≈£î ‘Ó#˚Ã qøÏ© dü]º|òæ¬ø≥¢ô|’ ≈£L&Ü sêÅwüº Á|üuÛÑT ‘·«+ <äèwæº ô|{≤º*‡q nedüs¡+ e⁄+~.
sêÅwüº+˝À ñqï‘· $<ä´, eè‹Ô $<ë´ ø£fi≤XÊ\\ nedüs¡+ m≈£îÿe>± e⁄+~. eTTK´+>± ‘Ó\+>±D≤˝À á
nedüs+¡ m≈£îÿe>± e⁄+~. á nedüsêìï >∑T]Ô+∫ Áô|y’ {˚ Ÿ s¡+>∑+˝À 1990 ‘·sT¡ yê‘· y˚TH˚CŸyTÓ +{Ÿ, ø£+|üP´≥Ø
dü+ã+<Ûä $<ä´q+~+#˚ ø±˝ÒJ\T #ê˝≤ dü+K´˝À @sêŒ≥T #˚j·Tã&Ü¶sTT. á ø±˝ÒJ\T m≈£îÿe>± s¡+>±¬s&ç¶
õ˝≤¢˝ÀH˚ πø+ÁBø£]+#·u&Ü¶sTT. Ç+»˙]+>¥, bòÕs¡àd”, ø±˝ÒJ\T ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À
m≈£îÿe>± e⁄qï|üŒ{ÏøÏ, s¡+>±¬s&ç¶ ÁbÕ+‘êìï $TqVü‰sTTùdÔ $T–*q ÁbÕ+‘·+˝À ‘·≈£îÿe>±H˚ e⁄HêïsTT. Ç+ø±
m≈£îÿe dü+K´˝À C≤rj·T, sêÅwüºkÕúsTT $<ë´dü+düú\ ôV’≤<äsêu≤<é #· ÷≥Tº |üø£ÿ˝Ò πø+ÁBø£]+#·u&Ü¶sTT. ø±ã{Ïº
õ˝≤¢ kÕúsTT˝À ≈£L&Ü ñqï‘· $<ä´ kÕ+πø‹ø£ $<ä´, eè‹Ô $<ë´ ø£fi≤XÊ\\ @sêŒ≥T #˚j·÷*‡q nedüs¡+
e⁄+~.
$<ë´dü+dü\ú @sêŒ≥T, ì<ÛTä \ øπ {≤sTT+|ü⁄˝À Á|üuTÑÛ ‘·«+ |üøbå£ Õ‘· <Û√s¡DÏ ne\+_Ûk˛Ô+<äqï ‘Ó\+>±D≤yê<äT\
yêq\T |ü]o*+∫q ‘·s¡Tyê‘·, Ç+<äT˝À ø=ìï yê<äq\T e÷Á‘·y˚T ì»eTì ø£$T{° ìsê∆]+∫+~. ‘Ó\+>±D≤
ÁbÕ+‘·+˝À $<ä´XÊ‘·+, dü÷ÿ\T¬øfi‚flyê] dü+K´ dü+‘·è|æÔø£s¡+>± e⁄qï|üŒ{ÏøÏ, ì<ÛäT\ πø{≤sTT+|ü⁄˝ÀqT, @
ÁbÕ+‘ê\T ø±˝ÒJ\T @sêŒ≥T #˚j·÷\H˚ $wüj·T+ô|’ Á|üuÛÑT‘·«+ <äèwæºô|{≤º*. ì<ÛäT\ πø{≤sTT+|ü⁄ Hê´j·T+
»]π>˝≤ Á|üuÛÑT‘·«+ #·s¡´\T rdüTø√yê*. Ç{°e\ ø±\+˝À nìï ÁbÕ+‘ê˝À¢ düe÷q+>± j·T÷ìe]‡{°\T
@sêŒ≥T #˚ùd+<äT≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üj·T‘·ï+ #˚dæ+~. yÓT&çø£˝Ÿ ø±˝ÒJ\ @sêŒ≥T˝À e÷Á‘·+ düeT‘·T\´‘· ˝Ò<äT.
Á|üdüTÔ‘·+ sêj·T\d”eT˝À 4 yÓT&çø£˝Ÿ ø±˝ÒJ\T+&É>±, 9 õ˝≤¢\Tqï ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À 5 ø±˝ÒJ\T, 10 õ˝≤¢\Tqï
‘Ó\+>±D≤˝À 4 yÓT&çø£˝Ÿ ø±˝ÒJ\THêïsTT. n+<äT˝À 2 ôV’≤<äsêu≤<é˝ÀH˚ e⁄HêïsTT. ñ‘·Ôs¡ ‘Ó\+>±D≤˝À
yÓT&çø£˝Ÿ ø±˝ÒJ @sêŒ≥T #˚j·÷*‡q nedüs¡+ e⁄qï≥T¢ ø£$T{Ï dü÷∫düTÔ+~.
Á|üuTÑÛ ‘·«+ Ç∫Ãq $esê\ Á|üø±s¡+, >∑es¡ïyÓT+≥T, msTT&Ó&é ø£fi≤XÊ\\≈£î ø£*|æ Á|üuTÑÛ ‘·« Á>±+≥T ‘Ó\+>±D≤˝À
93 ø√≥T¢, ø√kÕÔÄ+Á<Ûä˝À 224 ø√≥T¢ ø±˝ÒJøÏ yÓfi‚flyê]øÏ dü+K´ ‘Ó\+>±D≤˝À ˝≤π> e⁄+~) sêj·T\d”eT˝À
91 ø√≥T¢ (ø±˝ÒJøÏ yÓfi‚flyê] dü+K´ ‘Ó\+>±D≤ yê]‘√ dü>∑y˚T). ø±ã{Ïº ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘êìøÏ m≈£îÿe
ì<ÛäT\T πø{≤sTT+#ê*‡q nedüs¡+ e⁄+~. 1985 ‘·s¡Tyê‘· ø=‘·Ô>± ø±˝Ò J˝ÒMT sêq+<äTq ø±˝ÒJ\T ‘·≈£îÿe>±
e⁄qï ÁbÕ+‘·+˝À m≈£îÿe >∑es¡ïyÓT+{Ÿ ø±˝ÒJ\T @sêŒ≥T #˚j·÷*.
92
1983˝À j·TTe‘·≈£î nø£åsêdü´‘· XÊ‘·+ ‘Ó\+>±D≤˝À $T–*q 2 ÁbÕ+‘ê\ø£+fÒ ‘·≈£îÿe>± e⁄Hêï, 2007
dü+ˆˆ˝À eTT+<äT+~. 1983˝À dü÷ÿ\T¬øfi‚fl $<ë´s¡T∆\ dü+K´ 8`24 dü+ˆˆ eT<Ûä´ e⁄qïyê]ø£+fÒ 2007
dü+ˆˆìøÏ >∑D˙j·T+>± ô|]–, yÓTT<ä{Ï kÕúHêìø=∫Ã+~. Bìïã{Ïº #·÷ùdÔ, ‘Ó\+>±D≤˝À j·TTe‘·, eékÕj·÷ìøÏ
ø±ø£ $<ä´ ñbÕ~ÛøÏ ÁbÕ<Ûëq´‘· ÇdüTÔqï≥T¢ ‘Ó\Tk˛Ô+~. Bìø√düy˚T Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D≤ ø√s¡T≈£î+≥Tqï≥T¢
düŒwüºeTe⁄‘√+~.
Á|ü|ü+Nø£s¡D H˚|ü<Ûä´+˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝Àì j·TTe‘·, ñbÕ~Û neø±X¯\ <äècÕº´ kÕ+πø‹ø£, eè‹Ô $<ä´\≈£î
ÁbÕ<Ûëq´‘·ìdüTÔHêïs¡T. kÕe÷õø£+>±, Ä]∆ø£+>± yÓqTø£ã&çq $<ë´s¡T∆\≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ kÕÿ\sYwæ|ü⁄Œ\T, |ò”E
Øm+ãsY‡yÓT+{Ÿ #˚düTÔqï <äècÕº´, Äj·÷ esêZ\ qT+∫ eè‹Ô $<ë´ø√s¡T‡\T #·~y˚yês¡ dü+K´ ô|s¡T>∑T‘√+~.
Ç+<äTe˝Ò¢ Áô|’y˚{Ÿ dü+düú\ ô|s¡T>∑T<ä\ ≈£L&Ü m≈£îÿe>± e⁄+~.Á|ü|ü+Nø£s¡D H˚|ü<Ûä´+˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝Àì
j·TTe‘·, ñbÕ~Û neø±X¯\ <äècÕº´ kÕ+πø‹ø£, eè‹Ô $<ä´\≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘·ìdüTÔHêïs¡T. kÕe÷õø£+>±, Ä]∆ø£+>±
yÓqTø£ã&çq $<ë´s¡T∆\≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ kÕÿ\sYwæ|ü⁄Œ\T, |ò”E Øm+ãsY‡yÓT+{Ÿ #˚düTÔqï <äècÕº´, Äj·÷ esêZ\
qT+∫ eè‹Ô $<ë´ø√s¡T‡\T #·~y˚yês¡ dü+K´ ô|s¡T>∑T‘√+~. Ç+<äTe˝Ò¢ Áô|’y˚{Ÿ dü+düú\ ô|s¡T>∑T<ä\ ≈£L&Ü
m≈£îÿe>± e⁄+~.
93
Á|uÛT‘«s+>± ñ< ´>±\T ‘≈îÿe>± e⁄Hêï Á|’y{ s+>+˝ neø±XÊ\T m≈îÿe>± e⁄HêïsTT. de\
s¡+>∑+ ≈£L&Ü $düÔ]+∫+~. Á|üdüTÔ‘·+ nedüsêìï $T+∫ kÕ+πø‹ø£, eè‹Ô $<ë´ ì|ü⁄DT\THêïs¡T. m+bÕ¢sTTsY≈£î
nedüs¡yÓTÆq HÓ’|ü⁄D´+ $wüj·T+˝À ≈£L&Ü Á>±&ÉT´j˚T≥¢˝À ‘˚&Ü\THêïsTT. HêD´‘ê Á|üe÷D≤\T bÕ{Ï+#·q
Áô|’y˚{Ÿ Ç+»˙]+>¥ ø£fi≤XÊ\\ á düeTdü´ ñ‘·ŒqïeTe⁄‘√+~. n+<äTe˝Ò¢ ñ<√´>±\T ˝Ò≈£î+&Ü e⁄+&É≥+,
‘·≈£îÿe y˚‘·Hê\T bı+<ä≥+ »s¡T>∑T‘√+~. á neø±XÊìï sê»ø°j·THêj·T≈£î\T ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îì, ÁbÕ+‘ê\
yêØ>± Á|üuÛÑT‘·«+ ‘˚&Ü\T #·÷|æ+#·≥+ e˝Ò¢ á |ü]dæú‹ ‘·˝…‘·TÔ‘√+<äì, ÁbÕ+rj·T $uÛÒ<ë\T sêe{≤ìøÏ
ø±s¡DeTe⁄‘·THêïsTT.
$<ë´s¡T∆\≈£î HêDýÓTÆq $<ä´q+<ä+#˚+<äT≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ ø£èwæ #˚j·÷*‡q nedüs¡+ e⁄+~. >∑es¡ïyÓT+{Ÿ
Ç+»˙]+>¥ ø±˝ÒJ\T ‘·≈£îÿe dü+K´˝À e⁄qï <äècÕº´, m≈£îÿe dü+K´˝À >∑es¡ïyÓT+{Ÿ Ç+»˙]+>¥ ø±˝ÒJ\T
‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À @sêŒ≥T #˚j÷· *. HêDýÓTqÆ $<ä´q+~+#·{≤ìøÏ, HÓ|’ ⁄ü D´+ ô|+#·{≤ìøÏ ø£èwæ #˚j÷· *.
Áô|y’ {˚ Ÿ $<ë´dü+dü\ú j·÷»e÷q´+ô|’ $<ä´ HêD´‘· $wüjT· +˝À Á|üuTÑÛ ‘·« ìj·T+Á‘·D e⁄+&Ü*. >∑es¡ïyÓT+{Ÿ
dü÷ÿfi¯fl˝À Ç+^¢wßü düu≈®… î£ qº T ‘=*<äX˝¯ À¢ Á|üyX˚ ô¯ |≥º≥+ e\¢, e÷¬sÿ{À¢ b˛{°‘‘· «· + m<äTs¡TÿH˚+<äT≈£î $<ë´s¡T\∆ ≈£î
qeTàø£+ ≈£î<äTs¡T‘·T+~.
94
‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+ qT+∫ #ê˝≤eT+~ yÓTT<ä{‘Ï s· +¡ ø±˝ÒJ nuÛ´Ñ dæ+∫q Á>±MTD ÁbÕ+‘·+ qT+∫ e∫Ãqyês¡T.
yê] ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T ìs¡ø£å´sêdüT´\T >∑es¡ïyÓT+{Ÿ dü+düú˝À¢ eT+∫ J‘·+ Ä•+#˚yês¡T. Á|üdüTÔ‘·+ $<ë´s¡T∆˝À¢ á
ns¡Ω‘· ø=s¡e&çq+<äTe\¢ Ç<˚ yê] ìsêX¯, ìdüèŒVü≤\≈£î >∑T]#˚düTÔ+~. <ä[‘·T\T, yÓqTã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ yês¡T
m≈£îÿe>± Á|üdüTÔ‘·+ ‘Ó\+>±D≤ ñ<äéT+˝À bÕ˝§Z+≥Tqï $<ë´s¡T∆\T á ø√e≈£î #Ó+~q yêπs! ø±ø£rj·T, ñ
kÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·÷\≈£î #Ó+~q $<ë´s¡T∆\T m≈£îÿe>± <ä[‘·T\T, yÓqø£ã&É¶ Ä ‘·s¡>∑‘·T\ yêπs! ñ
<äéT+˝À m≈£îÿe>± #·ìb˛sTTq $<ë´s¡T∆\T ≈£L&Ü Mπs! dü¬s’q ñ<√´>±eø±XÊ\T ˝Òì~ yê]øÏ dü¬s’q •ø£åD
˝Òø£H˚! $<ë´s¡T∆\≈£î HêD´‘· Á|üe÷D≤\Tqï $<ä´qT n+<äCÒdæ, ñ<√´>∑ neø±XÊ\T ø£\T>∑CÒùdÔ, ñ<äé÷\|ü≥¢
Äø£]¸‘·T\e≈£î+&Ü e⁄+&˚ neø±X¯+ e⁄+~.
Äs√>∑´+
sêÁwü+º ˝À Äs√>∑´s¡+>∑+ rs¡T
ø£$T{° eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê˝À¢ »]|æq øπ Áå ‘· |üs´¡ ≥q˝À¢ ø±˙, Ç‘·sÁ¡ ‘ê n<Û´ä j·THê˝À¢ >±˙ Äs√>∑´dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ
n+XÊ\T n+‘·>± Á|ükÕÔeq≈£î sê˝Ò<Tä . nsTT‘˚ Äs√>∑´ s¡+>∑+ ≈£L&Ü Á|ü»\ Jeq düs[¡ n+#·Hê≈£î eTTKýÓTqÆ <˚
ø£qTø£ Ä s¡+>∑+ô|’ ø£$T{° <äèwæº ô|{Ï+º ~. ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± Äs√>∑´|ü]s¡øDå£ kÂø£sê´\T m˝≤ ñHêïjÓ÷ eT~+|ü⁄
#˚ùd Á|üjT· ‘·ï+ á $uÛ≤>∑+˝À ø£$T{° #˚d+æ ~. 1961 qT+∫ 2009 <ëø± Äs√>∑´ s¡+>∑+˝À »]–q n_Ûeè~∆ì
eTTK´+>± Á|üuTÑÛ ‘·«+ ø£*Œ+∫q Äs√>∑´ kÂø£sê´\qT á $uÛ≤>∑+˝À $e]düTHÔ êï+. ÄdüT|üÁ‘·T\dü+K´, &çôdŒq‡Ø\T,
Áô|e’ TØ ôV≤˝ŸÔ ôd+≥s¡T,¢ ÄdüT|üÁ‹ |ü&øÉ \£ T, &Üø£sº ¢¡ dü+K´, \ø£»å HêuÛ≤≈£î m+‘· ñ+~ nH˚~ ˝…øÿ£ ø£≥&º +É »]–+~.
Á|üuTÑÛ ‘·« s¡+>∑+ qT+∫ á s¡øy£ TÓ qÆ düe÷#ês¡+ $]$>± \_ÛdTü HÔ êï Áô|y’ ≥˚ T s¡+>∑+ qT+∫ Ç≥Te+{Ï düe÷#ês¡+
n+‘·>± \_Û+#·&+É ˝Ò<Tä . sêÁwü+º ˝À n˝À|ü‹ &çôdŒq‡Ø\ dü+K´ 1960`61˝À 564 e⁄+&É>±, 1990`91˝À
1680øÏ ô|]–Hê, ‘·sT¡ yê‘· Ä dü+K´ ‘·>T∑ ‘Z ÷· e∫Ã 2008˝À øπ e\+ 289øÏ |ü&bç ˛sTT+~. |ò*ü ‘·+>± á
ø±\+˝À \ø£»å HêuÛ≤≈£î ñqï n˝À|ü‹ &çôdŒq‡Ø\ dü+K´ rÁe+>± ‘·–bZ ˛sTT+~.
sêÁwü+º ˝À Äs√>∑´ dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ eTÚ*ø£kÕ<Ûqä dü+|ü‹Ô #ê˝≤ HÓeTà~>± |ü⁄s√>∑‹ kÕ~Û+∫+~. |ò*ü ‘·+>± #ê˝≤
yÓ<’ ´ä kÂø£sê´\T dü+Ô _Û+∫b˛j·÷sTT ˝Òø£ yê{Ï ô|s¡T>∑T<ä\ ø£˙dü e÷Á‘·+>±H˚ e⁄+~. \ø£å »HêuÛ≤≈£î ÄdüT|üÁ‘·T\T,
|ü&øÉ \£ T, &Üø£sº ¢¡ dü+K´ sêj·T\d”eT˝À n‘·´~Ûø+£ >± ñ+&É>±, ‘·sê«‹ kÕúq+˝À ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä ì*∫+~. ôV≤’ <äsêu≤<é
q>∑sêìï $TqVü‰sTT+∫ ‘·øÿÏ q ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+ á$wüjT· +˝À u≤>± yÓqTø£ã&ç e⁄+~. eTÚ*ø£ kÕ<Ûqä dü+|ü‹Ô
ø±≈£î+&Ü yÓ<’ ´ä s¡+>∑+ n_Ûeè~∆>‹∑ ì >∑eTìùdÔ á dü+>∑‹ ns¡+ú ne⁄‘·T+~. dü+‘êq kÕ|ò\ü ´‘·, •X¯ó Äs√>∑´+
95
l ø£èwüí ø£$T{° ôV’≤<äsêu≤<é˝Àì $$<Ûä Á>∑÷|ü⁄\‘√ #·]Ã+∫q|ü&ÉTø±˙, eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\˝À πøåÁ‘·kÕúsTT
dü+<äs¡Ùq˝À¢ ø±˙ Äs√>∑´ dü+ã+<Ûä $wüj·÷\T #·s¡Ã≈£î sê˝Ò. nsTT‘˚ Á|ü»\ $<ä´, Äs√>∑´ |ü]dæú‘·T\T
dü+πøåe÷ìøÏ eTTKýÓTÆq dü÷∫ø£>± >∑T]Ô+∫, ø£$T{° $$<Ûä ÁbÕ+‘ê˝À¢ $<ä´, Äs√>∑´ dü<äTbÕj·÷\T @ $<Ûä+>±
e⁄+<√ <äèwæº ô|{Ïº+~.
3.9 Äs√>∑´ dü+ã+<Ûä eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\T:
bÕsêÁ>±|ò˝t À $$<Ûä ÁbÕ+‘ê˝À¢ Á|üuTÑÛ ‘·« Äs√>∑´ dü<Tä bÕj·÷\qT >∑T]+∫ #·]Ã+≥+ »]–+~. n$ ÄdüŒÁ‘·T\
dü+K´, ÁbÕ<Ûä$Tø£ Äs√>∑´ πø+Á<ë\T, ÄdüŒÁ‘·T˝À &Üø£ºs¡T¢, u…&É¢ dü+K´ (|ü&Éø£\ dü+K´) yÓTTˆˆq $wüj·÷\ô|’
n<Ûä´j·Tq+ #˚j·T≥+ »]–+~. 1961 qT+&ç 2009 dü+ˆês¡≈£î \ø£å »HêuÛ≤≈£î á dü<äTbÕj·÷\T @
$<Ûä+>± e⁄qïjÓ÷ ˝…ø£ÿrj·T≥+ »]–+~. Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑+˝À, Äs√>∑´ +ô|’ dü<äTbÕj·÷\ô|’ dü¬s’q düe÷#ês¡+
\_Û+∫q|üŒ{ÏøÏ, Áô|’y˚{Ÿ s¡+>∑+˝À e÷Á‘·+ ø=~› düe÷#ês¡yéT \_Û+∫q|üŒ{ÏøÏ, Áô|’y˚{Ÿ s¡+>∑+˝À e÷Á‘·+ ø=~›
düe÷#ês¡yéT \_Û+∫<ä+~. 3.9.01 qT+&ç 3.9.06 bÕsêÁ>±|òt˝À, eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê˝À¢ Á|üuÛÑT‘·« yÓ’<ä´
dü<äTbÕj·÷\≈£î dü+ã+~Û+∫q $esê\THêïsTT. 3.9.07 eT]j·TT 3.9.08 bÕsêÁ>±|òt˝À Áô|’y˚{Ÿ s¡+>∑+˝À
yÓ’<ä´ dü<äTbÕj·÷\ >∑T]+∫ ø=~›bÕ{Ï düe÷#ês¡+ e⁄+~.
96
n˝À¢|ü‹ yÓ’<ä´XÊ\\T: n˝À¢|ü‹ yÓ’<ä´XÊ\\ dü+K´ 1960`61˝À 564 qT+∫ 1990`91 dü+ˆˆìøÏ
1680≈£î ô|]–+~. Ä ‘·s¡Tyê‘· Ä dü+K´ ‘·–Z 2009 dü+ˆˆ˝À 289 e÷Á‘·y˚T e⁄+~. |òü*‘·+ \ø£å CHêuÛ≤≈£î
ÄdüŒÁ‘·T\ dü+K´ ‘·–Z+~. á dü+K´ ‘·>∑Z{≤ìøÏ Á|ü<Ûëq ø±s¡D+, #ê˝≤ ÄdüŒÁ‘·T\ ÁbÕ<Ûä$Tø£ Äs√>∑´ πø+Á<ë\T
e÷sêsTT. ‘Ó˝+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À ôV≤’ <äsêu≤<é‘√ ø£*dæ, ôV≤’ <äsêu≤<é ˝Ò≈î£ +&Ü ÄdüŒÁ‘·T\ dü+K´ sêj·T\d”eT,
ø√kÕÔÄ+Á<Ûä ø£+&˚ ‘·≈£îÿe>± e⁄+~.
ˇø£ ÁbÕ<Ûä$Tø£ Äs√>∑´ πø+Á<ä+ (düuŸ ôd+≥s¡¢‘√ ø£*dæ) 2 ˝Ò<ë 3 &çôdŒq‡Ø\T ùde\+~+#˚ ÁbÕ+‘ê\qT
ø£esY #˚düTÔ+~. &çôdŒq‡Ø\T kÕúHêìï ÁbÕ<Ûä$Tø£ Äs√>∑´ πø+Á<ë\T ÄÁø£$T+∫q <äècÕº´ á ÁbÕ<Ûä$Tø£ Äs√>∑´
πø+Á<ë\T n+<äT˝À &Üø£ºs¡T¢, |ü&Éø£\ dü+K´ ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± e⁄qï eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\ô|’ <äèwæº ô|≥º&É+
»]–+~.
ÁbÕ<Ûä$Tø£ Äs√>∑´ πø+Á<ë\T:
3.9.02: Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢ Á|üuTÑÛ ‘·« $<ÛTä \‘√ @sêŒ≥T #˚jT· ã&É¶ ÁbÕ<Û$ä Tø£ Äs√>∑´ øπ +Á<ë\T yÓHïÓ eTTø£>±
ì\TdüTÔHêïsTT. |æ\¢\ dü+s¡ø£åD eT]j·TT Á|üdü÷‹ Ç+ø± Ç‘·s¡ ùde\T e´≈£îÔ\≈£î ø±˙, düeT÷Vü‰\≈£î ø±˙
n+~düTÔHêïsTT. sêÅwüº+˝À ÁbÕ<Ûä$Tø£ Äs√>∑´ πø+Á<ë\ dü+K´ 1998`99˝À 1422 qT+∫ 2004 dü+ˆˆ˝À
1386≈£î ô|]–+~. Ä ‘·s¡Tyê‘· 2009˝À 1581 #˚]+~. ~«rj·T ÁX‚DÏ, n+‘·ø£+fÒ øÏ+~ kÕúsTT ÄdüŒÁ‘·T\T
|ü]~Ûì $T+∫ ùde\+~düTÔ+&É>±, ÁbÕ<Ûä$Tø£ Äs√>∑´ πø+Á<ë˝À¢ &Üø£ºs¡¢ dü+K´ ‘·≈£îÿe>± e⁄+&É≥+ e\¢,
nqT≈£îqï kÕúsTT˝À ùde\+~+∫ ˝Òø£ b˛‘·THêïsTT. n<Ûä´j·THê\T #Óù|Œ<ëìã{Ïº #·÷ùdÔ, ÁbÕ<Ûä$Tø£ Äs√>∑´
πø+Á<ë˝À¢ 30% eT+~ &Üø£ºs¡T¢ ¬>’sêΩ»s¡e⁄‘·Tqï≥T¢ ‘Ó\düTÔ+~. H˚w üq˝Ÿ ø±+|ü⁄˝Ÿ düπs«Á|üø±s¡+ W{Ÿ ù|ùw+{Ÿ
6% ÇHéù|ùw+{Ÿ (408%) 2004 dü+ˆˆ˝À ÁbÕ<Ûä$Tø£ Äs√>∑´ πø+Á<ë˝À¢ e⁄qï≥T¢ #ÓãT‘·T+~. n+fÒ n‹
‘·≈£îÿe kÕúsTT˝À e⁄qï≥T¢ n<Ûä´j·Tq+ #ÓãT‘·T+~.
97
Á|ü»\ dü+K´ã{Ïº ÁbÕ<Ûä$Tø£ Äs√>∑´ πø+Á<ë\ dü+K´, \ø£å »HêuÛ≤≈£î ìsê∆]+#·ã&ç+~.
ÁbÕ+‘ê\yêØ>± \ø£å»HêuÛ≤≈£î ÁbÕ<Ûä$Tø£ Äs√>∑´ πø+Á<ë\ dü+K´ (3.17) #·÷ùdÔ eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê˝À¢
‘˚&Ü e⁄+&É<äT. ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À ÁbÕ<Ûä$Tø£ Äs√>∑´ πø+Á<ë\T sêÅwüº dü>∑≥T≈£î <ä>∑Zs¡>± e⁄+&É>±,
sêj·T\d”eT˝À ø=+#Ó+ m≈£îÿe>±qT, ø√kÕÔÄ+Á<Ûä˝À ÁbÕ<Ûä$Tø£ Äs√>∑´πø+Á<ë\ dü+K´ ‘Ó\+>±D≤ø£Hêï, sêÅwüº
dü>∑≥Tø£Hêï ‘·≈£îÿe>± e⁄+~.
n˝À¢|ü‹ ÄdüŒÁ‘·T\ dü+K´:

3.9.03 Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À 1960`61 qT+&ç 2001 es¡≈£î 289 eT]j·TT 397 eT<Ûä´ e⁄+&É>±, 2009øÏ
481 es¡≈£î e⁄HêïsTT. Ç<˚ düeTj·T+˝À »HêuÛ≤ dü+K´ 36 $T*j·Tq¢ qT+∫ 76 $T*j·Tq¢≈£î #˚]+~. á
düeTj·T+˝À sêÅwüº+˝À \ø£å »HêuÛ≤≈£î ÄdüŒÁ‘·T\ dü+K´ 1.10 qT+&ç 0.56 ‘·–Z+~. Äs√>∑´ s¡+>±ìøÏ, ì<ÛäT\
πø{≤sTT+|ü⁄ ‘·≈£îÿe>± e⁄+&É≥y˚T ÄdüŒÁ‘·T\ dü+K´ ‘·≈£îÿe>± e⁄+&É{≤ìøÏ, Á|üuÛÑT‘·« yÓ’<ä´XÊ\˝À¢ kÂø£sê´\
˝Ò$TøÏ ø±s¡D+! (3.18) #·÷ùdÔ, 1960`61˝À \ø£å »HêuÛ≤≈£î Á|üuÛÑT‘·« yÓ’<ä´XÊ\\ $esê\≈£î ‘Ó\TkÕÔsTT.
ÁbÕ+‘ê\yêØ>± #·÷ùdÔ ôV’≤<äsêu≤<é˝À ≈£L&çq ‘Ó\+>±D≤ $T–*q ÁbÕ+‘ê\ø£+fÒ nìï dü+e‘·‡sê˝À¢
sêÅwüº dü>∑≥Tø£+fÒ m≈£îÿe>± e⁄+&É>±, 1961˝À ôV’≤<äsêu≤<é ˝Òì ‘Ó \+>±D≤ ≈£L&Ü sêÅwüº dü>∑≥Tø£+fÒ
98
ø +#+ m≈îÿe> H e⁄+~. 1960 61 d+ˆˆ˝ \øå »H uÛ ≈î ÄdŒÁ‘T\ d+K´ V’ <s u <˝ s Åwº
dü>∑≥Tø£+fÒ ¬s{Ïº+|ü⁄>±e⁄+~. Ä ‘·s¡Tyê‘· qT+∫ ‘·–Z+~. ø√kÕÔÄ+Á<Ûä, sêj·T\d”eT˝À¢ sêÅwüº dü>∑≥Tø£+fÒ
‘·≈£îÿe>± e⁄HêïsTT. yÓTT‘·Ô+>± #·÷ùdÔ, >∑‘· <äXÊã›+˝À eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\ eT<Ûä´ ‘˚&Ü ≈£L&Ü ‘·≈£îÿe>±H˚
e⁄+~.
n˝À¢|ü‹ ÄdüŒÁ‘·T\ |ü&Éø£\ dü+K´:
3.9.04 ÄdüŒÁ‘·T\T mìï ñHêïj·TH˚<ëìø£+fÒ ÄdüŒÁ‘·T˝À mìï |ü&Éø£\ kÂø£s¡´+ e⁄+<äH˚<ëìïã{Ïº, Äs√>∑´
dü+s¡øD
å£ á $<Û+ä >± e⁄+<√ ‘Ó\düT+Ô ~. eTT+<äT #Ó|Œæ q≥T¢>±, Á|üuÛTÑ ‘·« yÓ<’ ´ä XÊ\\T ‘·≈î£ ÿe dü+K´˝À ô|s¡>≥
∑ +
e\¢, »HêuÛ≤≈£î ‘·–q≥T¢>± ùde\+~+∫˝Òøb£ ˛‘·THêïsTT. 1961˝À ÄdüŒÁ‘·T˝À¢ 19y˚\ |ü&øÉ \£ T+&É>± 2009˝À
39 y˚\≈£î ô|’>± e⁄HêïsTT. »HêuÛ≤ ô|s¡T>∑T<ä\ <äècÕº´, á düeTj·T +˝À \ø£å »HêuÛ≤≈£î 54 qT+∫ 46 |ü&Éø£\
e÷Á‘·y˚T e⁄HêïsTT. ôV’≤<äsêu≤<é‘√ ≈£L&çq ‘Ó\+>±D≤ $T–*q ÁbÕ+‘ê\ø£+fÒ á $wüj·T+˝À eTT+<äT+~.
nsTT‘˚ ôV’≤<äsêu≤<é˝Òì ‘Ó\+>±D≤ á $wüj·T+˝À yÓqTø£ã&ç e⁄+~. õ˝≤¢ kÕúsTT $esê\qT ã{Ïº, \ø£å
»HêuÛ≤≈£î ÄdüŒÁ‹˝À |ü&Éø£\ dü+K´ ôV’≤<äsêu≤<é˝À m≈£îÿe>± e⁄+~. (sêÅwüº dü>∑≥T 46ø±>±, ôV’≤<äsêu≤<é˝À
148) 2001`2009 dü+ˆˆ˝À ôV≤’ <äsêu≤<é ˝Òì ‘Ó\+>±D≤ sêÅwºü dü>≥∑ T ø£+fÒ m≈£îÿe>± e⁄+~. sêj·T\d”eT˝À
≈£L&Ü m≈£îÿe>±H˚ e⁄+&É>±, ø√kÕú Ä+Á<Ûä yÓqTø£ã&ç e⁄+~.
99
y’<T´\ d+K´: & øºs¢ d+K´ 1960 61˝ 1826 e⁄+&> 2009 d+ˆˆ˝ 10,117 (9321 s>T´\s,
796 ø±+Á{≤≈£îº e⁄+~. á düeTj·T+˝À \ø£å »HêuÛ≤≈£î &Üø£ºs¡¢ dü+K´+ 5 qT+∫ 12 e⁄+~. ÁbÕ+‘ê\
yêØ>± ì|ü⁄DT˝…’q &Üø£ºs¡¢ dü+K´ 3.20 |æ>∑sY>± Çe«ã&ç+~. ôV’≤<äs êu≤<é˝Òì ‘Ó\+>±D≤ sêj·T\d”eT,
ø√kÕÔÄ+Á<Ûä ø£+fÒ yÓqTø£ã&ç+~. ôV’≤<äsêu≤<é˝Àì m≈£îÿe dü+K´˝À &Üø£ºs¡T¢ e⁄+&É≥+‘√, sêÅwüº dü>∑≥Tø£+fÒ,
ø=+#Ó+ m≈£îÿe>± e⁄+~. ôV’≤<äsêu≤<é ˝Òì ‘Ó\+>±D≤˝À, $T–*q ¬s+&ÉT ÁbÕ+‘ê\ø£+fÒ, sêÅwüº dü>∑≥Tø£+fÒ
‘·≈î£ ÿe>± e⁄+~. ø=kÕÔ Ä+Á<Ûä sêj·T\d”eTø£+fÒ eTT+<äT+&É>±, Ç{°e\ ø±\+˝À á ‘˚&Ü dü«\Œ+>± ô|]–+~.
$T–*q ¬s+&ÉT ÁbÕ+‘ê\ø£+fÒ, sêj·T\d”eT Ä]∆ø£+>± yÓqTø£ã&ç e⁄+&É≥e\¢, Áô|’y˚{Ÿ yÓ’<ä´XÊ\\qT yÓfi‚fl
X¯øÏÔ ˝Òq+<äTe\¢, Á|üuÛÑT‘·« ÄdüŒÁ‘·T\ ÄeX¯´ø£‘· á ÁbÕ+‘·+˝À m≈£îÿe>± e⁄+~.
ôV≤˝ŸÔπøsY Áô|’y˚{°ø£s¡D: Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À 1980 qT+∫ Äs√>∑´ dü+s¡ø£åD˝À Áô|’y˚{Ÿ s¡+>±ìøÏ n~Ûø£ ÁbÕ<Ûëq+
e⁄+~. »HêuÛ≤≈£î nqT>∑TD+>±, Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑+˝À yÓ’<ä´ dü<äTbÕj·÷\T yÓTs¡T>∑T|ü&É˝Ò<äT. Äs√>∑´ |ü]s¡ø£åD˝À
Á|üuÛÑT‘·« u&Ó®{À¢ ì<ÛäT\ πø{≤sTT+|ü⁄ ‘·–Z+~. 5e |ü+#·es¡¸ Á|üD ≤[ø£˝À (1974`78 6.5% qT+∫ 9e
|ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø£˝À 1997`02) 5.4%ìøÏ ‘·–Z+~. 2005`06 dü+ˆˆsêìøÏ 4.5% ‘·–Z+~. ‘·\dü]
>∑D≤+ø±\T #·÷ùdÔ Äs√>∑´ dü+s¡ø£åD˝À Á|üuÛÑT‘·« Ks¡TÃ 7e |ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø£˝À (1985`1990) 141 s¡÷.
e⁄+&É>±, 8e |ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø£˝À (1992`97)˝À 124 s¡÷ e⁄+~. Äs√>∑´ dü+s¡ø£åDô|’ Á|üuÛÑT‘·« Ks¡TÃ
SDP |üs¡+>± (State domestice product) #·÷ùdÔ, 7e |ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø£\T 1.29% qT+&ç 8e
|ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø£˝À 0.96% Ä ‘·sT¡ yê‘· 2005`06 dü+ˆˆìøÏ 0.76% |ü&bç ˛sTT+~. Ä $<Û+ä >± Äs√>∑´+ô|’
ã&Ó®{À¢ ì<ÛäT\ πø{≤sTT+|ü⁄ ‘·–Z+~. ø±s√Œπs{Ÿ ÄdüŒÁ‘·T\ dü+K´ ô| ]–+~. 1988˝§ ôV’≤<äsêu≤<é˝Àì yÓTT<ä{Ï
ø±s=Œπs{Ÿ ÄdüŒÁ‹ @sêŒ{sTT+~. 2004 dü+ˆˆìøÏ M{Ï dü+K´ 16≈£î ô|]–+~. 57% |ü&Éø£\‘√ Ç$
ùde\+~düTÔìsTT. dü_‡&û\T Çdü÷Ô πø+Á<ä, sêÅwüº Á|üuÛÑT‘ê«\T ø±s=Œπs{Ÿ ÄdüŒÁ‘·T\qT Ábı‘·‡Væ≤düTÔHêïsTT.
uÛ÷Ñ øπ {≤sTT+|ü⁄\T, ø£dyºü Té &É÷´{° qT+∫ $TqVü‰sTT+|ü⁄ ÇdüTHÔ êïsTT. á ÄdüŒÁ‘·T˝À¢, dæã“+~, Ç‘·s¡ kÂø£sê´\T
ø£˙dü Á|üe÷D≤\ô|’ Á|üuÛÑT‘·« ìj·T+Á‘· ˝Ò<äT.
Äs√>∑´Áo: Ç{°e\ Á|üuÛÑT‘·«, Áô|’y˚{Ÿ s¡+>∑ uÛ≤>∑kÕ«eT´+‘√ 100

Äs√>∑´l nH˚ kÕe÷õø£ ;Ûe÷ |ü<Ûäø±ìï
Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üy˚X¯ô|{Ïº+~. ø=ìï s¡ø±\ yê´<ÛäT\, düs¡®Ø\T Áô|’y˚{Ÿ ÄdüŒÁ‘·T˝À #˚ùdÔ, Á|üuÛÑT‘·«+ yê{ÏøÏ &ÉãTº
#Ó*¢k˛Ô+~. s√>∑T\T Á|üuÛÑT‘·« ˝Ò<ë Áô|’y˚{Ÿ ÄdüŒÁ‘·T\˝À ∫øÏ‘·‡ #˚sTT+#·T≈£îì, Çq÷‡¬sHé‡ @»˙‡ <ë«sê &ÉãTº
#Ó*¢+#˚ dü<äTbÕj·T+ e⁄+~.
á d”ÿyéT <ë«sê ø±s√Œπs{Ÿ ÄdüŒÁ‘·T\˝À ù|<ä\≈£î eT+∫ yÓ’<ä´+ n+<ä T‘·Tqï|üŒ{Ïø°, Ç+<äT˝À ¬s+&ÉT
kÕúsTT˝À ˝ÀbÕ\THêïsTT. Áô|’y˚{Ÿ ÄdüŒÁ‹ j·÷»e÷q´+ á d”ÿyéTqT ‘·eT dü«˝≤uÛÑ+ ø√dæ <äT]«ìjÓ÷>∑+ #˚ùd
neø±X¯+ e⁄+~. Äs√>∑´Áo øπ {≤sTT+#˚ ì<ÛTä \T Á|üC≤s√>∑´ eédüú <ë«sê, ÁbÕ<Û$ä Tø£, ~«rj·T ÁX‚DÏ ÄdüŒÁ‘·T\qT
πø{≤sTTùdÔ \_∆bı+<˚ yê] dü+K´, Äs√>∑´l |ü<Ûäø£+ <ë«sê \_∆ bı+<˚ yê]ø£+fÒ m≈£îÿe>± e⁄+≥T+~.
Çq÷‡¬sHé‡ |ü<Ûäø±\≈£î á $<Ûä+>± ì<ÛäT\ eT[fl+∫, ø±s=Œπs{Ÿ yÓ’<ë´ìøÏ ô|<ä›|”≥ y˚j·T≥+ e\¢ uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À
Á|üuTÑÛ ‘·« s¡+>∑+˝À Äs√>∑´ dü+s¡øDå£ eT÷\qã&˚ neø±X¯+ e⁄+~ ì|ü⁄DT\T uÛjÑ ÷· +<√fi¯q\T e´‘·+Ô #˚dTü HÔ êïs¡T.
Äs√>∑´ dü÷∫ø£\T: Á|üdü÷‹, ∫qï |æ\¢\ Äs√>∑´ dü+s¡ø£åD, ∫qï |æ\¢\ T eTs¡D≤\T yÓTTˆˆq$ eTTKýÓTÆq
Äs√>∑´ dü÷∫ø£\T: yê{Ïì á $uÛ≤>∑+˝À $X‚¢wæ+#·≥+ »]–+~
Á|üdü÷‹ Äs√>∑´ dü÷∫ø£\T: Á|üdü÷‹ eTs¡D≤\T ≈£L&Ü Äs√>∑´ dü÷∫ø£\T>± rdüTø√e≥+ »]–+~. >∑]“¤D°
Åd”Ô\ Äs√>∑´ |ü]dæú‹, •ø£åD bı+~qyê]#˚ Á|üdüe+ yÓTTˆˆq$ rdüTø√e≥+ »]–+~. yÓTT‘·Ô+>±, ‘Ó\+>±D≤
ÁbÕ+‘·+˝À Á|üdü÷‹ yÓ’<ä´ u≤>±H˚ e⁄+~. ñ‘·Ôsê+Á<Ûä˝À õ˝≤¢˝À Ç~ #ê˝≤ ‘·≈£îÿe>± e⁄+~. Ä~˝≤u≤<é,
$XÊK|ü≥ºD+, $»j·Tq>∑s¡+, lø±≈£îfi¯+ õ˝≤¢˝À (ÇHédæº≥÷´q˝Ÿ &Ó*eØ 60%) |ü]dæú‹ n<Ûë«q+>± e⁄+~.
sêj·T\d”eT˝Àì ø£s¡÷ï\T˝À ≈£L&Ü Á|üdüe+ ‘·s¡Tyê‘· eTVæ≤fi¯\ dü+s¡ø£åD dü]>±˝Ò<äT. ˇø£ ÁbÕ+‘·+˝À Ä]∆ø£
|ü]dæú‹, e÷qe n_Ûeè~∆ ∫qï|æ\¢˝ eTs¡D≤\ dü+K´ ã{Ïº #Ó|üŒe#·TÃ. 3.23 |òæ>∑sY, ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± ∫qï
|æ\¢\ Äs√>∑´ $esê\T:
101
ô|<ä› ‘˚&Ü ø±<äT. nsTT‘˚ õ˝≤¢ kÕúsTT˝À e´‘ê´dü+ m≈£îÿe>± e⁄+~. $»j·Tq>∑s¡+ õ˝≤¢ 22 e⁄+&Ü,
ôV’≤<äsêu≤<é˝À 68 e⁄+~. ø£Ø+q>∑sY 29, ø£èwüí õ˝≤¢\T 28, >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢˝À 29 e⁄+~. á ÁbÕ+‘ê˝À¢
u≤>±H˚ e⁄Hêï ôV’≤<äsêu≤<é ø£+fÒ dü«\Œ+>± yÓqTø£ã&Ü¶sTT.
dü+øÏå|üÔ+:
Äs√>±´ìøÏ dü+ã+~Û+∫q eTÚ*ø£ dü<Tä bÕj·÷\T sêÅw+ºü ˝À ‘·≈î£ ÿe kÕúsTT˝À ô|s¡>≥∑ + B+‘√ dü<Tä bÕj·÷\T
‘·\dü] ˝…ø£ÿq #·÷ùdÔ, dü«\Œ+>± n‹ ‘·≈£îÿe>± ô|]>±sTT. Á|üuÛÑT‘· « Äs√>∑´ dü<äTbÕj·÷\T (&Üø£ºs¡T¢, |ü&Éø£\T)
\ø£»å HêuÛ≤≈£î sêj·T\d”eT˝À m≈£îÿe>± e⁄+&É>±, ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä Ä ‘·sT¡ yê‘· kÕúq+. ôV≤’ <äsêu≤<é ˝Òì ‘Ó\+>±D≤
á $wüjT· +˝À yÓqTã&ç e⁄+~. eTÚ*ø£ dü<Tä bÕj·÷\ø£+fÒ, Äs√>∑´ dü÷∫ø£qT >∑eTìùdÔ y˚sπ $<Û+ä >± e⁄+≥T+~.
m≈£îÿe ‘Ó\+>±D≤ õ˝≤¢˝À Á|üdü÷‹, |æ\¢\ Äs√>∑´+ u≤>∑T+&É>± sêj·T\d”eT, ø√kÕÔÄ+Á<Ûä eTTK´+>± ñ
‘·sÔ ê+Á<Ûä á $wüjT· +˝À yÓqTø£ã&Ü¶sTT. Á|üuTÑÛ ‘·«+ ø£*Œ+∫q eTÚ*ø£ dü<Tä bÕj·÷\qT dü~«ìjÓ÷>∑+ #˚dTü ø√e≥+,
Áô|’y˚{Ÿ Äs√>∑´ dü+düú\ô|’ m≈£îÿe>± <äèwæº ô|≥º&É+! Áô|’y˚{Ÿ ÄdüŒÁ‘·T\T ôV’≤<äsêu≤<é˝ÀqT, ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä˝Àì
ø=ìï |ü≥ºD≤˝À¢qT Ä<ÛäTìø£ dü<äTbÕj·÷\‘√ e⁄HêïsTT. sêÅwüº+˝Àì Áô|’y˚{Ÿ s¡+>∑+˝ÀH˚ Äs√>∑´ |ü]s¡ø£åD˝À
Ä~Û|ü‘·´+ eVæ≤düTÔ+~.
3.11.02 $»j·Tq>∑s+¡ , ø£s÷¡ ï\T, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢\˝À Á|üd÷ü ‹, |æ\\¢ Äs√>∑´ dü÷∫ø£\T yÓqTø£ã&ç
e⁄HêïsTT. á ÁbÕ+‘ê˝À¢ m≈£îÿe eT+~ ù|<ä\T e⁄+&É≥+‘√, Áô|’y˚{Ÿ ÄdüŒÁ‘·T˝À¢ yÓ’<ä´+ M]øÏ n+<äì Á<ëπøå!
‘·≈î£ ÿe kÕúsTT˝À $XÊK, >∑T+≥÷s¡T, HÓ\÷¢sT¡ ˝À Á|üd÷ü ‹ dü÷∫ø£ $XÊK, Á|üø±X¯+˝À ‘·≈î£ ÿe kÕúsTT˝À e⁄HêïsTT.
á ÁbÕ+‘·+˝À Äs√>∑´ dü+s¡ø£åDô|’ ne>±Vü≤q ˝Òø£ á $<Ûä+>± e⁄+~. ù|<ä\ dü+K´ n~Ûø£+>± e⁄qï
ÁbÕ+‘ê˝À¢ Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑+˝À Äs√>∑´ dü+s¡ø£åD πø+Á<ë\T @sêŒ≥T #˚j·T≥y˚T ø±ø£ Á|ü»\≈£î ne>±Vü≤q ≈£L&Ü
ø£*Œ+#ê*‡q nedüs+¡ e⁄+~. Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢ Á|üd÷ü ‹, |æ\\¢ Äs√>∑´+, |ü]X¯óÁuÛ‘Ñ ,· b˛wüD˝À ne>±Vü≤q
ø£*Œ+#ê*! Áô|’y˚{Ÿ s¡+>∑+˝À e⁄qï yÓ’<ä´ dü+düú\ô|’ ìj·T+Á‘·D e⁄+&ç ì<ÛäT\ <äT]«ìjÓ÷>∑+ ø±≈£î+&Ü
#·÷&Ü*!
102
n<Ûë´j·T+ ` 4
»\ eqs¡T\T, ˙{ÏbÕs¡T<ä\ eT]j·TT $<äT´‘Y n_Ûeè~∆
1e uÛ≤>∑+: ˙s¡T eT]j·TT kÕ>∑T˙{Ï bÕs¡T<ä\
4.1 |ü]#·jT· +
4.2 düe÷y˚XÊ\T eT]j·TT $q‹ |üÁ‘ê\˝À ˝ÒeHÓ‹qÔ Á|ü<ëÛ q düeTdü´\T
4.3 kÕ+πø‹ø£ ì|ü⁄DT&ç ìj·÷eTø£+
4.5 kÕsê+X¯+
2e uÛ≤>∑+
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝À $<äT´‘Y n_Ûeè~∆
4.6 |ü]#·jT· +
4.7 eqs¡T\T
4.8 ôV≤’ <äsêu≤<é sêÁwüº $<äT´‘Y $uÛ≤>∑+
4.9 »\$<äT´‘Y ÁbÕC…≈î£ \º T eT]j·TT <Ûsä à¡ ˝Ÿ $<äT´‘Y ÁbÕC…≈î£ \º T
4.10 $<äT´‘Y-düV≤ü »yêj·TTe⁄
4.11 $<äT´‘Y-&ûC˝… Ÿ eT]j·TT kÕ+Á|ü<ëj˚T‘·s¡ Ç+<Ûqä eqs¡T\T
4.12 12e Á|üD≤[ø£˝À n<äq|ü⁄ kÕeTs¡´ú +
4.13 $<äT´‘Y Á|ükÕs¡+ eT]j·TT |ü+|æD°
4.14 eékÕj·T s¡+>∑+
4.15 ôV≤’ <äsêu≤<é
4.16 $$<Ûä dü+|ò÷ü \T ˝ÒeHÓ‹qÔ düeTdü´\T
4,17 $<äT´‘Y s¡+>∑+ ø°\ø£ dü÷∫ø£\T
4.18 ìsêúsD¡ \T
4.19 Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝À $<äT´‘Y |ü]dæ‹ú yÓTs¡T>∑T≈£î dü÷#·q\T
103
4 »\eqs¡T\T, kÕ>∑T˙{Ï bÕs¡T<ä\ eT]j·TT $<äT´‘Y n_Ûeè~∆
1e uÛ≤>∑+: ˙s¡TeT]j·TT kÕ>∑T˙{Ï bÕs¡T<ä\
4.1 |ü]#·jT· +
4.1.01 Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêÁwüº
uÛÖ>√[ø£ $d”sÔ +í¡ 2,75,100#·ˆˆ
øÏ˝À MT≥s¡T.¢ ñ‘·sÔ êq lø±≈£îfi¯+
õ˝≤¢˝Àì Ç#ÛêÃ|ü⁄s¡+ qT+&ç
<äøÏåD≤q HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢˝Àì
|ü ⁄ *ø±{Ÿ dü s ¡ d ü T ‡ es¡ ≈ £ î
960øÏ˝ÀMT≥s¡T¢ düeTTÁ<ärs¡
ÁbÕ+‘·eTT+~. ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä,
sêj·T\d”eT, ‘Ó\+>±D≤ nH˚
3ÁbÕ+‘ê\T, 23 õ˝≤¢\T >∑\
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêÁwüº »HêuÛ≤ 7ø√≥¢
62\ø£\å 10y˚\T(2001»HêuÛ≤
˝…øÿ£ \ Á|üø±s¡+). nsTT‘˚ ‘êC≤
n+#·Hê\ Á|üø±s¡+ sêÁwüº »HêuÛ≤ 8ø√≥¢ ô|H’ .˚ uÛÖ>√[ø£+>± Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ <äøDåÏ uÛ≤s¡‘·
B«|üø\£ Œ+˝À ñ+~. yêj·TTe´ ÁbÕ+‘·+˝À kÕ<Ûës¡D+>± eéVü≤]+#˚ <äøÿ£ Hé|s” ¡ƒ uÛ÷Ñ $T,
‘·÷s¡TŒq düeTTÁ<ärs¡ ÁbÕ+‘·+, HÓs’ T¡ ‹ ÁbÕ+‘·+˝À sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘ê\T ≈£L&çq
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ. uÛÖ>√[ø£+>± ñqï á kÕqT≈£L\‘· ø±s¡D+>± ‘·÷s¡TŒ~X¯>± Á|üeVæ≤+#˚
q<äT\ <ë«sê |ü•ÃeT, ‘·÷s¡TŒ ø£qTeT\T, <äøÿ£ Hé |”su¡ƒ ÷ÑÛ $T qT+&ç nbÕs¡ »\sê•
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ uÛ÷Ñ uÛ≤>∑+˝À Á|üeVæ≤düTHÔ êïsTT.
4.1.02 Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêÁwü+º 40 uÛ≤Ø, eT<Û´ä ‘·sV¡ ‰ü , ∫qï q<äT\T Á|üeVæ≤+#˚ qB
»˝≤\ øπ Áå ‘·+. n+‘·sêÁwüº q<äT˝…q’ >√<ëe], ø£ècÕí, ô|Hêï q<äT\T Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ eT<Û´ä q
Á|üeVæ≤düTHÔ êïsTT. Ç$ø±ø£ >√<ëe]øÏ ñ‘·sÔ êq 5 n+‘·sêÁwüº q<äT\T ˇ]kÕ‡, Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ \Ÿ
<ë«sê Á|üeVæ≤düTÔHêïsTT. ô|Hêïq~øÏ <äøÏåD≤q 4 n+‘·sêÁwüºq<äT\T Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ,
‘·$Tfi¯Hê&ÉT\ >∑T+&Ü Á|üeVæ≤düTHÔ êïsTT. á 12 q<äT˝Òø±ø£ 28 eT<Û´ä ‘·sV¡ ‰ü , eT]j·TT
∫qï q<äT\T Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ ˝À|ü\ Á|üeVæ≤104 düTHÔ êïsTT.(4.1|ü≥+ #·÷&É+&ç)
4.1.03 >√<ëe] qB »˝≤\ Á{ÏãT´q˝Ÿ(õ&ÉãT´ˇ{Ï) Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁcÕºìøÏ
øπ {≤sTT+∫q qeTàø£yTÓ qÆ >√<ëe] ˙s¡T 1480 X¯‘ø· √{Ï |òTü q|ü⁄≥&ÉT>∑T\T ({Ïm+dæ)
nì Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ Á|üuTÑÛ ‘·«+ n+#·Hê y˚d+æ ~. ø£ècÕí qB»\ $yê<ä Á{ÏãT´q˝Ÿ Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ ≈Ÿ î£
811 X¯‘ø· √{Ï |òTü q|ü⁄≥&ÉT>∑T\ ø£ècÕí»˝≤\qT øπ {≤sTT+∫+~. ø±>± ô|Hêïq~ qT+&ç
\_Û+#˚ ˙s¡T 99 {ÏmyéTdæ\T>± Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ Á|üuTÑÛ ‘·«+ n+#·Hêy˚d+æ ~. sêÁwü+º ˝À
Á|üeVæ≤+#˚ Ç‘·s¡ ∫qïq<äT\ ˙{Ïì ≈£L&Ü ø£\T|ü⁄≈î£ +fÒ Ä+Á<äÁ|ü<X˚ Ÿ≈î£ yÓTT‘·+Ô >± \_Û+#˚
˙s¡T 2769X¯‘ø· √{Ï|Tüò q|ü⁄≥&ÉT>∑T\T. nsTT‘˚ á yÓTT‘·+Ô ˙{Ï˝À Ç|üŒ{Ïes¡≈L£
yê&ÉT≈£î+≥Tqï ˙s¡T 1933 {Ïm+dæ\T e÷Á‘·yT˚ . sêÁwü+º ˝À yÓTT‘·+Ô kÕ>∑TuÛ÷Ñ $T $d”sÔ +í¡
157.78\ø£\å ôV≤ø±ºsT¡ ¢ ø±>± 61.66\ø£\å ôV≤ø±ºs¢¡ uÛ÷Ñ $TøÏ e÷Á‘·yT˚ kÕ>∑T˙{Ï kÂø£s´¡ +
e⁄+~. Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêÁwüº »HêuÛ≤˝À Ç|üŒ{Ïø° eékÕj·T+ô|’ Ä<Ûsä |¡ &ü ç J$+#˚ yês¡T
m≈£îÿy˚.
∫Á‘·+ 4.1: Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ qB|ü]yêVü≤ø£ ÁbÕ+‘·+ |ü≥+
4.1.04 Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ≈î£ ô|≈£îÿX¯‘êu≤›\ |üPs¡«+ qT+&ç eékÕj·T, kÕ>∑T˙{Ï bÕs¡T<ä\
yês¡d‘ü «· + e⁄+~. ‘=*Hê≥ bÕ\≈£î\T ‘·eT‘·eT sêC≤Hê\˝À Á|ü»\≈£î ÄVü‰s¡+ ‘·~‘·s¡
ñbÕ~Ûø¬ ’ ˙{ÏbÕs¡T<ä\ kÂø£sê´\T ø£*Œ+#ês¡T. bÕø±\, \ø£ÿes¡+, sêeT|üŒ #ÓsT¡ e⁄
<ë«sê »]–q y˚T\T Á|ü»\T Ç|üŒ{Ïø° düà]dü÷HÔ ˚ ñHêïs¡T. ø£+uÛ+Ñ #ÓsT¡ e⁄, ø£ì–]
]»sê«j·TsY, nq+‘·|⁄ü s¡+ #ÓsT¡ e⁄, b˛s¡Te÷$Tfi¯¢ #ÓsT¡ e⁄, y˚TbÕ&é #ÓsT¡ e⁄, q+<ë´\
#ÓsT¡ e⁄, ‘·T+>∑uÁÑÛ <ëq~ô|’ ì]à+∫q ø√¬s>±˝Ÿ, e\¢u≤Û |üPsY sêeT eT]j·TT ãdüeqï
e+{Ï Äqø£≥\º T $»j·Tq>∑s+¡ sêE\T ì]à+∫qy˚. >√<ëe]ô|’ <Ûeä fi‚X«¯ s¡+ e<ä›
ì]à+∫q Äqø£≥,º $»j·Tyê&É e<ä› ø£ècÕí q~ô|’ ø£{qºÏ Äqø£≥,º HÓ\÷¢sT¡ e<ä› ô|Hêï
q~ô|’ ø£{qºÏ dü+>∑+ Äqø£≥\º T Á_{Ïwt Vü≤j·÷+˝À Á_≥Hé Ç+»˙s¡T¢ düsY Äs¡sú øY ±≥Hé,
düsY #ê¬sd¢ t n\>±®+&ÉsY eT]j·TT ø£\ï˝Ÿ C….C≤Héô|qï ì]à+∫qy˚. Á|ü»\ ø£&>É +∑ &ÉT¢
#·÷dæq Ä Ç+»˙s¡T¢ 19e X¯‘êã›+˝À ø√kÕÔÄ+Á<ÛÁä bÕ+‘·+˝À \ø£˝å ≤~ mø£sê\ ;&ÉT
uÛÑ÷eTT\qT á kÕ>∑T˙{Ï ø£≥º\<ë«sê eT+∫ e÷>±DT\T>±, <ÛëHê´>±sê\T>±
e÷]Ãy˚XÊs¡T.
4.1.05 kÕ«‘·+Á‘ê´q+‘·s+¡ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À uÛ÷Ñ eTT\≈£î ˙{ÏbÕs¡T<ä\ kÂø£sê´\
ø£\Œq˝À >∑D˙j·TyÓTqÆ |ü⁄s√>∑‹ »]–+~. <˚X¯ düs«¡ ‘√eTTU≤_Ûeè~∆ø√dü+ qB»˝≤\qT
$ìjÓ÷–+#·Tø√e&ÜìøÏ, »qJ$‘ê\qT105 u≤>∑T#˚jT· &ÜìøÏ uÛ≤s¡‘Á· |üuTÑÛ ‘·«+ n‘·´+‘·
ÁbÕ<Ûëq´‘· Ç∫Ã+~. qB»˝≤\qT >∑]wü+º >± Á|ü»\ kÂø£sê´s¡+ú ñ|üj÷Ó –+#·Tø√e&ÜìøÏ
q<äT\T, yê{Ï ñ|üq<äT\ô|’ uÛ≤Ø, eT<Û´ä ‘·sV¡ ‰ü eT]j·TT ∫qï ˙{ÏbÕs¡T<ä\ ÁbÕC…≈î£ \º qT
ì]à+#ês¡T. qB »\ Á|üyêVü‰ìï ìj·T+Á‹+∫, ˙{Ïì ì\« #˚dæ Á|ü»\ ø√dü+ ãVüQfi≤s¡ú
kÕ<Ûøä £ ÁbÕC…≈î£ \º qT ì]à+#ês¡T. Ä $<Û+ä >± áyÓTT‘·+Ô n_Ûeè~∆ Áø£eT+˝À Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ
≈£L&Ü ˇø£ \_›<ës¡T>± e⁄+~.
4.1.06 Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ ŸqT 40 uÛ≤Ø eT]j·TT ∫qï˙{Ï |ü]yêVü≤ø£ ÁbÕ+‘ê\T>±
$uÛõÑ +#·e#·TÃ. yê{Ïì á øÏ+~ 5 Á>∑÷|ü⁄\T>± eØZø]£ +#·e#·TÃ.
m) ø£ècÕíq~ |ü]yêVü≤ø£ÁbÕ+‘·+
_) >√<ëe]q~ |ü]yêVü≤ø£ÁbÕ+‘·+
dæ) ô|Hêïq~ |ü]yêVü≤ø£ÁbÕ+‘·+
&ç) e+X¯<ëÛ s¡ |ü]yêVü≤ø£ÁbÕ+‘·+
Ç) Ç‘·s¡ q~ |ü]yêVü≤ø£ÁbÕ+‘ê\T
sêÁwüº ˙{ÏbÕs¡T<ä\ XÊK Hê>±s¡Tq® kÕ>∑sY ÁbÕC…≈î£ ,º ø£<+Ó ÁbÕC…≈î£ ,º lsê+ kÕ>∑sY
ÁbÕC…≈î£ º 1e<äX,¯ e+X¯<ëÛ s¡ ÁbÕC…≈î£ º 1e<äX,¯ k˛eT•\ ÁbÕC…≈î£ ,º ‘·T+>∑uÁÑÛ <ä ÁbÕC…≈î£ ,º
‘·T+>∑ÁuÛÁÑ <ä m>∑Te eT]j·TT ~>∑Te ø±\e |ü<øä∏ ±\T, eT]j·TT sêCÀ*ã+&É ˙{Ï eT[¢+|ü⁄
|ü<øä∏ +£ e+{Ï mH√ï kÕ>∑T˙{Ï ÁbÕC…≈î£ \º qT ì]à+∫+~. <Ûeä fi‚X«¯ s¡+ e<ä› >√<ëe]ô|,’
$»j·Tyê&É e<ä› ø£ècÕí q~ô|’ bÕ‘· Äqø£≥\º kÕúq+˝À ø=‘·Ô u≤´πsJ\qT ì]à+#ês¡T.
4.2: düe÷y˚XÊ\T eT]j·TT $q‹ |üÁ‘ê\˝À Á|ü»\T Á|ükÕÔ$+∫q Á|ü<ëÛ q düeTdü´\T
ø£$T{° Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝Àì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\˝À |üs´¡ {Ï+∫+~. 3ÁbÕ+‘ê˝À¢ sê»ø°jT·
bÕØº\T, Á|üC≤dü+|ò÷ü \T eT]j·TT $$<Ûä esêZ\ Á|ü»\ qT+&ç ˙s¡T, kÕ>∑T˙{Ï kÂø£sê´\
>∑T]+∫ #˚dqæ $qïbÕ\T $qï~. ø£$T{° øπ Áå ‘·kÕúsTT |üs´¡ ≥q\≈£î yÓ[q¢ |ü⁄Œ&ÉT ≈£L&Ü
|ü˝\¢… T eT]j·TT |ü≥Dº ÁbÕ+‘ê˝À¢ e´≈£î\Ô T, Á|üC≤düeT÷Vü‰\qT ø£\TdüT≈£îì yê]qT+&ç
$$<Ûä düeTdü´\ >∑T]+∫ n_ÛÁbÕj·÷\qT n&ç– ‘Ó\TdüT≈£î+~. Ç˝≤ Á|ü»\qT H˚sT¡ >±
ø£\TdüT≈£îqï dü+<äsê“¤\˝À $$<Ûä düeTdü´\ >∑T]+∫, yê{Ïô|’ sêÁwüºÁ|ü»\ $_Ûqï
n_ÛÁbÕj·÷\qT eT]j·TT Äø±+ø£å\qT n&ç– ‘Ó\TdüT≈£î+~. Ç˝≤ Á|ü»\qT
ø£\TdüTø√e&É+‘√ bÕ≥T ø£$T{° ø=ìï ÁbÕC…≈î£ º ÁbÕ+‘ê\qT ≈£L&Ü dü+<ä]Ù+∫+~.
106
4.2.02 qB»˝≤\ |ü+|æD° eT]j·TT $ìjÓ÷>∑+ $wüjT· +˝À ‘·eT ÁbÕ+‘êìøÏ
nHê´j·T+ »]–+<äH~˚ ‘Ó\+>±D≤ Á|ü»\ Á|ü<ëÛ q |òsæ ê´<äT. qB»˝≤\ |ü+|æD˝° À
‘Ó\+>±D≤≈£î nHê´j·T+ »]–q≥T¢ ÄÁbÕ+‘· Á|ü»\T düeT]Œ+∫q $q‹|üÁ‘ê\˝Àì
Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ Äs√|üD. $q‹ |üÁ‘ê\T eT]j·TT H˚sT¡ >± Á|ü»\qT ø£\TdüT≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT
‘Ó\+>±D≤ |ü≥¢ $eø£å ø=qkÕ>∑T‘·Tqï<äH˚ Äs√|üD\T $qe#êÃsTT. $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\
eT<Û´ä qB»˝≤\ |ü+|æD° eT]j·TT ˙{Ï$ìjÓ÷>∑+, ‘Ó\+>±D≤ Á|üj÷Ó »Hê\≈£î $s¡T<ä+∆ >±
>√<ëe] »˝≤\qT ø=+‘· ø√kÕÔ Ä+Á<Û≈ä î£ ‘·s*¡ +#ês¡ì, ø£ècÕí »˝≤\qT sêj·T\d”eT≈£î
‘·s*¡ +#ês¡H˚ Äs√|üD\T e#êÃsTT. $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\ eT<Û´ä ñ‘·ŒqïeTj˚T´ Ç˝≤+{Ï
$yê<ë\ |ü]cÕÿsêìøÏ ‘·–q j·T+Á‘ê+>∑+ ˝Ò<Hä ~˚ ‘Ó\+>±D≤ qT+&ç e∫Ãq Äs√|üD.
$$<Ûä ÁbÕC…≈î£ \º neT\T˝À ‘Ó\+>±D≤≈£î nHê´j·T+ »s¡T>∑T‘·Tqï<äH~˚ eTs√ |òsæ ê´<äT.
‘Ó\+>±D≤˝À Ç#·Ã+|ü*,¢ <˚yê<äT\ m‹Ôb˛‘·\ e+{Ï Ä#·sD¡ M\Tø±ì ˝Ò<ë ˝≤uÛ<Ñ ëj·Tø£+
ø±ì ÁbÕC…≈î£ \º qT #˚|{ü ≤ºsH¡ ~˚ Ç+ø√ Äs√|üD. ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘· Á|üj÷Ó »Hê\≈£î
qwü+º ø£*–+#˚ $<Û+ä >± ø√kÕÔÄ+Á<Ûä ÁbÕ+‘êìøÏ b˛\es¡+ uÛ≤Ø ÁbÕC…≈î£ \º qT ì]àdüTHÔ êïs¡ì,
eTTqT|ü{Ï ôV≤’ <äsêu≤<é dü+kÕúHêBÛXó¯ &ÉT ìC≤+ ø±\+ Hê{ÏqT+&ç dü+Áø£$T+∫q
ÁbÕC…≈î£ \º qT |üøÿ£ q ô|{≤ºsq¡ ~ Ç+ø√ Äs√|üD.
4.2.03 #ÓsT¡ e⁄\qT rÁe+>± ìs¡ø¢ ´å£ + #˚dTü HÔ êïs¡ì, ‘Ó\+>±D≤˝À #ÓsT¡ e⁄\ øÏ+<ä
kÕ>∑jT˚ ´ uÛ÷Ñ $d”sÔ +í¡ 12\ø£\å mø£sê\ qT+&ç 5\ø£\å mø£sê\≈£î ‘·–bZ ˛sTT+<äì, |ò*ü ‘·+>±
Çø£ÿ&ç Á|ü»\T u≤e⁄\T, >=≥º|⁄ü u≤e⁄\ <ë«sê uÛ÷Ñ >∑s“¡ ¤ »˝≤\ô|’ Ä<Ûës¡|&ü ˚ |ü]dæ‹ú
ø£*Œ+#ês¡H~˚ eTs√ Äs√|üD. Á|üuTÑÛ ‘·«+ &ÉãT“‘√ ø±\«\<ë«sê ùd<ä´|ü⁄ ˙{Ï kÂø£s´¡ +
ø£*ŒdüTHÔ êïs¡ì, nsTT‘˚ s¬ ‘’ T· \T kı+‘·&ãÉ T“‘√ u≤e⁄\T, uÀs¡T¢ y˚dTü ≈£îì uÛ÷Ñ >∑s“¡ ¤ »˝≤\T
‘√&ç Ks¡TÃ‘√ ≈£L&çì ùd<ä´+ #˚dTü HÔ êïs¡ì, |ò*ü ‘·+>± ‘Ó\+>±D≤ s¬ ‘’ T· \T n|ü⁄Œ\bÕ˝…,’
<ë]Á<ä´+‘√, <Óq’ ´+‘√ ã‘·T≈£î‘·÷, ø=<äs¬ ‘’ ˚ Ä‘·àVü≤‘·´\≈£î ≈£L&Ü bÕ\Œ&Ée\dæ ek˛Ô+<äì
ÄÁbÕ+‘· Á|ü»\T ø£$T{°øÏ ‘Ó*j·TCÒXÊs¡T. qB|ü]yêVü≤ø£ ÁbÕ+‘· $d”sÔ +í¡ m≈£îÿe>± ñ
qï|üŒ{Ïø° ø√kÕÔÄ+Á<Ûøä +£ fÒ ‘Ó\+>±D≤˝À ‘·≈î£ ÿe uÛ÷Ñ $TøÏ ùd<ä´|ü⁄˙{Ï kÂø£s´¡ + ñ+<äì,
n+<äTe\¢ Á|ü‘´˚ ø£ ‘Ó\+>±D≤ sêÁwü+º @sêŒ≥T #˚ùdÔ eékÕjÓ÷‘·Œ‹ÔøÏ ø£ècÕí, >√<ëe]
qB »˝≤\qT eT]+‘· düeTs¡eú +‘·+>± ñ|üj÷Ó –+#·T≈£îì, kÕúìø£ Á|ü»\≈£î eT]+‘· ñ
bÕ~Û ø£*Œ+#·&ÜìøÏ M\e⁄‘·T+<äì nø£ÿ&ç Á|ü»\T ø√sês¡T.
107
4.2.04 nsTT‘˚ ø√kÕÔÄ+Á<Ûä eT]j·TT sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘·Á|ü»\T, Á|ü‹ì~Û esêZ\T
|üP]Ô $s¡T<Ûyä TÓ qÆ yê<äq\T $ì|æ+#ês¡T. ‘Ó\+>±D≤ uÛ÷Ñ uÛ≤>∑+ m‘Óq’ Á|ü<X˚ +¯ ˝À ñ
+&É≥+, q<äT\T øÏ+~ kÕúsTT˝À Á|üeVæ≤dü÷Ô ñ+&É≥+ e+{Ï uÛÖ>√[ø£ |ü]dæ‘ú T· \
ø±s¡D+>±H˚ ÄÁbÕ+‘·+˝À ˙{ÏbÕs¡T<ä\ kÂø£sê´\ $düÔs¡D≈£î Á|ü<Ûëq n&É¶+øÏ>±
ø√kÕÔÄ+Á<Û,ä sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘ê\ Á|ü»\ $q‹ |üÁ‘ê\ <ë«sê, eTTU≤eTTœ dü+uÛ≤wüD\
<ë«sê ‘·–q kÕøå±´<Ûësê\qT ø£$T{° eTT+<äT≈£î ‘Ó#êÃs¡T. HÓd’ ]ü øZ £ |ü]dæ‘ú T· \ ø±s¡D+>±
˙{ÏbÕs¡T<ä\ $düsÔ D¡ kÕ<Û´ä + ø±˝Ò<Hä ~˚ yêdüeÔ + ø±>±, yê{ÏøÏ Ç‘·sÁ¡ bÕ+‘ê\ yês¡T
ø±s¡≈î£ \qï≥T¢ Äs√|æ+#·&+É dü]ø±<äì, n˝≤+{Ï |òsæ ê´<äT\≈£î ÄkÕÿs¡yT˚ ˝Ò<ìä ø√kÕÔ,
sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘ê\ Á|ü»\T yê~+#ês¡T. ìC≤ìøÏ ‘Ó\+>±D≤ m+‘√ yÓTs¡T>∑ì ùd<ä´+
n_Ûeè~∆ $wüjT· +˝À sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘·+ ‘Ó\+>±D≤ø£+fÒ m+‘√ yÓqø£ã&ç e⁄+<äì
Ä ÁbÕ+‘·+ yês¡T ø£$T{°øÏ $e]+#ês¡T. ‘Ó\+>±D≤ Hêj·T≈£î\T ‘·|⁄ü Œ<√e |ü{+ºÏ #˚
Ç˝≤+{Ï Á|üø≥£ q\T |ü<|˚ <ü ˚ #˚jT· &É+ <ë«sê }Vü‰b˛Vü≤\ <ë«sê yês¡T ø£*Œ+#·T≈£îqï
n_ÛÁbÕj·÷\ Ä<Ûës¡+>± ø±sê´#·sD¡ ≈£î |üPqT≈£î+fÒ, Ä<Ûësê\T ˝Òì n_ÛÁbÕj·÷\
Á|üø±s¡+ sêÁcÕºìï $uÛõÑ ùdÔ uÛ$Ñ wü´‘·T˝Ô À ‘·eT≈£î rÁeyÓTqÆ ˙{Ïdeü Tdü´\T ‘·˝‘… >Ô· \∑ eì
ø√kÕÔÄ+Á<Û,ä sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘ê\ Á|ü‹ì~Û esêZ\T, Á|ü»\T Ä+<√fi¯q e´ø£+Ô #˚XÊs¡T.
4.3: kÕ+πø‹ø£ ì|ü⁄DT&ç ìj·÷eTø£+
4.3.01 sêÁwü+º ˝À ˙s¡T, kÕ>∑T˙{Ï bÕs¡T<ä\ n‘·´+‘· $yê<ëdüŒ<ä $wüjT· yÓTqÆ +<äTq
qB»˝≤\ $wüjT· yÓTÆ ˝À‘Óq’ düeTÁ>∑ n<Û´ä j·Tq+ ø√dü+ $wüjT· |ü]C≤vq+ ø£*–q
d”ìj·TsY n~Ûø±]ì, sêÁwü+º yÓ\T|ü* ì|ü⁄DT&çì ø£$T{° ìj·T$T+∫+~. Ä $<Û+ä >±
qBC˝≤\ $wüjT· + |ü]o\q≈£î øπ +Á<ä»\dü+|òTü + e÷J #Ûs’Ó à¡ Hé l m.~. yÓTVæ≤˝ÒXó¯ qT
ìj·T$T+#ês¡T. qBC˝≤\ |ü+|æDø° Ï dü+ã+~Û+∫ Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝À @ÁbÕ+‘êì¬øH’ ê, ˝Òø£
@ ÁbÕ+‘·+|üf¢ nsTTHê ìs¡ø¢ ´å£ + ˝Ò<ë $eø£å »]–+<ë nH˚ n+XÊ\qT |ü]o*+∫,
sêÁwüº+˝À ˙s¡T, kÕ>∑T˙{Ï $d”Ôsêíìï yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&ÜìøÏ ‘·>∑T ‘·s¡TD√bÕj·÷\qT
dü÷∫+#·e\dæ+~>± »\eqs¡T\ d”ìj·TsY ì|ü⁄DT&ÉT l yÓTTVæ≤˝ÒXó¯ qT ø√s¡&+É »]–+~.
4.3.02 »\eqs¡T\ ì|ü⁄DT&ÉT øπ +Á<ä, sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘·« »\eqs¡T\ XÊK\ e<ä›
\_Û+∫q $|ü⁄\yÓTqÆ düe÷#ês¡, >∑D≤+ø±\qT, ˙{Ï$wüjT· yÓTÆ sêÁwü+º ˝Àì $$<ÛÁä bÕ+‘ê\
Á|ü»\ $q‹ |üÁ‘ê\˝À ˝ÒeHÓ‹qÔ düeTdü´\qT |òsæ ê´<äT\qT ≈£îå Dí+>± |ü]o*+#ês¡T. l
108
yÓTTVü≤˝Ò &Û©ç ,¢ ôV≤’ <äsêu≤<é\˝À $$<Ûä esêZ \ Á|ü»\T, dü+|ò÷ü \ yê]‘√ düe÷y˚Xy¯ TÓ Æ
yê]qT+&ç $esê\T düeTÁ>∑+>± d”«ø£]+#ês¡T. n+‘˚ø±ø£ Äj·Tq sêÁwü+º ˝À øπ Áå ‘·kÕúsTT˝À
≈£L&Ü |üs´¡ {Ï+#ês¡T. eTVü≤ã÷uŸq>∑sY yÓ|’ ⁄ü q>∑\ ‘·T+>∑uÁÑÛ <äô|’ >∑\ düT+πøX¯ó\ u≤´πsJì,
ø£s÷¡ ï\Tõ˝≤¢˝À M]¬s&çb¶ Õ&ÉT ôV≤&é s¬ >∑T´˝Ò≥sYqT, sêCÀ*u≤{Ÿ ø±\TeqT, ÄD|üPsY
eT]j·TT ìC≤+|üPsY, dæ+>∑÷s¡T &ÜýéT\qT, lXË\’ + m&ÉeT>∑≥Tº ø±\Te kıs¡+>∑ e÷sêZìï.
Hê>±s¡Tq® kÕ>∑sqY T, ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢˝À ~>∑Te eTTH˚ïs¡T &Ü´+\qT ≈£L&Ü l yÓTTVü≤˝Ò
dü+<ä]Ù+∫, nø£ÿ&ç |ü]dæ‘ú T· \qT dü«j·T+>± ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T. á u≤´πsJ\T, &Ü´+\≈£î
dü+ã+~Û+∫q kÕ+πø‹ø£ düeTdü´\qT >∑T]+∫, Äj·÷ÁbÕ+‘ê\ yê]‘√ Äj·Tq H˚sT¡ >±
#·]Ã+∫ $wüj÷· \T ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T.
4.3.03 sêÁwüº+˝À ˙s¡T, ˙{ÏbÕs¡T<ä\≈£î dü+ã+~Û+∫q, \_Û+#˚ düe÷#ês¡,
>∑D≤+ø±\qT dü$es¡+>± $X‚w¢ +æ #êø£, øπ Áå ‘·kÕúsTT |üs´¡ ≥q\ dü+<äs“¡ +¤ >±, düe÷y˚XÊ\˝À
Á|ü»\ <ë«sê ‘Ó\TdüT≈£îqï $esê\ Ä<Ûës¡+>± l yÓTTVæ≤˝Ò Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝À ˙s¡T,
˙{ÏbÕs¡T<ä\ ìy˚~ø£qT düeT]Œ+#ês¡T. l yÓTVæ≤˝Ò ìy˚~ø£ Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ ˝Ÿ À ˙{ÏbÕs¡T<ä\≈£î
dü+ã+~Û+∫q yÓTs¡T>¬ q’ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&ÜìøÏ m+‘√ <√Vü≤<ä|&ü +ç ~.
4.4: kÕ<Ûës¡D ìsêúsD¡ \T
4.4.01 Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝Àì eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\T eT]j·TT sêÁwü+º yÓTT‘·+Ô >± n_Ûeè~∆
eT]j·TT ˙{Ïìs¡«Vü≤D eT]j·TT ˙{ÏbÕs¡T<ä\ eqs¡T\≈£î dü+ã+~Û+∫q uÛ≤Ø düeTdü´\qT,
n+XÊ\qT >∑T]+∫ ø£$T{° kÕ<Ûës¡D ìsêúsD¡ \qT á øÏ+<ä Çe«&ÉyTÓ qÆ ~.
1. $$<Ûä sê»ø°jT· bÕØº\T, dü+|ò÷ü \ qT+&ç ø£$T{°øÏ n+~q $q‹ |üÁ‘ê\ |ü]o\q
2. bÕØº\T, $$<Ûä esêZ\ Á|ü‹ì<ÛTä \ ø£$T{°øÏ eTÚœø£+>± #˚dqæ $q‘·T\T
3. ø£$T{° õ˝≤¢ eT]j·TT øπ Áå ‘·kÕúsTT |üs´¡ ≥q\T eT]j·TT kÕúìø£ Hêj·T≈£î\T, Á|ü»\
qT+&ç n+~q düe÷#ês¡+
4. »\eqs¡T\ ì|ü⁄DT&ç ìy˚~ø£ Ä<Ûës¡+>± ø£$T{° á ìsêúsD¡ \T #˚d+æ ~.
n+‘˚ > ±ø£ nedü s ¡ y Ó T Æ q dü + <ä s ê“¤ ˝ À¢ π ø +Á<ä » \eqs¡ T \ eT+Á‹‘· « XÊK
eT]j·TTsêÁwüÁº |üuTÑÛ ‘·«+ qT+&ç Äj·÷ n+XÊ\ô|’ ùdø£]+∫q n<äq|ü⁄ düe÷#ês¡+ eT]j·TT
$es¡D\ Ä<Ûës¡+>± ø£$T{° ìsêúsD¡ \≈£î e∫Ã+~.
4.4.02 2007 ë 08˝À uÛ÷Ñ $ìjÓ÷>∑ ‘·sV¡ ‰ü ≈£î dü+ã+~Û+∫ ‘·T\Hê‘·àø£ dæ‹ú ô|’
109
Äj·÷ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± Ç∫Ãq >∑D≤+ø±\T á øÏ+<ä bı+<äT|üs#¡ &· yÉ TÓ +Æ ~.
|ü{øºÏ £ 4.1: 2007-08˝À Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝À kÕ>∑T˝À ñqï uÛ÷Ñ $T ë eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\
yêØ>± ($d”sÔ +í¡ \ø£\å ôV≤ø±ºs˝¢¡ À)
|ü{øºÏ £ $esê\T
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝À kÕ>∑T$d”sÔ +í¡ , uÛ÷Ñ $ìjÓ÷>∑+ ` Á|üuTÑÛ ‘·« ns¡,ú >∑D≤+ø£ &Ós¬’ ø£sπº {Ÿ
düe÷#ês¡+ Ä<Ûës¡+>±
4.4.03 uÛ÷Ñ >∑s“¡ »¤ ˝≤\\‘√ kÕ>∑T
1. uÛ÷Ñ >∑s“¡ ¤ »˝≤\‘√ kÕ>∑T $esê\T ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± áøÏ+~ 4.2 |ü{øºÏ ˝£ À
Çe«&ÉyTÓ qÆ ~. uÛ÷Ñ >∑s“¡ ¤ »˝≤\ <ë«sê kÕ>∑T $d”sÔ +í¡ ‘Ó\+>±D≤˝À n~Ûø+£ , ø√kÕÔ Ä+Á<Û,ä
sêj·T\d”eT ‘·sê«‹kÕúHê˝À¢ ñHêïsTT.
ns¡,ú >∑D≤+ø£XÊK &Ós’ ø¡ sπº£ {Ÿ ë Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ >∑D≤+ø±\ Ä<Ûës¡+>±

2. \uÛ´Ñ eTj˚T´ uÛ÷Ñ >∑s“¡ ¤ ˙{Ï eqs¡T\ø£+fÒ m≈£îÿe uÛ÷Ñ >∑s“¡ ¤ »˝≤\T yê&ÉT≈£î+fÒ
uÛ÷Ñ >∑s“¡ ¤ ˙{Ï eT≥º+ ‘·–bZ ˛‘·T+~. n˝≤ ñ|üj÷Ó –ùdÔ uÛ÷Ñ >∑s“¡ C¤ ˝≤\T n~Ûø+£ >± yê&ÉT‘·Tqï
ÁbÕ+‘ê\T>± |ü]>∑DkÏ ÕÔsT¡ . \uÛ´Ñ eTj˚T´ uÛ÷Ñ >∑s“¡ ¤ »˝≤˝À¢ 90-100% eT<Û´ä uÛ÷Ñ >∑“¤
110
»\$ìjÓ÷–düT+Ô fÒ Ä ÁbÕ+‘êìï øÏw¢ yºü TÓ qÆ ÁbÕ+‘·+>±, 70ë60% $ìjÓ÷–düT+Ô fÒ
ñ|üd+ü øÏw¢ ºü ÁbÕ+‘·+>± |ü]>∑DkÏ ÕÔsT¡ . uÛ÷Ñ >∑s“¡ »¤ ˝≤\qT yê&Éø+£ ˝À dü+øÏw¢ ,ºü ñ|ü
dü+øÏw¢ ºü ÁbÕ+‘ê\ $esê\T áøÏ+~ |ü{øºÏ ˝£ À Çe«&ÉyTÓ qÆ ~.
|ü{øºÏ £ 4.3: n~Ûø+£ >± yê&ÉT‘·Tqï, øÏw¢ +ºü >±, ñ|üøw¢Ï +ºü >± |ü]>∑D+Ï #·ã&ÉT‘·Tqï$
eT]j·TT düTs¡ø‘åÏ · ÁbÕ+‘ê\T(2007) |ü{øºÏ £ $esê\T
eT÷\+: sêÁwüº uÛ÷Ñ >∑s“¡ »¤ ˝≤\ &Ós’ ø¡ sπº£ {Ÿ dæjT· T&ÉãT¢´_‘√ ø£*dæ
uÛÖ>√[ø£ düe÷#ês¡+, ìø£sk¡ Õ>∑T, ˙{Ï$d”sÔ +í¡ , u≤e⁄\ dü+K´ áøÏ+~ |ü{øºÏ £ 4.4˝À
Çe«ã&Ü¶sTT.
|ü{øºÏ £ 4.4: u≤e⁄\ kÕ+Á<ä‘· eT]j·TT ˇø£ u≤$øÏ+<ä kÕ>∑T $d”sÔ +í¡ (2008ë09)
eT÷\+: Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ Á{≤Hé‡ø√, C…Høé √ eT]j·TT sêÁwüÁº |üuTÑÛ ‘·« ns¡,ú >∑D≤+ø£ XÊK
&Ós’ ø¡ sπº£ {Ÿ
d”e÷+Á<Û‘ä √ b˛*ùdÔ ‘Ó\+>±D≤˝À u≤e⁄\T, uÀs¡ø¢ +Ï <ä kÕ>∑T$d”sÔ +í¡ n~Ûøe£ Tì |ü{øºÏ ˝£ À
düŒwü+º ne⁄‘T· +~. nsTT‘˚ d”e÷+Á<Û‘ä √ b˛*ùdÔ ‘Ó\+>±D≤˝À ˇø£ u≤$, uÀs¡T u≤$øÏ+<ä
kÕ>∑T ø=+‘· ‘·≈î£ ÿy˚. 111
4.4.04 qB»˝≤\ m‹Ôb˛‘·\T
1. q<äT\qT+&ç m‹Ôb˛‘·\ <ë«sê eTTK´+>± >√<ëe]ô|’ m‹Ôb˛‘·\ |ü<øä∏ ±\T
n~Ûø+£ >± #˚|{ü ≤º\ì Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ ‘·\ô|{Ï+º ~. Ç+<äT≈£î dü+ã+~Û+∫ sêÁwüÁº |üuTÑÛ ‘·«+
yÓ\&¢ +ç ∫q ø=ìï $esê\T.
|ü{øºÏ £ 4.5: ‘·\ô|{Ïqº qB»˝≤\ m‹Ôb˛‘·\T |ü{øºÏ £ $esê\T
eT÷\+: sêÁwüÁº |üuTÑÛ ‘·«+˝À mHé.dæ(◊.&ÉãT´), &ç dæ.m.&ç $uÛ≤>∑+ dü+ø£\q+

#˚dqæ düe÷#ês¡+
n+~+∫q düe÷#ês¡+ Á|üø±s¡+ ø£\«≈£î]Ô ôV≤’ *|òºt qT+&ç 90s√E\˝À 30 {ÏmyéTdæ\
(849.5ìë10ìì)˙{Ïì m‹Ôb˛‘·\ <ë«sê kÕ>∑T˙s¡+~kÕÔsT¡ . 298yÓT>±yê≥¢‘√ ≈£L&çq
á *dt˝º À ø£*>π 30yÓT>±yê≥¢ qcÕºìï ≈£L&Ü ø£*|æ‘˚ n~ yÓTT‘·+Ô 328 yÓT>±yê≥T¢
ne⁄‘·T+~. dæ<ë∆+‘· Á|üø±s¡+ yÓT‘·+Ô >± 351.9 yÓT>±yê≥¢ $<äT´‘Y nedüs+¡ . m‹Ôb˛‘·\
|ü+|ü⁄ ‘√&˚ kÕeTs¡´ú + 0.85 >± uÛ≤$ùdÔ dü>≥∑ Tq 89415336.53 yê≥¢ $<äT´‘Y
nedüs¡+. øÏ˝Àyê{Ÿ $<äT´‘Y≈£î s¡÷ˆˆ6 Ks¡TÃ nqT≈£î+fÒ @&Ü~øÏ ø£\«≈£î]Ô
m‹Ôb˛‘·\≈£î>±qT nj˚T´ $<äT´‘YKs¡TÃ s¡÷ˆˆ536.5ø√≥T¢. Ç~ @{≤ 3.75\ø£\å mø£sê\
kÕ>∑T≈£î>±qT ˙s¡T ‘√&˚+<äT≈£jT˚ ´ $<äT´‘Y Ks¡TÃ. Ä$<Û+ä >± ôV≤ø±ºsT¡ ≈£î ˙s¡T ‘√&˚+<äT≈£î
nj˚T´ Ks¡TÃ s¡÷ˆˆ35,352. Ç~>± @{≤ bÂs¡ìsê«Vü≤D≤ Ks¡TÃ ôV≤ø±ºsT¡ ≈£î 81000
eT]j·TT @{≤ $<äT´‘Y j·T+Á‘ê\ ìsê«Vü ≤D≤ Ks¡TÃ ôV≤ø±ºsT¡ ≈£î s¡÷ˆˆ4000 ø£*|æ‘˚
112
ôV≤ø±ºsT¡ uÛ÷Ñ $T kÕ>∑T≈£î ˙s¡Tm‹Ôb˛‘·\≈£î nj˚T´Ks¡TÃ s¡÷ˆˆ 40,352 ne⁄‘·T+~. BìøÏ
dæ$˝Ÿ, $<äT´‘Y, yÓTø±ìø£˝Ÿ |üqT\T, |ü]ø£sê\ Ks¡TÃ n<äq+. Ç~ Á|üdTü ‘Ô · <Ûsä \¡ Á|üø±s¡+
ôV≤ø±ºsT¡ ≈£î 2\ø£\å T. @{≤ |ü~XÊ‘·+ e&û¶ ø£*|æ‘˚ @&Ü~øÏ ôV≤ø±ºsT¡ ≈£î nj˚T´ Ks¡TÃ
s¡÷ˆˆ20,000. Ä$<Û+ä >± ô|≥Tºã&çô|’ e&û,¶ ìs¡«Vü≤D ‘·~‘·s¡ Ks¡TÃ\Tø£*|æ ôV≤ø±ºsT¡ kÕ>∑T≈£î
Ks¡TÃ s¡÷ˆˆ60,000. ˙{ÏbÕs¡T<ä\ <ë«sê \_Û+#˚ n<äq|ü⁄ Á|üj÷Ó »Hê\ø£+fÒ @{≤
m‹Ôb˛‘·\ø£j˚T´ Ks¡TÃ n~Ûø£+. n+<äTe\¢ Ç˝≤+{Ï |ü<∏äø±\ìï+{Ï˙ ≈£åîDí+>±
|ü]o*+#ê*. kÕ+πø‹ø£+>± kÕ<Û´ä y˚T nsTTHê ˙{Ï\uÛ´Ñ ‘·, m‹Ôb˛‘·\ neø±XÊ\T yÓTTˆˆ
yê{Ïì düeTÁ>∑ $X‚w¢ Dü <ë«sê ìsê∆]+#·˝<Ò Tä .
4.4.05 »\j·T»„+ ø±s¡´Áø£eT+
sêÁwü+º ˝À \uÛ´Ñ eTj˚T´ ˙{Ïì >∑]wü+º >± ñ|üj÷Ó –+#·Tø√e&ÜìøÏ >±qT, Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ
Á|üuTÑÛ ‘·«+ »\j·T»„+ ø±s¡´Áø£eT+ øÏ+<ä ô|≈£îÿ uÛ≤Ø,eT<Û´ä , ∫qï‘·sV¡ ‰ü ˙{ÏbÕs¡T<ä\
ÁbÕC…≈î£ \º ìsêàD≤ìï ‘·\ô|{Ï+º ~. 39.54\ø£\å ôV≤ø±ºs¢¡ uÛ÷Ñ $TøÏ kÕ>∑T˙s¡T n+~+#˚
\ø£´å +‘√ 86uÛ≤Ø eT<Û´ä ‘·sV¡ ‰ü ÁbÕC…≈î£ \º ìsêàD≤ìï »\j·T»„+ øÏ+<ä ‘·\ô|{≤ºsT¡ .
sêÁwü+º ˝À yÓqTø£ã&çq –]»q ÁbÕ+‘ê\T eT]j·TT ø£sT¡ e⁄ ÁbÕ+‘ê\≈£î kÕ>∑T˙{Ï kÂø£sê´\T
ø£*Œ+#·&ÜìøÏ, bÕ]ÁXÊ$Tø£, Á‘ê>∑T˙{Ï nedüsê\T rπsÃ+<äT≈£î ñ|ü]‘·\ »˝≤\‘√
ø£*|æ uÛ÷Ñ >∑s“¡ »¤ ˝≤\qT bı<äT|ü⁄>± yê&ÉTø√e&ÜìøÏ á ø±s¡´Áø£e÷ìï ‘·\ô|{≤ºsT¡ . »\j·T»„+
ÁbÕC…≈î£ \º øÏ+<ä 425 eT+&É˝≤˝À¢ 65.14 {ÏmyéTdæ\ ˙{Ï<ë«sê 2.11ø√≥¢eT+~ Á|ü»\≈£î
Á‘ê>∑T˙s¡T n+~kÕÔsT¡ .
2. sêÁwü+º ˝À 2004ë05, 2009ë10 dü+e‘·‡sê\ eT<Û´ä 12 uÛ≤Ø, eT<Û´ä ‘·sV¡ ‰ü
ÁbÕC…≈î£ \º qT |üP]Ô #˚dæ kÕ>∑T˙s¡T $&ÉT<ä\ #˚XÊs¡T. eTs√ 20 ÁbÕC…≈î£ \º T |üP]Ô#d˚ æ
bÕøÏøå +£ >± ˙{ÏbÕs¡T<ä\ kÂø£s´¡ + ø£*Œ+#ês¡T. á ø±\+˝À uÛ≤ØeT<Û´ä ‘·sV¡ ‰ü ÁbÕC…≈î£ \º øÏ+<ä
1.32\ø£\å ôV≤ø±ºs¢¡ kÕ>∑T$d”sÔ êíìï dæØú ø£]+#·&+É ‘√bÕ≥T ø=‘·>Ô ± 6.15\ø£\å ôV≤ø±ºs≈¢¡ î£
kÕ>∑T˙{Ï kÂø£s´¡ + ø£*Œ+#ês¡T. n<˚$<Û+ä >± s¡÷ˆˆ2,705ø√≥¢ e´j·T+‘√ 4.13\ø£\å
ôV≤ø±ºs¢¡ uÛ÷Ñ $TøÏ kÕ>∑T˙s¡T dæØú ø£]+#·&+É ‘√bÕ≥T ø=‘·>Ô ± 2.30\ø£\å ôV≤ø±ºs¢¡ uÛ÷Ñ $TøÏ
kÕ>∑T˙{Ï kÂø£s´¡ + ø£*Œ+#ês¡T. eTs√ s¡÷ˆ2,445ø√≥¢ Ks¡TÃ‘√ ‘·\ô|{Ïqº eTs√
541∫qï˙{ÏbÕs¡T<ä\ |üqT\T ø=qkÕ>∑T‘·THêïsTT. Ç$ |üPs¡ÔsTT‘˚ eTs√
2.23\ø£\å ôV≤ø±ºs≈¢¡ î£ kÕ>∑T˙{Ï kÂø£s´¡ + \_ÛdTü +Ô ~.
3. M{Ï‘√bÕ≥T ø£ècÕí, >√<ëe], Hê>±e[, e+X¯<ëÛ s¡ q<äT\ es¡<\ä e\¢ »HêyêkÕ\T,
113
Äj·Tø£≥º eTTì–b˛≈£î+&Ü 670øÏ˝ÀMT≥s¡ ¢ <ä÷s¡+ es¡<ä>∑≥Tº |ü⁄qs¡T<ä∆s¡D¬ø’
s¡÷ˆˆ2,313ø√≥¢ Ks¡TÃ‘√ |üqT\T kÕ>∑T‘·THêïsTT. ø£ècÕí, >√<ëe], ô|Hêï &Ó˝≤º\
Ä<ÛTä ìø°øs£ D¡ , Hê>±s¡Tq® kÕ>∑s,Y ‘·T+>∑uÁÑÛ <ä ÁbÕC…≈î£ \º T, ôV≤#Ym˝Ÿd,æ m˝Ÿm˝Ÿd,æ ìC≤+
kÕ>∑sY ÁbÕC…≈î£ \º qMø£sD¡ ø¬ ’ s¡÷ˆˆ15,001ø√≥¢ Ks¡TÃ‘√ |üqT\T #˚|{ü ≤ºsT¡ . 21.75\ø£\å
Á|üdTü ‘Ô · Äj·Tø£≥qº T Ä<ÛTä ìø°ø]£ kÕÔsT¡ .
4.4.06: yÓTT‘·+Ô |ü+≥ $d”sÔ +í¡
3ÁbÕ+‘ê\ yÓTT‘·+Ô |ü+≥ $d”sÔ +í¡ ˝À >∑\ ‘˚&Ü\qT ∫Á‘·+ 2˝À #·÷&Ée#·TÃ. |ü+≥
$d”sÔ +í¡ ˝À @e÷Á‘·+ ô|s¡T>∑T<ä\ ø£ì|æ+#· ˝Ò<Tä .
4.4.07: yÓTT‘·+Ô kÕ>∑T ˙{Ï $d”sÔ +í¡

yÓTT‘·+Ô kÕ>∑T˙{Ï $d”sÔ êíìøÏ dü+ã+~Û+∫ 3ÁbÕ+‘ê\˝À >∑\ ‘˚&Ü\qT |ü{øºÏ £ 3˝À
#·÷&Ée#·TÃ. á düTBs¡øÈ ±\+˝À ‘Ó\+>±D≤, ø√kÕÔÄ+Á<Û\ä ˝À kÕ>∑T˙{Ï $d”sÔ +í¡ ô|]–+~.
nsTT‘˚ sêj·T\d”eT˝À kÕ>∑T˙{Ï $d”sÔ +í¡ ô|s¡>˝∑ <Ò Tä . ‘·s>¡ ˝∑ <Ò Tä .
114
4.4.08: ìø£s¡ kÕ>∑T˙{Ï $d”sÔ +í¡
3 ÁbÕ+‘ê\ ìø£s¡
kÕ>∑T˙{Ï $d”sÔ +í¡ ˝À 3
ÁbÕ+‘ê˝À¢ ‘˚&Ü\qT
4.4, 4.5, 4.6
|ü { Ï º ø £ ˝ À¢ n+¬ ø \
s¡ ÷ |ü + ˝À Çe«&É +
»]–+~.
Bìã{Ï º #· ÷ ùdÔ
ø±\e\<ë«sê
kÕ>∑ T ˙{Ï $d” Ô s ¡ í +
\ø£ å ô V≤ø±º s ¡ ¢ ≈ £ î +~.
2.5\ø£\å ôV≤ø±ºs≈¢¡ î£ ô|]–q≥T¢ ‘˚\T‘·Tqï~. 1955`56˝À #ÓsT¡ e⁄\ øÏ+<ä kÕ>∑T$d”sÔ +í¡
4\ø£\å ôV≤ø±ºsT¡ ¢ ø±>±, Ç|ü⁄Œ&É~ 2\ø£\å ôV≤ø±ºs≈¢¡ î£ ‘·–+Z ~. nsTT‘˚ u≤e⁄\øÏ+<ä kÕ>∑T˙{Ï
$d”sÔ +í¡ >∑D˙j·T+>± ô|]–+~. 18\ø£\å ôV≤ø±ºs¢¡ yÓTT‘·+Ô kÕ>∑T˙{Ï $d”sÔ +í¡ ˝À u≤e⁄\øÏ+<ä
kÕ>∑T$d”sÔ +í¡ 14\ø£\å ôV≤ø±ºsT¡ .¢ ‘Ó\+>±D≤˝À 1955`56˝À ìø£sk¡ Õ>∑T˙{Ï $d”sÔ +í¡
847\ø£\å ôV≤ø±ºsT¡ +¢ &É>± 2008`09 Hê{Ï 115
øÏ n~ 18 \ø£\å ôV≤ø±ºs≈¢¡ î£ ô|]–+~.
sêj·T\d”eT |ü]dæ‹ú ø=+‘·yT˚ s¡≈î£ ‘Ó\+>±D≤˝À e˝…H˚ e⁄+~. ø±\e\ <ë«sê
kÕ>∑T˙{Ï $d”sÔ +í¡ 0.8\ø£\å ôV≤ø±ºs¢¡ qT+&ç 1.3\ø£\å ôV≤ø±ºs≈¢¡ î£ ô|]–+~. #ÓsT¡ e⁄\øÏ+<ä
kÕ>∑T˙{Ï $d”sÔ +í¡ 1.7 \ø£\å ôV≤ø±ºsT¡ ¢ qT+&ç \ø£ôå V≤ø±ºs¢¡ ø£+fÒ ‘·≈î£ ÿe≈£î |ü&bç ˛sTT+~.
>∑‘· 54 dü+e‘·‡sê\˝À sêj·T\d”eT˝À kÕ>∑T˙{Ï $d”sÔ +í¡ 3.8\ø£\å ôV≤ø±ºsq¢¡ T+&ç 6.3
\ø£\å ôV≤ø±ºs≈¢¡ î£ ô|]–+~.
116
1. ø√kÕÔ Ä+Á<ÛÁä bÕ+‘·+˝À ˙{ÏbÕs¡T<ä\ kÂø£sê´\ n_Ûeè~∆ Ç‘·s¡ 2 ÁbÕ+‘ê\
ø£+fÒ |üP]Ô _Ûqï+>± e⁄+~. 1955ë56 qT+&ç Ç|üŒ{Ï es¡≈î£ ø±\Te\ <ë«sê kÕ>∑T
11 \ø£\å ôV≤ø±ºsq¢¡ T+∫ 13 \ø£\å ôV≤ø±ºs≈¢¡ î£ ô|]–+~. #ÓsT¡ e⁄\ <ë«sê kÕ>∑T˙{Ï
$d”sÔ +í¡ 4 \ø£\å ôV≤ø±ºsq¢¡ T+∫ 2.5 \ø£\å ôV≤ø±ºs≈¢¡ î£ ‘·–+Z ~. 1955ë56 ˝À u≤e⁄\
øÏ+<ä ùd<ä´+ HêeTe÷‘·Á+ ø±>± Ç|ü⁄Œ&É~ 5 \ø£\å ôV≤ø±ºs≈¢¡ î£ ô|]–+~. á $<Û+ä >±
ø√kÕÔ Ä+Á<Û˝ä À yÓTT‘·+Ô ˙{ÏbÕs¡T<ä\ kÂø£s´¡ $d”sÔ +í¡ yÓTT‘·+Ô 23 \ø£\å ôV≤ø±ºsT¡ .¢
2. eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê˝À¢ ìø£s¡ kÕ>∑T˙{Ï $d”sÔ +í¡ $esê\ ‘·T\Hê‘·àø£ ‘˚&Ü\qT á
øÏ+<ä #·÷&Ée#·TÃ.
3. Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêÁwü+º @s¡Œ&çq ‘·sê«‘· uÛ≤Ø, eT<Û´ä ‘·sV¡ ‰ü ÁbÕC…≈î£ \º øÏ+<ä ø£*Œ+∫q
˙{ÏbÕs¡T<ä\ kÂø£s¡´+ ‘Ó\+>±D˝À 713% ô|s¡>∑>±, sêj·T\d”eT˝À 390%,
ø√kÕÔÄ+Á<Ûë˝À101% ô|]–+~.
4.4.09 ãVüQfi¯˙{Ï bÕs¡T<ä\

1. eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê˝À¢ ˇø£{øÏ +£ fÒ m≈£îÿe |ü+≥\T y˚ùd $esê\T á øÏ+<ä#÷· <ë›+.
117
2. $$<Ûä e÷sêZ\ <ë«sê kÕ>∑T˙{Ï $d”sÔ +í¡ 1955`56˝À sêj·T\d”eT˝À 30% ñ
+&É>± Ç|ü⁄Œ&É~ 22% øÏ ‘·–Z+~. 1955`56˝À ‘Ó\+>±D˝À 50% ñ
+&É>±................... Ç|ü⁄Œ&É~ 40%ìøÏ ‘·–+Z ~. ø√kÕÔ Ä+Á<Û˝ä À ãVüQfi¯eqs¡T\
<ë«sê ˙{ÏbÕs¡T<ä\ 13% uÛ÷Ñ $T˝À e÷Á‘·yT˚ »s¡T>∑T‘·Tqï~. $T>∑T\T, uÛ÷Ñ >∑s“¡ »¤ ˝≤\˝À
˙{ÏbÕs¡T<ä\‘√ Ç|ü⁄Œ&É~ 40%øÏ ô|]–+~.
4.4.10 #ÓsT¡ e⁄\ øÏ+<ä ˙{ÏbÕs¡T<ä\

1. #ÓsT¡ e⁄\ øÏ+<ä kÕ>∑T˙{Ï $d”sÔ +í¡ ‘·–+Z ~. eT[¢+|ü⁄\T ∫qï q<äT\ m‹Ôb˛‘·\T,
ø±\«\T, #Ós¡Te⁄\ øÏ+<ä ∫qï˙{ÏbÕs¡T<ä\ <ë«sê ñ|ü]‘·\ »˝≤\ $ìjÓ÷>∑+
»s¡T>∑T‘·T+~. #ÓsT¡ e⁄\ øÏ+<ä kÕ>∑T n<˚. yÓTT‘·+Ô yê&ÉT≈£îqï kÕ>∑T˙{Ï kÂø£s´¡ +˝À ñ
|ü]‘·\ ñ|ü $uÛ≤>∑+ ÁbÕ<Ûëq´‘· ‘·≈î£ ÿy˚. nœ\uÛ≤s¡‘· >∑D≤+ø±\T#·÷ùdÔ Ç~ düŒwü+º .
118
2. Ä $<Û+ä >± á ø°Då ‘· ‘Ó\+>±D˝À n~Ûø+£ . sêj·T\d”eT˝À ≈£L&Ü ‘·>T∑ <Z \ä ñ
+~. ø√kÕÔ˝À z y˚Ts¡≈î£ ñ+~. s¬ +&√ yÓTqÆ sY Ç]π>wüHé ˝…øÿ£ \T (1993ë94) Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ
>∑T]+∫ á $esê\T ÇdüTHÔ êïsTT.
3.πø+Á<ä »\eqs¡T\ eT+Á‹‘·« XÊK 2001˝À ùdø£]+∫q eT÷&Ée ∫qï ˙{ÏbÕs¡T<ä\

˝…øÿ£ \ Á|üø±s¡+ eTq <˚X+¯ ˝Àì 5.56 \ø£\å #ÓsT¡ e⁄\≈£î >±qT 4.71\ø£\å #ÓsT¡ e⁄\T ñ
|üj÷Ó >∑+˝À ñHêïsTT. $T>∑‘ê 85 y˚\ #ÓsT¡ e⁄\T @<√ ˇø£ ø±s¡D+˝À yê&ÉTø£˝À ˝Òe⁄.
∫qï#ÓsT¡ e⁄\ <ë«sê 34.3 \ø£\å ôV≤ø±ºs≈¢¡ î£ kÕ>∑T˙{Ï kÕeTs¡´ú + ñ+&É>± |üP]Ô yê&ÉTø£˝À
119T˙{Ï kÕeTs¡´ú +, #ÓsT¡ e⁄\T yê&ÉTø√q+<äTq
˝Òøb£ ˛e&É+ e\¢ 18.5 \ø£\å ôV≤ø±ºs˝¢¡ À kÕ>∑
eTs√ 9.8 \ø£\å ôV≤ø±ºs¢¡ kÕ>∑T˙{Ï $d”sÔ +í¡ ‘·–+Z ~. 2001 ˝…øÿ£ ˝À¢ n<˚ ‘˚˝≤Ãs¡T.
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝À 43,138 #ÓsT¡ e⁄\T 7,153 Ç‘·s¡ ˙{Ï ì\« ≈£î+≥\T yê&ÉTø£˝À ñ
HêïsTT.
4. |üP&çø£ ù|s¡T≈£îb˛e&É+, |üP&çø£ rùd Ks¡TÃ ô|s¡>&∑ +É , dü]>±rj·Tø£b˛e&É+,
|ü≥Dº ø° s£ D¡ ô|s¡>&∑ +É , #ÓsT¡ e |üØyêVü≤ø£ ÁbÕ+‘ê˝À¢ kÕ>∑T ô|]–q+<äTq e#˚Ã ˙s¡T
‘·–bZ ˛e&É+, uÛ÷Ñ $T <Ûsä \¡ T ô|s¡>&∑ +É e+{Ï nH˚ø£ ø±s¡D≤\e\¢ #ÓsT¡ e⁄\ dü+K´ HêHê{Ïø°
‘·–bZ ˛‘·T+~.
∫qï #ÓsT¡ e⁄˝À¢ ˙s¡T m≈£îÿe $d”sÔ +í¡ ˝À $dü]Ô +#·&+É e\¢ ]»sê«j·Ts¡‘¢ √ b˛*ùdÔ
Ä$] ø£cÕº\T ô|s¡T>∑T‘·THêïsTT. á $esê\˙ï |ü]>∑D˝ÀøÏ rdüT≈£î+fÒ ‘Ó\+>±D˝À
#ÓsT¡ e⁄\qT ø±yê\H˚ ìs¡ø¢ ´å£ +#˚dTü HÔ êïs¡H˚ nqTe÷q+ düs¬ +’ ~ ø±<äì ‘˚\T‘·Tqï~. H˚sT¡ >±
$ìjÓ÷>±ìøÏ >±˙, }≥ #ÓsT¡ e⁄\T>±˙ ‘Ó\+>±D˝À bÕ&Óq’ #ÓsT¡ e⁄\qT eTs¡eTà‘·TÔ
#˚dæ |ü⁄qs¡T<ä]∆ +#˚+<äT≈£î Á|üjT· ‘êï\T »s¡>±*. >√<ëe] |üØyêVü≤ø£ ÁbÕ+‘·+˝À Ç~
eT]+‘· nedüs+¡ .
120
4.4.11 eékÕj·T+ eT]j·TT nqTã+<Ûä eè‘·T\Ô <ë«sê Ä<ëj·T+
1. |ü˝˝¢… À¢ eékÕj·T+ eT]j·TT nqTã+<Ûä eè‘·T\Ô <ë«sê \_Û+#˚ Ä<ëj·÷\T
Á>±MTD Ä<ëj·÷\≈£î ...dü÷∫ø£. n~ á øÏ+~ ∫Á‘·+˝À #·÷&Ée#·TÃ.
2. sêj·T\d”eT |ü˝\¢… »HêuÛ≤ n‘·´+‘· ìs¡Tù|<ä\T. nsTT‘˚ ‘Ó\+>±D≤‘√ B≥T

ø±e&ÜìøÏ Á|üjT· ‹ïdüTHÔ êïs¡T. ø√kÕÔ Ä+Á<Ûës¬ ‘’ T· ≈£î ˙{ÏbÕs¡T<ä\ kÂø£sê´\T, eékÕj·T
$düsÔ D¡ dü+Ô _Û+∫Hê Ç|üŒ{Ïø° $T>∑‘êyê]ø£+fÒ yÓTs¡T>π .
4.4.12 _j·T´+
1. Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝À e]
Á|ü < Û ë q ÄVü ‰ s¡ | ü + ≥.
ø√kÕÔ Ä +Á<Û ä yÓ T T‘· Ô +
kÕ>∑T$d”sÔ +í¡ ˝À 40`45%
e]kÕπ>. ‘Ó\+>±D≤˝À
e]kÕ>∑ T 20 qT+&ç
30%, sêj· T \d” e T˝À
e]kÕ>∑ T 10%ø£ + fÒ
121
‘·≈î£ ÿy˚. q>∑<Tä |ü+≥\yÓ|’ ⁄ü yÓTT>∑&Z yÉ T˚ n+<äT≈£î ø±s¡D+.
2. ø√kÕÔÄ+Á<Û˝ä À yÓTT‘·+Ô |ü+≥ $d”sÔ +í¡ ˝À ÄVü‰s¡<ëÛ Hê´\ kÕ>∑T (õdæm) 80%,
‘Ó\+>±D≤˝À Ç~ 80qT+&ç 70%øÏ ‘·–Z+~. sêj·T\d”eT˝À 1955`56˝À
ÄVü‰s¡|+ü ≥\ $d”sÔ +í¡ 70% ñ+&É>± Ç|ü⁄Œ&É~ 40%øÏ ‘·–+Z ~. ÄVü‰s¡<ëÛ Hê´\ ñ
‘êŒ<äø‘£ · ‘Ó\+>±D≤, sêj·T\d”eT\‘√ b˛*ùdÔ ø√kÕÔÄ+Á<Û˝ä À n‘·´~Ûø+£ .
122
4.4.14 eékÕj·T+
1. Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝À s¬ ‘’ T· \≈£î Ç|üŒ{Ïø° ùd<äý˚T Á|ü<ëÛ q eè‹Ô. Ç‘·s¡ s¡+>±\T n_Ûeè~∆
#Ó+<ä&+É e\¢ eékÕj·T ÁbÕ<Ûëq´+ ‘·>T∑ ‘Z √+~. #˚|\ü T, bÕ&ç|Xü ó¯ e⁄\ ô|+|üø+£ e+{Ï
nqTã+<Ûä eè‘·T\Ô T ô|]>±sTT. yÓTT‘·+Ô õ&ç|˝æ À ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± eékÕj·T+,
|ü]ÁX¯eT\T, ùde\ yê{≤ øÏ+<ä Çe«&ÉyTÓ qÆ ~.
2. ø√kÕÔÄ+Á<Û˝ä À 1993ë96˝À eékÕj·T+ nqTã+<Ûä s¡+>±\qT+&ç õ&ç|øæ Ï

38%\_Û+#·>± 2005ë08Hê{ÏøÏ n~ 29%øÏ ‘·–+Z ~. ‘Ó\+>±D≤˝À n~ 27 qT+∫
24%øÏ, sêj·T\d”eT˝À 39 qT+∫ 27%øÏ ‘·–+Z ~.
4.4.15 »HêuÛ≤
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝Àì yÓTT‘·+Ô eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê˝À¢ |ü˝\¢… T, |ü≥Dº »HêuÛ≤ ô|s¡T>∑T<ä\,
Ä]úøe£ édü,ú eékÕj·T+, ˙{ÏbÕs¡T<ä\˝À ‘˚&Ü\qT ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&É‘êsTT.
2001 »HêuÛ≤˝…øÿ£ \ Á|üø±s¡+ ø√kÕÔÄ+Á<Û˝ä À |ü˝\¢… »HêuÛ≤ n‘·´~Ûø+£ . 238.85\ø£\å T.
‘Ó\+>±D≤˝À Á>±MTD »HêuÛ≤ 211.34\ø£\å T. sêj·T\d”eT˝À 103.82\ø£\å T ø±>±
1961`2001˝À ‘Ó\+>±D≤˝À 24\ø£\å Tqï |ü≥Dº »HêuÛ≤ >∑‘· 55 @fi¯˝¢ À 100\ø£\å ≈£î
ô|]–+~. yÓTT‘·+Ô ‘Ó\+>±D≤ »HêuÛ≤ 125\ø£\å qT+&ç 311\ø£\å ≈£î ô|]–+~. 1991
qT+&ç »HêuÛ≤ eè~∆sπ ≥T ‘·>T∑ ‘Z T· qï <Û√s¡DÏ ø£qã&ÉT‘√+~. q>∑s¡ $düsÔ D¡ e\¢ ‘Ó\+>±D≤˝À
|ü≥Dº ø° s£ D¡ ô|]–+~. sêj·T\d”eT˝À 2001˝À »HêuÛ≤ 135\ø£\å Tø±>± 31 \ø£\å
eT+~ |ü≥Dº ≤˝À¢ ìedædTü HÔ êïs¡T. n+<äTe\¢123|ü≥Dº ø° s£ D¡ HÓeTà~>± »s¡T>∑T‘·Tqï~. ø√kÕÔ
Ä+Á<Û˝ä À ≈£L&Ü 1991qT+&ç »HêuÛ≤ eè~∆sπ ≥T <Û√s¡DÏ ‘·>T∑ ‘Z √+~. $XÊK|ü≥ï+,
sê»eT+Á&ç, $»j·Tyê&É, eT∫©|ü≥ï+, ø±øÏHê&É e+{Ï mH√ï ô|<ä|› ≥ü Dº ≤\THêï |ü≥Dº
»HêuÛ≤ eè~∆ sπ ≥T ‘·>T∑ ‘Z √+~. Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ »HêuÛ≤ Á|üdTü ‘Ô +· 8ø√≥T¢ nì n+#·Hê.
|ü≥Dº , |ü˝˝¢… À¢ »HêuÛ≤ ô|]–+~.
4.4.16 ñ‘·sÔ ê+Á<Ûä ` ø√kÕÔÄ+Á<Ûä ‘·T\Hê‘·àø£ |ü]o\q
ñ‘·sÔ ¡ ø√kÕÔÄ+Á<Ûä ø√kÕÔÄ+Á<Ûøä +£ fÒ _ÛqïyÓT+Æ <äì, ˙{ÏbÕs¡T<ä\ nedüsê\T rs¡Ã&É+˝À
Á|ü ‘ ˚ ´ ø£ ÁbÕ<Û ë q´‘·
nedü s ¡ e TH˚ &ç e ÷+&é
e⁄+~. $»j·Tq>∑s¡+,
$XÊK|ü≥ï+,
lø±≈£îfi≤\‘√≈£L&çq ñ
‘· Ô s ê+Á<Û ä ˝ À ∫qï∫qï
q<ä T \T m≈£ î ÿe. n$
ˇ]kÕ‡˝À |ü ⁄ {Ï º
ã+>±fi≤U≤‘·+˝À
ø£\TkÕÔsTT. ø√kÕÔ+Á<Û‘ä √ ñ
‘· Ô s ê+Á<Û ä q T b˛*Ãq
$esê\T á øÏ+<ä Çe«&É+ »]–+~. ø√kÕÁ+Á<Û˝ä À yÓTT‘·+Ô ˙{ÏbÕs¡T<ä\ $d”sÔ +í¡ n~Ûø+£ .
nsTT‘˚ ñ‘·sÔ ê+Á<Û˝ä À kÕ>∑T˙{Ï kÂø£s´¡ + ‘·≈124
î£ ÿe. dü+ú _Û+∫+~. ∫Á‘·+ 4.14˝À #·÷düTqÔ ï≥T¢
õ&ç|˝æ À ñ‘·sÔ ê+Á<Ûä yÓTT‘·+Ô ø√kÕÔõ˝≤¢\‘√ B≥T>± e⁄+~. nsTT‘˚ eékÕj·T+ nqTã+<Ûä
eè‘·T\Ô <ë«sê ‘·\dü] Ä<ëj·T+ e÷Á‘·+ ø√kÕÔÄ+Á<Û˝ä À dü>y∑ T˚ .
4.4.17 lXË\’ + ]»sê«j·TsY≈î£ ≈£î&çy|’Ó ⁄ü q b˛‹¬s&çb¶ Õs¡T ôV≤&és¬ >∑T´˝Ò≥sY eT]j·TT

Ä øÏ+~ø±\Te\ ìsêàD≤ìï X¯sy¡ >˚ +∑ >±|üP]Ô #˚kÕs¡T. M{Ïe\¢ sêj·T\d”eT, ø√kÕÔÄ+Á<Û˝ä À
$düè‘Ô · ÁbÕ+‘ê\≈£î kÕ>∑T˙{Ï kÂø£s´¡ + \_ÛdTü +Ô ~. ˙{ÏeT[¢+|ü⁄q≈£î M\T>± lXË\’ +
]C≤sê«j·TsYqT+&ç ˙{Ï eT[¢+|ü⁄ kÕúsTTì ô|+#ês¡T. lXË\’ + m&ÉeT>∑≥Tºø±\Te qT+&ç
ø£ècÕí »˝≤\qT ‘Ó\+>±D≤≈£î eT[¢+#·&ÜìøÏ>±qT 40øÏ˝À$MT≥s¡¢ kıs¡+>∑ e÷sêZìï
ì]àdüTHÔ êïs¡T. á kıs¡+>∑e÷s¡+Z |üqT\qT eT]+‘· y˚>e∑ +‘·+ #˚dæ n‘·´+‘· ÁbÕ<Ûëq´‘ê
Áø£eT+˝À dü‘«· s¡yT˚ |üP]Ô#j
˚ ÷· *.
4.4.18 Ç]π>wüHé
kÕ>∑T˙{ÏbÕs¡T<ä\qT ø±\Te\T, #Ós¡Te⁄\‘√b˛*Ã #·÷düTÔqï+<äTq ñ|ü]‘·\
qB»˝≤\T eT]j·TT #ÓsT¡ e⁄\ô|’ uÛ≤Ø ÁbÕC…≈î£ \º T ì]à+#·&ÜìøÏ ‘Ó\+>±D≤ Ç+»˙s¡T,¢
Á|üC≤Á|ü‹ì<ÛTä \T n‘·´+‘· ÁbÕ<Ûëq´‘·ìdüTHÔ êïs¡T. s¬ ‘’ T· \≈£î ñ∫‘· $<äT´‘Y düs|¡ süò ê
ø±s¡D+>± uÀs¡Tu≤e⁄\qT n~Ûø+£ >± y˚d125 æ uÛ÷Ñ >∑s“¡ »¤ ˝≤\qT n~Ûø+£ >± yê&ÉTø√e&É+
e\¢ |üsêés¡D+ ô|’ @s¡Œ&çq |ü]dæ‹ú >∑T]+∫ Ç+‘·≈î£ eTT+<˚ #·]Ã+#ê+. uÛ÷Ñ >∑s“¡ »¤ \
eT{≤º\T ‘·–bZ ˛‘·Tqï ÁbÕ+‘ê\˝À eT∞¢ uÛ÷Ñ >∑s“¡ õ¤ ˝≤¢\T ì+&É&ÜìøÏ ÁbÕ<Ûëq´‘· Çyê«*.
q˝£+Z &É õ˝≤¢˝À bò˛s¢ √dædt yê´~Û e\¢ m+‘√eT+~ $ø£˝≤+>∑T\T, ndü«düT˝ú Ö‘·Tqï+<äTq
yê]øÏ s¡ø‘åÏ · eT+∫˙{Ï düs|¡ süò êô|’ ÁX¯<∆ä eVæ≤+#ê*.
4.4.19 uÛ≤ØeT<Û´ä ‘·sV¡ ‰ü ˙{Ï bÕs¡T<ä\ eT]j·TT Ç+»˙sY‡ ÇHé N|òt
, eT+Á‘·T\≈£î dü+ã+~Û+∫q düe÷#ês¡ >∑D≤+ø±\T Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ Á|üuTÑÛ ‘·«+ qT+&ç
rdüTø√e&É+ »]–+~. m≈£îÿe>± uÛ≤Ø ˙{ÏbÕs¡T<ä\ XÊU≤ eT+Á‘·T\T 55%eT+~
‘Ó\+>±D≤≈£î #Ó+~q yês¡T. Ç+»˙sY ÇHé N|ò\t T e÷Á‘·+ m≈£îÿe XÊ‘·+ ø√kÕÔÄ+Á<Ûä
ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~qyês¡T. nsTT‘· ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~q yês¡T≈£L&Ü
>∑D˙j·T+>±H˚ Ç+»˙]+>¥ N|òt\T>± (43%)ñHêïs¡T. ás¡+>∑+˝À u≤<Ûä´‘·\T
ìs¡«Væ≤+∫qyês¡T u≤<Û´ä ‘·\T ìs¡«Væ≤+∫qyês¡T m≈£îÿeuÛ≤>∑+ ‘Ó\+>±DÒ‘s· T¡ ˝Òqì á
dü+U≤´$esê\T dü÷∫+#·&+É ˝Ò<Tä .
4.4.20 b˛\es¡+ ÁbÕC…≈î£ º
ø√kÕÔÄ+Á<Ûä˝Àì |ü•ÃeT>√<ëe]õ˝≤¢ b˛\es¡+ eT+&É\+ sêeTj·T´ù|≥
Á>±eT+düMT|ü+˝À >√<ëe] q~ô|’ Ç+~sê kÕ>∑sY (b˛\es¡+) ÁbÕC…øqº˘ T ì]àdüTHÔ êïs¡T.
Ç~ ãVüQfi≤s¡kú Õ<Ûøä £ ÁbÕC…≈î£ .º ˙{ÏbÕs¡T<ä\ kÂø£sê´\ n_Ûeè~∆, »\$<äT´‘Y ñ‘·Œ‹Ô,
ø√kÕÔÄ+Á<Û˝ä Àì $XÊK|ü≥ï+, ‘·÷s¡TŒ>√<ëe], |ü•ÃeT>√<ëe] eT]j·TT ø£ècÕíõ˝≤¢\
Á|ü»\≈£î Á‘ê>∑T˙{Ï kÂø£sê´\e+{Ï mH√ï Á|üj÷Ó »Hê\ø√dü+ >√<ëe] q~ô|’ á ÁbÕC…øqº˘ T
ì]àdüTHÔ êïs¡T. b˛\es¡+ ÁbÕC…øº˘ <ë«sê 2.91\ø£\å ôV≤ø±ºs¢¡ uÛ÷Ñ $TøÏ kÕ>∑T˙{Ï kÂø£s´¡ +
\_ÛdüTÔ+~. 960yÓT>±yê≥¢ kÕú|æ‘· ñ‘êŒ<äø£ kÕeTs¡ú´+‘√ »\$<äT´‘Y ñ‘êŒ<äq
»s¡T>∑T‘·T+~. Bì‘√bÕ≥T $XÊKq>∑sêìøÏ Á‘ê>∑T˙s¡T, |ü]ÁX¯eT\≈£î ˙{Ïø√dü+ ñ
≈£îÿbòÕ´ø£Øº øÏ 23.44{ÏmyéTdæ\ ˙{Ïì ‘·s*¡ +#ê\ì dü+ø£*Œ+#ês¡T. 80{ÏmyéTdæ\ >√<ëe]
»˝≤\qT ø£ècÕíq~˝ÀøÏ eT[¢kÕÔsT¡ . n+‹eT+>± b˛\es¡+ ÁbÕC…ø<º˘ ë«sê 4.36\ø£\å
ôV≤ø±ºs¢¡ uÛ÷Ñ $TøÏ kÕ>∑T˙{Ï kÂø£s´¡ + \_ÛdTü +Ô ~. @{≤ 2,369.43$T*j·THé j·T÷ì≥¢
$<äT´‘Y ñ‘êŒ<äq »s¡T>∑T‘·T+~. n+‘˚ø±ø£ Äj·Tø£≥º ÁbÕ+‘·+˝À 540Á>±e÷\≈£î Á‘ê>∑T˙{Ï
kÂø£s´¡ + \_ÛdTü +Ô ~. q<äT\ nqTdü+<Ûëq ø±s¡´Áø£eT+˝À uÛ≤>∑+>± b˛\es¡+ ÁbÕC…ø<º˘ ë«sê
>√<ëe], ø£ècÕíq<äT\qT dü+<ÛëìkÕÔsT¡ . 80{ÏmyéTdæ\ >√<ëe] $T>∑T\T»˝≤\\qT
126
ø£ècÕíq~˝ÀøÏ eT[¢kÕÔsT¡ . >√<ëe] Á{ÏãT´q˝Ÿ rs¡TŒ y˚Ts¡T≈£î Ä˙{Ï˝À Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ≈î£
45{ÏmyéTdæ\T, ø£sêï≥ø£, eTVü‰sêÁwü\º ≈£î 35{ÏmyéTdæ\T \_ÛkÕÔsTT. nsTT‘˚ b˛\es¡+
ÁbÕC…øeº˘ \¢ 119 »HêyêkÕ\T |üP]Ô>±, 158|ü˝\¢… T bÕøÏøå +£ >± eTT+|ü⁄q≈£î >∑Tsö‘êsTT.
yÓTT‘·+Ô >± 277»HêyêkÕ\≈£î qwü+º »s¡T>∑T‘·T+~. M{Ï˝À 47 ‘Ó\+>±D≤|ü˝\¢… T
|üP]Ô>±q÷, 108|ü˝\¢… T |ü˝\¢… T bÕøÏøå +£ >±q÷ yÓTT‘·+Ô 205 eTT+|ü⁄q≈£î >∑Tsö‘êsTT.
44,574 ≈£î≥T+u≤\≈£î #Ó+~q 1,75000 eT+~ ìsê«dæ‘T· ˝Ö‘ês¡T. Ms¡+<ä]ø°
|ü⁄Hêsêyêdü+, ñbÕ~Ûø\£ Œq≈£î Á|üuTÑÛ ‘·«+ |üP]Ô #·s´¡ \T rdüT≈£î+~. Ç+‘·eT+~ ìsê«dæ‘T· ˝…’
ø£wqºü cÕº\T m<äTs√ÿe\dæ edüT+Ô <äH˚ ø±s¡D+>±H˚ ‘Ó\+>±D≤˝À b˛\es¡+ ÁbÕC…øqº˘ T
e´‹πsøÏdTü HÔ êïs¡T. BìøÏ ‘√&ÉT >√<ëe] »˝≤\qT ø√kÕÔÄ+Á<Û˝ä ÀkÕ>∑T˙{Ï kÂø£sê´\ø√dü+,
Ä ÁbÕ+‘êìøÏ Á|üj÷Ó »q+ ø£*–+#·&ÜìøÏ yê&ÉT‘·THêïs¡H˚ n_ÛÁbÕj·T+ ‘Ó\+>±D≤
ÁbÕ+‘·+ yê]˝À ñ+&ÉHe˚ ⁄+~.
4.4.21
»\j·T»„+ ø±s¡´Áø£eT+˝À uÛ≤>∑+>± Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ Á|üuTÑÛ ‘·«+ µ&Üˆˆn+uÒ&ÿÉ sY ÁbÕDVæ≤‘·
#˚yfiÓ ¢¯ düT»\ Ádüe+‹µ ù|]≥ uÛ≤Ø m‹Ôb˛‘·\ |ü<øä∏ ±ìï #˚|{ü +ºÏ ~. >√<ëe] ñ|üq~
nsTTq ÁbÕDVæ≤‘· »˝≤\qT |ü\Tm‹Ôb˛‘·\ <ë«sê ùd<ë´ìøÏ n+~kÕÔsT¡ . nsTT‘˚
ÁbÕDVæ≤‘·˙{Ïì ø£˙dü+ 150MT≥s¡¢ qT+&ç m‹Ôb˛‘·\<ë«sê ‘·s*¡ +∫q|ü⁄&˚ Á|üj÷Ó »q+
#˚≈L£ s¡T‘·T+~. |üP]Ô Á|üj÷Ó »Hê\T bı+<ë\+fÒ >∑]wü+º >± 660øÏ˝ÀMT≥s¡¢ m‘·TqÔ
˙{Ïì m‹Ôb˛‘·\<ë«sê ‘·s*¡ +#ê*‡ ñ+≥T+~. ÁbÕDVæ≤‘· qT+&ç 160{ÏmyéTdæ\ ˙{Ï
<ë«sê yÓTT‘·+Ô 12.2\ø£\å mø£sê\ uÛ÷Ñ $TøÏ ùd<ä´|ü⁄˙{Ï kÂø£s´¡ + ø£*Œ+#ê\ì ‘·\ô|{≤ºsT¡ .
˙{Ï ‘·s*¡ +|ü⁄≈£î 7ø±\Te eédü\ú T, eT]j·TT 20 m‹Ôb˛‘·\ øπ +Á<ë\T nedüs+¡ .
1096#ÓsT¡ e⁄\≈£î ˙s¡T ‘·s*¡ kÕÔsT¡ . ôV≤’ <äsêu≤<é q>∑s¡ düeTT<ëj·÷ìøÏ bÕ]ÁXÊ$Tø£,
eTTì‡|ü˝Ÿ nedüsê\≈£î ≈£L&Ü ÁbÕDVæ≤‘· ˙s¡T düs|¡ süò ê #˚kÕÔsT¡ . ÁbÕDVæ≤‘· #˚yfiÓ ¢¯ ÁbÕC…≈î£ º
Ks¡TÃ Á|üdTü ‘Ô êìøÏ s¡÷ˆˆ17,875 ø√≥T¢. á ÁbÕC…≈î£ º |üPs¡sÔ TT‘˚ ‘Ó\+>±D≤˝À n~˝≤u≤<é,
ø£Ø+q>∑s,Y ìC≤e÷u≤<é, yÓT<äø,˘ q˝£+Z &É eT]j·TT s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢\≈£î Á|üj÷Ó »q+
#˚≈L£ s¡T‘·T+~. ÁbÕDVæ≤‘· #˚yfiÓ ¢¯ m‹Ôb˛‘·\ ÁbÕC…≈î£ º Ä]úø£ kÕ+πø‹ø£ kÕ<Ûë´kÕ<Ûë´\T,
ÁbÕC…≈î£ º neT\Tø√dü+ nedüsy¡ TÓ qÆ uÛ≤Ø $<äT´‘Y nedüsê\T, Á|ü<ëÛ q ìsêàD≤\ø√dü+
eTVü‰sêÁwü‘º √ Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ ˇø£ ne>±Vü≤q≈£î sêe\dæ ñ+&É≥+, uÛ$Ñ wü´‘·T˝Ô À ÁbÕC…≈î£ º
Ks¡TÃ u≤>± ô|]π> neø±X¯eTT+&É≥+ e+{Ï mH√ï düeTdü´\ô|’ ì|ü⁄DT\T yÓ*ãT∫Ãq
n_ÛÁbÕj·÷\‘√ ø£$T{° @ø°u$ÑÛ düTqÔ ï~. 127
4.5 kÕsê+X¯+
psê\, mHémHé_dæ ‘·~‘·s¡ ÁbÕC…≈£îº\ ìsêàD+˝À rÁe C≤|ü´+ »s¡T>∑T‘·Tqï<äì
psê\ qT+&ç ø£sêï≥ø£≈î£ yê{≤, s¬ +{Ï ÁbÕ»≈£î\º <ë«sê eTVü‰sêÁwü≈º î£ yê{≤ düø±\+˝À
Çe«ø£b˛e&É+ e\¢ Ä ÁbÕC…≈£îº\ ìsêàD+˝À C≤|ü´+ »s¡T>∑T‘·Tqï<äH˚ |òæsê´<äT
Hê´j·TyÓT+Æ <˚. ‘·T+>∑uÁÑÛ <äô|’ sêCÀ*ã+&É ˙{Ï eT[fl+|ü⁄ |ü<øä∏ ±ìøÏ ã#êe‘Y Á{ÏãT´q˝Ÿ
πø{≤sTT+∫q yê{≤ ˙{Ïø£+fÒ ‘·≈£îÿe |ü]e÷D+˝À ˙s¡T düs¡|òüsê #˚düTÔHêïs¡H˚~
‘Ó\+>±D≤ yê<äT\ Ç+ø√ Äs√|üD. á $wüj·÷ìï ø£sêï≥ø£, ‘·T+>∑uÛÑÁ<ä uÀs¡T¶\
<äèwæøº Ï düeTs¡eú +‘·+>± rdüTø¬ fi¯flø£b˛e&É+ ‘Ó\+>±D≤ yê<äT\ n_ÛÁbÕj·÷ìøÏ ø±s¡D+
ø±e#·TÃ.
>√<ëe] q~ |üØyêVü≤ø£ ÁbÕ+‘êìøÏ dü+ã+~Û+∫ lsê+kÕ>∑sY ÁbÕC…≈£îº
düeTT<ëj·T+˝À uÛ≤>∑yÓTÆq mHéÄsYmdt|æ 1e <äX¯, mdtÄsYmdt|æ 2e <äX¯ eT]j·TT
es¡<ä ø±\Te |ü<∏äø±\ e\¢ ~>∑TekÕúsTTøÏ ˙s¡T sêe&É+ ˝Ò<äH˚~ ‘Ó\+>±D≤ yê]
eTs√ |òæsê´<äT. yêdüÔey˚TeT+fÒ mdtÄsYmdtdæ 1e<äX¯ Äj·Tø£≥Tº ∫e] uÛÑ÷eTT\≈£î,
mdtÄsYmdtdæ 2˝À uÛ≤>∑yÓTÆq ~>∑Te e÷H˚s¡T &Ü´+≈£î ˙s¡T sêe&É+ ˝Ò<äT. Á|ü<ÛëqyÓTÆq
ø±ø£rj·T ø±\Te ˙{Ï düs¡|òüsê kÕeTs¡ú´+ ‘·–Z+~. lsê+kÕ>∑sY &Ü´+˝À |üP&çø£
ô|]–+~. es¡<ä ø±\Te Ç+ø± |üP]Ôø±H˚ ˝Ò<äT. >∑]wüº Á|üjÓ÷»Hê\T bı+<ä&ÜìøÏ
nqT>∑TD+>± lsê+kÕ>∑sY ÁbÕC…≈£îºqT s¡÷bı+~+#ê*‡ e⁄+<äì πø+Á<ä »\dü+|òüT+
e÷J n<Ûä´≈£åî&ÉT n_ÛÁbÕj·T|ü&Ü¶s¡T. lsê+kÕ>∑sY øÏ+<ä ø=ìï |ü+|æ+>¥ |ü<∏äø±\qT
eT+ps¡T #˚j·T&É+ e\¢ ≈£L&Ü |ü]dæú‹ eT]+‘· ø°åDÏdüTÔqï~. á $wüj·TyÓTÆ
‘Ó\+>±D≤yê<äT\ |òæsê´<äT dü¬s’+<˚. nsTT‘˚ yê{ÏøÏ düTfi¯óyÓ’q |ü]cÕÿs¡y˚TMT ˝Ò<äT.
‘·≈£îÿe ˙{Ïì yê&ÉT≈£îH˚ Äs¡T‘·&ç |ü+≥\kÕ>∑TqT Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+ <ë«sê á ˙{Ï
düeTdü´≈£î ø=+‘· |ü]cÕÿs¡+ \_Û+#·e#·TÃ. ø±ø£rj·T ø±\Te ˙{Ïdüs¡|òüsê kÕeTsêú´ìï
yÓ+≥H˚ |ü⁄qs¡T<ä∆]+#ê*.
dæ+>∑÷s¡T`|òTü Hé|Pü sY`ìC≤+ kÕ>∑sY eédü˝ú À ˙{Ï düs|¡ süò ê dü]>± ˝Ò<Hä ~˚ ‘Ó\+>±D≤
yê<äT\ eTs√ |òæsê´<äT. bÕ‘· ìC≤+kÕ>∑sY ]»sê«j·TsY˝À |üP&çø£ uÛ≤Ø>± ù|s¡T≈£î
b˛sTT+~. dæ+>∑÷s¡T ÁbÕC…≈£îºqT Á|ü<Ûëq+>± á ˙{Ï düs¡|òüsê eédüú≈£î ‘√&ÉŒ&˚+<äTπø
ì]à+#ês¡T. ôV’≤<äsêu≤<é q>∑sêìøÏ Á‘ê>∑128 T˙{ÏøÏ, |ü]ÁX¯eT\ nedüsê\≈£î πøe\+ 4
{Ïm+dæ\ ˙{Ïì e÷Á‘·y˚T düs¡|òüsê #˚j·÷*‡ e⁄+~. nsTT‘˚ ø£ècÕí uÒdæHé˝À ñqï
ôV’≤<äsêu≤<é q>∑sêìøÏ dæ+>∑÷s¡T ÁbÕC…≈£îº˝Àì yÓTT‘·Ô+ »˝≤\qT ‘·s¡*düTÔHêïs¡T.
Á‘ê>∑T˙s¡T, |ü]ÁX¯eT\ $ìjÓ÷>∑+ ‘·≈£îÿe ø£qTø£ eTs¡*e#˚Ã ˙s¡T ø£èkÕíqT
yÓTs¡T>∑T|üs¡TdüTÔ+~. nsTT‘˚ |òüTHé|üPsY, ìC≤+kÕ>∑sY Äj·T≈£≥Tº <ës¡T¢ qwüºb˛‘·THêïs¡T.
n+<äTe\¢ á |òæsê´<äT Hê´j·TyÓTÆ+~>± ø£ì|æk˛Ô+~.
ôV’≤<äsêu≤<é q>∑sêìøÏ dæ+>∑÷s¡T C˝≤\≈£î ã<äT\T ø£ècÕíqB »˝≤\qT n<äq+>±
‘·s*¡ +#˚ ø±s¡´Áø£e÷ìï eT]+‘· y˚>e∑ +‘·+ #˚j÷· *. n+<äTe\¢ ‘Ó\+>±D≤ s¬ ‘’ T· \≈£î
ñ|üXe¯ Tq+ ø£\T>∑T‘·T+~.
‘Ó\+>±D≤ |”sƒ¡uÛÑ÷$TøÏ kÕ>∑T˙{Ï düs¡|òüsê¬ø’ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ >√<ëe]
q~ô|’ es¡Tdü>± uÛ≤Ø m‹Ôb˛‘·\ |ü<øä∏ ±\qT ‘·\ô|{Ï+º ~. ø=+<äsT¡ ‘Ó\+>±D≤ yê<äT\T
Ç~ eT+∫ #·s´¡ nì uÛ≤$düT+Ô &É>±, uÛ≤ØKs¡TÃ, ìs¡«Vü≤D uÛ÷Ñ eTT\‘√ ≈£L&çq Ç˝≤+{Ï
m‹Ôb˛‘·\ |ü<∏äø±\T Ä#·s¡D kÕ<Ûä´+ø±<äì m+<äs√ >∑T]ÔdüTÔHêïs¡T.
Ç˝≤+{Ï |ü<∏äø±\T kÕ+πø‹ø£+>± (ôV’≤Á&√˝≤õø£˝Ÿ) eT]j·TT Ä]úø£`kÕ+πø‹ø£
kÕ<Ûë´kÕ<Ûë´\T n$ neT\T≈£î nqTyÓ’qyê ø±<ë nH˚ $wüj·T+ dü+<˚Vü‰düŒ<ä+.
n+<äTe\¢ á m‹Ôb˛‘·\ |ü<øä∏ ±\qT C≤Á>∑‘>Ô· ± |ü]o*+#ê*‡q nedüse¡ TT+~. á
m‹Ôb˛‘·\ |ü<∏äø±\≈£î Á|ü‘êé÷ïj·T+>± ÁbÕDVæ≤‘· dü+>∑e÷ìøÏ ~>∑Teq es¡Tdü>±
‘·≈£îÿe kÕeTs¡ú´+‘√ u≤´πsJ\T ì]à+#ê\ì ‘Ó\+>±D≤ yê<äT\T dü÷∫düTÔHêïs¡T. á
u≤´πsJ\ e\¢ ø=+‘·y˚Ts¡ ø±\Te\ <ë«sê ˙{Ï düs¡|òüsê #˚j·T&ÜìøÏ, ø=ìï ‘·≈£îÿe
kÕúsTT kÕúìø£ m‹Ôb˛‘·\ |ü<øä∏ ±\qT #˚|≥ ü &º ÜìøÏ M\e⁄‘·T+~. ‘Ó\+>±D≤ yê<äT\
á dü÷#·qqT ~>∑Te ÁbÕ+‘ê\ yê]øÏ y˚T\T ø£*+Z #˚ Ø‹˝À neT\T #˚jT· &ÜìøÏ >∑\
neø±XÊ\qT ≈£îå Dí+>± n<Û´ä j·Tq+ #˚j÷· *.
sêj·T\d”eT˝À uÛÑj·÷+<√fi¯q\T
sêj·T\d”eT ‘·$Tfi¯Hê&ÉT˝À ùd<ë´ìøÏ 500 {Ïm+dæ\ ø£ècÕí »˝≤\ $ìjÓ÷>±ì¬ø’
1951˝À ø£ècÕí ` ô|HêïsY ÁbÕC…≈£îº\qT s¡÷bı+~+#ês¡ì sêj·T\d”eT≈£î #Ó+~q
Á|ü‹ì<ÛäT\T >∑Ts¡TÔ#˚XÊs¡T. ‘Ó\T>∑T >∑+>∑129ø±\Te\ <ë«sê kÕ>∑T˙{Ï düs¡|òüsê ø=ìï
<äXÊu≤›\ ‘·sT¡ yê‘· bÕøÏøå +£ >± neT\Te⁄‘√+~. sêCÀ*ã+&É ˙{Ï eT[fl+|ü⁄ ≈£L&Ü
ø£èkÕí`ô|HêïsY ÁbÕC…≈£îº\˝À uÛ≤>∑y˚T. Ç$>±ø£ es¡<ä˙s¡T m≈£îÿe>± e∫Ãq|ü⁄&ÉT 30
s√E˝À¢ lXË\’ + ]»sê«j·TsY qT+&ç 112 {Ïm+dæ\ ˙{Ïì ‘·s*¡ +#·e\dæ e⁄+~.
Ç+<äT≈£î >±qT b˛‹¬s&çb¶ Õ&ÉT s¬ >∑T´˝Ò≥sY kÕeTs¡´ú + 44000 ≈£L´ôd≈£îÿ\ ˙{Ï düs|¡ süò ê≈£î
nqTyÓ’+~>± e⁄+&Ü*. ø±>± nedüsê\≈£î $T+∫ b˛‹¬s&ç¶bÕ&ÉT bÕ+&é ¬s>∑T´˝Ò≥sY
kÕeTsêú´ìï ô|+#ês¡H˚ n_ÛÁbÕj·÷\T düs¬ q’ $ ø±<äì yê{Ï˝À ì»+˝Ò<ìä sêj·T\d”eT
Á|ü‹ì<ÛTä \T ‘Ó*bÕs¡T. sêj·T\d”eT≈£î 500 {Ïm+dæ\ ˙{Ï eT[fl+|ü⁄q≈£î ñ<˚•› +∫q
ø£ècÕí`ô|HêïsY |ü<∏äø£+ ã#êe‘Y Á{ÏãT´q˝Ÿ (¬ø&ÉãT¢´&ç7)≈£î nyês¡T¶ nqT>∑TDyÓTÆ+~
ø±<äT. Á{ÏãT´q˝Ÿ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ≈£î πø{≤sTT+∫q ø£ècÕí »˝≤\ yê{≤ 800 {Ïm+.dæ\T
(11 {Ïm+dæ\T |ü⁄qs¡T‘·Œ‹Ô) ø£&É|ü`ø£s¡÷ï\T ø±\Te<ë«sê ø=+‘· ø£ècÕí »˝≤\
yê&Éø£+‘√ u≤≥T, lXË’\+ ≈£L&çø±\Te≈£î 19 {Ïm+dæ\ ìø£s¡ »˝≤\ πø{≤sTT+|ü⁄
e⁄+~. ø£ècÕí $T>∑T\T »˝≤\T $ìjÓ÷–+#·T≈£îH˚ ªùd«#·Ãµ¤ qT Á{ÏãT´q˝Ÿ Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ≈î£
Ç∫Ãq+<äTq Ä]úø£`kÕ+πø‹ø£ kÕ<Ûë´kÕ<Ûë´\T, –≥Tºu≤≥T ‘·~‘·s¡ n+XÊ\qT
|ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüTø√≈£î+&Ü uÛ≤Ø ô|≥Tºã&ÉT\‘√ $T>∑T\T »˝≤\ Ä<Ûës¡+>± uÛ≤Ø
m‹Ôb˛‘·\ |ü<øä∏ ±\qT ‘·\ô|{≤ºsT¡ . nB>±ø£ m>∑Te sêÁcÕº\˝À ø£ècÕí »˝≤\ $ìjÓ÷>∑+
ô|]π>ø=B› ~>∑Te≈£î e#˚Ã˙s¡T ‘·–bZ ˛‘·T+~. n|ü &ÉT $T>∑T\T »˝≤\T $T>∑\ø£b˛e#·TÃ.
30 s√E˝À¢q÷ 112 {Ïm+dæ\ ˙{Ï düs¡|òüsêqT düeT]ú+#˚ |üÁ‘ê\qT yês¡T
düeT]Œ+#·˝Ò<äT. n+<äTe\¢ sêj·T\d”eT Á|ü»\T uÛÑj·÷+<√fi¯q\T bıs¡bÕ≥T
ne>±Vü≤q‘√ ≈£L&çq$.
nsTT‘˚ Á|üdüTÔ‘·eTTqï ˙{Ï düs¡|òüsê ø±\Te\ ìs¡«Vü≤D n‘·´+‘· n<Ûë«qï+>± ñ
+<äì sêj·T\d”eT Á|ü»\T yÓ*¢&ç+∫q uÛÑj·÷+<√fi¯q\T Hê´j·TyÓTÆqy˚. ø±\Te\qT
düÁø£eT+>± ìs¡«Væ≤+#·&É+ nedüs¡+. sêj·T\d”eT˝À >=≥º|ü⁄ u≤e⁄\øÏ+<ä ùd<ä´+
n~Ûø+£ . ø±\Te\ ˙{Ïdsü |¡ süò ê kÕeTsêú´ìï yÓTs¡T>∑T|üs#¡ ≥ ˚ |ü &ÉT >∑#T· Ã y˚jT· qedüs+¡
˝Ò < ä T . m+<ä T ø£ + fÒ uÛ Ñ ÷ >∑ s ¡ “ ¤ » \ eT≥º + ô|]– uÀs¡ ¢ ˝ À ˙s¡ T sêyê\+fÒ
>∑#·TÃy˚j·T≈£L&É<äT. ø±\Te\≈£î >∑#·TÃy˚ùdÔ uÛÑ÷>∑s¡“¤ ˙{Ï eT≥º+ ‘·–Z, uÀs¡¢˝À ˙s¡T
‘· > ∑ T Z ‘ · T +~. BìøÏ ã<ä T \T ø±\Te\qT e´s¡ ú | ü < ësêú \ T ˝Ò ≈ £ î +&Ü X¯ ó ÁuÛ Ñ +
#˚jT· &É+,ìsêàD≤\qT |ü{wÏ +ºü #˚jT· &É+ e\¢ 130˙s¡T ìs¡+‘·sêj·T+>± bı˝≤\≈£î düs| ¡ süò ê
ne⁄‘·T+~. Ç+<äT≈£î düeT‘·T\ýÓ’K] nedüs¡+.
ø√kÕÔ Ä+Á<ÛTä \ Ä+<√fi¯q\T
ø£ècÕí &Ó˝≤º eédüú≈£î πø{≤sTT+∫q 181 {Ïm+dæ\ ˙{Ï˝À 20 {Ïm+dæ\qT
‘Ó\+>±D≤˝Àì ;e÷ ÁbÕC…≈£îº\≈£î eT[fl+#ês¡ì ø√kÕÔÄ+Á<Ûä Á|ü»\T ø£$T{Ï <äèwæºøÏ
‘Ó#êÃs¡T. n<˚ $<Ûä+>± HÓ\÷¢s¡T≈£î »]|æq πø{≤sTT+|ü⁄\qT ‘·–Z+∫ ‘Ó\+>±D≤˝Àì
psê\ ÁbÕC…≈£îº\≈£î ø£ècÕí »˝≤\qT πø{≤sTT+#ês¡ì yês¡T |òæsê´<äT #˚XÊs¡T.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº+ @s¡Œ&Ü¶πø psê\ ÁbÕC…≈£îº\qT ‘·\ô|{≤ºs¡T. ã#êe‘Y Á{ÏãT´q˝Ÿ
ø£ècÕí &Ó˝≤º\≈£î 181 {Ïm+dæ\T dü]b˛‘êj·Tì #Ó|Œæ q Á{ÏãT´q˝Ÿ sêÁcÕºìøÏ #·≥ãº <ä+∆ >±
ø£≥Tºã&ç ñ+&˚$<Ûä+>± ø£ècÕí »˝≤\qT πø{≤sTT+∫+~. Á|üdüTÔ‘·+ ø£ècÕí &Ó˝≤º˝À 181
{Ïm+dæ\ ø£+fÒ n~Ûø+£ >± ˙{Ï yê&Éø+£ »s¡T>∑T‘·Tqï~. psê\ ÁbÕC…≈î£ qº T Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ
sêÁwüº+ @s¡Œ&Ü¶πø #˚|ü{≤ºs¡T. nsTT‘˚ ‘=\T‘· eTTqT|ü{Ï ôV’≤<äsêu≤<é dü+kÕúq+˝À
m>∑Te ø£ècÕí ÁbÕC…≈£îº ÁøÏ+<ä psê\≈£î Äj·Tø£≥Tº Á|ü‹bÕ<äq e⁄+~.sêÁcÕº |ü⁄qsY
eéd”úø£s¡D »]–q|ü⁄&ÉT m>∑Te ø£ècÕí ÁbÕC…≈£îº ø£sêï≥ø£ |ü]~Û˝ÀøÏ yÓ[flq+<äTq
ã#êe‘Y Á{ÏãT´q˝Ÿ psê\ ÁbÕC…≈î£ \º ≈£î øπ {≤sTT+|ü⁄\T »]|æ+~. nsTT‘˚ ‘·T~ ñ
‘·TsÔ T¡ «\˝À #·≥ãº <ä∆ ø£≥Tºu≤≥T≈£î e]Ô+#˚˝≤ ñ‘·sÔ T¡ «*e«˝Ò<Tä . n+<äTe\¢ á $wüjT· yÓTÆ
sêj·T\d”eT yê]$ πøe\+ nb˛Vü≤˝Ò. lXË’\+ ≈£î&çø±\TeqT 11 {Ïm+dæ\
|ü⁄qs¡T‘·Œ‹Ô »˝≤\T, 8 {Ïm+dæ\T ¬ødæ¬øHê˝Ÿ øÏ+<ä Ä<ë #˚dæq »˝≤\qT ø£*|æ
yÓTT‘·+Ô 19 {Ïm+dæ\T ìø£s¡ »˝≤\Tπø{≤sTT+|ü⁄˝À 1981˝À nqTeT‹ Ç#êÃs¡ì
nsTT‘˚ áHê{Ïø° mdtÄsY_dæ |üqT\T |üP]Ô #˚j·T˝Ò<äì ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä,sêj·T\d”eT
Á|ü‹ì<ÛTä \T |òsæ ê´<äT #˚XÊs¡T. nsTT‘˚ Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ Á|üuTÑÛ ‘·«+ mHéÄsY_dæøÏ øπ {≤sTT+∫q
19 {Ïm+dæ\ ìø£s¡ »˝≤\qT, #ÓHï’Ó q>∑sêìøÏ øπ {≤sTT+∫q 15 {Ïm+dæ\ eT+∫˙{Ïì,
$T>∑T\T »˝≤\ Ä<Ûës¡+>± ‘·\ô|{Ïºq ‘Ó\T>∑T>∑+>∑ ÁbÕC…≈£îº ø±\Te\‘√ u≤≥T
nqTdü+<Ûëì+∫+~. n+<äTe\¢ á $wüjT· yÓTÆ yÓ*ãT∫Ãq uÛj Ñ ÷· +<√fi¯q\T ªnb˛Vü≤˝Òµ.
mdtÄsYmdt|æ düeTT<ëj·T+ es¡<øä ±\Te\ <ë«sê >√<ëe] »˝≤\˙ï nø£ÿ&ç es¡≈î£
n˙ï yê&ÉT≈£î+fÒ øÏ+~øÏ ˙s¡T sê<äì ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä Á|ü‹ì<ÛäT\T Ä+<√fi¯q e´ø£Ô+
#˚XÊs¡T. nsTT‘˚ >∑+>∑, ÁbÕDVæ≤‘·, X¯ã], 131Ç+Á<ëe‹ q<äT\ qT+&ç >√<ëe] e∫Ã
#π̊s ˙{Ï‘√ ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä nedüsê\T rs¡T‘êsTT. yê] uÛÑj·÷+<√fi¯q\≈£î ÄkÕÿs¡+
˝Ò<äT.
nsTT‘˚ >√<ëe] q~ô|’ m>∑Te uÛ≤>∑+˝À ‘Ó\+>±D≤ÁbÕ+‘·+˝À ‘·\ô|{Ïqº uÛ≤Ø
m‹Ôb˛‘·\ |ü<∏äø±\e\¢ ~>∑Teq >√<ëe] q~ m+&çb˛‘·T+<äH˚ ø√kÕÔ Ä+Á<ÛäT\
uÛÑj·÷+<√fi¯q\T |ü]o\Hês¡ΩyÓTÆq$. es¡<ä˙s¡T Ç+ø± ek˛Ô+<äì n+#·Hê y˚dæHê,
‘·≈î£ ÿe kÕúsTT˝À ÁøÏ+~øÏ edüTqÔ ï ˙s¡T ‘·–bZ ˛‘·Tqï~. uÛ≤Ø Ks¡TÃ‘√ ≈£L&çq m‹Ôb˛‘·\
|ü<∏äø±\qT #˚|ü≥º&É+ dü]ø±<äì Ä#·s¡D kÕ<Ûä´+ø±<äì ‘Ó\+>±D≤ yê]˝À #ê˝≤
eT+~ uÛ≤$düTÔHêïs¡T. n+<äTe\¢ ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä õ˝≤¢\ yê] uÛÑj·÷+<√fi¯q\T
ì»y˚T.ø£qTø£ Bìô|’ ≈£åîDí+>± |ü]o\q »s¡bÕ*.
>√<ëe] &Ó˝≤º≈£î ˙{Ï ì\« eT<ä›‘·T nedüs¡eTì ø√kÕÔ Ä+Á<ÛäT\ n_ÛÁbÕj·T+.
ø£ècÕí, >√<ëe] &Ó˝≤º\T uÛ≤s¡‘·<˚X¯ ª<ÛëHê´>±sê\Tµ. n+<äTe\¢ C≤rj·T nedüsê\
<äècÕº´ á &Ó˝≤º\qT |ü]s¡øÏå+#ê*. n+<äTe\¢ ˙{Ï düs¡|òüsêqT yÓTs¡T>∑T |üs¡#·&ÜìøÏ
ì\« kÕeTs¡<´ä∏ + eT<ä‘› T· nedüs+¡ . ø±q Ç∫Ã+|ü*¢ eT]j·TT #·rdÔ |t Tüò &é˝À Ç+Á<ëe‹
q~ô|’ >∑‘+· ˝À ‘·\ô|{Ïqº »\$<äT´‘Y øπ +Á<ë\T n≥M, |üsêés¡D nqTeT‘·T\T
sêø£ neT\Tø±˝Ò<äT. b˛\es¡+ ø=+#Ó+ ñ|üX¯eTq+ ø£*ZdüTÔ+~. Ä ÁbÕC…≈£îºqT
|üP]Ô#˚j·÷*. Bìô|’ ø√kÕÔ Ä+Á<ÛäT\ uÛÑj·÷+<√fi¯q˝À¢ ì»eTTqï≥T¢ ø£ì|æk˛Ô+~.
‘=\T‘· nqT≈£îqï≥T¢ b˛\es¡+ ÁbÕC…≈£îº\T ìsêàD≤ìï |üP]Ô #˚j·÷*. eTT+|ü⁄q≈£î
>∑Ts¡jT˚ ´ ìsê«dæ‘T· \ ≈£î≥T+u≤\≈£î |ü⁄qsêyêdü+ |ü⁄qs¡«dü‹, JeH√bÕ~Û ø£*Œ+#ê*.
Hê>±s¡T®q kÕ>∑sY‘√ düVü‰ ‘·eT ˙{ÏbÕs¡T<ä\ eédüú\T n‘·´+‘· n<Ûë«qï+>±
e⁄Hêïj·Tì ø√kÕÔ Ä+Á<ÛÁä |ü‹ì<ÛTä \T ‘Ó*j·TCÒXÊs¡T. ø±\Te\ ìs¡«Vü≤D dü]>± e⁄+fÒH˚
ø±\Te\ <ë«sê ùd<ä´|ü⁄˙{Ï düs¡|òüsê kÕeTs¡ú´+ Ä<Ûës¡|ü&ç e⁄+~. n+<äTe\¢
nìïø±\Te\ eédüú\qT yÓTs¡T>∑T|üs¡#ê*.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝Àì 3 ÁbÕ+‘ê\˝À Á|üdüTÔ‘· ˙s¡T/ ˙{Ï düs¡|òüsê≈£î dü+ã+~Û+∫q
düeTdü´\qT »˝≤\qT düeT+>± $ìjÓ÷–+#·Tø√e&ÜìøÏ M\T>± M˝…q’ #√≥¢ dü‘«· s¡yT˚
Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·>∑T#·s¡´\T rdüTø√yê\ì ø£$T{° uÛ≤$düTÔqï~. ˙s¡T eT]j·TT ˙{ÏbÕs¡T<ä\
132
eqs¡T\ düeT$ìjÓ÷>±ìøÏ ‘·>T∑ ô|≥Tºã&ÉT\T ô|{Ïº n_Ûeè~∆ #˚j÷· *.
sêÁwüº+˝À ˙s¡T eT]j·TT ˙{ÏbÕs¡T<ä\ eqs¡T\ $wüj·TyÓTÆ ø£$T{° ≈£åîDí+>±
|ü]o*+∫+~. eékÕú|sü ¡ dü+düÿs¡D\T #˚|≥ ü &º +É <ë«sê düeTdü´\qT |ü]wüÿ]+#·&+É
m+‘√ eTTK´+.
˙{Ï ìs¡«Vü≤D dü+düú ˝Ò<ë uÀs¡T¶
>∑‘êqTuÛyÑ ê\qT ã{Ïº sêÁwü+º ˝À ø£ècÕí`>√<ëe] ‘·~‘·s¡ qB |üByêVü≤ø£ ÁbÕ+‘ê\T
|üs´¡ y˚øDå£ ≈£î #·≥ãº <ä∆ n~Ûø±sê\‘√ kÕ+πø‹ø£ ˙{Ï ìs¡«Vü≤D dü+düqú T y˚sêŒ≥T #˚jT· &É+
n_Û\wüD°j·T+. á dü+düú sêÁwüº+˝Àì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\≈£î ˙{Ïì |ü+|æD° #˚j·T&É+,
ÁbÕC…≈î£ \º s¡÷|üø\£ Œq, yê{ÏøÏ düeT+>± ã&Ó{® Ÿ ì<ÛTä \ øπ {≤sTT+|ü⁄, e+{Ï u≤<Û´ä ‘·\qT
ìs¡«Væ≤düTÔ+~. #˚|ü\T, s=j·T´\ ô|+|üø±ìøÏ ‘·–q ˙{Ï düs¡|òüsê nj˚T´˝≤ á dü+düú
$<ÛTä \T ìs¡«Væ≤düT+Ô ~. ˙{Ï\uÛ´Ñ ‘·, ˙{Ï øπ {≤sTT+|ü⁄\T eT]j·TT $&ÉT<ä\, ˙{Ï bÕs¡T<ä\
ÁbÕC…≈£îº\≈£î nqTj·÷j·TT\T, eT]j·TT |üs¡ý˚ø£åD≈£î dü+ã+~Û+∫q kÕ+πø‹ø£
j·÷»e÷q´ düeTdü´\qT á dü+düú |ü]o*düTÔ+~. sêÁwüº+˝Àì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\eT<Ûä´
˙{Ï |ü+|æDø° Ï dü+ã+~Û+∫q ‘·˝‹… qÔ $uÛ<Ò ë\T, $yê<ë\ #·]Á‘·qT |ü]o*ùdÔ yÓTT‘·+Ô
sêÁcÕºìøÏ ãèVü≤‘·sÔ ¡ Á|üD≤[ø£qT s¡÷bı+~+#·&+É , ˙{Ïì, kÕ>∑T˙{Ï eqs¡T\qT >∑]wü+º >±
$ìjÓ÷–+#·Tø√e&ÜìøÏ ÁbÕ+rj·T ãèVü≤‘·sÔ ¡ Á|üD≤[ø£\qT s¡÷bı+~+#·&+É ˙{Ï
ìs¡«Vü≤D dü+düú Á|ü<Ûëq $~Û>± e⁄+≥T+~. ˙{Ï j·÷»e÷q´ dü+düú #˚dæq dæbòÕs¡T‡
‘˚\H˚ kÕ<Ûës¡D+>± bÕ{Ï+#ê*‡ e⁄+≥T+~. n˝≤+{Ï dæbÕs¡T‡\qT ÄyÓ÷~+#·ø£
b˛e&ÜìøÏ ã\yÓTÆq ø±s¡D≤\T+fÒ ‘·|üŒ Á|üuÛÑT‘·«+ Ä dæbòÕs¡T‡\qT n+^ø£]+#ê*.
n˝≤+{Ï dü+<äsê“¤\˝À Ä dæbòÕs¡T‡\qT Á|üuÛÑT‘·«+ ˙{Ïj·÷»e÷q´ dü+düú≈£î
|üq:|ü]o\q¬ø’ |ü+|üe#·TÃ. neT\T˝À e⁄qï kÕ+Á|ü<ëj·T\T |ü<ä∆‘·T\ y˚Ts¡≈£î dü+düú
yê]¸ø£ ìy˚~ø£qT sêÁwüº XÊdüqdüuÛÑ˝À Á|üy˚X¯ô|{≤º*.
uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+˝À n<äq|ü⁄ ø±s¡´<ä]Ù ôVA<ë˝À |üì#˚ùd ˙{Ïj·÷»e÷q´
ì|ü⁄DT&çì &ç|üP´fÒwüHéô|’ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ á ˙{Ï j·÷»e÷q´ dü+düú #Ó’s¡àHé>±
ìj·T$T+#ê*. (πø+Á<ä »\dü+|òüT+˝À ¬s+&√kÕúq+˝À ˝Ò<ë Ä düe÷qkÕúsTT˝À
e⁄qïyês¡T) nsTT‘˚ Ä ì|ü⁄DT&ÉT sêÁcÕºìøÏ #Ó+~q e´øÏÔ ø±sê<äT. Ç<ä›s¡T kÕ+πø‹ø£
düuÛÑT´\qT ≈£L&Ü ìj·T$T+#ê*. yê]˝À 133 ˇø£s¡T ø£ècÕí uÒdæHé, ø£èwüí≈£î ~>∑Teq
|üØyêVü≤ø£ ÁbÕ+‘· düeTdü´\qT, eTs=ø£s¡T >√<ëe] uÒdæHé eT]j·TT >√<ëe]øÏ ñ
‘·Ôsêq |üØyêVü≤ø£ ÁbÕ+‘· düeTdü´\qT |ü]o*kÕÔs¡T. bÕ\q, ô|ò’HêHé‡, |üsêés¡D
n+XÊ\ |ü]o\q≈£î eTs√ eTT>∑TsZ T¡ düuTÑÛ ´\qT ìj·T$T+#ê*. ‘Ó\+>±D≤ qT+&ç
Ç<ä›s¡T, ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä qT+&ç Ç<ä›s¡T sêj·T\d”eT qT+&ç ˇø£]ì á dü+düú 5 düuÛÑ´
kÕúHê\≈£î s=fÒwHü é |ü<‹∆ä ˝À ìj·T$T+#ê*. Ç˝≤+{Ï Á|üj÷Ó »Hê\T, nedüsê\ø√düyT˚
<˚X¯+˝À uÛ≤Áø±._.j·÷dt y˚TH˚CŸyÓT+{Ÿ uÀs¡T¶, ‘·T+>∑uÛÑÁ<ä uÀs¡T¶, qs¡à<ë yê´©
ø±s=ŒπswüHé, ÁãVü≤à|ü⁄Á‘· uÀs¡T¶, uÒ{≤«q~ uÀs¡T¶ e+{Ï mH√ï #·{ºã<ä∆ uÀs¡T¶\qT
ìj·T$T+#ês¡T.
Ç‘·s¡ <˚XÊ˝À¢ ≈£L&Ü Ç˝≤+{Ï uÀs¡T\¶ THêïsTT. nyÓT]ø±˝À f…HïÓ d” yê´© n<∏ë]{°,
ÄÁùdº*j·÷˝À eTTÁπs` &Ü]¢+>¥ n<∏ë]{° e+{Ï$ n+‘·sêÁwüº ˙{Ï ìs¡«Vü≤D, ÁbÕC…≈£îº
Á|üD≤[ø£\ ‘·j÷· Ø, ìsêàD+ ˙s¡T, $<äT´‘Y eédü\ú ìs¡«Vü≤D e+{Ï mH√ï u≤<Û´ä ‘·\qT
á uÀs¡T¶\T ìs¡«Væ≤düTÔHêïsTT.
Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D≤ sêÁwüº+ @sêŒ≥T #˚ùdÔ sêÁcÕº\ |ü⁄qsYeéd”úø£s¡D˝À á uÀs¡T¶
n+‘·sê“¤>∑ eTe⁄‘·T+~. uÛ≤Áø±_j·÷dt uÀs¡T¶, ‘·T+>∑uÛÑÁ<ë uÀs¡T¶ e˝… |üì#˚düTÔ+~.
˙{Ï bÕs¡T<ä\ / ˙{Ï eqs¡T\ n_Ûeè~∆ dü+düú ˝Ò<ë ø±s=ŒπswüHé
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêÁcÕºìøÏ ã\yÓTqÆ ˙{ÏbÕs¡T<ä\ »\eqs¡T\ n_Ûeè~∆ dü+düqú T @sêŒ≥T
#˚ùd $<Ûä+>± eékÕú|üs¡yÓTÆq Á|ü<Ûëqe÷s¡TŒ #˚j·÷\ì ø£$T{° dü÷∫düTÔqï~. á
n+XÊìøÏ dü+ã+~Û+∫ 1956 ø£+ô|˙\ #·≥º+ øÏ+<ä @sêŒf…Æq Á|üdüTÔ‘· Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ
sêÁwüº ˙{ÏbÕs¡T<ä\ n_Ûeè~∆ dü+düú (yÓTyÓ÷sê+&É+ eT]j·TT Ä]ºø£˝Ÿ‡ nk˛dæj˚TwüHé)
ìã+<Ûäq\qT ø£$T{° C≤Á>∑‘·Ô>± n<Ûä´j·Tq+ #˚dæ+~. Bìì ÁbÕ‹|ü~ø£>± #˚düT≈£îì
á ÁøÏ+~ e÷s¡TŒ\T #˚j÷· \ì ø£$T{° dü÷∫düTqÔ ï~.
ø±s=ŒπswüHé $<ÛäT\T : Á|üC≤s√>∑´+, bÕ]ÁXÊ$Tø£ nedüsê\≈£î dü+ã+~Û+∫q
˙{ÏbÕs¡T<ä\ kÕeTs¡ú´+ ô|+|ü⁄<ä\≈£î M\T>± ˙{ÏbÕs¡T<ä\ kÕeTs¡ú´+, dü+ã+~Û‘·
|üqT\ ìs¡«Vü≤D≈£î $<ÛäT\T Ç|üŒ{Ïπø e⁄HêïsTT. nsTT‘˚ eÁø£uÛ≤cÕ´\≈£î M\T˝Ò≈£î+&Ü
uÛÑ÷>∑s¡“¤»˝≤\T, kÕúìø£ nedüsê\≈£î ˙{Ï 134
düs¡|òüsê, yêq˙{Ï ì\«, yê≥sYôw&é Ä
ìs¡«Vü≤D, }≥ #Ós¡Te⁄\T, #Ós¡Te⁄\T |ü⁄qs¡T<ä∆s¡D e+{Ïyê{Ïì kÕúìø£ dü+düú\T,
|ü+#êsTTr\T, dü«#·Ã¤+<ädü+düú\ <ë«sê #˚sTT+#·&É+ ø√dü+ yê{Ïì ì]∆wüº+>±
Á|ükÕÔ$+#ê*. ñ|ü]‘·\ »˝≤\ ìs¡«Vü≤D, uÛÑ÷>∑s¡“¤ »˝≤\ HêD´‘· |ü]s¡ø£åDqT sêÁwüº
˙{Ï ø±\Twü´ eT+&É*‘√ ø£*dæ yê{Ï yÓTs¡T>∑T ˝Ò<ë neT\T #·s¡´\qT dü÷∫+#·&É+
e+{Ï n+XÊ\qT ≈£L&Ü ì]›wüº+>± ù|s=ÿHê*. á ø±s=ŒπswüHé nìï ÁbÕC…≈£îº\qT
neT\T #˚dTü +Ô ~. ˙{ÏbÕs¡T<ä\, kÕúìø£ Á|ü»\ nedüsê\T |ü]ÁX¯eT\ $ìjÓ÷>±ìøÏ
˙{Ï düs¡|òüsê e+{Ï n+XÊ\≈£î dü+ã+~Û+∫ á dü+düú Á|üuÛÑT‘·« neT\T $uÛ≤>∑+>±
eéVü≤]düTÔ+~.
dü+düú &Ó’¬sø£ºs¡¢ uÀs¡T¶ dü«s¡÷|ü+
á dü+düú≈£î ˇø£ #ÛÓ’s¡àHé, y˚TH˚õ+>¥ &Ó’¬sø£ºsY ¬s+&ÉT ˝Ò<ë eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\≈£î
ÁbÕ‹ì<Ûä´+ eVæ≤+#˚ Ç<ä›s¡T ˝Ò<ë eTT>∑TZs¡T &Ó’¬sø£ºs¡T¢, ˇø£ &Ó’¬sø£ºsY`ô|ò’HêHé‡, eTs√
&Ó’¬sø£ºsY (|ü]bÕ\q), Ç+ø√ &Ó’¬sø£ºsY (uÛÑ÷>∑s¡“¤»˝≤\T), ˙{Ï ø±\Twü´+, ˙{Ï HêD´‘·
|ü]o\q≈£î eTs√ &Ó’¬sø£ºsY ñ+&Ü*. M]‘√u≤≥T ˙{ÏbÕs¡T<ä\ / »\eqs¡T\≈£î
dü+ã+~Û+∫q uÛÑ÷>∑s¡“¤ »˝≤\T, ˙{Ï HêD´‘· yÓTT<ä˝…’q n+XÊ\ô|’ $wüj·T |ü]C≤„q+
>∑\ ì|ü⁄DT\ ø=+<ä]ì bÕsYfº +Æ… ˝Ò<ë |üP]Ôø±\+ |üì#˚ùd &Ós¬’ ø£sº T¡ >¢ ± ìj·T$T+#ê*.
˙{Ï $ìjÓ÷>∑<ës¡T¢, HÓ’|ü⁄D´ dü+düú\≈£î #Ó+~q ø=+<ä]ì ≈£L&Ü á ø±s=ŒπswüHé˝À
&Ó’¬sø£ºs¡T¢>± rdæø√yê*. |üP]Ôø±\+ |üì#˚ùd ˇπø #ÛÓ’s¡àHé, y˚TH˚õ+>¥ &Ó’¬sø£ºsYqT
ìj·T$T+#ê\H˚<˚ ø£$T{° n_ÛeT‘·yÓTÆq|üŒ{Ïø° nedüs¡yÓTÆ‘˚ Á|üãT‘·« Á|ü<Ûëq ø±s¡´<ä]Ù
á ø±s=ŒπswüH≈é î£ mø˘‡ n|òwæ j æ ÷Ó #Ûs’Ó à¡ Hé>± ñ+≥÷, |üP]Ôø±\+ |üì#˚ùd eTs√ y˚TH˚õ+>¥
&Ós¬’ ø£sº qY T ìj·T$T+#·e#·TÃ. ˙{ÏbÕs¡T<ä\, ô|H’ò êHé‡, $<äT´‘Y, düØ«düT\≈£î dü+ã+~Û+∫q
yês¡T mø˘‡ n|òædæjÓ÷ &Ó’¬sø£ºs¡T¢>± ñ+&Ée#·TÃ. ˙{Ï bÕs¡T<ä\ $uÛ≤>∑+ qT+&˚ ÁbÕC…≈£îº
&Ó’¬sø£ºs¡¢qT ìj·T$T+#ê*. ø=fÒwüHé ÁbÕ‹|ü~ø£ô|’H˚ &Ó’¬sø£ºs¡¢ ìj·÷eTø£+ »s¡>±*. ˙{Ï
ìs¡«Vü≤D dü+dü≈ú î£ dü÷∫+∫q≥T¢>±H˚ á &Ós¬’ ø£sº T¡ ¢ sêÁwü+º ˝Àì 3 ÁbÕ+‘ê\≈£î ÁbÕ‹ì<∏´ä +
eVæ≤+#˚ $<ä+>± e⁄+&Ü*.
Á|üuÛÑT‘·« Á|ü<Ûëq ø±s¡´<ä]Ù Ä<Ûä«s¡´+˝Àì ø£$T{° dü+düú dæm+&ç/ y˚TH˚õ+>¥ &Ó’¬sø£ºs¡¢
ìj·÷eTø±\qT dæbòÕs¡T‡ #˚j·÷*.n+<äT˝À ˙{Ï ìs¡«Vü≤D dü+düú #ÛÓ’s¡àHé (πø+Á<ä »\
dü+|òTü + n~Ûø±]) dü+ã+<ÛXä ÊK\ ø±s¡´<äs135 T¡ Ù\T düuTÑÛ ´\T>± e⁄+{≤s¡T. nsTT‘˚ Á|üuTÑÛ ‘·«+
Ç+<äTø√dü+ eTs√ dü«‘·+Á‘· ø£$T{°ì ≈£L&Ü @sêŒ≥T #˚j·Te#·TÃ. n<˚ $<Ûä+>±
nedüs¡yÓTÆ‘˚ ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± / ˙{ÏbÕs¡T<ä\ ˙{Ï n_Ûeè~∆øÏ Á|ü‘˚´ø£ ø±s=ŒπswüHé\T
@sêŒ≥T #˚jT· e#·TÃ.
ì<ÛäT\T eT]j·TT ÁbÕC…≈£îº\≈£î ì<ÛäT\T Çe«&É+˝À düeTuÛ≤e+ bÕ{Ï+#·&É+
ÁbÕC…≈£îº\≈£î nedüs¡yÓTÆq ì<ÛäT\qT Á|üD≤[ø± dü+|òüT+ ÄyÓ÷~+∫q Á|üD≤[ø±
e´j·T+ qT+&˚ #˚j·÷*. n<˚ Á|ü<Ûëq eqs¡T.
Ç~>±ø£ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ πø{≤sTT+∫q ì<ÛäT\T, u≤+&É¢ <ë«sê ùdø£]+∫q ì<ÛäT\T
yÓTyÓ÷sê+&É+, Ä]ºø£˝Ÿ‡ Ä|òt nk˛dæj˚TwüHé (_), (6) Á|üø±s¡+ ø±s=ŒπswüHé ùdø£]+∫q
ì<ÛTä \T, ˙{Ï düs|¡ süò ê <ë«sê \_Û+#˚ Ä<ëj·T+ e+{Ï$ Ç‘·s¡ eqs¡T\T eT]ìï
ì<ÛäT\T nedüs¡yÓTÆ u≤+&ÉT¢ C≤Ø #˚j·Te\dæ eùdÔ yê{ÏøÏ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ >±´s¡+{°
e⁄+&Ü*. sêÁwüº+˝Àì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\˝À düeT‘·T\´ n_Ûeè~∆ »]π>˝≤ ì<ÛäT\
$ìjÓ÷>∑+ »]π>˝≤ Á|üuÛÑT‘·«+ C≤Á>∑‘·Ô eVæ≤+#ê*.
sêÁwüº+˝Àì 3 ÁbÕ+‘ê\ Á|üjÓ÷»Hê\qT <äèwæº˝À e⁄+#·T≈£îì ø±s=ŒπswüHé ‘·q
ã&Ó{® ŸqT s¡÷bı+~+#ê*. f…øïÏ ø£˝Ÿ y˚TH˚CŸyTÓ +{Ÿ uÀs¡T≈¶ î£ düeT]Œ+#ê*. Ä s¡+>±ìøÏ
yÓTT‘·Ô+>± πø{≤sTT+∫q ì<ÛäT\ |ü]~ÛøÏ ˝Àã&ç f…øÏïø£˝Ÿ y˚TH˚CŸyÓT+{Ÿ uÀs¡T¶ ÁbÕC…≈£îº\
yêØ, ÁbÕ+‘ê\yêØ u&Ó®{ŸqT ÄyÓ÷~düTÔ+~. nsTT‘˚ ã\yÓTÆq ø±s¡D≤\T+&˚ f…øÏïø£˝Ÿ
y˚TH˚CŸyÓT+{Ÿ uÀs¡T¶ dæbòÕs¡T‡\qT Á|üuÛÑT‘·«+ ÄyÓ÷~+#·C≤\<äT. Ä dæbòÕs¡T‡\qT |ü⁄q:
|ü]o\q #˚jT· e\dæq nedüsêìï, ø±s¡D≤\T ‘Ó*j·TCÒd÷ü Ô uÀs¡T≈¶ î£ ‹|æŒ |ü+|üe#·TÃ.
ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± @ y˚Ts¡≈£î ì<ÛäT*düTÔHêïs¡H˚ $wüj·T+ ã&Ó®{Ÿ˝À düŒwüº+>± ñ+&Ü*.
ø±s=ŒπswüHé kÕ<Ûës¡D+>± ˇø£ ÁbÕ+‘êìøÏ πø{≤sTT+∫q ì<ÛäT\qT eTs√ ÁbÕ+‘êìøÏ
πø{≤sTT+#·&É+ ˝Ò<ë eT[fl+#·&É+ #˚j·Tsê<äT. n˝≤ ì<ÛäT\ eT[fl+|ü⁄ n‘·édüs¡yÓTÆ‘˚
f…øÏïø£˝Ÿ y˚TH˚CŸyÓT+{Ÿ uÀs¡T¶ <ë«sê Á|üuÛÑT‘·« <äèwæºøÏ ‘˚yê*. f…øÏïø£˝Ÿ y˚TH˚CŸyÓT+{Ÿ
uÀs¡T¶ dü\Vü‰qT |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüT≈£îì ø±s=ŒπswüHé ì<ÛäT\qT düs¡T›u≤≥T #˚j·Te#·TÃ.
ì<ÛäT\T düeT+>± |ü+|æD° #˚j·T&ÜìøÏ Á|ü‘êé÷ïj·T dü+kÕú>∑‘· j·T+Á‘ê+>∑+
˙{Ïeqs¡T\ n_Ûeè~∆ dü+dü,ú f…øïÏ ø£˝Ÿ y˚136
TH˚CŸyTÓ +{Ÿ uÀs¡T\¶ <ë«sê $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\≈£î
düeT+>± ˙{Ï ÁbÕC…≈î£ \º ≈£î ì<ÛTä \T Ks¡TÃ #˚j÷· \ì ø£$T{° dæbÕò s¡T‡ #˚d+æ ~. nedüsy¡ TÓ ‘Æ ˚
Á|üuÛÑT‘·«+ Ç‘·s¡ Á|ü‘êé÷ïj·÷\qT |ü]o*+#·e#·TÃ. ñ<ëVü≤s¡D≈£î eTVü‰sêÁwüº˝À
sêC≤´+>∑+ 371(2) n~Ûøs£ D¡ + Á|üø±s¡+ n˝≤ ì<ÛTä \T øπ {≤sTT+|ü⁄ n~Ûø±s¡+ sêÁwü|º ‹ü øÏ
<ëK\T |ü&+ç ~. Ä y˚Ts¡≈î£ >∑es¡ïsY $$<Ûä õ˝≤¢\≈£î ˙{Ï bÕs¡T<ä\ ì<ÛTä \qT düe÷q+>±
|ü+|æD° nj˚T´˝≤, ìØí‘· ø±\eé~Û˝À neT\j˚T´˝≤ #·÷kÕÔs¡T. ø£$T{° Ä Á|üÁøÏj·TqT
|ü]o*+∫+~. n+<äT˝À ø=ìï ˝À≥TbÕ≥T¢Hêï yÓTT‘·Ô+ MT<ä düeTs¡úe+‘·+>±
|üì#˚k˛Ô+~. Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêÁwü+º ˝À Ç+ø± ˙{Ï dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ n_Ûeè~∆øÏ dü+ã+~Û+∫
$$<Ûä ÁbÕ+‘ê\≈£î düe÷q ìwüŒ‹Ô˝À ì<ÛäT\ |ü+|æD°øÏ dü+ã+~Û+∫q @ #·≥ºyÓTÆHê,
neT\T˝À e⁄qï |ü<ä∆‹ e⁄Hêï Ä $<Ûä+>± ø±s=ŒπswüHé≈£î ì<ÛäT\+~+#˚ |ü<ä∆‹HÓ’Hê
|ü]o*+∫ neT\T #˚jT· e#·TÃ.
ô|’q dü÷∫+∫q dü+düÿs¡D\qT neT\T #˚j·T&É+ <ë«sê n_Ûeè~∆, ˙{Ï
øπ {≤sTT+|ü⁄\T eT]j·TT ˙{Ï bÕs¡T<ä\ eqs¡T\ |ü+|æDø° Ï dü+ã+~Û+∫ ‘·\ m‹Ôq
ndü+‘·è|æÔì |üP]Ô>± ìs¡÷à*+#·˝Òø£ b˛sTTHê #ê˝≤ es¡≈£î ‘·–Z+#·e#·TÃ.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À $<äT´‘Y n_Ûeè~∆
|ü]#·j·T+
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä, ‘Ó\+>±D≤, sêj·T\d”eT nH˚ eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\‘√
≈£L&çq eékÕj·T Á|ü<ëÛ qsêÁwü+º . Ç~ <äøD åÏ uÛ≤s¡‘· B«|üø\£ Œ+˝À 275,100 #·.øÏMT
$d”Ôs¡í+, 974 øÏ.MT düeTTÁ<ä rs¡ ÁbÕ+‘·+ >∑\ n‹ô|<ä› sêÁwüº+. >√<ëe], ø£ècÕí,
ô|qï, e+X¯<Ûës¡ e+{Ï ô|<ä› q<äT\T sêÁwüº+˝À Á|üeVæ≤düTÔHêïsTT. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ø√kÕÔ
Ä+Á<Ûä˝À 9 õ˝≤¢\T, ‘Ó\+>±D˝À 10 õ˝≤¢\T, sêj·T\d”eT˝À 4 õ˝≤¢\T ø£*|æ
yÓTT‘·Ô+ 23 õ˝≤¢\‘√ ≈£L&çq sêÁwüº+. 2001 »HêuÛ≤ ˝…ø£ÿ\ Á|üø±s¡+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ
»HêuÛ≤ 7 ø√≥¢ 62 \ø£å\T. Ç~ <˚X¯ yÓTT‘·Ô+ »HêuÛ≤˝À 7.4%. <äøÏåD≤~˝À m≈£îÿe
»HêuÛ≤>∑\ sêÁwüº+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ.
eqs¡T\T
eékÕj·T+ : Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ kÕs¡e+‘·137 yÓTÆq H˚\\T, Jeq<äT\T, $\TyÓ’q Kì»
ìπøåbÕ\T,ùd<ë´ìøÏ nqTyÓ’q yê‘êes¡D+ >∑\ sêÁwüº+. e], |ü‹Ô, bı>±≈£î,#Ós¡≈£î,
|ü|ü <ÛëHê´\T, |ü+&ÉT¢, ≈£Ls¡>±j·T\ ñ‘·Œ‹Ô˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ nÁ>∑>±$T>± e⁄+~.
sêÁwüº+˝À e÷$T&ç, Á<ëø£å, ô|’Hê|æ˝Ÿ, ns¡{Ï, C≤eTe+{Ï |ü+&ÉT¢ >∑D˙j·T+>± ñ‘·Œ‹Ô
ne⁄‘·THêïsTT. Çy˚>±ø£ <Ûìä j·÷\T, $Ts¡|,ü n\¢+, |üdTü |ü⁄ e+{Ï düT>∑+<Ûä Á<äe´|ü+≥\
ñ‘·Œ‹Ô ≈£L&Ü »s¡T>∑T‘·Tqï~.
n&Ée⁄\T
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À yÓTT‘·Ô+ 61.99 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢ $d”Ôs¡í+˝À n&Ée⁄\T Äe]+∫
e⁄HêïsTT. Ç~ sêÁwüº uÛÖ>√[ø£ $d”Ôs¡í+˝À 22.4%. á n&Ée⁄\˝À 45 XÊ‘·+
‘Ó\+>±D˝À, 30 XÊ‘·+ ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä˝À, 25% sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘·+˝À e⁄HêïsTT.
KìC≤\T
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¢̄z 48 s¡ø±\ Kì» ìπøåbÕ\THêïsTT. u…¬ø’{°dt, yÓTÆø±, u§>∑TZ, u≤¬ø’‡{Ÿ,
düTqï|ü⁄sêsTT, Á>±HÓ’{Ÿ ñ‘·Œ‹Ô˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ nÁ>∑>±$T>± e⁄+~. sêÁwüº+ 5 ø√≥¢
≥qTï\ bÕ]ÁXÊ$Tø£ KìC≤\qT ñ‘·Œ‹Ô #˚dTü qÔ ï~.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¢̄z ø=ìï Á|ü<Ûëq Kì»ìπøåbÕ\T : 1 u§>∑TZ 130,21 \ø£å\ ≥qTï\T,
2. düTqï|ü⁄sêsTT 304 \ø£å\ ≥qTï\T, 3. u≤¬ø’‡{Ÿ 70 ø√≥¢ ≥qTï\T.
ôV’≤<äsêu≤<é sêÁwüº $<äT´‘Y $uÛ≤>∑+
ôV’≤<äsêu≤<é sêÁwüº $<äT´‘Y $uÛ≤>±ìï 1910˝À HÓ\ø=˝≤Œs¡T. ôV’≤<äsêu≤<é˝Àì
VüQùd‡Hé kÕ>∑s˝Y À 10 øÏ˝Àyê≥¢ &ûõ˝Ÿ $<äT´‘Y ñ‘êŒ<äq yÓTT<ä≥ j·T÷ì{ŸqT @sêŒ≥T
#˚XÊs¡T. 1956 ÄKs¡T˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº $<äT´‘Y uÀs¡T¶ (m|æmdtÇ_)qT
HÓ\ø=˝≤Œs¡T. 1955`56˝À Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêÁwü+º @s¡Œ&çq|ü⁄&ÉT <∏sä à¡ ˝Ÿ $<äT´‘Y e÷Á‘·yT˚
ñ‘·Œ‹Ô nj˚T´~. ÄHê&ÉT $<äT´‘Y kÂø£s¡´+ >∑\ Á>±e÷\T ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä˝À 398,
sêj·T\d”eT˝À 147, ‘Ó\+>±D˝À 17 e÷Á‘·yT˚ ñ+&˚$.
sêÁwüº+˝À $<äT´‘Y ñ‘·Œ‹Ô, Á|ükÕs¡, |ü+|æD°\T yÓTT‘·Ô+ eTTqT|ü{Ï m|æmdtÇ_‘√
Ä<Û«ä s¡´+˝ÀH˚ »]π>$. 199˝À m|æmdtÇ_ kÕúq+˝À Á{≤Hé‡ø√, C…Høé √ nH˚ ø£+ô|˙\qT
@sêŒ≥T #˚XÊs¡T. 138
sêÁwüº+˝À 2010 pHé 30 Hê{ÏøÏ $<äT´‘Y ñ‘·Œ‹Ô kÕeTs¡ú´+ ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä˝À
5242.46 yÓT>±yê≥T¢, ‘Ó\+>±D≤˝À 4368 yÓT>±yê≥T¢, sêj·T\d”eT˝À 1840.14
yÓT>±yê≥T¢. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ 100 XÊ‘·+ |ü˝…¢\≈£î $<äT´‘Y kÂø£s¡´+ ø£*Œ+∫+~.
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ Á|üuTÑÛ ‘·«+ 1997˝À $<äT´‘Y dü+düÿs¡D\T ‘Ó∫Ã m|æmdtÇ_ì ñ‘·Œ‹Ô,Á|ükÕs¡,
|ü+|æD° nH˚ 3 ø£+ô|˙\T>± $&É>={Ïº+~. Bì Ä<Ûës¡+>± ªªÄ+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ $<äT´‘Y
dü+düÿs¡D\ _\T¢qT 1998˝À ÄyÓ÷~+#·>± n~ 1999 |òÁæ ãe] 1 qT+&ç neT\T˝ÀøÏ
e∫Ã+~. <ä]$T˝≤ m|æCH… øé √, m|æÁ{≤Hé‡ø√, &çdÿü +\T, Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ $<äT´‘Y ìj·T+Á‘·D
ø£$TwüHé (m|æÄÄsYdæ)\T @sêŒ≥T #˚XÊs¡T.
m|æmdtÇ_ ‘·q kı+‘· $<äT´‘Y πø+Á<ë\ qT+&ç ø£¬s+≥T ñ‘·Œ‹Ô #˚j·T&É+‘√u≤≥T,
πø+Á<ä $<äT´‘Y ñ‘êŒ<äq dü+düú\ qT+&ç, Ç‘·s¡ sêÁcÕº\ qT+&ç, dü+j·TTø£Ô $<äT´‘Y
πø+Á<ë\ qT+&ç 1995 qT+&ç Áô|’y˚≥T $<äT´‘Y dü+düú\ qT+&ç $<äT´‘Y ùdø£]dü÷Ô
e∫Ã+~. >∑‘· 5 <äXÊu≤›\˝À m|æmdtÇ_ m+‘√ n<äT“¤‘y· TÓ qÆ n_Ûeè~∆ì kÕ~Û+∫+~.
m|æC…Héø√ kÕú|æ‘· $<äT´‘Y ñ‘·Œ‹Ô kÕeTs¡ú´+ 8085.86 yÓT>±yê≥T¢. n+<äT˝À
31.03.2010 Hê{ÏøÏ 4382.5 yÓT>±yê≥T¢ <∏äs¡à˝Ÿ $<äT´‘Y ø±>±, 3703.36
yÓT>±yê≥T¢ »\$<äT´‘Y. πø+Á<ä dü+düú\ qT+&ç 3048.54 yÓT>±yê≥T¢, dü+j·TTø£Ô
s¡+>∑+ qT+&ç 273 yÓT>±yê≥T¢, Áô|’y˚≥T s¡+>∑+ qT+&ç 3217.12 yÓT>±yê≥¢
$<äT´‘Y \_ÛdüTÔqï~. $<äT´‘Y, Á|ükÕs¡, |ü+|æD° e÷sêZ\T 864064 øÏ.MT e⁄HêïsTT.
n+<äT˝À Çø±uŸ$˝…’Hé\T (400 ¬ø$, 220¬ø$, 132 ¬ø$) 30969 düs¡÷ÿ´ì{Ÿ‡ øÏ˝À
MT≥s¡¢ y˚Ts¡ e⁄HêïsTT. sêÁwüº+˝À 31.03.2010 Hê{ÏøÏ 218.2 ˝À\ eT+~ $<äT´‘Y
$ìjÓ÷>∑<ës¡T.¢ m|æmdtÇ_ $<äT´‘Y ñ‘·Œ‹Ô øπ +Á<ë\T n<äT“¤‘y· TÓ qÆ |üì rs¡T‘√ m+‘√
ø°]ÔHê]®+#êsTT. <∏äs¡à˝Ÿ $<äT´‘Y πø+Á<ë\T @&Ü~πø <ëì n‘·´~Ûø£ bÕ¢+{Ÿ˝À&é bòÕ´ø£ºsY‡
(|æm˝Ÿm|òtmdt)qT kÕ~Û+∫ Á|üX¯+dü\+<äT≈£îHêïsTT. 30.03.2010 Hê{ÏøÏ dü>∑≥T
|æm˝Ÿm|òt 86.20 XÊ‘·+>± e⁄+~. sêÁwüº+˝À düs¡|òüsê ˝…’ôdHé‡ dü+düú\÷, mH√ï
Á>±MTD $<äT´‘Y düVü≤ø±s¡ dü+düú\T |üì#˚düTÔHêïsTT.
sêÁwüº+ $<äT´‘Y eédüú˝À >∑D˙j·TyÓTÆq Á|ü>∑‹ kÕ~Û+∫q|üŒ{Ïø° ø£¬s+≥T ø=s¡‘·qT
m<äTs=ÿ+≥Tqï~. ôV≤#Y.{Ï.|ü]ÁX¯eT\≈£139 î $<äT´‘Y ø√‘·\T nìyês¡ýÓTÆHêsTT. >∑]wüº
$<äT´‘Y eìjÓ÷>∑ y˚fi¯˝À¢ düs¡|òüsêqT Áø£eTã<ä∆ #˚j·T&É+‘√ u≤≥T $<äT´‘Ys¡+>∑+˝À
düeTdü´\≈£î MT≥s¡T¢ ˝Ò≈£î+&Ü ˇπø <Ûäs¡˝À eékÕj·T $ìjÓ÷>∑ <ës¡¢≈£î $<äT´‘Y
düs¡|òüsê #˚j·T&É+ ≈£L&Ü z Á|ü<Ûëq ø±s¡D+. |ü]ÁX¯eT\≈£î $<äT´‘Y ø√‘· ø±s¡D+>±
bÕ]ÁXÊ$Tø£ $ìjÓ ÷ >∑ < ës¡ T ¢ kı+‘· $<ä T ´‘Y ñ‘êŒ<ä q \ô|’ Ä~Û ø £ + >±
Ä<Ûës¡|ü&ÉT‘·THêïs¡T. `` |ü]ÁX¯eT\ s¡+>∑+˝À 2009`10 Hê{ÏøÏ 1606 yÓT>±yê≥¢
$<äT´‘Y ñ‘·Œ‹Ô »s¡T>∑T‘·Tqï~. n~ 3915 &ÉãT¢´{Ïmdt≈î£ (–>±yê{¢ >∑+≥\T n~
10 \ø£\å j·T÷ì≥¢≈î£ ) düe÷q+.
>∑]wüº $ìjÓ÷>∑ y˚fi¯\T : Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À Ç+<Ûäq |ü]dæú‹
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº+˝À 2009`10˝À 10,880 yÓT>±yê≥¢ $<äT´‘Y ñ‘êŒ<äq
»]–+~. ø±>± $<äT´‘Y nedüsê\T 12010 yÓT>±yê≥T¢. Ä $<Û+ä >± 1330 yÓT>±yê≥¢
ø=s¡‘· (9.41%) ñ+~. 2009`10˝À Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝À 79,201 $T*j·THé j·T÷ì≥¢
$<äT´‘Y &çe÷+&é e⁄+&É>± 74,859 $T*j·THé j·T÷ì{Ÿ\T e÷Á‘·y˚T düs¡|òüsê
#˚jT· >∑*–+~. Ä $<Û+ä >± 4,342 $T*j·THé (`5.48%) j·T÷ì{Ÿ\ ø=s¡‘· e⁄+~.
$<äT´‘Y Á|ükÕs¡, |ü+|æD°qcÕº\T
m|æÁ{≤q ‡ø√ ‘·q $<äT´‘Y ñ‘êŒ<äq HÓ{ŸesYÿqT Ä<ÛäT˙ø£]+#·&ÜìøÏ, $düÔs¡D≈£î
>∑D˙j·T+>± ô|≥Tºã&ÉT\T ô|&ÉT‘√+~. >∑D˙j·T+>± ô|]–q ˝À&é eè~∆ì
‘·≥Tºø√e&ÜìøÏ M\T>± nedüsê\qT rs¡Ã&ÜìøÏ M\T>± |ü+|æD° eédüqú T >∑D˙j·T+>±
$dü]Ô +#ês¡T. düs|¡ süò ê˝À HêD´‘·, $X¯«dü˙j·T‘·qT ô|+#·&ÜìøÏ #·s´¡ \T rdüT≈£îHêïs¡T.
1999`2000˝À düuŸùdwº qü ¢ dü+~Ûì 1996 ø±>± 2009`10 Hê{ÏøÏ yê{Ïì 4086≈£î
ô|+#ês¡T. 1999˝À 186847 |ü+|æD° Á{≤Hé‡bòÕs¡às¡T¢+&É>±, 2009`10 Hê{ÏøÏ
Á{≤Hé‡bòÕs¡às¡¢ dü+K´qT 737544≈£î ô|+#ês¡T. ÇH˚ïfi¯fl˝À Ç+‘· uÛ≤Ø>±,
ìs¡+‘·sêj·T+>± eè~∆ »s¡T>∑T‘·Hêï nìï s¡ø±\ $ìjÓ÷>∑ <ës¡≈¢ î£ $<äT´‘Y düs|¡ süò ê≈£î
M\T>± $<äT´‘Y Á|ükÕs¡ |ü+|æD° eédüqú T eT]+‘· |ü{wÏ +ºü #˚jT· e\dæ e⁄+~. MT≥s¡T¢
˝Òì eékÕj·T ø£HÓø£¸qT¢, yêDÏ»´, kÕ+πø‹ø£ qcÕº\T ‘·–Z+#·&É+˝À Çã“+~
ø£*ZdüTÔHêïsTT.
140
ô|≥Tºã&ç ø±s¡´Áø£eT+
sêÁwüº+˝À $<äT´‘Y s¡+>∑ yÓTs¡T>∑T<ä\≈£î nedüs¡yÓTÆq ô|≥Tºã&ÉT\T ø±s¡´Áø£eT+˝À
ø=+‘· uÛ≤>∑+ n&Ü|üãº T˝Ÿ Áb˛Á>±+ ˝…+&ç+>¥ (m|æm˝Ÿ) øÏ+<ä Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ
ãTTD≤\T>± Çe«&ÜìøÏ Á|ü|+ü #· u≤´+≈£î n+^ø£]+∫+~. á $<Û+ä >± \_Û+∫q
‘=* s¡+>±ìï $<äT´‘Y Á|ükÕs¡, |ü+|æD° eédüú\ |ü{Ïwüº‘·≈£î, düuŸùdºwüq¢˝À $<äT´‘Y
Á{≤Hé‡bòÕs¡às¡¢ kÕeTs¡ú´+ ô|+|ü⁄q≈£î $ìjÓ÷–+#ês¡T.düuŸÁ{≤q ‡$TwüHé eT]j·TT
|ü+|æD° HÓ{ŸesYÿ\T, $ìjÓ÷>∑ <ës¡¢≈£î yÓTs¡T¬>’q MT≥s¡¢ neTs¡TŒ, ø£eT÷´ìπøwüHé
eédüúø√dü+ Ä s¡+>±ìï yÓ∫Ã+#ês¡T.
m|æÁ{≤Hé‡ø√ dü‘«· s¡ $<äT´‘Y n_Ûeè~∆ dü+düÿs¡D\ Á|üD≤[ø£\qT neT\T #˚j÷· \ì,
$<äT´‘Y Á|ükÕs¡, |ü+|æD° qcÕº\qT uÛ≤Ø>± ‘·–Z+#˚ #·s¡´\T #˚|ü{≤º\ì Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ
Á|üuÛÑT‘·«+ Ä<˚•+∫+~. |ü⁄q«ed”úø£]+∫q dü‘·«s¡ $<äT´‘Y n_Ûeè~∆ dü+düÿs¡D\
ø±s¡´Áø£e÷ìï (ÄsY.17|æ&çÄsY|æ) düeTs¡úe+‘·+>± neT\T #˚j·÷\ì dü÷∫+~. á
|ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä ÁbÕC…≈£îº\qT ¬s+&ÉT uÛ≤>±\T>± #˚|ü{≤º*.
yÓTT<ä{Ï uÛ≤>∑+ eT÷\ düe÷#ês¡, >∑D≤+ø±\T, Ç+<Ûäq nøö+{Ï+>¥/Ä&ç{Ï+>¥
eT]j·TT ◊{Ï Ä<Ûë]‘· $ìjÓ÷>∑<ës¡¢ ùdyê øπ +Á<ë\T ô|+#·T≥≈£î dü+ã+~Û+∫q~.
¬s+&√ uÛ≤>∑+ 11 ¬ø$kÕúsTT düuŸùdºwüq¢ düTqs¡T<ä∆s¡D, qMø£s¡D, |ü{Ïwüº e+{Ï |ü+|æD°
|ü{Ïwüº ÁbÕC…≈£îº\T, πø+Á<ë\T, 11 ¬ø$ kÕúsTT, Ä ÁøÏ+~kÕúsTT ˝…’q¢qT ‹]–y˚j·T&É+,
Á{≤Hé‡bòÕs¡às¡T¢/Á{≤q ‡bòÕs¡àsY πø+Á<ë\T, |ò”&ÉsYqT y˚s¡T#˚j·T&É+, ˝À&é u≤´˝…ì‡+>¥
ôV≤#Y$&ç\T (2¬ø$) kÕ+Á<ä‘· n~Ûø£+>± e⁄qï ÁbÕ+‘ê\˝À |ü]$T‘· `` ø£+&Éø£º]+>¥,
m\Áø√º e÷¬>ï{Ïø˘ Ç+<Ûqä MT≥s¡¢ kÕúq+˝À ‘ês¡Te÷s¡T #˚jT· &ÜìøÏ M\T˝Òì m˝Áø±ºìø˘
MT≥s¡¢ @sêŒ≥T yÓTT<ä\>∑T yê{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫+~. BìøÏ 30,000 ô|>’ ± »HêuÛ≤>∑\
|ü≥ºD≤\T, q>∑sê\≈£î e]Ô+|üCÒkÕÔs¡T. BìøÏ‘√&ÉT m≈£îÿe ˝À&é kÕ+Á<ä‘·>∑\ ø=ìï
Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À eékÕj·÷ìøÏ $<äT´‘Y n+~+#˚ |”&ÉsY‡qT Çfi¯ófl, |ü]ÁX¯eT\≈£î
düs¡|òüsê #˚ùd eédüú\ qT+&ç y˚s¡T#˚j·T&É+, y√˝Òºõ |ü+|æD° (2¬ø$) eédüú\qT y˚s¡T
#˚jT· &É+ e+{Ï$ ≈£L&Ü #˚|≥ ü eº #·TÃ. ÄsY`m|æ&Äç sY|æ yÓTT<ä≥ uÛ≤>∑+˝À ø±s¡´Áø£e÷\
neT\T≈£î nedüs¡yÓTÆq ì<ÛäT\qT $<äT´‘Y Ä]úø£ düVü‰j·Tdü+düú (|æm|òtdæ) ñD+>±
ÇdüTÔ+~. 4 ˝À\T Äô|’ »HêuÛ≤>∑\ |ü≥ºD141 ≤\T á ø±s¡´Áø£eT+ neT\T≈£î ns¡ΩyÓTÆq$.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À sêJyé>±+BÛ Á>±MTD $<äT´Bø£s¡D jÓ÷»q (ÄsYõõ$yÓ’) neT\T≈£î
s¡÷.825.36 ø√≥¢ Á|üD≤[ø£qT Ksês¡T #˚XÊs¡T. $<äT´‘Y ˝Òì 14,309 »HêyêkÕ\≈£î
ø£¬s+≥T düs¡|òüsê, 37,39,566 Á>±e÷\≈£î, yê]˝À 24,55,526 <ë]Á<ä´ πsK≈£î
~>∑Teq e⁄qï ≈£î≥T+u≤\ Çfi¯fl≈£î $<äT´‘Y kÂø£s¡´+ ø£*Œ+#·&É+ e+{Ï$ e⁄HêïsTT.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À Ç+<Ûäq ñ‘·Œ‹ÔøÏ e÷sêZ\T ˝Ò<ë eT÷˝≤\T : sêÁwüº+˝À $<äT´‘Y ñ
‘·Œ‹ÔøÏ Á|ü<ÛëqyÓTÆq düVü≤» eqs¡T\T q<äT\T, u§>∑TZ eT]j·TT düVü≤» yêj·TTe⁄.
˙{ÏbÕs¡T<ä\, $<äT´‘Y ñ‘·Œ‹ÔøÏ q<äT\T n‘·´+‘· eTTKýÓTÆq eqs¡T\T Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ
uÛÑ÷uÛ≤>∑+˝À 17 ∫qï, ô|<ä› q<äT\T Á|üeVæ≤düTÔHêïsTT. M{Ï˝À ø£ècÕí, >√<ëe]
q<äT\T Á|üeVæ≤+#˚ &Ó˝≤º ÁbÕ+‘· uÛÑ÷eTT\T m+‘√ kÕs¡e+‘·yÓTÆq$. mH√ï |ü+≥\
kÕ>∑T‘√ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ <˚X¯+˝ÀH˚ eékÕj·T Á|ü<Ûëq sêÁwüº+>± Ä$s¡“¤$+#·&ÜìøÏ
<√Vü≤<ä+ #˚XÊsTT. e] ñ‘·Œ‹Ô˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ <˚X¯+˝À nÁ>∑>±$T.
ø£ècÕí, >√<ëe] q<äT\T |ü•ÃeT ø£qTeT\˝À m‘ÓqÔ’ Á|ü<X˚ +¯ ˝À |ü⁄{Ïº Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝À
~>∑Te uÛ≤>∑+˝À ‘·÷s¡TŒ~X¯>± düeTTÁ<ä+˝À ø£*ùd+<äT≈£î y˚>∑+>± Á|üeVæ≤kÕÔsTT.
‘·T+>∑uÁÑÛ <ä, ø£ècÕí, >√<ëe] q<äT\T ùd<ë´ìøÏ kÕ>∑T ˙s¡+~düTHÔ êïsTT. ‘·$«q ø±\Te\
<ë«sê á qB»˝≤\qT sêÁwüº+˝Àì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\ uÛÑ÷eTT\≈£î ùd<ä´+ ø√dü+
düs¡|òüsê #˚düTÔHêïs¡T. ùd<ä´+ ø√dü+ nedüs¡yÓTÆq »\eqs¡T\ ì\«ø√dü+ ô|≈£îÿ
ø£ècÕí`>√<ëe] q<äT\ô|’ ì]à+∫q ô|≈£îÿ ÁbÕC…≈£îº\˝À $<äT´‘Y ñ‘·Œ‹Ô πø+Á<ë\qT
≈£L&Ü HÓ\ø=˝≤Œs¡T. Ç+<Ûäq eqs¡T\qT |ü⁄qs¡T‘·Œ‹Ô nj˚T´$, ø±ì$ nì ¬s+&ÉT
s¡ø±\T>± eØZø£]+#·e#·TÃ. |ü⁄qs¡T‘·Œ‹ÔøÏ M\Tø±ì Ç+<ÛäHêìï Kì» ‘Ó’˝≤\T, nDT
Ç+<Ûqä + nH˚$>± eØZø]£ +#·e#·TÃ.
»\$<äT´‘Y &Ü´+\T eT]j·TT <∏äs¡à˝Ÿ ÁbÕC…≈£îº\T
sêÁwüº+˝À $<äT´‘Y ñ‘êŒ<äq≈£î nedüs¡yÓTÆq eqs¡T\T ˙s¡T, u§>∑TZ, >±*,
düVü≤»yêj·TTe⁄, kÂs¡X¯øÏÔ e+{Ï$ |ü⁄wüÿ\+>± e⁄HêïsTT. <∏äs¡à˝Ÿ $<äT´‘Y ñ‘êŒ<äq≈£î
nedüs¡yÓTÆq u§>∑TZìπøåbÕ\T ‘Ó\+>±D≤˝À e⁄HêïsTT. $$<Ûä s¡ø±\ u§>∑TZ e⁄+~.
dü\Œ¤s¡‘Y ≈£L&çq X¯ó<ä∆+ø±ì u§>∑TZqT eT+&ç+∫q|ü⁄&ÉT n~ yê‘êes¡D≤ìï ø£\Twæ‘·+
142
#˚dTü +Ô ~. u§>∑TZ ìπøbå Õ\T $kÕÔs+¡ >± e⁄qï+<äTq rj·T&É+ ø=+‘· ‘˚*øπ >∑qTø£ $T>∑‘ê
(yê{Ï‘√ b˛*ùdÔ) #Íø£>± \_ÛdüTÔ+~. ø=+‘·u§>∑TZ ñ|ü]‘·˝≤ìøÏ <ä>∑Zs¡>± \_ÛdüTÔ+~.
u§>∑TZ |òüTq|ü<ës¡ú+ >∑qTø£ s¡yêD≤ #˚j·T&É+ düT\Te⁄. »\$<äT´‘Y ñ‘êŒ<äq≈£î
nedüs¡yÓTÆq »\eqs¡T\T ‘Ó\+>±D≤˝À \_ÛkÕÔsTT. $<äT´‘Y ñ‘·Œ‹ÔøÏ nedüs¡yÓTÆq
düV≤ü »yêj·TTe⁄ ø¬ õuÒdHæ ˝é À \_ÛdTü +Ô ~. $<äT´‘Y ñ‘êŒ<äq≈£î nedüsy¡ TÓ qÆ >±* eT]j·TT
kÂs¡X¯øÏÔ <ë<ë|ü⁄ yÓsTT´ øÏ˝À MT≥s¡¢ ø√kÕÔ rs¡+ yÓ+ã&ç \_ÛkÕÔsTT.
‘Ó\+>±D≤˝À dæ+>∑sπ DÏ e<ä› u§>∑TZ øπ Áå ‘ê\THêïsTT. ø√kÕÔ Ä+Á<Û˝ä Àì ø£ècÕí`>√<ëe]
uÒdæHé˝À düVü≤» yêj·TTe⁄ |ü⁄wüÿ\+>± \_ÛdüTÔ+~. n+<äTe\¢ düVü≤» yêj·TTe⁄
Ä<Ûës¡+>± mH√ï $<äT´‘Y ñ‘·Œ‹Ô πø+Á<ë\qT ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. eT¬sH√ï >±´dt Ä<Ûë]‘·
$<äT´‘Y øπ +Á<ë\T ≈£L&Ü sêqTHêïsTT. sêj·T\d”eT˝À u§>∑T,Z düV≤ü » yêj·TT ìπøbå Õ˝ÒM
˝Òe⁄. uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘·«+ dæ+>∑sπ DÏ u§>∑TqZ T uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘·«+ ‘Ó\+>±D≤˝Àì ø=‘·>Ô ÷∑ &Ó+
<∏äs¡à˝Ÿ $<äT´‘Y πø+Á<ëìøÏ (¬ø{Ï|æmdt) ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä˝À $»j·Tyê&É˝Àì <∏äs¡à˝Ÿ $<äT´‘Y
πø+Á<ëìøÏ πø{≤sTT+∫+~. dæ+>∑πsDÏ˝À u§>∑TZ ‘·–q+‘·>± ˝Òq+<äTq, nB>±ø£ n~
KØ<Ó’+~ >∑qTø£ á <∏äs¡à˝Ÿ $<äT´‘Y πø+Á<ë\≈£î nedüs¡yÓTÆq u§>∑TZqT ˇ]kÕ‡˝Àì
‘·‘êÃsY u§>∑TZ>∑qT\ qT+&ç ‘Ó|æŒdüTÔHêïs¡T. ˝Ò<ë á <∏äs¡à˝Ÿ πø+Á<ë\≈£î nedüs¡yÓTÆq
u§>∑TZqT $<˚XÊ\ qT+&ç ~>∑TeT‹ #˚düT≈£î+≥THêïs¡T. ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢˝À 2100
yÓT>±yê≥¢ >±´dt Ä<Ûë]‘· $<äT´‘Y πø+Á<ëìï HÓ\ø=˝≤Œ\ì Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+
dü+ø£*Œ+∫+~. düeTTÁ<ärs¡+ yÓ+ã&ç>\∑ ô|<ä› sπ e⁄\ <ë«sê u§>∑T,Z düV≤ü »yêj·TTe⁄qT,
$<äT´‘Y ñ‘êŒ<äq eT]j·TT Á|ükÕs¡ |ü]ø£sê\qT ~>∑TeT‹ #˚düT≈£î+≥THêïs¡T.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝Àì 3 ÁbÕ+‘ê\˝À düeTq«j·T |üPs¡«ø£yÓTÆq düeT‘·T\ýÓTÆq $<äT´‘Y
s¡+>∑ n_Ûeè~∆ »s¡>±\+fÒ ø£ècÕí, >√<ëe] uÒdHæ é qT+&ç düV≤ü »yêj·TTe⁄qT #·eTTs¡TqT
düs¡|òüsê #˚j·T&É+, dæ+>∑πsDÏ, ‘·˝≤ÃsY >∑qT\ qT+&ç u§>∑TZqT ‘·s¡*+#·&É+, lXË’\+,
Hê>±s¡®q kÕ>∑sY\ qT+&ç »\$<äT´‘YqT düs¡|òüsê #˚j·T&É+ <ë«sê e÷Á‘·y˚T
kÕ<ÛäéTe⁄‘·T+~.
143
|ü{Ïºø£ 4.11
<∏äs¡à˝Ÿ $<äT´‘Y : ‘Ó\+>±D≤˝Àì <∏äs¡à˝Ÿ $<äT´‘Y ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä‘√ <ë<ë|ü⁄

dü]düe÷q+>± e⁄+~. ‘Ó\+>±D≤≈£î u§>∑TZ >∑qT\THêï, ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä, dæ+>∑πsDÏ,
‘·˝≤ÃsY >∑qT\ qT+&ç, $<˚XÊ\ qT+&ç u§>∑TZ ~>∑TeT‹ #˚düT≈£îì <∏äs¡à˝Ÿ $<äT´‘YqT ñ
‘·Œ‹Ô #˚düTÔHêïs¡T.
nsTT‘˚ ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä‘√ b˛*ùdÔ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À kÕú|æ‘· $<äT´‘Y ñ‘êŒ<äq
kÕeTs¡ú´+ m≈£îÿe. nsTT‘˚ ‘Ó\+>±D≤≈£î nedüs¡yÓTÆq $<äT´‘YqT |üP]Ô>± m|æÁ{≤Hé‡
$TwüHé Áπ>&éqT+&ç düs¡|òüsê #˚düTÔqï+<äTq n<˚eT+‘· Ä+<√fi¯qø£s¡ $wüj·T+ ø±<äT.
»\$<äT´‘Y
144
|ü{Ïºø£ 4.12
sêÁwü+º ˝Àì yÓTT‘·+Ô 3 ÁbÕ+‘ê\‘√ b˛*ùdÔ ‘Ó\+>±D≤˝À »\$<äT´‘Y ñ‘êŒ<äq

kÕeTs¡ú´+ (68XÊ‘·+) n~Ûø£+. 2 ô|<ä› q<äT\T ø£ècÕí, >√<ëe] ‘Ó\+>±D≤˝ÀH˚
‘=\T‘· Á|üy•˚ +#·&+É , sêj·T\d”eT, ø√kÕÔ Ä+Á<Û\ä ø£+fÒ ‘Ó\+>±D≤ m‘ÓqÔ’ Á|ü<X˚ +¯ ˝À
ñ+&É≥+ e\¢ »\$<äT´‘Y ñ‘·Œ‹ÔøÏ uÛÖ>√[ø£+>± nqTyÓ+’ ~>± e⁄+&É≥y˚T Ç+<äT≈£î
ø±s¡D+. n+<äTe\¢ ˙s¡T |ü⁄wüÿ\+>± e⁄qï+<äTq ‘Ó\+>±D˝À »\$<äT´‘Y øπ +Á<ë\T
@sêŒ≥T≈£î nqT≈£L\+.
145
$<äT´‘Y düVü≤» yêj·TTe⁄
|ü{Ïºø£ 4:13
‘Ó\+>±D≤, sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘ê\˝À düV≤ü » yêj·TTe⁄ Ä<Ûë]‘· $<äT´‘Y øπ +Á<ë\T

˝Òe⁄. ø£ècÕí`>√<ëe] uÒdæHé˝À, düVü≤»yêj·TTe⁄ |ü⁄wüÿ\+>± \_ÛdüTÔqï+<äTq Áô|’y˚≥T
s¡+>∑+˝À >±´dt Ä<∏ë]‘· $<äT´‘Y πø+Á<ë\qT HÓ\ø=\Œ&ÜìøÏ Áb˛‘ê‡Vü≤+ \_Û+∫+~.
y˚eT–] dæd|æ |æ ,æ CÒ>T∑ s¡TbÕ&ÉT dæd|æ |æ æ (ø£+u…H’ ¶é ôdø’ ˝Ï Ÿ |üesY ÁbÕC…≈î£ )º (õ$¬ø $düsÔ D
¡ )
$<ä T ´‘Y ÁbÕC… ≈ £ î º \ T ñ‘· Œ ‹Ô ÁbÕs¡ + _Û + #· & ÜìøÏ dæ < ä ∆ y Ó T Æ dü V ü ≤ » yêj· T Te⁄
πø{≤sTT+|ü⁄\ø√dü+ ìØøÏådüTÔHêïsTT. >ö‘·$T, ø√qd”eT $<äT´‘Y πø+Á<ë\T <ë<ë|ü⁄
|üPs¡ÔsTT |üØø£å, m|ü &Ó’Hê ÁbÕs¡+_Û+#·&ÜìøÏ dæ<ä∆+>± e⁄HêïsTT. nsTT‘˚ >±´dt
düs¡|òüsê˝À uÛÑÁ<ä‘·ô|’ Ä+<√fi¯q\T n~Ûø£yÓTÆq+<äTq >±´dt Ä<∏ë]‘· $<äT´‘Y πø+Á<ë\
@sêŒ≥T ñ‘ê‡Vü≤+ô|’ ˙fi¯ófl #·*¢qf…Æ¢+~. <˚X¯ Ä]úø£ eédüú˝À >±´dt≈£î &çe÷+&é
ô|s¡T>∑T‘·qï~. nsTT‘˚ <˚oj·T ñ‘·Œ‹Ô &çe÷+&é≈£î ‘·–q+‘·>± ˝Ò<äT. <˚X¯+˝À
2003`04 Ä]úø£ dü+e‘·‡s¡+˝À yÓTT‘·Ô+ yê]¸ø£ >±´dt ñ‘·Œ‹Ô 33 _*j·THé |òüTq|ü⁄
MT≥s¡T¢. $<äT´‘Ys¡+>∑+ Ç|üŒ{Ïπø >±´dt düs¡|òüsê ø=s¡‘·qT m<äTs=ÿ+≥Tqï~. <˚X¯+˝À
38 >±´dt Ä<∏ë]‘· <˚X¯+˝À 38 >±´dt 146 Ä<∏ë]‘· $<äT´‘Y πø+Á<ë\T kÕú|æ‘· ñ‘êŒ<äø£
kÕeTs¡ú´+ 9#·536 yÓT>±yê≥T¢ ø±>± >±´dt ø=s¡‘·e\¢ 2004`05˝À 58 XÊ‘·+
(|æm˝Ÿm|ò)t kÕeTs¡´ú +‘√ e÷Á‘·yT˚ |üì#˚jT· >∑\T>∑T ‘·THêïj·Tì øπ +Á<ä $<äT´‘Y eT+Á‹‘·«
XÊK yÓ\&¢ +ç ∫+~.
>±´dt Ä<Ûës¡+>± $<äT´‘Y ñ‘êŒ<äq πø+Á<ë\T ô|+#·&ÜìøÏ Ä s¡+>∑+ 3
ô|qTdüyêfi¯flqT m<äTs=ÿ+{À+~. n$.
1. düVü≤» yêj·TTe⁄q≈£î ‘·–q+‘·>± düs¡|òüsê #˚j·T&ÜìøÏ nqTyÓ’q eTÚ*ø£
dü<äTbÕj·÷\T ˝Òø£b˛e&É+.
2. á s¡+>±ìøÏ ‘√&ÉŒ&˚+<äT≈£î Hê´j·T|üs¡yÓTÆq ìj·T+Á‘·D #·≥º+ ˝Òø£b˛e&É+
3. $<äT´‘Y ñ‘·Œ‹ÔøÏ nedüsy¡ TÓ qÆ >±´dt \uÛ´Ñ ‘· <Ûsä ¡ ìs¡+‘·s¡ Á|üXï¯ \T‘·ŒqïeTe&É+.
>±´dt düs¡|òüsê ø£+fÒ &çe÷+&é n~Ûø£+>± ñqï+<äTq >±´dt *+πøC…dt ø£$T{°
dæbòÕs¡T‡\ y˚Ts¡πø Á|üuÛÑT‘·«+ >±´dt düs¡|òüsê #˚düTÔqï~. ô|≥Tºã&ç`Á|üD≤[ø± Á|üÁøÏj·T˝À
uÛ≤>∑+>±H˚ $<äT´‘Y πø+Á<ë\≈£î >±´dt düs¡|òüsê |ü]e÷D≤ìï õm˝Ÿdæ ìs¡ísTTdüTÔqï~.
$<äT´‘Y`&ûõ˝Ÿ eT]j·TT kÕ+Á|ü<ëj˚T‘·s¡ Ç+<∏äq eqs¡T\T
ø√kÕÔ Ä+Á<Û˝ä À n‹ø=~› |ü]e÷D+˝À e÷Á‘·yT˚ &ûõ˝Ÿ ñ‘êŒ<äq kÕeTs¡´ú + e⁄+~.
n~ 37 yÓT>±yê≥T¢ e÷Á‘·yT˚ . &ûôd˝Ÿ $<äT´‘Y øπ +Á<ë\T e´j·T+ n~Ûø+£ >± ñ+&É≥y˚T
Ç+<äT≈£î ø±s¡D+. ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä˝À 444 yÓT>±yê≥T¢, ‘Ó\+>±D≤˝À 159 yÓT>±yê≥T¢,
sêj·T\d”eT˝À 210 yÓT>±yê≥¢ y˚Ts¡ kÕ+Á|ü<ëj˚T‘·s¡ Ç+<Ûäq eqs¡T\ ñ‘·Œ‹Ô
»s¡T>∑T‘·Tqï~.
147
12e Á|üD≤[ø£˝À n<äq|ü⁄ kÕeTs¡ú´+
|ü{Ïºø£ 4.14
$<ä´‘Y Á|ükÕs¡+`|ü+|æD°
$<äT´‘Y ñ‘êŒ<äq kÕ<Ûës¡D+>± 11 ø¬ $ qT+&ç 18 ø¬ $\ eT<Û´ä ñ+≥T+~.
$<äT´<äT‘·Œ‹Ô πø+Á<ä+˝Àì »qπs≥sY Á{≤Hé‡bòÕs¡às¡¢ <ë«sê y√˝ÒºJì 132 ¬ø$/220
¬ø$ 400 ¬ø$\ kÕúsTT es¡≈£î ô|+#·T‘ês¡T. á $<Ûä+>± ô|+∫q y√˝ÒºJì $<äT´‘Y
πø+Á<ë\ qT+&ç Á{≤Hé‡ $TwüHé Á–&é≈£î ‘·s¡*+#·&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. Á{≤Hé‡$TwüHé
Á–&é 1. sêÁwüº Á{≤Hé‡$TwüHéÁ–&é 2. πø+Á<ä Á{≤Hé‡$TwüHé Á–&é nì ¬s+&ÉT $<Ûë\T>±
e⁄+≥T+~. sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ Áô|’y˚≥T s¡+>∑+ $<äT´‘Y πø+Á<ë\T‘·TŒ‹Ô #˚dæq $<äT´‘YqT
sêÁwüº Á{≤Hé‡$TwüHéÁ–&é≈£î nqTdü+<ÛëìkÕÔ148
s¡T. πø+Á<ä s¡+>∑+˝Àì $<äT´‘Y πø+Á<ë\T ñ
‘·Œ‹Ô #˚dæq ø£¬s+≥TqT πø+Á<ä Á{≤Hé‡$TdüHé Á–&é≈£î nqTdü+<ÛëìkÕÔs¡T. nø£ÿ&ç qT+&ç
sêÁwüº Á{≤Hé‡$TwüHé Á–&é≈£î ø£\T|ü⁄‘ês¡T. $<äT´‘Y ñ‘êŒ<äqqT ‘·\ô|{Ïºq|ü⁄&˚
Á{≤Hé‡$TwüH\é T eT]j·TT düuŸùdwº qü ¢ @sêŒ≥TqT ≈£L&Ü @ø£ø±\+˝À #˚|&ü ‘É ês¡T. sêÁwü,º
πø+Á<ä s¡+>∑ $<äT´‘Y ø£sêà>±sê\≈£î ÄyÓ÷<ä+ \_Û+∫q yÓ+≥H˚ sêÁwüº+ ˝Ò<ë $<äT´‘Y
XÊK\T n+<ä T ≈£ î ‘· – q Á|ü k Õs¡ ` |ü + |æ D ° eédü ú \ @sêŒ≥T≈£ î
dü+ã+~Û+∫qÁ|ü‹bÕ<äq\qT Á{≤Hé‡$TwüHé $uÛ≤>±ìøÏ düeT]ŒkÕÔs¡T. ø=‘·Ô $<äT´‘Y
πø+Á<ë\T ñ‘·Œ‹Ô ÁbÕs¡+_Û+#˚ düeTj·÷ìø£˝≤¢ Á{≤Hé‡$TwüHé HÓ{ŸesYÿ\‘√
dü+<ÛëqeTj˚T´˝≤ πø+Á<ä, sêÁwüº eT]j·TT πø+Á<ä Á{≤Hé‡$TwüHé dü+düú (|üesYÁ–&é
ø±s=ŒπswüHé Ä|òt Ç+&çj·÷)\T ‘·>∑T @sêŒ≥T¢ #˚kÕÔsTT.
$<äT´‘Y≈£î –sêø° ô|s¡T>∑T‘·qï+<äTq Ç|üŒ{Ïπø Á|üuÛÑT‘·«, Áô|’y˚≥T s¡+>±\˝À e⁄qï
uÛ≤Ø $<äT´‘Y πø+Á<ë\‘√ u≤≥T sêÁwüº+˝À $<äT´‘Y eédüú\T |ü]e÷D+˝À eT]j·TT
dü+øÏ¢wüº‘·\T ô|s¡T>∑T‘·THêïsTT. uÛ≤Ø dü÷|üsY <∏äs¡à˝Ÿ $<äT´‘Y ùdºwüqT¢ ñ‘·Œ‹Ô
ÁbÕs¡+_Û+∫q+<äTq Á|ükÕs¡ y√˝Òõº kÕúsTT\T 400 ø¬ $. Äô|q’ ô|]>±sTT. @|æÁ{≤Hé‡ø√
sêÁwüº+˝Àì m|ædæ|æ&çdæm˝Ÿ, m|æÇ|æ&çdæm˝Ÿ,m|æmdt|æ&çdæm˝Ÿ, m|ædæ|æ&çdæm˝Ÿ nH˚
4 $<äT´‘Y ø£+ô|˙\≈£î $<äT´‘Y |ü+|æD° #˚düTÔqï~. @|æÁ{≤Hé‡ø√ 132 ¬ø$kÕúsTT˝À
$<äT´‘Y |ü+|æD° #˚dTü qÔ ï~. $<äT´‘Y |ü+|æD° ø£+ô|˙\T ‘·eT nedüsê\≈£î nqT>∑TD+>±
@ eqs¡T qT+&ç nsTTHê $<äT´‘YqT ø=qT>√\T #˚j·Te#·TÃ.
m|æÁ–&é dü>≥ ∑ Tq s√E≈£î 213.53 m+j·TT Ç+<Û,ä nedüsê\T rs¡Ã>∑\T>∑T‘·Tqï~.
sêÁwü+º ˝À e÷s¡TeT÷\ ÁbÕ+‘ê\≈£î ôd‘’ +· $<äT´‘Y Á|ükÕs¡+ |ü+|æD° #˚jT· >∑\ HÓ{ŸesYÿqT
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ø£*– e⁄+~.
149
|ü{Ïºø£ 4.15
3 ÁbÕ+‘ê˝À¢ |ü{Ïwüº+>± $<äT´‘Y Á|ükÕs¡, |ü+|æD° eédüú\T |ü{Ïwüº+

m|æ Á{≤Hé‡ø√ $<äT´‘Y Á|ükÕs¡+˝À&éqT m|üŒ{Ïø£|ü &ÉT n<Ûä´j·Tq+ #˚k˛Ô+~. Ä
n<Ûä´j·Tq+ Ä<Ûës¡+>± mø£ÿ&Ó’Hê $<äT´‘Y Á|ükÕsêìï |ü{Ïwüº+ #˚j·Te\dæ e⁄+fÒ
yÓ+≥H˚ n+<äT≈£î ‘·>∑T Á|üD≤[ø£\T s¡÷bı+~+∫ neT\T #˚düTÔqï~. ¬øbÕdæ≥sY
u≤´+≈£î\qT HÓ\ø=*Œ, |üì#˚sTTdüTqÔ ï~. $<äT´‘Y Á|ükÕs¡ eédüú >∑T]+∫ eTTU≤´+XÊ\T.
m|æÁ–&é 400 ø¬ $ düuŸùdwº qü T¢, Á{≤Hé‡$Twüq¢ ˝…H’ \é <ë«sê Çs¡T>∑Tbıs¡T>∑T sêÁcÕº\˝À
dü+<ÛëqyÓTÆ e⁄+~.
∫qø£+|ü*¢ qT+&ç #ÓHï’Ó , q>∑sêìøÏ (‘·$Tfi¯Hê&ÉT) 400 ø¬ $˝…H’ \é T eT]j·TT ∫qø£+|ü*¢
qT+&ç ø£sêï≥ø£˝Àì ø√yêsY≈£î 400 ¬ø$˝…’Hé\T
>∑T‹Ô (|æõdæ◊m˝Ÿ) qT+&ç ø£sêï≥ø£˝Àì VüQ&Ü, HÓ\eT+>∑fi¯≈£î 400 ¬ø$˝…’Hé
>∑T‹ÔqT+&ç sêj·T#·÷sY (ø£sêï≥ø£)≈£î 400 ¬ø$˝…’qT¢
sêeT>∑T+&É+ qT+&ç eTVü‰sêÁwüº˝Àì #·+Á<ä|üPsY (ôd+Á≥˝Ÿ Á–&é≈£î 400 ¬ø.$.
u≤´ø£≥ u≤ìø˘ ø£HÓø£¸Hé
>±Eyêø£ (|æõdæ◊m˝Ÿ) qT+&ç ˇ]kÕ‡˝Àì @|üPsY (‘·÷s¡TŒÁ–&é)≈£î 400 ¬ø$
u≤´ø£{Ÿu≤´ø˘ ø£HÓø£¸Hé
150
Ç+<Ûqä + Ä<ë
$<äT´‘YqT Ä<ë #˚jT· &ÜìøÏ &çdÿü +\T #·s´¡ \T rdüT≈£î+≥THêïsTT. &çmdtm+ #·s´¡ \T
bÕ{Ï+#ê\ì eékÕj·T $ìjÓ÷>∑<ës¡T\qT ˇ|üŒ+#·&É+ »s¡T>∑T‘·Tqï~. $$<Ûä
dü]ÿ˝Ÿ˝À Á|ü<Ûëì ã#·‘YB|ü+ |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä Á|üjÓ÷>±‘·àø£ ÁbÕ‹|ü~ø£ô|’q 6.5 \ø£å\
>∑èVü≤$ìjÓ÷>∑<ës¡¢≈£î dæm|òtm˝Ÿ ã\T“\ |ü+|æD° »s¡T>∑T‘·Tqï~. &çÁdæºã÷´≥Ø
Á{≤Hé‡bòÕs¡às¡¢ (&ç{ÄÏ sY) m˝Ÿ$ yÓ|’ ⁄ü ø¬ bÕdæ≥s¡¢ @sêŒ≥T #˚jT· &ÉyTÓ +Æ ~. >∑]wüº $ìjÓ÷>∑
(|”ø˝˘ À&é) &çe÷+&éqT ‘·–+Z #·&+É <ë«sê $<äT´‘Y Ä<ëqT ˝≤uÛ≤\qT kÕ~Û+#·&yÉ TÓ +Æ ~.
eékÕj·Ts¡+>∑+
ùd<ä´|ü⁄ düØ«düT\≈£î $<äT´‘Y düs¡|òüsê y˚fi¯\T
sêÁwüº+˝À Á|üdüTÔ‘·+ eékÕj·T düØ«düT\≈£î ¬s+&ÉT <äX¯\T>± 3`4 >∑+≥\T $<äT´‘Y
düs¡|òüsê »s¡T>∑T‘·Tqï~. ùd<ë´ìøÏ ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ 3 ù|òdt $<äT´‘Y düs¡|òüsê #˚j·÷\H˚
Á|üuÛÑT‘·« $<ÛëHêìøÏ nqT>∑TD+>± |ü>∑\T 4 >∑+≥\T, sêÁ‹y˚fi¯ 3 >∑+≥\bÕ≥T
$<äT´‘Y düs¡|òüsê »s¡T>∑T‘·Tqï~.
m‹Ôb˛‘·\ |ü<∏äø±\≈£î $<äT´‘Y düs¡|òüsê :
m‹Ôb˛‘·\ |ü<∏äø±\≈£î ø±eTHé |ò”&ÉsY\Tqï#√≥¢ 7 >∑+≥\bÕ≥T 3 ù|òdt ø£¬s+{Ÿ
düs¡|òüsê #˚düTÔHêïs¡T. yê{Ïø√dü+ @sêŒ≥T #˚dæq |ò”&És¡¢ <ë«sê m‹Ôb˛‘·\≈£î 16
>∑+≥\ $<äT´‘Y düs¡|òüsê ne⁄‘·Tqï~.
Á>±e÷\≈£î 24 >∑+≥\ $<äT´‘Y düs¡|òüsê
|ü≥ºD≤\‘√ u≤≥T Á>±e÷\≈£î ≈£L&Ü 24 >∑+≥\ bÕ≥T $<äT´‘Y düs¡|òüsê
#˚j·T>∑\eTì &çdüÿ+\T ÄXÊuÛ≤e+‘√ e⁄HêïsTT. 14.05.2004 qT+&ç ns¡TΩ˝…’q
eékÕj·T <ës¡¢+<ä]ø° ñ∫‘· $<äT´‘Y düs¡|òüsê »s¡T>∑T‘·Tqï~. Ç+<äT≈£î nedüs¡yÓTÆq
dü_‡&ûì Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üãT‘·«+ uÛÑ]düTÔqï~. e#˚Ã ◊<˚fi¯fl˝À 40 \ø£å\ mø£sê\≈£î ñ
|ü]‘·\ ˙{ÏbÕs¡T<ä\ e]Ô+|üCÒdæq|ü⁄&ÉT $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+, Ä y˚Ts¡≈£î n<äq|ü⁄
dü_‡&û uÛ≤s¡+ ô|s¡T>∑T‘·T+~.
ôV’≤<äsêu≤<é
151
ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+˝À ô|s¡T>∑T‘·Tqï &çe÷+&éqT rs¡Ã&ÜìøÏ Á|ü‘˚´ø£ #·s¡´\T
Á|üdüTÔ‘·+ Áπ>≥sY ôV’≤<äsêu≤<é˝À |”ø˘ $<äT´‘Y &çe÷+&é 1500 yÓT>±yê≥T¢.
2019`20 Hê{ÏøÏ á &çe÷+&é 5000 yÓT>±yê≥¢≈£î ô|s¡T>∑T‘·T+<äì n+#·Hê.
»bÕHé, |üesY ô|ò’HêHé‡ ø±s=ŒπswüHé, ‘·~‘·s¡ Ä]úø£ düVü‰j·T dü+düú\ qT+&ç n+~q
Ä]úø£ kÕj·T+‘√ m|æÁ{≤Hé‡ø√ Á|üdüTÔ‘·+ ôV’≤<äsêu≤<é˝À $<äT´‘Y yÓTs¡T>∑T<ä\ |ü<∏äø±ìï
neT\T #˚dTü qÔ ï~. á|ü<øä∏ ±ìøÏ s¡÷.1265 ø√≥T¢ eT+ps¡j÷· ´sTT. 400 ø¬ $]+>¥
yÓTsTTHé Á{≤Hé‡$TwüHé |ü<øä∏ +£ ø=s¡≈î£ 2010pHé˝À eT‘êÿs¡+˝À s¡÷.72 ø√≥¢ Ks¡TÃ‘√
400 ¬ø$ düuŸùdºwüHéqT ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. m<äT›yÓTÆyês¡+˝À s¡÷.115 ø√≥¢ Ks¡TÃ‘√
ì]àdüTÔqï 400 ¬ø$düuŸ ùdºwüHé 2011 &çôd+ãsY Hê{ÏøÏ |üPs¡Ôe⁄‘·T+~.
á ¬s+&ÉT düuŸùdºwüqT¢ e÷$T&ç|ü*¢˝À 220 ¬ø$ eT]j·TT |òüTHé|üPsY˝À 132 ¬ø$
düuŸùdºwüq¢ <ë«sê 400 ¬ø$ düuŸùdºwüHé ô|’ ˇ‹Ô&ç ‘·–Z+∫ düs¡|òüsê eédüúqT
yÓTs¡T>∑T|üs¡TkÕÔsTT.
düs¡|òüsê˝À $X¯«dü˙j·T‘·ø=s¡≈£î 220 ¬ø$ eT]j·TT 132 ¬ø$ eédüú\˝À >±´dt
ÇqT‡˝Òf&… é dæ«#Y>π sY‡ (õ◊mdt) düuŸùdwº qü T¢ eT]j·TT mø˘‡m˝Ÿ|Çæ (Áø£dt *+ø˘&é bÕ*~∏Hé
πøãT˝Ÿ) n+&ÉsYÁ>ö+&é πøãT˝Ÿ‡ @sêŒ≥T »s¡T>∑T‘·Tqï~.
ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+˝À $<äT´‘Y eédüú Ä<ÛäT˙ø£s¡D eT]j·TT düs¡|òüsêqT
yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&ÜìøÏ ø=ìï düuŸùdºwüq¢ ìsêàD+ nedüs¡+. »+≥q>∑sê\ |ü]düs¡
ÁbÕ+‘ê\˝À mH√ï ìyêdü, yêDÏ»´ düeTT<ëj·÷\T ìsêàD+˝À e⁄qï+<äTq,
mdtÇ»&é\T, ◊.{Ï. |ü]ÁX¯eT\T @sêŒ≥e⁄‘·Tqï+<äTq yê{Ï $<äT´‘Y nedüsê\T
rs¡Ã&ÜìøÏ, qeTàø£yÓTÆq, HêDýÓTÆq $<äT´‘Y düs¡|òüsê≈£î düuŸùdºwüqT¢, ø=‘·Ô ˝…’Hé\T
nedüs¡+.
$$<Ûä dü+|òü÷\T Á|ükÕÔ$+∫q düeTdü´\T
ø£$T{° (dædæmdtm|æ) Á|ü»\qT ø£\TdüT≈£îì yê] n_ÛÁbÕj·÷\T ‘Ó\TdüT≈£îqï|ü &ÉT
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝À ø=ìï ÁbÕC…≈î£ \º @sêŒ≥T˝À $eø£å »]–+<äì, ‘Ó\+>±D≤˝À ÁbÕC…≈î£ \º
neT\T˝À C≤|ü´+ »]–+<äì, dæ+>∑πsDÏ u§>∑TZqT ‘Ó\+>±D≤ yÓ\T|ü\ <∏äs¡à˝Ÿ $<äT´‘Y
øπ +Á<ë\≈£î yê&É≥+ »]–+<äì, $<äT´‘Y ÁbÕC… 152
≈î£ \º T, |ü<øä∏ ±\‘√ kÕúì≈£î\≈£î ñ<√´>±\T
#ê˝≤ ‘·≈£îÿe>± Ç#êÃs¡ì Ç˝≤ mH√ï |òæsê´<äT\T n+<ësTT.
á düeTdü´\˙ï kÕ+πø‹ø£ |üs¡yÓTÆq$. $<äT´<äT‘·Œ‹Ô düs¡|òüsê, |ü+|æD°øÏ
dü+ã+~Û+∫q Ä düeTdü´\ìï+{Ï˙ |ü]o*+∫ ìC≤\T, ì>∑TZ ‘˚\Ã&ÜìøÏ ø£$T{°
uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·« $<äT´‘Y eT+Á‹‘·«XÊK Ä<Ûä«s¡´+˝Àì ôd+Á≥˝Ÿ $<äT´‘Y dü+düú e÷J
N|òt Ç+õ˙sY l $._.>∑TbÕÔqT ìj·T$T+∫+~. sêÁwü+º ˝Àì 3 ÁbÕ+‘ê\ $wüjT· +˝À
á düeTdü´\ |ü≥¢ @yÓTHÆ ê $eø£å »]–+<ë nH˚ n+XÊìï |ü]o*+#·eTì Äj·TqqT
ø√sê+. l >∑TbÕÔ πø+Á<ä, sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«\ $uÛ≤>±\T, $$<Ûä Á|ü‹ì~Û esêZ\T ø£$T{°øÏ
n+<äCdÒ qæ nH˚ø£ $q‹ |üÁ‘ê\qT ≈£îå Dí+>± |ü]o*+#ês¡T. Äj·Tq $$<Ûä ÁbÕC…≈î£ \º qT
≈£L&Ü dü+<ä]Ù+∫ kÕ+πø‹ø£ ì|ü⁄DT\‘√, Ç‘·sT¡ \‘√ á n+XÊ\ >∑T]+∫ #·]Ã+#ês¡T.
‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À $<äT´‘Y πø+Á<ë\ @sêŒ≥T≈£î nedüs¡yÓTÆq u§>∑TZ eqs¡T
|ü⁄wüÿ\+>± e⁄+<äH˚ dü+>∑‹ ì»y˚T. m+‘· Ks¡Ãe⁄‘·T+~/ m+‘· ˝≤uÛÑ<ëj·Tø£+>±
e⁄+≥T+<äH˚ n+XÊ\ ÁbÕ‹|ü~ø£ô|’ á $<äT´‘Y πø+Á<ë\ ìsêàD≤ìï ìs¡ísTTkÕÔs¡T.
Á|üdüTÔ‘· $<Ûëq+ y˚Ts¡≈£î $<äT´‘Y ÁbÕC…≈£îº\ (»\, $<äT´‘Y)≈£î πø+Á<ä $<äT´‘Y dü+düú
nqTeT‹ nedüs¡+. sêÁwüºÁ|üuÛÑT‘·«+ düeT]Œ+∫q Á|ü‹bÕ<äq\qT πø+Á<ä $<äT´‘Y
dü+düú Ä]úø`£ kÕ+πø‹ø£ ø√D+˝À |ü]o*+∫, sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘·« Á|ü‹ì<ÛTä \‘√ #·]Ã+#ê*.
kÕ+πø‹ø£, Ä]úø£ ÁbÕ‹|ü~ø£ ˝Ò<ë |ü]$T‘·T\ Ä<Ûës¡+>± ìcÕŒøÏåø£ <äèwæº‘√ ìs¡íj·T+
rdüT≈£î+≥T+~.
$<äT´‘Y s¡+>∑+ ø°\ø£ dü÷∫ø£\T
m˝Ÿ{Ï düØ«düT\ $ìjÓ÷>∑<ës¡¢ dü+K´
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À m˝Ÿ{Ï $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑<ës¡¢≈£î dü+düú≈£î dü+ã+~Û+∫ 1971`72
qT+&ç 2008`09 es¡≈î£ >∑\ düØ«düT\ $esê\qT |ü]o*ùdÔ mH√ï @fi¯ófl>± Çfi¯fl≈£î
$<äT´‘Y kÂø£s´¡ + ø£*+Z ∫q≥T¢ yÓ\&¢ +’Ó ~. ‘Ó\+>±D≤˝À 1971`72˝À 4.19 ˝À\T>±
e⁄qï m˝Ÿ{Ï düØ«düT\T 2008`09 Hê{ÏøÏ 85.62 \ø£\å ≈£î ô|]>±sTT. sêj·T\d”eT˝À
2.91 \ø£å\ qT+&ç 35.76 \ø£å\≈£î, ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä˝À m˝Ÿ{Ï $<äT´‘Y düØ«düT\T 5.30
˝À\ qT+&ç 85.31 \ø£\å ≈£î ô|]>±sTT. m˝Ÿ{Ï düØ«düT\ dü+K´ >∑D˙j·T+>± ô|]–q≥T¢
á >∑D≤+ø±\qT ã{Ïº düŒwüºeTe⁄‘·Tqï~. 153
Ä+Á<Ûä, sêj·T\d”eT\‘√ b˛*ùdÔ m˝Ÿ{Ï
düØ«düT\ dü+K´ ‘Ó\+>±D≤˝À >∑D˙j·T+>± ô|]–q≥T¢ $~‘·eTe⁄‘·Tqï~.
m˝Ÿ{Ï $ìjÓ÷>∑<ës¡¢ $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+ : $T*j·THé ¬ø&ÉãT¢´ôV≤#Y
(myéTj·TTmdt)\˝À
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À m˝Ÿ.{Ï. $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑<ës¡T¢ @ y˚Ts¡≈£î $<äT´‘Y yê&Üs¡ì
‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ 1971`72 qT+&ç 2008`09 es¡≈£î rdüT≈£îqï >∑D≤+ø±\T
m+‘√ eTTKýÓTqÆ $. ‘Ó\+>±D≤˝À 1971`72\˝À 351 $T*j·THé j·T÷ì≥T¢>±
e⁄qï m˝Ÿ{Ï $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+ 2008`09 Hê{ÏøÏ 18342 $T*j·THé j·T÷ì≥¢≈î£
ô|]–+~. sêj·T\d”eT˝À 250 $T*j·THé j·T÷ì{Ÿ\ qT+&ç $ìjÓ÷>∑+ 6132
$T*j·THé j·T÷ì≥¢≈î£ , ø√kÕÔ Ä+Á<Û˝ä À 443 $T*j·THé j·T÷ì{Ÿ\ qT+&ç 10418
j·T÷ì{Ÿ\≈£î ô|]–+~. á $esê\qT ã{Ïº ‘Ó\+>±D≤˝À $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+
n<äT“¤‘·+>± ô|]–q $wüj·T+, Ç‘·s¡ ¬s+&ÉT ÁbÕ+‘ê\ ø£+fÒ n~Ûø£+>± e⁄qï
$wüj·T+ düŒwüºeTe⁄‘·Tqï~.
fÒãT˝Ÿ 4.16
2009`10˝À $$<Ûä ‘·s>¡ ‘∑ T· \ yê]øÏ $Áø£sTT+∫q $<äT´‘Y $esê\T $T*j·THé

j·T÷ì≥¢˝À
fÒãT˝Ÿ 4.17
154
ô|’q dü÷∫+∫q >∑D≤+ø±\T Çfi¯ófl, yêDÏ»´+, |ü]ÁX¯eT\T, eékÕj·T+ ‘·~‘·s¡
$ìjÓ÷>∑ <ës¡¢≈£î #˚dæq $<äT´‘Y düs¡|òüsê |ü]e÷D≤ìï yÓ\¢&çdüTÔHêïsTT. sêj·T\d”eT,
ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä\‘√ b˛*ùdÔ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À Çfi¯fl≈£î, yêDÏ»´, bÕ]ÁXÊ$Tø£,
eékÕj·T ‘·~‘·s¡ nedüsê\≈£î $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+ n‘·´~Ûø£+>± e⁄qï≥T¢
‘˚\T‘·Tqï~. ‘Ó\+>±D≤˝À¢ nìï ÁX‚DT\T $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑<ës¡T¢ $<äT´‘YqT >∑]wü+˜ >±
yê&ÉT‘·Tqï≥T¢ á $esê\T düŒwüº+ #˚düTÔqï$.
ôV≤#Y{Ï $ìjÓ÷>∑<ës¡¢ $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+ $T*j·THé j·T÷ì≥¢˝À
sêj·T\d”eT, ø√kÕÔ Ä+Á<Û\ä ‘√ b˛*ùdÔ ‘Ó\+>±D≤˝À 2008`09˝À bÕ]ÁXÊ$Tø£
yê&Éø+£ <ës¡¢ $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+ ($T*j·THé j·T÷ì≥¢˝À) u≤>± ô|]–q≥T¢ ‘˚*+~.
Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\˝À Áø£eT+>± ôV≤#Y.{Ï. yê&Éø+£ <ës¡¢ $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+ ô|s¡T>∑T‘·Tqï~.
2008`09˝À ôV≤#Y.{Ï. ø£HÓø£¸q¢≈£î Ç{°e\ –sêø° u≤>± ô|]–q≥T¢, Ç~ Ç˝≤π>
ø=qkÕ–‘˚ bÕ]ÁXÊ$Tø°ø£s¡D˝À ‘Ó\+>±D≤ n<äT“¤‘· |ü⁄s√>∑‹ kÕ~Û+#·>∑\<äì
yÓ\¢&Ée⁄‘·T+~.
‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À 1971`72˝À 770 yÓT>± yê≥T¢>± e⁄qï m˝Ÿ{,Ï eT]j·TT

ôV≤#Y{Ï $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+ 2008`09 Hê{ÏøÏ 16739øÏ ô|]–+~. sêj·T\d”eT˝À
474 yÓT>±yê≥¢ qT+&ç 5402 yÓT>±yê≥¢≈£î, ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä˝À 949 yÓT>±yê≥¢ qT+&ç
155
16203 yÓT>±yê≥¢≈£î $ìjÓ÷>∑+ ô|]–+~. 1981`82 ‘·sê«‘· sêj·T\d”eT,
ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä\‘√ b˛*ùdÔ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À m˝Ÿ{Ï.ôV≤#Y{Ï düØ«düT\ <ë«sê
$<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+ n‘·´~Ûø£+>± ñqï≥T¢ düŒwüº+>± ‘˚\T‘·Tqï~. Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\‘√
b˛*ùdÔ ‘Ó\+>±D˝ÀH˚ $<äT´‘Y≈£î –sêø° n~Ûø£+>± e⁄qï≥T¢, Ä –sêø° y˚Ts¡≈£î
$<äT´‘YXÊK düs¡|òüsê #˚düTÔqï≥T¢ $~‘·eTe⁄‘·Tqï~.
sêj·T\d”eT, ø√kÕÔ Ä+Á<Û\ä ‘√ b˛*ùdÔ eékÕj·T yê&Éø+£ <ës¡¢ $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+
n‘·´~Ûø+£ >± ñ+~. Bìì ã{Ïº sêj·T\d”eT, ø√kÕÔ Ä+Á<Û\ä ‘√ b˛*ùdÔ ‘Ó\+>±D≤˝À
ùd<ä´|ü⁄ nedüsê\≈£î >∑]wüº+>± ø£¬s+≥T yê&ÉT‘·Tqï≥T¢ ‘˚\T‘·Tqï~.
á $esê\˙ï |ü]o*ùdÔ 1971 qT+&ç Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ eékÕj·÷ìøÏ $<äT´‘Y
yê&Éø£+ ô|s¡T>∑T‘·Tqï≥T¢ $~‘·eTe⁄‘·Tqï~. Ä yê&Éø£+ 1981 ‘·s¡Tyê‘· 2008`09
es¡≈£î #ê˝≤ n~Ûø£+>± e⁄+~. ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä, sêj·T\d”eT\‘√ b˛*ùdÔ ‘Ó\+>±D≤˝À
ùd<ä´|ü⁄ nedüsê\≈£î ø£¬s+≥T yê&Éø£+ n‘·´~Ûø£+>± ø£ìŒdüTÔqï~.
2010 Hê{ÏøÏ ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± düuŸùdºwüq¢ dü+K´
sêj·T\d”eT, ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä\‘√ b˛*ùdÔ 400 ¬ø$, 220 ¬ø$, 132 ¬ø$, eT]j·TT
33 ¬ø$ düuŸùdºwüq¢ dü+K´ ‘Ó\+>±D≤˝ÀH˚ n‘·´~Ûø£+. $ìjÓ÷>∑<ës¡¢≈£î dü+s¡|òüsê≈£î
>±qT ‘Ó\+>±D≤˝À $<äT´‘Y düs¡|òüsê |ü+|æD° yÓTs¡T¬>’qØ‹˝À e⁄qï≥T¢ ‘Ó\TdüTÔqï~.
ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä, sêj·T\d”eT\‘√ b˛*ùdÔ $<äT´‘Y |ü+|æD°øÏ nedüs¡yÓTÆq Á|üdüTÔ‘·
&çÁdæºã÷´wüHé Á{≤Hé‡bòÕs¡às¡¢ dü+K´ ‘Ó\+>±D≤˝ÀH˚ (2009`10 Hê{ÏøÏ) n‘·´~Ûø£+.
‘Ó\+>±D≤˝À Ä Á{≤Hé‡bòÕs¡às¡¢ dü+K´ 156 296522, ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä˝À, sêj·T\d”eT˝À
208757.
fÒãT˝Ÿ 4.20
<˚X+¯ ˝À 11e Á|üD≤[ø£ ÄKs¡THê{ÏøÏ ‘·\dü] $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+ 1000 j·T÷ì≥¢≈î£

#˚s¡>∑\<äì πø+Á<ä $<äT´‘Y dü+düú yÓ\¢&ç+∫+~. nsTT‘˚ ‘Ó\+>±D≤˝À ‘·\dü] $<äT´‘Y
$ìjÓ÷>∑+ 2010`11˝À 1191 j·T÷ì≥T¢>± e⁄+~.
ôV≤’ <äsêu≤<é q>∑sêìï $TqVü‰sTT+∫ Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\‘√ ‘Ó\+>±D≤qT b˛*Ãq|ü⁄&ÉT
$<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+ y˚s¡T>± e⁄+~. ôV’≤<äsêu≤<é‘√ ø£*dæ ‘Ó\+>±D≤˝À ‘·\dü]
$<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+ 999 j·T÷ì≥T¢ (¬ø&ÉãT¢´ôV≤#Y) ôV’≤<äsêu≤<é $TqVü‰sTT+∫ Ç‘·s¡
‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À ‘·\dü] $<äT´‘Y yê&Éø+£ 1445.6 (¬ø&ÉãT¢´ôV≤#Y). ‘Ó\+>±D≤˝À
>=≥º|ü⁄ u≤e⁄\ <ë«sê ùd<ä´+ m≈£îÿe >∑qTø£ $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+ m≈£îÿe.
157
uÀs¡T u≤e⁄\ øÏ+<ä ˙{Ï bÕs¡T<ä\ eT]j·TT $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+
fÒãT˝Ÿ 4.21
d”eT Ä+Á<Ûä‘√ b˛*ùdÔ ‘Ó\+>±D≤˝À >=≥º|ü⁄ u≤e⁄\T n~Ûø£+ d”eT Ä+Á<Ûä‘√

b˛*ùdÔ ‘Ó\+>±D≤˝À uÀs¡T u≤e⁄\≈£î $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+ 3000 $T*j·THé j·T÷ì≥T¢
n~Ûø£+.
4.22 |ü]ÁX¯eT\≈£î ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± fÒãT˝Ÿ
158
4.23 fÒãT˝Ÿ
$<äT´‘Y s¡+>∑+˝À ñ<√´>±\T

$<ä T ´‘Y s¡ + >∑ + ˝À ‘· e T≈£ î ñ<√´>±eø±XÊ\T/ ñbÕ~Û ˝Ò e ì ø£ $ T{° ø Ï
|òsæ ê´<äT\+<ësTT. ø£$T{° dü+ã+~Û‘· düe÷#ês¡, >∑D≤+ø±\qT |ü]o*+∫+~. $$<Ûä
<∏äs¡à˝Ÿ eT]j·TT »\$<äT´‘Y πø+Á<ë\˝À, Á|ü<Ûëq πø+Á<ä+˝À |üì#˚düTÔqï ñ<√´>∑T\
$esê*y˚.
ÁbÕ+‘ê\yêØ>±/ùdºwüq¢ yêØ>± ñ<√´>∑T\ dü+K´
m|æC…Héø√ ñ‘·Œ‹Ô πø+Á<ë\T/ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä, ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘· Á|ü<Ûëq πø+Á<ë\˝À

|üì#˚düTÔqï ñ<√´>∑T\ dü+K´ <ë<ë|ü⁄ düe÷q+>± e⁄+~. sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘· ñ
<√´>∑T\ dü+K´ ‘·≈£îÿe. õ˝≤¢\T, »HêuÛ≤ ‘·≈£îÿe>∑qTø£.
159
fÒãT˝Ÿ 4.25
ñ<√´>±\≈£î dü+ã+~Û+∫ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üãT‘·« $<Ûëq+ Á|üø±s¡+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ

$<äT´‘Ys+¡ >∑+˝À ø±]à≈£î\ ìj·÷eTø£+ dü]ÿ˝Ÿ (õ˝≤¢kÕúsTT˝À ˝Ò<ë |üesYV≤ü Ödt j·T÷ì{Ÿ
ÁbÕ‹|ü~ø£>± »s¡T>∑T‘·Tqï~. M]˝À 90% kÕúìø£ nuÛÑ´s¡Tú˝Ò. 2008 qT+&ç sêÁwüº+˝À
6 CÀHé\qT <äèwæº˝À ñ+#·T≈£îì 610 Jy√ Á|üø±s¡+ ndæôdº+{Ÿ Ç+»˙sY ‘·‘·‡e÷q
yÓ÷<ë ñ<√´>∑ ìj·÷eTø±\T »s¡T>∑T‘·THêïsTT. 610 Jy√ Á|üø±s¡+ 80 XÊ‘·+ ñ
<√´>±\T kÕúìø£ nuÛÑ´s¡Tú\ø√, $T>∑‘ê 20XÊ‘·+ kÕúìπø‘·s¡ nuÛÑ´s¡Tú\ø√ uÛÑØÔ
ne⁄‘·THêïsTT.
fÒãT˝Ÿ 4.26, 4.27
160
eT+p¬s’q ñ<√´>±\T, Á{≤Hé‡ø√˝À |üì#˚düTÔqï ñ<√´>∑T\T eT]j·TT ø±]à≈£î\T
‘·~‘·s¡ $esê\T |ü]o*ùdÔ ‘Ó\+>±D≤˝ÀH˚ kÕúìø£ nuÛÑ´s¡Tú\ ìj·÷eTø£+ n‘·´~Ûø£+.
fÒãT˝Ÿ 4.28, 4.29
$<äT´‘Y s¡+>±ìøÏ dü+ã+~Û+∫q $$<Ûä dü÷#·q\qT $X‚¢wæùdÔ Ç‘·s¡ ¬s+&ÉT

ÁbÕ+‘ê\‘√ u≤≥T ‘Ó\+>±D≤˝À $<äT´‘Y161
s+¡ >∑+ >∑D˙j·TyÓTqÆ |ü⁄s√>∑‹ kÕ~Û+∫+<äì,
‘Ó\+>±D≤|ü≥¢ m˝≤+{Ï $eø£å˝Ò<äì, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ >±˙ ˝Ò<ë $<äT´‘Y ñ
‘·Œ‹Ô Á|ükÕs¡, |ü+|æD°ì |üs¡ý˚øÏå+#˚ dü+düú\≈£î ‘Ó\+>±D≤, sêj·T\d”eT, ø√kÕÔ
Ä+Á<Ûä\ô|’ m˝≤+{Ï $eø£å ˝Ò<äì yÓ\¢&Ó’+~.
ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä˝Àe˝… ø±≈£î+&Ü ‘Ó\+>±D≤˝À u§>∑TZ ìπøåbÕ\T m≈£îÿe. <ë<ë|ü⁄

1000øÏ.MT düeTTÁ<ä rs¡+ >∑\ ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä˝À #·eTTs¡T, düeT»yêj·TT ìπøåbÕ\T
n~Ûø+£ . sêj·T\d”eT |ü]dæ‹ú n<Ûë«qï+. Äj·÷ ÁbÕ+‘ê\≈£î düV≤ü »+>± dü+Áø£$T+∫q
Á|üø£è‹ eqs¡T\T, kÂø£sê´\ Ä<Ûës¡+>± n_Ûeè~∆ ø√sê*. uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·« $<äT´‘Y
eT+Á‹‘·« XÊK≈£î #Ó+~q πø+Á<ä $<äT´‘Y 162dü+düú, kÕ+πø‹ø£ ‘·~‘·sê\qT ≈£åîDí+>±
|ü]o*+#êπø <∏äs¡à˝Ÿ »\ $<äT´‘Y, >±´dt Ä<Ûë]‘· $<äT´‘Y πø+Á<ë\qT 3 ÁbÕ+‘ê\˝À
HÓ\ø=\Œ&ÜìøÏ nqTeT‹+#ês¡T. 3 ÁbÕ+‘ê\T ˙{ÏbÕs¡T<ä\ »\$<äT´‘Y ñ‘êŒ<äq≈£î
ø£ècÕí, >√<ëe] »˝≤\qT yê&ÉT‘·THêïsTT.
sêÁwü+º ˝À $<äT´‘Ys+¡ >∑ n_Ûeè~∆øÏ m|æmdtÇ_/m|æCH… øé √\T u≤<Û´ä ‘· eVæ≤düTHÔ êïsTT.
$<äT´‘Y ÁbÕC…≈£îº\ kÕú|üq≈£î ìkÕŒøÏåø£+>± düú˝≤\ m+|æø£ »s¡T>∑T‘·Tqï~. ‘·–q+‘·
˙s¡T, Ç+<Ûäq+ \_ÛdüTÔ+<äH˚ >±´s¡+{° e⁄+fÒH˚ $<äT´‘Y πø+Á<ë\≈£î düú˝≤\ m+|æø£
»s¡T>∑T‘·Tqï~.
Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\‘√ b˛*ùdÔ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+ m≈£îÿe.
Bìï ã{Ïº ‘Ó\+>±D≤ |ü⁄s√_Ûeè~∆ ôVA<ë ‘Ó\Tk˛Ô+~. ã\yÓTÆq Á|ükÕs¡, |ü+|æD°
HÓ{Ÿes¡ ÿ <ë«sê ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À Á|ü»\≈£î $<äT´‘Y n+<äTu≤≥T˝À e⁄qï≥T¢
Bì<ë«sê düŒwüºeTe⁄‘·Tqï~. ‘Ó\+>±D≤ Á|ü»\T m≈£îÿe $<äT´‘Y yê&ÉT‘·THêïs¡T.
Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\‘√ b˛*ùdÔ ùd<ë´ìøÏ ø£¬s+≥T m≈£îÿe yê&ÉT‘·÷ ‘Ó\+>±D≤yês¡T
n~Ûø£ dü_‡&û bı+<äT‘·THêïs¡T.
¬s’‘·T\≈£î ñ∫‘· $<äT´‘Y düs¡|òüsê≈£î>±qT Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ 2009`10˝À
yÓTT‘·Ô+ s¡÷.3787.49 ø√≥¢ dü_‡&û>± Çe«>± ˇø£ÿ ‘Ó\+>±D≤˝ÀH˚ n‘·´~Ûø£+>±
n+fÒ 82028.35 ø√≥T¢ (53%) dü_‡&û>± Ks¡TÃ#˚düTÔHêïs¡T. sêj·T\d”eT≈£î
s¡÷.893.94 ø√≥T¢ (24%), ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä≈£î s¡÷.865.2 ø√≥T¢ (23%) dü_‡&û>±
Ks¡TÃ #˚düTÔHêïs¡T.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á{≤Hé‡$TwüHé Á–&é 14648 yÓT>± yê≥¢ kÕú|æ‘· kÕeTs¡ú´+˝À (2010
pHé) #ê˝≤ |ü{Ïwüº+>± e⁄qï Á–&é 2009`10˝À $<äT´‘Y >∑]wüº –sêø° 12,010
yÓT>±yê≥T¢ ø±>± 10880 yÓT>±yê≥¢ $<äT´‘Y düs|¡ süò ê #˚XÊs¡T. Äj·÷ õ˝≤¢\ nedüsê\
y˚Ts¡≈£î $<äT´‘Y n+<äTu≤≥T˝À e⁄+~.
$<äT´‘Ys¡+>∑+˝À dü+düÿs¡D\T |üP]Ô #˚j·T&ÜìøÏ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ mH√ï
$<Ûëq ìs¡íj·÷\T rdüT≈£îqï~. dü+düÿs¡D\ _\T¢ ÄyÓ÷<ä+ bı+<ä&É+‘√ XÊdüHê‘·àø£
#·≥º+ @s¡Œ&ç+~. Á|üuÛÑT‘·«+ dü+düÿs¡D\≈£ î ø£≥Tºã&ç e⁄qï+<äTq $<äT´‘Y s¡+>±ìøÏ
163
$X¯«dü˙j·T .. \uÛÑ´‘· eT∞fl #˚≈£L]+~. Ç|üŒ{ÏøÏ dü+düÿs¡D\ Áø£eT+˝À yêdüÔe+.
$<äT´‘Ys+¡ >∑+ kÕeTs¡´ú +, ñ‘êŒ<äø‘£ · ô|+|ü⁄q≈£î <√Vü≤<ä|&ü TÉ ‘·T+~. düsd¡ yü TÓ qÆ sπ ≥¢˝À
Á|ü»\≈£î yÓTs¡T¬>’q HêHéj·T‘·, $X¯«dü˙j·Tdüs¡|òüsê e⁄+≥T+~.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ C…Héø√, Á{≤Hé‡ø√, &çdüÿ+\T mH√ï $<äT´‘Y ÁbÕC…≈£îº\qT
ÁbÕs¡+_Û+#êsTT. eT¬sH√ï ‘·\ô|{≤ºsTT. $<äT´‘Y –sêø° düs¡|òüsê≈£î >∑\ ‘˚&ÜqT
|üP]+#·&ÜìøÏ eT]+‘· $<äT´‘Y düs¡|òüsê≈£î Á|üj·T‹ïdüTÔHêïsTT.
$$<Ûä ÁbÕC…≈£îº\T düú˝≤\qT dü+<ä]Ù∫q|ü⁄&ÉT »]|æq düe÷y˚XÊ˝À¢ ìs¡T<√´>∑
düeTdü´ Á|ükÕÔeq≈£î e∫Ã+~. $<äT´‘Y πø+Á<ë\ ìsêàD+, ìs¡«Vü≤D Á|ükÕs¡ |ü+D°˝À
mH√ïy˚\ ñ<√´>±\T ø£*Œ+∫q dü+>∑‹ ‘Ó*dæ+<˚. CÀq˝Ÿ ìã+<Ûäq\≈£î ˝Àã&ç
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝À á ñ<√´>±\T n+<ä]ø° n+<äTu≤≥T˝À e⁄HêïsTT. ìsêàD ø±]à≈£î\≈£î
kÕ<Ûës¡D+>± kÕúì≈£î\H˚ rdüT≈£î+{≤s¡T. ‘Ó\+>±D≤/sêj·T\d”eT\˝À ìs¡T<√´>∑+
n~Ûø£+. <ëìô|’ yês¡T m≈£îÿe>± Ä+<√fi¯q #Ó+‘·Tqï+<äTq yê] eTH√uÛ≤yê\qT,
uÛ≤y√<˚«>±\qT |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüTø√yê*. Á|üdüTÔ‘· bÕ\Hê, #·≥º|üs¡yÓTÆq
j·T+Á‘ê+>±\T, ìã+<Ûäq\T, U≤∞\ uÛÑØÔøÏ ‘·–q+‘·>± ˝Òø£b˛‘˚, ‘Ó\+>±D≤,
sêj·T\d”eT\˝À yê{Ïì düe]+#·&ÜìøÏ bÕ\q |üs+¡ >± ‘·>T∑ #·s´¡ \T rdüTø√yê*.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À $<äT´‘Y |ü]dæú‹ yÓTs¡T>∑T≈£î dü÷#·q\T
dæ+>∑πsDÏ u§>∑TZ>∑qT\T ñqï+<äTq ‘Ó\+>±D˝À eT]ìï <∏äs¡à˝Ÿ $<äT´‘Y πø+Á<ë\
ìsêàD≤ìøÏ ÁbÕ<Ûëq´‘· Çyê«*. <∏sä à¡ ˝Ÿ $<äT´‘Y ñ‘êŒ<äq˝À ndüe÷q‘·\T ‘·–+Z #·&ÜìøÏ
Á|üj·T‹ï+#ê*.
ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä‘√ b˛*ùdÔ $<äT´‘Y ÁbÕC…≈£îº\˝À ñ<√´>±\T bı+~q yês¡T ‘=\T‘·
‘Ó\+>±D≤ yêπs. nsTT‘˚ ‘Ó\+>±D≤ yê<äT\T, sêj·T\d”eT Á|ü‹ì~ÛesêZ\‘√ ø£$T{°
#·]Ã+∫q|ü⁄&ÉT $<äT´‘Y ÁbÕC…≈î£ \º ˝À kÕúì≈£î\≈£î ñ<√´>±\T #ê˝≤ ‘·≈î£ ÿe>± ÇdüTHÔ êïs¡H˚
n+XÊìï yês¡T Á|ü<Ûëq+>± Á|ükÕÔ$+#ês¡T. ñ<√´>±\˝À ndüe÷q‘·\≈£î nH˚ø£
ø±s¡D≤\T+&Ée#·TÃ. >∑‘·+˝À $<äT´‘Y s¡+>±ìøÏ CÀq˝Ÿ eédüú e]Ô+#· q+<äTq ñ
<√´>∑ ìj·÷eTø±\˝À CÀq˝Ÿ |ü<ä∆‹ bÕ{Ï+#·˝Ò<äT. n+<äTe\¢H˚ ñqï‘√<ëz´>±\≈£î
dü+ã+~Û+∫ ø=ìï ndüe÷q‘·\THêïsTT.164 2008 qT+&ç $<äT´‘Y s¡+>∑ ñ<√´>±\≈£î
≈£L&Ü CÀq˝Ÿ |ü<‹∆ä ì e]Ô+|ü #˚dTü qÔ ï+<äTq eT÷&ÉT Hê\Tπ>fi¯fl˝À |ü]dæ‹ú #·øÿ£ ~<äe› #·TÃ.
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝Àì $<äT´‘Y ÁbÕC…≈î£ \º ˝À |üì#˚dTü qÔ ï nìï ÁX‚DT\ ñ<√´>∑T\≈£î •ø£D å
Çe«&ÜìøÏ ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä˝Àì $»j·Tyê&É <∏äs¡à˝Ÿ $<äT´‘Y πø+Á<ä+˝À ˇπøˇø£ •ø£åD≤
πø+Á<äeTT+~. m|æC…Héø√ 12e Á|üD≤[ø± ø±\+˝À uÛ≤Ø>± 20,000 yÓT>±yê≥¢
n<äq|ü⁄ $<äT´‘Y ñ‘·Œ‹Ô ø±s¡´Áø£e÷ìï ‘·\ô|{Ïºq+<äTqqT, ‘·<äqT>∑TD+>± $<äT´‘Y
Á|ükÕs¡ |ü+|æD° HÓ{ŸesYÿ\qT ≈£L&Ü $düÔ]+#·qTqï+<äTqqT $<äT´‘Y ñ‘·Œ‹Ô, Á|ükÕs¡
|ü+|æD° n+XÊ\˝À ø=‘·Ô>± ˇø=ÿø£ÿ{Ï 50000 ñ<√´>±\ ø£\Œq »s¡T>∑T‘·T+~.
Ç+<äT≈£î>±qT yÓqTø£ã&çq õ˝≤¢˝ qT+&ç ñ<√´>±\≈£î nuÛ´Ñ s¡T\ú qT (‘=\T‘· ø±]à≈£î\
kÕúsTT˝À) m+|æø£#˚dæ yê]øÏ $<äT´‘Y •ø£åD≤ dü+düú\˝À •ø£åD Çyê«*. Ç+<äT≈£î>±qT
‘Ó\+>±D≤˝À ˇø£{Ï, sêj·T\d”eT˝À eTs√ •ø£åD≤ dü+düú\qT HÓ\ø=˝≤Œ*. BìøÏ
‘√&ÉT ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À (lXË’\+ $<äT´‘Yπø+Á<ä+) Á|ü‘˚´ø£+>± eTs√ »\$<äT´‘Y
•ø£åD≤ dü+düúqT @sêŒ≥T #˚j·÷*. $<äT´‘Y Á|ükÕs¡+, |ü+|æD° s¡+>±\≈£î ø£˙dü+
¬s+&ÉT yπ̊s«s¡T •zD≤ dü+düú\qT HÓ\ø=˝≤Œ*. Bìe\¢ $<äT´‘Ys¡+>∑+˝À ñ<√´>±\≈£î
dü+ã+~Û+∫ ÁbÕ+‘ê\ yê]>± >∑\ ndüe÷q‘·\qT ‘=\–+#·&ÜìøÏ M\e⁄‘·T+~.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À 2009`10˝À 12010 yÓT>±yê≥¢ $<äT´‘Y≈£î –sêø° ñ+&É>±
10880 yÓT>±yê≥T¢ e÷Á‘·y˚T ñ‘·Œ‹Ô #˚j·T>∑*>±s¡T. Bìï ã{Ïº 1130 yÓT>±yê≥¢
(`9.4%) $<äT´‘Y ø=s¡‘· ñqï≥T¢ ‘˚\T‘·Tqï~. 79210 $T*j·THé j·T÷ì≥¢ $<äT´‘Y
nedüs+¡ ø±>± 74859 $T*j·THé j·T÷ì≥¢ $<äT´‘Y ñ‘·Œ‹Ô e÷Á‘·yT˚ »]–+~.
4342 (`5.48%) $T*j·THé j·T÷ì≥¢ ø=s¡‘· @s¡Œ&ç+~. á ø=s¡‘·qT
n~Û>$∑ T+#·&ÜìøÏ á ÁøÏ+~ #·s´¡ \qT |ü]o*+#ê*.
Á|æyÓ+{Ïyé eT]j·TT Áô|f…øÏºyé ìs¡«Vü≤D ôw&É÷´fi¯flqT bÕ{Ï+#·&É+ <ë«sê m|æC…Héø√
<∏äs¡à˝Ÿ $<äT´‘Yπø+Á<ë\˝À nHéôw&É÷´˝Ÿ¶ WfÒC…dtqT ‘·–Z+#ê*.
kÂø£s´¡ kÕúsTT ‘·>≈Z∑ î£ +&ÜH˚ $<äT´‘Y bı<äT|ü⁄, $<äT´‘Y Ä<ë #˚jT· &ÜìøÏ e⁄qï #·s´¡ \
>∑T]+∫ $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑<ës¡¢≈£î ne>±Vü≤q ø£*Z+#ê*.
$<äT´‘Y #Ísê´ìï ìs√~Û+#·&ÜìøÏ >∑{Ïº #·s¡´\T rdüTø√yê*.
¬s’‘·T\≈£î ñ∫‘· $<äT´‘Y≈£î dü+ã+~Û165 +∫ ùd<ë´ìøÏ ‘·|üŒ Ç‘·s¡ $<äT´‘Y yê&Éø£+
ìs√~Û+#ê*.
<Ûeä fi‚X«¯ s¡+ e<ä>› \∑ düsÄY s¡sú Y ø±≥Hé u≤´πsJøÏ m>∑Teq 42 øÏ.MT e<ä› ªªÇ+~sêkÕ>∑sY
b˛\es¡+ ÁbÕC…≈£îºµµqT ì]à+#ê\ì 1943˝À ‘·\ô|{≤ºs¡T. nH˚ø£ ø±s¡D≤\ e\¢ á
ÁbÕC…≈£îº ìsêàD+˝À C≤|ü´+ »]–+~. Ç|ü &ÉT Ä düú\+˝À |üqT\T ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ
33% |üPs¡Ôj·÷´sTT. s¡÷.3229.14 ø√≥T¢ Ä |üqT\≈£î (p˝…’ 2010 Hê{ÏøÏ) Ks¡TÃ
#˚XÊs¡T. b˛\es¡+ ÁbÕC…≈î£ qº T M˝…q’ +‘· ‘·«s¡>± |üP]Ô#j ˚ ÷· *. á ÁbÕC…≈î£ º |üPs¡sÔ TT‘˚
‘Ó\+>±D≤, sêj·T\d”eT Á|ü»\≈£î eTs√ 960 yÓT>±yê≥¢ $<äT´‘Y n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ
edüT+Ô ~. b˛\es¡+ ÁbÕC…≈î£ º |üPs¡sÔ TT‘˚ 7.2 \ø£\å ôV≤ø±ºs¢¡ uÛ÷Ñ $TøÏ n<äq+>± kÕ>∑T˙{Ï
kÂø£s¡´+ \_ÛdüTÔ+~. m>∑Teq Ç#·Ã+|ü*¢ ÁbÕC…≈£îº, ø±+‘êq|ü*¢ m‹Ôb˛‘·\ |ü<∏äø£+,
ªdæ+–¬s&ç¶ |ü*¢ ôV≤#Y.Ç |ü<∏äø£+µµ, sêJyékÕ>∑sY m‹Ôb˛‘·\ |ü<∏äø£+, Ç+~sêkÕ>∑sY
m‹Ôb˛‘·\ |ü<øä∏ +£ e+{Ï mH√ï kÕ>∑T˙{Ï ÁbÕC…≈î£ \º qT #˚|≥ ü &º ÜìøÏ <√Vü≤<ä|&ü TÉ ‘·T+~.
166
n<Ûë´j·T+ 5
Á|üuÛÑT‘·« ñbÕ~Û n+XÊ\T
5.1 |ü]#·j·T+
5.1.01
Á|üuÛÑT‘·« ñbÕ~Û n+X¯+˝À ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝Àì ìyêdæ‘·T\ Á|üjÓ÷»Hê\qT ø±bÕ&˚+<äT≈£î >∑\ &çe÷+&ÉT
eT÷\+ bÕ‘·<˚. Ç~ 1919 dü+e‘·‡sêìøÏ eTT+<äs¡, ôV’≤<äsêu≤<é ìC≤+ ˇø£ |òüsêàHé(XÊdüq+)qT C≤Ø #˚XÊs¡T.
Á|üuTÑÛ ‘·« düØ«düT\˝À ]Á≈£L{ŸyTÓ +{Ÿ ø√dü+ ˇø£ ìyêdæ‘· ns¡Ω‘q· T ø£*Œ+#·&+É Bì ñ<˚X› +¯ . Çø£ MT<ä≥ eTT*ÿs¡÷˝Ÿ‡>±
ù|s=ÿqã&˚ ìj·Te÷e[˝ÀqT ˝Ò<ë Ç‘·s¡ #·{≤º\˝À bı+<äT|ü]Ãq ìyêdæ‘· ns¡Ω‘· n+X¯+ Áø£eTs¡Væ≤‘· H˚|ü<∏ä´+‘√
1947`1975 ø±\+˝À sê»ø°jT· , sêC≤´+>∑, Hê´j·T|üsy¡ TÓ qÆ dü+|òTü ≥q\ Á|üu≤Û e+ á n+XÊìï eT]+‘· dü+øÏw¢ +ºü >±
e÷]+~. Á|üuÛÑT‘·«s¡+>∑+˝Àì ìj·÷eTø±\ $wüj·T+˝À ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+ ˝À >∑\ $eø£å‘·qT ns¡ú+ #˚düTø=ì,
Bìì n‘·´+‘· uÛ≤yêy˚X¯|üP]‘· n+X¯+>± s¡÷bÕ+‘·s¡+ #Ó+<äT‘·Tqï~. Á|üuÛÑT‘·« ñbÕ~Û, $<ë´dü+düú\˝À ]»πs«wüqT
$wüj·÷ìï @ $<Ûä+>± s¡÷bı+~+#ês¡T nH˚ n+XÊìï ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ n˝≤π> sêÅwüºÁ|üuÛÑT‘·«+ rdüTø=ìq |ü\T
ìs¡íj·÷\T, #·s¡´\ neT\TqT $X‚¢wæ+#·&ÜìøÏ M\T>± á $wüj·T+ô|’ kÕ+πø‹ø£ n<Ûä´j·THêìï #˚|ü{≤º\ì ø£$T{°
ìs¡ísTT+∫+~. ‘·>∑TØ‹>± |ü]o*+∫q ‘·s¡Tyê‘·, ø£$T{° n<Ûä´j·Tq+ |üìì d”ìj·TsY ]f…Æs¡T¶ ◊mmdt n~Ûø±],
Á|üdüTÔ‘·+ q÷´&Ûç©¢˝Àì ÇHédæº≥÷´{Ÿ |òüsY ¬s>∑T´˝ÒwüHé ø±+|æ{° wüHé≈£î &Ó’¬sø£ºsY »qs¡˝Ÿ>± e⁄qï leTTUÒwtø±πøsY≈£î
n|üŒ–+∫+~.
5.1.02
ÁbÕ<∏ä$Tø£ ne>±Vü≤qqT bı+<˚ Áø£eT+˝À, Ç‘·s¡ $wüj·÷\‘√ bÕ≥T ø£$T{° sê»ø°j·T bÕØº\T, mHéõz\T,
Hê´j·Tyê<äT\T, sêÅwüº Á|üuÛÑT‘·« n~Ûø±s¡T\‘√ düVü‰ uÛ≤>∑kÕ«eTT\+<ä]‘√ $düÔè‘·kÕúsTT dü+Á|ü~+|ü⁄\qT »]|æ+~.
á n<Ûë´j·T+˝Àì |üsê´˝À#·q\T ø£qT>=ìq n+XÊ\T ø£$T{°øÏ düeT]Œ+∫q $$<Ûä $C≤„|üq\T, sêÅwüºkÕúsTT˝À
dü+ã+~Û‘· esêZ\‘√ »]|æq |üs¡düŒs¡ #·s¡Ã\T dü+<äs¡“¤+>±qT, õ˝≤¢\T, Á>±e÷\≈£î ø£$T{° #˚dæq dü+<äs¡Ùq\
ø±\+˝À #˚dæq $X‚¢wüD, ì|ü⁄DT\#˚ Çe«ã&çq ìy˚~ø£\ Ä<Ûës¡+>± ñHêïsTT.
5.2 eTT*ÿ s¡÷˝Ÿ‡≈£î dü+ã+~Û+∫ sêC≤´+>∑|üs¡yÓTÆq, |ü]bÕ\ø£, Hê´j·T|üs¡yÓTÆq dü+|òüT≥q\T, Á|üuÛÑT‘·« ñ
bÕ~Û˝À ìyêdæ‘· ns¡Ω‘· n+X¯+.
5.2.01
eTT*ÿ s¡÷˝Ÿ‡ (ªªs¡÷˝Ÿ‡µµ), 1919`1959, 1337 ôV≤#Y, s¡+C≤Hé 25e ‘˚B>∑\ (1919 dü+e‘·‡sêìøÏ ‘·‘‡· e÷q+)
ìC≤+|òüsêàHéqT bÕ{Ï+#·&É+ ø√dü+ C≤Ø#˚dæq ôV’≤<äsêu≤<é dæ$˝Ÿ düØ «dt ¬s>∑T´˝ÒwüHé‡˝À uÛ≤>∑+>± eTT*ÿs¡÷˝Ÿ‡qT
bı+<äT|üs¡Ã&ÉyÓTÆ+~. ñs¡÷›uÛ≤wü˝À eTT*ÿ n+fÒ C≤‹ nì ns¡ú+. ìyêdæ‘·T\qT ªeTT*ÿ\Tµ>± ìπs›•+|üã&É‘ês¡T.
eTT*ÿs¡÷˝Ÿ‡ Á|üuÛÑT‘·« ñbÕ~ÛøÏ dü+ã+~Û+∫ ªìyêdæ‘·T\µ Á|üjÓ÷»Hêìï ø±bÕ&˚+<äT≈£î $<ÛëHêìï s¡÷bı+~+∫+~.
á ìj·Te÷e[˝Àì 39e |ü]X‚Ã¤<Ûä+˝Àì nqTã+<Ûä+`mHé Á|üø±s¡+ ˇø£ e´øÏÔì eTT*ÿ>± ù|s=ÿqã&Ü\+fÒ...
»qq+ <ë«sê n‘·qT ôV’≤<äsêu≤<é sêÅwüº bÂs¡T&Ó’ ñ+&É≥+ ˝Ò<ë ôV’≤<äsêu≤<é sêÅwüº+˝À ìedæ+#·&É+ <ë«sê
n‘·qT eTT*ÿ>± ñ+&É{≤ìøÏ ns¡Ω‘· bı+~ ñ+&É≥+ ˝Ò<ë n‘·qT »ìà+#˚ düeTj·÷ìøÏ n‘·ì ‘·+Á&ç Á|üuÛÑT‘·«
düØ«düT˝À 15 dü+e‘·‡sê\ düØ«düTqT |üP]Ô#˚dæ ñ+&É≥+, ˝Ò<ë ÄyÓT eTT*ÿ>± ñqï e´øÏÔøÏ uÛ≤s¡´>± ñ+&É≥+.
167
5.2.02
ˇø£ e´øÏÔ »qq+ <ë«sê ôV’≤<äsêu≤<é sêÅwüº bÂs¡T&ÉT>± |ü]>∑DÏ+#·& É+ »]–+~. nsTT‘˚ n‘·qT »ìà+∫q
düeTj·T+˝À n‘·ì ‘·+Á&ç eTT*ÿ>± ñ+&Ü*.
5.2.03
ˇø£ e´øÏÔì eTT*ÿ>± |ü]>∑DÏ+#·>∑*π> Ç‘·s¡ n<äq|ü⁄ ns¡Ω‘ê Á|üe÷D≤\T á ÁøÏ+~$<Ûä+>± ñHêïsTT.
ˇø£ e´øÏÔ n‘·qT ôV’≤<äsêu≤<é sêÅwüº+˝À 15 dü+e‘·‡sê\ bÕ≥T XÊX¯«‘· ìyêdæ‘·Tì>± ñ+&ç, n‘·ì ìyêdü
Á|ü<˚XÊìøÏ ‹]– yÓfi‚¢ Ä˝À#·qqT $s¡$T+#·Tø=qï≥T¢>±qT, n+<äT≈£î dü +ã+~Û+∫ y˚TõÅùdº{Ÿ#˚ <ÛäèMø£]+∫q
ìØí‘·bòÕs¡+˝À ˇø£ n|òü&É*{ŸqT bı+~ñqï≥¢sTT‘˚ n‘·ìì eTT*ÿ>± |æ\Teã&É‘ês¡T.
ˇø£ eTT*ÿ eTVæ≤fi¯ ˇø£ eTT*ÿj˚T‘·s¡ e´øÏÔì $yêVü≤+ #˚düTø=ì ôV’≤ <äsêu≤<é sêÅwüº+˝À ìedæ+#·&Üìï
ø=qkÕ–+∫q≥¢sTT‘˚, eTT*ÿ>± ñ+≥Tqï+<äT≈£î ÄyÓT≈£î \_Û+∫q Vü≤≈£îÿ\T @$<Ûä+>±qT Á|üuÛ≤$‘·+ ø±e⁄.
ˇø£ eTT*ÿ eTVæ≤fi¯ ˇø£ eTT*ÿj˚T‘·s¡ e´øÏÔ‘√ $yêVü≤+ ‘·sê«‘· ôV’≤ <äsêu≤<é sêÅwüº+ yÓ\T|ü\ ìedæ+#·&É+,
nsTT‘˚ ÄyÓT uÛÑs¡Ô eTs¡D+ ‘·s¡Tyê‘· ˝Ò<ë $&Ü≈£î\T rdüTø=qï ‘·s¡Tyê‘· ôV’≤<äsêu≤<é sêÅwüº+˝À ìedæ+#·&ÜìøÏ
yÓqTø£≈£î e∫Ãq≥¢sTT‘˚ n|ü⁄&ÉT ÄyÓTqT eTT*ÿ>± |ü]>∑DÏ+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. @yÓTÆq|üŒ{Ïø° Ç‘·s¡$<Ûä+>± á
ìj·Te÷e[˝À nqTeT‹+∫q|ü⁄&ÉT ‘·|æŒ‘˚, ÄyÓT |æ\¢\T eTT*ÿj˚T‘·s¡T\T>± ø=qkÕ>∑T‘ês¡T.
5.2.04
dü+ã+~Û‘· õ˝≤¢\ ‘ê\÷ø±<ës¡¢≈£î eTT*ÿ <Ûäèe|üÁ‘ê\qT C≤Ø#˚ùd n~Ûø ±sêìï Çe«&É+ »]–+~. <Ûäèe|üÁ‘·+
ø√dü+ <äsU¡ ≤düT<Ô ës¡T&ÉT ìØí‘b· Õò s¡+˝À <äsU¡ ≤düT˝Ô À ‘Ó*|æq $wüj÷· \T yêdüeÔ yÓTqÆ eì, ì»yÓTqÆ eH˚ Á|üe÷D Á|üø≥£ q‘√
bÕ≥T>± <äs¡U≤düTÔ #˚düTø√yê*. <äs¡U≤düTÔ<ës¡T&ÉT ø=ìï Á|üX¯ï\≈£ î düe÷<ÛëHê\qT düeT≈£Ls¡Ãe\dæq ÄeX¯´ø£‘· ñ
+~. yê{Ï˝À ø=ìï á ÁøÏ+~ $<Ûä+>± ñHêïsTT.
<äs¡U≤düTÔ<ës¡T&ÉT mø£ÿ&É »ìà+#ês¡T?
ôV’ ≤ <ä s êu≤<é sêÅwü º + ˝À n‘· q T ìedæ + #· & ÜìøÏ eTT+<ä T mø£ ÿ &É ìedæ + #ês¡ T ?
n‘·ì ‘·+Á&ç, ‘ê‘· »ìà+∫q Á|ü<˚X¯+, C≤rj·T‘·.
<äs¡U≤düTÔ<ës¡Tì ‘·+Á&ç $<ä´qT nuÛÑ´dæ+∫q Á|ü<˚X¯+.
<äsU¡ ≤düT<Ô ës¡T&ÉT »ìà+∫q düeTj·T+˝ÀqT, n‘·qT 21e dü+e‘·‡s¡+ |üP]Ô #˚dTü ø=+≥Tqï ‘·sT¡ yê‹ düeTj·T+˝ÀqT
<äs¡U≤düTÔ<ës¡Tì ‘·+Á&ç mø£ÿ&É ìedædüTÔHêïs¡T?
5.2.05
<äsU¡ ≤düT˝Ô À ù|s=ÿìq @y˚ì $wüj÷· \T ndü‘´· yÓTqÆ $>±qT ˝Ò<ë ‘·|⁄ü Œ&ç$ >±qT ø£qT>=ìq≥¢sTT‘˚ <äsU¡ ≤düT<Ô ës¡Tìô|’
#·s¡´ rdüTø√e&ÉeTe⁄‘·T+~. Ç+<äT˝À m) eTT*ÿ <Ûäèe|üÁ‘·+ s¡<äT› _) n{Ïº e´øÏÔ ‘·+Á&ç ˝Ò<ë uÛÑs¡Ô jÓTTø£ÿ eTT*ÿ
<Ûäèe|üÁ‘ê\ s¡<äT› #˚]ñ+{≤sTT. eTT*ÿ <Ûäèe|üÁ‘êìï ø£*–e⁄qï e´øÏ Ô e÷q´l ìC≤+ Á|üuÛÑTe⁄ |ü≥¢ ˝Ò<ë ôV’≤<äsêu≤<é
Á|üuÛÑT‘·«+ |ü≥¢ sê»uÛÑøÏÔ ˝Òì e´øÏÔ>± ø£qT>=ìq≥¢sTT‘˚ ˝Ò<ë ôV’ ≤<äsêu≤<é Á|üuÛÑT‘·« Á|üjÓ÷»Hê\≈£î qwüº|üπsÃ$<Ûä:>±
sê»ø°j·T bÕØº\‘√ Á|ü‘·´ø£å ˝Ò<ë |üs√ø£å dü+ã+<Ûë\qT ø£*–e⁄qï dü +<äs¡“¤+˝ÀqT ≈£L&Ü eTT*ÿ <Ûäèe|üÁ‘êìï s¡<äT›
#˚j·T&ÉeTe⁄‘·T+~. n+<äTe\¢, yêdüÔe eTT*ÿs¡÷˝Ÿ‡ C≤rj·T‘· ìj·Te÷efi¯ó\≈£î nqT>∑TD+>± e⁄+&ç, »qq+,
dü+‘·‹ Bs¡øÈ ±*ø£ ìyêdü+ (15 dü+e‘·‡sê\T) ` nH˚ eT÷&ÉT Á|ü‘´˚ ø£ ns¡Ω‘ê Á|üe÷D≤\ düyT˚ àfi¯q+˝À Ä ÁbÕ+‘·+˝Àì
yêdüÔe / Bs¡Èø±*ø£+>± ìedædüTÔqï ìyêdæ‘·T\ Á|üjÓ÷»q+ ø√dü+ bı+<äT|üs¡Ãã&çHêsTT. 1949 qe+ãs¡T˝À
168
ìC≤+ eTs=ø£ |òüsêàHé <ë«sê Á|üuÛÑT‘·«+ ÁøÏ+<ä |ü<äe⁄\ ìj·÷eTø£ ñ<˚›XÊ\ ø√dü+ eTT*ÿ s¡÷˝Ÿ‡≈£î dü+ã+~Û+∫q
ìã+<Ûäq\qT ìsê∆]+#·&É+ »]–+~.
5.2.06
eTT*ÿ s¡÷˝Ÿ‡ kÕúq+˝À #˚dæq |ü\T XÊdüHê\T.
uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+ 1950, »qe] 26e ‘˚B qT+&ç neT\T˝ÀøÏ e∫Ã+~. Á|üuÛÑT‘·«s¡+>∑+ ÁøÏ+<ä ñbÕ~Ûì ø£*Œ+#˚
n+X¯+˝À ÁbÕ<∏ä$Tø£ Vü≤≈£îÿ\≈£î Vü‰MTìdüTÔqï dü+<äs¡“¤+˝À sêC≤´+>∑ |ü]wü‘·TÔ $$<Ûä sêÅcÕº\T / ÁbÕ+‘ê\ n_Ûeè~∆˝À
>∑\ ndüe÷q‘·\qT >∑T]Ô+∫, sêC≤´+>∑+ ÁbÕs¡+uÛ≤ìøÏ dü]>±ZeTT+<äT neT\T˝ÀøÏ e#˚Ã{Ïº @<˚ì XÊdüq+ <ë«sê
sêÅwüº+ |ü]~Û˝À|ü⁄ ìyêdü+ ÁbÕ‹|ü~ø£ô|’ ø£*Œ+#˚ ñbÕ~Û $wüj·T+˝À s¡ø£åDqT ø=qkÕ–+#·&É+ nìyês¡éTì
n_ÛÁbÕj·T|ü&É≥+ »]–+~. sêC≤´+>∑+˝Àì 35(_) |ü]X‚Ã¤<Ûä+ n{Ïº XÊdü Hê\ ø=qkÕ–+|ü⁄≈£î M\T ø£*ŒdüTÔ+~.
n+<äTe\¢ <ä]$T˝≤ yÓTT‘·Ô+ ôV’≤<äsêu≤<é sêÅwüº+ |ü]~Û˝À|ü⁄ Á|üuÛÑT‘·« ñbÕ~Û˝À ìyêdü n+XÊìøÏ dü+ã+~Û+∫
nedüs‘¡ \· T>± ìs¡sí TT+∫q{Ïº eTT*ÿs¡÷˝Ÿ‡qT e]Ô+|ü⁄˝À ñ+∫ 35(_) |ü]X‚Ã<¤ +äÛ <ë«sê yê{Ï neT\TqT ø=qkÕ–+#·&+É
»]–+~. Ä ‘·s¡Tyê‘· n$ 35(_) |ü]X‚Ã¤<Ûä+ nedüs¡‘·\≈£î nqT>∑TD+>± e⁄+&˚+<äT≈£î M\T>± neT\T, e]Ô+|ü⁄
#˚jT· &ÜìøÏ ôV≤’ <äsêu≤<é Á|üuTÑÛ ‘·«+ ø£èwæ #˚dTü qÔ ï~. ÁøÏ+<ä $e]+∫q $<Û+ä >± ôV≤’ <äsêu≤<é dæ$˝Ÿ düØ«düT s¬ >∑T´˝ÒwHü ‡é ˝Àì
nqTã+<Ûä+`mHé˝À $es¡D>± #˚s¡Ã&É+ »]–+~.
$es¡D: ô|’ eTT*ÿ s¡÷˝Ÿ‡qT ôV’≤<äsêu≤<é Á|üuÛÑT‘·« Á|ü<Ûëq |ü]bÕ\q XÊK <ë«sê C≤Ø#˚dæq ÁøÏ+~ düs¡Tÿ´\sY
˝ÒK\T, Á|üø£≥q˝À Ç$T&ç e⁄qï $es¡D˝À ø£\sTTø£>± #·<äTe⁄ø√yê*.
5.2.07
1950, pHé 14e ‘˚B>∑\ düs¡Tÿ´\sY ˝ÒK\˝À, dü+øÏå|üÔ+>± á $<Ûä+>± ‘Ó*j·T#˚j·T&ÉyÓTÆ+~.
ªªÁ|üuTÑÛ ‘·«+ eTT*ÿ s¡÷˝Ÿ‡≈£î dü+ã+~Û+∫ 35e |ü]X‚Ã<¤ +äÛ ˝Àì (_) K+&É+ <ë«sê e]Ô+|ü⁄˝À e⁄+∫ uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+‘√
yÓ’s¡T<Ûä´+>± e⁄qï y˚Ts¡≈£î $eTTøÏÔ #˚j·T&ÉeTe⁄‘·Tqï<äì dü\Vü‰ Çe«&ÉyÓTÆ+~. n+<äTe\¢ »qq+, dü+‘·‹ n+XÊ\≈£î
dü+ã+~Û+∫q ns¡Ω‘·\qT ìs¡ísTT+∫q{Ïº y˚Ts¡≈£î eTT*ÿ s¡÷˝Ÿ‡ <ë«sê bı+<äT|ü]Ãq ìã+<Ûäq\qT neT\T˝À ˝Ò≈£î+&Ü
e⁄+#·&É+ nedüs¡+µµ.
1951, ôdô|+º ãsY 18e ‘˚B >∑\ eTs=ø£ düsT¡ ÿ´\sY˝À ªªÁ|üdTü ‘Ô +· e⁄qï eTT*ÿs¡÷˝Ÿ‡˝À ìs¡sí TT+∫q 15 dü+e‘·‡sê\
ìyêdü ø±\|ü]$T‹µµì ôV≤’ <äsêu≤<é sêÅw+ºü ˝À XÊX¯«‘· ìyêdü+ e⁄+≥÷ ø=qkÕ–q dü+<äs“¡ +¤ ˝À $<ä´ ˝Ò<ë yÓ<’ ´ä |üsy¡ TÓ qÆ
ñ<˚›XÊ\ ø√dü+ sêÅwüº+ yÓ\T|ü\ >∑&ç|æq ø±\|ü]$T‘·T\qT á 15 dü+e‘·‡sê\ ø±\|ü]$T‹˝À ªn+‘·sêj·T+µ>±
˝…øÏÿ+#·≈£L&É<äH˚ $TqVü‰sTT+|ü⁄ ìã+<Ûäq‘√ ø=qkÕ–+#ê\ìµ Á|üuÛÑT‘·«+ ìs¡ísTT+∫+<äì ‘Ó*j·T#˚j·T&ÉeTsTT+~.
5.2.08
Ä $<Û+ä >± e]Ô+|ü⁄˝À ñ+∫q / düe]+∫q eTT*ÿs¡÷˝Ÿ‡˝À Á|üdTü ‘Ô +· »qq+, dü+‘·‹ ns¡Ω‘êÁ|üe÷D≤\T e]Ô+|ü⁄˝À
˝Òe⁄. ôV’≤<äsêu≤<é sêÅwüº+˝À 15 dü+e‘·‡sê\T n+‘·sêj·T+ ˝Òì ìyêdü+ nH˚ @¬ø’ø£ ns¡Ω‘êÁ|üe÷D+ e]Ô+|ü⁄˝À
e⁄+~.
5.2.09
1955 dü+e‘·‡s¡+˝À ôV≤’ <äsêu≤<é sêCŸÁ|üeTTUŸ sêÅwÁºü |üuTÑÛ ‘·«+ ÁøÏ+<ä ñbÕ~Û ñ<˚X› Ê\ ø√dü+ ìyêkÕìøÏ dü+ã+~Û+∫
ì]›wüº|üπsÃ n+X¯+, Ç‘·s¡ $wüj·÷\T, ìã+<Ûäq\ô|’ >∑\ eTTqT|ü{Ï nìï ìj·Te÷efi¯ó\T, ñ‘·Ôs¡Te⁄\qT n~ÛÁø£eTD
#˚dü÷Ô ôV’≤<äsêu≤<é »qs¡˝Ÿ ]Á≈£L{ŸyÓT+{Ÿ s¡÷˝Ÿ‡qT s¡÷bı+~+#ês¡T.
5.2.10
á ìj·Te÷e[ì sêC≤´+>∑+˝Àì 309e |ü]X‚Ã¤<ÛëìøÏ $TqVü‰sTT+|ü⁄ ìã+<Ûäq ÁøÏ+<ä #˚dæ 9`11`1955 ‘˚B
169
>∑\ Á|üø≥£ q HÓ+.279/õ@&ç/19/õ.mdt.ÄsY.dæ/52 <ë«sê C≤Ø #˚jT· &ÉeTsTT+~. sêÅw+ºü ÁøÏ+<ä ˇø£ |ü<$ä ˝À ìj·÷eTø£+
ø√dü+ ns¡Ω‘·>± e⁄+≥Tqï 15 dü+e‘·‡sê\ ìyêdü+ ns¡Ω‘·qT á ìj·Te÷e[ |ü⁄qs¡T<ëÈ{Ï+∫+~. ìj·Te÷e[˝Àì
35e nqTdü÷∫˝À ôV’≤<äsêu≤<é dæ$˝Ÿ düØ«düT ¬s>∑T´˝ÒwüHé‡˝Àì nqTã+<Ûä+`mHé˝À e⁄qï ìj·Te÷e[ì e÷Á‘·y˚T
‹]– bı+<äT|üsÃ¡ &ÉeTsTT++~. á »qs¡˝Ÿ ]Á≈£L{ŸyTÓ +{Ÿ s¡÷˝Ÿ‡ eTT*ÿs¡÷˝Ÿ‡qT n~ÛÁø£eTD #˚XÊj·÷? sêC≤´+>∑+˝Àì
35(_) |ü]X‚Ã¤<Ûä+ <ë«sê n~ neT\T˝ÀøÏ e∫Ãq|ü⁄&ÉT eTT*ÿs¡÷˝Ÿ‡qT e]Ô+|ü⁄˝À e⁄+∫ ø=qkÕ–+#·&ÉeTsTT+~. á
yêdüÔe+ <äècÕº´, eTT*ÿs¡÷˝Ÿ‡qT bÕs¡¢yÓT+≥T <ë«sê e÷Á‘·y˚T e÷s¡T Œ\T #˚s¡TŒ\T, düe]+#·&É+ ˝Ò<ë s¡<äT›|üs¡Ã&É+
#˚j·Tã&ç e⁄+&Ü*. @<˚ì sêÅwüº XÊdüq+ <ë«sê #˚dæq @<˚ì dües¡D ˝Ò< ë e÷s¡TŒ\T #˚s¡TŒ\T neT\T˝À ñ+&Ée⁄. Ä
$<Ûä+>± 1955˝À sêCŸÁ|üeTTUŸ#˚ #˚j·Tã&çq á ìj·Te÷e[ 309e |ü]X‚Ã¤ <ÛëìøÏ $TqVü‰sTT+|ü⁄ ìã+<Ûäq ÁøÏ+<ä
#˚dæq|üŒ{Ïø° #Ó\T¢u≤≥T nj˚T´ $<Ûä+>± #˚XÊs¡ì #Ó|üŒ˝Ò+. n+<äTe\¢ eTT*ÿs¡÷˝Ÿ‡ n$ e⁄qï $<Ûä+>±H˚ yê{Ï e]Ô+|ü⁄
ø=qkÕ>∑T‘·T+~.
5.2.11
á |ü]dæ‘ú T· \˝À sêÅcÕº\ |ü⁄qsYeéd”øú s£ D
¡ #·≥+º neT\T˝ÀøÏ e∫Ã+~. 1.11.1956e ‘˚Bq, ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘êìï
ø=‘·Ô sêÅwüº+˝À #˚s¡Ã&É+‘√ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÅwüº+ @s¡Œ&ç+~. nsTT‘˚, ø=‘·Ô sêÅcÕº\T neT\T˝ÀøÏ sêe&ÜìøÏ eTT+<äT
neT\T˝À e⁄qï @<˚ì #·≥º+, Ä #·≥º+ e]Ô+#˚ Á|ü<˚XÊ\≈£î dü+ã+~Û+∫ neT\T˝À e⁄+&É&É+, ø=qkÕπ>+<äT≈£î sêÅcÕº\
|ü⁄qsYeéd”úø£s¡D #·≥º+˝Àì 119e $uÛ≤>∑+ M\T ø£*ŒdüTÔqï~. á ìã+<Ûäq Á|üuÛ≤e+ e\¢, eT÷&ÉT $$<Ûä sêÅcÕº\≈£î
e]Ô+#˚ eT÷&ÉT uÛ≤cÕÁ|üj·TTø£Ô uÛ≤>±\ìï+{Ï˝À n$ eTTqT|ü{Ï ôV’≤<ä sêu≤<é sêÅwüº+˝À uÛ≤>±˝…’q ø±s¡D+>± eTT*ÿ
ìj·Te÷e[ ìs¡+‘·s¡+ neT\T˝À ñ+≥T+~. nsTT‘˚, 119e $uÛ≤>∑+ ˝Òø£b˛sTTq|üŒ{Ïø°, sêC≤´+>∑+˝Àì 35(_)
|ü]X‚Ã¤<Ûëìï nqTdü]+∫ eTT*ÿ ìj·Te÷e[ ø=qkÕ– ñ+&˚~. 1.11.1956e ‘˚Bq Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÅwüº+ neT\T˝ÀøÏ
e∫Ãq ‘·s¡Tyê‘· ≈£L&Ü eTT*ÿ ìj·Te÷e[ neT\T˝À ñqï<äì eTq+ ns¡ú+ #˚düTø√yê*‡q nedüs¡+ m+‘Ó’Hê ñqï~.
5.3 sêÅcÕº\ |ü⁄qsYeéd”úø£s¡D ø£$TwüHé (mdtÄsYdæ)
5.3.01
1948`1956\ eT<Û´ä uÛ≤s¡‘· j·T÷ìj·THé˝À ôV≤’ <äsêu≤<é sêÅw+ºü ˇø£ Á|ü‘´˚ ø£ sêÅw+ºü >±H˚ $T–*b˛sTT+~. n+<äT#˚‘,·
Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>±\ $wüj·T+˝À sêÅwüº+˝Àì ìyêdæ‘·T\ ø√dü+ ]»πs«wü Hé n+X¯+ á ø±\+˝À sêÅwüº+ jÓTTø£ÿ n+‘·s¡Z‘·
$<Ûëq ìs¡íj·T+ ñqï~. nsTT‘˚, eTÁ<ëdüT Áô|dæ&Ó˙‡ qT+&ç HêHéèTT©ÿ\ô|’ 1952`53˝À »]–q yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï
eTT©ÿ ñ<äéT+ <ë«sê Ç|üŒ{Ïπø á n+X¯+ ˇø£ ìs¡+‘·s¡ Á|üÁøÏj·T>± e÷]+~. sêÅcÕº\ |ü⁄qsYeéd”úø£s¡D ø£$TwüHé
(mdtÄsYd)æ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘· |ü⁄qsYeéd”øú s£ D¡ , mdt.ÄsY.dæ. @sêŒ≥T≈£î dü+ã+~Û+∫q $$<Ûä n_ÛeT‘ê\qT #·Ts¡T≈£î>±
#·]Ã+#·&É+ ÁbÕs¡+_Û+∫q|ü⁄&ÉT ÁbÕ+rj·T n+XÊìøÏ dü+ã+~Û+∫q $wüj·÷ ìï á ñ<äéT+ eT]+‘·>± ã\|üs¡∫+~.
$XÊ˝≤+Á<Ûä @sêŒ≥T≈£î dü+ã+~Û+∫q ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä Á|ü»\ &çe÷+&ÉT≈£î á #·s¡Ã ø=‘·Ô Áb˛‘ê‡Vü‰ìï Ç∫Ã+~.
5.3.02
$XÊ˝≤+Á<Ûä≈£î dü+ã+~Û+∫q yê] nH˚«wüD˝À, ‘Ó\+>±D≤ Á|üjÓ÷»Hê\ |ü]s¡ø£åD≈£î Ä+Á<ÛäHêj·T≈£î\T Vü‰MT|üP]‘·
s¡ø£åD#·s¡´\qT s¡÷bı+~+#·&É+ »]–+~. ø±+Á¬>dt n~ÛcÕºq+ 1956, |òæÁãe] 20e ‘˚Bq ø=‘·Ô &Ûç©¢˝À ¬s+&ÉT
ÁbÕ+‘ê\ Hêj·T≈£î\‘√ ˇø£ düe÷y˚X¯+ @sêŒ≥T #˚dæ+~. ‘Ó\+>±D≤≈£î ø=ìï s¡ø£åD #·s¡´\qT düeT≈£Ls¡Ã&É+ <ë«sê
170
$XÊ˝≤+Á<ÛäqT @sêŒ≥T #˚j·T&ÜìøÏ á düe÷y˚X¯+˝À ˇø£ ˇ|üŒ+<ä+ ≈£î<ä Ts¡TÃø√e&ÉeTsTT+~. 1956, qe+ãsY1e
‘˚Bq @ø°ø£è‘· Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÅcÕºìï @sêŒ≥T #˚j·T&ÜìøÏ e÷s¡Z+ düT>∑eT+ #˚dæq{Ïº á ˇ|üŒ+<ëìï ªô|<ä› eTqTwüß\
ˇ|üŒ+<ä+µ>± ù|s=ÿq&ÉeTsTT+~.
4. ◊_&é: á $wüj·T+˝À dü$es¡yÓTÆq #·s¡Ã ø√dü+ <äj·T#˚dæ 1e n<Ûë´j·÷ìï #·÷&É+&ç.
5.4 1956, ô|<ä› eTqTwüß\ ˇ|üŒ+<ä+:
5.4.01
1956˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÅwüº+ @s¡Œ&É&ÜìøÏ eTT+<äT ‘Ó\+>±D, Ä+Á<ÛäHêj·T≈£î\ eT<Ûä´ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ô|<ä› eTqTwüß\
ˇ|üŒ+<ä+ (1956) ≈£î<äTs¡TÃø√e&É+ »]–+~. ‘Ó\+>±Dô|’ $#·ø£åDqT ìyê]+#˚ ñ<˚›X¯´+‘√ á ˇ|üŒ+<ä+ s¡ø£åD
#·s¡´\qT düeT≈£L]Ã+~. n~Ûø±s¡ uÛ≤>∑kÕ«eT´+, Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>±\T $<ë´dü+düú\˝À ]»πs«wüHé ø√dü+ dæús¡ ìyêdü
ìj·Te÷e[, $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\≈£î dü+ã+~Û+∫q Ks¡TÃ\ |ü+|æD° $wüj·T+˝À ‘Ó\+>±D≤ Á|ü»\≈£î Vü‰MT Ç#˚Ã+<äT≈£î á
ˇ|üŒ+<ëìï ñ<˚›•+#·&ÉeTsTT+~.
5.4.02
◊<äT dü+e‘·‡sê\ ‘ê‘êÿ*ø£ ø±\|ü]$T‹ ø√dü+, düu≤]¶H˚≥T düØ«düT\ ]Á≈£L{ŸyÓT+{Ÿ≈£î dü+ã+~Û+∫ ‘Ó\+>±D≤
ÁbÕ+‘êìï ˇπø j·T÷ì{Ÿ>± |ü]>∑D+Ï #·&eÉ Te⁄‘·T+~. eTT*ÿ ìj·Te÷e[˝À ì]›w|ºü ]ü ∫q dæsú ì¡ yêdü wüs‘¡ T· \qT dü+‘·è|æÔ
|üs¡∫q{Ïº n{Ïº Á|ü»\ ø√dü+ U≤∞\qT ]»s¡T« #˚j·T&ÉeTe⁄‘·T+~. ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘· Á|ü»\ uÛÑj·÷\qT b˛>=fÒº+<äT≈£î,
‘·eT ìyêdü düú\+ ÁbÕ‹|ü~ø£ô|’ ñ<√´>±\qT bı+<˚ Á|üjÓ÷»Hêìï yê]øÏ ]»s¡T« #˚ùd ñ<˚›X¯´+‘√ Çs¡TÁbÕ+‘ê\
d”ìj·TsY Hêj·T≈£î\T ô|<ä› eTqTwüß\ ˇ|üŒ+<ëìï ≈£î<äTs¡TÃø√e&É+ »]–+~. ◊<äT dü+e‘·‡sê\ ‘ê‘êÿ*ø£ ìã+<ÛäqqT
#˚j·T&ÉeTsTT+~. ‘·<ë«sê, düu≤]¶H˚≥T düØ«düT\ 5.◊_&é: á $wüj·T+˝À dü$es¡D #·s¡Ã ø√dü+ 1e n<Ûë´j·÷ìï
#·÷&É+&ç. ]Á≈£L{ŸyÓT+{Ÿ≈£î dü+ã+~Û+∫q+‘·es¡≈£î ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘êìï ˇø£ j·T÷ì{Ÿ>± |ü]>∑DÏ+#·&ÉeTe⁄‘·T+~.
Ç|üŒ{Ïπø Á|üdüTÔ‘·eTTqï ôV’≤<äsêu≤<é dæ$˝Ÿ düØ«düT ìã+<Ûäq\˝À ù|s=ÿqï dæús¡ìyêdü wüs¡‘·T\qT (eTT*ÿ ìj·Te÷e[)
dü+‘·è|æÔ |ü]#˚ Á|ü»\ ø√dü+ Bìì ]»s¡T« #˚j·T&ÉeTsTT+~.
5.5 ô|<ä› eTqTwüß\ ˇ|üŒ+<ä+, sêC≤´+>∑ dües¡D
5.5.01
á <äX¯˝À, ˇ|üŒ+<ä+˝Àì ø=ìï ìã+<Ûäq\≈£î #·≥ºã<ä∆yÓTÆq >∑T]Ô+|ü⁄qT Çe«&É+˝À πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·«+ kÕqT≈£L\ bÕÁ‘·
b˛wæ+∫+<äqï $wüj·÷ìï ù|s=ÿqe\dæ ñ+~. sêC≤´+>∑+˝Àì 371e |ü]#˚Ã<Ûä+˝À nedüs¡yÓTÆq sêC≤´+>∑ dües¡D
#˚j·T&É+ <ë«sê ô|<ä› eTqTwüß\ ˇ|üŒ+<ä+˝Àì ìã+<Ûäq\≈£î bÕs¡¢yÓT+≥T #·≥ºã<ä∆yÓTÆq >∑T]Ô+|ü⁄qT Ç∫Ã+~. Ç‘·s¡
$wüj·÷\‘√ bÕ≥T, 1956 sêC≤´+>∑ (@&Ée dües¡D) #·≥º+, 371 nH˚ ˇø£ ø=‘·Ô |ü]#˚Ã¤<ëìï #˚s¡Ã&ÉeTsTT+~.
n+<äT˝Àì dü+ã+~Û‘· uÛ≤>∑+ á ÁøÏ+~$<Ûä+>± ñqï~.
5.6 371e |ü]#˚Ã¤<Ûä+: Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ, |ü+C≤uŸ, u§+u≤sTT sêÅcÕº\≈£î dü+ã+~Û+∫q Á|ü‘˚´ø£ ìã+<Ûäq:
5.6.01
á sêC≤´+>∑+˝À @$T ñqï|üŒ{Ïø° <ëì‘√ dü+ã+<Ûä+ ˝Ò≈£î+&Ü, sêÅwüº|ü‹, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÅcÕºìøÏ dü+ã+~Û+∫,
Á|üuÛÑT‘·« eéVü‰s¡ ìj·Te÷e[˝Àq÷ sêÅwüº XÊdüqdüuÛÑ ø±s¡´$<Ûëq ìj·Te÷e[˝Àq÷ #˚j·Te\dæ e⁄qï dües¡D\
ø√dü+, ÁbÕ+rj·T ø£$T{°\T düÁø£eT+>± |üì#˚ùd≥≥T¢ #·÷&É&ÜìøÏ >∑es¡ïsY jÓTTø£ÿ @<˚ì Á|ü‘´˚ ø£ u≤<Û´ä ‘· ø√dü+ XÊdüqdüu˝ÑÛ Àì
ÁbÕ+rj·T ø£$T{°\qT @sêŒ≥T #˚j·Te#·TÃ. $<ÛëHê\qT ìsê∆]+#·e#·TÃ.
171
5.7 1957, Á|üuÛÑT‘·« ñbÕ~Û ìyêkÕìï ã{Ïº ÄeX¯´ø£‘· #·≥º+, #·≥º+ ÁøÏ+<ä #˚dæq ìj·Te÷e[:í5.7.01
sêC≤´+>∑+˝Àì 16(3), 35(m) |ü]#˚Ã¤<ë\qT, ø=ìï ÁbÕ+‘ê\˝Àì Á|üuÛÑT ‘·« ñbÕ~ÛøÏ dü+ã+~Û+∫q $$<Ûä
esêZ\≈£î dü+ã+~Û+∫ ìyêdü+ $wüj·T+˝À ÄeX¯´ø£‘· ø√dü+, @<˚ì n{Ïº ÄeX¯´ø£‘·qT ì]›wüº|üs¡TdüTÔqï Á|üdüTÔ‘·
#·{≤º\qT s¡<äT› #˚j·T&ÜìøÏ ñqï Á|ü‘˚´ø£ ìã+<Ûäq\qT |ü⁄s¡düÿ]+#· Tø=ì, uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+, 1957, Á|üuÛÑT‘·« ñbÕ~Û
(ìyêkÕìï ã{Ïº ÄeX¯´ø£‘)· #·{≤ºìï, 1959, Á|üuTÑÛ ‘·« ñbÕ~Û (ìyêkÕìï ã{Ïº ÄeX¯´ø£‘)· ìj·Te÷e[ì s¡÷bı+~+∫+~.
5.8 sêC≤´+>∑+˝Àì 16, 35 |ü]#˚Ã¤<ë\T, 1957, Á|üuÛÑT‘·« ñbÕ~Û (ìyêkÕìï ã{Ïº ÄeX¯´ø£‘·) #·≥º+:
5.8.01
sêÅwüº+˝À ñbÕ~Û ˝Ò<ë @<˚ì |ü<ä$øÏ ìj·÷eTø£+ e+{Ï $wüj·÷\˝À bÂs¡T\+<ä]ø° düe÷q neø±XÊ\qT
ø£*Œ+#·&ÜìøÏ uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+˝Àì 16e |ü]#˚Ã¤<ä+ (á ~>∑Te ù|s=ÿqï≥T¢>±) M\T ø£*ŒdüTÔqï~. Åd”Ô, |ü⁄s¡Twü
uÛÒ<ä+, eT‘·+, ‘Ó>∑, ≈£î\+, e+XÊqTÁø£eT+ »qàdüú\+, ìyêdüdüú\+ ˝Ò<ë M{Ï˝Àì @y˚ì ø±s¡D≤\ô|’ @<˚ì $#·ø£åDqT
|ü]#˚Ã<¤ +ä ˝Àì (2)e ñ|üK+&É+ K∫Ã‘·+>± ìùw~ÛdTü qÔ ï~. Á|ü‹ |ü<$ä ˝Ò<ë ñbÕ~Û uÛ≤s¡‘· bÂs¡T\+<ä]ø° n+<äTu≤≥T˝À
ñ+&˚≥≥T¢, \uÛÑéTj˚T´≥≥T¢>±qT, uÛ≤s¡‘·<˚X¯|ü⁄ ˇø£ ÁbÕ+‘·+˝À e⁄qï |ü<ä$ ˝Ò<ë ñbÕ~Û uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝Àì Ç‘·s¡
ÁbÕ+‘ê\ Á|ü»\≈£î ≈£L&Ü \uÛÑéTj˚T´≥≥T¢ #˚j·T&Éy˚T Á|üuÛÑT‘ê«\ Á|ü<Ûëq ñ<˚›X¯´+. nsTT‘˚, Ç|ü⁄Œ&ÉT (3)e ñ
|üK+&É+ ˇø£ $TqVü‰sTT+|ü⁄qT ÇdüTÔqï~. n{Ïº ñbÕ~Û ˝Ò<ë ìj·÷eTø±ìøÏ eTT+<äT, Ä sêÅwüº+ ˝Ò<ë πø+Á<äbÕ*‘·
ÁbÕ+‘·+˝Àì ñbÕ~ÛøÏ |üPs¡« |ü]dæú‘·T\ $wüj·T+˝À sêÅwüº+ ˝Ò<ë πø+Á<äbÕ*‘· ÁbÕ+‘·+ |ü]~Û˝Àì ìyêkÕìï ã{Ïº
@<˚ì ÄeX¯´ø£‘·qT ì]›wüº|üs¡TdüTÔqï Á|ü‘˚´ø£ πødüT≈£î dü+ã+~Û+∫ bÕs¡¢yÓT+≥T #·≥º+ #˚j·T&ÜìøÏ á K+&É+ M\T
ø£*ŒdüTÔqï~.
5.9 16e |ü]#˚Ã¤<ä+ ` Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>±\˝À düe÷q neø±XÊ\T.
1. sêÅwüº+˝Àì @<˚ì |ü<ä$øÏ ñbÕ~Ûø£\Œq ˝Ò<ë ìj·÷eTø±ìøÏ dü+ã+~Û+∫q $wüj·÷\˝À bÂs¡T\+<ä]ø°
düe÷q neø±XÊ\T ñ+&Ü*.
2. sêÅwüº+˝Àì @<˚ì ñ<√´>∑+ ˝Ò<ë |ü<ä$ $wüj·T+˝À, eT‘·+, ‘Ó>∑, ≈£î\+, Åd”Ô, |ü⁄s¡Twü uÛÒ<ä+, e+XÊqTÁø£eT+,
»qàdüú\+, ìyêdüdüú\+ ˝Ò<ë M{Ï˝À @<˚ì ø±s¡D+ô|’ e÷Á‘·y˚T @ bÂs¡Tì nqs¡TΩì>± #˚j·Tsê<äT ˝Ò<ë Ç+<äT
ì$T‘·Ô+ yê]ô|’ $#·ø£åD #·÷|ü≈£L&É<äT.
3. á |ü]#˚Ã¤<ä+˝À @$T ñqï|üŒ{Ïø°, n{Ïº ñbÕ~Û ˝Ò<ë ìj·÷eTø±ìøÏ eTT+<äT Á|üuÛÑT‘·« |ü]~Û˝Àì |ü<ä$øÏ ñ
<√´>∑+ ˝Ò<ë ìj·÷eTø±ìøÏ dü+ã+~Û+∫q ˇø£ es¡Z+ ˝Ò<ë esêZ\ $wüj·T+˝À ˝Ò<ë sêÅwüº+ ˝Ò<ë πø+Á<äbÕ*‘· ÁbÕ+‘·
|ü]~Û˝Àì @<˚ì kÕúìø£ ˝Ò<ë Ç‘·s¡ n~Ûø±s¡ es¡Z+ $wüj·T+˝Àq÷, Ä sêÅwüº+ ˝Ò<ë πø+Á<äbÕ*‘· ÁbÕ+‘·+ |ü]~Û˝Àì
ìyêkÕìøÏ dü+ã+~Û+∫q @<˚ì ÄeX¯éø£‘· $wüjT· +˝À ì]›w|ºü sü T¡ düTqÔ ï @<˚ì #·{≤ºìï s¡÷bı+~+#·&Üìï bÕs¡y¢ TÓ +≥T
ìyê]+#ê*.
5.9.01
uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+˝Àì 35(m) |ü]#˚Ã¤<ä+, πøe\+ bÕs¡¢yÓT+{Ÿ <ë«sê e÷Á‘·y˚T ñbÕ~Û ø√dü+ ìyêdü ns¡Ω‘·qT
ø£*Œ+#˚ n~Ûø±s¡+ ÇdüTÔqï~. sêÅcÕº\ XÊdüq düuÛÑ\≈£î á neø±XÊìï ìsêø£]düTÔqï~. sêC≤´+>∑+˝Àì 16(3),
35(m) |ü]#˚Ã<¤ ë\ Ø‘ê´ bÕs¡y¢ TÓ +≥T≈£î \uÛ´Ñ yÓTqÆ n~Ûø±sê\qT |ü⁄s¡dÿü ]+#·T≈£îì 1957, Á|üuTÑÛ ‘·« ñbÕ~Û (ìyêkÕìï
ã{Ïº ÄeX¯´ø£‘·) #·{≤ºìï, 1959, Á|üuÛÑT‘·« ñbÕ~Û (ìyêkÕìï ã{Ïº ÄeX¯´ø£‘·) ìj·Te÷e[øÏ (Çø£MT<ä≥, ø£∫Ã‘·+>±
ªª#·≥º+µµ>± ù|s=ÿq&ÉeTe⁄‘·T+~) s¡÷bı+~+#·&ÉeTsTT+~. á #·≥º+ (eT]j·TT ìj·Te÷e[) 1959, e÷]Ã 21e
‘˚Bq neT\T˝ÀøÏ e∫Ã+~. ø=ìï ÁbÕ+‘ê\˝Àì Á|üuÛÑT‘·« ñbÕ<ÛäT\≈£î dü +ã+~Û+∫q ø=ìï esêZ\≈£î dü+ã+~Û+∫
172
ìyêkÕìï ã{Ïº ÄeX¯´ø£‘· ø√dü+ Á|ü‘˚´ø£ ìã+<Ûäq\≈£î, @<˚ì n{Ïº ÄeX¯´ø£‘·qT ì]›wüº|üs¡TdüTÔqï Á|üdüTÔ‘·eTTqï #·{≤º\qT
s¡<äT› #˚j·T&ÜìøÏ á #·≥º+ M\T ø£*Œ+∫+~. ‹]– s¡÷bı+~+∫q{Ïº dü+ã+~Û‘· #·≥º+˝Àì 2,3 $uÛ≤>±\T á ÁøÏ+~
$<Ûä+>± ñHêïsTT.
5.10 ìyêdü+ $wüj·T+˝À ÄeX¯´ø£‘·\qT ì]›wüº|üs¡TdüTÔqï Á|üdüTÔ‘·e TTqï #·{≤º\qT s¡<äT› #˚j·T&É+.
á #·{≤ºìï neT\T #˚dæq MT<ä≥, Á|üuÛÑT‘·« |ü]<Ûäv˝À ˝Ò<ë Ä sêÅwüº + ˝Ò<ë πø+Á<äbÕ*‘· ÁbÕ+‘·+ |ü]~Û˝Àì @<˚ì
kÕúìø£ ˝Ò<ë Ç‘·s¡ n~Ûø±s¡ es¡Z+ |ü]~Û˝Àì |ü<ä$øÏ ñbÕ~Û ˝Ò<ë ìj·÷eTø±ìøÏ dü+ã+~Û+∫q es¡Z+ ˝Ò<ë esêZ\≈£î
dü+ã+~Û+∫ n{Ïº ñbÕ~Û ˝Ò<ë ìj·÷eTø±ìøÏ eTT+<äT yê{Ï˝À ìyêdü+ $wüjT· +˝À @<˚ì ìj·÷eTø±ìï ì]›w|ºü sü T¡ dü÷Ô
sêC≤´+>∑+˝Àì 35e |ü]#˚Ã¤<ä+ (_) K+&É+ Ø‘ê´ @<˚ì sêÅwüº+ ˝Ò<ë πø+Á<äbÕ*‘· ÁbÕ+‘·+˝À n|üŒ{ÏøÏ neT\T˝À
e⁄qï @<˚ì #·{≤ºìï Ç+<äTeT÷\+>± s¡<äT›|üs¡Ã&ÉeTe⁄‘·T+~.
5.11 $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\˝Àì Á|üuÛÑT‘·« ñbÕ~ÛøÏ dü+ã+~Û+∫q ø=ìï esêZ\ $wüj·T+˝À ìj·Te÷e[øÏ s¡÷bı+~+#˚
n~Ûø±s¡+.
1. øπ +Á<äÁ|üuTÑÛ ‘·«+, n~Ûø±]ø£ >¬ {Ï{Ÿ˝À Á|ü#T· ]+#·&+É <ë«sê á ÁøÏ+~ düØ«düT\≈£î ìj·÷eTø±\ $wüjT· +˝À ì]›wºü
ìj·Te÷e[ì s¡÷bı+~+#·e#·TÃ.
m) Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÅwüº Á|üuÛÑT‘·« |ü]~Û˝Àì @<˚ì düu≤]¶H˚{Ÿ düØ «düT ˝Ò<ë |ü<ä$ ˝Ò<ë,
_) Væ≤e÷#·˝Ÿ Á|ü<˚XŸ, eTDÏ|üPsY ˝Ò<ë Á‹|ü⁄s¡ n&çàìÅùdº{s¡T n~Ûø ±s¡ |ü]~Û˝Àì @<˚ì düu≤]¶H˚{Ÿ düØ«düT ˝Ò<ë
|ü<ä$ ˝Ò<ë...
dæ) Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝Àì ˝Ò<ë Væ≤e÷#·˝ŸÁ|ü<˚XŸ, eTDÏ|üPsY ˝Ò<ë Á‹|ü⁄s¡ e+{Ï πø+Á<äbÕ*‘·
ÁbÕ+‘ê\˝Àì @<˚ì kÕúìø£ n~Ûø±s¡ es¡Z+ (ø£+{ÀHÓà+{Ÿ uÀs¡T¶ ø±≈£î+&Ü Ç‘·s¡Á‘ê) |ü]~Û˝Àì @<˚ì düØ«düT ˝Ò<ë
|ü<ä$.
n{Ïº ìj·÷eTø±ìøÏ eTT+<äT dü+<äsê“¤ìï ã{Ïº, ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+ ˝Ò<ë Äj·÷ πø+Á<ä bÕ*‘· ÁbÕ+‘ê\ |ü]~Û˝Àì
ìyêdü+ $wüj·T+˝À @<˚ì ÄeX¯´ø£‘·.
2. á $uÛ≤>∑+˝À
m) ªªdüu≤]¶H≥ ˚ T düØ«düT ˝Ò<ë |ü<$ä µµ n+fÒ, n~Ûø±]ø£ >¬ õ{Ÿ˝À Á|üø{£ +Ï #·q{Ïº ìj·÷eTø±\≈£î dü+ã+~Û+∫q @<˚ì
düØ«düT ˝Ò<ë |ü<ä$ nì ns¡ú+. nsTT‘˚ Ç+<äT˝À ‘·Vü≤dæ˝≤›s¡¢≈£î dü+ã+~Û+∫q @<˚ì düØ«düT˝À #˚] ñ+{≤sTT.
_) ªª‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+µµ˝À, 1956 sêÅcÕº\ |ü⁄qsYeéd”úø£s¡D #·≥º+ (1956˝À 37e #·≥º+) ˝Àì 3e $uÛ≤>∑|ü⁄
(1)e ñ|ü$uÛ≤>∑+˝À ì]›wüº|üs¡∫q nìï Á|ü<˚XÊ\T #˚] ñ+{≤sTT.
5.11.01
#·≥º+˝Àì 2,3 $uÛ≤>±\T, ‘·eT dü+j·TTø£Ô ø±sê´#·s¡D˝À dü+ø°s¡í Á|üuÛ≤yêìï ø£*– ñqï~. á $wüj·÷ìï #·≥º+˝À
ì]›wüº+>± ù|s=ÿq˝Ò<äT. nsTT‘˚, #·≥º+˝Àì 2e $uÛ≤>∑+. sêC≤´+>∑+˝Àì 35(_) K+&É+ e\¢ ìs¡«Vü≤D˝À e⁄qï
eTT*ÿ ìj·Te÷e[ neT\TqT s¡<äT› #˚düTÔqï~. #·≥º+, 1959, e÷]Ã qT+&ç neT\T˝ÀøÏ e∫Ãq yÓ+≥H˚ eTT©ÿ
ìj·Te÷e[ yÓ+≥H˚ s¡<s›ä TT+~. nsTT‘˚, #·≥+º ˝Àì 3e $uÛ≤>∑+ ìj·Te÷e[˝Àì 3e ìj·TeT+˝À eTT©ÿ ìj·Te÷e[˝À
ù|s=ÿqï ìyêkÕìï ã{Ïº 15 dü+e‘·‡sê\T ÄeX¯´ø£‘· nH˚ n+X¯+ ‹]– neT\T˝ÀøÏ rdüT≈£îe∫Ã+~. 3e $uÛ≤>∑+,
<ëì ÁøÏ+<ä s¡÷bı+~+∫q nìï ìj·Te÷\T 15 dü+e‘·‡sê\ bÕ≥T n+fÒ, 1974, e÷]Ã es¡≈£î neT\T˝À ñ
HêïsTT. nsTT‘˚ 1957 Á|üuTÑÛ ‘·« ñbÕ~Û (ìyêkÕìï ã{Ïº ÄeX¯´ø£‘)· #·≥+º ˝Àì 1959, Á|üuTÑÛ ‘·« ñbÕ~Û (ìyêkÕìï ã{Ïº
ÄeX¯´ø£‘·) ìj·Te÷e[˝Àì 3e ìj·TeT+‘√ düVü‰), 2e $uÛ≤>∑+, ≈£L&Ü 1969, 1972 dü+e‘·‡sê\ eT<Ûä´
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ôV’≤ø√s¡Tº Ç∫Ãq ¬s+&ÉT rs¡TŒ\T, (|òü⁄˝Ÿu…+∫) uÛ≤s¡‘· düTÁ|”+ø√s¡Tº Ç∫Ãq ¬s+&ÉT rs¡TŒ\≈£î dü+ã+~Û+∫q
173
$wüj·÷+XÊ\T>± s¡÷bı+<ësTT. á ¬s+&ÉT n+XÊ\T, 1969˝À ªª‘Ó\+>±Dµµ ñ<äéT+, 1972˝À ªªC…’ Ä+Á<Ûäµµ ñ
<äéT+ e+{Ï ¬s+&ÉT $s¡T<ä∆ sê»ø°j·T ñ<äé÷\≈£î Áù|s¡D ø£*–+∫ ñ+&ç ñ+{≤sTT.
5.12 dæã“+~, •ø£åD XÊK‘√ dü+Á|ü~+|ü⁄\T
5.12.01
á n+X¯+ô|’ ø£$T{°, ø=‘·Ô &Ûç©¢˝Àì Á|üC≤ Çã“+<äT\T, |æ+#Û·qT¢, dæã“+~ eT+Á‹‘·« XÊK˝Àì dæã“+~, •ø£åD
XÊK‘√ ≈£L&É dü+Á|ü~+∫, 21.9.2010 ‘˚B >∑\ &ç.z.˝ÒK HÓ+.28020/1/2010 ` dæã“+~ (dæ) <ë«sê |ü]dæú‹ì
>∑T]+∫ á ÁøÏ+~ $<Ûä+>± ‘Ó*j·T#˚dæ+~.
2. á $wüjT· +˝À, sêÅw+ºü ˝Àì @<˚ì |ü<$ä øÏ ñbÕ~Û ˝Ò<ë ìj·÷eTø±ìøÏ dü+ã+~Û+∫q $wüj÷· \˝À bÂs¡T\+<ä]ø°
düe÷q neø±XÊ\qT ø£*Œ+#·&ÜìøÏ uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+˝Àì 16(1), (2) |ü ]#˚Ã¤<ä+ M\T ø£*ŒdüTÔqï~. n+‘˚ø±ø£,
eT‘·+, ‘Ó>∑, ≈£î\+, Åd”Ô, |ü⁄s¡Twü uÒ<Ûä+, e+XÊqTÁø£eT+, »qàdüú\+, ìyêdü+ ˝Ò<ë M{Ï˝À @<˚ì ˇø£ ø±s¡D+ô|’ @
bÂs¡T&ÉTì nqs¡TΩì>± #˚j·Tsê<äT ˝Ò<ë sêÅwüº+˝Àì @<˚ì ñbÕ~Û ˝Ò<ë |ü<ä$ $wüj·T+˝À $#·ø£åD #·÷|üsê<äT.
3. &çz|æ{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫q+‘·es¡≈£î @<˚ì πø+Á<ä düØ«düT ˝Ò<ë |ü<ä$ øÏ ìj·÷eTø£+ ø√dü+ ˇø£ nuÛÑ´]ú (m)
uÛ≤s¡‘·<˚X¯ bÂs¡T&ÉT ˝Ò<ë (_) H˚bÕ˝Ÿ ˝Ò<ë uÛÑ÷{≤Hé bÂs¡T&ÉT ˝Ò< ë (dæ) uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À XÊX¯«‘·+>± dæús¡|ü&˚ ñ<˚›X¯´+‘√
1`1`1962 ‘˚~øÏ eTT+<äT uÛ≤s¡‘·<˚XÊìøÏ e∫Ãq {Ïu…≥Hé X¯s¡D≤]∆ ˝Ò<ë (&ç) uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À XÊX¯«‘·+>± dæús¡|ü&˚ ñ
<˚X› ´¯ +‘√ bÕøÏkÕúH,é ãsêà, l\+ø£, ‘·÷s¡TŒ ÄÁ|òøæ ± <˚XÊ\ qT+&ç e∫Ãq uÛ≤s¡rj·TT&ÉT nsTT e⁄+&Ü\ì 01`03`1977
‘˚B >∑\ á XÊK rsêàq+ HÓ+.15014/3(mdt)/76 ` dæã“+~ (_)˝À ‘Ó*j·T#˚j·T&ÉeTsTT+~. n+‘˚ø±≈£î+&Ü (_)
qT+&ç (&ç) πø≥–Ø\≈£î #Ó+~q ˇø£ nuÛÑ´]ú, πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·«+ ns¡Ω‘ ê <Ûäèe|üÁ‘·+ C≤Ø #˚dæq e´øÏÔ nsTT e⁄+&Ü*. á
πø≥–Ø\≈£î #Ó+~q nuÛÑ´s¡Tú\T uÛ≤s¡‘· $<˚o düØ«düT\ ìj·÷eTø±ìøÏ ns¡TΩ\T ø±s¡T. ‘·<äT|ü], me] $wüj·T+˝À
ns¡Ω‘ê <Ûäèe|üÁ‘·+ nedüs¡yÓ÷ Ä nuÛÑ´]úì j·TT|æmdtdæ ˝Ò<ë Ç‘·s¡ ]Á≈£L{Ï+>¥ n~Ûø±s¡ es¡Z+ ìs¡«Væ≤+#˚ |üØø£å ˝Ò<ë
Ç+≥s¡÷«´≈£î nqTeT‹+#·e#·TÃ. nsTT‘˚ ìj·÷eTø£|ü⁄ neø±XÊìï, πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·«+ nedüs¡yÓTÆq ns¡Ω‘ê<Ûäèe|üÁ‘êìï
C≤Ø#˚dæq ‘·s¡Tyê‘· e÷Á‘·y˚T Çe«<ä>∑TqT.
4. sêÅwüº Á|üuÛÑT‘ê«\≈£î dü+ã+~Û+∫q+‘·es¡≈£î, á $wüj·T+˝À &çz|æ {Ï m≥Te+{Ï Ä<˚XÊ\T C≤Ø #˚j·T˝Ò<äT.
sêC≤´+>∑ ìã+<Ûäq\ <ë«sê á ìã+<Ûäq\qT $e]dü÷Ô nô|ø˘‡ ø√s¡Tº $$<Ûä rs¡TŒ\qT e]Ô+|ü#˚j·T&ÉeTe⁄‘·T+~.
5.13 1969˝Àì 8 dü÷Á‘ê\ ø±s¡´Áø£eT+
5.13.01
‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À $<ä´, ñbÕ~Û neø±XÊ\ n_Ûeè~∆øÏ, ‘Ó\+>±D≤ n_Ûeè~∆ ø±s¡´Áø£e÷ìï ìj·T‘·ø±*ø£+>±
düMTøÏå+#·&ÜìøÏ eTTKéT+Á‹ n<Ûä´ø£å‘·q ˇø£ ñqï‘ê~Ûø±s¡ ‘Ó\+>±D≤ n_Ûeè~∆ dü+|òüT+‘√ düVü‰ Á|üD≤[ø± neT\T
dü+|òü÷\qT @sêŒ≥T #˚j·T&ÜìøÏ 8 dü÷Á‘ê\ |ü<∏äø±ìï Á|ü‹bÕ~+#·&ÉeTsTT+~. ø±s¡´Áø£eT+˝Àì 6e dü÷Á‘·+ á
ÁøÏ+~ $<Ûä+>± ‘Ó*j·T#˚düTÔ+~. ªª‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~q Á|ü»\≈£î nqT≈£L\+>± Á|üuÛÑT‘·« ñbÕ~Û $wüj·T+˝À
düeTT∫‘· sêC≤´+>∑ s¡øDå£ \T düeT≈£Lsπ Ã kÕ<Û´ä ‘·qT ªªHê´j·Ty˚‘\Ô· dü+|òTü +‘√ dü+Á|ü~+∫ øπ +Á<äÁ|üuTÑÛ ‘·«+ |ü]o*düTqÔ ï~µµ.
á Á|üø£≥q ˇ|üŒ+<ä+‘√ πø+Á<ä+, ¬s+&ÉT ø£$T{°\qT ìj·T$T+∫+~.
Á|üuÛÑT‘·« ñbÕ~Û $wüj·T+˝À ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘· Á|ü»\≈£î sêC≤´+>∑|üs¡ yÓTÆq s¡ø£åD ø£*Œ+#·&É+ ø√dü+ #·s¡´\T
dü÷∫+#·&ÜìøÏ eTTqT|ü{Ï »dæºdt ¬ø.mHé.yê+#Û·÷ n<Ûä´ø£å‘·q Hê´j·T y˚‘·Ô\ dü+|òüT+.
‘Ó\+>±D s¬ yÓq÷´ $T>∑Tfi¯q¢ T eT~+|ü⁄ #˚jT· &ÜìøÏ »dædº t uÛ≤s¡eZ n<Û´ä ø£‘å q· dü+|òTü + nsTT‘˚ 8 dü÷Á‘ê\ ø±s¡´Áø£e÷ìï
174
neT\T|ü]#˚yês¡T ˝Òø£ neT\T ø±≈£î+&ÜH˚ eTs¡T>∑Tq |ü&çb˛sTT+~. ø=+‘·ø±\+ ñ<äéT+, ø=qkÕ–+~. sêÅwüº+˝À
1972 ˝À 5`dü÷Á‘ê\ |ü<∏äø£+
5.14.01 8`dü÷Á‘ê\ ø±s¡´Áø£eT+ $|òü\yÓTÆq ‘·s¡Tyê‘· Á|üuÛÑT‘·«+ 1972˝À 5`dü÷Á‘ê\ |ü<∏äø±ìï
Á|ü‹bÕ~+∫+~. Á|üuÛÑT‘·« ñbÕ~Û˝À ]»πs«wüHé≈£î dü+ã+~Û+∫ á |ü<∏äø£+˝ÀøÏ ø°\ø£ n+XÊ\T ÁøÏ+~ $<Ûä+>±
e⁄HêïsTT:
` eTT*ÿ ìj·Te÷e[˝Àì ìyêdü ns¡Ω‘· ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝Àì HêHé`>∑õf…&é |ü<äe⁄\T, ‘·Vü≤d”˝Ÿ<ës¡T¢,
dæ$˝Ÿ ndæôdº+{Ÿ düs¡®q¢ |ü<äe⁄\≈£î dü+ã+~Û+∫q ]Á≈£L{ŸyÓT+{Ÿ Á|ü jÓ÷»Hê\≈£î e÷Á‘·y˚T e]ÔdüTÔ+~. 1956,
qe+ãsY 1e ‘˚BHê{Ï HêHé`>∑õf…&>é ± e⁄+&ç, <ä]$T˝≤ >∑õf…&é |ü<eä ⁄˝…q’ {Ïº yê]øÏ ≈£L&É e]ÔdTü +Ô ~. nsTTq|üŒ{Ïø,°
dü∫yê\j·T+ e+{Ï dü$Twæº ø±sê´\j·÷\T, XÊU≤~Û|ü‘·T\ ø±sê´\j·÷\T, sêÅwüº Á|üuÛÑT‘·« ```````` dü+düú\
$wüj·T+˝À HêHé`>∑õf…&é |ü<äe⁄\˝À Á|ü‹ eT÷&ÉT y˚s¡T ìj·÷eTø£ U≤∞\ Á|ü‹ j·T÷ì{Ÿ˝À ¬s+&Ée U≤∞ì
uÛÑØÔ#˚j·T&ÜìøÏ á ìj·Te÷e[ e]ÔdüTÔ+~.
` ¬s+&ÉT ÁbÕ+‘ê\˝À ˇø=ÿø£ÿ <ëì˝À |üì#˚düTÔqï Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>∑T\≈£î ‘·–q |ü<√qï‹ neø±XÊ\qT
ø£*Œ+#·&ÜìøÏ>±qT, $$<Ûä düØ«dt πø&És¡¢qT yÓTT<ä{Ï ˝Ò<ë ¬s+&Ée >∑õf…&é kÕúsTT es¡≈£î ÁbÕ+rø£]+#·e\dæ
e⁄+≥T+~. á |ü<∏äø±ìøÏ eT<ä›‘·T \_Û+#·˝Ò<äT. Bìì yÓ+≥H˚ $s¡$T+#·&ÉeTsTT+~.
ªª‘Ó\+>±D ñ<äéT+µµ
5.15 ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À Á|üuTÑÛ ‘·« ñbÕ~Ûì bı+<˚+<äT≈£î ìyêdü ÄeX¯´ø£‘· ø√dü+ s¡÷bı+~q 1957,
Á|üuÛÑT‘·« ñbÕ~Û (ìyêkÕìïã{Ïº ÄeX¯´ø£‘·) #·≥º+ <ë«sê ìã+<Ûäq ìs¡s¡∆ø£yÓTÆq~. ô|<ä›eTqTwüß\ ˇ|üŒ+<ä+,
1957, Á|üuÛÑT‘·« ñbÕ~Û (ìyêkÕìïã{Ïº ÄeX¯´ø£‘·) #·≥º+˝Àì ìã+<Ûäq\qT sêÅwüº Á|üuÛÑT‘·«+ nee÷ì+∫+<äì
‘Ó\+>±D Á|ü»\T Äs√|æ+#ês¡T. ‘Ó\+>±D˝À ns¡Ω‘>· \∑ dæã“+~ \uÛ´Ñ +>± ˝ÒsH¡ ˚ e+ø£‘√ ‘Ó\+>±D˝Àì |ü<eä ⁄\≈£î
Ä+Á<ÛäÁbÕ+‘·+yê]ì nH˚ø£eT+~ì ìj·T$T+#·&É+ yê] ndü+‘·è|æÔøÏ>∑\ Á|ü<Ûëq ø±s¡D≤\˝À ˇø£{Ï. ‘Ó\+>±D
ÁbÕ+‘·+ qT+&ç |üqTï\ s¡÷|ü+˝À edü÷\T #˚dqæ $T>∑T\T ì<ÛTä \qT Ä+Á<ÛÁä bÕ+‘· n_Ûeè~∆øÏ $ìjÓ÷–+#·&eÉ TsTT+<äì
≈£L&É Äs√|æ+#ês¡T. Ç~ 1968`69˝À ªª‘Ó\+>±D ñ<äéT+µ nH˚ sê»ø°j·T Ä+<√fi¯q≈£î <ë]rdæ+~. ñ
kÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+ $<ë´s¡Tú\T ñ<äé÷ìï ÁbÕs¡+_Û+∫q|üŒ{Ïø°, Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\≈£î ≈£L&É Ç~ yÓ+≥H˚
yê´|æ+∫+~. Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>∑T\T, sêÅwüº XÊdüqdüuÛÑ Á|ü‹|üø£å dü uÛÑT´\T düyÓTà\T bÕ{Ï+#·&É+ <ë«sê $<ë´s¡Tú\≈£î
eT<ä›‘·TìkÕÔeTì u…~]+#ês¡T. ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·eT+‘·{≤ ìs¡düq\T ‘Ó*j·TCÒdæ, nìïesêZ\ Á|ü»\T ñ<äéT+˝À
bÕ˝§ZHêïs¡T. 1969 »qe] 22e ‘˚Bq Ä+<√fi¯q |üP]Ô>± Væ≤+kÕ‘·àø£+>± e÷], Á|üuÛÑT‘·« ÄdæÔøÏ uÛ≤Øqwüº+
»]–+~. |ü]dæ‹ú ì #·øÿ£ ~<ä&› ÜìøÏ>±qT, 1969 |òÁæ ãe] 28e ‘˚B Hê{ÏøÏ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝Àì Ä+Á<Ûä dæã“+~ì
yê] yê] ÁbÕ+‘ê\≈£î ‹]– |ü+|ü&ÉeTe⁄‘·T+<äì sêÅwüº Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üø£{Ï+∫+~. nsTT‘˚, Bìì düTÁ|”+ø√s¡Tº
düeTø£å+˝À düyê\T #˚dæq+<äTq sêÅwüº Á|üuÛÑT‘·« #·s¡´ Ä•+∫q |òü* ‘ê\qT sêã≥º˝Òø£b˛sTT+~. Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D
sêÅwüº &çe÷+&é ‘·<äT|ü] y˚>∑+ |ü⁄+E≈£î+~.
5.15.02 ªª‘Ó\+>±D ñ<äéT+µµ ñ<Ûäè‘·+>± e⁄qï düeTj·T+˝À, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÅwüº XÊdüqdüuÛÑ˝Àì nìï
sê»ø°j·T bÕØº\ Hêj·T≈£î\T 1969 »qe], 19e ‘˚Bq düe÷y˚X¯yÓTÆ, ªª‘Ó\+>±D s¡ø£åDµµ neT\T |üs¡#·&ÜìøÏ
n+^ø£]+#ês¡T. n$ á ÁøÏ+~ $<Ûä+>± e⁄HêïsTT:
` ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘· dæsú ¡ ìyêdüT\ ø√dü+ 1959, Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ Á|üuTÑÛ ‘·« ñbÕ~Û (ìyêdü ÄeX¯´ø£‘)· ìj·Te÷e[
ÁøÏ+<ä ]»s¡T« #˚dqæ |ü<eä ⁄\≈£î H˚sT¡ >±, |ü<√qï‹ <ë«sê >±˙ ˝Ò<ë ã~© <ë«sê >±˙ ìj·T$T‘·T˝…q’ dæsú ì¡ yêùd‘·s¡
e´≈£îÔ\+<ä]˙ düØ«düT qT+&ç yÓ+≥H˚ ]©yé #˚j·T&ÉeTe⁄‘·T+~. Ä $<Ûä +>± U≤∞ nsTTq |ü<äe⁄\qT dæús¡ìyêdü
ns¡Ω‘·\T ø£*–e⁄+&˚ ns¡TΩ˝…’q nuÛÑ´s¡Tú\‘√ uÛÑØÔ #˚j·T&ÉeTe⁄‘·T+~. n{Ïº nuÛÑ´s¡Tú\T \uÛÑ´+>±˝Òì dü+<äsê“¤\˝À
ns¡TΩ˝…’q dæús¡ìyêdü nuÛÑ´s¡Tú\T \uÛÑéTj˚T´+‘·es¡≈£î Ä |ü<äe⁄\qT uÛÑØÔ#˚j·T≈£î+&Ü U≤∞>± e⁄+#ê*. dü<äs¡T
175
n+XÊ\ô|’ #·s¡´qT yÓ+≥H˚ #˚|ü≥º&ÉeTe⁄‘·T+~.
` Ä $<Ûä+>± ]©yé nsTTq dæús¡ìyêùd‘·s¡ ñ<√´>∑T\+<ä]ø° düØ«düT˝À n+‘·sêj·T+ ˝Ò≈£î+&Ü, nedüs¡yÓTÆ‘˚

dü÷|üsY q÷éTs¡Ø |ü<äe⁄\qT @sêŒ≥T #˚j·T&É+ <ë«sê Ä+Á<ÛäÁbÕ+‘·+˝À ñ<√´>∑+ düeT≈£LsêÃ*.
5.16 1957, E&çwæj·TØ Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑ (ìyêkÕìïã{Ïº ÄeX¯´ø£‘·) #·≥º+

5.16.01 ô|’ n+XÊ\qT neT\T #˚j·T&ÜìøÏ>±qT, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ 1969, »qe] 21e ‘˚Bq ˇø£ ñ
‘·Ôs¡T«qT C≤Ø#˚dæ+~. 1959, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘√´<√´>∑ (ìyêdü ÄeX¯´ø£‘·) ìj·Te÷e[ ÁøÏ+<ä ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·
dæsú ì¡ yêdüT\ ø√dü+ ]»s¡T«#˚dqæ ø=ìï |ü<eä ⁄\≈£î 1956 qe+ãsY 1e ‘˚Bq ˝Ò<ë ‘·sT¡ yê‘· ìj·T$T‘·T˝…q’ dæsú ì¡ yêùd‘·s¡
e´≈£îÔ\+<ä]˙ 1969, |òæÁãe] 28e ‘˚BøÏ eTT+<äT ]©yé #˚j·Te\dæ e⁄+≥T+~. u≤~Û‘· e´≈£îÔ\+<ä]˙, nedüs¡yÓTÆ‘˚
dü÷|üsY q÷éTs¡Ø |ü<eä ⁄\qT @sêŒ≥T #˚jT· &É+ <ë«sê düØ«düT≈£î n+‘·sêj·T+ ˝Ò≈î£ +&Ü Ä+Á<ÛÁä bÕ+‘·+˝À ìj·T$T+#·e\dæ
e⁄+≥T+~. á dü÷|üsY q÷éTs¡Ø |ü<äe⁄\qT dü+ã+~Û‘· ø±sê´\j·T dæã“+~øÏ ‘ê‘êÿ*ø£ n<äq|ü⁄ dæã“+~>±
|ü]>∑DÏ+#·&ÉeTe⁄‘·T+~. uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À ñ‘·ŒqïeTj˚T´ U≤∞|ü<äTe\˝À yê{Ïì düs¡T›u≤≥T #˚j·Te\dæ e⁄+≥T+~. sêÅwüº
Á|üuÛÑT‘·«+ rdüT≈£îqï á #·s¡´ 1957, Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑ (ìyêdü ÄeX¯´ø£‘·) #·≥º+˝Àì 3e $uÛ≤>∑+ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç e⁄+~.
1969, »qe] 21e ‘˚B>∑\ sêÅwüº Á|üuÛÑT‘·« ñ‘·Ôs¡T«qT 1956, &çôd+ãsY 27e ‘˚B, 1968, E˝…’ 4e ‘˚B eT<Ûä´
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·« $Tìd”º]j·T˝Ÿ düØ«düT\˝À ìj·T$T‘·T˝…’, ôV’≤<äsêu≤<é, dæøÏ+Á<ëu≤<é »+≥q>∑sê\˝À e⁄qï $$<Ûä
ø±sê´\j·÷\˝À |üì#˚düTÔqï ø=+‘·eT+~ e´≈£îÔ\T düyê˝Ÿ #˚XÊs¡T.
5.16.02 #·≥º+, ìj·Te÷e[, Á|ü‹bÕ~‘· sêÅwüº Á|üuÛÑT‘·« #·s¡´ sêC≤´+>±ìøÏ $s¡T<ä∆+>± e⁄qï<äì düyê˝Ÿ #˚dü÷Ô
|æ{ÏwüqT¢ düTÁ|”+ø√s¡Tº˝À ˇø£ ]{Ÿ |æ{ÏwüHéqT <ëK\T #˚XÊs¡T. düT Á|”+ø√s¡Tº sêC≤´+>∑+ #·≥º+˝Àì Äj·÷ ìã+<Ûäq\≈£î
$X‚¢•+∫q MT<ä≥, ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À ìj·T$T‘·T˝…’q dæús¡ìyêùd‘·s¡ ñ<√´>∑T\qT 1969, |òæÁãe] 28e ‘˚BHê{ÏøÏ
]©yé #˚j÷· \H˚ Ä+Á<ÛÁä |üuTÑÛ ‘·« ñ‘·sÔ T¡ «ô|’ ìùw<Ûë»„qT eT+ps¡T #˚d+æ ~. ‘·<Tä |ü], ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘êìøÏ dü+ã+~Û+∫q
y˚Ts¡≈£î 1957, Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑ (ìyêkÕìïã{Ïº ÄeX¯´ø£‘·) #·≥º+˝Àì 3e $uÛ≤>∑+, <ëì ÁøÏ+<ä ìj·Te÷e[˝Àì 3e
ìj·TeT+ sêC≤´+>±ìøÏ $s¡T<ä∆+>± e⁄Hêïj·Tì Á|üø£{Ï+∫+~. bÕs¡¢yÓT+{Ÿ sêC≤´+>∑+˝Àì 35(m), 16(3) |ü]#˚Ã¤<ä+
ÁøÏ+<ä ‘·eT n~Ûø±sê\qT $ìjÓ÷–dü÷Ô ªªj·÷e‘Y sêÅcÕºìøÏµµ ìyêdü ns¡Ω‘·\ $wüj·T+˝À #·{≤º\T #˚j·Te#·TÃ. ø±˙
sêÅwüº+˝Àì ªªuÛ≤>±\µµ≈£î #˚j·Tsê<äì düTÁ|”+ø√s¡Tº rs¡TŒì∫Ã+~.
5.16.03 28`03`1969 ‘˚B>∑\ düTÁ|”+ø√s¡Tº ñ‘·sÔ T¡ « ‘Ó\+>±D≈£î dü+ã+~Û+∫q+‘·yT˚ s¡≈î£ 1957, Á|üuTÑÛ ‘√«<√´>∑
(ìyêkÕìïã{Ïº ÄeX¯´ø£‘·) #·≥º+˝Àì 3e $uÛ≤>±ìï s¡<äT›|ü]∫+~. ˝Òq≥¢sTT‘˚, 1974 e÷]Ã es¡≈£î ìj·Te÷e[˝Àì
3e ìj·TeT+ ø=qkÕπ>~. á düeTj·T+˝À, Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑+˝À ]»πs«wüHé $wüj·T+˝À ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘· ìyêdüT\≈£î
m˝≤+{Ï sêC≤´+>∑/Hê´j·T|üs¡yÓTÆq s¡ø£åD\T ˝ÒeH˚ n+X¯+ düŒwüºyÓTÆ+~. #·≥º+ neT\T˝ÀøÏ e∫Ãq|ü⁄&ÉT, #·≥º+˝Àì 2e
$uÛ≤>∑+ 1959, e÷]Ã˝À eTT*ÿ ìj·Te÷e[ì j·÷<äè∫Ã¤ø£+>± s¡<äT›#˚dæ+ ~. Á|üdüTÔ‘·+, #·≥º+˝Àì 3e $uÛ≤>∑+,
ìj·Te÷e[˝Àì 3e ìj·TeT+ <ë«sê neT\T˝À e⁄qï ìyêdü+ >∑T]+∫q ÄeX¯´ø£‘· ≈£L&É düTÁ|”+ø√s¡Tº rs¡TŒe\¢ s¡<äT›
nsTT+~.
176
5.17 eTT*ÿ ìj·Te÷\ |ü⁄qs¡T<ä∆s¡D:
5.17.01 1957, Á|üuTÑÛ ‘·« ñ<√´>∑ (ìyêdü ìã+<Ûqä ) #·≥+º ˝Àì 3e $uÛ≤>±ìï, ìj·Te÷e[˝Àì 3e ìj·Te÷ìï
Hê´j·T$s¡T<ä∆+>± Á|üø£{Ï+∫q 28`03`1969 ‘˚B>∑\ düTÁ|”+ø√s¡Tº Äs¡¶sY 15 dü+e‘·‡sê\ ìyêdü ìã+<ÛäqqT
‘=\–+∫+~. 1959 e÷]Ã qT+&ç 1957, Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>∑ (ìyêdü ìã+<Ûäq) #·≥º+˝Àì 2e $uÛ≤>∑+ neT\T˝ÀøÏ
e∫Ãq |òü*‘·+>± eTT*ÿ ìj·Te÷\T s¡<ä›j·÷´sTT. n+<äTe\¢, ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘· Á|ü»\ ø√dü+ m≥Te+{Ï s¡ø£åD
(ìyêdü ns¡Ω‘·) ˝Ò<äì ns¡∆e÷? á $wüj·T+ yÓTT<ä≥ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ôV ’≤ø√s¡Tº˝À nH˚ø£ ]{Ÿ |æ{Ïwüq¢ $wüj·÷+X¯+
nsTT+~. Ä ‘·sê«‘· á $wüj·÷ìï düTÁ|”+ø√s¡Tº˝À Á|ükÕÔ$+#·&ÉeTsTT+~. ÄdüøÏÔø£s¡+>± Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ôV’≤ø√s¡Tº ¬s+&ÉT
|üP]Ô <Ûsä êàdüHê\T ‘·eT dü+ã+~Û‘· ñ‘·sÔ T¡ «\˝À $_Ûqï n_ÛÁbÕj·÷\≈£î e#êÃsTT. Ç~ Ä düeTj·T+˝À ø=+‘· dü+~>∑‘› q· T
ø£*–+∫ e⁄+&Ée#·TÃqT. n+‹eT+>±, düTÁ|”+ø√s¡Tº 03`10`1972 ‘˚B>∑\ ‘·q ñ‘·sÔ T¡ «˝À á $wüj÷· ìï |ü]wüÿ]+∫+~.
|æ. \ø£åàDsêe⁄ e¬s‡dt Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÅwüº+, Ç‘·s¡T\ πødüT˝À 09`12`1970 ‘˚Bq yÓ\Te]+∫q |üP]Ô <Ûäsêàdüq+
ôV’≤ø√s¡Tº ñ‘·Ôs¡T«˝À á $wüj·÷ìï á $<Ûä+>± #ê˝≤ düŒwüº+>± e]í+#·&ÉeTsTT+~. ªªá ]{Ÿ |æ{Ïwüq¢+ìï+{Ï˝À ø=+‘·
ÁbÕeTTK´‘·>∑\ ¬s+&ÉT Á|üX¯ï\qT Á|ükÕÔ$+#·&ÉeTsTT+~. 3e $uÛ≤>∑+, <ëì ÁøÏ+<ä #˚dæq 3e ìj·TeT+ sêC≤´+>∑
$s¡T<ä∆eTì ø={Ïºy˚dü÷Ô m.$.mdt.mHé. sêe⁄ e¬s‡dt Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÅwüº πødüT˝À düTÁ|”+ø√s¡Tº ìs¡ísTT+∫q+<äTq 1957,
Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>∑ (ìyêdü ìã+<Ûäq) #·≥º+˝Àì 2e $uÛ≤>∑+ ø=qkÕ>∑T‘·Tqï<ë. |üs¡ékÕq+>± 2e $uÛ≤>∑+ <äècÕº´
s¡<ä›sTTq eTT*ÿ ìj·Te÷\T s¡<äT›ø±e&É+ ø=qkÕ>∑T‘·Tqï<ë nH˚~ yÓTT<ä{Ï Á|üX¯ï. 3e $uÛ≤>∑+ #Ó\¢<äì ø£qT>=qï
‘·sê«‘· Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>∑ #·≥º+˝Àì 2e $uÛ≤>∑+ ø=qkÕ>∑≈£L&É<äì ø£qT>=qï≥¢sTT‘˚ 1`11`1956 ‘˚Bq Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ
sêÅwüº+ @s¡Œ&çq ‘·sê«‘· ˝Ò<ë Ä ‘·sê«‘· eTT*ÿ ìj·Te÷\ neT\T Ä–b˛sTT+<ë nH˚~ ¬s+&Ée Á|üX¯ïµµ.
5.17.02 2e $uÛ≤>∑+ ˇø£ÿ<ëìH˚ XÊdüq+ #˚j·÷\ì bÕs¡¢yÓT+{Ÿ uÛ≤$+∫ e⁄+&˚~ø±<äì |üP]Ô <Ûäsêàdüq+ rs¡TŒ
yê~+∫+~. Á|ükÕÔeq˝Àì rs¡TŒqT yÓ\Te]+#·&É+ ø£wüº+. eTT*ÿ ìj·Te÷\ kÕúq+˝À ‹]– ˇø£ #·{≤ºìï
s¡÷bı+~+#·≈£î+&Ü πøe\+ eTT*ÿ ìj·Te÷\qT s¡<äT›#˚j·÷\ì uÛ≤$+#˚~. bÕs¡¢yÓT+{Ÿ Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>∑ #·{≤ºìï
‘Ó#˚Ã≥|ü⁄&ÉT #˚dæ+~ ≈£L&É Ç<˚qT. #·≥º+˝Àì nìï $uÛ≤>±\T düŒwüº+>± ˇø£<ëìô|’ ˇø£{Ï Ä<Ûës¡|ü&ç e⁄Hêïj·Tì,
#·≥º+˝Àì #Ó\T¢u≤≥j˚T´ uÛ≤>∑+ n+fÒ 2e $uÛ≤>±ìï #·≥º+˝Àì #Ó\T¢u≤≥Tø±ì uÛ≤>∑+ n+fÒ 3e $uÛ≤>∑+ qT+&ç
y˚s¡T#˚j·T˝ÒeTì |üP]Ô <Ûäsêàdüq+ ù|s=ÿ+~. n+<äTe\¢, yÓTT‘·Ô+ #·{≤ºìï #Ó\T¢u≤≥Tø±ì~>± ù|s=ÿHê*‡q nedüs¡+
@s¡Œ&ç+~. Ä $<Û+ä >± ôV≤’ ø√s¡Tº #Ó|Œæ q≥T¢ #·≥+º ˝Àì 2e $uÛ≤>∑+ ≈£L&É #Ó\<¢ Tä . 2e $uÛ≤>∑+ ˝Òq|ü⁄&ÉT, ndü\T Á|üuTÑÛ ‘·«
ñ<√´>∑ #·{≤ºìï #˚j·Tq≥T¢>± eTT*ÿ ìj·Te÷\T s¡<äT›ø±˝Ò<äì neT\T˝À e⁄qï≥T¢>±H˚ uÛ≤$+#·&ÉeTe⁄‘·T+~. uÛ≤s¡‘·
sêC≤´+>∑+ neT\T˝ÀøÏ e∫Ãq|ü⁄&ÉT 35(_) |ü]#˚Ã¤<ä+ <ë«sê eTT*ÿ ìj·Te÷\qT s¡øÏå+#·&ÉeTsTT+<äì <äèe|üs¡Tdü÷Ô
sêÅcÕº\ |ü⁄qsY eéd”úø£s¡D #·≥º+˝Àì 119 $uÛ≤>∑+ Á|üø±s¡+ 1`11`1956 ‘˚B (Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÅwüº+ @s¡Œ&çq ‘˚~)
‘·sê«‘· eTT*ÿ ìj·Te÷\T neT\T˝À e⁄+&É&É+ ø=qkÕ–+<äì ≈£L&É ôV’≤ø√s¡Tº n_ÛÁbÕj·T|ü&ç+~.
5.17.03 Çy˚ $wüj·÷\T ]{Ÿ n|”Œ\T HÓ+.633/1970 <ë«sê Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ôV’≤ø√s¡Tº düeTøå±ìøÏ e#êÃsTT.
ákÕ], ôV’≤ø√s¡Tº |üP]Ô <Ûäsêàdüq+ 1972 |òæÁãe] 18e ‘˚B>∑\ ‘·q rs¡TŒ˝À |æ. \ø£åàDsêe⁄ e¬s‡dt Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÅwüº
øπ düT˝À |üP]Ô <Ûsä êàdüq+ rdüT≈£îqï n_ÛÁbÕj·÷ìï $uÛ~Ò +∫+~. á |üP]Ô <Ûsä êàdüq+ yÓTC≤Ø{° <ë«sê ªªeTT*ÿ ìj·Te÷\T
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÅwüº+ @s¡Œ&çq ‘·sê«‘· #Ó\T¢u≤≥T ø±eì, neT\Tø±eì n_ÛÁbÕj·T|ü&ç+~µµ. m.$.mdt. qs¡dæ+Vü‰sêe⁄
πødüT˝À düTÁ|”+ø√s¡Tº ìs¡íj·T+ <äècÕº´ @ dü+<äs¡“¤+˝ÀqT yê{Ïì |ü⁄qs¡T<ä∆]+#·≈£L&É<äT. #Ó\T¢u≤≥j˚T´$>±, neT\T
#˚j·T<ä–q$>± yê{Ïì uÛ≤$+#·≈£L&É<äT. Ä $<Ûä+>± |æ. \ø£åàDsêe⁄ πø düT˝À |üP]Ô <Ûäsêàdüq+ ìs¡íj·÷ìï
ø={Ïºy˚j·T&ÉeTsTT+~µµ. ôV’≤ø√s¡Tº #Ó|æŒq á rs¡TŒ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘· Á|ü»\≈£î $ÁuÛ≤+‹ ø£*–+∫+~. sêÅwüº+˝À @s¡Œ&çq
n\»&çe\¢ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ôV’≤ø√s¡Tº s¡÷*+>¥ô|’ sêÅwüº Á|üuÛÑT‘·«+ düTÁ|”+ø√s¡Tº˝À n|”Œ\T #˚j·÷*‡ e∫Ã+~. düTÁ|”+ø√s¡Tº
ôV’≤<äsêu≤<é˝Àì Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·« |ü]ÁX¯eT\T, yêDÏ»´XÊK &Ó’¬sø£ºsY, eTs=ø£s¡T e¬s‡dt $. yÓ+ø£≥¬s&ç¶, Ç‘·s¡T\Tµµ
nH˚ πødüT≈£î dü+ã+~Û+∫ dæ$˝Ÿ n|”Œ\T HÓ+.993/1972˝À sêC≤´+>∑+, 1957 Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>∑ (ìyêdü ìã+<Ûäq)
#·≥+º ˝Àì dü+ã+~Û‘· ìã+<Ûqä \qT |ü]o*+∫ |æ. \ø£àå Dsêe⁄ 177 ø π düT˝À ôV≤’ ø√s¡Tº |üP]Ô <Ûsä êàdüq+ e∫Ãq n_ÛÁbÕj·÷\πø
e∫Ã+~.
#·{≤º\ ÁbÕ<˚•ø£ e]Ô+|ü⁄: ìj·÷eTø£ ‘˚BøÏ eTT+<äT neT\T˝À e⁄qï @<˚ì #·≥+º e]Ô+#˚ ÁbÕ<˚•ø£ ÁbÕ+‘ê\˝À
@<˚ì e÷s¡TŒ ø£*–q≥T¢ 2e $uÛ≤>∑+˝Àì ìã+<Ûäq\qT uÛ≤$+#·≈£L&É<äT. düeTs¡ú XÊdüqeT+&É* ˝Ò<ë Ç‘·s¡
düeTs¡ú n~Ûø±] Ç‘·s¡ $<Ûä+>± düeT≈£LπsÃes¡≈£î n{Ïº @<˚ì #·≥º+˝Àì ÁbÕ<˚•ø£ ìπs›XÊ\qT ìj·÷eTø£ ‘˚BøÏ
eTT+<äT Ä sêÅwüº+˝Àe⁄qï ÁbÕ<˚•ø£ ÁbÕ+‘ê\T>± ns¡ú+#˚düTø√yê*.
5.17.04 18`02`1972 ‘˚Bq ôV’≤ø√s¡Tº |üP]Ô <Ûäsêàdüq+ Ç∫Ãq rs¡TŒq düTÁ|”+ø√s¡Tº ø={Ïºy˚dæ ‘Ó\+>±D
ÁbÕ+‘êìøÏ dü+ã+~Û+∫q+‘·es¡≈£î 1957 Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>∑ (ìyêdü ìã+<Ûäq) #·≥º+˝Àì 2e $uÛ≤>∑+ ≈£L&É
|üìøÏsê<äì n_ÛÁbÕj·T|ü&+ç ~. düTÁ|”+ø√s¡Tº #·≥+º ˝Àì 2e $uÛ≤>±ìï (eTT*ÿ ìj·Te÷\ s¡<Tä › Á|üu≤Û e+ ø£*–e⁄qï~)
|üìøÏsêì~>± ù|s=ÿ+≥÷ 1957, Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>∑ (ìyêdü ìã+<Ûäq) #·{≤ºìï ‘Ó∫Ãq ‘·sê«‘· ≈£L&É eTT*ÿ
ìj·Te÷\T #Ó\T¢u≤≥e⁄‘êj·Tì, neT\T˝À e⁄+&É&+É ø=qkÕ>∑T‘·T+<äì n_ÛÁbÕj·T|ü&+ç ~. nsTT‘˚, ‘·q düeTøå±ìøÏ
rdüT≈£îsêì Á|üX¯ï˝…’q ªªns¡ú $es¡D, e]Ô+|ü⁄µµ $wüj·÷\˝ÀøÏ nô|ø˘ ‡ ø√s¡Tº yÓfi¯¢˝Ò<äT.
5.18 1972 eTT*ÿ ìj·Te÷\ #·≥º+:
5.18.01 eTT*ÿ ìj·Te÷\ ø=qkÕ–+|ü⁄qT #Ó\T¢u≤≥T#˚dü÷Ô düTÁ|”+ø√s¡Tº rs¡TŒ Ç∫Ãq ‘·sê«‘· sêÅwüº+˝À
sê»ø°j·T dü+øå√uÛÑ+ @s¡Œ&ç+~. Ä+Á<ÛäÁbÕ+‘· Á|ü»\T eTT*ÿ ìj·Te÷\≈£î e´‹πsø£+>± Ä+<√fi¯q #˚j·T&É+
ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. yÓTT<ä≥ eTT*ÿ ìj·Te÷\T (1950˝À nqTdü]+∫q/düe]+∫q) <ë«sê Ä ‘·sê«‘· 1957,
Á|üuTÑÛ ‘·« ñ<√´>∑ (ìyêdü ìã+<Ûqä ) #·≥+º <ë«sê ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À ñbÕ~Û bı+<ä&+É ø√dü+ Ä ÁbÕ+‘·+˝À 15
dü+e‘·‡sê\ ìyêdü+ e⁄+&Ü\H˚ ìyêdü ns¡Ω‘· m\¢|ü⁄Œ&É÷ neT\T˝À e⁄+~.
5.18.02 28`03`1969 ‘˚B>∑\ düTÁ|”+ø√s¡Tº ñ‘·Ôs¡T« (Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>∑ #·≥º+˝Àì 3e $uÛ≤>±ìï
Hê´j·T$s¡T<ä∆yÓTÆq~>± Á|üø£{Ï+#·&É+) <ë«sê ‘=\–+∫q 15 dü+e‘·‡sê\ ìyêdü ns¡Ω‘·H˚ (eTT*ÿ ìj·Te÷\
<ë«sê |ü⁄qs¡T<ä∆]+#·&É+) 3`10`1972 ‘˚B>∑\ düTÁ|”+ø√s¡Tº ñ‘·Ôs¡T« ‹]– Á|üy˚X¯ô|{Ïº+~.
5.18.03 eTT*ÿ ìj·Te÷\ #·{≤ºìøÏ 30`12`1972 ‘˚Bq sêÅwüº|ü‹ düeTà‹ \_Û+∫+~. nsTT‘˚, eTT*ÿ
ìj·Te÷\ neT\TqT |ü]$T‘·+ #˚jT· &ÜìøÏ yê{ÏøÏ dües¡D\T (_) ø=ìï ìj·÷eTø±\ #Ó\T¢u≤ñ (dæ) <äX\¯ yêØ>±
dü<äs¡T ìj·Te÷\qT s¡<äT›#˚j·÷*. ø=ìï ì]›wüº |ü<äe⁄\≈£î e÷Á‘·y˚T |üPs¡« neT\T (1`11`1956) qT+&ç eTT*ÿ
ìj·Te÷\ e]Ô+|ü⁄qT 3(1), (2) $uÛ≤>±\T |ü]$T‘·+ #˚XÊsTT. 31`12`1977 es¡≈î£ ôV≤’ <äsêu≤<é ` dæø+Ï Á<ëu≤<é
»+≥q>∑sê\˝À eTT*ÿ ìj·Te÷\T ø=qkÕ>∑T‘êj·Tì 6e $uÛ≤>∑+ ù|s=ÿ+~. 31`12`1980 es¡≈î£ »+≥q>∑sê\T
$TqVü‰ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À eTT*ÿ ìj·Te÷\T ø=qkÕ>∑T‘êj·Tì 7e $uÛ≤>∑+ ù|s=ÿ+~. nsTTq|üŒ{Ïø°,
#·≥º+˝Àì 3(3) $uÛ≤>∑+, 4e $uÛ≤>∑+ n‘·´+‘· eTTKýÓTÆq$. 1`11`1956 qT+&ç 30`12`1972 es¡≈£î>∑\
ø±\+˝À eTT*ÿ ìj·Te÷e[ì ñ\¢+|òæTdü÷Ô ì]›wüº|üs¡#·ì |ü<äe⁄\≈£î @y˚ì ìj·÷eTø±\T #˚dæq≥¢sTT‘˚, n{Ïº
ìj·÷eTø±\qT #Ó\¢ì$>± ˝Ò<ë nÁø£eTyÓTÆq$>± uÛ≤$+#·≈£L&É<äì 3(3) $uÛ≤>∑+ ù|s=ÿ+≥Tqï~. n+‘˚ø±ø£,
1`11`1956 qT+&ç 30`12`1972 es¡≈£î>∑\ ø±\+˝À ì]›wüº|üs¡∫q |ü<äe⁄\≈£î ≈£L&É eTT*ÿ ìj·Te÷\
e]Ô+|ü⁄qT dü«uÛ≤eØ‘ê´ ìπs›X¯ø£yÓTÆq~>± e÷Á‘·y˚Tqì ‘·|üŒìdü]ø±<ä ì uÛ≤$+#ê\ì 4e $uÛ≤>∑+ ù|s=ÿ+≥Tqï~.
n+<äTe\¢ 1`11`1956 qT+&ç 30`12`1972 es¡≈î£ eTT*ÿ ìj·Te÷\qT ñ\¢+|òTæ +∫ ì]›w|ºü sü ∫¡ q |ü<eä ⁄\≈£î
≈£L&É #˚dæq ìj·÷eTø±\qT nÁø£eTyÓTÆq$>± ˝Ò<ë #Ó\¢ì$>± uÛ≤$+#·≈£L &É<äT. #·≥º+˝Àì á n+XÊìï ‘·sê«‘·
#·]Ã+#·&ÉeTsTT+~.
5.19 1972 ªC…’ Ä+Á<Ûäµ ñ<äéT+:
5.19.01 1972, eTT*ÿ ìj·Te÷\ #·≥+º ‘·eT Äø±+ø£\å qT HÓsy¡ s˚ Ã¡ q+<äTq yê{Ïì yÓ+≥H˚ s¡<Tä #› j ˚ ÷· \ì
Ä+Á<ÛäÁbÕ+‘· Á|ü»\T ø√sês¡T. Á|ü‘˚´ø£ Ä+Á<Ûä sêÅwüº &çe÷+&é‘√ ‘Ó\+>±D‘√ dü+ã+<Ûë\qT Á‘Ó+#·Tø√e&É+ <ë«sê
‘·eT >ös¡yêìï ø±bÕ&ÉTø√e&É+ @¬ø’ø£ e÷s¡ZeTì yês¡T uÛ≤$+#ês¡T. Bì |òü*‘·+>± @s¡Œ&çq sê»ø°j·T ñ<äéTy˚T
ªC…’ Ä+Á<Ûäµ ñ<äéT+>± |æ\Teã&ç+~. ôV’≤<äsêu≤<é 178 q>∑s¡+‘√ ø£\T|ü⁄ø=ì ‘Ó\+>±D˝Àì |ü<äe⁄\≈£î eTT©ÿ\qT
e÷Á‘·y˚T ìj·T$T+#ê\ì &çe÷+&é #˚dæq ‘Ó\+>±D ñ<äé÷ìøÏ ‘·s¡TyêsTT>± á ñ<äéT+ ì*∫+~.
5.19.02 ‘·eT kı+‘· sêÅwºü sê»<Ûëì˝À s¬ +&Ée ‘·s>¡ ‹∑ bÂs¡T\T>± ~>∑C≤sêeTì Ä+Á<Ûä ÁbÕ+‘· Á|ü»\T uÛ≤$+#ês¡T.
‘Ó\+>±D‘√ dü+ã+<Ûë\T Á‘Ó+#·Tø√e&É+ <ë«sê ‘·eT >ös¡yêìï ì\u…≥Tºø√e&Éy˚T @¬ø’ø£ e÷s¡ZeTì yês¡T uÛ≤$+∫
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ qT+&ç Ä+Á<ÛäÁbÕ+‘êìï y˚s¡T#˚j·÷\ì ø√s¡T‘·÷ ñ<äé÷ìï ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
5.19.03 ñ<äéT+ ø=qkÕ>∑T‘·Tqï+<äTq sêÅwüº+˝À 10`01`1973 ‘˚Bq sêÅwüº|ü‹ bÕ\q $~Û+#ês¡T.
n+‹eT+>±, πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« H˚‘·è‘·«+ ÁøÏ+<ä ˇø£ sê»ø°j·T |ü]cÕÿsêìøÏ sêe&É+ »]–+~. Çø£eTT+<äT n{Ïº ñ
<äé÷\T |ü⁄qsêeè‘·Ô+ ø±≈£î+&Ü n&ÉT¶ø=H˚+<äT≈£î á ¬s+&ÉT ÁbÕ+‘ê\ Hêj·T≈£î\T ªªÄs¡T n+XÊ\ dü÷Á‘êìøÏµµ
n+^ø£ ]+#ês¡T. Äs¡T n+XÊ\ dü÷Á‘·+ (mdt|æm|òt)˝À (1) eTT*ÿ ìj·Te÷\T, ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘· ø£$T{° s¡<äT› (2)
5.19.04
$<ë´kÂø£ sê´\qT ô|+#˚
10`12`1973 ‘˚B+q<äT≈£sêÅî wôVüº+’≤<ä˝Àsêu≤<é
sêÅw˝üº|Àü‹πø+Á<ä $X¯«$<ë´\j·
bÕ\qqT m‹Ôy˚dæ ÷lìï»\>∑
HÓ\ø=\Œ&É
+ yÓ++>∑fi#˚¯s]êe⁄e⁄HêïsTT.
eTTKéT+Á‹>± Á|üeTTK
eT+Á‹ esêZìï @sêŒ≥T #˚j·T&ÉeTsTT+~. Bì‘√, kÕ<Ûës¡D |ü]dæú‹ HÓ\ø=ì sêÅwüº+˝À sê»ø°j·T dæús¡‘·«+ @s¡Œ&ç+~.
5.19.05
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ XÊdüqdüuÛÑ≈£î 1978, |òæÁãe]˝À »]–q kÕ<Ûës¡D mìïø£\˝À ø±+Á¬>dt bÕØº ¬>*∫+~. &Üˆˆ m+.
#ÓHêï¬s&ç¶ 06`03`1978 ‘˚Bq Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ 6e eTTKéT+Á‹ nj·÷´s¡T. Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D≤ düeTdü´ Çø£ ˝Ò<äì
Äj·Tq Á|üø£{Ï+#ês¡T. bÕØº˝Àì esêZ\ eT÷\+>± &Üˆˆ#ÓHêï¬s&ç¶ 1980, nø√ºãsY˝À sêJHêe÷ #˚XÊs¡T. Äj·Tq
kÕúq+˝À {Ï.n+»j·T´ eTTKéT+Á‹ nj·÷´s¡T. n+»j·T´>±s¡T ˇø£ dü+e‘· ‡s¡+ Hê\T>∑T HÓ\\T e÷Á‘·y˚T |ü<ä$˝À ñ
Hêïs¡T. Äj·Tq kÕúq+˝À l uÛÑeq+ yÓ+ø£Á{≤yéT eTTKéT+Á‹ nj·÷´s¡T. l uÛÑeq+ yÓ+ø£Á{≤yéT ‘·sê«‘· 1982˝À l
¬ø. $»j·TuÛ≤düÿsY ¬s&ç¶ eTTKéT+Á‹ nj·÷´s¡T. Ä $<Ûä+>± Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸqT Hê\T>∑T dü+e‘·‡sê\˝À q\T>∑Ts¡T
eTTKéT+Á‘·T\T |ü]bÕ*+#ês¡T. (Ä ‘·sê«‘· sê»ø°j·T #·]Á‘· ø√dü+ 1e n<Ûë´j·T+ #·÷&É+&ç)
5.20 Äs¡T n+XÊ\ dü÷Á‘·+
5.20.01 mdt|æm|òt≈£î Ä+Á<Ûä ø±+Á¬>dt j·÷ø£åHé ø£$T{Ï 01`10`1973 ‘˚Bq n+^ø£]+∫+~. Á|ü‘˚´ø£ Ä+Á<ÛäsêÅwüº
&çe÷+&ÉT $s¡$T+∫+~. ø°\ø£yÓTÆq Äs¡T n+XÊ\qT ~>∑Te ù|s=ÿq&ÉeTsTT+~.
$$<Ûä yÓqTø£ã&çq ÁbÕ+‘ê\ ø√dü+ sêÅwüºkÕúsTT˝À Á|üD≤[ø£ eT+&É*ì n˝≤π> düuŸ ø£$T{°\qT @sêŒ≥T #˚j·T&É+.
$<ë´ dü+düú\ n&çàwüq¢˝À kÕúìø£ nuÛÑ´s¡Tú\≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘· Çe«&É+ , ôV’≤<äsêu≤<äT˝À ø=‘·Ô>± πø+Á<ä $X¯«$<ë´\j·÷ìï
HÓ\ø=\Œ&É+.
sêÅwüºÁ|üuÛÑT‘·«+ ÁøÏ+<ä ì]›wüº|ü]∫q |ü<äe⁄\≈£î y˚s¡T ìj·÷eTø£+˝À kÕúìø£ nuÛÑ´s¡Tú\≈£î ì]›wüº |ü]~Û y˚Ts¡≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘·
Çe«&É+, kÕúìø£ πø&És¡¢qT ìs¡«Væ≤+#·&É+.
|ü]bÕ\ø£ Á{ÏãT´q˝ŸqT @sêŒ≥T #˚j·T&É+.
sêÅwüº|ü‹øÏ n~Ûø±sê*e«&Üìï <ÛäèMø£]+#·&ÜìøÏ sêC≤´+>±ìï düe]+#·& É+.
ô|’ $<ÛëHêìï nqTdü]+#·&+É e\¢ eTT*ÿ ìj·Te÷e[ì ø=qkÕ–+#·&ÜìøÏ M\e⁄‘·T+~. ÁbÕ+rj·T ø£$T{°\ nedüs+¡
e⁄+&É<äT.
5.20.02 ` 1973, sêC≤´+>∑ #·≥º+ (32e dües¡D) |òü*‘·+>± 5e n+X¯+ ÁøÏ+<ä Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·« ñbÕ~Û
(kÕúìø£ πø&És¡¢ ìs¡«Vü≤D, H˚s¡T ìj·÷eTø±\ Áø£eTãB∆ø£s¡D) ñ‘·Ôs¡Te⁄ kÕ<Ûës¡D+>± sêÅwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡Te⁄>± |ü]>∑DÏ+#˚
18`10`1975 ‘˚B>∑\ õ.mdt.ÄsY. 524 (Ç)qT C≤Ø #˚j·T&ÉeTsTT+~.
5.20.03
sêÅw|ºü ‹ü ñ‘·sÔ T¡ e⁄˝Àì n+XÊ\qT Ä<Ûës¡+>± #˚dTü ø=ì mdt|mæ |ò˝t À 3e n+XÊìï s¡÷bı+~+#·&eÉ TsTT+~. Á|üuTÑÛ ‘·«
ñbÕ~ÛøÏ dü+ã+~Û+∫ mdt|mæ |òt jÓTTø£ÿ Á|ü<ëÛ q ñ<˚X› +¯ , $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\˝Àì Á|ü»\≈£î düe÷q ñbÕ~Û, ñbÕ~Û neø±XÊ\T
ø£*– ñ+&Ü*. ˇø£ kÕúìø£ ÁbÕ+‘· ìπs›X¯+>± kÕúìø£ nuÛÑ´179 s¡Tú\qT >∑T ]Ô+#·&ÜìøÏ mdt|æm|òt Á|ü‹bÕ~+∫q+<äTq kÕúìø£
nuÛÑ´s¡Tú\T, kÕúìø£ ÁbÕ+‘ê\qT n+‘·s¡ dü+ã+<Ûä n+XÊ\T>± |ü]>∑DÏ+ #·e\dæ e⁄+≥T+~.
5.20.04
ˇø£ kÕúìø£ ÁbÕ+‘êìï ì]›wüº|üs¡#˚+<äT≈£î n≥º&ÉT>∑T kÕúsTT˝À ˇø£ õ˝≤¢>± nq«sTT+#·Tø√yê*. sêÅcÕºìï 5 ˝Òø£ 6
$uÛ≤>±\T>± $uÛÑõ+#ê\ì ø£+{ÀHÓà+≥T ÁbÕ+‘·+‘√ ø£\T|ü⁄ø=ì ôV’≤<äsêu≤<é, dæøÏ+Á<ëu≤<é\ e+{Ï »+≥q>∑sê\‘√
ˇø£ Á|ü‘˚´ø£ $uÛ≤>∑+>± $uÛÑõ+#ê\ì mdt|æm|òt uÛ≤$+∫+~. ˇø£ kÕúìø£ nuÛÑ´]ú ìs¡«#·q+ @$T≥+fÒ, n{Ïº e´øÏÔ
ìedæ+∫q ÁbÕ+‘êìï ˝Ò<ë dü+ã+~Û‘· |ü<ä$øÏ ns¡Ω‘· bı+~q n{Ïº ns¡Ω‘ ·\qT kÕ~Û+#·&É+˝À n{Ïº e´øÏÔ n<Ûä´j·Tq+
#˚dæq ÁbÕ+‘êìï |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüTø√yê*.
5.21.01
mdt|æm|òt ÁøÏ+<ä sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\T n+^ø£]+∫q≥Tº>± 1972, eTT*ÿ ìj·Te÷e[ #·{≤ºìï 1973 eTT*ÿ
ìj·Te÷e[ s¡<äT› #·≥º+ <ë«sê s¡<äT› #˚j·T&É+ »]–+~. á #·{≤ºìï 28`12`1973 ‘˚Bq sêÅwüº|ü‹ ÄyÓ÷~+#ês¡T.
n+‹eT+>± eTT*ÿ ìj·Te÷e[ s¡<äT› nsTT+~.
5.22. 1973, sêC≤´+>∑ (eTTô|’Œ¤ ¬s+&Ée dües¡D) #·≥º+:
5.22.01
mdt|æm|òt≈£î #Ó\T¢u≤≥T nj˚T´ sêC≤´+>∑ Ä<Ûësêìï ø£*Œ+#·&ÜìøÏ >±qT, 1973 sêC≤´+>∑ (eTTô|’Œ¤ ¬s+&Ée dües¡D)
#·{≤ºìï XÊdüq+ #˚dü÷Ô sêC≤´+>±ìï düe]+#·&ÉeTsTT+~. Ç~ 1974 p˝…’ 1e ‘˚B qT+&ç neT\T˝ÀøÏ e∫Ã+~.
düe]+∫q #·≥º+ ÁøÏ+~ $<Ûä+>± e⁄+~.
m) 371 |ü]#˚Ã¤<ä|ü⁄ (1) K+&Üìï ‘=\–+#·&É+ <ë«sê düe]+∫q sêC≤´+>∑+˝Àì 371e |ü]#˚Ã¤<ä+ 1956
ô|<ä›eTqTwüß\ ˇ|üŒ+<ä+ ‘·s¡Tyê‘· ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+rj·T ø£$T{°ì @sêŒ≥T #˚j·T&É+ ø√dü+ 1957 sêC≤´+>∑ (7e
dües¡D) #·≥º+ <ë«sê 371e |ü]#˚Ã¤<ä+˝Àì (1)e K+&Üìï #˚s¡Ãã&ç+<äH˚~ Çø£ÿ&É >∑Ts¡TÔ+#·Tø√e\dæ ñ+≥T+~.
ÁbÕ+rj·T ø£$T{° m+‘√ø±\+ nedüs¡+ ˝Ò<äì ne>±Vü≤q≈£î e∫Ãq ‘·s¡Tyê‘·, á K+&Üìï Ç|ü⁄Œ&ÉT ‘=\–+#·&ÉyÓTÆ+~.
(_)6 dü÷Á‘ê\ |ü<∏äø£+˝Àì Ç‘·s¡ n+XÊ\qT #˚s¡Ã&É+ <ë«sê 371`&ç nH˚ ˇø£ Áø=‘·Ô |ü]#˚Ã¤<ëìï #˚s¡Ã&ÉeTsTT+~.
5.23 sêC≤´+>∑+˝Àì 371`&ç |ü]#˚Ã¤<ä+
5.23
371`&ç |ü]#˚Ã<¤ +ä |ü~ K+&Ü\qT ø£*–e⁄+~. (1)e K+&É+, Á|üuTÑÛ ‘·« ñbÕ<ÛTä \T $<ä´≈£î dü+ã+~Û+∫q $wüj÷· \˝À
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÅwüº+˝Àì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\≈£î #Ó+~q Á|ü»\≈£î düe÷q neø±XÊ\T, kÂø£sê´\qT ø£*Œ+#·&ÜìøÏ ñ‘·Ôs¡Te⁄
(\T) C≤Ø #˚j·T&ÜìøÏ sêÅwüº|ü‹øÏ (1)e K+&É+ n~Ûø±s¡+ ÇdüTÔ+~.
1e K+&É+ ÁøÏ+<ä C≤Ø nsTTq ñ‘·Ôs¡Te⁄ (\T) $wüj·÷+X¯eTe<ä>∑T n+XÊ\qT (2)e K+&É+ ù|s=ÿ+≥T+~. (3)
qT+&ç (9) K+&Ü\T, |ü]bÕ\q Á{ÏãT´q˝Ÿ @sêŒ≥T, ø±s¡´$<ÛäT\≈£î dü+ã+~Û+∫q $wüj·÷\‘√ eéVü≤]düTÔ+~.
nsTTq|üŒ{Ïø° (9)e K+&É+ á |ü]#˚Ã¤<ä+˝Àì #ê˝≤ eTTKýÓTÆq K+&É+. n~ ìj·÷eTø£+, b˛dæº+>¥, |ü<√qï‹ ˝Ò<ë
ã~©\˝À n|üŒ{ÏøÏ neT\T˝À e⁄qï{Ïº @<˚ì #·≥º+ n‹Áø£eTD »]–q|ü⁄&ÉT s¡ø£åD ø£*ŒdüTÔ+~. n{Ïº ìj·÷eTø£+,
b˛dæº+>¥, |ü<√qï‹ ˝Ò<ë ã~©\≈£î dü+ã+~Û+∫ ìyêkÕìøÏ (eTT©ÿ ìã+<Ûäq\T>± #·<äTe⁄ø√e#·TÃ) dü+ã+~Û+∫ @<˚ì
nedüsêìï ø£*ŒdüTÔ+~.
5.24 sêÅwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡Te⁄
5.24.01
sêC≤´+>∑+˝À 371`&ç |ü]#˚Ã¤<ëìï #˚]Ãq+<äTe\¢, πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·«+ ªª1975µµ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>±\
(kÕúìø£ øπ &És¢¡ @sêŒ≥T, y˚sT¡ ìj·÷eTø£ Áø£eTãB›øs£ D¡ ) ñ‘·sÔ T¡ e⁄ (sêÅw|ºü ‹ü ñ‘·sÔ T¡ e⁄)qT C≤Ø #˚d+æ ~. Bìì ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝À
180
πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·«+ ‘·eT 1975 nø√ºãs¡T 18e ‘˚B>∑\ õ.mdt.ÄsY 524(Ç) Á|üø£≥q <ë«sê C≤Ø #˚dæ+~. sêÅwüº|ü‹ ñ
‘·Ôs¡Te⁄qT sêÅwüºÁ|üuÛÑT‘·«+ 1975 nø√ºãs¡T 20e ‘˚B >∑\ õ.z.m+.mdt HÓ+.674˝À ‹]– C≤Ø #˚dæ+~. Ç~ yÓ+≥H˚
neT\T˝ÀøÏ e∫Ã+~.
5.24.02
kÕúìø£ ÁbÕ+‘ê\˝À ñ<√´>±\ ìj·Te÷\qT neT\T #˚j·T&É+ ø√dü+ sêÅwüº| ü‹ ñ‘·Ôs¡Te⁄ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÅcÕºìï ‘·eT
CÀqT¢>± $uÛÑõ+∫+~. Äs¡T CÀqT¢ ÁøÏ+~$<Ûä+>± e⁄HêïsTT.
CÀqT¢, kÕúìø£ ÁbÕ+‘ê\T:
CÀHé`1 lø±≈£îfi¯+, $»j·Tq>∑s¡+, (1979, pHé 1) eT]j·TT $XÊK|ü≥ºD+ õ˝≤¢\T
CÀHé`2 ‘·÷s¡TŒ>√<ëe], |ü•ÃeT>√<ëe], ø£ècÕºõ˝≤¢\T.
CÀHé`3 >∑T+≥÷s¡T, Á|üø±X¯+, HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢\T
CÀHé`4 ∫‘·÷Ôs¡T, ø£&É|ü, nq+‘·|ü⁄s¡+, ø£s¡÷ï\T
CÀHé`5 Ä~˝≤u≤<é, ø£Ø+q>∑sY, es¡+>∑˝Ÿ, KeTà+ õ˝≤¢\T
CÀHé`6 ôV’≤<äsêu≤<é, s¡+>±¬s&ç¶ (1978 Ä>∑düTº 15), ìC≤e÷u≤<é, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY, yÓT<äø˘, q˝§Z+&É õ˝≤¢\T)
5.24.03
ÁbÕ<∏ä$Tø£+>± ø=ìï ìπs›•ø£ |ü<äe⁄\ ø√dü+ ôV’≤<äsêu≤<é q>∑sêìï kÕúìø£ ÁbÕ+‘·+>± sêÅwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡Te⁄ Á|üø£{Ï+∫+~.
Á|ü‘˚´ø£+>± sêÅwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡Te⁄ ÁøÏ+~ yê{Ï ø√dü+ ø±s¡´$<ÛëHê\qT düeT≈£L]Ã+~.
sêÅwüº+˝Àì $$<Ûä uÛ≤>±\˝À Á|üuÛÑT‘·« |ü<äe⁄\qT #˚s¡Ã&É+ ø√dü+ kÕúìø£ πø&És¡¢ @sêŒ≥T, ñ‘·Ôs¡Te⁄˝À ù|s=ÿqï y˚Ts¡≈£î
sêÅwüº+˝Àì $$<Ûä uÛ≤>±\ø√dü+ dæ$˝Ÿ düØ«düT\˝Àì |ü<äe⁄\ s¡ø±\T, sêÅwüº+˝Àì dæ$˝Ÿ |ü<äe⁄\ s¡ø±\qT kÕúìø£ πø&És¡T¢>±
sêÅwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡Te⁄ ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆq ‘˚B qT+&ç 27 HÓ\˝À|ü⁄ sêÅwüº Á|üuÛÑT‘·«+ @sêŒ≥T #˚j·Te\dæ ñ+≥T+~.
$$<Ûä kÕúìø£ πø&És¡¢≈£î e´≈£îÔ\ πø{≤sTT+|ü⁄ ø√dü+ ìj·Te÷\T, $<ÛëHê\T.
kÕúìø£ πø&És¡T, ˇø£ kÕúìø£ πø&És¡T qT+&ç eTs=ø£ kÕúìø£ πø&És¡T≈£î e´≈£îÔ\ ã~©, ˇø£ kÕúìø£ πø&És¡T qT+&ç sêÅwüº|ü‹ ñ
‘·Ôs¡Te⁄ e]Ô+#·ì @<˚ì ø±sê´\j·T+ ˝Ò<ë dü+düú≈£î ˝Ò<ë ‘ês¡Te÷s¡T >±
n{Ïº Á|ü‹ kÕúìø£ ÁbÕ+‘êìøÏ dü+ã+~Û+∫q kÕúìø£ ÁbÕ+‘ê\qT ù|s=ÿq&É +.
Á|ür kÕúìø£ ÁbÕ+‘êìøÏ dü+ã+~Û+∫ me]ì kÕúìø£ nuÛÑ´]ú>± uÛ≤$+#ê˝À ù|s=ÿq&É+.
n{Ïº πø&És¡T≈£î dü+ã+~Û+∫ kÕúìø£ ÁbÕ+‘ê\ kÕúìø£ nuÛÑ´s¡Tú\≈£î nqT≈£L\+>± H˚s¡T ìj·÷eTø±ìøÏ dü+ã+~Û+∫
]»πs«wüqT¢.
5.24.04 sêÅwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T« ÁbÕ<Ûä$Tø£ $X‚cÕ+kÕ\T ÁøÏ+~ $<Ûä+>± ñHêïsTT.
` K∫Ã¤‘·+>± $TqVü‰sTT+|üã&ç‘˚H˚ ‘·|üŒ Ç~ ÁbÕ<∏ä$Tø£+>± HêHé`¬>õf…&é πø≥–Ø\ìï+{ÏøÏ e]ÔdüTÔ+~. Ç~ ø=ìï
Á|ü‘˚j·Tø£ ¬>õf…&é πø≥–Ø\≈£î ≈£L&Ü e]ÔdüTÔ+~.
` dü∫yê\j·T+, XÊU≤~Û|ü‘·T\ ø±sê´\j·÷\T, sêÅwüºkÕúsTT ø±sê´\j·÷\T, dü+düú\T, uÛ≤Ø n_Ûeè~∆ ÁbÕC…≈£îº\T, Á|ü‘˚´ø£
ø±sê´\j·÷\T, ˝Ò<ë dü+düú\˝Àì |ü<äe⁄\qT, ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡ b˛©düT #·≥º+˝Àì 3(_) $uÛ≤>∑+˝À ìs¡«∫+∫q b˛©düT
n~Ûø±] |üs¡$ì Ç~ ‘·q |ü]~ÛqT+&ç K∫Ã‘·+>± $TqVü‰sTT+∫+~.
` |ü<äe⁄\ ÁX‚DT\qT ÁøÏ+<ä #·÷|æq $<Ûä+>± sêÅwüº+˝Àì $$<Ûä uÛ≤>±\ ø√dü+ $$<Ûä kÕúìø£ πø&És¡T¢>± @sêŒ≥T
#˚j·T&ÉyÓTÆ+~.
1. õ˝≤¢ πø&És¡T¢>± ˝Àj·TsY &ç$»Hé ø£¢s¡Tÿ, <ëìøÏ düe÷qyÓTÆq ˝Ò<ë <ëìøÏ ‘·¬øÿyÓ’q{Ïº Ç‘·s¡ πø≥–Ø |ü<äe⁄\T
181
2. CÀq˝Ÿ πø&És¡T¢>± Ç‘·s¡ HêHé`¬>õf…&é ÁX‚DT\T, ì]∆wüº|üs¡#êq ¬>õf…&é ÁX‚DT\T.
3. õmdtÄsY 528Ç Á|üø£≥q˝À Á|ü{Ï+∫q $<Ûä+>± ì]∆wüº|üs¡∫q XÊK\˝À ø=ìï |ü<äe⁄\ø√dü+ ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+
ø√dü+ Á|ü‘˚´ø£ πø&És¡T¢.
4. nedüse¡ Tì uÛ≤$+∫q|ü⁄&ÉT, ˇø£{Ï ˝Ò<ë n~Ûø£ CÀq¢qT ø£*|æ ªªeT©º CÀq˝Ÿ øπ &ÉsT¡ >¢ ±µµ @sêŒ≥T #˚jT· &ÜìøÏ ìã+<Ûqä .
` H˚s¡T ìj·÷eTø±\˝À ]»πs«wüq XÊ‘·+ |ü<ä$ kÕúsTT Ä<Ûës¡+>± ÁøÏ+<ä #·÷|æq $<Ûä+>± ñ+~.
1. ˝Àj·TsY &ç$»Hé ø£¢sYÿ ùdÿ\T≈£î $T+#·ì sêÅwüºÁ|üuÛÑT‘·«+ ˝Àì, kÕúìø£ dü+düú\˝Àì õ˝≤¢ πø&És¡T |ü<äe⁄\T`` 80XÊ‘·+
2. ˝Àj·TsY &ç$»Hé ø£¢sYÿ ùdÿ\T≈£î $T+∫ sêÅwüº Á|üuÛÑT‘·«+, kÕúìø£ dü+düú\˝Àì CÀq˝Ÿ πø&ÉsY |ü<äe⁄\T` 70XÊ‘·+
3. ‘·Vü≤d”˝≤›s¡T¢, ndæôdº+{Ÿ m–®≈£L´{Ïyé Ç+»˙s¡T¢, düVü‰j·T eékÕj·T n~Ûø±s¡T\T, b˛©düT ÇHéôdŒø£¢s¡T¢, yÓ÷{≤sY
yÓVæ≤øÏ˝Ÿ ÇHéôdŒø£¢s¡T¢, dæ$˝Ÿ ndæôdº+{Ÿ düs¡®qT¢ kÕúìø£ πø&És¡ T |ü<äe⁄\˝À n{Ïº πø&És¡T≈£î dü+ã+~Û+∫ kÕúìø£ ÁbÕ+‘êìøÏ
dü+ã+~Û+∫ kÕúìø£ nuÛÑ´s¡T∆\≈£î ]»sY« #˚j·Te\dæq~` 60 XÊ‘·+
4. kÕúìø£ nuÛÑ´s¡T∆\≈£î nqT≈£L\+>± eT©º CÀq˝Ÿ b˛düTº\˝À`60XÊ‘·+/70XÊ‘·+.
5.24. $$<Ûä XÊK\T, |ü<äe⁄\ πø≥–Ø\≈£î dü+ã+~Û+∫ kÕúìø£ πø&És¡¢≈£î e´≈£îÔ\qT πø{≤sTT+|ü⁄ô|’ dü\Vü‰ìe«&ÜìøÏ
ø£$T{°\qT @sê‡≥T #˚j·T&ÜìøÏ sêÅwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T« sêÅwüº Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ ÄeX¯´ø£‘·ìdüTÔqï~. $$<Ûä πø≥–Ø\ |ü<äe⁄\ ø√dü+
kÕúìø£ πø&És¡¢≈£î e´≈£îÔ\qT πø{≤sTT+#·&É+ô|’ dü\Vü‰*e«&ÜìøÏ q\T>∑Ts¡T düuÛÑT´\‘√ ≈£L&çq XÊK`yêØ ø£$T{°\qT 1975,
qe+ãs¡T 24 ‘˚B>∑\ õ.z.m+.mdt.HÓ+.784˝À sêÅwüºÁ|üuÛÑT‘·«+ @sê‡≥T #˚dæ+~. 7e ù|sê˝À ìs¡«∫+∫q $<Ûä+>±
ªªkÕúìø£ nuÛ´Ñ ]∆µµ ìs¡«#·q+, kÕúìø£ ÁbÕ+‘êìøÏ dü+ã+~Û+∫ H˚sT¡ ìj·÷eTø£+ ø√dü+ |ü]o*+#·e\dæq wüs‘¡ T· \qT ì]∆w|ºü sü #¡ &· +É
sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«˝À n‘·´+‘· ø°\ø£ <äèø£Œ<Ûä+. 5.25.01 sêÁwüº|ü‹ ñ‘·«s¡T«\ ‘·s¡Tyê‘· C≤Ø #˚dæq Á|üuÛÑT‘·« ñ‘·Ôs¡T«\T
1975`1985 5.25.01 sêÁwü|ü‹ ñ‘·Ôs¡T« ˇø£kÕ] neT\T˝ÀøÏ e∫Ãq¢sTT‘˚ sêÁwüº|ü‹ñ‘·Ôs¡T«˝Àì ìã+<Ûäq\qT neT\T
#˚j·T&É+ ø√dü+ nqTdü]+#·e\dæq ø±s¡´$<ÛëHê\qT dü÷∫dü÷Ô nH˚ø£ #·÷ #·q\qT C≤Ø #˚j·T&É+ »]–+~. C≤Ø#˚dæq
$$<Ûä ñ‘·Ôs¡T«\T ÁøÏ+~ yê{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫q$..
1. ‘·<äT|ü] Hêj·÷eTø±ìøÏ nqTdü]+#· e\dæq ø√$<Ûëq+.

2. kÕúìø£ ñ<√´>∑T\qT n+‘·s¡Z‘·+>± ã~©#˚j·TT≥≈£î e÷s¡Z<äs¡Ùø±\T.
3. kÕúìø£ nuÛÑ´]∆ ìs¡«#·+q
4. kÕúìø£ nuÛÑ´]›ì m+|æø£ |ü<ä∆‹
5. |üs√‘·qï‘·T\T Áø£eTãB›ø£s¡D
6. $$<ä kÕúìø£ ø°&Üø±s¡T\≈£î, düØ«düT˝À ñqï Á|üuTÑÛ ‘·« ñ<√´>∑T\qT øπ {≤sTT+#·T≥≈£î, øπ {≤sTT+|ü⁄ ø£$T{°\ @sêŒ≥T≈£î.
7. ø±{≤sTT+|ü⁄ô|’ $qïbÕ\ |ü]cÕÿs¡+.
8. ôV’≤<äsêu≤<äT q>∑sêìøÏ Á|ü‘˚´ø£ ø±´&És¡T @sêŒ≥T, uÛ≤Ø n_Ûeè~∆ ÁbÕC…≈£îº\T, Á|ü‘˚ø£ ø±s¡´\j·÷\T ˝Ò<ë dü+düú\T,
sêÁwüºkÕúsTT ø±sê´\j·÷\T ˝Ò<ë dü+düú\T eT]j·TT kÕúìø£ ø±´&És¡T¢ @sêŒ≥T≈£î Ä#·s¡π>j·T+ ø±q{Ïº˝Ò<ë ñ<√´>±\ ø±´≥–]
C≤_‘êqT Á|üø£{Ï+#ê*.
5.26 õ.m+. –˝Ÿ>±¢ì @ø£ düuÛÑ´ dü+|òüTeTT
182
5.26.01 Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>±\≈£î dü+uÛÑ+~+∫ >∑‘·+˝À sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ õ.ˇ.m+.mdt. HÓ+. 610 $&ÉT<ä\ #˚dæq~.
nsTTq|üŒ{ÏøÏ Äs¡T dü÷Á‘ê\ |ü<∏äø£+ neT\T˝À ˝ÀbÕ\T >∑T]+∫ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ ìs¡+‘·s¡+ $qïbÕ\T n+<äT‘·THêïsTT.
2001, pHé`25` H˚&ÉT õ.m+. –sY ^¢ì, ◊.m.mdt. (]f…Æs¡Tº) n<Ûä´ø£å ‘·q @ø£ düuÛÑ´dü+|òüTeTT (Äs¡T dü÷Á‘·\ |ü<∏äø£+)
@sêŒ≥T #˚j·÷\ì ìs¡ísTT+∫q~.
õ.ˇ.m+.mdt. 610 neT\T >∑T]+∫ ‘=+uÛ…’ (90) s√E\˝À ÁbÕ~Û$Tø£ ìy˚~ø£ düeT]Œ+#·e\dæì~>± Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ
sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ dü+|òü÷ìï ø√]+~.
ˇø£ düe+‘·‡s¡+ ø±\eé~Û>± ìs¡ísTTdü÷Ô ø£MTwüHé $#êD≤+XÊ\‘√ 2001, pHé 25 ‘˚~>∑\ (õ.z.m+.mdt. HÓ+.
270 C≤Ø#˚dæq~. $#ês¡D≤+kÕ\T á $<Ûä+>± ñqï$.
2) 30`12`1985 ‘˚~>∑\ Á|ü<Ûëq |ü]bÕ\q (mdt.|æ.m|òt.m) XÊK õ.z.m+.mdt. HÓ+. 610 neT\T˝À nHê´j·T+
õs¡–q dü+dü\ú T, e´≈£î\Ô TqT+&ç ø£MTwüHé $qïbÕ\T d”«ø£]+∫, $s¡Ty∆ TÓ qÆ yê{Ïìï{ÏøÏ Áø√&çø]£ +#ê*. ø£MTwüH‘é q· ì$~Ûøq£ T
90 s√E\˝À düeT]Œ+#ê*.
3) ø±˝Òì qj·Te÷\ ñ\¢+|òüTq, $s¡T<ä∆yÓTÆq, ˝ÀbÕ\T düe]+#·T≥≈£î ø£MTwüHé ‘·<äT|ü] ‘·<äq+‘·s¡ #·s¡´#˚|ü&ÉT‘·T+~.
sêÁwü|º ‹ü ñ‘·sÔ T¡ «\ n‹Áø£eTD $s¡T<ä+∆ >± ñqï n+XÊ\T n+#·Hêy˚jT· &É+, n+‘˚>±ø£ ˝ÀbÕ\T dü]~<äT≥› ≈£î Á|ü‘à˚ Hê´j·T#
#·s¡´\T dü÷∫+#ê*. Ç+<äT˝À uÛ≤>∑+>± ‘·<äq+‘·s¡ Äs¡T dü÷Á‘·\ |ü<∏ äø£+ neT\T, |üs¡ý˚ø£åD ø=s¡≈£î ˇø£ j·T+Á‘·+>±+
@sêŒ≥T n+X¯+ #˚] e⁄+≥T+~.
5.26.02, 2001 nø√ºãs¡T 6q dü«\Œ düe÷#ês¡+ e]Ô+#˚ $<Ûä+>± ÁbÕ~∏$Tø£ ìy˚~Ûø£ düeT]Œ+∫+~. @yÓTÆq|üŒ{ÏøÏ
2002, p˝…’`22 q ø£MTwüHé ø±\|ü]$T‹ì eTs√ø£ dü+e‘·‡s¡+ bı&ç–+#·&ÉyÓTÆq~. ‹]– 2004, ôdô|º+ãs¡T`30
es¡≈£î bı&ç–+#·&É yÓTÆq~. 18 ñ\¢|òüTq\øÏ+<ä ø£qT>=qï 126 $wüj·÷ \T eT]j·TT 35 ìyês¡D #·s¡´\‘√,
2004`ôdô|º+ãs¡T 30 ‘˚~q ø£MTwüHé ‘·q ‘·T~ ìy˚~Ûø£qT düeT]Œ+∫q~.
5.26.03 ìy˚~Ûø£ $esê\T.

eT÷&ÉT dü+|ü⁄{≤\˝À ìy˚~ø£qT düeT]Œ+#·&ÉyÓTÆq~.
dü+|ü⁄{Ï`1 : ¬s&ÉT $uÛ≤>±\T>± $uÛÑõ+#·&ÉyÓTÆq~.

$uÛ≤>∑+˝À m: Á|üuTÑÛ ‘·« ñ<√´>±\˝À sêÁwü|º ‹ü ñ‘·sÔ T¡ «\T neT\Tô|’ ìy˚~øÛ ≈£ î£ dü+uÛ+Ñ ~+∫q~. bÕsY`º 1 (30`09`2003
es¡≈£î)
$uÛ≤>∑+ _: 6`10`2001 ‘˚~q 90 s√E\ ìØí‘· ø±\eTT˝À düeT]Œ+∫q ÁbÕ<∏ä$Tø£ ìy˚~Ûø£≈£î ø=qkÕ–+|ü⁄>±,
30`12`1985 ‘˚~>∑\ Á|ü<Ûëq |ü]bÕ\q (mdt.|æ.m|òt) XÊK õ.z.m+.mdt. HÓ+. 610 neT\Tô|’ ‘·T~, ‘·<äT|ü]
ìy˚~Ûø£ ø£*– j·TTqï~.
dü+|ü⁄{Ï`2 : n+XÊ\T ` nqTdü÷∫ø£\T, nqTã+<ë\T Áb˛d”&ç+>∑T\T (dü+ |ü⁄{Ï`1øÏ #Ó+~q$)

183
dü+|ü⁄{Ï`3: Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>±\˝À sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«\T neT\T ìy˚ ~ø£ n+XÊ\T, bÕsYº`2 (1`10`2003 qT+&ç
10`5`2004 es¡≈£î)
5.26.04 dü÷∫+∫q #·s¡´\T

sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«\T neT\T˝À ˝ÀbÕ\qT ìyê]+#·T≥≈£î $$<ä esêZ\TqT+&ç ø£MTwüHé≈£î dü÷#·q\T n+<ësTT.
eTTKýÓTÆq ñ\¢+|òüTq\qT y˚ùw¢+∫q ‘·s¡Tyê‘·, ø£MTwüHé ‘·ø£åD, Bs¡Èø±*ø£ #·s¡´\qT dü÷∫+∫q~.
m) ‘·ø£åD #·s¡´\T
ø=qï #·s¡´\T ‘·ø£åDy˚T neT\T #˚j·TT≥ e\q, ‘·T ìy˚~ø£ô|’ ‘·s¡T|ü ] #·s¡´≈£î Ç~ dü] nsTTq Áù|s¡D ìdüTÔ+~q
ø£MTwüHé n_ÛÁbÕj·T |ü&ç+~. n˝≤+{Ïø=ìï+{Ïì ÁøÏ+~ dü÷∫+&ÉyÓTÆq~.
1. kÕ<Ûës¡D |ü<ä›‹˝À ìj·÷eTø±\T, |ü<√qï‘·\T yÓTT<ä\>∑Tq$. #˚|ü{Ïºø£eTT+<˚ $$<Ûä ˝ÀbÕ\qT düe]+#ê*.
2. sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«\˝Àì ù|sê 14(Ç), õ..mdt.ÄsY. 525 (Ç) ‘=\–+#·&ÜìøÏ ‘·ø£åq+ #·s¡´rdüTø√yê*.
3. ìy˚~Ûø£ ô|’ #·s¡´\TqT ÁbÕs¡+_Û+#·&ÜìøÏ düeTT∫‘· neT\T, |üs¡´ y˚ø£åD≈£î dü+düúqT ìj·T$T+#ê*.
4. neT\T, |üs¡ý˚ø£åD dü+düú\˝À ìj·T$T+#·ã&˚ düuÛÑT´\≈£î sêÁwüº |ü‹ ñ‘·Ôs¡T« ø£MTwüHé ì$@~ø£˝Àì dü÷ø£åàyÓTÆq
uÛÒsê\qT dü«wüº+>± ‘Ó*j·TCÒj·÷*.
5. ñ<√´>∑T\ jÓTTø£ÿ kÕúìø£‘q· T düØ«düT ]õwüsº T¡ ˝À ‘·|Œü ì dü]>± qyÓ÷<äT#˚j÷· \ì ‘·øqå£ y˚T ñ‘·sÔ T¡ «\qT C≤Ø#˚j÷· *.
ñ<√´– yÓTT<ä≥ ìj·T$T+#·ã&çq kÕúìø£ø£‘·, kÕúìø£ πø&ÉsY, õ˝≤¢ù|s¡ T, CÀq˝Ÿ ø±´&ÉsY >∑‘· @&ÉT dü+e‘·‡sê\˝À ñ<√´–
#·~$q $<ë´ dü+düú\ ù|s¡T¢, yÓTT<ä˝…’q düe÷#ês¡+ düØ«düT ]»wüº˝À ‘·|üŒø£ qyÓ÷<äT #˚j·÷*.
_. Bs¡Èø±\ #·s¡´\T:
1) ìy˚~Ûø£ dæbòÕs¡T‡˝À düÁø£eT+>± neT\T #˚j·T≥≈£î, ì|òü÷ bÕÁ‘· ìs¡«Væ≤+#·T≥≈£î düuÛ≤dü+|òüT+ @sêŒ≥T #˚j·÷*.
2) sê»ø°j·T ø±s¡´ ìsê«Vü≤ø£ es¡ZkÕúsTT˝À ì|òü÷ ñ+#˚+<äT≈£î ˇø£ ªªø±´_HÓ{Ÿ düuÛÑ ø£$T{Ïµµì ìj·T$T+#ê*.
3) sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«\ düØ«düT $wüj·÷\Tô|’ düŒwüºyÓTÆq ne>±Vü≤q ø£*–q ñqï‘·yÓTÆq e´øÏÔ n~|ü‹>± ˇø£ neT\T
|üs¡ÿy˚ø£åD n<∏ë]{Ïì @sêŒ≥T #˚j·÷*.
sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«\ô|’ ø£MTwüHé ‘·T~ ìy˚~Ûø£ô|’, Ä<∏ë]{Ï˝Àì Á|ü ‹e´øÏÔøÏ •ø£åD Çyê«*. yêdüÔyêìøÏ kÕúìø£ nuÛÑ´s¡T›\
Á|üj÷Ó »Hê\qT ø±bÕ&ÉT‘·÷, sêÁwü|º ‹ü ñ‘·sÔ T¡ «\qT á ìy˚~ø£qT n<äT“‘·+>± neT\T #˚d÷ü Ô #ê* ôdì‡{Ïyé j·÷+{°Hê‘√
◊.m+.m ˇø£ |üs¡ý˚ø£åD ì|òü÷ dü+düú>± ñ+≥T+~. $$<Ûä $<ÛëHê\T |ü]XÊ\q\ ÁøÏ+<ä á ì$~Ûø£˝À Á|üdüÔ$+∫q $$<Ûä
n‹Áø£eTD\ô|’ eTTK´+>± Ç~ <äèwæº kÕ]+#ê*. sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«\≈£î dü+uÛÑ+~+∫q düeTdü´\ $wüj·T+˝À ◊.m+.m.
184
$C≤„|üq\qT d”«ø£]+∫ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ dæbòÕs¡TdüT #˚dü÷Ô yê{Ïì |ü]wüÿ]+#·e#·TÃqT. ◊.m+.m. nedüs¡yÓTÆq|ü⁄Œ&ÉT ‘·q
düeTÁ>∑ ì$~ø£qT eT+Á‹es¡Z ñ|ü dü+|òü÷ìøÏ düeT]Œ+#ê*.
4. Äs¡T dü÷Á‘ê\ |ü<∏äø£+‘√ düVü≤, sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«\T, $$<ä ìy˚~Ûø£\T, |üÁ‘ê\T eT]j·TT @ø£ düuÛÑ´ dü+|òüT+
ìy˚~Ûø£ô|’, Á|ü<ëq |ü]bÕ\q (mdt.|æ.m|òt) XÊK n~ø±s¡\≈£î eTTeTàs¡ •ø£åD Çyê«*. Äs¡T dü÷Á‘ê\ |ü<∏äø£+ |ü]bÕ\q
(mdt.|æ.m|òt) XÊK ˇø£ ÁH√&É˝Ÿ XÊK>± eéVü≤]+#ê*.
5. sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«\T, ‘·T~ ìy˚~Ûø£ ‘êC≤ dües¡D\‘√ ≈£L&çq e÷s¡Z <äs¡Ùø£ |ü⁄düÔø±\T yÓuŸ ôd’{Ÿ˝À ø£∫Ã‘·+>±
n+<äTu≤≥T˝À ñ+#ê*. ø£MTwüHé ‘·T~ ìy˚~ø£ô|’ Á|üuÛÑT‘·«+ rdüTø=qï nìï #·s¡´\ $esê‘√ yÓuŸôd’{ŸqT ìs¡+‘·s¡+ ‘êC≤
|üs¡#ê*.
5.26.05 s¡øDå£ #·s´¡ \T≈£î dü+uÛ+Ñ ~+∫ @<˚ì s¡÷|üø\£ Œqe\¢ á ÁøÏ+~ yê{Ïì bÕ{Ï+∫q≥¢sTT‘˚ m≥Te+{Ï Á|üj÷Ó »q+
ñ+&Éeì ø£MTwüHé #·÷∫+∫q~.
1) ÁbÕ<∏ä$Tø£ s¡ø£åD\T (ô|’q ‘Ó*|æq $<Ûä+>±) ø£*Œ+#·ã&çq~.
2) |ü]bÕ\q nìï kÕúsTT\˝À sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«\ô|’ C≤>∑è‹, |üP]Ô ne>±Vü≤q ø£*–+#ê*.
3) sêÁwü|º ‹ü ñ‘·sÔ T¡ «\≈£î <ä>sZ∑ ¡ dü+uÛ+Ñ <ä+ ñ+&˚ ÁbÕ<∏$ä Tø£ kÕ<Ûës¡D ìj·÷e÷e[, sêÁwü|º ‹ü ñ‘·sÔ T¡ «\˝Àì dü÷ø£uå <ÒÛ ë\ô|’
sêÁwüºÁ|üuÛÑT‘·« n‘·T´qï‘· kÕúsTT n~Ûø±s¡T\T |üP]Ô |ü]C≤„q+ ‘·| üŒø£ ø£*–+#ê*.
4) sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«\T ñ\¢+|òæT+∫q πødüT\˝À u≤<ÛäT´\ô|’ Áø£eT•ø£åD≤ #·s¡´\T rdüTø=H˚$<Ûëq+ s¡÷bı+~+#ê*.
5) Á|ü»\T, sê»ø°j·T Hêj·TT≈£î, ñ<√´>∑T\T, ñ<√´>∑ dü+|òü÷\T, eT÷&ÉT ÁbÕ<∏ä$Tø£ dü‘ê´\TqT düŒwüº+>± ‘Ó\TdüTø√yê*.
nìï õ˝≤¢\, CÀq˝Ÿ ø±´&És¡¢≈£î dü+uÛÑ+~+∫ sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«\ ñ\¢ +|òüTq »]–‘˚, Ä Á|üuÛÑT‘·«+ sêÁwüº yÓTT‘·Ô+ ô|’ ñ
+≥T+~.
sêÁwü+º yÓTT‘·+Ô ˝Àì 23 õ˝≤¢\T, Äs¡T CÀqT¢˝Àì yÓTT‘·+Ô kÕúìø£ nuÛTÑ ´s¡T\› T, #·÷∫+∫q s¡øDå£ e÷sêZ\ e\q Á|üj÷Ó »q+
bı+<äT‘ês¡T.
Äs¡T dü÷Á‘ê\ |ü<∏äø£+˝À uÛ≤>∑+>± ñqï sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T« düTìï‘·yÓTÆq sê»ø°j·T ˇ|üŒ+<ä+, Bìô|’q sêÁwüº düeTÁ>∑‘·
Ä<Ûës¡|ü&ç j·TTqï~. ø£qTø£ dü+≈£î∫‘·, e´øÏÔ >∑‘· Á|üjÓ÷C≤\qT, Á|ü‹|òü˝≤\qT Ç~ n~Ûø£$T+#ê*.
5.26.06 sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«\T, õ.z.m+.mdt. HÓ+. 610 neT\T: ø£MTwüHé n_ÛÁbÕj·T+.
@ø£ düuÛÑ´ø£MTwüHé Á|üø±s¡y˚T sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«\qT, õ.z.m+.mdt . HÓ+.610ì @$<Ûä+>± neT\T #˚j·÷\H˚ $wüj·T+
ns¡∆+ #˚düTø√e&É+. m+‘Ó’Hê eTTK´+. sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«\T ñ\¢+|òü Tq n+XÊ\ô|’ #·s¡´rdüTø=e\dæq 18 n+XÊ\qT
ø£MTwüHé >∑T]Ô+∫+~. ø£MTwüHé ø£qT>=qï $wüj·÷\qT |ü]o*+∫q≥¢sTT‘˚ n$ sêÁwüºeT+‘ê e]Ô+∫ ñqïj·Tì, ø£qT>=qï
á $wüj·÷\≈£î dü+uÛÑ+~+∫ |ü]Vü≤s¡ #·s¡´\qT neT\T #˚j·T&É+. ˇø£ dü+|òüT{Ï‘·. Á|üuÛ≤e‘·+‘·yÓTÆq #·s¡´.
1e dü+|ü⁄{Ï˝Àì _`$uÛ≤>∑+˝À, Á|ü‘´˚ øÏ+∫ õ.ˇ.m+.mdt HÓ+. 610 qT neT\T |üs#¡ &· ÜìøÏ @$T #˚j÷· \H˚ $wüj÷· ìï
ø£$T{° $e]+∫+~. Ç#·Ã≥, ø£MTwüqT ‘Ó*j·TCÒdæq <˚$T≥+fÒ, ˇø£ y˚fi¯ Á|üuÛÑT‘·«+ 5, 6 CÀqT\≈£î πø{≤sTT+∫q
kÕúìπø‘·s¡T¢qT dü«düú˝≤ìø£ |ü+ù| #·s¡´qT rdüT≈£îqï≥¢sTT‘˚, 185 n~ õ.z.m+.mdt. HÓ+. 610 ˝Àì 5(1) ù|sê neT\T≈£î
ÁbÕ<Ûëq´‘·ì∫Ãq≥¢e⁄‘·T+~. õ.z.m+.mdt. HÓ+. 610 ˝Àì ù|sê 5 ˝Àì 7qT+&ç 13 düuŸ`ù|sê\ô|’ (¬s+&ç+{Ïì
ø£\T|ü⁄ø=ì) #·s´¡ \T |üPs¡eÔ ⁄‘êsTT. ˝Ò<ë ndü\T ‘·|Œü qï ø±e⁄. 2 qT+&ç 6 düuŸù|sê\T sêÁwü|º ‹ü ñ‘·sÔ T¡ «˝Àì n‹Áø£eTD˝À
u≤>∑+>± e⁄HêïsTT. M{Ïì 18 s¡ø±\ n‹Áø£eTD\≈£î ‘Ó*j·TCÒdæq Á|ü‘·T´bÕj·T #·s¡´\qT neT\T|üs¡∫q≥¢sTT‘˚ yê{Ïì
dü]#˚j·Te#·TÃqT. n+<äT#˚‘·, ø£MTwüHé n_ÛÁbÕj·T |ü&çq≥T¢>±, sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«, õ.z.m+.mdt. HÓ+. 610 \qT
dü+j·TTø£Ô+>± neT\T #˚j·T&ÜìøÏ á ÁøÏ+~ $<Ûä+>± #˚j·Te#·TÃqT.
(m) 18 s¡ø±\ e´‘ê´kÕ\ô|’ Á|ü‘·T´bÕj·T #·s¡´\qT #˚|ü≥º&É+.
_) 18.10.1975 ‘·s¡Tyê‘· 5, 6 CÀHé\≈£î πø{≤sTT+∫q kÕúìπø‘·s¡T\qT >∑T]Ô+#·&É+, ‹]– dü«kÕú˝≤ìøÏ |ü+|ü&É+.
5.26.07 ø£MTwüHé ìy˚~Ûø£qT nyÓ÷~+#·&ÜìøÏ rdüTø=qï #·s¡´\T
ø£MTwüqT ìy˚~Ûø£qT ÄyÓ÷~+#·&ÜìøÏ á ÁøÏ+~ #·s¡´\qT #˚dü≥º&ÉyÓTÆq ~.
ø£MTwüqT dæbòÕs¡T‡\qT |ü]o*+#·&ÜìøÏ, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+, 10 Ä>∑wüßº 2001 ‘˚~>∑\ õ.z.m+.mdt. HÓ+.
328 \ <ë«sê ˇø£ ªªeT+Á‘·T\ ãè+<ä+µµ (õ.ˇ.m+.)µµ qT @sêŒ≥T#˚dæ+~. XÊK\ n~Û|ü‘·T\qT+&ç. dü∫yê\j·T+
qT+&ç XÊ\ n~Û|ü‘·T\qT+&ç Á|ü‹bÕ<äq\qT bı+<ä&É+ <ë«sê @ø£ düuÛÑ´ –sY>±¢ì ø£MTwüHé ìy˚~ø£qT Áø√&çø£]+#·&ÜìøÏ,
yê] ìy˚~ø£qT õˇm+ 23 düeTø£å+˝À e⁄+#·&ÜìøÏ Á|üuÛÑT‘·«+ n~Ûø±s¡T\ ø£$T{Ï H=ø£ <ëìì @sêŒ≥T #˚dæ+~.
23. õ.ˇ.ÄsY.{Ï. 1878, õ.@. m+.dæ) XÊK, ‘˚~: 12`04`2005 n~ø±s¡T\T ø£$T{Ï ‘·eT ìy˚~øÛ q£ T õ.ˇ.m+.≈£î
düeT]Œ+#ê*. n~Ûø±s¡T\ ø£MT{Ï ìy˚~øÛ q£ T |ü]XÊ*+∫q MT<ä≥, õ.z.m+. dæbÕò s¡T‡\‘√ ≈£L&çq ‘·eT dü«+‘· ìy˚~øÛ q£ T
Á|üuÛÑT‘·«HêøÏ düeT]Œ+∫+~. 04.03.2006 ‘˚~>∑\, õ.ˇ.m+.mdt.HÓ+. 72 <ë«sê ˇ.m+.dæ (mdt|æm|òt) ‘·T~ ìy˚~ø£
Ä<Ûës¡+>± Á|üuÛÑT‘·«+ õˇm+ ìy˚~ø£qT ÄyÓ÷~+∫+~.
dü<äs¡T õ.ˇ.m+. HÓ+. 72 qT, 16 e÷]Ã, 2006 ‘˚~ >∑\ õ.z.m+.mdt. HÓ+. 116 Á|üø±\s¡+ ì\T|ü⁄<ä\
#˚j·T&ÉeTsTT+~.
sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+, 7 Ä>∑wüßº, 2006 ‘˚~q »]|æq düe÷y˚XÊ\˝À, @ø£ düuÛÑ´ ø£MTwüqT dæbòÕs¡T‡\ neT\Tô|’ kÕúsTT
dæú‹ì |ü⁄qî: düMTøÏå+∫, ˇm+dæ ìy˚~ø£qT ‘·<äT|ü] dü]XÊ\qT ì$T‘·Ô ø=+<äs¡T n~Ûø±s¡T\‘√ ≈£L&çq ˇø£ ø£$T{°ì
ìj·T$T+#ê*ì ìs¡ísTT+∫+~. Á|üuÛÑT‘·« ñ‘·Ôs¡T« 24 ‘˚~øÏ ˇø£ yês¡+ ˝À|ü⁄q ‘·eT ìy˚~ø£qT düeT]Œ+#ê\ì ø£$T{°ì
Ä<˚•+#·&ÉyÓTÆq~.
dü<äs¡T ø£$T{° ‘·q ìy˚~Ûø£qT 10 Ä>∑düTº, 2006 ‘˚~q düeT]Œ+∫+~.
24. õ.ˇ.ÄsY.{Ï. HÓ+. 4173, õ.@. (m+.dæ) XÊK, ‘˚~. 07`08`2006
yÓTT‘·+Ô n+XÊìï Á|üuTÑÛ ‘·«+ |ü]o*+∫q MT<ä≥ ˝ÒK˝À ù|s=ÿqï≥T¢ K∫Ã‘·+>±, 1975, sêÁwü|º ‹ü ñ‘·sÔ T¡ «≈£î nqT>∑TDyÓTqÆ
dü÷Œ¤]‘Ô √, @ø£ düu´ÑÛ ø£MTwüqT (mdt|mæ |ò)t ìy˚~ø£˝Àì dü$es¡yTÓ Æq dæbÕò s¡T‡\T, dü÷#·q\T <äèwæ˝º À e⁄+#·Tø=ì, 4.10.2006
‘˚~>∑\ õ.z.m+.mdt. HÓ+. 610 ì neT\T #˚j·÷\ì ìs¡ísTT+∫+~. Äø±s¡D +>± Á|üuÛÑT‘·«+ @ø£ düuÛÑ´ ø£MTwüqT
(mdt.|æ.m|òt.) ìy˚~Ûø£qT neT\T |üs¡#·&ÜìøÏ ñ‘·Ôs¡T«\T |üs¡+|üs¡qT C≤Ø#˚dæ+~. õ.z.m+.mdt. HÓ+. 610 ì neT\T
#˚ùd+<äT≈£î ‘·–q ~<äTu› ≤≥T #·s´¡ \TqT #·÷∫+∫&ÜìøÏ Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ XÊdüq düuÑÛ 2003 dü+e‘·‡s¡+˝À ˇø£ düu≤Û eéVü‰sê\
dü+|òü÷ìï ≈£L&É @sêŒ≥T #˚dæ+~. düuÛ≤eéVü‰sê\ dü+|òüT+ 17 e÷]Ã, 2003 eT]j·TT 14 qe+ãs¡T, 2003\˝À
es¡Tdü>± ¬s+&ÉT ìy˚~ø£\qT düeT]Œ+∫+~. düuÛ≤ eéVü‰sê dü+|òüT+ dæbòÕs¡T‡\ ÁbÕ<∏ä$Tø£+>± >∑èVü≤, bÕsƒ¡XÊ\ $<ä´,
s¬ $q÷´ (m¬ø‡’ CŸ) XÊK\≈£î e]Ô+#˚$. yê{Ïì dü+ã+~Û‘· XÊK\T neT\T#˚XÊsTT. õ.z.m+.mdt. HÓ+. 610 ì neT\TqT
|üs¡ý˚øÏå+#˚+<äT≈£î l ñ‘·ÔyéT ≈£îe÷sY ¬s&ç¶, m+.m˝Ÿ.m, n<Ûä´ø£ å‘·q eTs√ø£ düuÛ≤eéVü‰sê\ dü+|òü÷ìï @sêŒ≥T
#˚j·T&ÉeTsTT+~.
25. õ.z.m+.mdt. HÓ+. 548, õ.@ (m+.dæ) XÊK, ‘˚~: 04`10`2006
5.27 @ø£`düuÛÑ´ ø£MTwüqT ìy˚~ø£ neT\T 186
5.27.01 >∑‘· Hê\T>∑T düe+‘·‡sê˝À (2006 qT+&ç), @ø£ düuÛÑ´ ø£MTwüqT (mdt.|æ.m|òt) ìy˚~ø£qT neT\T #˚j·T&ÜìøÏ
Á|üuÛÑT‘·«+ nH˚ø£ #·s¡ÿ\qT #˚|ü{Ïº+~. á ÁøÏ+~ yê{Ï ø√dü+ Á|üuÛÑT‘·«+ Ä<˚X¯è≤\qT C≤]#˚dæ+~.
` 04`10.2006 ‘˚~ >∑\, õ.@. (@+.dæ) XÊK, õ.z.m+.mdt. HÓ+. 549 <ë«sê 51 qT+&ç 102 es¡≈£î >∑\ XÊK\
n~Û|ü‘·T\ dü+K´qT ùV≤‘·T ã<Ûä›+ #˚j·T&É+.
` XÊK\ n~Û|ü‘·T\T / dü∫yê\j·T+ XÊK\˝À &ç|üP´fÒwüHé/ |ü<äM >∑&ÉTe⁄ eTT–dæq+<äTq / Ç‘·s¡ $~Û ìs¡«Vü‰D
ìj·÷e÷ø±\ô|’ ìj·Te÷ø±\T #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT ªªìwüŒø£åbÕ‘· yê{≤ dü÷Á‘·+ µµ qT ìs¡«Væ≤+#·&É+.
` uÛ≤Ø n_Ûeè~∆ Á|üC…≈£îº\T / sêÁwüºkÕúsTT ø±s¡´\j·÷\ C≤_‘êqT ‘êC≤ |üs¡#·&É+.
` n+‘·s‘Z¡ · kÕúìø£ dæã“+~ ã~©\qT sêÁwü|º ‹ü ñ‘·sÔ T¡ «˝Àì ìã+<äq\ Á|üø±s¡+>± õ˝≤¢\≈£î dü+ã+~Û+∫ ìj·÷eTø£|⁄ü
j·T÷ì≥T¢>± kÕúìπø‘·s¡T\ XÊ‘êìï 15≈£î, CÀqT≈£î dü+ã+~Û+∫. á XÊ‘êìï 25≈£î |ü]$T‘·+ #˚dü÷Ô Áø£eT ãB›ø£]+#ê*.
` XÊK\ n~Û|ü‘·T\ ø±s¡´\j·÷˝À¢ ˇ+≥]>± |ü]bÕ\ø£ $<ÛäT\qT ìs¡«Væ≤düTÔqï e´≈£îÔ\ dü+K´qT <äèwæº˝À e⁄+#·Tø=ì
dæã“+~ dü+K´qT ìs¡ísTT+#ê*.
` kÕúìø£ dæú‹ Á|üø±s¡+>± esYÿ #êsY®&é dæã“+~ì Áø£eTã<ä›+ #˚j·÷*.
` sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«\˝À kÕúìø£ ÁbÕ+‘·+/kÕúìø£ nuÛÑ´]›øÏ Ç∫Ãq ìs¡«#·HêìøÏ nqT>∑TDyÓTÆq ø±s¡TD´ ìj·÷eTø±\qT
»s¡bÕ*
` sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«˝Àì yÓTT<ä{Ï nqT#·÷∫‘√ ìs¡«∫+∫q≥T¢>± |ü+#êsTT‹ ÁbÕ+‘êìøÏ ã<äT\T>± ¬s$q÷´ Á>±e÷\qT
ôV≤’ <äsêu≤<äT q>∑s+¡ ˝À #˚sêÃ*. eTTqT|ü{Ï |ü+#êsTTr\≈£î #Ó+~q s¬ $q÷´ Á>±e÷\ $esê\qT s¬ $q÷´ XÊK düeT≈£LsêÃ*.
Äy˚Ts¡≈£î sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«qT düe]+#ê*.
` nìï |ü≥ºD≤_Ûeè~› dü+düú\T n$ @sêŒ≥sTTq ‘˚~ qT+&ç sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T« |ü]~ÛÁøÏ+<ä≈£î ekÕÔsTT.
` Çø£ qT+&ç sêÁwü|º ‹ü ñ‘·sÔ T¡ «qT @<˚ì ªªdü«‘·+Á‘· CÀHéµµ >± ìs¡ «∫+#·&eÉ Te⁄‘·T+<äì $es¡DqT C≤] #˚jT· &ÉeTsTT+~.
Äø±s¡D+>± 26 yÓTT<ä{Ï nqT #·÷∫ø£˝À ‹*j·TCÒdæq≥T¢>± ôV’≤<äs¡u≤<é q>∑sêìï ÁbÕ+‘ê\‘√ ≈£L&çq ˇø£ j·T÷ì{Ÿ>±
sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T« ‘Ó*j·TCÒdüTÔqï<äì ‘·<äT|ü] $e]+#·&ÉeTsTT+~.
` 1975 Hê{Ï |ü<ä$ ôVA<ëqT, Ä|ü<ä$ 27ì ¬>õ{Ï+>¥ #˚dæq ‘·sê«‘· ≈£ L&É ø=qkÕ–+#ê*.
` @ø£ düuÛÑ´ ø£MTwüHé (mdt.|æ.m|òt) 28 dæbòÕs¡T‡\ Ä<Ûës¡+>± õ.z.m+.mdt. HÓ+. 610 neT\TqT |üs¡ý˚øÏå+#·&ÜìøÏ
ªªeT+Á‘·T\ ãè+<ëìïµµ @sêŒ≥T #˚j·÷*.
` õ.z.m+.mdt. HÓ+. 610 29 neT\TqT |üs¡ý˚ø£å+#·&ÜìøÏ ˇø£ ªªneT\T, |üs¡ý˚ø£åD dü+düúµµ qT @sêŒ≥T #˚j·÷*.
` sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«\qT n‹Áø£$Tdü÷Ô ìj·TeTø£yÓTÆq kÕúìπø‘·s¡T\qT yês¡T yêdüÔe+>± #Ó+~q{Ïº 30 yê] dü+ã+~‘·
˝Àø£‘· πø&ÉsY\≈£î ‹]– |ü+bÕ*.
26. düs¡Tÿ\s¡T yÓTyÓ÷ q+. 97462/ m+.dæ/2004`50, õ.@. (m+.dæ) XÊK, ‘˚~ 04.10.2006.
27. j·TT.ˇ. H√≥T q+. 97462/m+.dæ/ 2004`51, õ.@. (m+.dæ) XÊK, ‘˚~ 04.12.2006
28. õ.z.m+.mdt. HÓ+. 778, .õ.m (m+.dæ) XÊK, ‘˚~ 13.12.2006.
29. õ.z.m+.mdt. HÓ+. 779, .õ.m.(m+.dæ) XÊK, 13.12.2006
30. õ.z.m+.mdt. HÓ+. 674, .õ.m.(m+.dæ) XÊK, 7.9.2007
kÕúì≈£î\ 31 Á|üjÓ÷»Hê\qT |ü]s¡øÏå+#·&ÜìøÏ 1975 ‘·sê«‘· ¬>õf…&é #˚dæq |ü<äe⁄\ $wüj·÷\˝À kÕúì≈£î\ H˚s¡T
ìj·TeTø±\˝À 70 XÊ‘·+ ]»πs«wüqTqT bÕ{Ï+#ê*.
187
` kÕúì≈£î\T ø±q≥Te+{Ï πø&És¡T˝À ø±s¡TD´ ìj·÷eTø±\ ÁøÏ+<ä ìj·÷eTø±\˝À, yê] kÕúìø£ πø&És¡T 32≈£î ã~*
5.31 düTÁ|”+ø√s¡Tº ñ‘·Ôs¡T«ô|’ rdüT≈£îqï ‘·<äT|ü] #·s¡´
5.31.01
]eP´ |æ{wÏ Hü é s¡<Tä › ‘·sê«‘·, 1975, Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ Á|üuTÑÛ ‘·« ñbÕ~Û (kÕúìø£ øπ &ÉsY @sêŒ≥T, H˚sT¡ ìj·÷eTø±\ Áø£eTãB∆øs£ D¡ )
ñ‘·sÔ T¡ «˝Àì 14e ù|sê˝Àì (m|ò)t K+&Üìï ‘=\–+#·e\dæ+~>± uÛ≤s¡‘· sêÅw|ºü ‹ü ÄyÓ÷<ä+ rdüTø=H˚+<äT≈£î øπ +Á<äÁ|üuTÑÛ ‘·«+
ôVA+eT+Á‹‘·«XÊKqT nuÛ´Ñ ]ú+#·&ÜìøÏ 2010, e÷]Ã 18e ‘˚BHê&ÉT Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ XÊdüqdüuÑÛ ˇø£ rsêàHêìï ÄyÓ÷~+∫+~.
sêÅwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«˝Àì 14e ù|sê˝Àì (m|òt) K+&É+ ÁøÏ+<ä ìã+<ÛäqqT ‘=\–+#·&Ée\dæ+~>± 22`03`2010 ‘˚BHê&ÉT
‘·q &ç.ˇ.HÓ+.40927/m+dæ`1/2009`2 <ë«sê Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|ü<Ûëq ø±s¡´<ä]Ù πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·« ôVA+eT+Á‹‘·« XÊK≈£î
˝ÒKqT Áyêj·T&ÉyÓTÆ+~. dæ$˝Ÿ düØ«düT\˝À |ü<äe⁄\ ìj·÷eTø±\ ø√dü+ ôV’≤<äsêu≤<é ˇø£ Á|ò”CÀHé nH˚ nb˛Vü≤qT
‘=\–+#·&ÜìøÏ Ç~ nedüs¡eTì á ˝ÒK˝À Á|ü<Ûëq ø±s¡´<ä]Ù ù|s=ÿHêïs¡T . ø±e⁄q, 14(m|òt) ù|sê˝À ñqï≥Te+{Ï
n+XÊìï s¡<äT› #˚ùd $wüj·T+ ˝Ò<ë $TqVü‰sTT+|ü⁄‘√ ø=qkÕ–+#ê˝≤ nH˚ $wüj·T+ Á|üdüTÔ‘·+ πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·« düeTø£å+˝À
ñqï~.
5.31.02
Ç~es¡≈£î ù|s=ÿqï $<Ûä+>±, >∑‘· Hê\T>∑T dü+e‘·‡s¡ ø±˝≤\˝À »]–q |ü⁄s√>∑‹ì, @ø£düuÛÑ´ ø£$TwüHé dæbòÕs¡düT\qT
neT\T #˚j·T&ÜìøÏ rdüT≈£îqï ∫‘·ÔX¯ó~∆ >∑\ #·s¡´\qT ø£$T{° >∑eTì+∫+~. Á|üuÛÑT‘·«+, 18,856 eT+~ ñ<√´>∑T\qT
dü«düú˝≤\≈£î |ü+|ü&ÜìøÏ >∑T]Ô+#·>±, yê]˝À 14,784 eT+~ ñ<√´>∑T\qT Ç|üŒ{Ïπø dü«düú˝≤\≈£î |ü+|ü&ÉeTsTT+~. Ç~
∫‘·ÔX¯ó~∆‘√ ìs¡«Vü≤v+∫q<˚ ø±≈£î+&Ü sêÅwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«qT neT\T #˚j·T&ÜìøÏ nìï Á|üj·T‘êï\T »]>±j·Tì ≈£L&Ü
‘Ó*j·TedüTÔ+~.
5.31.03
dædæmdtm|æ @sêŒ≥T ‘·sê«‘·, Á|üuÛÑT‘·« ñbÕ~ÛøÏ dü+ã+~Û+∫ eT÷&ÉT Ä+<√fi¯q\T »]>±sTT. 2010, ôdô|º+ãs¡T˝À
‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~q yê]øÏ 42 XÊ‘·+ es¡≈£î ñ<√´>±\qT ]»s¡T« #˚j·÷\ì Á>∑÷|t`1 |ü<äe⁄\ ø√dü+
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ |ü_ø¢ ˘ düØ«dt ø£$TwüHé Ád”ÿì+>¥ |üØø£qå T yêsTT<ë y˚j÷· \ì ‘Ó\+>±D ñ<äéTø±s¡T\T, ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T
dü+j·TTø£Ô ø±sê´#·s¡D ø£$T{° Ä+<√fi¯qqT #˚|ü{Ïº+~. Ç+<äT≈£î dü+ã+~Û+∫ sêÅwüºÁ|üuÛÑT‘·«+ qT+&ç ˇø£ ìy˚~ø£qT
bı+<ä&ÉeTsTT+~. Ä $esê\T á ÁøÏ+~$<Ûä+>± ñHêïsTT.
ªìsê∆]‘· düeTj·T+˝À 1.91 \ø£å\ eT+~ <äs¡U≤düTÔ<ës¡T\ ø√dü+ |üØø£åqT ìs¡«Væ≤+#˚+<äT≈£î m|æ|æmdtdæ 445
πø+Á<ë\qT @sêŒ≥T #˚dæ+~, Ç+<äT˝À 246 πø+Á<ë\T ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À ñqï$. á |üØø£å\T ìs¡«Væ≤+∫+~.
ø=ìï #Ó<äTs¡TeT<äTs¡T dü+|òüT≥q\ $TqVü‰ ôdô|º+ãs¡T 5e ‘˚Bq Á|üX Ê+‘·+>± |üØø£åqT ìs¡«Væ≤+∫+~. ôV’≤<äsêu≤<é,
ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+˝Àì _Ç&ç ø£fi≤XÊ\˝Àì |üØøå± πø+Á<ä+˝À, |üØø£å Vü‰˝Ÿ˝ÀøÏ ‘Ó\+>±D $<ë´s¡Tú\T Á|üy˚•+∫,
Á|üX¯ï |üÁ‘ê\qT ∫+∫y˚j·T&É+ »]–+~. sêÅwüº+˝À yÓTT‘·Ô+ Vü‰»s¡sTTqyês¡T 43.9 XÊ‘·+ ø±>± ‘Ó\+>±D˝À düTe÷s¡T
39.6 XÊ‘·+.
ôV’≤<äsêu≤<é, ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·÷\˝Àì _Ç&ç ø£fi≤XÊ\ ôd+≥s¡T>± ñqï $<ë´s¡Tú\+<ä]ø°, M]πø ø±≈£î+&Ü
ôdô|º+ãs¡T 23e ‘˚BHê&ÉT ˝Ò<ë n+‘·ø£Hêï eTT+<äT ‘˚Bq eTs¡\ |üØø£ å ø√dü+ <äs¡U≤düTÔ #˚düT≈£îqï≥T¢sTT‘˚ ôdô|º+ãs¡T
5e ‘˚Bq ‘Ó\+>±D u+<é ø±s¡D+>± n\¢s¡¢ e\¢ |üØø£åqT Áyêj·Tì yê]øÏ ≈£L&Ü ‹]– Á>∑÷|t`1 |üØø£åqT eTs¡˝≤
ìs¡«Væ≤+#ê\ì m|æ|æmdtdæ ôdô|º+ãs¡T, 14q ìs¡ísTT+∫+~. ôV’≤<äsêu≤<é˝Àì 3 πø+Á<ë\˝À 25`10`2010 ˝ÒBq
|üØø£å Áyêj·÷\ì nqT≈£îqï yês¡+<ä]ø° eTs¡\ |üØø£åqT ìs¡«Væ≤+∫+~, 1037 eT+~ nuÛÑ´s¡Tú\T |üØø£å≈£î Vü‰»s¡j·÷´s¡T.
5.31.04
‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+ n&É«πø≥¢≈£î ôV’≤ø√s¡Tº, Á{ÏãT´q˝Ÿ\˝À 42 XÊ‘·+ Hê´j·T n~Ûø±s¡T\ |ü<äe⁄\qT Çyê«\ì 2010,
|òæÁãe] qT+&ç n&É«πø≥T »qs¡˝Ÿ, sêÅwüº Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+ n&É«πø≥T¢ nuÛÑ´]ú+#ês¡T. 13`9`2010 ‘˚Bq,
188
á &çe÷+&É¢ kÕ<Ûäq ø√dü+ ôV’≤ø√s¡Tº ÁbÕ+>∑D+˝À eTT>∑TZs¡T ‘Ó\+>±D≤ ˝≤j·Ts¡T¢ ìs¡e~Ûø£ ìsêVü‰s¡Bø£å≈£î |üPqT≈£îHêïs¡T.
ôV’≤ø√s¡Tº ˝≤j·Ts¡¢ Ä+<√fi¯q≈£î eT<ä›‘·T>± »+≥ q>∑sê\˝À eTT+<ädüTÔ>± ‘Ó\+>±D≤ ˝≤j·Ts¡T¢ ÁøÏ+~ kÕúsTT ø√s¡Tº\qT
ãVæ≤wüÿ]+#ês¡T. n≥T ‘·sê«‘· 2010 ôdô|º+ãs¡T 15,16 ‘˚B\˝À ‘Ó\+>±D ôV’≤ø√s¡Tº n&É«πø≥T¢ Á|ükÕÔ$+∫q &çe÷+&É¢
kÕ<Ûäq ø√dü+ ôV’≤ø√s¡Tº‘√ bÕ≥T>± ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝Àì nìï ø√s¡Tº\ qT yês¡T ãVæ≤wüÿ]+#ês¡T. Ç+<äTe\¢ ôV’≤ø√s¡Tº˝Àì
|üqT\T |üP]Ô>± düÔ+_Û+#êsTT. Ä+<√fi¯qø±s¡T\T ø√s¡Tº Ädæúì ø=+‘·y ˚Ts¡≈£î qwüº|ü]#ês¡T. nuÛÑ´‘·s¡ø£s¡+>± ‘·q ø√s¡Tº
Vü‰˝Ÿ˝ÀøÏ Ä+<√fi¯q #˚düTÔqï n&É«πø≥T¢ ø=+‘·eT+~ Á|üy˚•+∫q dü+|òü T≥q≈£î H=#·TÃ≈£îì ôV’≤ø√s¡Tº >ös¡e Hê´j·TeT÷]Ô>±
»dæºdt l dæ.$.Hê>±s¡T®q ¬s&ç¶ >±s¡T sêJHêe÷ #˚kÕs¡T. 2010 ôdô|º+ãs¡T 17e ‘˚Bq, ìsêVü‰s¡Bø£å #˚düTÔqï n&É«πø≥T¢,
yê] eT<ä›‘·T<ës¡T\qT n¬sdüTº #˚j·T&ÉeTsTT+~. ìsêVü‰s¡Bø£å #˚düT Ôqïyê]ì ÄdüT|üÁ‹øÏ ‘·s¡*+#ês¡T. Á|üuÛÑT‘·«+ ìyês¡D
#·s¡´\qT #˚|ü{Ïº, ø√s¡Tº Vü‰˝Ÿ˝ÀøÏ Á|üy˚•+#·≈£î+&Ü ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘· n&É«πø≥¢qT ø£≥º&ç #˚dæ+~.
5.31.05
á düeTdü´qT |ü]wüÿ]+#˚ ñ<˚›X¯´+‘√, ôV’≤ø√s¡Tº˝À Á|üuÛÑT‘·« Hê´j·T n~Ûø±s¡T\ ìj·÷eTø£+˝À ÁbÕ+rj·T , kÕ+|òæTø£
düeT‘·T\´‘·qT #˚≈£LπsÃ $<Ûä+>± dæbòÕs¡düT\T #˚j·T&ÜìøÏ 1) &ÜˆˆC….^‘ê¬s&ç¶, ◊ |æÄsY, |üsê´≥ø£, kÕ+düÿè‹ø£ XÊK
eT+Á‹, 2) l yÓ÷|æ<˚$ yÓ+ø£≥ s¡eTDsêe⁄, Hê´j·T, ø√s¡Tº\ XÊK eT+Á‹, 3) l |æ.sêeT#·+Á<ë¬s&ç¶, n≥MXÊK
eT+Á‹\‘√ ≈£L&çq ˇø£ ø£$T{°ì ìj·T$T+#·&ÉeTsTT+~. n&É«πø≥T¢, eT+Á‘·T\ ø£$T{° eT<Ûä´ #·s¡Ã\ ‘·sê«‘·, Hê´j·T
n~Ûø±s¡T\ ìj·÷eTø±\˝À düe÷q ÁbÕ‹ì<Ûä´+ »]π> $<Ûä+>± #·÷&Ü\ì ìs¡ ísTT+∫ sêÅwüº+˝Àì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\≈£î
ã\V”≤q esêZ\≈£î, yÓTÆHê]{°\≈£î ‘·>∑T$<Ûä+>± düe÷q‘·« ÁbÕ‹ì<Ûë´ìï Çdü÷Ô, kÕúsT÷ Hê´j·Tyê<äT\ U≤∞ |ü<äe⁄\qT uÛÑØÔ
#˚j·÷\ì ñ‘·Ôs¡T«\T C≤Ø #˚j·T&ÉeTsTT+~.
5.31.06
Ç+<äT≈£î dü+ã+~Û+∫, 11`11`2009 ‘˚B >∑\ &çˇ ˝ÒK HÓ+.327/m+(m˝Ÿ dæ, {ÏÇ, ◊{Ï, ◊mmdt) <ë«sê l
yÓ÷|æ<$˚ yÓ+ø£≥ s¡eTDsêe⁄, Hê´j·Tø√s¡T\º XÊK eT+Á‹, 6`11`2010 ‘˚B>∑\ &çˇ ˝ÒK <ë«sê &Üˆˆ(leT‹) C….^‘ê¬s&ç,¶
◊ |æÄsY, |üsê´≥ø£, kÕ+düÿè‹ø£ XÊK eT+Á‹>±s¡T ≈£L&Ü kÕúsT÷ Hê´j·Tyê<äT\ yÓTT‘·Ô+ U≤∞\T 69>± >∑T]Ô+∫, uÛÑØÔ
#˚j·T&ÉeTe⁄‘·Tqï<äì, á ÁøÏ+~$<Ûä+>± ìj·÷eTø£ ñ‘·Ôs¡T«\T C≤Ø #˚j·T&ÉeTsTT+<äì ø£$T{°øÏ ‘Ó*j·T#˚j·T&É+ »]–+~.
‘Ó\+>±D R 30, sêj·T\d”eT R 11, Ä+Á<Ûä R 28
Ç+<äT˝À ≈£î\/n\Œ dü+U≤´ø£ ≈£Ls¡TŒ á ÁøÏ+~$<Ûä+>± ñ+~.
_.dæ.\T R 07, mdt.dæ\T R 03, mdt.{Ï\T R 01, n\Œ dü+U≤´ø£ esêZ\T R 01, _.dæ\T R 18 (Ç<ä›s¡T eTVæ≤fi¯\‘√
bÕ≥T)
uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À ≈£L&Ü Ç~ ˇø£ #·ø£ÿì e÷s¡Z<äs¡Ùø£ dü÷Á‘·+>± |üì#˚d üTÔ+<äì ø£$T{° uÛ≤$+∫+~.
5.31.07
5.30 ù|sê˝À #·]Ã+∫q≥T¢>±, sêÅwüº+˝Àì $$<Ûä CÀHé\˝À Á|üuÛÑT‘·« ]Á≈£L{ŸyÓT+{Ÿ≈£î dü+ã+~Û+∫ 1975, sêÅwüº|ü‹ ñ
‘·sÔ T¡ «˝Àì 14(m|ò)t K+&É+ Á|üø±s¡+ kÕúìø£ ]»πs«wüHé @sêŒ≥T qT+&ç ôV≤’ <äsêu≤<é dæ{° bı*dt‘√ bÕ≥T>± ø=ìï |ü<eä ⁄\qT
$TqVü‰sTT+#·&ÉyÓTÆ+~. Bì n+‘·sê“¤ey˚T$T≥+fÒ, Á|üuÛÑT‘·« ñbÕ~ÛøÏ dü+ã+~Û+∫, á U≤∞\T sêÅwüºeT+‘·{≤ qT+&ç
nuÛÑ´s¡Túfi¯ ñbÕ~Û ø√dü+ ñ+≥÷, Á|ü‹uÛÑ Ä<Ûës¡+>± uÛÑØÔ #˚j·÷*. á yê<äqqT 2002˝Àì dæm HÓ+. 5141 (|æ.$.
sê<∏ëø£èwü,í Ç‘·sT¡ \T ...Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêÅw+ºü , Ç‘·sT¡ \T) 2002˝Àì dæm HÓ+.5142 (m+.uÛ≤düÿsYs¬ &ç,¶ Ç‘·sT¡ \T .. Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ
sêÅwüº+, Ç‘·s¡T\T), 2002˝Àì dæm HÓ+.5144 ( õ.»j·TÁ|ükÕ<é, Ç‘·s¡ T\T... Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÅwüº+, Ç‘·s¡T\T), 2003˝Àì
dæm HÓ+.2965 (_.yÓ+ø£{Ÿs¬ &ç¶ .. Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêÅw+ºü , Ç‘·sT¡ \T)˝À, 2009, nø√ºãsY 9 ‘˚B>∑\ rs¡TŒ˝À >ös¡e düTÁ|”+ø√s¡Tº
≈£L&Ü düeT]ú+∫+~. Ç{°e˝Ò, ôV’≤<äsêu≤<é dæ{Ï‘√ bÕ≥T>± b˛*dt XÊK˝Àì nìï πs+õ\˝À 1269 b˛*dt düuŸ ÇHéôdŒø£ºsY
|ü<äe⁄\ ø√dü+ |üØø£å ìs¡«Vü≤DqT b˛©dt XÊK sêÅwüº kÕúsTT ]Á≈£L{Ÿ yÓT+{Ÿ uÀs¡T¶ Á|üø£{Ï+∫+~. 2010, &çôd+ãsY 18,19
189
‘˚B\˝À |üØø£åqT ìs¡«Væ≤+#ê*.
|üØø£å »s¡>±*‡q ø=ìï yêsê\T eTT+<äT, q˝§Z+&É, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY, yÓT<äø˘, ìC≤e÷u≤<é, ôV’≤<äsêu≤<é, s¡+>±¬s&ç¶
õ˝≤¢\T nq>± ‘Ó\+>±D˝Àì ø=ìï õ˝≤¢\T ø£*–q CÀHé`6 qT+&ç kÕúìø£ nuÛÑ´s¡Tú\‘√ e÷Á‘·y˚T á |ü<äe⁄\qT uÛÑØÔ
#˚j·÷\H˚ &çe÷+&éqT ˝ÒeHÓ‘·TÔ‘·÷ eTTK´+>± $<ë´s¡Tú\T, j·TTe‘· <ë«sê ôV’≤<äsêu≤<é #·T≥TºÁ|üø£ÿ\ ÁbÕ+‘ê\˝À
Ä+<√fi¯q »]–+~. Ä+<√fi¯q <äècÕº´, 19`11`2010 ‘˚Bq ˇø£ Á|üø£≥q <ë«sê Á|üuÛÑT‘·«+ |üØø£åqT yêsTT<ë
y˚dæ+~. |üØø£åqT yêsTT<ë y˚dæq yÓ+≥H˚, |üØø£åqT yêsTT<ë y˚j·÷\H˚ Á|üuÛÑT‘·« ìs¡íj·÷ìøÏ e´‹πsø£+>± nuÛÑ´+‘·sê\T,
<Ûäsêï\T, sêkÕÔs√ø√\T s¡÷|ü+˝À sêÅwüº+˝Àì Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\˝À (ø√kÕÔ, sêj·T\d”eT) ˇø£ e´‹πsø£ Ä+<√fi¯q »]–+~.
á $wüj·T+˝À ‘·T~ ìs¡íj·T+ n+<äe\dæ ñ+~.
5.31.08
‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+ qT+&ç ÄXÊeVüQ\ Á|üjÓ÷»Hê\T, neø±XÊ\qT rÁe+>± Á|üuÛ≤$‘·+ #˚dü÷Ô ìj·÷eTø±\˝À
>√#·]+#˚ ndüe÷q‘·\T ñHêïj·Tì Hê´j·T ìj·÷eTø±\≈£î dü+ã+~Û+∫ $$<Ûä $C≤„|qü \T ≈£L&Ü dædmæ dtm|æ n+<ësTT.
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ >ös¡e ôV≤’ ø√s¡Tº Ç<äs› T¡ e÷J Hê´j·TeT÷s¡T\Ô ‘√ ø£$T{° á $wüj÷· ìï >∑÷]Ã ˝≤+#Ûq· ÁbÕj·T+>± #·]Ã+∫+~.
|üø£åbÕ‘·+ ˝Ò<ë <äTs¡_Ûe÷HêìøÏ m≥Te+{Ï ÄkÕÿs¡+ ˝Ò<äì, ìj·TeT ìã+<Ûäq\T, Hê´j·÷ìøÏ nqT>∑TD+>± nìï
ìj·Te÷\T #˚j·T&ÉeTsTT+<äì ‘Ó*j·Te∫Ã+~.
5.31.09
Hê´j·T n~Ûø±s¡T\T sêÅwüº Á|üuÛÑT‘·« ìj·÷eTø±\≈£î dü+ã+~Û+∫, Á|ü ‘˚´ø£+>± n&É«πø≥T »qs¡˝Ÿ $wüj·T+˝À ≈£L&Ü
düeTdü´\qT ø£$T{°øÏ e´ø£Ô|üs¡#·&ÉeTsTT+~. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÅwüº @sêŒ≥T nsTTq|üŒ{Ï qT+&ç ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+ qT+&ç
n&É«πø≥T »qs¡˝Ÿ |ü<ä$øÏ me«]ì ìj·T$T+#·˝Ò<äT nì ù|s=ÿq&ÉeTsTT+~. n<˚ $<Ûä+>±, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ bòÕs¡àd” øöì‡˝Ÿ
˝≤+{Ï dü+dü\ú ˝À 1960 qT+&ç n<Û´ä ≈£îå &ÉT>±ì ñbÕ<Û´ä ≈£îå &ÉT >±ì ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+ yês¡T ˝Òsì¡ ‘Ó*j·T#˚jT· &ÉeTsTT+~.
á n+XÊ\qT |ü]o*ùdÔ, M{Ïì ÄX¯Ãs¡´ø£s¡yÓTÆq ø±ø£‘ê∞j·÷\T>± ˝Ò<ë sêÅwüº Á|üuÛÑT‘·«+ <ë«sê ñ<˚›X¯|üPs¡«ø£yÓTÆq
nkÕ<Ûës¡D, ‘Ó\+>±D Á|ü»\ $wüj·T+˝À yê]øÏ e´‹πsø£ |üø£åbÕ‘· yÓ’K ]øÏ ñ<ëVü≤s¡D\T>± uÛ≤$+#·e#·TÃqT.
n+‘˚ø±≈£î+&Ü, ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘êìøÏ sêÅwüº |ü]bÕ\ø£ Á{ÏãT´q˝Ÿ˝À ‘· –q+‘· ÁbÕ‹ì<Ûë´ìï ≈£L&Ü Çe«˝Ò<äì
‘Ó*j·T#˚j·T&ÉeTsTT+~. yê] ñ<˚›X¯´+˝À, ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä ÁbÕ+‘êìøÏ |üø£åbÕ‘êìï, e´‹πsø£‘·qT düŒwüº+>± ‘Ó*j·T#˚düTÔ+~.
á n+X¯+ô|’ ø£$T{° #·]Ã+∫ ˇø£ ìs¡íj·÷ìøÏ e∫Ã+~, n<˚$T≥+fÒ, ˇø£ ø±\ eé~Û˝À dü+uÛÑ$+∫q ∫qï dü+|òüT≥q˝Ò
nsTTq|üŒ{Ïø°, ù|ÁfÒ–q n+‘·s¡Z‘· ÁbÕ+rj·T ñÁ~ø£Ô‘·\ Á|üdüTÔ‘· yê‘êes¡D |ü]dæú‘·T\˝À BìøÏ uÛ≤Ø ∫Vü‰ï‘·àø£, ñ
<˚«>∑s¡÷|ü+ yês¡T ø£*– ñ+{≤s¡T.
5.31.10
Á|üuÛÑT‘·« ñbÕ~Û˝À yê]øÏ j·TTø£ÔyÓTÆq neø±XÊ\T e#˚Ã $<Ûä+>± #·÷&É&ÜìøÏ, düeTs¡úe+‘·yÓTÆq s¡ø£åD ø√dü+ ‘Ó\+>±D
Á|ü»\ &çe÷+&Éq¢ T |ü]wüÿ]+#·&ÜìøÏ sêÅwºü ÁuÛTÑ ‘·«+ rdüT≈£îqï #·s´¡ \T øπ e\+ bÕøÏøå +£ >± $»j·Te+‘·+ nsTT e⁄+&Ée#·TÃqT.
á n+XÊìøÏ dü+ã+~Û+∫ ø=ìï Ç‘·s¡ Á|üX¯ï\T ñ‘·Œqï+ ø±e#·TÃ.
m) ‘·<äT|ü] ~<äT›u≤≥T #·s¡´qT rdüTø√e&É+ ø√dü+ @<˚ì nedüs¡+ ñqï<ë, ñqï≥¢sTT‘˚, @ #·s¡´\qT dæbòÕs¡düT
#˚j·Te#·TÃqT.
_) Á|üuÛÑT‘·« ñbÕ~Û˝À ]»πs«wüHé ø√dü+ &çe÷+&é #˚ùd n+X¯+ »HêuÛ≤˝Àì n‘·´~Ûø£ $uÛ≤>±ìøÏ j·TTø£ÔyÓTÆq<äì
uÛ≤$+#·e#·TÃHê.
5.31.11
ô|q’ Á|ükÕÔ$+∫q yÓTT<ä{Ï Á|üXï¯ ne⁄qì ˇø£ düT\uÛyÑ TÓ qÆ H˚sT¡ düe÷<ÛëHêìï ‘Ó*j·T#˚dTü +Ô ~. yêdüeÔ +>± l C….m+–sY>±¢ì
n‘·ì ìy˚~ø£˝À $X¯Bø£]+∫q nH˚ø£ e´‘ê´kÕ\qT dü]~<ä ›&ÜìøÏ, 5,6 s√E\˝À >∑\ kÕúìπø‘·s¡T\qT >∑T]Ô+∫, yê]ì
190
yÓqTø£≈£î |ü+|ü&É+˝À >∑&ç∫q 4 dü+e‘·‡sê\ ø±\+˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ n‘·´+‘· ÁX¯<ä∆ #·÷|æ ø£èwæ #˚dæ+~.
5.29 sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T« b+.mdt.HÓ+. 610 Jˇ neT\T dæú‹.
5.29.01 2001 »HêuÛ≤ ˝…ø£ÿ\qT kÕúìø£/kÕúìπø‘·s¡ ‘ê‘êÿ*ø£ »HêuÛ≤ ˝…ø£ÿ\‘√ ø£$TwüHé dü]b˛*Ãq|ü⁄&ÉT, 5,6
CÀq¢˝Àì kÕúìøπ ‘·sT¡ \ XÊ‘·+ n‹ ‘·≈î£ ÿe>±q÷, 20 XÊ‘·+ |ü]$T‹ ø£+fÒ #ê˝≤ ‘·≈î£ ÿe>±q÷, ñqï≥Tº>± ‘Ó*j·Te∫Ã+~.
düeTdü´ mø£ÿ&É+fÒ dü$Twæ˜ kÕúsTT˝À ø±≈£î+&Ü, dü$Twæ˜>± ˝Òì kÕús TT ñqï≥T¢>± ø£$TwüqT ‘˚*Ã #Ó|æŒ+~. dü$Twæ˜>± ˝Òì
kÕúsTT˝À ñbÕ<Ûë´j·T øπ ≥–Ø˝Àq÷ (bÕsƒX¡ Ê\ $<ë´XÊK), Äs√>∑´ XÊK˝Àì ù|sê yÓT&çø‡˘ ˝Àq÷ n‘·´~Ûø+£ >± kÕúìøπ ‘·sT¡ \T
#˚]q≥T¢>± ø£$TwüqT >∑T]Ô+∫+~. ‹|æŒ |ü+|æy˚j·T&ÜìøÏ >∑T]Ô+∫q ñ<√´>∑T\ (18,856) XÊK yê] $esê\qT eTq+
>∑eTì+∫q|ü⁄&ÉT zm+dæ #˚dæq ‘ê‘êÿ*ø£ n_ÛÁbÕj·÷ìï Ç~ <Ûäè&ÛÉ|üs¡T düTÔ+~. M]˝À Á|üdüTÔ‘·+ 14,784 ñ<√´>∑T\qT
‹|æŒ |ü+|æy˚dæq≥T¢>± ns¡úeTe⁄‘·T+~.
5.29.02 ‹|æŒ |ü+|æy˚j·T&Üì¬ø’ bÕsƒ¡XÊ\ $<ä´ (9693), yÓ’<ä´ (1168) XÊK\ qT+&ç >∑]wü˜ dü+K´˝À kÕúìπø‘·s¡T\qT
>∑T]Ô+#·&É+ »]–+~. Ä Á|üø±s¡+>± sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«\˝Àì 7e ù|sê˝À ù|s=ÿqï{Ïº ªkÕúìø£ nuÛÑ´]úª ìs¡«#·HêìøÏ ˝Àã&ç
m+mdtHÓ+. 610 Jz ˝Àì 5(1) ù|sêqT m≈£îÿe>± neT\T |üs¡#·&É+ »]–+~. n+‘˚ø±≈£î+&Ü Á|üuÛÑT‘·«+ 4 dü+e‘·‡sê\
ø±\+˝À C≤Ø #˚dæq $$<Ûä Jz\ <ë«sê @ø£düuÛÑ´ ø£$TwüHéqT Ç∫Ãq ìy˚~ø£˝À ù|s=ÿqï{Ïº 18 $wüj·÷\˝À ø£˙dü+ 16
$wüj·÷\≈£î dü+ã+~Û+∫ Á|ü‘·´ø£å+>± »]–q ñ\¢+|òüTq\≈£î düe÷<Ûëq+ #Ó|æŒq≥T¢>± ø£qã&ÉT‘·T+~. nsTT‘˚, >∑‘· 26
dü+e‘·‡sê\ ø±\+˝À sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T« m+mdt HÓ+ 610 Jz neT\T #˚j·Tq|ü⁄&ÉT <ëìì Hê´j·TkÕúHê\˝À m|ü⁄Œ&É÷
rÁe+>± düyê\T #˚j·T˝Ò<äqï $wüj·÷ìï >∑eTì+#ê*.
5.30 sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T« qT+&ç ø=ìï ñ<√´>±\qT $TqVü‰sTTdü÷Ô 2009˝À C≤Ø #˚dæq düTÁ|”+ø√s¡Tº ñ‘·Ôs¡T«.
5.30.1 sêÁwü|º ‹ü ñ‘·sÔ T¡ « ˝Àì 14e ù|sê, ø=ìï ‘·s>¡ ‘∑ T· \ ñ<√´>±\qT sêÁwü|º ‹ü ñ‘·sÔ T¡ « neT\T qT+&ç $TqVü‰sTTdüT+Ô ~.
n+fÒ, á ñ<√´>±\≈£î dü+ã+~Û+∫ @<˚ì kÕúìø£ Á|ü<X˚ +¯ ˝Àì kÕúì≈£î\≈£î ]»πs«wüHé ø£*Œ+#·&ÜìøÏ M\T ˝Ò<ìä ns¡+ú . á
ñ<√´>±\˝À n‘·´~Ûø£+ ôV’≤<äsêu≤<é˝À ñ+&É&É+ e\q, ôV’≤<äsêu≤<é˝À ñ+&˚ kÕúì≈£î\≈£î ]»πs«wüHé Á|üjÓ÷»Hêìï
ø£*Œ+#·&+É ˝Ò<Hä ˚ uÛ≤eq #√≥T#˚dTü ≈£î+~. 6 esêZ\ ñ<√´>±\qT (14(m) qT+&ç 14 (m|ò)t ) 14e ù|sê $TqVü‰sTT+∫q|üŒ{Ïø°
ôV’≤<äsêu≤<é dæ{° b˛©düT #·≥º+, 1348 m|òt ˝Àì 3 (_) $uÛ≤>∑+˝À ìs¡«∫+∫q≥T¢>± b˛©düT n~Ûø±] ñ<√´>±\≈£î
dü+ã+~Û+∫ 14 (m|òt) ÁøÏ+<ä C≤Ø #˚dæq $TqVü‰sTT+|ü⁄ Ç{°e\ |üs√ø£å+>± ø±ø£b˛sTTHê düTÁ|”+ø√s¡Tº˝À $#ês¡D≈£î
e∫Ã+~.
5.30.2 |æ.$ sê<Ûëø£èwüí, Ç‘·s¡T\T yÓ¬s‡dt Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT ‘·«+, Ç‘·s¡T\T ((2010) 1 mdtdædæ 11)) $wüj·T+˝À
düTÁ|”+ø√s¡Tº, ôV’≤<äsêu≤<é dæ{° πø&És¡T≈£î #Ó+~q b˛©düT n~Ûø±s¡T\ ìj·÷eTø±\≈£î dü+ã+~Û+∫q düØ«düT $wüj·÷ìï
$#ê]+#˚ düeTj·T+˝À 14e ù|sê uÛ≤yêìï |ü]o*+∫, sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«˝À (14e ù|sê ) Á‘√dæ|ü⁄#˚Ã Á|üuÛ≤e+ Ç‘·s¡
sêC≤´+>∑ |üs¡yÓTÆq, #·≥ºã<ä∆yÓTÆq ìã+<Ûäq\T ñHêïj·Tì >∑eTì+∫+~. Á|üdüTÔ‘· πødüT˝À |æ.$ sê<Ûëø£èwüíqT ôV’≤<äsêu≤<é
q>∑s¡+ (7e CÀHé)˝À b˛©düT düuŸ ÇHéôdŒø£ºsY>± »]–+~. <ä]_˝≤ sêÁwüº|üÁuÛÑT‘·«+ 15`12`1997 ‘˚Bq m+mdt HÓ+.
349 Á|üuTÑÛ ‘·« ñ‘·sÔ T¡ « (Jz) qT C≤Ø #˚d+æ ~. Bì Á|üø±s¡+>± ôV≤’ <äsêu≤<é q>∑s¡ b˛©düT˝Àì ø=+<äsT¡ b˛©düT ÇHéôdŒø£sº q¢¡ T
yÓqTø£≈£î ã~© #˚j·T&É+/ yê] e÷‘·è πø&És¡¢≈£î ‹]– |ü+|æy˚j·T&É+ »]–+~. ã~© #˚j·Tã&çq b˛©düT n~Ûø±s¡T\T
‘·eTqT eTT+<äT>± ìj·T$T+#·ã&çq πs+CŸ\≈£î ‹]– ã~© #˚dæq Á|üuÛÑT‘·« #·s¡´ #·≥º$s¡T<ä∆yÓTÆq , ÇcÕºqTkÕs¡+>±,
|üø£åbÕ‘·+>±q÷ #˚dæq~>± ñqï<äqï ø±s¡D+‘√ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ |ü]bÕ\ø£ Á{ÏãT´q˝Ÿ˝À dü<äs¡T JzqT düyê\T #˚XÊs¡T.
ôV≤’ <äsêu≤<é dæ{° b˛©düT ñ<√´>±\ $wüj÷· ìøÏ dü+ã+~Û+∫ Á|ü‘´˚ ø£yÓTqÆ , dü«‘·+Á‘·yTÓ qÆ ìj·÷eTø±ìï #˚|≥ü &º +É »s¡T>∑T‘·Tqï
Á|ò” CÀHé>± ôV≤’ <äsêu≤<é q>∑s¡ b˛©düTqT |ü]>∑D+Ï #·ã&ÉT‘·T+<äqï ø±s¡D≤\ô|’ 28`6`2001 ‘˚Bq Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ |ü]bÕ\ø£
Á{ÏãT´q˝Ÿ ‘·q ñ‘·sÔ T¡ «˝À ôV≤’ <äsêu≤<é q>∑s¡ b˛©düT 6e CÀHé˝ÀuÛ≤>∑+>± ñ+<äqï <äsU¡ ≤düT<Ô ës¡T\ yê<äqqT ‹s¡dÿü ]+∫+~.
5.30.3 <äs¡U≤düTÔ<ës¡T\T $$<Ûä ]{Ÿ |æ{°wüq¢qT <ëK\T #˚j·T&É+ <ë«sê Á{ÏãT´q˝Ÿ ñ‘·Ôs¡T«\qT düyê\T #˚XÊs¡T.
22`11`2001 ‘˚Bq ôV’≤ø√s¡Tº |òü⁄˝Ÿ u…+#Y M{Ïì $#ê]+∫ |ü]wüÿ]+∫+~. ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡ b˛©düT≈£î Á|ü‘˚´ø£ πø&És¡T
ñqï<ë ˝Òø£ n~ ôV’≤<äsêu≤<é õ˝≤¢‘√ düVü‰ 6e CÀHé˝ÀìøÏ edüTÔ+<Ûë nqï Á|üX¯ïô|’ |òü⁄˝Ÿ u…+#Y á ÁøÏ+~ $<Ûä+>±
191
n_ÛÁbÕj·T|ü&ç+~.
ªªsêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T« 3(6) ù|sê qqTdü]+∫ b˛©düT<äfi¯+˝Àì düuÛÑT´\≈£î ôV’≤<äsêu≤<é q>∑sêìøÏ dü+ã+~Û+∫ ˇø£ Á|ü‘˚´ø£
πø&És¡TqT @sêŒ≥T#˚j·T&É+ »s¡T>∑q+<äTq, ôV’≤<äsêe÷<é≈£î πø{≤sTT+∫q ˝Ò<ë ìj·T$T+#·ã&çq b˛©düT <äfi¯ düuÛÑT´\≈£î
ôV≤’ <äsêu≤<é õ˝≤¢ øπ &ÉsT¡ ≈£î ˝Ò<ë 6e CÀHé˝Àì CÀq˝Ÿ øπ &ÉsT¡ ≈£î πø{≤sTT+∫q≥T¢>± ˝Ò<ë ìj·T$T+∫q≥T¢>±q÷ uÛ≤$+#ê*µµ.
5.30.4 ô|’ |ü]o\Hê<Ûë+>± |òü⁄˝Ÿ u…+#Y 13 n_ÛÁbÕj·÷\qT ]ø±s¡T¶ #˚dæ+~. yê{Ï˝À á ÁøÏ+~ 3 Á|ü<ÛëqyÓTÆq~.
m) ªªsêÁwü|º ‹ü ñ‘·sÔ T¡ «\˝Àì 3 (6) ù|sê ns¡+ú ˝ÀìøÏ e#˚Ã $<Û+ä >± ôV≤’ <äsêu≤<é q>∑sêìøÏ @ $<Ûyä TÓ qÆ Á|ü‘´˚ ø£ øπ &ÉsT¡ qT
@sêŒ≥T#˚j·T&É+ »s¡T>∑˝Ò<äT.
(_) ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡ #·≥º+ 1348 |òüd”¢ 3(_) $uÛ≤>∑+˝À ìs¡«∫+∫q≥T¢>± b˛©düT n~Ûø±] |ü<ä$øÏ @$<ÛäyÓTÆq
ìj·÷eTø£+ »s¡>∑˝Ò<äT. Ä $<Ûä+>± sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«˝Àì 14 (m|òt) ù|sê ÁøÏ+<ä b˛©düT n~Ûø±] ñ<√´>±ìøÏ @ e´øÏÔ˙
yêdüÔe+>± ìj·T$T+#·&É+ »s¡>∑˝Ò<äT.
(dæ) |ü<√qï‹ô|’ ˝Ò<ë H˚s¡T ìj·÷eTø£+ô|’ ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡ b˛©düT eédüú\˝À |üì#˚düTÔqï ÇHé ôdŒø£ºs¡¢qT CÀq˝Ÿ
πø&És¡T˝À 6e CÀHé≈£î #Ó+~q yês¡T>± |ü]>∑DÏ+#ê*.
5.30.05 ã~©/‹|æŒ |ü+|æy˚ùd ñ‘·Ôs¡T«\qT ôV’≤ø√s¡Tº ø={Ïºy˚dæ+~. ô|’ 3 n_ÛÁbÕj·÷\T sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T« 14(m|òt)
ù|sê˝À ñqï{Ïº $TqVü‰sTT+|ü⁄ uÛ≤e yÓ’XÊ\´+, neø±XÊìï |ü]$T‹ #˚j· T&É+ ne⁄‘·T+~. ô|’ ñ‘·Ôs¡T«‘√ qwüºb˛sTTq |æ.$
sê<Ûëø£èwüí düTÁ|”+ø√s¡Tº≈£î n|”Œ\T #˚XÊs¡T. ôV’≤ø√s¡Tº |òü⁄˝Ÿ u…+#Y yÓ*ãT∫Ãq ô|’ 3 n_ÛÁbÕj·÷\T ì\<=≈£îÿø√˝Òì$ n~
düTÁ|”+ø√s¡Tº 9`10`2009 ‘˚B >∑\ ‘·q ñ‘·Ôs¡T«˝À yê{Ïì s¡<äT› #˚d æ+~. düTÁ|”+ø√s¡Tº ‘·q rs¡TŒ˝À ‘Ó*j·TCÒdæq
ø±s¡D≤\T ÁøÏ+~ $<Ûä+>± ñHêïsTT.
31. ôV’≤ø√s¡Tº |òü⁄˝Ÿ u…#Y ]ø±s¡T¶ #˚dæq (_), (dæ), (&ç) n_ÛÁbÕj·÷\T Hê´j·TØ‘ê´ dü¬s’qyê, düeTs¡ú˙j·TyÓTÆqyê nì
eTq+ Á|üdüTÔ‘·+ |ü]o*+#ê*. Á|ü‘˚´ø£ πø&És¡T @B @sêŒ≥T#˚j·T˝Ò<äì, ôV’≤<äsêu≤<é #·≥º+ ÁøÏ+<ä m{Ïº b˛©düT n~Ûø±]ì
ìj·T$T+#·&É+ »s¡>∑˝Ò<äì, |òü⁄˝Ÿ u…+#Y ‘Ó*j·TCÒdæq n_ÛÁbÕj·÷\T b˛©düT n~Ûø±s¡T\ ìj·÷eTø£+ ø√dü+ C≤Ø #˚dæq
Á|üø£≥q, n|”\T<ës¡T, n<˚ |ü]dæú‹˝À ñqï Ç‘·s¡ e´≈£îÔ\≈£î #Ó+~q ìj·÷eTø£|ü⁄ ñ‘·Ôs¡T«\˝À ôV’≤<äsêu≤<é #·{≤ºìøÏ
dü+ã+~Û+∫q Á|ükÕÔeq #˚jT· ˝Ò<qä ï Ä<Ûësê+X¯+ô|’ Ä<Ûës¡|&ü ç ñHêïsTT. |ò⁄ü ˝Ÿ u…+#Y Ä $<Û+ä >± ‘Ó*j·TCÒd÷ü Ô ôV≤’ <äsêu≤<é
#·{≤ºìøÏ dü+ã+~Û+∫q Á|ükÕÔeq #˚j·T˝Ò<äqï Ä<Ûësê+X¯+ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç ñHêïsTT. |òü⁄˝Ÿ u…+#Y Ä $<Ûä+>± ‘Ó*j·TCÒdü÷Ô,
ôV’≤<äsêu≤<é #·≥º+˝Àì 7e $uÛ≤>±ìï nqTdü]+∫ b˛©düT XÊK˝Àì ÇHéôdŒø£ºs¡T, düuŸ ÇHéôdŒø£ºs¡T, Ç‘·s¡ düu≤]¶H˚≥T\≈£î
dü+ã+~Û+∫q ìj·÷eTø£+, |ü<√qï‹ Ä~Ûø±sê\T ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡ b˛©düT ø£$Twüqs¡T≈£î ñHêïj·Tì, dü<äs¡T $uÛ≤>±ìøÏ
dü+ã+~Û+∫ 1959˝À s¡÷bı+~Û+∫q Á|ü‘˚´ø£ ìj·Te÷e[ ñb˛<ëÈ‘·+˝À ì]›wüº+>± ù|s√ÿq&É+ »]–+<äqï yêdüÔe
$wüj·÷ìï >∑T]Ô+#·&Üìø£q $düà]+∫+~. ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡ b˛©düT≈£î dü+ã+~Û+∫q+‘· es¡≈£î b˛©düT düuŸ ÇHéôdŒø£ºs¡T¢
yÓTT<ä˝q’… yê]øÏ dü+ã+~Û+∫ ìj·÷eTø£|⁄ü n~Ûø±]>± b˛©düT ø£$Twüqs¡T ñ+{≤s¡ì, n{Ïº n~Ûø±s¡+‘√ düuŸ`ÇHéôdŒø£sº T¡ \‘√
düVü‰ $$<Ûä düu≤]¶H˚≥T |ü<äe⁄\≈£î ìj·÷eTø£\qT ôV’≤<äsêu≤<é b˛©düT #˚|ü&ÉT‘·THêïs¡ì, dü<äs¡T ìj·Te÷e[˝Àì 3e
ìj·TeT+ düŒwüº+>± ìsê∆]düTÔ+~. düuŸ ÇHéôdŒø£ºs¡T¢>± n|”\T<ës¡T\qT ìj·T$T+#·&ÜìøÏ dü+ã+~Û+∫ 1985 Á|üø£≥q˝À
kÂ\uÛÑ´+ ø√dü◊ 93 b˛düTº\qT ôV’≤<äsêu≤<é q>∑sêìøÏ Á|ü‘˚´ø£+>± π ø{≤sTT+#·&É+ »]–+~. dü<äs¡T ÁbÕ+‘êìï 7e CÀHé
˝Ò<ë Á|ò”CÀHé>± ù|s=ÿq&É+ »]–+~. <ä]$T˝≤ 1991, 1994 ˝À C≤Ø #˚dæ q Á|üø£≥q\˝À ≈£L&Ü düuŸ ÇHéôdŒø£ºs¡¢
U≤∞\qT ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡ b˛©düT πs+õøÏ Á|ü‘˚´ø£+>± πø{≤sTT+#·& É+ »]–+~. n|”\T<ës¡T\≈£î #Ó+~q ìj·÷eT≈£&ÉT
ñ‘·Ôs¡T«\qT b˛©düT ø£$Twüqs¡T C≤Ø #˚XÊs¡T.
5.30.06 ôV≤’ <äsêu≤<é q>∑s¡ b˛©düT ø√dü+ ˇø£ Á|ü‘´˚ ø£ øπ &ÉsT¡ qT s¡÷bı+~+sq≥T¢>± Ç~ ‘Ó*j·TCÒdTü +Ô ~. ôV≤’ <äsêu≤<é
#·≥º+ 3 (_) $uÛ≤>∑+˝À ì]«∫+∫q≥T¢>±, b˛©düT n~Ûø±] |ü<ä$øÏ #˚ùd ìj·÷eTø±ìï dü<äs¡T #·≥º+˝Àì 7e $uÛ≤>±ìï
nqTdü]+∫ &çõπ>ïf…&é düeTs¡ú n~Ûø±] #˚|ü≥º&É+ »]–+~. n+<äT#˚‘· ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡ b˛©düT Á|ü‘˚´ø£ πø&És¡T ˝Ò<äì,
192
ôV’≤<äsêu≤<é #·≥º+ 3 (_) $uÛ≤>∑+˝À ìs¡«∫+∫q≥T¢>± b˛©düT n~Ûø±s¡T\ |ü<ä$øÏ dü+ã+~Û+∫ @ ñ<√´– ˝Òs¡ì
‘Ó*j·TCÒj·T&É+ <ë«sê, sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T« 14 (m|òt) ù|sêÁ>±|òt˝À ñqï{Ïº $TqVü‰sTT+|òü⁄ ø±¢E≈£î dü+ã+~Û+∫ uÛ≤e
yÓ’XÊ\´+ neø±XÊìï ‘·–Z+#·Tø√e&Üìï |òü⁄˝Ÿ u…+#Y düeT]ú+#·Tø=q˝Ò< äTµµ.
5.30.07 Ä $<Ûä+>± ‘Ó*j·TCÒdü÷Ô düTÁ|”+ø√s¡Tº sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T« 14 (m|òt) ù|sê˝À ñqï{Ïº $TqVü‰sTT+|ü⁄
ÁbÕ<Ûëq´‘·qT |ü⁄qs¡T<ä∆]+∫+~. Ç{Ïº düeTj·T+˝À dü<äs¡T ñ‘·Ôs¡T« ÁøÏ+<ä $TqVü‰sTT+∫q{Ïº |ü<äe⁄\≈£î ≈£L&Ü sêÁwüº|ü‹
ñ‘·Ôs¡T« neT\T bı&ç–+|ü⁄≈£î nqT≈£L\+>± ñ+&Ü\ì sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ô|’ ˇ‹Ô&ç ñqï≥T¢>± ø£qã&ÉT‘·T+~. ô|’q
ù|s=ÿqï{Ïº düTÁ|”+ø√s¡Tº rs¡TŒô|’ HÓ+. 238/241 ]eP´ |æ{ÏwüHéqT <ëK\T #˚j·T&É+ »]–+~. 16`3`2010 ‘˚B>∑\
‘·q ñ‘·Ôs¡T«˝À düTÁ|”+ø√s¡Tº <ëìì ø={Ïºy˚dæ+~.
5.31.12 1975 dü+.˝À sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T« C≤Ø #˚dæq|üŒ{ÏqT+&ç >∑‘· 35 dü+e‘·‡sê\˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+
kÕúìø£ øπ &ÉsT¡ ,¢ CÀq˝Ÿ øπ &ÉsT¡ ,¢ eT©º CÀq˝Ÿ øπ &ÉsT¡ ,¢ eékÕú|øü ,£ á øπ &És≈¢¡ î£ øπ {≤sTT+|ü⁄, ]Á≈£L{ŸyTÓ +≥T ø±s¡´$<ÛëHê\T,
πø&És¡¢ eT<Ûä´ ã~©\ ø±s¡´$<ÛëHê\T, |ü<√qï‹ ø±s¡´$<ÛëHê\T e+{Ï $düÔè‘·yÓTÆq |ü]bÕ\q eédüú\qT @sêŒ≥T#˚dæ,
e+<ä≈î£ ô|ø’ ± Jz\qT, Ä<˚XÊ\qT C≤Ø #˚d+æ ~. á <äX˝¯ À sêÁwü+º ˝À |üP]Ô>± |ü]bÕ\Hê |üsy¡ TÓ qÆ nì•Ã‹ @s¡Œ&É≈î£ +&Ü
sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«qT düe]+#·&É+ kÕ<Ûä´+ ø±ø£b˛e#·TÃ ˝Ò<ë n_Û\wüD°j·T+ ø±ø£b˛e#·TÃ. n+‘˚ø±ø£ >∑‘· Hê\T>∑T
dü+e‘·‡sê\˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ ÁbÕs¡+_Û+∫q #·s¡Ã\T, #˚dæq >=|üŒ ø£èwæ e\¢ yêdüÔe+>± eT+∫ ù|s¡T
‘Ó#êÃj·Tqï<ëìï n+^ø£]+#ê*‡q $wüj·T+. Ç‘·s¡ $wüj·÷\‘√ bÕ≥T ô|<ä› eTqTwüß\ ˇ|üŒ+<ä+˝À n+^ø£]+∫q{Ïº
$<Ûä+>± ˇø£ #·≥ºã<ä∆yÓTÆq n~Ûø±s¡+ >∑\ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+rj·T øöì‡˝Ÿq T @sêŒ≥T#˚dæ ñ+&çq≥¢sTT‘˚, ‘Ó\+>±D≤
ÁbÕ+‘·+˝Àì Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>±\T, Á|ü‘˚´øÏ+∫ Á>∑÷|t µdæª, Á>∑÷|t ª&çµ |ü<äe\≈£î dü+ã+~Û+∫q nìï $wüj·÷\˝À
Á|üjÓ÷»qø£s¡+>± ñ+&˚~.
5.13.13. ¬s+&Ée Á|üX¯ïqT ‹]– |ü]o*<ë›+. >∑D≤+ø±\ Á|üø±s¡+ Á|üuÛÑT‘·«+ ñ<√´>±\T ˇø£ $wüj·Te÷. 2001
»HêuÛ≤ ˝…ø£ÿ\ Ä<Ûës¡+>± Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ »HêuÛ≤ 762 \ø£å\T. Ç+<äT˝À ñ<√´>∑T\T 348.64 \ø£å\T. sêÁwüºÁ|üuÛÑT‘·«+fiÀ
˝Ò<ë Á|üuTÑÛ ‘·« ñ<√´>±\˝À <ë<ë|ü⁄ 12.9 \ø£\å eT+~ ñ<√´>∑T\T ñHêïs¡ì 2006˝À #˚dqæ ñ<√´>∑T\ »q>∑Dq e\¢
‘Ó*j·Te∫Ã+~. Á|üdüTÔ‘·+ kÂ\uÛÑ´+ ø√dü+ ¬s+&ÉT uÛ≤eq\T e´ø£Ô+ #˚j·Te#·TÃ.
m) 2001 »q>∑Dq dü+K´\ yÓTT‘·Ô+ »HêuÛ≤qT 2006 ñ<√´>∑T\ »q>∑Dq dü+K´\‘√ dü]b˛\Ãe#·TÃ. (_)
Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>±\˝À ìyêdü jÓ÷>∑´‘· n+X¯+ Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>±\˝Àì |üP]Ô dæã“+~øÏ ñ|üj·TTø£Ô+>± ñ+≥T+~.
2006˝Àì Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À |üP]Ô Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>∑T\ »HêuÛ≤ 2001˝Àì yÓTT‘·Ô+ »HêuÛ≤˝À 1.7 XÊ‘·+>±wüH√,
2001˝À ñ<√´>∑T\˝À <ë<ë|ü⁄ 3.6 XÊ‘·+>±qT e⁄+~. yÓTT‘·Ô+ »HêuÛ≤, ñ<√´>∑T\ dü+K´\qT ô|+∫ (2001‘√
b˛*Ã #·÷dæq≥¢sTT‘˚ 2006˝À @ $<Ûä+>±q÷ ô|s¡T>∑T‘√+<äì me]¬ø’‘˚ ]»πs«wüqT Á|üjÓ÷»Hêìï, bı&ç–+#·T≈£îH˚
yê]ì e÷Á‘·y˚T #˚s¡TÃø√e&ÜìøÏ Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>∑T\ dü+K´qT ‘·–Z+∫q≥¢sTT‘· á XÊ‘ê\T Ç+ø± ‘·≈£îÿe>±H˚ ñ
+{≤sTT. n+X¯+ @yÓTÆq|üŒ{Ïø°, sêÁwüº+˝Àì ñ<√´>∑T\‘√ Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>∑T\T #ê˝≤ ‘·≈£îÿe XÊ‘·+>±q÷, yÓTT‘·Ô+
»HêuÛ≤˝À n‹ ‘·≈î£ ÿe XÊ‘·+>±q÷ e⁄Hêïs¡T. >∑‘· s¬ +&ÉT <äXÊu≤›\˝À (1990`2010) uÛ≤s¡‘· Ä]úø£ eédüú ìsêàD≤‘·àø£
e÷s¡TŒ\≈£î >∑T] ø±>±, dü+U≤´|üs¡+>±q÷, ÁbÕeTTK´‘· <äècÕº´ H˚|ü< ∏ä´+˝ÀøÏ Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>±\qT ‘√dæy˚dæ, Áô|’y˚≥T
s¡+>∑+˝À nH˚ø£ ÁbÕ+‘ê˝À¢ ñbÕ~Û neø±XÊ\T <ë«sê\T ‘Ós¡T#·T≈£îHêïsTT. á <äX¯ø£+˝À Á|üsTTy˚{°ø£s¡DqT ˝Ò<ë
Á|üuÛÑT‘·«, Á|üsTTy˚≥T uÛ≤>∑kÕ«eTT\qT ô|+bı+~+#·&É+˝À ‘√&ÜŒ≥Tìe«&É+‘√ bÕ≥T, nH˚ø£ s¡+>±\ qT+&ç sêÁwüº+
yÓ’<=\>∑T‘·Tqï+<äTq, Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>∑T\T ìs¡T<√´>±ìøÏ |ü]cÕÿs¡ +>± uÛ≤$+#·sê<äqT. n+<äTe\¢ >∑D≤+ø±\ Á|üø±s¡+
Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>±\T ˇø£ ô|<ä›$wüj·T+ ø±q≥ºsTT‘˚, sêÁwüº+˝Àì ø=ìï s¡ø±\ |ü<äe⁄\˝À ìyêdü+ Ä<Ûës¡+>± ]»πs«wüHé
n+X¯+ ≈£L&Ü #ê˝≤ ∫qï n+X¯y˚T. nsTTq|üŒ{Ïø°, ‘Ó\+>±D≤≈£î dü+ã+~Û +∫, Bì≈£îqï #ê]Á‘ê‘·àø£ ÁbÕeTTK´+
<äècÕº´ á n+XÊìï |ü]o*+#·e\dæ ñ+≥T+~. Á|ü<∏äeT+>±, uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ kÕ«‘·+Á‘·´+ dü+bÕ~+∫q|üŒ{Ï qT+&ç
Á|ü»\˝ÀqT, sê»ø°j·T n~Ûø±s¡ |ü]~Û˝Àq÷ ÁbÕ+rj·T uÛÑj·÷\T, ndüe÷q‘· ñ+~. ¬s+&Ée~, ñbÕ~Û neø±XÊ\˝À
193
Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>±\T Á|ü<Ûëq bÕÁ‘· eVæ≤düTÔqï|ü⁄Œ&ÉT Ä ÁbÕ+‘·+˝À ‘·≈£îÿe kÕúsTT $<ä´ ñ+&É&É+, á ÁbÕ+‘·+˝À
ìyêdæ‘·T\˝À Hêj·Tø£‘·« dü÷Œ¤]Ô ˝Òø£b˛e&É+ ñ+≥Tqï~. á ¬s+&ÉT $wüj·÷+XÊ\T ≈£L&Ü á $wüj·÷ìøÏ #ê˝≤ >∑{Ïº
uÛ≤y√<˚«>±ìøÏ >∑T]#˚dæ+~. á $wüj·÷ìï düeTs¡úe+‘·+>± eéVü≤]+#·ø£b˛e&ÉeTH˚ yêdüÔe+ <äècÕº´, <ëìøÏ eT]+‘·
uÛ≤y√<˚«>±\qT »‘·#˚j·Tã&ç+~Û. n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘·Tqï ÁbÕ+‘ê\ô|’ Á|ü|ü+Nø£s¡D Á|üuÛ≤e+ <äècÕº´ |üP]Ô |ü]dæÔ‹ô|’
Á|üdüTÔ‘·+, ‘·<ë«sê kÕ+|òæTø£ Ä]úø£ düMT≈£å\T ñ<ä“¤$+#·&É+, Ä<Û äTìø£ sêÁwüº neX¯´ø£‘·\ <äècÕº´ düMTøÏå+#·e\dæ e∫Ã+~.
5.32. kÕsê+X¯+
5.32.01 á ø£$T{° nìï yêdüÔyê\qT d”ºø˘ ôVA\¶s¡¢+<ä] n_ÛÁbÕj·÷\qT |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüTø√ì, Á|üuÛÑT‘·« ñ
<√´>±\≈£î dü+ã+~Û+∫q nìï n+XÊ\qT |ü]o*+∫, $X‚¢wæ+∫q ‘·sê«‘· á ÁøÏ+~ $<Ûä+>± n_ÛÁbÕj·T|ü&ç+~.
1) Á|üuÛÑT‘·« ñbÕ~Û, |üì#˚düTÔqï »HêuÛ≤˝À #·÷ùdÔ #ê˝≤ ‘·≈£îÿe XÊ‘·+>±q÷, yÓTT‘·Ô+ »HêuÛ≤‘√ b˛*ùdÔ, n‹‘·≈£îÿe
XÊ‘·+>± e⁄+≥T+~.
2) 1990 qT+&ç 2010 eT<Ûä´ ¬s+&ÉT <äXÊu≤›\ ø±\+ kÕe÷õø£, Ä]úø£ s¡+>±\T e÷s¡TŒ\≈£î ˝ÀqsTT, ‘·«]‘·>∑+>±
$düÔ]+∫q Á|üsTTy˚≥T s¡+>∑+˝À ñbÕ~Û neø±XÊ\T n|ü]$T‘·+>± ô|]–, Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>±\ H˚|ü<Ûë´ìï dü+U≤´|üs¡+>±
n˝≤π> yê{Ï ÁbÕeTTK´‘·qT yÓqøÏÿ HÓ{Ïº+~.
3) |ü]bÕ\q $uÛ≤>∑+˝Àì Á>∑÷|ü⁄ m, _ ñ<√´>±ìøÏ ªÁbÕ+rj·T ]»πs«wüqTµ ø√dü+ edüTÔqï &çe÷+&ÉT¢ rÁe C≤rj·T
dü+øÏ¢wüº‘·\≈£î <ë] rdæ+~. Ç~ M\T ø±<äì ø£q>=q&ÉeTsTT+~.
4) n+‘˚ø±ø£ Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D sêÁcÕºìï @sêŒ≥T#˚dæq dü+<äs¡“¤+˝À ôV’≤<äsêu≤<é‘√ düVü‰ sêÁwüº+˝Àì Á|üuÛÑT‘·« ñ
bÕ~ÛøÏ dü+ã+~Û+∫ 1975 sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«, dü+ã+~Û‘· Jz\T, ôV’≤ø√s¡Tº, düTÁ|”+ø√s¡Tº ñ‘·Ôs¡T«\ e+{Ï Á|üdüTÔ‘·eTTqï
ìs¡«Vü≤D n+XÊ\ô|’ düeTT∫‘· Hê´j·Tdü\Vü‰ nedüs¡yÓTÆq{Ïº ‘·<äT|ü] #·s¡´\qT rdüTø=e\dæ e⁄+≥T+~Û.
5) sêÁwüº+fiÀì Hê´j·Tyê<äT\ qT+&ç kÕº+&ç+>¥ øöì‡˝Ÿ/Hê´j·÷~Ûø±s¡T\T ìj·T$T+#˚ $wüj·÷ìï |ü]o*+#˚+<äT≈£î
sêÁwüºÁ|üuÛÑT‘·«+ eT÷&ÉT $_Ûqï ÁbÕ+‘ê\≈£î ÁbÕ‹ì<Ûä´+ ø£*Œdü÷Ô @sêŒ≥T#˚dæq{Ïº eTT>∑TZs¡T eT+Á‘·T\ ø£$T{°, ÁbÕ+rj·T,
kÕ+|òæTø£ Hê´j·T+, düe÷q‘·«+ n+XÊ\qT rdüTø=ì ø=ìï dæbòÕs¡düT\qT #˚j·T&É+ dü+‘·è|æÔø£s¡+>± e⁄Hêïj·Tì
>∑eTì+#·&ÉeTsTT+~. ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝Àì Hê´j·Tyê<äT\T, yê] $»„|ü⁄ Ô\˝ÀqT, ø£$T{°‘√ yê] |üs¡düŒs¡ #·s¡Ã\˝ÀqT
yês¡T ‘Ó*j·TCÒdæq $eø£å uÛ≤y√<˚«>±\qT ‘·–Z+#·&ÜìøÏ <√Vü≤<ä|ü&É‘ êj·Tì Á|üuÛÑT‘·«+ á dæbòÕs¡düT\qT |ü]o*düTÔ+<äì
Ä•düTHÔ êïeTT. ôV≤’ ø√s¡Tº #˚dqæ {Ïº Hê´j·TkÕúHê\˝À ìj·Te÷ø±\ >∑T]+∫ ø£$T{° n_ÛÁbÕj·÷\qT ù|sê 5.31.08 (◊õ◊&ç)˝À
qyÓ÷<äT #˚j·T&É+ »]–+~.
5.32.02 n&É«πø{Ÿ »qs¡˝Ÿ, |ü]bÕ\q Á{ÏãT´q˝Ÿ n<Ûä´≈£åî&ÉT/düuÛÑT´\ e+{Ï sêÁwüº+˝Àì Ç‘·s¡ ø°\ø£ ìj·÷eTø±\˝À
ø=+‘· ÁbÕ+rj·T düeT‘Í˝≤´ìï bÕ{Ï+∫q≥¢sTT‘˚ n~ ñ|üjÓ÷>∑ø£s¡+>± ñ+≥T+<äì ø£$T{° n_ÛÁbÕj·T|ü&ç+~. n<˚
$<Û+ä >± &Ós¬’ ø£sº T¡ ø±sê´\j·÷\‘√ düV‰ü dü∫yê\j·T+˝Àì ñqï‘· |ü<äe⁄\˝À eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\ yê]øÏ ìcÕŒøÏøå £ ÁbÕ‹ì<Û´ä +
ñ+&˚˝≤ #·÷&É{≤ìøÏ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ ø£èwæì, ø=qkÕ–+#·&É+ m+‘√ eTTK´+. ìC≤ìøÏ Ç≥Te+{Ï Á|üj·T‘êï\qT sêÁwüº
dæ$˝Ÿ/ b˛©düT düØ«düT n~Ûø±s¡T\ kÕúsTTqT+&ç ÁbÕs¡+_Û+#ê*‡ e⁄+~. ø√s¡Tº˝À Hê´j·÷~Ûø±s¡T\T/ kÕº+&ç+>¥ øöì‡˝Ÿ
ø√dü+ á $wüjT· +fiÀ ÇØƒe\ Á|üÁøÏjT· ‘Ó\+>±D Hê´j·Tyê<äT\˝À dü+‘·è|æÔ ø£*–+#·<ìä ø£$T{° >∑eTì+∫+~. ÁbÕ+rj·T
$eø£å\T ‘·s¡#·T>± ‘·˝…‘·TÔ‘·Tqï ÁbÕ+‘·+˝À n{Ïº $<Ûëq+ ˝≤+#Û·q ÁbÕj·T+>± e÷Á‘·y˚T ø±≈£î+&Ü, Á|üuÛÑT‘·« Hê$T˙\T
ìj·T$T‘·T\j˚T´ nìï ø±s¡´ìsê«Vü≤ø£, Ç‘·s¡ es¡Ôø£, eè‹Ô dü+ã+<Ûä dü+düú\˝À kÕeTs¡dü´ |ü]dæú‘·T\qT Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+˝À
<√Vü≤<äø±]>± ñ+≥T+~. dü+øÏå|üÔ+>± #ÓbÕŒ\,fÒ, kÕ<ÛäýÓTÆq+‘· es¡≈£î düeT‘·T\´ |ü<ä∆‹˝À ÁbÕ+B∏j·T ÁbÕ‹ì<Ûë´ìï
ø£*Œ+#ê*‡q nedüsêìï eTØ eTTK´+>± Á|üdüTÔ‘· uÛ≤y√<˚«>∑ dü+<äsê“¤ \T, |ü]dæú‘·T\˝À ù|s√ÿqe\dæq nedüs¡+ ˝Ò<äT.
5.32.03 n+<äTe\¢ Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>±\˝À ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~q e´≈£îÔ\ s¡ø£åD ø√dü+ @<˚ì n<äq|ü⁄
|ü]bÕ\Hê‘·àø£ eédüqú T ø£*– e⁄+&É&+É yêdüeÔ +>± nedüs+¡ ˝Ò<ìä y˚TeTT dü÷∫düTHÔ êïeTT. nsTTq|üŒ{Ïø,° Á|üdTü ‘Ô e· TTqï
s¡ø£åD #·s¡´\qT qMø£]+∫q |ü<ä∆‘·T˝˝À neT\T #˚j·÷*.194 >∑‘· ◊<äT dü +e‘·‡sê\T>± ñbòÕ~Û n+XÊ\≈£î dü+ã+~Û+∫
‘·eT düeTdü´\ô|’ Á|üuÛÑT‘·«+ düŒ+~+∫ rdüT≈£îqï #·s¡´\ |ü≥¢ ‘Ó\+>±D ñ<√´>∑T\ qT+∫ kÕqT≈£L\ yÓ’K]ì ø£$T{°
»R½LRiVªy»R½ úÕÁÉÓÁxtsv ªyLRiV C úFyLi»yÌÁ @Õ³Áª«sXµôð¶j NTP xmsÌÁVLRiNSÌÁ ¿RÁLRiùÌÁV ¼d½xqsVNRPV©yõLRiV. rygRiV¬dsÉÓÁ
LRiLigRiLiÍÜ[ −sxqsòQX»R½LigS |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁV |msÉíØLRiV. @xqs£mns ÇØ{¤¦¦¦ ¬sÇØLi ÌÁ FyÌÁ©«sÍÜ[ D©«sõ ¾»½ÌÁLigSßØ
ÑÁÍýØÌÁ NRPLiÛÉÁ[ |qsLiúÈÁÍÞ xqsLSäLì úFyLi»R½LiÍÜ[ gRißá¬ds¸R¶VLigS C LRiLigRiLiÍÜ[ |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁV |msÉíØLRiV.
6.2.02 ¾»½ÌÁLigSßØ úFyLi»R½LiÍÜ[ rygRiV¬dsÉÓÁ úFyÛÇÁNíPR VÌÁ©«sV Â¿Á[xmsÈíÁNRPF¡LiVV©«sxmsöÉÓÁNUP

\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶©«sV aRPNTPò ª«sLi»R½\®ªsV©«s ©«sgRiLRiLigS LRiWF~Liµj¶Li¿yLRiV. Ë³ØLRi»R½ ®µ¶[aPR LiÍÜ[ −sÖdÁ©«sLi @¹¸¶[VùLi»R½
ª«sLRiNRPV NRPW²y \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ }qísÉÞ LSÇÁµ³y¬sgS @»R½ùLi»R½ −sÍØxqsª«sLi»R½\®ªsV©«s ª«sVVzqýsLi }qísÉÞgS
\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ©«sgRiLRiLi −sLSÑÁÖýÁLiµj¶. C »R½LRiVßáLiÍÜ[®©s[ ®µ¶[aPR LiÍÜ[¬s −s−sµ³R¶ úFyLi»yÌÁ úxmsÇÁÌÁ µR¶XztísQ¬s
\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ©«sgRiLRiLi ANRPL<ij LiÀÁLiµj¶. ª«sVVÅÁùLigS CaS©«sù LSuíyûÌÁNRPV Â¿ÁLiµj¶©«s ªyLRiV, DxmsÅÁLi²R¶Li
®ªsÌÁVxmsÖÁ úFyLi»yÌÁNRPV Â¿ÁLiµj¶©«s ªyLRiV BNRPä²R¶NRPV »R½LRiÖÁ ª«sÀÁè \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ xqsLixqsäQX»R½VÌÁ ®ªs[VÎÏÁ−sLixmso
@®©s[ ÆØù¼½ ¾»½¿yèLRiV.
6.2.03 \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ Fs}qísÉÞ xqsVª«sWLRiV 214,190 NTPÍÜ[−dsVÈÁLýiR ®ªs[VLRi −sxqsòLij LiÀÁ µyµyxmso
¸R¶VV\®©sÛÉÁ²`¶ NTPLigì²R¶ª±sV »][ »R½ÌÁ»R½WgRigRiÖÁgjiLiµj¶. C Fs}qísÉÞNRPV r~Li»R½ \|qs©«sùLi, −sª«sW©yÌÁV,xqsª«sW¿yLRi
ª«sùª«sxqós (ÛÉÁÖÁNRPª«sVWù¬sZNP[xtsQ©±s zqsxqsí Li), \lLiÛÍÁ[* ®©sÉÞª«sLìä, »R½FyÌÁ ª«sùª«sxqsó , r~Li»R½ NRPlLi¬ds= ª«sLiÉÓÁ ªyÉÓÁ»][
FyÈÁV lLi[²¶T ¹¸¶W úËØ²`¶NSzqísLigì xqsLki*xqsVÌÁV NRPW²y D©yõLiVV. 1941 ÇÁ©yË³Ø ÛÍÁNRPäÌÁ úxmsNSLRiLi
\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ÇÁ©yË³Ø 16.34 −sVÖÁ¸R¶V©ýs« ÍÜ[, 85 aS»R½Li ª«sVLiµj¶ z¤¦¦¦LiµR¶Vª«soÌÁV, 12 aS»R½Li ª«sVLiµj¶
ª«sVVzqýsLiÌÁV, (BxmsöÉÓÁNUP ¾»½ÌÁLigSßØ úFyLi»R½LiÍÜ[ µyµyxmso B®µ¶[ aS»R½Li»][ ) D©«sõÈýÁVgS @Li¿RÁ©y ®ªs[aSLRiV.
BNRPä²T¶ úxmsÇÁÌÁV ¾»½ÌÁVgRiV (48.2 aS»R½Li) ª«sVLShji (26.4 aS»R½Li),NRP©«sõ²R¶ (12.3 aS»R½Li) DLôiR W (10.3
aS»R½Li) Ë³ØxtsQÌÁ©«sV ª«sWÉýØ®²¶[ªyLRiV D©yõLRiV.
6.2.04 1956 »R½LRiVªy»R½ LSxtsí Qû LSÇÁµ³y¬sgS \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ©«sgRiLRiLi ª«sVLjiLi»R½ xmsoL][Õ³Áª«sXµôð¶j

ryµ³¶j LiÀÁ Õ³Á©«sõ xqsLixqsäQX»R½VÌÁ ®ªs[VÎÏÁ−sLixmsogS LRiWxmsoµj¶µôR¶VNRPVLiµj¶. @®©s[NPR ÇØ¼d½¸R¶V róyLiVV xqsLixqsó ÌÁV
LSxtsí QûLiÍÜ[¬s B»R½LRi úFyLi»yÌÁ ©«sVLiÀÁ, B»R½LRi LSuíyûÌÁ ©«sVLiÀÁ NRPW²y \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ xmsLjixqsLSÍýÜ[
®©sÌÁN]ÌÁö²R¶Li NRP¬szmsxqsVòLiµj¶. \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ©«sgRiLRiLi @Õ³Áª«sXµôð¶j ¾»½ÌÁLigSßØ úFyLi»R½LiÍÜ[¬s B»R½LRi ÑÁÍýØÌÁV,
N][ryò ALiúµ³¶R , LS¸R¶VÌÁ{qsª«sV úFyLi»R½ ÑÁÍýØÌÁ NRPLiÛÉÁ[ Õ³Á©«sõLigS DLiÈÁVLiµj¶. BÈÁVª«sLiÉÓÁ Õ³Á©«sõ xmsLjizqsó »R½VÌÁV
@Õ³Áª«sXµôð¶j Â¿ÁLiµj¶©«s B»R½LRi |msµôR¶©«sgRiLSÍýÜ[ NRPW²y DLiÈÁVLiµR¶®©s[µ¶j ¬sLji*ªyµR¶LiaRPLi.
LSÇÁNUP¸R¶V −sNSxqsLi
6.3 úFyLi¼d½¸R¶V LSÇÁNUP¸R¶WÌÁV
6.3.01 úÕÁÉÓÁxtsv ªyLji ©«sVLiÀÁ ry*»R½Li»R½ûQùLi F~Liµj¶©«s »R½LRiVªy»R½ NSLiúlgi£qs , NRPª«sVWù¬sxqísV

FyLíik ÌÁV ¾»½ÌÁLigSßØ úFyLi»R½LiÍÜ[ lLiLi²R¶V úxmsµ³y©«s LSÇÁNUP¸R¶V xmsOSQÌÁVgS D©yõLiVV.\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ }qísÉÞ
úFyLi»R½LiÍÜ[ LSÇÁNUP¸R¶V úFyÊÁÌÁùLi N][xqsLi C lLiLi²R¶V FyLíik ÌÁV INRPµy¬s»][ INRPÉÓÁ F¡ÉÔÁxms²ïyLiVV. 1928 ÍÜ[
N]Li»R½ ª«sVLiµj¶ ª«sV»R½ªyµR¶VÌÁV \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ }qísÉÞ©«sV aSaRP*»R½LigS ª«sVVzqsý LiÌÁ Aµ³j¶xms»R½ù úFyLi»R½LigS
DLi®²¶[ÍØ ¿RÁW²yÌÁ©«sõ ÌÁORPQQùLi»][ AÖÁLi²T¶¸R¶W ª«sVÑýÁ£qs B¾»^½Qxò¤¦¦¦µ`¶ DÍÞ ª«sVVxqsý −dsV©±s (FsHFsLiHFsLi)
FyLíik ¬s ®©sÌÁN]ÍØöLRiV. @LiVV¾»½[ Ë³ØLRi»R½ ª«sù¼½lLi[NPR ª«sVVúµR¶ xms²R¶ÈÁLi, xqsª«sVLôiðR ©y¸R¶VNRP»R½* ÛÍÁ[−sV @®©s[−s C
196
FyLíik NTP @ª«sL][µ³yÌÁVgS ª«sWLSLiVV.1957 ÍÜ[ ÇÁLjigji©«s Fs¬sõNRPÍýÜ[ 42 róy©yÌÁNRPV gS©«sV 35 róy©yÌÁ©«sV 52
aS»R½Li ª¯[ÈÁý »][ NSLiúlgi£qs FyLíik \ZNPª«sxqsLi Â¿Á[xqsVNRPVLiµj¶. ª«sVL][\®ªsxmso ALiúµ³¶R úxms®µ¶[aP` @ª«s»R½LRißá @©«sLi»R½LRiLi
ªyª«sVxmsORPQ FyLíik »R½©«s úFyÊÁÍØù¬sõ úNRPª«sVLigS N][ÍÜ[öLiVVLiµj¶. ªyª«sVxmsORPQ úFyÊÁÌÁùLi FsNRPVäª«sgS D©«sõ
¾»½ÌÁLigSßØ úFyLi»yÍýÜ[ NRPW²y NSLiúlgi£qs xmsÉÓÁxtísQ\®ªsV µyµyxmso 3 µR¶aSËôØÌÁ FyÈÁV ALiúµ³¶R úxms®µ¶[aP`
LSÇÁNUP¸R¶WÍýÜ[ Aµ³j¶xms»yù¬sõ úxmsµR¶Lji+LiÀÁLiµj¶. 70 µR¶aRPNRPLi ª«sVµ³R¶ùÍÜ[ B»R½LRi úFyLi»yÍýÜ[ @µ³j¶NSLRiLiÍÜ[
N][ÍÜ[öLiVV©«sxmsöÉÓÁNUP LSxtsí QûLiÍÜ[ ª«sWú»R½Li NSLiúlgi£qs Aµ³¶j xms»R½ù®ªs[V N]©«srygjiLiµj¶. @LiVV¾»½[ NSLiúlgi£qs
FyLíik ÍÜ[¬s @Li»R½LæiR »R½ −sÛË³Á[µyÌÁV, úgRiWxmsoÌÁ NSLRißáLigS »R½LRi¿RÁV ©y¸R¶VNRP»R½* ª«sWLjiö²T¶ @¬sªyLRiùQ\®ªsVLiµj¶.
BÍØLiÉÓÁ ªyÉÓÁÍÜ[ ª«sVVÅÁùLigS Â¿ÁxmsöVN][ªyÖÁ=©«s ªyÉÓÁÍÜ[ ª«sVVÅÁùQ\®ªsV©«s−s 1969 ÍÜ[ ¾»½ÌÁLigSßØ úxms¾»½[ùNRP
¬s©yµR¶Li»][ ª«sÀÁè©«s DµR¶ùª«sVLi gRiVLjiLiÀÁ. NSLiúlgi£qs FyLíkiÍÜ[¬s NRPVª«sVVøÍØÈÁÌÁV ®ªsVVµR¶\ÛÍÁ©«s−s, 1982 ÍÜ[
¾»½ÌÁVgRiV®µ¶[aPR Li FyLíik A−sLS÷éªy¬sNTP xmso©yµj¶ ®ªs[aSLiVV. ¾»½ÌÁVgRiVªyLji A»R½øg_LRiª«sLi, gRiVLjiLò ixmso ¬s©yµyÌÁ»][
¾»½ÌÁVgRiV®µ¶[aPR Li FyLíik ¬s @xmsöÉÓÁ úxmsÆØù»R½ zqs¬ds {¤¦¦¦L][ $ Fs©±s.ÉÓÁ.LSª«sWLSª«so róyzmsLi¿yLRiV. ®©sÌÁN]öÖÁö©«s
»]−sVøµj¶ ®©sÌÁÌÁ NSÌÁLiÍÜ[®©s[ 1983 ÍÜ[ ÇÁLjigji©«s Fs¬sõNRPÍýÜ[ lgiÖÁÀÁ ¾»½ÌÁVgRiV®µ¶[aPR Li FyLíik @µ³j¶NSLRiLiÍÜ[NPT
ª«sÀÁèLiµj¶. C xqsLixmsn VÈÁ©«sÌÁ»][ LSxtísQûLiÍÜ[ ÇØ¼d½¸R¶V FyLíik NSLiúlgi£qs, úFyLi¼d½¸R¶V FyLíik ¾»½ÌÁVgRiV®µ¶[aPR Li
FyLíik ÌÁ ª«sVµ³R¶ù F¡ÉÔÁ úFyLRiLiË³ÁÏ #\®ªsVLiµj¶.
6.3.02 ¾»½ÌÁVgRiV®µ¶[aPR Li FyÌÁ©«s, »]ÌÁV»R½ Fs©±sÉÓÁALì, »R½LRiVªy»R½ ¿RÁLiúµR¶ËØÊÁV ©y¸R¶VV²R¶VÌÁ
xqsª«sV¸R¶VLiÍÜ[ lLiLi²R¶V NUPÌÁNRP\®ªsV©«s @LiaSÍýÜ[ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ LRiWxmsolLi[ÅÁÌÁV ª«sWlLi[LiµR¶VNRPV µ][x¤¦¦¦µR¶Li Â¿Á[aSLiVV.
»]ÌÁ»R½ Fs¬dísALì, ¾»½ÌÁVgRiV A»R½øg_LRiª«sLi, gRiVLjiLò ixmso ÌÁORPQ ùLi»][ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ©«sgRiLS¬sõ ¾»½ÌÁVgRiV ª«sWÉýØ®²¶[
ªyLji ryLixqsäQX¼½NRP ZNP[LiúµR¶LigS, xmsÌÁV xqsLixqsó ÌÁ©«sV ®©sÌÁN]ÌÁö©«s²R¶Li, ¾»½ÌÁVgRiV Ë³ØxtsQ., ryz¤¦¦¦»R½ù,
ryxqsäQX¼½NRP ÀÁ¥¦¦¦õÌÁ©«sV GLSöÈÁV Â¿Á[¸R¶V²R¶Li ª«sLiÉÓÁ ¿RÁLRiùÌÁV ¼d½xqsVNRPV©yõLRiV. B®µ¶[ xqsª«sV¸R¶VLiÍÜ[®©s[ −s−sµ³R¶
LRiLigSÍýÜ[ }msL]Liµj¶©«s, −sÇÁ¸R¶Vª«sLi»R½\®ªsV©«s @®©s[NPR ª«sVLiµj¶ FyLjiúaS−sVNRP ®ªs[»½R òÌÁV B»R½LRi úFyLi»yÌÁ ©«sVLiÀÁ
\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶NRPV »R½LRiÖÁ ª«s¿yèLRiV. Â¿Á\®©sQõ ©«sVLiÀÁ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶NRPV zqs¬ds xmsLjiúaRPª«sV »R½LRiÖÁLixmso úxmsúNTP¸R¶V©«sV
NRPW²y Fs©±sÉÓÁALì xmspLjiò Â¿Á[¸¶R V²R¶Li»][ @®©s[NPR ª«sVLiµj¶ zqs¬ds ©«sÈÁVÌÁV, ÛÉÁNUPõztsQ¸¶R V©ýs« V, |msÈíÁVÊÁ²R¶VµyLRiVÌÁV
©«sgRiLS¬sNTP ª«s¿yèLRiV. lLiLi²][ µR¶aRPÍÜ[ $ ¿RÁLiúµR¶ËØÊÁV ©y¸R¶VV²R¶V gSLRiV, »R½©«s ª«sWª«sV róy©«sLiÍÜ[ 1995ÍÜ[
ª«sVVÅÁùª«sVLiú¼½ @LiVV©«s »R½LRiVªy \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶©«sV úxmsxmsLi¿RÁ róyLiVV ©«sgRiLRiLigS ¼d½Ljièµj¶µôyÌÁ¬s
xqsLiNRPÖÁöLi¿yLRiV. @LiµR¶VN][xqsLi ÛËÁLigRiVÎÏÁ¨LRiV ZNP[LiúµR¶LigS D©«sõ HÉÓÁ ª«sVLji¸R¶VV HÉÓÁBFs£qs xmsLjiúaRPª«sVNRPV
úxms»yùª«sWù¸R¶V ©«sgRiLRiLigS \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶©«sV LRiWF~Liµj¶Li¿yLRiV. @ÈÁV »R½LRiVªy»R½ 1999ÍÜ[ ÇÁLjigji©«s
Fs¬sõNRPÍýÜ©[ «sW ¿RÁLiúµR¶ËØÊÁV ©y¸R¶VV²R¶V −sÇÁ¸R¶VLi ryµ³j¶LiÀÁ, 2004ÍÜ[ NSLiúlgi£qs @µ³¶j NSLRiLiÍÜ[NPT ª«sÀÁè
\®ªsFs£qs LSÇÁZaP[ÅÁLRilLi²ï¶T ª«sVVÅÁùª«sVLiú¼½gS ËØµ³R¶ù»R½ÌÁV Â¿Á[xmsÛÉíÁL[ i»R½ª«sLRiNRPV, xqsVµk¶LçiR NSÌÁLi ª«sVVÅÁùª«sVLiú¼½gS
ª«sùª«sx¤¦¦¦LjiLiÀÁ©«s ª«sùQQNPT gò S ¿RÁLiúµR¶ËØÊÁV ©y¸R¶VV²R¶V gRiVLjiLò ixmso F~LiµyLRiV.
6.3.03 ¿RÁLiúµR¶ËØÊÁV ©y¸R¶VV²R¶V lLiLi²][ryLji ª«sVVÅÁùª«sVLiú¼½gS Fs¬sõQQ\ZNP©«s NSÌÁLiÍÜ[®©s[ úxms¾»½[ùNRP
¾»½ÌÁLigSßØ GLSöÈÁV ²T¶ª«sWLi²`¶»][ ¾»½ÌÁVgRiV®µ¶[aPR Li FyLíik ÍÜ[INRP ÊÁXLiµR¶Li GLRiö²T¶Liµj¶. lLiLi²][ryLji
ª«sVVÅÁùª«sVLiú¼½gS Fs¬sõQQ\ZNP©«s xqsª«sV¸R¶VLiÍÜ[®©s[ ZNP[LiúµR¶LiÍÜ[ NRPW²y GLRiö²T¶©«s Fs©±s²T¶Fs úxmsË³ÁÏ V»R½*Li 2000 ÍÜ[
úxms¾»½[ùNRP LSuíyûÌÁV D»yòLiR Li¿RÁÍÞ (úxmsxqsVò»R½ D»R½Lò SÅÁLi²`¶), ¿RÁ¼d½£òqs xmnsV²`¶ ÇØLçiR Li²`¶ ÌÁ©«sV GLSöÈÁV Â¿Á[zqsLiµj¶.
1969 ÍÜ[ NSLiúlgi£qs FyLíkiÍÜ[ D»R½ö©«sõQQ\®ªsV©«s xmsLjizqós»R½VÌÁ »R½LRi¥¦¦¦ÍÜ[®©s[, ¾»½ÌÁVgRiV®µ¶[aPR Li FyLíik ÍÜ[¬s
¾»½ÌÁLigSßØNRPV Â¿ÁLiµj¶©«s @xqsª«sVø¼½ ®©s[»R½ $ ZNP.¿RÁLiúµR¶ZaP[ÅÁLRiLSª«so,úxms¾»½[ùNRP ¾»½ÌÁLigSßØ LSxtsí Qû ryµ³¶R ©«s
ÌÁORPQ ùLigS, ¾»½ÌÁLigSßØ LSxtsí Qû xqs−sV¼½ }msLjiÈÁ úxms¾»½[ùNRPLigS INRP LSÇÁNUP¸R¶V ®ªs[µ¶j NRP©«sV 2001ÍÜ[
197
úFyLRiLiÕ³ÁLi¿RÁ²R¶Li, »R½µR¶VxmsLji xmsLjißØª«sWÌÁV NSÌÁúNRPª«sVLiÍÜ[ LSxtsí QûLiÍÜ[¬s úxmsxqsVò»½R xmsLjizqós»R½VÌÁNRPV
NSLRißáª«sV¸R¶WùLiVV.
6.4 |¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ LSÇÁNUP¸R¶WÌÁV FsHFsLiHFsLi Fyú»R½
6.4.01 ALiúµ³¶R úxms®µ¶[aP` LSxtsí Qû LSÇÁNUP¸R¶WÍýÜ[ @®©s[NPR xmsn VÉíØÌÁNRPV ®ªs[µ¶j \ZNP©«s \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ©«sgRiLS¬sNTP
úxms¾»½[ùNRPLigS »R½©«sµR¶LiÈÁW úxms¾»½[ùNRP\®ªsV©«s LSÇÁNUP¸R¶WÌÁV D©yõLiVV. FsHFsLiHFsLi »R½©«s LSÇÁNUP¸R¶V xmsLjiµ³j¶¬s
Ë³Ýg][×ÁxmsLRi\®ªsV©«s @LiaSÌÁ»][ ¬sLjiøLi¿RÁVNRPVLiµj¶. \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ©«sgRiLRiLi Ë³ØLRi»`½ÍÜ[ −sÖdÁ©«sLi »R½LRiVªy»R½
NSLRiùúNRPª«sWÌÁ©«sV »R½gæij Li¿RÁVNRPV©«sõxmsöÉÓÁNUP 1950 ÍÜ[ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶NRPV Â¿ÁLiµj¶©«s ª«sVVzqýsLi ÍØ¸R¶VLRiV @ÊôÁVÍÞ
ªyz¤¦¦¦µ`¶ J\®ªs{qs ®©s[»R½X»R½*LiÍÜ[ FyLíik ¬s xmso©«sLjiøLi¿yLRiV. LSÇØùLigRiÊÁµô¶R úxmsúNTP¸R¶VÍÜ[ FsHFsLiHFsLi©«sV INRP
LSÇÁNUP¸R¶V FyLíik gS LRiWF~Liµj¶LiÀÁ, ª«sVµ³¶R ù»R½LRigRi¼½ ª«sVVzqýsLiÌÁ xqsª«sVxqsùÌÁ xmsLjiuyäLS¬sNTP J\®ªszqs ¿]LRiª«s
¿RÁWFyLRiV. ª«sVVÅÁùLigS xqs*»R½Liú»R½ Ë³ØLRi»R½LiÍÜ[ −s−sµ³R¶ xqsLixqsäLRißáÌÁ ª«sÌýÁ ÇØgkiLýiR V, Dµ][ùgSÌÁ©«sV
N][ÍÜ[öLiVV©«s ªyLji −sxtsQ¸R¶VLiÍÜ[ úxms¾»½[ùNRP µR¶Xztsí Q ryLjiLi¿yLRiV. 1958 ÍÜ[ ÇÁLjigji©«s ª«sVV¬s=xmsÍÞ Fs¬sõNRPÍýÜ[
FsHFsLiHFsLi F¡ÉÔÁ Â¿Á[zqs 18 {qsÈýÁ©«sV, »R½µR¶VxmsLji @|qsLiÕdýÁ Fs¬sõNRPÍýÜ[ 3 {qsÈýÁ©«sV lgiÌÁV¿RÁVNRPVLiµj¶. ª«sVVzqsý Li
úxms¹¸¶WÇÁ©yÌÁ©«sV NSFy®²¶[ −sxtsQ¸R¶VLiÍÜ[ ÇØ¼d½¸R¶V róyLiVV LSÇÁNUP¸R¶WÍýÜ[ NRPW²y »R½©«s ª«sVVúµR¶©«sV xmsµj¶ÌÁLi
Â¿Á[xqsVNRPVLiµj¶.@ÈÁV »R½LRiVªy»R½ 1984 ÍÜ[ AFyLíki ÍÜ[NPR xqsË³ÏÁ róy©y¬sõ \ZNPª«sxqsLi Â¿Á[xqsVN][ª«s úxmsxqsVò»R½Li INRP
FyLýiR ®ªsVLiÈÁV xqsË³ÁÏ Vù²R¶V, 7 ª«sVLiµj¶ @|qsLiÕdÁý xqsË³ÏÁVùÌÁ»][ FsHFsLiHFsLi FyLíik \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ÍÜ[¬s ª«sVVzqýsLi
ª«sLæSÌÁNRPV úFy¼½¬sµ³¶R ùLi ª«sz¤¦¦¦xqsVò©s« õ ª«sVVÅÁùQ\®ªsV©«s FyLíik gS DLiµj¶.
6.4.02 NRP−sVÉÔÁNTP xqsª«sVLjiöLiÀÁ©«s ®ªsV®ªsVVLSLi²R¶LiÍÜ[©s« W, »R½µR¶VxmsLji NRP−sVÉÔÁ ¬sLRi*z¤¦¦¦LiÀÁ©«s xqsVµk¶LçiR
xqsª«sW®ªs[aPR LiÍÜ[©«sW , FsHFsLiHFsLi FyLíik @µ³¶R ùQOPR V²R¶V, NSLRiùª«sLæiR xqsË³ÁÏ VùÌÁV, LSxtsí Qû ALóij NRP xmsoL][Õ³Áª«sXµôð¶j ,
\®ªsV©yLíik ª«sVVzqsý LiÌÁ úZaP[¸¶R VxqsV= µR¶Xuíy xqs\®ªsVNRPù ALiúµ³¶R úxms®µ¶[aP` LSxtsí QûLigS®©s[ DLi²yÌÁ®©s[ µy¬s\|ms gRiÉíÓÁgS
ªyµR¶©«sÌÁ©«sV −s¬szmsLi¿yLRiV. ryµ³yLRißáLigS \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ©«sgRiLRiLiÍÜ[®©s[ gRiÉíÓÁgS úxmsË³Øª«sLi ¿RÁW}ms A FyLíik NTP
LSxtsí Qû ªyùxmsòLigS NSLSùÌÁ¸R¶WÌÁV D©yõLiVV. NRP−sVÉÔÁ ª«sVVLiµR¶V úxms¼½¬sµ³R¶VÌÁV »R½ª«sV ªyµR¶©«sÌÁ©«sV
−s¬szmsxqsWò, INRP®ªs[ÎÏÁ NRP−sVÉÔÁ LSxtsí Qû −sË³ÏÁÇÁ©«s »R½xmsö¬sxqsLji @¬s zqsFnyLRixqsV Â¿Á[zqs©«sÈýÁLiVV¾»½[, \®ªsV©yLíik ª«sLæSÌÁ
úxms¹¸¶WÇÁ©yÌÁ µR¶Xuíyù ¾»½ÌÁLigSßØ , LS¸R¶VÌÁ{qsª«sV úFyLi»yÌÁ©«sV NRPÖÁzms LS¸R¶VÌÁ ¾»½ÌÁLigSßØ }msLjiÈÁ
N]»R½ò LSuíyû¬sõ GLSöÈÁV Â¿Á[¸R¶WÌÁ¬s N][LSLRiV. INRP®ªs[ÎÁÏ \|ms lLiLi²R¶V ª«sWLæSQÍÜý [ GINRPäÉÓÁ NRPW²y
A¿RÁLRiryµ³R¶ùLi NS¬s xmsORPQLiÍÜ[ úxms¾»½[ùNRP ¾»½ÌÁLigSßØ (LS¸R¶VÌÁ{qsª«sV ÛÍÁ[NPR VLi²y) GLSöÈÁV @¬sªyLRiùLi
@ª«so»R½VLiµj¶. C xmsLjizqsó »R½VÍýÜ[ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ úFyLi»y¬sõ FsÍØLiÉÓÁúxms¾»½[ùNRP úxms»R½xms¼½ò ÛÍÁ[NPR VLi²y
¾»½ÌÁLigSßØÍÜ[®©s[ DLi¿yÖÁ.
6.04.03 LS¸R¶VÌÁ ¾»½ÌÁLigSßØ GLSöÈÁV úxms¼½FyµR¶©«sÌÁV, ªyµR¶©«sÌÁ®©s[−s LS¸R¶VÌÁ{qsª«sV ÇÁ©yË³Ø
ÛÍÁNRPäÌÁ Aµ³yLRiLigS Â¿Á[xqsVò©«sõÈýÁV @¬szmsr¡òLiµj¶. ¾»½ÌÁLigSßØ úFyLi»R½LiÍÜ[ D©«sõ 8 aS»R½Li ª«sVVzqsý Li ÇÁ©yË³Ø
»][F¡ÌÁV}qsò LS¸R¶VÌÁ{qsª«sV ÇÁ©yË³ØÍÜ[ 12 aS»R½Li ª«sVVzqsý LiÌÁV D©«sõ −sxtsQ¸¶R W¬sõ xmsLjigRißá©«sÍÜ[¬sNTP
¼d½xqsVNRPV¬s, \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ©«sgRiLRiLiÍÜ[®©s[ NSNRPVLi²y LS¸R¶VÌÁ ¾»½ÌÁLigSßØ }qísÉÞÍÜ[ »yª«sVV úxmsË³Øª«sLi
¿RÁWxmsgRiÌÁª«sV¬s FsLiHFsLi Ë³Ø−sxqsVòLi²R¶ª«s¿RÁVè. BÉÔÁª«sÌÁ ÇÁLjigji©«s úlgi[ÈÁLì \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ª«sVV¬s=xmsÍÞ
NSL]ölLi[xtsQ©s± Fs¬sõNRPÌÁ xmsn ÖÁ»yÌÁ©«sV ÛËÁ[Lik ÇÁÙ ®ªs[xqsVNRPV¬s, úxms¾»½[ùNRP ¾»½ÌÁLigSßØ GLRiö²T¶¾»½[ »yª«sVV ÊÁÌÁ{¤¦¦¦©«s
xms²R¶»yª«sV©«sõ Ë³ÏÁ¸R¶VLiNSª«s¿RÁVè. ÑÁ|¤¦¦¦¿`ÁFsLizqs xmsLjiµ³j¶¬s −sxqsòLij Li¿RÁ²R¶ª«sÌýÁ FsLiHFsLi JÈÁV ËØùLiNRPV 29
198
aS»R½Li ©«sVLiÀÁ 14 aS»y¬sNTP xms²T¶F¡LiVV, A®ªs[VLRiNRPV ¾»½ÌÁVgRiV®µ¶[aPR Li, NSLiúlgi£qs FyLíik JÈÁV aS»R½LiÍÜ[
|msLRiVgRiVµR¶ÌÁ DLiµj¶. JÈÁV aS»R½LiÍÜ[ »R½LRiVgRiVµR¶ÌÁ D©yõ xqsLiÆØù xmsLRiLigS FsNRPVäª«s {qsÈýÁV ryµ³j¶Li¿RÁ²R¶Li
µy*LS ÑÁ|¤¦¦¦¿`ÁFsLizqs FyÌÁNRPª«sLæiR LiÍÜ[ Ë³ØgRiry*−sVgS DLiµj¶.
Bµj¶ FsÍØ ryµ³¶R ùQ\®ªsVLiµR¶LiÛÉÁ[ Ë³Ýg][×ÁNRPLigS \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ÍÜ[¬s Fy»R½ ©«sgRiLRi úFyLi»R½LiÍÜ[®©s[
FsNRPVäª«s ª«sVµôðR¶»R½V DLi²R¶ÈÁLi. ¾»½ÌÁVgRiV®µ¶[aPR Li, NSLiúlgi£qs FyLíik ÌÁNRPV ª«sVµô¶ðR »R½V @¬sõ úFyLi»yÍýÜ©[ «sV
DLiµj¶.\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ÍÜ[ N]»R½gò S NRPÖÁzms©«s bPªyLRiV ¬s¹¸¶WÇÁNRPª«sLæSQÍÜý [ µR¶OTPQßá »R½WLRiVö úFyLi»yÌÁ¬s
−sV©«s¥¦¦¦LiVVLi¿RÁgS −sVgjiÌÁ©«s ªyLïiR VÍýÜ[ ¾»½ÌÁVgRiV®µ¶[aPR Li, NSLiúlgi£qs FyLíik ÌÁV FsNRPVäª«s ªyLïiR VÌÁ©«sV
lgiÌÁV¿RÁVNRPV©yõLiVV, µR¶OTPQßá»R½WLRiVö úFyLi»R½LiÍÜ[¬s ªyLïiR VÍýÜ[ ¾»½ÌÁVgRiV®µ¶[aS¬sNTP úFyÊÁÌÁùLi FsNRPVäª«sgS
D©«sõÈýÁV NRP¬szmsr¡òLiµj¶.
\|¤¦¦¦µR
|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶
6.5 \|¤¦¦¦µR
|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ FyÌÁ©«s
6.5.01 ALiúµ³¶R úxms®µ¶[aP` ÍÜ[¬s B»R½LRi xmsÈíÁßá úFyLi»yÌÁ»][ ¿RÁW}qsò \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ xmsLjiµ³¶j ¿yÍØ
−sxqsòQX»R½LigS , F¡ÌÁèµR¶gæiR µj¶gS ÛÍÁ[µ¶R V. \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶©«sV LSxtsí QûLiÍÜ[®©s[ @¼½ ª«sVVÅÁùQ\®ªsV©«s úxmsµ³y©«s ©«sgRiLRiLigS,
xmsÈíÁßá úFyLi»yÌÁ @Õ³Áª«sXµôðj¶ xmsLjia][µ³¶R NRPVÌÁV xmsLjigRißÓáryòLiR V.
\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ÇÁ©«sË³Ø ¿RÁW}qsò LSxtísQûLiÍÜ[¬s lLiLi²][ |msµô¶R ©«sgRiLRi\®ªsV©«s −saSÅÁxmsÈíÁßáLi NRPLiÛÉÁ[
©yÌÁVgRiV lLiÈýÁV FsNRPVäª«sgS©«sV, »R½LRiVªy¼½ 9 |msµôR¶ ©«sgRiLSÌÁ ÇÁ©yË³Ø ®ªsVV»yò¬sNRPLiÛÉÁ[ FsNRPVäª«sgS DLiµj¶.
1921 ÍÜ[ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ª«sVV¬s=FyÖÁÉÔÁ xmsLjiµ³j¶ 55 NTPÍÜ[−dsVÈÁLýiR ©«sVLiÀÁ 84 NTPÍÜ[−sd VÈÁLýRiNRPV |msLæS, 1933 ÍÜ[
¿yµR¶Lìxmsn WÉÞ ª«sVV¬s=FyÖÁÉÔÁ¬s −sÖdÁ©«sLi Â¿Á[xqsVNRPV¬s NSL]ölLi[xtsQ©s± gS LRiWxmsoµj¶µô¶R VNRPV¬s, \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶
ª«sVV¬s=xmsÍÞ ¿RÁÉíØ¬sõ LRiWF~Liµj¶Li¿yLRiV. µk¶¬s @©«sVxqsLjiLiÀÁ 1934 ÍÜ[ ®ªsVVµR¶ÉÓÁ ryLji Fs¬sõNRPÌÁV ÇÁLjigji©«s
@©«sLi»R½LRiLi ríyLi²T¶Ligì NRP−sVÉÔÁ¬s ¬s¸R¶V−sVLi¿yLRiV. B−s NSNRPVLi²y ©«sgRiLRiLiÍÜ[ BxmsöV²R¶V 1937 ÍÜ[
GLRiö²T¶©«s ÇÁÚÕdýÁz¤¦¦¦ÍÞ= ª«sVV¬s=FyÖÁÉÔÁ , 1945 ÍÜ[ GLRiö²T¶©«s zqsNTPLiúµR¶ËØµ`¶ ª«sVV¬s=FyÖÁÉÔÁÌÁV NRPW²y
D©yõLiVV. Bª«s¬dsõ −sÖdÁ©«s\®ªsV INRP NSL]ölLi[xtsQ©s± gS LRiWF~Liµj¶, ALiúµ³¶R úxms®µ¶[aP` LSÇÁµ³y¬sgS ª«sWLji©«s
N]Li»R½NSÍØ¬sNTP 1960 ÍÜ[ ª«sVV¬s=xms ÍÞNSL]ölLi[xtsQ©±s A£mns \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ gS ª«sWLjiLiµj¶.
6.5.02 úxmsxqsVò»½R Li, Ë³ØLRi»R½ ®µ¶[aPR LiÍÜ[¬s ¿yÍØ xmsÈíÁßØÍýÜ[ D©«sõQÛÉýÁ[ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ÍÜ[ Fsª«sLRiV
úxmsÊÁÌÁLigS D©yõLRiV @¬s Â¿Áxmsö²R¶Li NRPxtsí QLi. @LiVV¾»½[ BLiµR¶VN][xqsLi Fsª«s\lLi©y xqslLi[ C µj¶aRPÍÜ[
úxms¸R¶V¼½õQ}qsò, \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ xmsLjiµ³¶j G−sVÈÁ®©s[ úxmsaRPõ D»R½ö©«sõª«sVª«so»R½VLiµj¶. úxmsxqsVò»½R Li lLiLi²R¶V
−sxtsQ¸¶R WÌÁ©«sV Â¿Áxmsöª«s¿RÁVè
1) 2007 ÍÜ[ GLRiö²T¶©«s úlgi[ÈÁLì \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ª«sVV¬s=xmsÍÞ NSL]ölLi[xtsQ©s± . ÑÁ|¤¦¦¦¿`ÁFsLizqs
®ªsVV»R½Lò i 626 ¿RÁµR¶LRixmso NTPÍÜ[−sd VÈÁLýiR xmsLjiµ³¶j »][, gRi»R½LiÍÜ[¬s ª«sVV¬s=xmsÍÞ NSL]ölLi[xtsQ©s± (FsLizqs|¤¦¦¦¿`Á), ª«sVL][
12 ª«sVV¬s=FyÖÁÉÔÁÌÁ»][ GLRiö²T¶Liµj¶. F¢LRi xqsLki*xqsVÌÁV, @ª«sxqs\lLiª«sV©«s ª«s°ÖÁNRP xqsµR¶VFy¸R¶VÌÁ NRPÌÁö©«s
@®©s[−s ÑÁ|¤¦¦¦¿`ÁFsLizqs µy*LS ÌÁÕ³ÁryòLiVV.
199
2) xqsVª«sWLRiV 7073 ¿RÁµR¶LRixmso NTPÍÜ[−dsVÈÁLýiR −sxqsòLij LiÀÁ D©«sõ |¤¦¦¦¿`ÁFsLi²T¶Fs . gRi»R½LiÍÜ[ D©«sõ x¤¦¦¦§²y
(\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ @LRi÷©±s ®²¶ª«sÌÁ£ms®ªsVLiÉÞ @ýLjiÉÔÁ)©«sV. B»R½LRi ryµ³j¶NSLRi»R½ xqsLixqsó ÌÁ©«sV −dsÖÁ©«sLi Â¿Á[zqs
|¤¦¦¦¿`ÁFsLi²T¶Fs©«sV ®©sÌÁN]ÍØöLRiV.
6.5.03 7073 ¿RÁµR¶LRixmso NTPÍÜ[−sd VÈÁLýiR xmsLjiµ³¶j »][ xqsVª«sWLRiV 7 −sVÖÁ¸R¶V©ýs« ÇÁ©yË³Ø D©«sõ
|¤¦¦¦¿`ÁFsLi²T¶FsÍÜ[, ÑÁ|¤¦¦¦¿`ÁFsLizqs (5.4 −sVÖÁ¸R¶V©ýs« ÇÁ©yË³Ø), xqsLigSlLi²ï¶T , ª«sVV¬s=FyÖÁÉÔÁ, Ë³ÏÁVª«s©«sgRiLji
ª«sVV¬s=FyÖÁÉÔÁ ÌÁ»][ FyÈÁV LRiLigSlLi²ï¶T , ®ªsVµR¶N`P, ª«sVx¤¦¦¦ÊÁWËÞ©«sgRiLì, ©«sÌæÁg]Li²R¶ ÑÁÍýØÍýÜ¬[ s 52 ª«sVLi²R¶ÍØÍýÜ[
D©«sõ 849 ©«sgRiLkiNRPLRißá Â¿ÁLiµR¶V»R½V©«sõ úgSª«sWÌÁV, (ÇÁ©yË³Ø 1.9−sVÖÁ¸R¶V©ý«sV) D©yõLiVV. \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶
LkiÑÁ¸R¶V©±sÍÜ[ 34 aSxqs©«sxqsË³Ø ¬s¹¸¶WÇÁNRPª«sLæSÌÁV DLi²R¶gS −dsÉÓÁÍÜ[ 26 ¬s¹¸¶WÇÁNRPª«sLæSÌÁV xmspLjigò S
\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ xmsLjiµ³¶j ÍÜ[ D©yõLiVV. \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ LkiÑÁ¸R¶V©±sÍÜ[ 9 ÍÜ[NPR xqsË³Ø ¬s¹¸¶WÇÁNRPª«sLæSÌÁV
DLi²R¶gS,lLiLi²R¶V ¬s¹¸¶WÇÁNRPª«sLæSÌÁV xmspLjigò S©«sV, −sVgjiÖÁ©«s 7 ¬s¹¸¶WÇÁNRPª«sLæSÌÁV FyOTPQNPR LigS©«sV D©yõLiVV .
LSxtsí QûLiÍÜ[ D©«sõ ®ªsVV»R½Lò i JÈÁLýiR ÍÜ[ 11 aS»R½Li ª«sVLiµj¶ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ LkiÑÁ¸R¶V©±s xmsLjiµ³j¶ÍÜ[ D©yõLRiV.
6.5.04 C lLiLi®²¶[ NSNRPVLi²y, ¬sLôiðj Qxtsí Q @ª«sxqsLSÌÁV, }qsª«sÌÁ©«s ¬s−sV»R½Lò i LSxtsí Qû úxmsË³ÏÁV»R½*
¬s¸R¶VLiú»R½ßáÍÜ[ xqs*¸R¶VLi úxms¼½xms¼½ò xqsLixqsó ÌÁV NRPW²y xms¬sÂ¿Á[xqsVò©yõLiVV. Fy»R½ xmsÈíÁßáLi @Õ³Áª«sXµôðj¶ÍÜ[
Ë³ØgRiry*−sV @¹¸¶[VùLiµR¶VNRPV úxms¾»½[ùNRPLigS NRPVÖdÁNRPV»`½ËÞuy @LRi÷©±s®²¶ª«sÌÁ£ms®ªsVLiÉÞ @ýLjiÉÔÁ¬s
(NRPVùNRPVùFs£qs¸R¶VV²T¶Fs) ¬s NRPW²y ®©sÌÁN]ÍØöLRiV. B−s NSNRPVLi²y µk¶¬s xmsLjiµ³¶j ÍÜ[ LRiLigSlLi²ï¶T , ®ªsVµR¶N`P ÑÁÍýØÌÁ
FyÌÁ©y ¸R¶VLiú»yLigSÌÁV NRPW²y D©yõLiVV.
N]¬sõ xqsLixqsó ÌÁ ÇØÕÁ»y, ªyÉÓÁ ¿RÁÈíÁÊÁµô¶R »R½, xmsLjiµ³¶j , −sµ³R¶VÌÁV ®ªsVVµR¶\ÛÍÁ©«s −sª«sLSÌÁ©«sV xmsÉíÓÁNRP 6.1 ÍÜ[
F~LiµR¶VxmsLRi¿RÁ²R¶Li ÇÁLjigjiLiµj¶. ÑÁ|¤¦¦¦¿`ÁFsLizqsÍÜ[ −sÖdÁ©«sLi NSNRPª«sVV©«sVxmso FsLizqs|¤¦¦¦¿`Á ª«sVV¬s=xmsÍÞ xmsLjiµ³j¶
ZNP[ªs« ÌÁLi 177 ¿RÁµR¶LRixmso NTPÍÜ[−sd VÈÁLýiR V ª«sWú»R½®ªs[V. −sVgjiÖÁ©«s úFyLi»yÍýÜ[ úxms¾»½[ùNRP ryµ³j¶NSLRi xqsLixqsó ÌÁ
xmsLRiù®ªs[OPR QßáÍÜ[ DLi®²¶[−s. C xqsLixqsó ÌÁ©«sV 1975 ALiúµ³¶R úxms®µ¶[aP` xmsÈíÁßá úFyLi»yÌÁ (@Õ³Áª«sXµôð¶j ) ¿RÁÈíÁLi µy*LS
®©sÌÁN]ÍØöLRiV. @−s \|qsÊÁLSËØµ`¶ @LRi÷©±s ®²¶ª«sÌÁ£ms®ªsVLiÉÞ @µ³yLjiÉÔÁ (zqs²T¶Fs), ÊÁVµô¶ðR xmspLñij ª«sV úFyÛÇÁNíPR V
@µ³yLjiÉÔÁ (ÕÁzmszmsFs), \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ FsLiVVLìF¡LíiR V @ýLjiÉÔÁ (|¤¦¦¦¿`ÁFs²T¶Fs), ª«sVLji¸R¶VV ÅÁVÖdÁ ÅÁV»R½VËÞuy{¤¦¦¦
@LRi÷©±s ®²¶ª«sÌÁ£ms®ªsVLiÉÞ @ýLjiÉÔÁ (NRPVùNRPVùFs£qs¸R¶VV²T¶Fs) −dsÉÓÁÍÜ[ ª«sVW²R¶V xqsLixqsó ÌÁV |¤¦¦¦¿`Á²T¶Fs, ÕÁzmszmsFs,
ª«sVLji¸R¶VV |¤¦¦¦¿`ÁFs²T¶Fs ©«sV 2008 ÍÜ[ aSxqs©«sxqsxmsLRiLigS A®ªsWµR¶LiÀÁLi©«s úxms¾»½[ùNRP ¿RÁÈíÁLi µy*LS úxmsË³ÁÏ V»R½*
D»R½Lò iR V*ÌÁV ®©s.570 FsLiFs ¾»½[µ¶k 25.08.2008 µy*LS GLRiöLRiÀÁ©«s |¤¦¦¦¿`ÁFsLi²T¶FsÍÜ[ −sÖdÁ©«sLi Â¿Á[aSLRiV.
6.5.05 ÑÁ|¤¦¦¦¿`ÁFsLizqs −sµ³R¶VÍýÜ,[ NRP¬dsxqs F¢LRi xqsµR¶VFy¸R¶WÌÁ NRPÌÁö©«s (ryÖÁ²`¶ ®ªs[}qís

®ªs[V®©s[ÇÞ®ªsVLiÉÞ, LRix¤¦¦¦µyLRiVÌÁV, −dsµ³j¶µk¶FyÌÁV ®ªsVVµR¶\ÛÍÁ©«s) xmsoLRiFyÌÁNRP −sµ³R¶VÌÁ»][FyÈÁV, Ë³ÁÏ ª«s©yÌÁ Fýy©±sÌÁ
A®ªsWµR¶Li, zmsn LSùµR¶VÌÁ {qs*NRPLRißá, »R½µR¶VxmsLji ¿RÁLRiùÌÁV ª«sLiÉÓÁ−s. ª«sVVLi\ÛËÁ ª«sLiÉÓÁ ©«sgRiLSÍýÜ[ ª«sWµj¶LjigS
»ygRiV¬dsÉÓÁ xqsLRixmnsLS, úxmsÇØ LRiªyßØ ª«sLiÉÓÁ xmsoLRiFyÌÁNRP ËØµ³R¶ù»R½ÌÁ ¬sLRi*x¤¦¦¦ßá @®©s[−s \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ róy¬sNRP
xqsLixqsó ÌÁ xmsLjiµ³¶j ÍÜ[NPT LSª«so. ª«sVLiÀÁ¬dsÉÓÁ xqsLRixmsn LS, ª«sVLji¸R¶VV ª«sVVLRiVgRiV¬dsÉÓÁ FyLRiVµR¶ÌÁ @®©s[−s úxms¾»½[ùNRP
xqs*¸R¶VLi úxms¼½xms¼½ò D©«sõ |¤¦¦¦FsLi²R¶ÊýÁVùFs£qsFs£qsÕÁ xmsLjiµ³¶j ÍÜ[NPT , úxmsÇØ LRiªyßØ @LiaRPLi FszmsFs£qsALíik {qs,
FsLiFsLiÉÓÁFs£qs ÌÁ»][ FyÈÁV , »R½*LRiÍÜ[ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ®ªsVúÉÜ[ C ÇØÕÁ»yÍÜ[NPT Â¿Á[LiR ©«sVLiµj¶. ÑÁ|¤¦¦¦¿`ÁFsLizqs
150 ª«sVV¬s=xmsÍÞ ªyLïiR VÌÁVgS©«sV −sË³ÏÁÑÁLiÀÁ, úxms¼½ ªyLïiR V ©«sVLiÀÁ NRPW²y LSÇÁNUP¸R¶V FyLíik ÌÁ xmsOSQ©s«
Fs¬sõNRPÍýÜ[ F¡ÉÔÁ Â¿Á[zqs úxmsÇÁÌÁ ©«sVLiÀÁ ®©s[LiR VgS Fs©«sVõN][ÊÁ²T¶©«s NSL]ölLi[ÈÁLì úFy¼½¬sµ³R¶ùLi ª«sz¤¦¦¦ryòLiR V.
200
201
202
6.05.06 ª«sVL][ \®ªsxmso |¤¦¦¦¿`ÁFsLi²T¶Fs ª«sVV¬s=xmsÍÞ NSL]ölLi[xtsQ©±sÌÁV, ª«sVV¬s=FyÖÁÉÔÁÌÁ , B»R½LRi
xqs*¸R¶VLi úxms¼½xms¼½ò D©«sõ xqsLixqsó ÌÁ NSLRiùúNRPª«sWÌÁ©«sV xqsª«sV©«s*¸R¶V xmsLRiVxqsWò, \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ @Õ³Áª«sXµô¶ðj
¬sLRi*x¤¦¦¦ßá ¬sµ³j¶¬s ¬sLRi*z¤¦¦¦xqsVòLiµj¶. BLiµR¶VÍÜ[ A¸R¶W róy¬sNRP xqsLixqsó ÌÁV Â¿Á[xmsÛÉÁí [ @Õ³Áª«sXµô¶ðj , ª«s°ÖÁNRP
xqsµR¶VFy¸R¶VÌÁ NRPÌÁö©«s NSLRiùúNRPª«sWÌÁNRPV ALôðij NRP xqs¥¦¦¦¸R¶VLi @LiµR¶Â¿Á[¸¶R V²R¶Li ª«sLiÉÓÁ−s D©yõLiVV. ª«s°ÖÁNRP
xqsµR¶VFy¸R¶WÌÁ NRPÌÁö©«s úFyÛÇÁNíPR VÌÁ úFyÛÇÁNíPR VÌÁNRPV @¹¸¶[Vù ª«sù¸R¶W¬sõ Ë³ÏÁLjiLiÂ¿Á[LiµR¶VNRPV −dsÌÁVgS
|¤¦¦¦¿`ÁFsLi²T¶Fs róy¬sNRP xqsLixqsó ÌÁ\|ms úxms¾»½[ùNRP\®ªsV©«s xms©«sVõÌÁ©«sV −sµ³¶j LiÂ¿Á[ª«s¿RÁVè.
6.05.07 |¤¦¦¦¿`ÁFsLi²T¶Fs @®©s[µ¶j D©«sõ»yµ³j¶NSLRi xqsLixqsó . ALiúµ³¶R úxms®µ¶[aP` LSxtsí Qû ª«sVVÅÁùª«sVLiú¼½

@µ³¶R ùQOPR Q»½R ©«s D©«sõ C xqsLixqsó ÍÜ[ 26 ª«sVLiµj¶ xqsË³ÏÁVùÌÁV DLiÉØLRiV. −dsLjiÍÜ[ xmsoLRiFyÌÁNRP ª«sùª«s¥¦¦¦LSÌÁ ª«sVLiú¼½
(DFyµ³¶R ùQORPV²R¶V), ÑÁ|¤¦¦¦¿`ÁFsLizqs ®ªs[V¸R¶VLì, ALiúµ³¶R úxms®µ¶[a`P úxmsË³ÁÏ V»R½* úxmsµ³y©«s NSLRiùµR¶Lji+, ALiúµ³¶R úxms®µ¶[aP`
úxmsË³ÁÏ V»y*¬sNTP Â¿ÁLiµj¶©«s Fs¬s−sVµj¶ −sË³ØgSÌÁ ª«sVVÅÁù NSLRiùµR¶LRiV+ÌÁV, ®ªsVúÉÜ[ FyÖÁÈÁ©±s Fýy¬sLigì NRP−sVÉÔÁ
úxms¼½¬sµ³¶j , Fszms úÉØ©±s=N][, FszmsHHzqs, FszmsFs£qsALíik {qs ÌÁ ®ªs[V®©s[ÑÁLigì \®²¶LRiNíPR LýiR V, ÑÁ|¤¦¦¦¿`ÁFsLizqs NRP−dsVxtsQ©s« LRiV,
®ªsVúÉÜ[ FyÖÁÈÁ©±s úFyLi»y¬sNTP Â¿ÁLiµj¶©«s ©«sÌÁVgRiVLRiV FsLiFsÍÞFsÌÁVÛÍÁ[µy FsLiFsÍÞzqsÌÁV, ®ªsVúÉÜ[FyÖÁÈÁ©±s
xmsLjiµ³j¶ÍÜ[¬s róy¬sNRP xqsLixqsó ÌÁNRPV Fs¬sõQQ\ZNP©«s ªyLjiÍÜ[ 4 úxms¼½¬sµR¶VÌÁV, µR¶OTPQßáª«sVµ³R¶ù \lLiÛÍÁ[* ÇÁ©«sLRiÍÞ
®ªs[V®©s[ÇÁLì, ÕÁFs£qsFs©±sFsÍÞ {qsÑÁFsLi, ®ªsVúÉÜ[FyÖÁÈÁ©±s NRP−sVxtsQ©s« Lì (®ªsVLiÊÁLì NRP¬ds*©«sLì).
6.5.08 |¤¦¦¦¿`ÁFsLi²T¶Fs xmsLjiµ³¶j ÍÜ[¬s úFyLi»yÌÁ©«sV ÀÁ©«sõLSuíyûÌÁ xmsLjiµ³¶j »][ F¡ÌÁèª«s¿RÁVè.
|¤¦¦¦¿`ÁFsLi²T¶Fs @®©s[µ¶j 3702 ¿RÁµR¶LRixmso NTPÍÜ[−sd VÈÁLýiR xmsLjiµ³j¶ D©«sõ g][ªy xmsLjiµ³¶j NRPLiÛÉÁ[ lLiÈýÁV |msµôR¶µj¶gS©«sV,
1483 ¿RÁµR¶LRixmso NTPÍÜ[−sd VÈÁLýiR xmsLjiµ³j¶ÍÜ[D©«sõ ®µ¶[aPR LSÇÁµ³y¬s ²³T¶ÖdýÁ NRPLiÛÉÁ[ ¿yÍØ |msµôR¶µj¶gS©«sV DLiµj¶. ZNP[LiúµR¶
FyÖÁ»R½ úFyLi»y\ÛÍÁ©«s ¿RÁLi²U¶xmnsVLì (114 ¿RÁµR¶LRixmso NTPÍÜ[−dsVÈÁLýiR V), FyLi²T¶Â¿Á[Lij (492 ¿RÁµR¶LRixmso NTPÍÜ[−sd VÈÁLýiR V)
@LiÛÉÁ[ NRPW²y ¿yÍØ −sryòLiR LigS DLiµj¶.@LiVV¾»½[ −sxqsòQX»R½\®ªsV©«s xmsLjiµ³j¶»][ ®ªsVúÉÜ[ FyÖÁÈÁ©±s ®²¶ª«sÌÁ£ms®ªsVLiÉÞ
@ýLjiÉÔÁÌÁ GLSöÈÁV úxmsúNTP¸R¶V @®©s[µj¶ úFyLRiLiË³ÁÏ #\®ªsV©«s ®©s[xms´R¶ùLiÍÜ[ ÛËÁLigRiVÎÏÁ¨LRiV ®ªsVúÉÜ[FyÖÁÈÁ©±s
LkiÑÁ¸R¶V©±s ®²¶ª«sÌÁ£ms®ªsVLiÉÞ @ýLjiÉÔÁ xmsLjiµ³j¶ 8022 ¿RÁµR¶LRixmso NTPÍÜ[−sd VÈÁLýiR VgS©«sV, FsLiFsLiALì²T¶Fs ª«sVVLi\ÛËÁ
xmsLjiµ³j¶ 4355 ¿RÁµR¶LRixmso NTPÍÜ[−sd VÈÁLýiR VgS©«sV DLiµj¶. ÑÁ|¤¦¦¦¿`ÁFsLizqs NRPLiÛÉÁ[ |¤¦¦¦¿`ÁFsLi²T¶Fs FsNRPVäª«s
203
úFyLi»y¬sõ, LSxtsí QûLiÍÜ[¬s ª«sVVÅÁùQ\®ªsV©«s LSÇÁNUP¸R¶V úFy¼½¬sµ³yù¬sõ , »R½gji©«s¬sõ ¬sµ³R¶VÌÁV, ª«s©«sLRiVÌÁV
NRPÖÁgji DLiµj¶.
6.5.09 |¤¦¦¦¿`ÁFsLi²T¶Fs ª«sLiÉÓÁ xqsLixqsó ÌÁ GLSöÈÁV©«sV xmsLjiNTP}qsò ª«sVVÅÁùLigS ªyÉÓÁ xmsLjiµ³j¶, NSLRiùúNRPª«sWÌÁV,
NRPWLRiVö ª«sLiÉÓÁ ªyÉÓÁ¬s ¿RÁW}qsò ¿yÍØ @LiaSÍýÜ[ róy¬sNRP xqsLixqsó @LiVV©«s ÑÁ|¤¦¦¦¿`ÁFsLizqs NRPLiÛÉÁ[ úxmsË³ÁÏ V»R½*
AÇÁª«sWLiVV{tsQZNP[ úFyµ³y©«sù»R½¬sxqsVò©«sõÈýÁV xqsöxtsí QLi @ª«so»][Liµj¶.
6.6 ª«spù¥¦¦¦»R
spù¥¦¦¦»R½øNRP xqsLixqsó ÌÁ GLSöÈÁV
6.6.01 BLi»R½NRPV ª«sVVLi®µ¶[ úxmsryò−sLiÀÁ©«sÈýÁVgS , \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ©«sgRiLRiLi úxmsxqsVò»½R Li @®©s[NPR

úFyª«sVVÅÁù»R½ Â¿ÁLiµj¶©«s xqsLixqsó ÌÁNRPV ¬sÌÁ¸R¶VLigS ª«sWLjiLiµj¶. ªyÉÓÁÍÜ[ N]¬sõLiÉÓÁNTP xqsLiÊÁLiµ³¶j LiÀÁ©«s −sª«sLSÌÁV
ÀÁú»R½Li 6.1ÍÜ[ D©yõLiVV. −dsÉÓÁÍÜ[ 28 xqsLixqsó ÌÁV, ÇØ¼d½¸R¶V Ë³ÁÏ úµR¶»R½NRPV xqsLiÊÁLiµ³¶j LiÀÁ©«s NUPÌÁNRP\®ªsV©«s LRiORPQßá
LRiLigS¬sNTP Â¿ÁLiµj¶©«s−s NS¬ds ª«spù¥¦¦¦»R½øNRPLigS ª«sVVÅÁùQ\®ªsV©«s xqsLixqsó ÌÁV D©yõLiVV. B−s NSNRPVLi²y ÇØ¼d½¸R¶V
−sµR¶ù, xmsLjia][µ¶³R ©«s, @Õ³Áª«sXµôðj¶ LRiLigSÌÁNRPV xqsLiÊÁLiµ³¶j LiÀÁ©« xqsVª«sWLRiV 40 ZNP[LiúµR¶ úxmsË³ÏÁV»R½* xqsLixqsó ÌÁV,
ª«sVL][ 9 −sµyù xqsLixqsó ÌÁV , LSxtsí Qû úxmsË³ÁÏ V»R½* »][²yöÈÁV D©«sõ ¿yÍØ ª«sLRiNRPV ¸R¶VW¬sª«sLji+ÉÔÁÌÁV D©yõLiVV.
C xqsLixqsó ÌÁ¬dsõ NRPW²y ®µ¶[aPR ªyùxmsòLigS D©«sõ úxmsÇÁÌÁ µR¶Xztsí Q¬s ANRPL<ij LiÂ¿Á[®ªs[. ÀÁú»R½Li 6.1 ©«sgRiLRiLiÍÜ[¬s xmsÌÁV
úFyLi»yÍýÜ[ ®©sÌÁN]ÖÁö©«s C xqsLixqsó ÌÁ©«sV xqsWÀÁxqsVòLiµj¶. −dsÉÓÁÍÜ[ FsNRPVäª«s Ë³ØgRiLi ÑÁ|¤¦¦¦¿`ÁFsLizqs xmsLjiµ³j¶ÍÜ[®©s[
D©«sõ −sxtsQ¸R¶W¬sõ gRiª«sV¬sLi¿RÁª«s¿RÁVè, N]¬sõ ª«sWú»R½Li Fy»R½ x¤¦¦¦§²y xmsLjiµ³¶j ÍÜ[ (úxmsxqsVò»R½ |¤¦¦¦¿`ÁFsLi²T¶Fs)
D©yõLiVV.
204
6.7 |¤¦¦¦µR
\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ LSÇÁµ³y¬s ©«sgRiLRiLi
6.7.01 C −sË³ØgRiLiÍÜ[, ®ªs[Vª«sVV \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ úFyLi»y¬sNTP xqsLiÊÁLiµ³¶j LiÀÁ©«s −s−sµ³¶R ALôiðj NRP
ª«sùª«s¥¦¦¦LSÌÁ©«sV LSxtsí QûLiÍÜ[¬s B»R½LRi úFyLi»y\ÛÍÁ©«s N][ryò ALiúµ³¶R ( 9 ÑÁÍýØÌÁV), ¾»½ÌÁLigSßØ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶
−sV©«s¥¦¦¦LiVVLiÀÁ ( 9 ÑÁÍýØÌÁV ), ª«sVLji¸R¶VV LS¸R¶VÌÁ{qsª«sV ( 4 ÑÁÍýØÌÁV) úxmsryò−sLi¿RÁ©«sV©yõª«sVV. Bµj¶
B»R½LRi úFyLi»yÌÁ»][ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ªyÉØ©«sV »R½VÌÁ©y»R½øNRPLigS @µ³¶R ù¸R¶V©«sLi Â¿Á[}qsLiµR¶VNRPV µ][x¤¦¦¦µR¶Li
Â¿Á[zqsLiµj¶.
6.07.02 úFyLi¼d½¸R¶V ÑÁ²T¶zms −sZaPý x[tsQßá úxmsNSLRiLi @Õ³Áª«sXµô¶ðj lLi[ÈÁý V @¬sõ úFyLi»yÍýÜ[
ry©«sVgRiVßáùLigS®©s[ D©yõLiVV. úFyLi¼d½¸R¶V ÑÁ²T¶zmsÌÁV LSxtsí Qû ÑÁ²T¶zmsÌÁÍÜ[ zqsòLiR ryLRiWFyùÌÁÍÜ[®©s[
xqsLôiR VËØÈÁV Â¿Á[¸R¶V²R¶Li ÇÁLjigjiLiµj¶. 1999c2000,2005c06 ª«sVµ³R¶ù NSÌÁLiÍÜ[ ÑÁ²T¶zms N]ÌÁª«sW©«sLi
xqsª«sW©«sLigS xqsLôiR VËØÈÁV @LiVVùLiµj¶. N][ryòLiúµ³¶R ª«sVLji¸R¶VV ¾»½ÌÁLigSßØÌÁÍÜ[ BLi¿RÁV−sVLi¿RÁV IZNP[ −sµ³¶R LigS
©«sV \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ©«sVLiÀÁ AL][ªs« Li»R½V ÑÁ²T¶zmsNTP »][²yöÈÁV ÌÁÕ³Ár¡òLiµj¶. xmsÉíÓÁNRP 6.2 úFyLi»yÌÁ ªyLkigS
ÑÁ²T¶zms ¬sLSøßØ¬sõ ¾»½ÌÁVxmso»R½VLiµj¶.
205
6.8 ÑÁ²T¶zms xqs*LRiWxmsLi
6.08.01 \|¤¦¦¦µyLSËØµ`¶ ÑÁ²T¶zms ¬sLSøßáLi −sÕ³Á©«sõLigS DLiµj¶.LSxtsí QûLiÍÜ[¬s ©yÌÁVgRiV úFyLi»yÌÁ
ÑÁ²T¶zms xqs−dsVNRPLRißØÌÁ −sZaPý x[tsQßá úxmsNSLRiLi ¿RÁW}qsò \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ xqs*LRiWxmsLi úxms¾»½[ùNRP»][ NRPW²R¶VNRPVLiµj¶.
Aµ³¶R V¬sNRP LRiLigRiLiÍÜ[©«sW, LRiªyßØ LRiLigSÍýÜ©[ s« W ÑÁ²T¶zms ª«sVVLiµR¶LiÇÁÍÜ[ DLiµj¶. ALôij NRP xmsLRi\®ªsV©«s @LiaSÍýÜ[
Aµ³¶R V¬sNRP LRiLigRiLiÍÜ[ 39 aS»y¬sNTP »][²¶R VgS LRiªyßØ LRiLigRiLi ª«sVL][ 19 aS»R½LigS DLiµj¶.
6.08.02 \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ,LRiLigSlLi²ï¶T ÑÁÍýØÌÁV ¾»½ÌÁLigSßØ úFyLi»R½LiÍÜ[¬s ALôiðj NRP ª«sùª«sxqósÍÜ[

ª«sVVÅÁùQ\®ªsV©«s ªyÉØ©«sV NRPÖÁgji D©yõLiVV. ¾»½ÌÁLigSßØ úFyLi»R½LiÍÜ[¬s ®ªsVV»R½Lò i −dsVµR¶, 44 aS»R½Li
D»yöµR¶©«s LRiLigRiLiÍÜ[©s« W, 39 aS»R½Li ¬sLSøßá LRiLigSÍýÜ[ 1999c2000 ©«sVLiÀÁ zqsó LRi ªyÉØÌÁ»][ C lLiLi²R¶V
ÑÁÍýØÌÁV D©yõLiVV. LRiªyßØ LRiLigRiLi ªyÉØ gRiLjixtsí QLigS 62 aS»R½LigS DLiÛÉÁ[ 1999c2000 ©yÉÓÁNTP 5
aS»y¬sNTP »R½gæij Liµj¶. xqsWORPQ øLigS, Aµ³¶R V¬sNRP xqsLki*xqsVÌÁ LRiLigRiLiÍÜ[ 54 aS»R½Li ÑÁ²T¶zms ªyÉØ»][ C lLiLi²R¶V
ÑÁÍýØÌÁV ¾»½ÌÁLigSßá úFyLi»R½ @Õ³Áª«sXµô¶j NTP »][²R¶ö²R¶V»R½W 1999c2000 ©yÉÓÁNTP 12 aS»R½Li ( 42 aS»R½Li
©«sVLiÀÁ) |msLRiVgRiVµR¶ÌÁ©«sV ©«s®ªsWµR¶V Â¿Á[xqsVNRPVLiµj¶. úxms¾»½[ùNRPLigS −sxqsòQX»R½\®ªsV©«s Aµ³¶R V¬sNRP xqsLki*xqsVÌÁV, ª«sVLji
ª«sVVÅÁùLigS ALôiðj NRP xqsLki*xqsVÌÁV úxmsxmsLi¿RÁ ALôij NRP ª«sùª«sxqósNRPV xqsLiÊÁLiµ³¶j LiÀÁ©«s ÌÁORPQßØÍýÜ[ INRPÉÓÁgS
Â¿Áxmsöª«s¿RÁVè. \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ NRPV D©«sõ ALôij NRP xqs*LRiWxmsLi NSÌÁúNRPª«sVLiÍÜ[ gRiVLjiLò ixmsµR¶gji©«s róyLiVVNTP Â¿Á[Lij Liµj¶.
C ALôij NRP ª«sùª«sxqsó ÍÜ[¬s ª«sWLRiVöÌÁV, ALiúµ³¶R úxms®µ¶[aP` ÍÜ[¬s B»R½LRi úFyLi»yÌÁ»][ F¡ÖÁè©«sxmsöV²R¶V −sÌÁORPQßáLigS
NRP¬szmsryòLiVV.
6.08.03 ÀÁú»R½Li 6.2 ÍÜ[ −s−sµ³¶R LRiLigSÍýÜ[ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶, ALiúµ³R¶úxms®µ¶[aP` ÍÜ[¬s B»R½LRi úFyLi»yÌÁ
ª«sVµ³¶R ù 1999c2000, 2005c06 ÌÁ ª«sVµ³¶R ù NSÌÁLiÍÜ[ ¿][ÈÁV Â¿Á[xqsVNRPV©«sõ ª«sWLRiVöÌÁ©«sV xqsWÀÁryòLiVV.
206
Aµ³¶R V¬sNRP xqsLki*xqsVÌÁ LRiLigRiLiÍÜ[ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ALôij NSÕ³Áª«sXµôðj¶ lLi[ÈÁV xqs*ÌÁö NSÌÁLiÍÜ[®©s[ 24aS»R½Li ©«sVLiÀÁ
39 aS»R½Li ª«sLRiNRPV |msLjigji©«s −sxtsQ¸¶R VLi úxms¾»½[ùNRPLigS NRP¬szmsr¡òLiµj¶. @LiVV¾»½[ B»R½LRi LRiLigSÍýÜ[¬s »R½LRiVgRiVµR¶ÌÁ
NSLRißáLigS C |msLRiVgRiVµR¶ÌÁ »yÌÁWNRPV úxmsË³Øª«sLi |msµô¶R gS ÛÍÁ[µ¶R V. D»yöµR¶©«s LRiLigRiLiÍÜ[ (c6 aS»R½Li),
LRiªyßØ, xmsÕýÁN`P xqsLki*xqsV LRiLigSÍýÜ[ (c4 aS»R½Li) lLi[ÈÁV úxmsË³Øª«sLi úxmsª«sVVÅÁLigS NRP¬szmsr¡òLiµj¶. B®µ¶[ NSÌÁLiÍÜ[
−sVgjiÖÁ©«s @®©s[NPR LRiLigSÍýÜ[ ÑÁ²T¶zms zqsó LRiLigRi DLi²R¶ÈÁLiª«sÌýÁ, LSxtsí Qû ÑÁ²T¶zms ÍÜ[ |msµô¶R gS ª«sù»yùxqsLi
NRP¬szmsLi¿RÁÛÍÁ[µR¶V. \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ALôij NRP ª«sùª«sxqsó , LSxtsí QûLiÍÜ[¬s −sVgjiÖÁ©«s úFyLi»yÌÁNRPLiÛÉÁ[ Õ³Á©«sõLigS
DLiÈÁVLiµR¶¬s xqsöxtsí QLigS @ª«sgRi»R½ª«sVª«so»R½VLiµj¶.
6.9 DFyµ³¶j xqs*LRiWxmsLi

6.9.01 DFyµ³j¶ LRiLigRiLi xqs*LRiWxmsLi NSxqsò Õ³Á©«sõLigS NRP¬szmsr¡òLiµj¶. 64 Fs©±sFs£qsFs£qs @µ³R¶ù¸R¶V©yÌÁ
úxmsNSLRiLi Aµ³¶R V¬sNRP xqsLki*xqsVÌÁ ªyÉØ 18 aS»R½Li gS, −sVgjiÖÁ©«s ©yÌÁVgRiV úFyLi»yÌÁ NRPLiÛÉÁ[ @µ³¶j NRPLigS
DLiµj¶. LS¸R¶VÌÁ{qsª«sV úFyLi»R½LiÍÜ[ Bµj¶ 3.7 aS»R½Li. G\®ªsV©«sxmsöÉÓÁNUP DFyµ³j¶ LRiLigRiLiÍÜ[ ÑÁ²T¶zmsÍÜ[ C ªyÉØ
xqs*ÌÁLigS D©«sõxmsöÉÓÁNUP. ®ªsVLRiV\lgi©«s D»yöµR¶©«s lLi[ÈÁV»][ −sVgjiÖÁ©«s LRiLigSÌÁ NRPLiÛÉÁ[ ÑÁ²T¶zms\|ms @µ³¶j NRP
úxmsË³Øªy¬sõ ¿RÁWxmso»][Liµj¶. −sVgjiÖÁ©«s úFyLi»yÌÁ»][ F¡ÖÁ}qsò \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ÍÜ[ D»yöµR¶©«s LRiLigRiLi NRPLiÛÉÁ[ ,
xmsÕýÁN`P xqsLki*xqsVÌÁ DFy´j¶ NRPÌÁö©«sÍÜ[ ®ªs©«sNRPLiÇÁÍÜ[ DLiµj¶.
6.09.02 NSÌÁúNRPª«sVLiÍÜ[ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ª«sVLji¸R¶VV B»R½LRi úFyLi»yÌÁ ª«sVµ³R¶ù D©«sõ Õ³Á©«sõ xmsLjizqsó »R½VÌÁV
úxmsxqsVöéÈÁLigS NRP¬szmsxqsVò©yõLiVV. ÀÁú»R½Li 6.3 ÍÜ[ ¿RÁWzms©«sÈýÁVgS1999c2000 ©«sVLiÀÁ 2007c08 ª«sVµ³¶R ù
NSÌÁLiÍÜ[ Aµ³R¶V¬sNRP xqsLki*xqsVÍýÜ[ |msLjigji©«s DFy´j¶ @ª«sNSaSÌÁ |msLRiVgRiVµR¶ÌÁ lLi[ÈÁV,LSxtsí QûLiÍÜ[¬s −sVgjiÖÁ©«s
xmsÈíÁßáúFyLi»yÌÁ NRPLiÛÉÁ[@µ³j¶NRPLigSDLiµj¶.C úFyLi»yÍýÜ[ ¬sLSøßáLiLRiLigRiLiÍÜ[¬s ªyÉØ Bxmsö²T¶xmsöV®²¶[
|msLRiVgRiV»][Liµj¶. Bµj¶ \|¤¦¦¦µyLSËØµ`¶ÍÜ[¬s xqsLiúxmsµy¸R¶V, xmsÕýÁN`P}qsª«sÌÁ LRiLigRiLiÍÜ[¬s »R½LRiVgRiVµR¶ÌÁ lLi[ÈÁV»][
xqsLjiF¡ÌÁV»R½W, −sVgjiÖÁ©«s úFyLi»yÍýÜ[ Bµj¶ ¬sÌÁNRP²R¶gS NRP¬szmsr¡òLiµj¶. \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ALôij NRP @Õ³Áª«sXµô¶ðj @®©s[µj¶
207
úNRPª«sVLigS \|ms#û®ªs[ÈÁV LRiLigRiLi\®ªsxmso ®ªsÎÏÁ§»R½W, Aµ³R¶V¬sNRPLRi xqsLki*xqsVÍýÜ[ −sVgjiÖÁ©«s úFyLi»yÌÁ NRPLiÛÉÁ[ ¿yÍØ
®ªs[giR ª«sLi»R½\®ªsV©«s xmsoL][Õ³Áª«sXµôj¶ xmsý©«s D©«sõÈýÁV NRP¬szmsxqsVòLiµj¶.
6.09.03 \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ DFy´j¶ LRiLigRiLi IN][ä ryª«sWÑÁNRP ª«sLæS¬sNTP IN][ä −sµ³R¶LigS DLiµj¶. ª«sVVzqsý Li
ª«sLæSQÍýÜ[ Bµj¶ úxmsxqsVöéÈÁLigS NRP¬szmsxqsVòLiµj¶. ©«sgRiLRiLiÍÜ[¬s −sVgjiÖÁ©«s úFyLi»yÌÁ¬sõÉÓÁ»][ F¡ÖÁè©«sxmsöV²R¶V,
Aµ³¶R V¬sNRP, xmsÕýÁN`P LRiLigSÍýÜ[ »R½NRPVäª«sgS DLiÈÁW, xqsLiúxmsµy¸R¶VNRP LRiLigSÍýÜ©[ «sW, D»yöµR¶©«s LRiLigRiLiÍÜ[©«sW
ª«sVVzqýsLiÌÁV FsNRPVäª«sgS NRP¬szmsxqsVò©s« õÈýÁV ÀÁú»R½Li 6.3ÍÜ[ ¿RÁW²R¶ª«s¿RÁVè. @Li¾»½[ NSNRPVLi²y, Aµ³¶R V¬sNRP LRiLigRiLi\|ms
®ªsVVgæiR V ¿RÁWxms¬s NSLRißáLigS NSÍØ©«sVgRiVßáLigS ¾»½[²yÌÁV ª«sVLjiLi»R½ xqsöxtsí QLigS NRP¬szmsxqsVò©yõLiVV. xmsÕýÁN`P
FsLiFýyLiVV®ªsVLiÉÞ ªyÉØ ÍÜ[ ©«sgRiLRiLi ®ªsVV»R½Lò i −dsVµR¶ »R½LRiVgRiVµR¶ÌÁ NRP¬szmsxqsVò©«sõxmsöÉÓÁNUP, ª«sVVzqsý LiÌÁV
D»yöµR¶©«s, ¬sLSøßá LRiLigSÌÁ\®ªsxmso ®ªsVVgæiR V ¿RÁWxmso»R½VLiÛÉÁ[, ª«sVVzqýs®ªs[V»R½LRiVÌÁV Aµ³R¶V¬sNRP xqsLki*xqsVÌÁ \®ªsxmso
ª«sVÎýÁÏ §»R½V©«sõÈýÁV ÀÁú»R½Li 6.3ÕÁ µy*LS xqsöxtsí QLi @ª«so»R½VLiµj¶. BÍØLiÉÓÁ xmsLjizqsó »R½VÛÍÁ[ N]©«srygji¾»½[ ,
xqsª«sWÇÁLi\|ms ¼d½úª«s\®ªsV©«s úxmsË³Øª«sLi Â¿Á[xmso»R½VLiµj¶. D»yöµR¶©«s LRiLigRiLi\|ms NSNRPVLi²y }qsªy LRiLigRiLi\|ms µR¶Xztsí Q
ryLjiLiÂ¿Á[ÈÁý VgS −sµ³y©yÌÁ LRiWxmsNRPÌÁö©«s ÇÁLjigji©«sÈýÁLiVV¾»½[, ª«sVVzqsý LiÌÁV »R½ª«sV©«sV µR¶WLRiLiÂ¿Á[xqsVò©yõLRi¬s
Ë³Ø−sLiÂ¿Á[ @ª«sNSaSÌÁV NRP¬szmsxqsVò©yõLiVV.
208
6.09.04 B»R½LRi ryª«sWÑÁNRP ª«sLæSÌÁ úFyÊÁÌÁùLi NRPW²y FsNRPVäª«sgS DLiµj¶. \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ÍÜ[¬s
|tsQ²R¶WùÌïÁV NRPVÍØÌÁNRPV xqsLiÊÁLiµ³¶j LiÀÁ©«s @LiaRPLi AxqsNTPò µy¸R¶VNRPLigS DLiµj¶. ZNP[ªs« ÌÁLi úxmsË³ÁÏ V»R½* LRiLigRiLiÍÜ[
ª«sWú»R½®ªs[V @µ³j¶NRPLigS (39.3 aS»R½Li, ©«sgRiLRi xqsgRiÈÁV 18.1 aS»R½Li) D©yõLRiV.1999c2000 ©«sVLiÀÁ 2007c08
ª«sVµ³¶R ùNSÌÁLiÍÜ[ C lLi[ÈÁV gRißá¬ds¸R¶VLigS 15.1 aS»R½Li |msLjigæS, −sVgjiÖÁ©«s ryª«sWÑÁNRP ª«sLæSÌÁ lLi[ÈÁVÍÜ[
|tsQ²R¶WùÍÞï ¾»½gRiÌÁV, ª«sVVzqsý LiÌÁ»][ xqs¥¦¦¦ »R½LRiVgRiVµR¶ÌÁ DLiµj¶. @®µ¶[ xqsª«sV¸R¶VLiÍÜ[ xmsÕýÁN`P xqsLki*xqsVÍýÜ[
ª«sVVzqýs®ªs[V»R½LRiVÌÁ ªyÉØ ©«sgRiLRiLi ®ªsVV»R½Lò i −dsVµR¶ 5.8 aS»R½Li ®ªs[VLRi »R½gæij Liµj¶. (¿RÁW²R¶V²R¶V ÀÁú»R½Li6.3ÕÁ)
@LiVV¾»½[ Dµ][ùgSÍýÜ[ LjiÇÁlLi[*xtsQ©sý« V DLi²R¶ÈÁLi, −sµyùª«sLi»R½VÌÁV |msLjigji©«sLiµR¶Vª«sÌýÁ BÍØ ÇÁLjilgi[ @ª«sNSaRPLi
DLiµj¶. BLiµR¶VÍÜ[ ª«sVVÅÁùQ\®ªsV©«s úF¡»y=x¤¦¦¦NRPLRi −sxtsQ¸¶R V®ªs[V−sVÈÁLiÛÉÁ[, Fs{qs=, Fs{qsí ÌÁNRPV Â¿ÁLiµj¶©«s ªyLRiV
Aµ³¶R V¬sNRP xqsLki*xqsVÍýÜ[ Â¿Á[LiR ²y¬sNTP AxqsNTPò ¿RÁWxms²R¶Li NRPW²y \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ALôij NRP ª«sùª«sxqsó xmsoL][giR ¼½NTP
µ][x¤¦¦¦µR¶NSLji @ª«so»R½V©yõLRiV. ª«sVVzqsý LiÌÁ ÒÁª«s©«s\ZaPÖÁÍÜ[ ª«sWLRiVöÌÁV ÛÍÁ[NPR VLi²y zqsó LRiLigS DLi²R¶ÈÁLiª«sÌýÁ
Aµ³¶R V¬sNRP xqsLki*xqsVÍýÜ[ Fs{qs=, Fs{qísÌÁ \®©sxmsoßáùLi úxms¾»½[ùNRPLigS xmsoL][giR ¼½ Â¿ÁLiµR¶V»][Liµj¶.
6.09.05 −sVgjiÖÁ©«s ®ªs©«sNRPÊÁ²T¶©«s »R½LRigRi»R½VÌÁ DFy´j¶ xqs*LRiWxmsLiÍÜ[ xqs*ÌÁöLigS ª«sWLRiVöÌÁV

NRP¬szmsxqsVò©yõLiVV. úxmsË³ÏÁV»R½* xqsLki*xqsVÌÁV, ¬sLSøßáLRiLigRiLi ©«sVLiÀÁ \®ªsµ]ÖÁgji Aµ³¶R V¬sNRP xqsLki*xqsVÌÁ \®ªsxmso
ª«sVÎýÁÏ ²R¶®ªs[V NSNRPVLi²y, D»yöµR¶©«s, xqsLiúxmsµy¸R¶V xqsLki*xqsVÌÁ\®ªsxmso NRPW²y −sxqsòLij xqsVò©yõLRiV.ª«sVL][\®ªsxmso
|tsQ²R¶WùÌíÁV ¾»½gRiÌÁªyLRiV D»yöµR¶©«s LRiLigRiLi\|ms NRPLiÛÉÁ[, ¬sLSøßá, xqsLiúxmsµy¸R¶V LRiLigSÌÁZNP[ FsNRPVäª«s
úFyµ³y©«sù»R½¬sxqsVò©«sõÈýÁV NRP¬szmsr¡òLiµj¶.\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ª«sVVzqsý LiÌÁV IÕÁzqsÌÁV, Fs{qísÍýÜ[¬s DFy´j¶ @LiaSÌÁ©«sV
NRPÌÁgRiÌÁzms©«s −sµ³y©yÌÁ\|ms ª«sVNRPVäª«s ¿RÁWxmso»R½V©«sõÈýÁV NRP¬szmsr¡òLiµj¶.
6.09.06 ÀÁª«sLRigS, ª«sVVzqsý ®ªs[V»R½LRiVÌÁV ÛÍÁ[µy D©«sõ»R½ ª«sLæSÌÁ ªyLRiV, xqsLiúxmsµy¸R¶V xqsLki*xqsVÌÁV,
úxmsË³ÁÏ V»R½* Dµ][ùgSÌÁ \®ªsxmso ©«sVLiÀÁ, ©«sW»R½©«s ALôij NRP −sµ³y©yÌÁ\®ªsxmso ¿RÁVLRiVNRPVgS©«sV, N]Li»R½ ®ªs[VLRi ¬sLSøßáLi
209
LRiLigRiLi \®ªsxmso ª«sVÎýÁÏ §»R½V©«sõÈýÁV NRP¬szmsr¡òLiµj¶. BÍØ 1999c2000 ©«sVLiÀÁ 2007c2008 ª«sVµ³¶R ù NSÌÁLiÍÜ[
\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ DFy´j¶ LRiLigRiLi @®©s[NPR ª«sWLRiVöÌÁ»][ NRPW²T¶©«sµR¶¬s Â¿Áxmsöª«s¿RÁVè.
6.10 \|¤¦¦¦µR
|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ xmsLjixqsLSÌÁ\
sLSÌÁ|ms®
\|ms®©s[ ZNP[Liúµk¶NRPX»R½Li
6.10.01 Aµ³¶R V¬sNRP xqsµR¶VFy¸R¶WÌÁ NRPÌÁö©«s ®ªsVVµR¶\ÛÍÁ©«s ªyÉÓÁÍÜ[ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ xmsNRPä©«sV©«sõ

úFyLi»yÌÁV LRiLigSlLi²ï¶T ÑÁÍýØÍýÜ[ xmsoL][Õ³Áª«sXµôðj¶ ¿yÍØ DLiµj¶. 6.4 ÀÁú»R½Li −s−sµ³¶R úFyLi»yÍýÜ[ Aµ³¶R V¬sNRP
xqsµR¶VFy¸R¶WÌÁ NRPÌÁö©«sÍÜ[ ¾»½[²yÌÁ¬s ¿RÁWxmso»R½VLiµj¶ .1999c00 ©«sVLiÀÁ 2005c06 ª«sVµ³¶R ù xqs*ÌÁö NSÌÁLiÍÜ[
\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ª«sVLji¸R¶VV LRiLigSlLi²ï¶T ÑÁÍýØÌÁ lLi[ÈÁV @LiVVµ][ ª«sLi»R½V (18 aS»R½Li) NRPLiÛÉÁ[ »R½NRPVäª«s ©«sVLiÀÁ
©yÌÁVg][ªs« Li»R½V (25 aS»R½Li)©«sNRPV |msLRigæS, −sVgjiÖÁ©«s @¬sõ úFyLi»yÍýÜ[ »R½LRiVgRiVµR¶ÌÁ ©«s®ªsWµR¶\¹¸¶VLiµj¶.
6.10.02 IZNP[ úFyLi»R½LiÍÜ[ @¬sõ LRiNSÌÁ NSLRiùúNRPª«sWÌÁV ZNP[Liúµk¶NRPX»R½ª«sV¸R¶Wù©«sõ @LiaS¬sõ úxms¾»½[ùNRP
ALôiðj NRP ª«sVLi²R¶ÎýÏÁ GLSöÈÁV úxmsúNTP¸R¶VÍÜ[ NRPW²y gRiª«sV¬sLi¿RÁª«s¿RÁVè. LRiLigSlLi²ï¶T ÑÁÍýØ gRiLjixtsí Q xqsLiÅÁùÍÜ[
Fs£qsBÛÇÁ²`¶ÌÁV D©yõLiVV. 6.4 xmsÉíÓÁNRPÍÜ[ ¿RÁWzms©«sÈýÁVgS 72 ©¯[ÉÓÁ\|mns²`¶ (103 @®ªsWµj¶LiÀÁ©«s) Fs£qsBÛÇÁ²`¶ÌÁV,
40 ©¯[ÉÓÁ\|mns²`¶ ÇÜ[©s± ÌÁV (57 @©«sVª«sV¼½Li¿RÁgS) \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ xmsLjixqsLSÍýÜ[ DLi²R¶gS, LRiLigSlLi²ï¶T ÍÜ[ 35
ÇÜ[©ý«sV (49 A®ªsWµj¶LiÀÁ©«s−s) D©yõLiVV. −sVgjiÖÁ©«s ¾»½ÌÁLigSßØ úFyLi»R½LiÍÜ[ ZNP[ªs« ÌÁLi 3 ©¯[ÉÓÁ\|mns²`¶ ÇÜ[©sý« V
(10 A®ªsWµj¶LiÀÁ©«s−s) D©yõLiVV. N][ryò ALiúµ³¶R úFyLi»R½Li»][ F¡ÖÁ}qsò ZNP[ªs« ÌÁLi 22 ÇÜ[©s± ÌÁV (28
A®ªsWµj¶LiÀÁ©«s−s), −dsÉÓÁÍÜ[ xmsµj¶ −saSÅÁxmsÈíÁßáLiÍÜ[D©yõLiVV. LS¸R¶VÌÁ{qsª«sVÍÜ[ 7 ©¯[ÉÓÁ\|mns²`¶ ÇÜ[©s± = (8
A®ªsWµj¶LiÀÁ©«s−s) D©yõLiVV.
210
6.10.03 NS¬ds −s{qsòLiñR Li −sxtsQ¸¶R W¬sNTP ª«s}qsò N][ryò ALiúµ³¶R úFyLi»R½LiÍÜ[ D©«sõ Fs£qsBÛÇÁ²`¶ÌÁV µyµyxmso
60 aS»R½Li −s{qsòLiñR LiÍÜ[ DLiÛÉÁ[, −sVgjiÖÁ©«s 40 aS»R½Li −s{qsòLiñR Li ¾»½ÌÁLigSßØ, LS¸R¶VÌÁ{qsª«sV úFyLi»yÌÁV NRPÖÁgji
D©yõLiVV. @LiVV¾»½[ , \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ úFyLi»R½LiÍÜ[ GLSöQ\ÛÉÁ©«s Fs£qsBÛÇÁ²`¶ÌÁV xqsLiÆØùxmsLRiLigS FsNRPVäQ\®ªs©y,
@−s¿yÍØ ÀÁ©«sõ−sgS DLi²T¶ HÉÓÁ, HÉÓÁBFs£qs |qsNíSQLiýR NRPV ZNP[ÉØLiVVLi¿RÁ²R¶Li»][ , ª«s°ÖÁNRP ª«sxqs»R½VÌÁ NRPÌÁö©«s
xmsLjiµ³j¶ÍÜ[ −dsÉÓÁ úFyµ³y©«sù»R½ @Li»R½gS NRP¬szmsLi¿RÁµR¶V, @LiVV¾»½[ B−s \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ÍÜ[ ª«s°ÖÁNRP ª«sxqs»R½VÌÁ
NRPÌÁö©«sNRPV xqsLiÊÁLiµ³¶j LiÀÁ©«s |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁV |msÛÉÁí [ @ª«sNSaSÌÁNRPV ªyxqsòª«sLRiWxmsLi NRPÖÁöLiÂ¿Á[LiµR¶VNRPV
µ][x¤¦¦¦µR¶xms²R¶»yLiVV. \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ALôiðR NRP ª«sùª«sxqsó ÍÜ[ úxmsª«sVVÅÁ Ë³ÏÁW−sVNRP F¡ztsQxqsWò Fs£qsBÛÇÁ²`¶ÌÁV,
HÉÓÁ,HÉÓÁ}qsª«sÌÁ LRiLigRiLic Lji¸R¶VÍÞFs}qísÉÞÌÁV INRPµy¬s»][ INRPÉÓÁ @©«sVxqsLiµ³y©«s\®ªsV©«s −sxtsQ¸R¶W¬sNTP
»yLSäßáLigS D©yõLiVV.
6.11 |¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ÍÜ[ HÉÓÁ ª«sVLji¸R¶VV HÉÓÁBFs£qs xqsLki*xqsVÌÁV

\|¤¦¦¦µR
6.11.01 ®µ¶[aPR LiÍÜ[¬s ®ªsVV»R½Lò i B©«söélLi[øxtsQ©s± ÛÉÁNSõÌÁÒÁ, B©«söélLi[øxtsQ©s± ÛÉÁNSõÌÁÒÁ @©«sVÊÁLiµ³¶R
xqsLki*xqsVÌÁ FsgRiVª«sV»R½VÍýÜ[ ALiúµ³¶R úxms®µ¶[aP` ªyÉØ N]µôj¶ xqsLiª«s»R½=LSÌÁVgS úNRPª«sV\®ªsV©«s ª«sXµôðj¶¬s NRP©«sxmsLRiVr¡òLiµj¶.
®µ¶[aPR FsgRiVª«sV»R½VÍýÜ[ 2005c06 ÍÜ[ 12 aS»R½Li ©«sVLiÀÁ 2008c09 ©yÉÓÁNTP 15 aS»y¬sNTP ª«sXµôðj¶ Â¿ÁLiµj¶Liµj¶.
xqsLiÆØùxmsLRiLigS ¿RÁW}qsò Bµj¶ 2008c9 ÍÜ[ LRiW.217,00 N][ÈýÁ FsgRiVª«sV»R½VÍýÜ[ 32,500 N][ÈÁý VgS DLiµj¶.
ALiúµ³¶R úxms®µ¶[aP` ÍÜ[ ¿RÁW}qsò úxmsµ³y©«sLigS µyµyxmso xmspLjigò S \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ÍÜ[®©s[ ZNP[Liúµk¶NRPX»R½\®ªsV, 200506 ÍÜ[
211
LSxtsí Qû ªyÉØÍÜ[ 99 aS»R½Li ªyÉØ©«sV NRPÖÁgji DLi²T¶, »R½µR¶VxmsLji ª«sLRiVxqsgS 2006c07, 2007c08, 2008c09
ÍÜ[ 98 aS»R½Li ªyÉØ lLi[ÈÁV©«sV ©«s®ªsWµR¶V Â¿Á[r¡òLiµj¶.
6.11.02 HÉÓÁ ª«sVLji¸R¶VV HÉÓÁ }qsª«sÌÁ LRiLigRiLi −sxqsòLij LiÂ¿Á[LiµR¶VNRPV −dsÌÁVgS −s−sµ³¶R
FyÌÁNRPª«sLæSÌÁ ª«spù¥¦¦¦»R½øNRP −sµ³y©yÌÁV NRPW²y µ][x¤¦¦¦µR¶Li Â¿Á[aSLiVV.©«sgRiLS¬sõ @Õ³Áª«sXµôð¶j Â¿Á[}qs ¿RÁLRiùÌÁ»][
HÉÓÁ HÉÓÁ }qsª«sÌÁ LRiLigRiLi ZNP[LiúµR¶LigS ¼d½Ljièµj¶®µô¶[ ¿RÁLRiùÍýÜ[ Ë³ØgRiLigS , \|qsÊÁLSËØµ`¶ ®²¶ª«sÌÁ£ms ®ªsVLiÉÞ
GLji¸R¶W©«sV ®©sÌÁN]ÌÁö²R¶Li ª«sLiÉÓÁ®ªs©¯[õ D©yõLiVV. @LiVV¾»½[ NSÌÁúNRPª«sVLiÍÜ[ Bµj¶ |¤¦¦¦FsLi²T¶FsÍÜ[ −sÖdÁ©«sLi
@LiVVùLiµj¶. úxmsxqsVò»½R Li \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ®µ¶[aPR LiÍÜ[®©s[ @LiVVµR¶ª«s |msµôR¶ ©«sgRiLRiLigS ÛËÁLigRiVÎÏÁ¨LRiV, ª«sVVLi\ÛËÁ,
®µ¶[aPR LSÇÁµ³y¬s xmsLjixqsLSÌÁV, ª«sVLji¸R¶VV \Â¿Á\®©sQõ »R½LRiVªy¼½ róy©«sLiÍÜ[NPT @Õ³Áª«sXµôð¶j Â¿ÁLiµR¶²R¶®ªs[V NSNRPVLi²y,
xmsp©y, N][ÌÁNRP»yòÌÁ NRPLiÛÉÁ[ ¿yÍØ ª«sVVLiµR¶LiÇÁÍÜ[ DLiµj¶. \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ÍÜ[ |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁV −sryòLiR LigS
|msLRigRi²y¬sNTP @ª«sxqsLRi\®ªsV©«s ª«s°ÖÁNRPª«sxqs»R½VÌÁV ®ªsVLRiVgRiVxms²R¶²y¬sNTP NRPW²y @®©s[NPR úF¡»y=x¤¦¦¦NSÌÁV, ¿RÁLRiùÌÁV
µ][x¤¦¦¦µR¶Li Â¿Á[aSLiVV. B®µ¶[ @LiaS¬sõ »R½µR¶VxmsLji @LiaSÍýÜ[ ¿RÁLjièLi¿RÁ²R¶Li ÇÁLjigjiLiµj¶.
6.11.03 \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ©«sgRiLS¬sNTP xqsx¤¦¦¦ÇÁzqsµô¶ðR \®ªsV©«s N]¬sõ @©«sVNRPWÌÁ»R½ÌÁV ÛÍÁ[NPR F¡LiVV

D©«sõQÈÁý LiVV¾»½[ Bµj¶ A¿RÁLRißá ryµ³R¶ùLi @¹¸¶[Vùµj¶ NSµR¶V. ªyÉÓÁÍÜ[ ®ªsVVµR¶ÉÓÁµj¶, ¿yÍØ xqsLiª«s»R½=LSÌÁVgS
D©«sõ»R½ −sµyù ZNP[LiúµR¶LigS DLi²R¶LiÈÁLi, lLiLi²R¶ª«sµj¶, Õ³Á©«sõ xqsLixqsäQX»R½VÌÁ ®ªs[VÎÏÁ−sLixmso»][ Õ³Á©«sõ ª«sLæSÌÁ
úxmsÇÁÌÁ NRPÌÁLiVVNRP DLi²R¶ÈÁLi»][, ª«sVLiÀÁ bPORPQßá, \®©sxmsoßáùLi»][, LSxtsí QûLiÍÜ[¬s B»R½LRi úFyLi»yÌÁ ©«sVLiÂ¿Á[
NSNRPVLi²y, B»R½LRi úFyLi»yÌÁNRPV Â¿ÁLiµj¶©«s ªyLRiV NRPW²y @LiµR¶VËØÈÁVÍÜ[NPT ª«s¿yèLRiV. Õ³Á©«sõ»R½*Li»][ NRPW²T¶©«s
úxmsÇÁÌÁ ª«sVµ³¶R ù xqsª«sW¿yLRi ª«sWLjiö²T¶NTP z¤¦¦¦Liµk¶ Ë³Øuy −s¬s¹¸¶WgRiLi ª«sVLjiLi»R½ @©«sVNRPWÌÁ»R½gS ª«sWLjiLiµj¶.
ª«sVW²][µ¶j , ©«sgRiLRiLi −sxqsòLij Li¿RÁ²R¶Li, ¬sxmsoßáV\ÛÍÁ©«s ª«sW©«sª«s ª«s©«sLRiVÌÁ»][ , HÉÓÁ HÉÓÁ }qsª«sÌÁ LRiLigRiLi ª«sWlLiäÉÞ
DLi²R¶ÈÁLi»][ @®©s[NPR xqsLixqsó ÌÁV ©«sgRiLRiLi\®ªsxmso ANRPL<ij »R½VÌÁ¸R¶WùLiVV. ¸R¶WÇÁª«sW©yùÌÁV BNRPä²T¶NTP LSª«s²y¬sNTP
BNRPä²T¶ ª«sW©«sª«s ª«s©«sLRiVÌÁV, ª«s°ÖÁNRPª«sxqs»R½VÌÁV NSLRißáLi NSgS, úxmsÇÁÌÁV BNRPä²R¶NRPV LSª«s²y¬sNTP DFy´j¶
NRPÖÁöLiÂ¿Á[ªyLRiV BNRPä²R¶ DLi²R¶ÈÁ®ªs[V NSLRißáLi.
6.11.04 @LiVV¾»½[ róy¬sNRPLigS HÉÓÁ,HÉÓÁ }qsª«sÌÁ LRiLigRiLiÍÜ[ |msÈíÁVÊÁ²T¶ µyLRiVÌÁ»][ FyÈÁV (úxmsª«sVVÅÁ
róy©«sLi F~Liµj¶ »R½µR¶VxmsLji @úxms¼½xtsí QFy\ÛÍÁ©«s xqs»R½ùLi ª«sLiÉÓÁ−s, AµR¶LRi+¬ds¸R¶V Dµyx¤¦¦¦LRißá NS©«sxmsöÉÓÁNUP),
FsNRPVäª«s Ë³ØgRiLi ÇØ¼d½¸R¶V, @Li»R½LêS¼d½¸R¶V róyLiVV xqsLixqsó ÌÁV xqsVª«sWLRiV ª«sLiµR¶NRPV \|msgS D©yõLiVV. C
xmsLjiúaRPª«sV úFyLi¼d½¸R¶V ALôiðj NRP ª«sùª«sxqsó »][ NRPLiÛÉÁ[ ®µ¶[bPd ¸R¶VLigS ( |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁ LRiW}msßØ), úxmsxmsLi¿RÁ ALôiðj NRP
ª«sùª«sxqós»][ (ª«sWlLiäÉÓÁLigì LRiW}msßØ) FsNRPVäª«sgS @©«sVxqsLiµ³y©«s\®ªsVLiµj¶.
6.12 Lji¸R¶VÍÞ Fs}qísÉÞ
6.12.01 \|¤¦¦¦µR¶LSµyËØµ`¶ Lji¸R¶VÍÞ Fs}qísÉÞLRiLigRiLi HÉÓÁ,HÉÓÁ }qsª«sÌÁLi LRiLigRiLi»][ |ms©«s®ªs[xqsVNRPV¬s

F¡LiVV, ©«sW»R½©«s |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁ»][ xmsÉÓÁxtísQª«sLi»R½LigS ª«sWLjiLiµj¶. ª«sxqs»R½VÌÁ NRPÌÁö©«s @®©s[µj¶ HÉÓÁ, HÉÓÁ }qsª«sÌÁLi
LRiLigRi D»yöµR¶©«sÌÁ»][ ª«sVV²T¶xms²T¶ D©«sõLiµR¶V©«s, HÉÓÁ LRiLigRiLiÍÜ[ }msL]Liµj¶©«s |msµôR¶ xqsLixqsó ÌÁV, |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁV
|msÛÉíÁ[ ª«sVVLiµR¶V »R½ª«sV @ª«sxqsLSÌÁ©«sV ¼d½lLi[èÈýÁVgS ÛËÁLigRiVÎÏÁ¨LRiV, ª«sVVLi\ÛËÁ, ²T¶×dýÁ ©«sgRiLSÍýÜ[ }msL]Liµj¶©«s
Lji¸R¶VÍÞ Fs}qísÉÞ ®²¶ª«sÌÁxmsLì= NRPW²y \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶NRPV ª«sÂ¿Á[èÈýÁV ¿RÁWxqsVNRPV©yõLRiV.BÍØ @»R½Vù©«sõ»R½
212
ª«sxqs»R½VÌÁ»][ ª«s°ÖÁNRP xqsµR¶VFy¸R¶VÌÁ NRPÌÁö©«s úFyÛÇÁNíPR VÌÁV LSª«s²R¶Li»][ ©«sgRiLRi ÒÁª«s©«s úxmsª«sWßØÌÁ róyLiVV
|msLjigji xmsLjiúaRPª«sV N]»R½ò xmsoLi»R½ÌÁV »]NTPäLiµj¶.N]¬sõ ©«sgRiLSÍýÜ[ , BÉÔÁª«sÖÁ ª«sLRiNRPV A¸R¶W úFyLi»yÍýÜ¬[ s
xqsLixqsó ÌÁ Aµ³j¶xms»yù¬sZNP[ xmsLji−sV»R½\®ªsV©«s Lji¸R¶VÍÞFs}qísÉÞ ª«sWlLiäÉÞ ÍØ NSNRPVLi²y, \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶
ª«sWlLiäÉÞÍÜ[ ®µ¶[aPR Li ©«sÌÁVª«sVWÌÁÌÁ ©«sVLiÀÁ @®©s[NPR xqsLixqsó ÌÁV úxms®ªs[bPLi¿yLiVV. x¤¦¦¦§²y ª«sLiÉÓÁ xqsLixqsó ÌÁV
Ë³ÏÁWª«sVVÌÁ©«sV ®ªs[ÌÁLi FyÈÁÌÁ µy*LS ZNP[ÉØLiVVLi¿RÁ²R¶ª«sV®©s[ úxmsúNTP¸R¶V NRPW²y B»R½LRi úFyLi»yÌÁ xqsLixqsó ÌÁ
úxms®ªs[V¸R¶W¬sõ úF¡»R½=z¤¦¦¦LiÀÁLiµj¶.
6.12.02 úFyLi»yÌÁ −sxtsQ¸¶R W¬sNTP ª«s}qsò Lji¸R¶VÍÞ Fs}qísÉÞ ª«sWlLiäÉÞ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ÍÜ[®©s[ NSNRPVLi²y
F~LRiVgRiV©«s D©«sõ ª«sVVÅÁùLigS LRiLigSlLi²ï¶T ÑÁÍýØNRPV −sxqsòLij LiÀÁLiµj¶. C −sxqsòLiR ßá FsNRPVäª«s Ë³ØgRiLi Fy»R½
x¤¦¦¦§²y xmsLjiµ³¶j ÍÜ[©«sV, úxmsxqsVò»R½ |¤¦¦¦¿`ÁFsLi²T¶Fs xmsLjiµ³j¶ÍÜ[¬s úFyLi»yÍýÜ[®©s[ DLiµj¶. Bµj¶ÍØ DLiÛÉÁ[
Lji¸R¶VÍÞFs}qísÉÞ LRiLigRiLiÍÜ[¬s |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁV, ªyùFyLRi −sxqsòQX¼½\|ms ÅÁÀÁè»R½\®ªsV©«s @Li¿RÁ©yÌÁV @Li¿RÁ©yÌÁV
ÛÍÁ[©s« xmsöÉÓÁNUP, Ë³ÁÏ Wª«sVVÌÁ ÊÁµR¶ÍØLiVVLixmso úxmsúNTP¸R¶V µy*LS úxmsË³ÏÁV»y*¬sNTP ª«sÀÁè©«s Aµy¸R¶V®ªs[V
Lji¸R¶VÍÞFs}qísÉÞ ª«sWlLiäÉÞ ZNP[Liúµk¶NRPX»R½\®ªsV©«s úFyLi»yÌÁNRPV xqsWÀÁNRP. xmsÉíÓÁNRP 6.5 úxmsNRPLSLi ¿RÁW}qsò, 2004c05
ÍÜ[ 17 aS»R½Liª«sV D©«sõ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ªyÉØ 2008c09 ©yÉÓÁNTP 11 aS»y¬sNTP xms²T¶F¡LiVVLiµj¶. B®µ¶[
NSÌÁLiÍÜ[ LRiLigSlLi²ï¶T ÑÁÍýØ xmsLjiµ³¶j ÍÜ[ 2005c06 ©«sVLiÀÁ xqsVª«sWLRiV 30 aS»R½LigS DLiÉÜ[Liµj¶. Ë³ÁÏ W
ÍØªy®µ¶[−sd ÌÁ µy*LS ª«sxqsVò%`Á©«sõ Aµy¸R¶VLiÍÜ[ xqsVª«sWLRiV 40 aS»R½Li C lLiLi²R¶V ÑÁÍýØÌÁ ©«sVLiÂ¿Á[ ª«sr¡òLiµj¶.
BLi»R½VNRPV ª«sVVLiµR¶V 6.4 ÀÁú»R½LiÍÜ[ ¿RÁWzms©«sÈýÁVgS ÑÁ²T¶zmsÍÜ[ úFyLi»yÌÁ ªyÉØ −sª«sLSÌÁV NRPW²y µk¶¬s¬s
ÊÁÌÁxmsLRiVxqsVò©yõLiVV.
6.12.03 HÉÓÁ LRiLigRiLiÍÜ[¬s |msµôR¶ xqsLixqsó ÌÁ»][ ÀÁ©«sõ, ª«sVµ³¶R ù »R½LRi¥¦¦¦ xmsLjiúaRPª«sVÌÁV NRPW²y róy¬sNRP
xqsLixqsó ÌÁNRPV ª«sWlLiäÉÞ©«sV NRPÖÁöLi¿yLiVV. C xqsLixqsó ÌÁV ªyßÓáÇÁù xmsLRi\®ªsV©«s Lji¸R¶VÍÞFs}qísÉÞ \|ms µR¶Xztsí Q
213
ryLjiLiÀÁ ª«sWÍÞ=©«sV, −s©¯[µ¶R ZNP[LiúµyÌÁ ª«sLiÉÓÁ ªyÉÓÁ»][ FyÈÁV ¬sªyxqs @ª«sxqsLSÌÁ ª«sWlLiäÉÞÍÜ[NTP
úxms®ªs[bPLi¿yLiVV. gRiXx¤¦¦¦@ª«sxqsLSÌÁ ª«sWlLiäÉÞ NRPª«slLi[ÑÁ −sxqsòQX»R½LigS DLiÈÁW úFyLi¼d½¸R¶V, ÇØ¼d½¸R¶VróyLiVV
xqsLixqsó ÌÁV Ë³ØgRiry*ª«sVVùÌÁV NSª«s²y¬sNTP Bµj¶ µ][x¤¦¦¦µR¶xms²T¶Liµj¶.
6.12.04 @LiVV¾»½[ úxmsxmsLi¿RÁ ªyùxmsòLigS ALóij NRP ª«sWLiµR¶ù xmsLjizqsó »R½VÌÁ NSLRißáLigS BÉÔÁª«sÌÁ NSÌÁLiÍÜ[
xqsLiO][QË³ÁÏ Li GLRiö²T¶©«sxmsöÉÓÁNUP, gRiXx¤¦¦¦ ¬sLSøßá Lji¸R¶VÍÞFs}qísÉÞ xqsWÀÁNRPÌÁ úxmsNSLRiLi \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ÍÜ[¬s N]¬sõ
úFyLi»yÌÁV 2008 ALôiðj NRP xqsLiO][QË³ÏÁ xqsª«sV¸R¶VLiÍÜ[©s« W ¬sÌÁµ]NRPVäN][ªs« ²R¶®ªs[V NSNRPVLi²y, xmsoL][Õ³Áª«sXµôðj¶¬s
NRP©«sxmsLji¿yLiVV. lLizqs®²¶N`P=, ®©s[xtsQ©s« ÍÞ \|¤¦¦¦zqsLigì ËØùLiNRPV Aµ³¶R *LRiùLiÍÜ[ LRiWF~Liµj¶©«s ¬sªyxqs úFyLi»yÌÁ
µ³R¶LRiÌÁ xqsWÀdÁ úxmsNSLRiLi ®µ¶[aPR LiÍÜ[ HÉÓÁ LRiLigRiLi ZNP[Liúµk¶NRPX»R½\®ªsV©«s ©«sgRiLSÍýÜ[ µ³¶R LRiÌÁV xms²T¶F¡»R½V©«sõ @LiaRPLi
\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶NRPV ª«sLjiLò ixqsVòLiµR¶¬s xmsÉíÓÁNRP 6.6 µy*LS ¬sLôSLRißá @ª«so»R½VLiµj¶. @LiVV¾»½[ lLizqs®²¶N`P=
xmsLjiª«sWßØ¬sõ ÊÁÉíÓÁ ¿RÁW}qsò B»R½LRi ©«sgRiLSÍýÜ[ xms²T¶F¡LiVV©y, \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ xmsLjiµ³¶j ÍÜ[ |msLjigSLiVV.
gRißá¬ds¸R¶V\®ªsV©«s »R½LRiVgRiVµR¶ÌÁ ©«s®ªsWµR¶V Â¿Á[xqsVNRP©«sõ ÛËÁLigRiVÎÏÁ¨LRiV ª«sLiÉÓÁ ©«sgRiLSÌÁ xmsLjizqsó »R½VÌÁ NRPLiÛÉÁ[ Bµj¶
Õ³Á©«sõLigS DLiµj¶.
6.12.05 Lji¸R¶VÍÞ Fs}qísÉÞ LRiLigRiLi −sxqsòLij Li¿RÁ²y¬sNTP HÉÓÁ LRiLigRiLi µ][x¤¦¦¦µR¶ xms²T¶©y, ¬sLRi*x¤¦¦¦ßØ
xmsLRiLigS Lji¸R¶VÍÞFs}qísÉÞ LRiLigRiLi @®©s[NPR xqsª«sVxqsùÌÁ»][ xqs»R½ª«sV»R½ª«sVª«so»][Liµj¶. Ë³ÁÏ Wª«sVVÌÁ ¸R¶VWÇÁª«sW©«sù
x¤¦¦¦NRPVäÌÁV xqsLjigS ÛÍÁ[NPR ª«sF¡²R¶Li ª«sLiÉÓÁ−s BLiµR¶VÍÜ[ D©yõLiVV. @Li¾»½[ NSNRPVLi²y @®©s[NPR ÍØªy®µ¶[−dsÌÁV
xqsúNRPª«sVLigS ÛÍÁ[NPR F¡ª«s²R¶Li, LjiÇÁ}qísûxtsQ©s± NSNRPVLi²y NRPW²y D©yõLiVV. \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ Lji¸R¶VÍÞFs}qísÉÞ
LRiLigRiLiÍÜ[ ª«sVL][ @LiaRP# ®ªs[V−sVÈÁLiÛÉÁ[ B»R½LRi úFyLi»yÌÁNRPV Â¿ÁLiµj¶©«s LSÇÁNUP¸R¶V ©y¸R¶VNRPVÌÁ»][ úxms»R½ùQOPR Q
xqsLiÊÁLiµ³yÌÁV DLi²R¶ÈÁLi. Dµyx¤¦¦¦LRißáNRPV ÍØùLiN][, ª«s°ÖÁNRP xqsµR¶VFy¸R¶WÌÁ, Lji¸R¶VÍÞ xqsLixqsó »][
−sÇÁ¸R¶Vªy²R¶ FsLizms ÌÁgRi²R¶FyÉÓÁ LSÇÁg][FyÍÞNRPV xqsLiÊÁLiµ³¶R Li, −saSÅÁxmsÈíÁßáLi ª«sWÒÁ FsLizms
ÉÓÁ.xqsVÕÁ÷LS−sVlLi²ï¶T NTP Â¿ÁLiµj¶©«s gS¸R¶Vú¼d½ NRP©±sxqsí ûQOPR Q©s± , @ª«soÈÁLì LjiLigì L][²¶` ¬sLSøßá xms©«sVÌÁ©«sV
¬sLRi*z¤¦¦¦xqsVò©s« õ úÉØ©±s=úÉØ¸º¶V NRPV gRiVLiÈÁWLRiV FsLizms LS¸R¶VFyÉÓÁ ryLiÊÁbPª«sLSª«so»][ Ë³ØgRiry*ª«sVùLi.
214
6.13 ª«s°ÖÁNRP xqsµR¶VFy¸R¶VVÌÁV |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁV
6.13.01 \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶NRPV ª«sVL][ @©«sVNRPWÌÁ»R½ @LiaRPLi G−sVÈÁLiÛÉÁ[ ,LSÇÁNUP¸R¶WÌÁ NSLRißáLigS
»R½ÛÍÁ¼½ò©«s úxmsxqsVò»R½Li @¬sbPè»R½ zqós¼½ÍÜ[ NRPW²y ©«sgRiLRiLiÍÜ[ ª«s°ÖÁNRP xqsµR¶VFy¸R¶WÌÁ NRPÌÁö©«s LRiLigRiLiÍÜ[
|msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁV N]©«srygRiV»R½V©yõLiVV. gRißá¬ds¸R¶V\®ªsV©«s xqsLiÅÁùÍÜ[ Â¿Á[xmsÉíÓÁ©«s Ë³ØLki ª«s°ÖÁNRP xqsµR¶VFy¸R¶WÌÁ
úFyÛÇÁNíPR VÌÁV, \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶NRPV ©«sgRiLS¬sNTP |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁ ª«sXµôðj¶NTP µ][x¤¦¦¦µR¶Li Â¿Á[aSLiVV. BxmsöÉÓÁZNP[ xmspLjiò Â¿Á[zqs©«s,
−s−sµ³¶R róyLiVVÍÜ[ D©«sõ N]¬sõ NUPÌÁNRP\®ªsV©«s úFyÛÇÁNíPR VÌÁV:
Fs) LSÒÁª±sgSLiµ³¶k @Li»R½LêS¼d½¸R¶V −sª«sW©yúaRP¸R¶VLi, 22 ¿RÁµR¶LRixmso NTPÍÜ[−sd VÈÁLýiR −s{qsòLiñR LiÍÜ[ ¬sLjiø»R½\®ªsV
úxmsxqsVò»½R Li GÉØ 10 −sVÖÁ¸R¶V©±sÌÁ ª«sVLiµj¶ úxms¸R¶WßÓáNRPVÌÁ©«sV ¼d½xqsVZNPÛÎÁý [ ryª«sVLôiðR QùLi D©«sõ µk¶¬s¬s
NSÌÁúNRPª«sVLiÍÜ[ 40 −sVÖÁ¸R¶V©ýs« ª«sVLiµj¶ úxms¸R¶WßÓáNRPVÌÁ @ª«sxqsLSÌÁ©«sV ¼d½lLi[è ryª«sVLôiðR QùLi DLi®²¶[ÍØ
LRiWxmsNRPÌÁö©«s Â¿Á[aSLRiV. µk¶¬s¬s úxmsË³ÁÏ V»R½* \|ms#û®ªs[ÈÁV Ë³ØgRiry*ª«sVùLi (zmszmszms) xmsµôR¶¼½©«s ¬sLjiøLi¿yLRiV.
ÑÁFsLiALì úFyÛÇÁNíPR V ÖÁ−sVÛÉÁ²`¶ ªyLRiV µk¶¬sÍÜ[ úxmsµ³y©«s |msÈíÁVÊÁ²T¶ µyLRiVgS D©yõLRiV.
Bµj¶ÍØ DLiÛÉÁ[ ÑÁFsLiALì úgRiWxmso N][ryò ALiúµ³¶R úFyLi»R½LiÍÜ[ ®©sÌÁN]ÌÁöÊÁ²T¶, úxmsxqsVò»R½Li
@Li»R½LêS¼d½¸R¶V |msÈíÁVÊÁ²T¶µyLRiVgS D©yõLRiV. N]»R½ò ²T¶ÖdÁý −sª«sW©yúaRP¸R¶V ¬sLRi*x¤¦¦¦ßáÍÜ[ Ë³ØgRiry*−sV
NSª«s²R¶Li»][ FyÈÁV, ÈÁLkiä Bryò©s± ÊÁVÍÞÍÜ[¬s HFs£qsÑÁHFs −sª«sW©yúaRP¸R¶VLiÍÜ[ |msÈíÁVÊÁ²T¶µyLRiVgS,
LRix¤¦¦¦µyLRiVÌÁV, −sµR¶Vù»`½ LRiLigRiLiÍÜ[©s« W −sxqsòQX»R½LigS |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁV |ms²R¶V»R½V©«sõµj¶. úxmsµ³y©«sLigS ¸R¶VV\®©sÛÉÁ²`¶
NTPLigì²R¶ª±sV, ®©sµR¶LýSLi²`¶=, ®ªsVNTP=N][, A}qísûÖÁ¸R¶W, zmsn ÖÁ\|mns©±s= ÌÁÍÜ[ xmsª«sLì úFyÛÇÁNíPR VÌÁV D©«sõ BLiÈÁLìÛÇÁ©±s
xqsLixqsó ©«sV N]©«sVg][ÌÁV Â¿Á[zqsLiµj¶.
ÕÁ) ©«sLRizqsLi¥¦¦¦LSª«so FsN`P=ú|ms£qs \|¤¦¦¦®ªs[... 11.6 NTPÍÜ[−dsVÈÁLýiR ®ªs[VLRi D©«sõ C |mnýs^ Jª«sLì , ©«sgRiLS¬sõ ,
LSÒÁª±s gSLiµ³¶k @Li»R½LêS¼d½¸R¶V −sª«sW©yúaRP¸R¶W¬sNTP @©«sVxqsLiµ³y©«sLi Â¿Á[}qsLiµR¶VNRPV D®µ¶ô b[ PLi¿yLRiV.
|¤¦¦¦¿`ÁFsLi²T¶Fs Aµ³R¶*LRiùLiÍÜ[ Â¿Á[xmsÉíÓÁ©«s C úFyÛÇÁNíPR V©«sV lLiLi²R¶V ÇØ¼d½¸R¶V xqsLixqsó ÌÁ Ë³ØgRiry*ª«sVùLi»][ NRPW²T¶©«s
zqsLi|mýsN`P=cr¡ª±sVµR¶»`½ NRP©y=Líij ¸R¶VLi ÌÁV µR¶NTPäLi¿RÁVNRPV©yõLiVV.
zqs) @ª«soÈÁLì LjiLigìL][²¶` 159 NTPÍÜ[−sd VÈÁLýiR LjigìL][²¶` µy*LS xmsÉØ©±sÂ¿ÁLRiV, aRPLiuyËØµ`¶, x¤¦¦¦¸R¶V»`½©«sgRiLì,
®ªs[V²R¶èÍÞ ÌÁ©«sV NRPÌÁVxmso»yLRiV.C L][²¶ïR V µy*LS xmsÌÁV LSxtsí Qû, ÇØ¼d½¸R¶V LRix¤¦¦¦µyLRiVÌÁ©«sV , LSÒÁª±sgSLiµ³¶k
@Li»R½LêS¼d½¸R¶V −sª«sW©yúaRP¸R¶WÌÁ©«sV @©«sVxqsLiµ³y¬sryòLiR V. »]ÌÁV»R½ FsLiVVLì F¡LíiR V ©«sVLiÀÁ
gRiÀÁèËÝÖÁ(\|¤¦¦¦ÛÉÁN`PzqsÉÔÁ) ª«sLRiNRPV 22 NTPÍÜ[−sd VÈÁLýiR L][²ïR¶V ¬sLSøßØ¬sõ xmspLjiò Â¿Á[aSLRiV. C xms©«sVÌÁ©«sV \|ms©«s
−sª«sLjiLiÀÁ©«sÈýÁVgS úÉØ©±s=úÉØ¸º¶V xqsLixqsó Â¿Á[xmsÉíÓÁLiµj¶.
²T¶) \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ úg][»`½ NSùLji²yLì©«sV úFyÛÇÁNíPR V©«sV |¤¦¦¦¿`ÁFsLi²T¶Fsc B©±súFnyxqsí ûNRPèLì NSL][ölLi[xtsQ©s± A£mns
ALiúµ³¶R úxms®µ¶[aP` ÌÁ Ë³ØgRiry*ª«sVùLiÍÜ[ Â¿Á[xmsÉíØLRiV.
B) \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ª«sVÖdÁí ®ªsW²R¶ÍÞ úÉØ©±s=F¡Lí̀i xqsLki*xqsV(FsLiFsLiÉÓÁFs£qs) \lLiÍÞ xqsLki*xqsVÌÁ©«sV µR¶OTPQßá
ª«sVµ³¶R ù \lLiÛÍÁ[* »][ NRPÖÁzqs ¬sLRi*z¤¦¦¦xqsVò©yõLRiV. −dsÉÓÁNTP FszmsFs£qsALíik {qs »][ xqs−dsVNRPX»R½Li Â¿Á[xqsWò ÉÓÁZNPäÈýÁV
BxqsVò©yõLRiV. úxmsxqsVò»R½Li zqsNTPLiúµyËØµ`¶, xmsn ÌÁN`P©«sVª«sW, ÖÁLigRiLixmsÖýÁ ÌÁ ª«sVµ³¶R ù úxmsxqsVò»R½Li D©«sõ \lLiÛÍÁ[*
úÉØN`P\|ms®©s[ 27 }qísxtsQ©sý« ©«sV NRPÌÁVxmso»R½W úxms¼½ L][ÇÁÚ 84 xqsLki*xqsVÌÁ©«sV ¬sLRi*z¤¦¦¦xqsVò©yõLRiV.
215
Fs£msn ) \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ®ªsVúÉÜ[ \lLiÌÁV úFyÛÇÁNíRPV ...xqs»R½ùLi @©«sVÊÁLiµ³R¶ \®ªsVÉØ£qs xqsLixqsó xms©«sVÌÁV
Â¿Á[xmsÉíÓÁ©«sLiµR¶V©«s »]ÌÁV»R½ @xmsÆØù¼½ F~Liµj¶Liµj¶. @LiVV¾»½[ úxmsxqsVò»½R @¬sbPè»R½ÍÜ[®©s[ ª«s°ÖÁNRP xqsµR¶VFy¸R¶WÌÁ
NRPÌÁö©«sÍÜ[ ÇØ¼d½¸R¶V róyLiVVÍÜ[ }msL]Liµj¶©«s ÍØlLi=©±s @Li²`¶ ÈÁúËÜ[ (Fs£qs@Li²`¶ÉÓÁ) xqsLixqsó zmszmszms µy*LS C
úFyÛÇÁNíPR V ¬sLjiøLiÂ¿Á[ x¤¦¦¦NRPVäÌÁ©«sV ÊÁz¤¦¦¦LRiLigRi ÛÉÁLi²R¶Lì µy*LS µR¶NTPäLi¿RÁVNRPVLiµj¶. ®ªsVVµR¶ÉÓÁ µR¶aRPÍÜ[ ©«sgRiLRiLiÍÜ[
¬s»R½ùLi LRiµô¶k gS DLi®²¶[ ª«sVW²R¶V NSùLji²yLìÌÁ©«sV NRPÌÁVxmso»R½W 72 NTPÍÜ[−sd VÈÁLýiR ®ªs[VLRi µk¶¬s¬s
úxms®ªs[aPR #|msÈíÁ©«sV©yõLRiV.
6.13.02
6.13.02 \|ms úFyÛÇÁNíPR VÌÁ©«sV xqsWORPQ øLigRi xmsLjibdPÖÁ}qsò lLiLi²R¶V úxmsaRPLiry xmspLRi*NRP @LiaSÌÁV
NRP¬szmsryòLiVV.®ªsVVµR¶ÉÓÁµj¶ FsLiVVLì F¡LíiR V ¬sLSøßáLi µy*LS ©«sgRiLRiª«sVLi»y xqsª«sVúgRi @Õ³Áª«sXµôð¶j NTP ËØÈÁÌÁV
®ªs[¸¶R V²R¶Li. lLiLi²][µ¶j F~LRiVgRiV©«s D©«sõ úFyLi»yÌÁ @Õ³Áª«sXµôð¶j ZNP[ NSNRPVLi²y, ©«sgRiLRiLiÍÜ[ @Li»R½LRi LRiªyßØ
xqsµR¶VFy¸R¶VÌÁ NRPÌÁö©«sÍÜ[ gRißá¬ds¸R¶V\®ªsV©«s |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁV LSª«s²R¶Li.BÍØLiÉÓÁ ¬sbP»R½ µR¶WLRiµR¶Xztsí Q B»R½LRi
úxmsµ³y©«s ©«sgRiLS\ÛÍÁ©«s ª«sVVLi\ÛËÁ, Â¿Á\®©sQõ, ®µ¶[aPR LSÇÁµ³y¬s úFyLi»yÍýÜ[ ÛÍÁ[ª«so.
6.13.03 |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁ LRiWxmsLiÍÜ[®©s[ NSNRPVLi²y \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ÍÜ[ úxmsË³ÁÏ V»R½* Aµ³¶k ©«sLiÍÜ[¬s úxms¾»½[ùNRP
xqsLixqsó ÌÁ»][ ª«sVLiÀÁ¬dsLRiV, −sµR¶Vù»`½ xqsLRixmnsLS ª«sLiÉÓÁ @LiaSÍýÜ[ xqsª«sVLôiðR Q\®ªsV©«s xmsLizmsßÔá ª«sùª«sxqós©«sV NRPÖÁgji
DLiµj¶.C lLiLi²R¶V xqsLixqsó ÌÁV NRPW²y úxms¾»½[ùNRPx¤¦Ü[µy D©«sõ xqsLixqsó ÛÍÁ[ . xqs*¸R¶VLigS ª«sVVÅÁùª«sVLiú¼½
@µ³¶R ùQOPR VÌÁVgS DLi®²¶[ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ª«sV¥¦¦¦©«sgRiLRi ª«sVLiÀÁ¬dsÉÓÁ ª«sVLji¸R¶VV FyLjiaRPVµô¶ðR ù ËÜ[LiïR V INRPÉÓÁ NSgS,
xqsª«sVLôiðR »R½ −sxtsQ¸¶R VLiÍÜ[ úxms¾»½[ùNRP gRiVLjiLò ixmso ryµ³¶j LiÀÁ©«s Fszms|qsLiúÈÁÍÞ xmsª«sLì ²T¶zqísûÊÁWùxtsQ©s± NRPLi|ms¬ds
lLiLi²][µ¶j .
6.14. |¤¦¦¦µR
\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶
6.14.01 \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ©«sgRiLS¬sNTP, B»R½LRi úFyLi»yÌÁNRPV ª«sVµ³¶R ù D©«sõ xqsLiÊÁLiµ³yÌÁ©«sV
xmsLjibdPÖÁLi¿RÁ²y¬sNTP @ª«sxqsLRi\®ªsV©«s xqsª«sW¿yLRiLi ÌÁÕ³ÁLi¿RÁ©«sLiµR¶V©«s NýPT Qxtsí Q»R½LRiLigS DLiµj¶. C ®©s[xms´R¶ùLiÍÜ[ C
úNTPLiµj¶ }msL]ä©«sõ @LiaSÌÁ Aµ³yLRiLigS C xqsLiÊÁLiµ³yÌÁ©«sV @Li¿RÁ©y ®ªs[¸¶R V²R¶Li ÇÁLjigjiLiµj¶. ®ªsVVµR¶ÈÁgS
ª«sÌÁxqsÌÁ ¼d½LRiV¾»½©«sVõÌÁV, LRiªyßØ xqsµR¶VFy¸R¶WÌÁ µy*LS −dsÉÓÁ¬s @Li¿RÁ©y ®ªs[¸¶R V²R¶\®ªsV©«sµj¶. »R½LRiVªy»R½
róy¬sNRP xmsÈíÁßá úFyLi»yÌÁ»][ D©«sõ ALôiðj NRP ª«sùª«sxqsó ÌÁ ¼d½LRiV¾»½©«sVõÌÁ©«sV Aµ³yLRiLigS ¼d½xqsVNRPV©yõLRiV. BLiµR¶VNRPV
@ª«sxqsLRi\®ªsV©«s xqsª«sW¿yLS¬sõ ZOP[Q ú»R½róyLiVV xmsLRiùÈÁ©«sÌÁV, xmsLjibdPÌÁ©«sÌÁV µy*LS }qsNRPLjiLi¿RÁ²R¶\®ªsV©«sµj¶.
216
6.15 ª«sÌÁxqsÌÁV
6.15.01 \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ©«sgRiLRiLiÍÜ[ gRi»R½ ÇÁ©«s©«s ª«sVLRißØÌÁ gRißØLiNSÌÁ µy*LS ®ªsVV»R½Lò i ÇÁ©«sË³ØÍÜ[
1.4 −sVÖÁ¸R¶V©±sÌÁV @©«sgS, 25 aS»R½Li ª«sVLiµj¶ ª«sÌÁxqsV ª«sÀÁè©«sªylLi[. 2007c08 ÍÜ[ ¬sLRi*z¤¦¦¦LiÀÁ©«s
Fs©±sFs£qsFs£qs úxmsNSLRiLi \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ÍÜ[ ¬sª«szqsLiÂ¿Á[ ªyLjiÍÜ[ 35.7 aS»R½Li ª«sVLiµj¶ ªyLRiV úxmsxqsVò»½R Li
¬sª«szqsxqsVò©s« õ úFyLi»R½Li, ª«sVVLiµR¶V Â¿Ázmsö©«sµj¶ NSµR¶¬s }msL]ä©yõLRiV. ALiúµ³¶R úxms®µ¶[aP` LSxtsí QûLiÍÜ[ 31.2 aS»R½Li
ª«sVLiµj¶ úxmsÇÁÌÁV ªyLRiV úxmsxqsVò»½R Li ¬sª«szqsxqsVò©«sõ úFyLi»R½Li, @Li»R½NRPV ª«sVVLiµR¶V }msL]ä©«sõ µy¬sNRP©yõ
®ªs[lLi[µR¶¬s −sª«sLjiLi¿yLRiV. GÉØ 10.6 aS»R½Li ª«sVLiµj¶ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶NRPV ª«sÌÁxqs ª«sxqsVò©yõLRiV. xmsÉíÓÁNRP 6.7ÍÜ[
}msL]ä©«sõÈýÁVgS gRißØLiNSÌÁV ¿RÁW}qsò Bµj¶ @ryµ³yLRißá |¤¦¦¦¿RÁVègS NRP¬szmsr¡òLiµj¶. 2001 gRißØLiNSÌÁ
Aµ³yLRiLigS \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ©«sgRiLS¬sNTP 0.31 aS»R½Li (ª«sVLji¸R¶VV 0.4 aS»R½Li \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ xmsLjixqsLRi
úFyLi»yÌÁNRPV ) ®ªsVV»R½Lò i LSuíyû¬sNTP 0.84 aS»R½Li gS DLiµj¶. B−s Fs©±sFs£qsFs£qs gRißØLiNSÌÁ»][
F¡ÌÁèµR¶gæiR −sgS D©yõLiVV. \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶NRPV ª«sÌÁxqs ª«sÂ¿Á[è ªyLjiNTP Õ³Á©«sõLigS , \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ©«sVLiÀÁ
ª«sÌÁxqs ®ªsÛÎÁý [ ªyLji xqsLiÅÁù ª«sVLki »R½NRPVäª«sgS©«sV, LSxtísQûLiÍÜ[¬s B»R½LRi úFyLi»yÌÁNRPV ª«sVLki »R½NRPVäª«sgS
D©«sõÈýÁV xmsÉíÓÁNRP 6.7 µy*LS ¾»½ÌÁVr¡òLiµj¶. BLi»R½ »R½NRPVäª«sgS ª«sÌÁxqsÌÁV ©«s®ªsWµR¶LiVV©«sxmsöÉÓÁNUP −s−sµ³R¶
NSLRißØÌÁ»][ ÊÁ¸R¶VÈÁNRPV ®ªsÛÎÁý [ ªyLji xqsLiÅÁù, LSxtsí QûLiÍÜ[¬s −s−sµ³R¶ úFyLi»yÌÁNRPV @©«sVgRiVßáLigS®©s[ ©«s®ªsWµR¶V
@LiVV©y, LS¸R¶VÌÁ{qsª«sV ª«sWú»R½Li FsNRPVäª«s aS»R½Li ª«sVLiµj¶ Dµ][ùgSÌÁV, −sµR¶ù N][xqsLi ª«sÌÁxqsÌÁV
®ªsÎÏÁ§»R½V©«sõÈýÁV xqsöxtsí QLi @ª«so»][Liµj¶. Bµj¶ LSxtsí QûLiÍÜ[¬s B»R½LRi úFyLi»yÌÁ»][ F¡ÖÁ}qsò Õ³Á©«sõLigS
NRP¬szmsr¡òLiµj¶.
217
6.15.02 ª«sÌÁxqsµyLRiVÍýÜ[ (84aS»R½Li ª«sVLiµj¶) FsNRPVäª«s Ë³ØgRiLi LSxtsí QûLiÍÜ[¬s B»R½LRi úFyLi»yÌÁNRPV
Â¿ÁLiµj¶©«sªylLi[. C lLi[ÈÁV úNRPª«sVLigS »R½gæiR V»][Liµj¶. 2001ÍÜ[ xmsoLRiVxtsQ ª«sÌÁxqsµyLRiVÍýÜ[ 82 aS»R½Li ª«sVLiµj¶
DFy´j¶, ªyùFyLRi NSLRißØÌÁ»][ xmsµj¶ xqsLiª«s»R½=LSÌÁV @Li»R½NRPV−sVLiÀÁ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ÍÜ[ DLiÈÁV©yõLRiV.
−dsLRiLi»y ALiúµ³¶R úxms®µ¶[aP` ÍÜ[¬s B»R½LRi úFyLi»yÌÁNRPV Â¿ÁLiµj¶©«sªylLi[. @LiVV¾»½[ 6.8 xmsÉíÓÁNRP úxmsNSLRiLi ª«sVVLi\ÛËÁ
ª«sLiÉÓÁ ©«sgRiLSÍýÜ[ 26 aS»R½Li ª«sVLiµj¶ xmsoLRiVxtsvÌÁV DFyµ³¶j , ªyùFyLRi xmsLRi\®ªsV©«s NSLRißØÌÁ»][ LSuíyûÌÁNRPV
B»R½LRi úFyLi»yÌÁNRPV ª«sÌÁxqs ®ªs×ýÁ©«sxmsöÉÓÁNUP , −dsLjiÍÜ[ @»R½ùµ³j¶NRPVÌÁV B»R½LRi LSuíyûÌÁNRPV Â¿ÁLiµj¶©«s ªylLi[. Õ³Á©«sõ
xqsLixqsäQX»R½VÌÁ ®ªs[VÎÏÁ−sLixmso NSLRißáLigS \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ÍÜ[ (−saSÅÁxmsÈíÁßáLiÍÜ[ \|qs»R½Li) |msLRiVgRiV»R½V©«sõxmsöÉÓÁNUP,
ª«sVVLi\ÛËÁ »R½LRi¥¦¦¦ ª«sÌÁxqsÌÁVgS ª«sWú»R½Li ÛÍÁ[ªs« o.
6.15.03 ª«sVLjiLi»R½ ÍÜ[»R½VgS ¿RÁW}qsò xmsÉíÓÁNRP 6.8ÍÜ[ úFyLi¼d½¸R¶VLigS B»R½LRi LSuíyûÌÁ ª«sÌÁxqs µyLRiVÌÁ
−sxtsQ¸¶R VLiÍÜ[ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶, ª«sVVLi\ÛËÁÌÁ xmsLjizqsó »R½VÍýÜ[ ¾»½[²yÌÁV NRP¬szmsryòLiVV. C lLiLi²R¶V ©«sgRiLSÍýÜ©[ s« W,
Fy»R½ NSÌÁLi ©«sVLiÀÁ N]©«srygRiV»R½V©«sõ ª«sÌÁxqsÌÁ xmsLRiLixmsLRi BLiNS ÊÁÖdÁ¸R¶VLigS®©s[ N]©«srygRiV»][Liµj¶. lLi[ÈÁVÍÜ[
¾»½[²yÌÁV D©«sõxmsöÉÓÁNUP, \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ −sxtsQ¸¶R W¬sNTP ª«s}qsò NRPLSõÈÁNRP, ª«sV¥¦¦¦LSxtísQûÍÜ[¬s Fy»R½ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶
}qísÉÞ xmsLjiµ³j¶ÍÜ[¬s úFyLi»yÌÁNRPV Â¿ÁLiµj¶©«s ªyLRiV FsNRPVäª«sgS DLiÈÁV©yõLRiV. BLiVV¾»½[ Bµj¶ 39 aS»R½Li ©«sVLiÀÁ
28 aS»y¬sNTP »R½gæij Liµj¶. µR¶OTPQßØµj¶ ª«sVW²R¶V LSuíyûÌÁ ©«sVLiÀÁ xms®µ¶[ÎýÏÁ úNTP»R½Li µyµyxmso xqsgRiLi ª«sÌÁxqs µyLRiVÌÁV
(xqsVª«sWLRiV 47 aS»R½Li) LSgS , úxmsxqsVò»½R Li @µj¶ 30 aS»y¬sNTP »R½gæij Liµj¶. @®µ¶[ xqsª«sV¸R¶VLiÍÜ[
xqsLiúxmsµy¸R¶VLigS ª«sÌÁxqsÌÁV FsNRPVäª«sgS DLi®²¶[ »R½WLRiVö Ë³ØLRi»R½ úFyLi»yÍýÜ[ LSÇÁróy©±s, D»R½Lò iR úxms®µ¶[aP` ÌÁ
©«sVLiÀÁ ©yÌÁVgjiLiÈÁ INRP ª«sLi»R½V NRPLiÛÉÁ[ N]LiÂ¿ÁLi »R½NRPVäª«sgS (23 aS»R½Li) DLiÛÉÁ[ , úxmsxqsVò»R½Li @µj¶ 40
aS»y¬sNTP |msLjigjiLiµj¶. ª«sVV\ÛË³ÁNRPV C ©yÌÁVgRiV LSuíyûÌÁ ©«sVLiÂ¿Á[ 60aS»R½Li ª«sÌÁxqsÌÁV DLiÛÉÁ[, D»R½Lò iR úxms®µ¶[aP`
©«sVLiÀÁ »R½gæiR VµR¶ÌÁ D©yõ −sVgjiÖÁ©«s ª«sVW²R¶V LSuíyûÌÁ ©«sVLiÂ¿Á[ A ®ªs[VLRiNRPV |msLRiVgRiV»R½V©yõLiVV. @LiVV¾»½[
\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ÍÜ[¬s xmsLjizqsó »R½VÌÁV NRPW²y ª«sVVLi\ÛËÁ »R½LRi¥¦¦¦ ª«sÌÁxqsÌÁ úFyLRiLiË³ÁÏ µR¶aRPÍÜ[ D©«sõÈýÁV 6.5 ÀÁú»R½Li
µy*LS xqsöxtsí QLi @ª«so»][Liµj¶. \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ©«sgRiLRiLi ÇØ¼d½¸R¶V, @Li»R½LêS¼d½¸R¶V ª«sWlLiäÉÞ»][ xqs−dsVNRPX»R½\®ªsV
xmsoL][Õ³Áª«sXµôðj¶ ryµ³j¶xqsVò©«sõµy¬sNTP ¬sµR¶LRi+©«sLigS BÍØLiÉÓÁ−s ÇÁLRiVgRiV»R½V©yõLiVV.
218
219
6.15.04 úxmsxmsLi¿RÁ ªyùxmsòLigS @©«sVxqsLiµ³y©«s\®ªsV©«s \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ xmsoL][ÕÁ³ ª«sXµôðj¶ úFyLi¼d½¸R¶V
xqsLiÊÁLiµ³yÌÁV @Li¾»½[ róyLiVVÍÜ[ ÊÁÌÁLigS D©yõLiVV. xqsLiúNSLi¼½ xmsLi²R¶VgRiÌÁ xqsª«sVLi¸R¶VÍÜ[ úxms¼½ G²yµj¶
ÇÁ©«sª«sLji ®©sÌÁÍÜ[ , ©«sgRiLRiLiÍÜ[ ¬sª«szqsxqsWò »R½ª«sV r~Li»R½ EÎýÏÁNRPV ®ªsÛÎýÁ[ ªyLji xqsLiÅÁù Ë³ØLkigS DLiÉÜ[Liµj¶.
LSxtsí Qû úxmsË³ÁÏ V»R½* xqsLixqsó FszmsFs£qsALíik {qs »][ xqs¥¦¦¦ \|ms#û®ªs[ÈÁV ÊÁxqsV=ÌÁ ¬sLS*x¤¦¦¦NRPVÌÁV, @µR¶©«sxmso ¿³yLêik ÌÁ»][
@µR¶©«sxmso ÊÁxqsV= xqsLki*xqsVÌÁ©«sV ¬sLRi*z¤¦¦¦xqsVò©yõLRiV. N]¬sõ xqsLiµR¶LS÷éÍýÜ[ BÍØ úxms¸R¶WßÓáLiÂ¿Á[ ªyLji xqsLiÅÁù
8 ÌÁORPQÌÁ ª«sLRiNRPV DLiÉÜ[Liµj¶.
6.16 ª«sÌÁxqs ÇÁ©«sLi (|qsÈýÁLì=)
6.16.01 |qsÈýÁLì=c\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶»][ FyÈÁV ¾»½ÌÁLigSßØ úFyLi»R½LiÍÜ[ úxms¾»½[ùNRPLigS NRP¬szmsLi¿RÁ¬s ÇÁ©«s

xqsª«sVVµy¸R¶W¬sNTP xqsWÀÁNRP. ryµ³yLRißáLigS C xmsµy¬sõ N][ryò ALiúµ³¶R úFyLi»R½Li ©«sVLiÀÁ ª«sÀÁè©«s
ª«sÌÁxqsµyLRiVÌÁ©«sV D®µô¶b[ PxqsWò ªy²R¶V»R½V©yõLRiV.
ª«sÌÁxqsÌÁV ª«sÀÁè©«s NSÍØÌÁ©«sV ÊÁÉíÓÁ ªyLji xqs*Ë³ØªyÍýÜ[ ª«sù»yùryÌÁV NRP¬szmsxqsVò©yõLiVV. ©yÌÁVgRiV @LiÂ¿ÁÍýÜ[
rygji©«s ª«sÌÁxqsÌÁ ¼d½LRiV©«sV BÍØ −sË³ÏÁÑÁLi¿RÁª«s¿RÁVè.
1) ®ªsVVµR¶ÉÓÁ µR¶aRPÍÜ[ ¬sÇØLi úxmsË³ÏÁV»R½*Li N][ryò ALiúµ³¶R úFyLi»R½LiÍÜ[¬s \lLi»R½VÌÁ©«sV , ¬sÇØLi rygRiLì
µj¶gRiVª«s úFyLi»R½Li rygRiV Â¿Á[xqsVNRPVLiÈÁW zqsó LRixms²yÌÁ¬s A¥¦¦¦*¬sLiÀÁLiµj¶. Bµj¶ N][ryò ALiúµ³¶R ÍÜ[¬s ª«sVVÅÁù
úFyLi»yÍýÜ[ |msÈíÁVÊÁ²T¶µyLji ª«sùª«sry¸R¶VLi |msLjigji©«s µy¬s»][ xqsLjiF¡ÌÁV»][Liµj¶. |qsÈýÁLì @®©s[ ªyLRiV
¾»½ÌÁLigSßØ úFyLi»R½LiÍÜ[ gRiVLiÈÁWLRiV xmsÛÍýÁÌÁ©«sV GLRiöLji¿yLRiV.
220
2) N]¬sõ ª«sLæSÌÁ xqsª«sW¿yLRiLi ®ªs[VLRiNRPV lLiLi²R¶ª«s −s²R¶»R½ÍÜ[ , 1950 úFyLi»R½LiÍÜ[ NRPª«sVWù¬sxqísVÌÁV,
»R½ª«sV úFyË³ÏÁª«sLi »R½gæiR V»R½V©«sõ xqsª«sV¸R¶VLiÍÜ[ FyLíik úZaP[ßáVÌÁ ª«sÌÁxqsÌÁ©«sV úF¡»R½=z¤¦¦¦LiÀÁ, ¾»½ÌÁLigSßØ
úFyLi»R½LiÍÜ[ zqsó LRixms²yÌÁ¬s, FsgRiVª«s NRPLSõÈÁNRPÍÜ[ ¬sLjiø»R½ª«sVª«so»R½V©«sõ rygRiV¬dsÉÓÁ úFyÛÇÁNíPR VÌÁ µy*LSÌÁÕôÁ
F~LiµyÌÁ¬s xqsWÀÁLi¿yLRiV.
3) ª«sVW²][ µR¶aRPÍÜ[ 1980 ÍÜ[ |msÈíÁVÊÁ²T¶µyLRiVÌÁV, ªyùFyLRiLi ¬s−sV»R½Lò i |msµôR¶Fs»R½Vò©«s ª«s¿yèLRiV.

¾»½ÌÁVgRiV®µ¶[aPR Li FyÌÁ©«sÍÜ[ Bµj¶ −sryòLiR LigS ÇÁLjigjiLiµj¶.
4) ©yÌÁVg][ −s²R¶»R½ 2000 ÍÜ[ HÉÓÁ , HÉÓÁ Aµ³yLji»R½ }qsª«sÌÁ»][ ALôiðj NRP xmsoL][ÕÁ³ ª«sXµô¶ðj xqsLRi®ªs[giR LigS
D©«sõ xqsª«sV¸R¶VLiÍÜ[, LSxtsí QûLiÍÜ[¬s B»R½LRi úFyLi»yÍýÜ[¬s −sµyùª«sLi»R½VÌÁV, ª«sX¼½ò ¬sxmsoßáVÌÁV |msµôR¶ Fs»R½Vò©s«
\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ \®ªsxmso ®ªsVVgæiR V ¿RÁWFyLRiV.
6.16.02 ®ªsVVµR¶ÉÓÁ µR¶aRP ª«sÌÁxqsÌÁ »R½LRiVªy»R½ NSÌÁúNRPª«sVLiÍÜ[ róy¬sNRPVÌÁVcª«sÌÁxqsµyLRiVÌÁ ª«sVµ³¶R ù D©«sõ

¾»½[²yÌÁV ¿yÍØª«sLRiNRPV »R½gæij F¡¸R¶WLiVV. ®ªsVVµR¶ÉÓÁ lLiLi²R¶V −s²R¶»R½ÌÁ ª«sÌÁxqs µyLRiVÍýÜ[¬s @µ³¶j NRPVÍýÜ[ »yª«sVV
B»R½LRi úFyLi»yÌÁNRPV Â¿ÁLiµj¶©«s ªyLji−sV @©«sõ AÍÜ[¿RÁ©«s NS¬ds, @ÍØ @¬s »R½ª«sV©«sV ª«sùQQNPU Nò PR LjiLi¿yÌÁ©«sõ
Ë³Øª«s©«s NS¬ds ÛÍÁ[ª«so. B®µ¶[ xqsª«sV¸R¶VLiÍÜ[ BÍØLiÉÓÁ ªyLjiÍÜ[ N]Li»R½ ª«sVLiµj¶ úxms¾»½[ùNRPLigS ¾»½ÌÁLigSßØ
LSuíyû¬sNTP ª«sVµôð¶R »R½VgS ÇÁLRiVgRiV»R½V©«sõ ALiµ][ÎÏÁ©«sÍÜ[ FyÍæÜLiÈÁV©«sõÈýÁV ªyLRiÌò Á ¬s®ªs[µ¶R NRPÌÁ ª«sÌýÁ¾»½ÌÁVr¡òLiµj¶.
@LiVV¾»½[ róy¬sNRPVÌÁ ALôiðj NRP xmsoL][ÕÁ³ ª«sXµôð¶j NTP AÈÁLiNRPLigS |qsÈýÁLýiR ©«sV ÀÁú¼d½NRPLjiLi¿RÁ²R¶Li @®©s[µ¶j N]©«srygRiV»R½W®©s[
DLiµj¶.
6.16.03 @LiVV¾»½[ BÍØLiÉÓÁ ÀÁú¼d½NRPLRißá©«sV ÊÁÌÁxmsLjiÂ¿Á[ @LiaSÌÁV ª«sWú»R½Li Â¿ÁxmsöVN][»½R gæiR ÈýÁVgS ÛÍÁ[ªs« o.
\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ LRiLigSlLi²ï¶T úFyLi»yÌÁNRPV xqsLiÊÁLiµ³¶j LiÀÁ©«s ÇÁ©yË³Ø ÛÍÁNRPäÌÁV, úFyLi»yÌÁ ªyLkigS
ÇÁ©«søxqsó ÍØÌÁ©«sV xqsWÀÁLiÂ¿Á[ −sª«sLSÌÁV 6.9 xmsÉíÓÁNRPÍÜ[ F~LiµR¶xmsLRi¿RÁ²R¶Li ÇÁLjigjiLiµj¶. N][ryò ALiúµ³¶R ,
LSÌÁ¸R¶V{qsª«sV úFyLi»yÍýÜ[ ÇÁ¬søLiÀÁ©«s ªyLRiV, \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ LRiLigSlLi²ï¶T ÑÁÍýØÌÁ ÇÁ©yË³ØÍÜ[ 7.2 aS»R½Li
D©yõLRiV. Bµj¶ C lLiLi²R¶V ÑÁÍýØÍýÜ[ xmsoÈíÁ¬s ªyLji xqsLiÅÁùÍÜ[ xqsgS¬sNTP NRPLiÛÉÁ[ »R½NRPVäª«sgS DLiµj¶. ClLiLi²R¶V
ÑÁÍýØÍýÜ[ NSNRPVLi²y −sVgjiÖÁ©«s úFyLi»yÍýÜ[ ÇÁ¬søLiÀÁ©«s ªyLjiÍÜ[ 37 aS»R½Li ª«sVLiµj¶ N][ryò ALiúµ³¶R úFyLi»y¬sNTP
Â¿ÁLiµj¶©«s ªylLi[ D©yõLRiV. (Bµj¶ ªyLji ®ªsVV»R½Lò i ÇÁ©yË³ØÍÜ[ 16.3 aS»R½Li ). @LiVV¾»½[ ®ªsVV»R½Lò i ÇÁ©yË³Ø
xmsLRiLigS ¿RÁWzqs©«sxmsöV²R¶V ªyLji xqsLiÅÁù »R½NRPVäª«sgS D©yõ, róy¬sZNP[»½R LRiVÌÁVgS gRißá¬ds¸R¶V\®ªsV©«s róyLiVVÍÜ[
DLiÈÁV©yõLRiV. BNRPä®²¶[ xmsoÉíÓÁ©«s lLiLi²][ »R½LRiLi, ª«sVW²][ »R½LRiLi ªyLji¬s NRPW²y róy¬sZNP[»R½LRiVÌÁVgS xmsLjigRißÓá}qsò
C xqsLiÅÁù ¿yÍØ |msµô¶R gS DLiÈÁVLiµj¶.
6.17 xqsLRiVäQùÛÍÁ[ÈÁLki ®\ ªsVúlgi[xtsQ©s±
6.17.01 C @LiaRPLiÍÜ[ »R½NRPVäª«s NSÌÁxmsLji−sV¼½»][ B»R½LRi úFyLi»yÍýÜ[ ¬sª«szqsLiÂ¿Á[ ª«sÌÁxqsµyLRiVÌÁ

gRiVLjiLiÀÁ úxms¾»½[ùNRPLigS µR¶XztísQ ryLjiLi¿RÁ²R¶Li ÇÁLjigjiLiµj¶. xqsLi¿yLRi xqs*ÌÁöNSÌÁ ª«sÌÁxqsµyLRiVÌÁ @LiaRPLiÍÜ[
ALiúµ³¶R úxms®µ¶[aP` ®ªsVV»yò¬sNTP ¿RÁW}qsò ÇÁ©yË³ØÍÜ[ ZNP[ªs« ÌÁLi 1 aS»R½Li ª«sWú»R½®ªs[V BÍØLiÉÓÁ ªyLRiV©yõLRiV. @LiVV¾»½[
úgS−dsVßá úFyLi»yÍýÜ[ xqsLiFyµR¶©«sxmsLRiV\ÛÍÁ©«s xmsoLRiVxtsvÍýÜ[ (15 ©«sVLiÀÁ 60 GÎýÏÁ ª«s¸R¶VxqsV ªyLRiV) C ª«sÌÁxqsÌÁV
FsNRPVäª«sgS D©yõLiVV. Bµj¶ xqsVª«sWLRiVgS 3 aS»R½LigS DLiµj¶. Bµj¶ LSxtísQûLiÍÜ[¬s IN][ä úFyLi»R½LiÍÜ[ IN][ä
221
−sµ³¶R LigS DLiÉÜ[Liµj¶. Dµyx¤¦¦¦LRißáNRPV N][ryò ALiúµ³¶R úFyLi»R½LiÍÜ[ Bµj¶ 5 aS»R½LigS DLiµR¶¬s ¬s®ªs[µ¶j NRPÌÁV
Â¿Áxmso»R½V©yõLiVV.
6.17.02 @LiVV¾»½[ N]©«sõ ÑÁÍýØÍýÜ[ Bµj¶ ¿yÍØ FsNRPVäª«sgS DLiÉÜ[Liµj¶. Dµyx¤¦¦¦LRißáNRPV $NSNRPVÎÏÁLi
ÑÁÍýØ úgS−dsVßá xmsoLRiVxtsvÍýÜ[ 14 aS»R½Li ª«sLRiNRPV ª«sÌÁxqsÌÁV D©yõ¸R¶V¬s gRißØLiNSÌÁV Â¿Áxmso»R½V©yõLiVV.
@ÍØlgi[ C ÑÁÍýØÍÜ[ INRP róyLiVV Aµy¸R¶VLi, INRP ryª«sWÑÁNRP ª«sLæS¬sNTP Â¿ÁLiµj¶©«s ªylLi[ @µ³¶j NRPLigS
DLiÈÁV©yõLRiV. $NSNRPVÎÏÁLi ÑÁÍýØÍýÜ[ ª«sVW²R¶V FsLizmszqsB µj¶gRiVª«s úZaP[ßáVÍýÜ[ D©«sõ 19 aS»R½Li }msµR¶ªyLjiÍÜ[
xqsVª«sWLRiV 30 aS»R½Li ª«sVLiµj¶ BÍØLiÉÓÁ ª«sÌÁxqsÌÁ ËØLji©«s xms²R¶V»R½V©yõLRiV. C ª«sVW²R¶V úZaP[ßáVÍýÜ®[ ©s[ xqsVª«sWLRiV
24 aS»R½Li ª«sVLiµj¶ IÕÁzqsÌÁV NSª«s²R¶Li gRiª«sV©yL>iR ®ªs[V NSNRPVLi²y, ÑÁÍýØ róyLiVV xqsgRiÈÁV 14 aS»R½Li NRPLiÛÉÁ[
¿yÍØ @µ³j¶NRPLigS DLiµj¶. LSxtsí QûLiÍÜ[¬s ª«sVx¤¦¦¦ÊÁWËÞ©«sgRiLì, NRPLRiWõÌÁV ÑÁÍýØÍÜ[ NRPW²y BÍØLiÉÓÁ ª«sÌÁxqsÌÁV
NRP¬szmsryòLiVV..
6.17.03 xmsÈíÁßá úFyLi»yÌÁNRPV ª«sÌÁxqs ®ªsÛÎýÁ[ ªyLjiÍÜ[ @µ³¶j NRP aS»R½Li ª«sVLiµj¶ xqsLiúxmsµy¸R¶V
xqsLki*xqsVÌÁV, ¬sLSøßá LRiLigRiLiÍÜ[®©s[ xms¬sÂ¿Á[xqsVò©yõLRiV. LS¸R¶VÌÁ{qsª«sVÍÜ[¬s ª«sÌÁxqs µyLRiVÍýÜ[ 74 aS»R½Li
ª«sVLiµj¶ xmsÈíÁßá úFyLi»yÌÁNRPV ª«sxqsVòLiÛÉÁ[, −dsLjiÍÜ[ 89 aS»R½Li ª«sVLiµj¶ \|mslLiLi²R¶V LRiLigSÍýÜ[®©s[ xms¬sÂ¿Á[xqsVò©yõLRiV.
N][ryò ALiúµ³¶R úFyLi»R½LiÍÜ[ 52 aS»R½Li ª«sÌÁxqsÍýÜ[ 86 aS»R½Li ª«sVLiµj¶ ( ®ªsVV»R½Lò i ª«sÌÁxqsÍýÜ[ 45 aS»R½Li) C
LRiLigSÍýÜ[®©s[ D©yõLRiV. N][ryò ALiúµ³¶R , LS¸R¶VÌÁ{qsª«sV úFyLi»yÌÁNRPV ª«sVµ³R¶xqsòLigS ¾»½ÌÁLigSßØ (
\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶©«sV −sV©«s¥¦¦¦LiVVLiÀÁ) ÍÜ[¬s 67 aS»R½Li xmsÈíÁßá ª«sÌÁxqsÍýÜ[ 75 aS»R½Li ª«sVLiµj¶ ( ®ªsVV»R½Lò iÍÜ[ 50
aS»R½Li) \|ms lLiLi²R¶V LRiLigSÍýÜ®[ ©s[ D©yõLRiV. N][ryò , LS¸R¶VÌÁ{qsª«sV úFyLi»yÍýÜ[ úgS−dsVßá úFyLi»yÌÁNRPV ª«sÌÁxqs
®ªsÛÎýÁ[ ªyLjiÍÜ[ FsNRPVäª«s ª«sVLiµj¶ ª«sùª«sry¸R¶V LRiLigRiLiÍÜ[ xms¬sÂ¿Á[xqsVò©yõLRiV , @LiVV¾»½[ ¾»½ÌÁLigSßØÍÜ[ xqsgRiLi
ª«sVLi®µ¶[ ª«sùª«sry¸R¶V LRiLigRiLiÍÜ[ D©yõLRi©«sõ −sxtsQ¸¶R VLi xmsÉíÓÁNRP 6.10 ÕÁ µy*LS @ª«sgRi»R½ª«sVª«so»R½VLiµj¶. C
−sµ³y©yÌÁV úFyLi»yÌÁ ªyLkigS Õ³Á©«sõLigS DLiÈÁV©yõLiVV.
222
6.17.04 LSxtsí QûLiÍÜ[¬s −sVgjiÖÁ©«s úFyLi»yÍýÜ[ NRPLiÛÉÁ[ ª«sVµ³R¶ù N][ryò ALiúµ³¶R úFyLi»yÍýÜL[ iR
ª«sùª«sry¸R¶V xqsLiÊÁLiµ³j¶»R½ xms©«sVÌÁ\|ms®©s[ FsNRPVäª«s ª«sVLiµj¶ A¸R¶W ÑÁÍýØÍýÜ[¬s B»R½LRi úFyLi»yÌÁZNP[ ª«sÌÁxqs
®ªsÎÏÁ§»R½V©yõLRiV. D»R½Lò iR N][ryò ALiúµ³¶R úFyLi»R½LiÍÜ[ xmsÈíÁßá úFyLi»yÌÁZNP[ ª«sVVÅÁùLigS −saSÅÁxmsÈíÁßØ¬sZNP[
ª«sÌÁxqsÌÁV FsNRPVäª«sgS D©yõLiVV. LS¸R¶VÌÁ{qsª«sVÍÜ[ C xmsLjizqsó ¼½ Õ³Á©«sõLigS DLiµj¶. @©«sLi»R½xmspLì,
ÀÁ»R½WòLiR VÌÁ ÑÁÍýØÌÁNRPV Â¿ÁLiµj¶©«s ªyLRiV F~LRiVgRiV©«s D©«sõ B»R½LRi LSuíyûÍýÜ¬[ s xmsÈíÁßØÌÁV ÛËÁLigRiVÎÏÁ¨LRiV,
Â¿Á\®©sQõÌÁNRPV ª«sÌÁxqs ®ªsÎÏÁ§»R½VLiÛÉÁ[, NRPLRiWõÌÁVNRPV Â¿ÁLiµj¶©«s ªyLRiV ª«sWú»R½Li LSxtsí QûLiÍÜ[¬s B»R½LRi úFyLi»yÌÁNRPV
ª«sÌÁxqs ®ªsÎÏÁ§»R½V©yõLRiV. ¾»½ÌÁLigSßØÍÜ[©s« W LS¸R¶VÌÁ{qsª«sV »R½LRi¥¦¦¦ xmsLjizqsó »R½VÛÍÁ[ D©«sõxmsöÉÓÁNUP, ÑÁÍýØÍÜ[¬s
B»R½LRi úgSª«sWÌÁNRPV xmsLji−sV»R½\®ªsV, B»R½LRi LSuíyûÌÁ xmsÈíÁßá úFyLi»yÌÁNRPV ª«sÌÁxqsÌÁV »R½NRPVäª«sgS ©«s®ªsWµR¶V
@ª«so»R½V©yõLiVV.
6.17.05 ÀÁª«sLRigS, xqsLRiVäQùÛÍÁ[ÈÁLki ª«sÌÁxqsµyLRiVÌÁV LSxtsí Qû ÇÁ©yË³Ø xmsLRiLigS ¿RÁW}qsò ¿yÍØ

»R½NRPVäª«sgS D©«sõxmsöÉÓÁNUP, N]¬sõ úFyLi»yÍýÜ[ úxmsË³Øª«sª«sLi»R½LigS©«sW, N]¬sõ ryª«sWÑÁNRP
223
ª«sLæSQÍýÜ©[ «sW,}msµR¶ÍýÜ©[ s« W úxmsxqsVöéÈÁLigS C ª«sÌÁxqsÌÁV NRP¬szmsxqsVò©yõLiVV. ª«sVµ³¶R ù N][ryò ALiúµ³¶R úFyLi»R½LiÍÜ[
ª«sùª«sry¸R¶V xmsLRiLigS ª«sÌÁxqsÌÁV DLiÛÉÁ[, −sVgjiÖÁ©«s úFyLi»yÍýÜ[ xmsÈíÁßá úFyLi»yÌÁ\®ªs}ms DLi²R¶ÈÁ®ªs[V
NSNRPVLi²y, −dsLRiLi»y ¬sLSøßá, xqsLiúxmsµy¸R¶V LRiLigSÍýÜ[®©s[ DLiÈÁV©yõLRiV. BÍØLiÉÓÁ ª«sÌÁxqsÌÁV ®©s[LiR VgS
\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶NRPV D®µ¶ô b[ PLiÀÁ©«s−sNSª«so. LS¸R¶VÌÁ{qsª«sV,¾»½ÌÁLigSßØÍýÜ¬[ s ª«sÌÁxqsµyLRiVÌÁV LS}tísQû»R½LRi
úFyLi»yÌÁNRPV NRPW²y ®ªsÎÏÁ§»R½VLiÛÉÁ[, D»R½Lò SLiúµ³¶R ÑÁÍýØÍýÜ[ −saSÅÁxmsÈíÁßØ¬sNTP ª«sÌÁxqs ®ªsÎÏÁ§»R½V©yõLRiV. xqs*ÌÁö
NSÖÁNRP ª«sÌÁxqsÌÁ®©s[−s, xqs−dsVxmsLiÍÜ[¬s xmsÈíÁßá úFyLi»yÌÁª«sLRiZNP[ xmsLji−sV»R½\®ªsV DLi²R¶ÈÁ®ªs[V µk¶¬sNTP NSLRißáLi.
6.18 |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁV
6.18.01 ©«sgRiLRiLiÍÜ[¬s |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁ −sxtsQ¸¶R VLiÍÜ[ ÅÁÀÁè»R½\®ªsV©«s gRißØLiNRP −sª«sLSÌÁV ÛÍÁ[©s« LiµR¶V©«s
|msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁ ÖÁLiZNP[ÑÁ¬s gRißÓáLi¿RÁ²R¶Li NRPxtsí Q»½R LRiLi. @LiVV¾»½[ 2000c2010 ª«sVµ³¶R ù NSÌÁLiÍÜ[ zqsFsLiHB
LRiWF~Liµj¶LiÀÁ©«s úFyÛÇÁNíPR VÌÁ\|ms |msÈíÁVÊÁ²T¶ ª«sù¸R¶VLi »yÌÁWNRPV ¬s®ªs[µ¶j NRPÌÁ Aµ³yLRiLigS xqsó WÌÁLigSINRP
@Li¿RÁ©y ®ªs[}qs @ª«sNSaRPLi DLiµj¶. C ª«sVµ³¶R ù NSÌÁLiÍÜ[ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ LRiLigSlLi²ï¶T ÑÁÍýØÍýÜ[ xqsVª«sWLRiV 94
úgRiWxmsoÌÁV |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁ |msÈíÁgS @LiµR¶VÍÜ[ 74 úgRiWxmsoÌÁV LS}tísQû»R½LRi\®ªsV©«s®ªs[. B−s |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁ róyLiVVNTP
@µô¶R Li xms²R¶V»R½V©yõLiVV. @Li¾»½[ NSNRPVLi²y @®©s[NPR −s®µ¶[bPd xqsLixqsó ÌÁV NRPW²y \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ úFyLi»R½LiÍÜ[
|msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁV |msÉíØLiVV.
6.18.02 xqsó WÌÁLigS INRP ¬sLñiR ¸R¶W¬sNTP ª«sÂ¿Á[èª«sVLiµR¶V BLi»R½ª«sLRiNRPV xmspLjiò @LiVV©«s úFyÛÇÁNíPR VÌÁ©«sV
INRPryLji xmsLjibdPÖÁ}qsò, Fszms NTP Â¿ÁLiµR¶¬s \|ms#û®ªs[ÈÁV |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁV gRißá¬ds¸R¶VLigS©«sV, ZNP[LiúµR¶ LSxtsí Qû
úxmsË³ÁÏ V»y*ÌÁ |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁV NRP¬szmsryòLiVV.xmsÉíÓÁNTP 6.11 úxmsNSLRiLi ZNP[ªs« ÌÁLi 25 aS»R½Li |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁV ª«sWú»R½®ªs[V
FszmsÍÜ[¬s \|ms#û®ªs[ÈÁV |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁV D©yõLiVV. ¬sLSøßá, Lji¸R¶VÍÞFs}qísÉÞ LRiLig][ÌÁ©«sW, ALôiðj NRP, ªyùFyLRi
}qsª«sÌÁ LRiLigSÍýÜ[ \|qs»R½Li LSuíyû¬sNTP Â¿ÁLiµj¶©«s \|ms#û®ªs[ÈÁV |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁ Aµ³¶j xms»R½ùLi ÛÍÁ[NPR F¡ª«s²R¶ª«sV®©s[µj¶
....Lji¸R¶VÍÞFs}qísÉÞ ªyùzmsò¬s µ³R¶X−dsNRPLjir¡òLiµj¶. @LiVV¾»½[ FnyLSøxqsVùÉÓÁNRPÍÞ=, xqsª«sWÇÁ, ryLizmsn VNRP, ª«sùQQNPT gò iR »R½
}qsªy LRiLigSÍýÜ[ (ª«sVVÅÁùLigS AxqsVxmsú»R½VÌÁV, −sµyù xqsLixqsó ÌÁV) ª«sLiÉÓÁ ªyÉÓÁÍÜ[ LSuíyû¬sNTP Â¿ÁLiµj¶©«s
\|ms#û®ªs[ÈÁV |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁV ÊÁÖdÁ¸R¶VLigS D©yõLiVV.
6.18.02 xqsó WÌÁLigS INRP ¬sLñiR ¸R¶W¬sNTP ª«sÂ¿Á[èª«sVVLiµR¶V BLi»R½ª«sLRiNRPV xmspLjiò @LiVV©«s
úFyÛÇÁNíPR VÌÁ©«sV xmsLjibdPÖÁ}qsò ALiúµ³¶R úxms®µ¶[aP` NRPV Â¿ÁLiµR¶¬s \|ms#û®ªs[ÈÁV |msÈíÁVÊÁ²T¶ µyLRiVÌÁ ©«sVLiÀÁ gRißá¬ds¸R¶VLigS©«sV,
ZNP[LiúµR¶, LSxtsí Qû úxmsË³ÏÁV»y*ÌÁ ©«sVLiÀÁ NRPW²y |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁV D©«sõÈýÁV NRP¬szmsxqsVòLiµj¶. xmsÉíÓÁNRP 6.11 úxmsNSLRiLi
ZNP[ªs« ÌÁLi 25 aS»R½Li |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁV ª«sWú»R½®ªs[V Fszms ÍÜ[¬s \|ms#û®ªs[ÈÁV |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁV D©yõLiVV. ¬sLSøßá,
Lji¸R¶VÍÞ Fs}qísÉÞ,ALôij NRP, ªyùFyLRi }qsª«sÌÁ LRiLigSÍýÜ[ \|qs»R½Li LSuíyû¬sNTP Â¿ÁLiµj¶©«s \|ms#û®ªs[ÈÁV |msÈíÁVÊÁ²R¶V
Aµ³¶j xms»R½ùLi ÛÍÁ[NPR F¡ª«s²R¶ª«sV®©s[µ¶j .. Lji¸R¶VÍÞFs}qísÉÞ xmsLjiúaRPª«sV NTPLiµj¶ryòLiVV ª«sLRiNRPV −sxqsòLij Li¿RÁ²y¬sõ
µ³R¶X−dsNRPLjir¡òLiµj¶.
@LiVV¾»½[ FnyLSøxqsVÉÓÁNRPÍÞ=, xqsª«sWÇÁ, ryLizmsn VNRP, ª«sùQQNPT gò iR »R½ }qsªyLRiLigSÍýÜ[ ( ª«sVVÅÁùLigS
AxqsVxmsú»R½VÌÁxqs −sµyùxqsLixqsó ÌÁ) ª«sLiÉÓÁ ªyÉÓÁÍÜ[ LSuíyû¬sNTP Â¿ÁLiµj¶©«s \|ms#û®ªs[ÈÁV |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁV ®ªsVLi²R¶VgS
D©yõLiVV. Lji¸R¶VÍÞFs}qísÉÞ, ALôiðj NRP, ªyùFyLRi }qsª«sÌÁV ª«sLiÉÓÁ ªyÉÓÁÍÜ[ LS}tísQû»R½LRi |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁV INRP
úNRPª«sVLRiz¤¦¦¦»R½LigS ª«sVW²T¶LiÈÁ ©yÌÁVgRiª«s ª«sLi»R½VÍÜ[ úxmsµ³y©«sLigS NRP¬szmsxqsVò©yõLiVV. @ª«sVÌÁVÍÜ[ D©«sõ
úFyÛÇÁNíPR VÍÜ[ C ¬sxtsQö¼½ò N]LiÂ¿ÁLi xqsª«sV»R½VÌÁLigS DLiµj¶. LS}tísQû»R½LRi |msÈíÁVÊÁ²R¶VÛÍÁ[ NSNRPVLi²y ZNP[LiúµR¶,
224
LSxtsí Qû úxmsË³ÁÏ V»y*ÌÁ Fyú»R½ NRPW²y gRißá¬ds¸R¶VLigS D©yõLiVV. |msµô¶R úFyÛÇÁNíPR VÌÁNRPV xqsLiÊÁLiµ³¶j LiÀÁ©«s −sª«sLSÍýÜ[
−dsÉÓÁNTP úxmsª«sVVÅÁ róy©«sLi DLiµj¶.
6.18.03 xmspLjiò @LiVV©«s úFyÛÇÁNíPR VÌÁ NSÍØ¬sõ gRiª«sV¬sLiÀÁ©«sÈýÁLiVV¾»½[, \|ms#û®ªs[ÈÁV |msÈíÁVÊÁ²R¶VÍýÜ[

ry}msOTPQNPR LigS©«sV, úNRPª«sVLigS©«sV ª«sXµôðj¶ NRP¬szmsr¡òLiµj¶. úxmsË³ÁÏ V»R½* |msÈíÁVÊÁ²R¶VÍýÜ[ Bµj¶ Gª«sWú»R½Li NRP¬szmsLi¿RÁ²R¶Li
ÛÍÁ[µR¶V. úxmsË³ÁÏ V»R½* |msÈíÁVÊÁ²R¶VÍýÜ[ FsNRPVäª«s aS»R½Li GNRP ®ªsVV»R½Lò igS DLi²R¶ÈÁ®ªs[V BLiµR¶VNRPV NSLRißáLigS
Ë³Ø−sLi¿RÁª«s¿RÁVè. CFyÉÓÁZNP[ úxmsNRPÉÓÁLiÀÁ©«s úFyÛÇÁNíPR VÌÁ©«sV ¿RÁW}qsò 2008ÍÜ[ \|ms#û®ªs[ÈÁV LRiLigRiLi ª«sVLiµR¶gjiLi¿RÁ²R¶Li
NRP¬szmsr¡òLiµj¶. @®µ¶[ róyLiVV ª«sVLiµR¶N]²T¶ »R½©«sLi LSxtsí Qû \|ms#û®ªs[ÈÁV |msÈíÁVÊÁ²R¶VÍýÜ©[ s« W DLiµj¶. C xqsLiª«s»R½=LRiLi
−dsLji |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁV gRißá¬ds¸R¶VLigS |msLjigRi©«sxmsöÉÓÁNUP, 2008 ©yÉÓÁ gRiLjixtsí QróyLiVV NRPLiÛÉÁ[ »R½NRPVäª«sgS®©s[
D©yõLiVV.
6.18.04 zqsÖÁNS©±s ®ªs[xmnsLì úFyÛÇÁNíPR VÌÁ»][ FyÈÁV,lLiLi²R¶V Fn¡ÉÜ[ JÛÍÁí^ ÍÞ úFyÛÇÁNíPR VÌÁV, @ª«soÈÁLì
LjiLigìL][²¶` , FsLiVVLìF¡LíiR V, ®ªsVúÉÜ[\lLiÌÁV ÍØLiÉÓÁ ª«sVW²R¶V Ë³ØLki ª«s°ÖÁNRP ª«sxqs»R½VÌÁ úFyÛÇÁNíPR VÛÍÁ[ Ë³ØLkigS
ª«sxqsVò©«sõ \|ms#û®ªs[ÈÁV |msÈíÁVÊÁ²R¶VÍýÜ[ ª«sVW²][ ª«sLi»R½V gS D©yõLiVV. −sVgjiÖÁ©«s \|ms#û®ªs[ÈÁV |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁV
FsNRPVäª«sgS Lji¸R¶VÍÞFs}qísÉÞ úFyÛÇÁNíPR VÍýÜ[ D©yõLiVV. C |msÈíÁVÊÁ²R¶VµyLRiVÌÁV @®©s[NPR úFyLi»yÌÁNRPV Â¿ÁLiµj¶©«s
ªyLRiV. \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ©«sgRiLRiLi ÇØ¼d½¸R¶V ALôij NRP ª«sùª«sxqsó »][ |ms©«s®ªs[xqsVNRPVF¡LiVV, »R½µy*LS @Li»R½LêS¼d½¸R¶V
ª«sùª«sxqós»][ @©«sVxqsLiµ³y©«s\®ªsV©«sµR¶©«s²y¬sNTP ÛÇÁzms ®ªsWLæS©±s, }mns£qsÊÁVN`P xqsLixqsó ÛÍÁ[ ¬sµR¶LRi+©«sLi. @Li¾»½[NSNRPVLi²y
\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ©«sgRiLRiLi G INRPä |msÈíÁVÊÁ²T¶ ª«sLæiR LiQ\|ms Aµ³yLRixms²T¶ ÛÍÁ[µ¶R V. \|ms#û®ªs[ÈÁV |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁ¬dsõ
xmsLjizqsó »R½VÌÁNRPV @©«sVgRiVßáLigS, @LiµR¶VËØÈÁVÍÜ[D©«sõ ª«s°ÖÁNRP ª«sxqs»R½VÌÁV, ª«sW©«sª«sª«s©«sLRiVÌÁV, ª«sVLji¸R¶V
B»R½LRi xqsLki*xqsVÌÁ\|ms Aµ³yLRixms²T¶ DLiÈÁV©yõLiVV.
225
B»R½LRi xmsÈíÁßá ZNP[LiúµyÌÁV
6.19 −saSÅÁx
−saSÅÁxmsÈíÁßáLi ª«sVLji¸R¶VV NSNTP©y²R¶
6.19.01 −saSÅÁxmsÈíÁßáLi J²R¶lLi[ªs« o D©«sõ xmsÈíÁßáLi. ALiúµ³¶R úxms®µ¶[aP` ÍÜ[ lLiLi²][ |msµôR¶ ©«sgRiLRiLi. BÉÔÁª«sÖÁ
ª«sLRiNRPV ®µ¶[aPR LiÍÜ[®©s[ @¼½ |msµôR¶ LRiªyßØ ZNP[LiúµR¶LigS D©«sõ J²R¶lLi[ªs« o D©«sõ úFyLi»R½Li. C ©«sgRiLRiLiÍÜ[ xmsÌÁV
Ë³ØLki úxmsË³ÏÁV»R½* LRiLigRi xqsLixqsó ÌÁ»][ FyÈÁV »R½WLRiVö ©y−sNSµR¶ÎÏÁLi NRPW²y D©yõLiVV. xmsLjiúaRPª«sVÌÁV, ©_NS
ZNP[LiúµR¶Li NSLRißáLigS ®µ¶[aPR ªyùxmsòLigS µk¶¬sNTP gRiVLjiLò ixmso, ANRPL<iR ßá DLiµj¶. Õ³Á©«sõ xqsLixqsäQX»R½VÌÁ»][ NRPW²T¶
|msÈíÁVÊÁ²T¶ µyLRiVÌÁ©«sV ANRPL<ij r¡òLiµj¶.
226
6.19.02 úlgi[ÈÁLì −saSÅÁxmsÈíÁßáLi ª«sVV¬s=xmsÍÞ NSL]ölLi[xtsQ©s± LRiWF~Liµj¶LiÀÁ©«s @Õ³Áª«sXµôðj¶ úxmsßØ×ÁNRP
úxmsNSLRiLi −saSÅÁÍÜ[ 55 |msµô¶R »R½LRi¥¦¦¦, ÀÁ©«sõ »R½LRi¥¦¦¦ D»yöµR¶NRP xmsLjiúaRPª«sVÌÁV D©yõLiVV. −sVgjiÖÁ©«s ªyÉÓÁÍÜ[
42 \|ms#û®ªs[ÈÁV LRiLigRiLiÍÜ[¬s−s, 5 ¸R¶VW¬sÈýÁV xqsx¤¦¦¦NSLRi LRiLigRiLiÍÜ[©s« W D©yõLiVV. N]¬sõ NUPÌÁNRP xmsLjiúaRPª«sVÍýÜ[
|¤¦¦¦zmszqsFsÍÞNRPV Â¿ÁLiµj¶©«s −saSÅÁ Lji\|mns©«sLki INRPÉÓÁ, µk¶¬s µy*LS \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶, −sÇÁ¸R¶Vªy²R¶, xqsWLSù}msÈÁ,
LSÇÁª«sVLi²ý¶T úFyLi»yÌÁNRPV 571 NTPÍÜ[−dsVÈÁLýiR ®ªs[VLRi \|ms£ms\ÛÍÁ©±s µy*LS ¿RÁª«sVVLRiV xqsLRixmnsLS
Â¿Á[xqsVò©yõLRiV.|¤¦¦¦¿`ÁzmszqsFsÍÞ Ë³ØgRiry*ª«sVù xqsLixqsó c r¢»`½ GztsQ¸R¶W FsÖdÁöÒÁ NRPLi|ms¬ds, ú|mnsLiÀÁNTP Â¿ÁLiµj¶©«s
ÉÜ[ÈÁÍÞ gSù£qs, LSxtsí QûLi, ®µ¶[aPR LiÍÜ[¬s xmsÌÁV úFyLi»yÌÁNRPV DNRPVä xqsLRixmsn LS Â¿Á[}qs |qsLiVVÍÞNRPV Â¿ÁLiµj¶©«s
−saSÅÁxmsÈíÁßáLi {qsí ÍÞ FýyLiÈÁV»][FyÈÁVgS ALiúµ³¶R |msúÉÜ[ZNP−sVNRPÍÞ=,Fs¬dís{ms{qs, ÕÁ|¤¦¦¦¿`ÁBFsÍÞ, z¤¦¦¦LiµR¶Vryò©s±
ztsQ£ms¸R¶WLïiR V ®ªsVVµR¶\ÛÍÁ©«s−s D©yõLiVV.
6.19.03 ALiúµ³¶R úxms®µ¶[aP` úxmsË³ÏÁV»R½* »][²yöÈÁV»][ −saSÅÁxmsÈíÁßáLic NSNTP©y²R¶ÌÁ ª«sVµ³R¶ù D©«sõ ¼d½LRi
úFyLi»R½LiÍÜ[ ª«s°ÖÁNRP xqsµR¶VFy¸R¶WÌÁ NRPÌÁö©«s©«sV −sxqsòQX»R½ xmsLjiÀÁ |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁ©«sV ANRPL<jiLiÂ¿Á[ ÌÁORPQ ùLi»][
®©sÌÁN]ÖÁö©«s zmszqszmsHALì ( |msúÉÜ[ÖÁ¸R¶VLi, ZNP−sVNRPÍÞ= @Li²`¶ |msúÉÜ[ ZNP−sVNRPÍÞ B©±s®ªs£qsí ®ªsVLiÉÞ
LkiÑÁ¸R¶V©±s), ZNP[ÑÁÛËÁ[zqs©±sÍÜ[ LjiÌÁ¹¸¶V©±s=, Fsry=LìcgRiVÇÁLS»`½ÌÁNRPV Â¿ÁLiµj¶©«s ¿RÁª«sVVLRiV ª«sVLji¸R¶VV −sµR¶Vù»R½Vò
úFyÛÇÁNíPR VÌÁV, ÑÁFsLiALì ª«sLiÉÓÁ xqsLixqsó ÌÁ Aµ³R¶*LRiùLiÍÜ[ NSNTP©y²R¶ úFyLi»R½LiÍÜ[¬s −sµR¶Vù»`½ úFyÛÇÁNíPR VÌÁV.
227
6.20. −sÇÁ¸R¶Vªy²R¶, gRiVLiÈÁWLRiV ª«sVLji¸R¶VV LSÇÁª«sVLiú²T¶
6.20.1 −sÇÁ¸R¶Vªy²R¶ ª«sVLji¸R¶VV gRiVLiÈÁWLRiV LSÇÁª«sVLiú²T¶ ª«sLiÉÓÁ |msµô¶R ©«sgRiLSÌÁV xmsoL][Õ³Áª«sXµôðj¶
ryµ³¶j LiÀÁ©«s ®²¶ÍíØ ÑÁÍýØ\ÛÍÁ©«s gRiVLiÈÁWLRiV, NRPXuñy, »R½WLRiVö g][µyª«sLji, xmsbPèª«sV g][µyª«sLji ÑÁÍýØÌÁNRPV
Â¿ÁLiµj¶©«s−s. úÕÁÉÓÁxtsvNSÌÁLiÍÜ[ 19, 20 aRP»yËôØÌÁ NSÌÁLiÍÜ[ ¬sLjiøLiÀÁ©«s rygRiV¬dsÉÓÁ NSÌÁVª«sÌÁ µy*LS C
ÑÁÍýØÌÁV ÌÁÕôÁ F~LiµyLiVV. (¿RÁW²R¶V²R¶V ÀÁú»R½Li6.1) rygRiV¬dsÉÓÁ LRiLigS¬sNTP BxqsVò©s« õ ¬sLRiLi»R½LRi úFyµ³y©«sù»R½,
µR¶Lji−sVÍØ x¤¦¦¦Lji»R½−sxmsý ª«sLi ª«sLiÉÓÁ−s C ÑÁÍýØÍýÜ[ ª«sùª«sry¸R¶V xmsn ÍØÕ³Áª«sXµôðj¶ ª«sVLjiLi»R½ −sxqsòLij LiÂ¿Á[LiµR¶VNRPV
@©«sVNRPWÖÁLi¿yLiVV. x¤¦¦¦Lji»R½ −sxmýsª«sLi »R½LRiVªy»R½ C ÑÁÍýØÌÁZNP[ úxms¾»½[ùNRP\®ªsV©«s ©«sW»R½©«s \lLi»yLigRi ª«sùª«sxqós
ÛÍÁ[µy µ³¶R ¬sNRP \lLi»R½VÌÁ ª«sLæiR Li @®©s[−s NRP¬szmsryòLiVV.
6.20.02 −sÇÁ¸R¶Vªy²R¶ gRiVLiÈÁWLRiV,LSÇÁª«sVLiú²T¶ xmsoL][Õ³Áª«sXµôðj¶NTP C @LiaSÌÁV NRPW²y »][²¶R ö²ïyLiVV.
ªyßÓáÇÁù xmsLRi\®ªsV©«s ª«sùª«sry¸R¶VLi, ª«sùª«sry¸R¶W©«sVÊÁLiµ³R¶ ª«sWlLiäÉÞÌÁ −sxqsòLiR ßá xmsn ÍØÌÁ»][ C©«sgRiLSÌÁV
@Õ³Áª«sXµôj¶ Â¿ÁLiµR¶²R¶Li NRP¬szmsxqsVòLiµj¶. NSÌÁVª«sÌÁ µy*LS rygRiV¬dsÉÓÁ ª«sùª«sxqsó NRPV»][²R¶V lLi®ªs©«sWù xqsLixqsäLRißáÌÁV
(ÇÁ−dsVLiµyLki ª«sùª«sxqsó LRiµôR¶V) ª«sLiÉÓÁ ®ªsVVµR¶\ÛÍÁ©«s ¿RÁLRiùÌÁV ª«sùª«sry¸R¶VµyLRiVÌÁNRPV ÍØË³ØÌÁ©«sV ¾»½ÀÁè|msÉíØLiVV.
ª«sùª«sry¸R¶Vª«sV®©s[µj¶ ÒÁª«s©¯[Fyµ³¶j róyLiVV ©«sVLiÀÁ ªyßÓáÇÁùxmsLRi\®ªsV©«sµj¶gS LRiWFyLi»R½LRiLi Â¿ÁLiµR¶²R¶Li»][ C
úFyLi»R½ xmsoL][ÕÁ³ ª«sXµô¶ðj µyLji¼d½zqsLiµj¶. ª«sVVÅÁùLigS NRPª«sVø, lLi²ï¶T NRPVÍØÌÁNRPV Â¿ÁLiµj¶©«s ª«sùª«sry¸R¶VµyLRiVÌÁV
ªyßÓáÇÁù xmsLRi\®ªsV©«s ª«sùª«sry¸R¶V ª«sùª«sróyxmsNRPVÌÁVgSc|msÈíÁVÊÁ²T¶ µyLRiVgS ª«sWLji, ª«sÀÁè©«s ÍØË³ØÌÁ©«sV
D»yöµR¶NRP LRiLigSÍýÜ[ |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁVgS |msÈíÁ²R¶Li úFyLRiLiÕ³ÁLi¿yLRiV. µ³y©«sùLi ªyùFyLRiLi, ª«sLjiµ³y©«sù
}qsNRPLRißá»][, ®µ¶[aPR LiÍÜ[¬s B»R½LRi úFyLi»yÌÁNRPV FsgRiVª«sV¼½ Â¿Á[xqsWò ª«sùª«sry¸R¶V Aµ³yLji»R½ xmsLjiúaRPª«sVÍýÜ©[ «sW
|msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁV |msÉíØLRiV. »]ÌÁV»R½ róy¬sNRP úFyLi»yÍýÜ[ ª«sùª«sry¸R¶VLi, ª«sùª«sry¸R¶V D»yöµR¶©«s LRiLigSÍýÜ[
»R½µR¶VxmsLji C ª«sùª«sróyxmsNRPVÌÁV B»R½LRi úFyLi»yÍýÜ[¬s Ë³ÏÁWª«sVVÌÁV,ª«sùª«sry¸R¶V xqsLiÊÁLiµ³¶j »R½ NSLRiùúNRPª«sWÍýÜ[
|msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁV |msÉíØLRiV. ¾»½ÌÁLigSßØ úFyLi»R½LiÍÜ[¬s gRiVLiÈÁWLRiV xmsÛÍÁý ÌÁV −sµ³y©yÌÁNRPV ¬sµR¶LRi+©«sLi.
6.20.03 ªyùFyLRi xqsLiÊÁLiµ³yÌÁ −sxqsòLiR ßá, ª«s°ÖÁNRP ª«sxqs»R½VÌÁV ®ªsVLRiVgRiVxms²R¶ÈÁLi »R½µj¶»R½LSÌÁ ª«sÌýÁ
ª«sWlLiäÉÞ xmsÈíÁßØÌÁV GLRiö²ïy¬sNTP »][²R¶ö²ïyLiVV. B−s B»R½LRi ryª«sWÑÁNRP @LiaSÌÁ»][ NRPW²y
−sV×Á»R½ª«sV¸R¶WùLiVV. úgS−dsVßácxmsÈíÁßáª«sÌÁxqsÌÁV, −sµyù −sxtsQ¸¶R WÌÁ\|ms @ª«sgSx¤¦¦¦©«s |msLRigRi²R¶Li, @ÍØlgi[ ª«sLæiR
\Â¿Á»R½©«sùLi |msLRigRi²R¶Li»][ ªyLji xqsLi»y©«sLi BLigýik xtsv −sµR¶ù©«sV @Ë³ÏÁùzqsLiÀÁ LSxtsí QûLiÍÜ[®©s[ ª«sVLiÀÁ
DFy´j¶F~Li®µ¶[LiµR¶VNRPV @L>iR VÌÁV NSªyÌÁ¬s @Õ³ÁÌÁztsQLi¿yLRiV. 1930ÍÜ[ @ÌÁö{ms²R¶©«s ª«sùª«sry¸R¶V
D»R½ö»R½VòÌÁ µ³¶R LRiÍýÜ[ »R½LRiVgRiVµR¶ÌÁ»][ , róy¬sNRP D»yöµR¶©«sÌÁV −sxmsn ÌÁLi NSª«s²R¶Li»][, BÍØ N]»R½gò S
−sµyùª«sLi»R½V\ÛÍÁ©«sªyLRiV, µ³¶R ¬sNRP \lLi»R½V ª«sLæiR Li »R½ª«sV |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁ©«sV Â¿ÁZNPäLRi, ALiVVÍÞ −sVÌýÁVÌÁV, ÀÁú»R½
xmsLjiúaRPª«sV, ALôiðj NRP xqsLixqsó ÌÁV, LRiªyßØ LRiLigSÌÁ\®ªsxmso ª«sV×ýÁLi¿yLRiV.
6.20.04 ª«sùª«sry¸R¶V ª«sWlLiäÈÁVÌÁV, ªyßÓáÇØù¬sõ úF¡»R½=z¤¦¦¦LiÂ¿Á[ úFyLi»yÌÁVgS B−s @Õ³Áª«sXµôj¶

Â¿ÁLiµR¶²R¶Li»][ |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁ\|ms ª«sVLiÀÁ ÍØË³ØÌÁ©«sV ALêij Li¿yLRiV. µ³y©«sùLi D»yöµR¶©«s |msLRigRi²R¶Li»][ µk¶¬s¬s
LRiªyßØ Â¿Á[}qs úxmsµ³y©«s ZNP[LiúµR¶LigS −sÇÁ¸R¶Vªy²R¶ LRiWxmsoµj¶µô¶R VNRPVLiµj¶. BxmsöÉÓÁNUP C úFyLi»R½Li B®µ¶[ Lki¼½©«s
DLiµj¶. ALRiLiË³ÁÏ LiÍÜ[®©s[ −sµyù xmsLRi\®ªsV©«s @ª«sgSx¤¦¦¦©«s»][ −sµyù xqsLixqsó ÌÁ\|ms µR¶XztísQryLjiLi¿RÁ²R¶Li»][ C
lLiLi²R¶V úFyLi»yÌÁV −sµyù−sxtsQ¸R¶VNRP ZNP[LiúµyÌÁVgS ª«sWLSLiVV. gRiVLiÈÁWLRiV xmsÈíÁßáLiÍÜ[ @®©s[NRP úxmsµ³y©«s
−sµyù xqsLixqsó ÌÁV NRP¬szmsxqsVò©yõLiVV. BÍØLiÉÓÁ NSLRiùúNRPª«sWÌÁ ª«sÌýÁ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ »][ ªyLji @©«sVÊÁLiµ³¶R Li
228
6.21 LS¸R¶VÌÁ{qsª«sV
6.21.01 ALiúµ³¶R úxms®µ¶[aP` ÇÁ©yªyryÌÁ xmsÉíÓÁNRP©«sV xmsÉíÓÁ ¿RÁW}qsò LS¸R¶VÌÁ{qsª«sV úFyLi»R½LiÍÜ[ xmsÈíÁßÔáNRPLRißá
úxmsúNTP¸R¶V ®©sª«sVøµj¶gS ÇÁLRiVgRiV»][Liµj¶. C úFyLi»R½LiÍÜ[¬s |msµô¶R xmsÈíÁßá\®ªsV©«s NRPLRiWõÌÁV (»R½LRiVªy¼½ róy©«sLiÍÜ[
¼½LRiVxms¼½) xqs*ÌÁö NSÌÁLi FyÈÁV 1953 ©«sVLiÀÁ 1956 ª«sLRiNRPV ALiúµ³¶R LSuíyû¬sNTP LSÇÁµ³y¬sgS D©«sõxmsöÉÓÁNUP,
\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶»][ F¡ÖÁ}qsò ¿yÍØ »R½NRPVäª«s ÇØ©yË³ØD©yõLRiV.
NRPLRiWõÌÁV ª«sVVÅÁùQ\®ªsV©«s Aµy¸R¶V ª«s©«sLRiV ª«sùª«sry¸R¶VLi, LRiªyßØ LRiLigRiLi ©«sVLiÂ¿Á[ ª«sr¡òLiµj¶.
2005c06 ÍÜ[ NRPLRiWõÌÁV úFyLi»R½ ÑÁ²T¶zms ªyÉØ 34 aS»R½Li úFy´R¶−sVNRP LRiLigSÌÁ ©«sVLiÀÁ, @µj¶ NRPW²y
ª«sùª«sry¸R¶VLi ©«sVLiÀÁ , xqsLiúxmsµy¸R¶V }qsª«sÌÁ µy*LS ª«sVL][ 23 aS»R½Li Aµy¸R¶VLi DLiµj¶.−sVgjiÖÁ©«s
LRiLigSÌÁV µyª«sWuyÍÜ[ ¿yÍØ ÀÁ©«sõ−sgS D©yõLiVV. Aµ³R¶V¬sNRP LRiLigRiLi 14 ªyÉØ©«sV NRPÖÁgji DLiµj¶.
\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶»][©«sW, LSxtsí QûLiÍÜ[¬s −sVgjiÖÁ©«s úFyLi»yÍýÜ¬[ s xmsÈíÁßØÌÁ»][ xmsLRixqsöLRi AÌÁLiÊÁ©«s @®©s[µ¶j G−dsV
NRP¬szmsLi¿RÁµR¶V. C úFyLi»R½LiÍÜ[¬s ª«sVL][ |msµôR¶ xmsÈíÁßáLi ¼½LRiVxms¼½cxmsoßáùQZOP[Q ú»R½Li. ®ªsVV»R½Lò igS xmsoßáùQZOP[Q ú»y¬sNTP
ª«sÂ¿Á[è Ë³ÁÏ NRPVòÌÁV, xmsLSùÈÁNRPVÌÁ ©«sVLiÀÁ ª«sÂ¿Á[è Aµy¸R¶VLi\|ms®©s[ Aµ³yLRixms²T¶ DLiµj¶. C LRiNRPLigS C
úFyLi»y¬sNTP B»R½LRi úFyLi»yÌÁ»][ −sxqsòQX»R½\®ªsV©«s xqsLiÊÁLiµ³yÌÁV D©yõLiVV. ª«sVVÅÁùLigS µR¶OTPQßáË³ØLRi»R½
úFyLi»yÌÁ»][ xqs¬sõz¤¦¦¦»R½ xqsLiÊÁLiµ³yÌÁV D©«sõxmsöÉÓÁNUP xmsoßáùQZOP[Q ú»R½LigS »R½zmsöLiÀÁ ª«sVlLi[ −sµ³R¶LigS©«sV
xmsoL][Õ³Áª«sXµôj¶ ryµ³¶j Li¿RÁÛÍÁ[µR¶V.
6.21.02 ALiúµ³¶R úxms®µ¶[aP` ÍÜ[¬s ª«sVVÅÁùQ\®ªsV©«s xmsÈíÁßØÌÁ ª«sVµ³R¶ù xmsLRixqsöLRi ALôiðj NRP xqsLiÊÁLiµ³yÌÁV
»R½NRPVäª«sgS®©s[ D©«sõÈýÁV \|ms −sª«sLRißáÌÁ µy*LS ¾»½ÌÁVr¡òLiµj¶. \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ª«sVLji¸R¶VV N][ryòALiúµ³¶R ,
LS¸R¶VÌÁ{qsª«sV úFyLi»yÍýÜ[¬s úxms¼½ xmsÈíÁßáLi NRPW²y »R½©«s\®µ¶©«s ÊÁÌÁ\®ªsV©«s ALôij NRP xmso©yµR¶VÌÁ»][, ÇØ¼d½¸R¶V
róyLiVVÍÜ[©s« W, úxmsxmsLi¿RÁ róyLiVVÍÜ[ ALôiðj NRP ª«sùª«sxqósÍÜ[ xqs*ÌÁöLigS©«sW xqs−dsVNRPX»R½\®ªsV D©yõLiVV. −saSÅÁ
xmsÈíÁßáLicNSNTP©y²R¶ NSLji²yLìÍÜ[ úxmsË³ÏÁV»R½* LRiLigRi xqsLixqsó ÌÁV FsNRPVäª«sgS DLi²R¶ÈÁ®ªs[VNSNRPVLi²y DNRPVä,
|msúÉÜ[ÖÁ¸R¶VLi, xqsx¤¦¦¦ÇÁªy¸R¶VV, J²R¶lLi[ªs« o »R½µj¶»R½LRi NSLRiùúNRPª«sWÌÁ»][ @Li»R½LêS¼d½¸R¶V róyLiVVÍÜ[ DLiµj¶.
−sÇÁ¸R¶Vªy²R¶, gRiVLiÈÁWLRiV, LSÇÁª«sVLiú²T¶ÍýÜ[ ª«sùª«sry¸R¶V Aµ³yLji»R½ NSLRiùNRPÍØFyÌÁ»][ ®µ¶[aPR LiÍÜ[¬s B»R½LRi
úFyLi»yÌÁ»][ ÊÁÌÁ\®ªsV©«s ªyßÓáÇÁù xqsLiÊÁLiµ³yÌÁV NRPÖÁgji D©yõLiVV. LS¸R¶VÌÁ{qsª«sVÍÜ[¬s NRPLRiWõÌÁVÍÜ[ NRPW²y
B®µ¶[ LRiNRP\®ªsV©«s ÌÁORPQßØÌÁV D©yõLiVV. @LiVV¾»½[ ¼½LRiVxms¼½ÍÜ[ xmsLSùÈÁNRP Aµ³yLji»R½ xmsoßáùQZOP[Q ú»R½LigS®©s[ ª«sùª«sxqós
DLiµj¶.BÈÁVª«sLiÉÓÁ Õ³Á©«sõQQ\®ªsV©«s ALôij NRP −sµ³y©yÌÁV D©«sõxmsöÉÓÁNUP C úFyLi»yÌÁ ª«sVµ³¶R ù FsÍØLiÉÓÁ ryLizmsn VNRP
ryLixqsäQX¼½NRP xmsLRi\®ªsV©«s xqsLiÊÁLiµ³yÌÁV ÛÍÁ[ª«s¬s, LSNRPF¡NRPÌÁV ÛÍÁ[ª«s¬s Â¿ÁxmsöÇØÌÁLi. úFyLi¼d½¸R¶V róyLiVVÍÜ[
FyÉÓÁxqsVò©s« õ BÍØLiÉÓÁ −sµ³y©yÛÍÁ[ »R½LRiVªy¼½ róyLiVVÍÜ[ ÇØ¼d½¸R¶V,@Li»R½LêS¼d½¸R¶V ALôiðj NRP ª«sùª«sxqsó ÌÁ»][
xqs−dsVNRPX»R½Li NSª«s²y¬sNTP µ][x¤¦¦¦µR¶Li Â¿Á[xqsVò©yõLiVV.
6.21.03 ALiúµ³¶R úxms®µ¶[aP` ÍÜ[ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ INRP ª«sVVÅÁùQ\®ªsV©«s úxmsµ³y©«s xmsÈíÁßáLi @¬s \|ms −sª«sLRißáÌÁ»][
xqsöxtsí QLi @ª«so»][Liµj¶. @LiVV¾»½[ ªyxqsòªs« xmsLjizqsó »R½VÌÁV xqsLibýPQxtsí QLigS D©yõLiVV. N][ryò ALiúµ³¶R ¼d½LRi
úFyLi»R½LiÍÜ[¬s xmsÈíÁßØÌÁ ALôðjiNRP xqs*LRiWFyÌÁV Õ³Á©«sõLigS DLiÈÁW, ª«sVL][xmsNRPä LS¸R¶VÌÁ{qsª«sV cN][ryò ALiúµ³¶R
xmsÈíÁßá úFyLi»yÍýÜ[¬s ªyLji ª«sVµ³¶R ù xqsLiÊÁLiµ³yÌÁV ¿yÍØ xmsLji−sV»R½LigS D©«sõÈýÁV NRP¬szmsr¡òLiµj¶. @LiVV¾»½[
úxms¼½ xmsÈíÁßáLi NRPW²y ÇØ¼d½¸R¶V ALôiðj NRP ª«sùª«sxqsó »R½»][©s« W, úxmsxmsLi¿RÁ ALôij NRP ª«sùª«sxqsó »][©«sW xqsLiÊÁLiµ³yÌÁV
229
NRPÖÁgjiD©yõLiVV.@LiVV¾»½[ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ LSxtsí QûLiÍÜ[¬s B»R½LRi xmsÈíÁßØÌÁ NRPLiÛÉÁ[ |msµôR¶µj¶gS D©«sõxmsöÉÓÁNUP ,
LSxtsí QûLiÍÜ[¬s B»R½LRi xmsÈíÁßá úFyLi»yÌÁV xmspLjigò S \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ª«sWlLiäÉÞ, B»R½LRi xqsLki*xqsVÌÁ\|ms®©s[ xmspLjigò S
Aµ³yLRixms²T¶ D©«sõÈýÁV NRP¬szmsLi¿RÁ²R¶Li ÛÍÁ[µR¶V.
ª«sVVgjiLixmso
|\ ¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ©«sgRiLRi ¿yLjiú»R½NRP úxms¾»½[ùNRP»R½ FsÌýÁxmsöV²R¶W ¾»½ÖÁzqs©«s®µ¶[. ®©súx¤¦¦¦¨ Â¿Ázmsö©«sÈýÁV, Bµj¶ INRP
©«sgRiLRiLigS 'xmsoLS»R½©«s xqsLixqsäQX¼½¬s LRiLigRiLjiLiÀÁ, {qs*NRPLjiLiÀÁ, xmsoLiÆØ©«sVxmsoLiÆØÌÁVgS xqsXÑÁLiÀÁ
xmsLRiLixmsLS©«sVgRi»R½ A−sxtsQäLRißáNRPV xmso©yµj¶'. −s−sµ³¶R ryª«sWÑÁNRP xmsLRi\®ªsV©«s xmso©yµR¶VÌÁV \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶
LSÇÁNUP¸R¶WÍýÜ[ úxms¾»½[ùNRPLigS NRP¬szmsryòLiVV. ¿yLjiú»R½NRPLigS N]¬sõ ÊÁÍØÌÁÌÁV, ÊÁÌÁ{¤¦¦¦©«s»R½ÌÁ»][ D©«sõ
ryª«sWÑÁNRP ª«sLæSÌÁV, ©«sgRiLRi LSÇÁNUP¸R¶WÍýÜ[ gRiW²R¶VNRPÈíÁVNRPVF¡LiVV, Õ³Á©«sõLSÇÁNUP¸R¶V ÌÁORPQßØÌÁ»][
¬sLSøßØ»R½øNRP Fyú»R½ F¡ztsQxqsVò©yõLiVV.
6.22.02 ©«sgRiLRiLigS \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ALôiðj NRP ª«sùª«sxqós úFyLi¼d½¸R¶V, ÇØ¼d½¸R¶V,@Li»R½LêS¼d½¸R¶V róyLiVVÍýÜ[

ª«sVW²R¶V @LiÂ¿ÁÌÁVgS DLiµj¶ . INRP µR¶aRPÍÜ[ úFyLi¼d½¸R¶V ALôij NRP ª«sùª«sxqsó »][ ÊÁÌÁ\®ªsV©«s xqsLiÊÁLiµ³yÌÁ»][,
úFyLi¼d½¸R¶WÕ³Áª«sXµôð¶j ÍÜ[ NUPÌÁNRPË³ÏÁW−sVNRP F¡ztsQxqsWò, ¬sÇØLi NSÌÁLi ©yÉÓÁ ©«sVLiÀÁ xqsª«sVNRPWLji©«s
ª«s°ÖÁNRPª«sxqs»R½VÌÁ©«sV ª«sVLjiLi»R½ ®ªsVLRiVgRiVxmsLRi¿RÁVNRPV¬s úxmsxqsVò»R½Li HÉÓÁ ,HÉÓÁ }qsª«sÌÁ LRiLigRiLiÍÜ[ úxmsxqsVò»½R
@Li»R½LêS¼d½¸R¶V róyLiVVNTP Â¿Á[LjiLiµj¶. HÉÓÁ, HÉÓÁ }qsª«sÌÁ LRiLigRiLiÍÜ[ »R½©«s róy©y¬sõ xmsµj¶ÌÁLi Â¿Á[xqsVNRPVLiÈÁW
úFyLi¼d½¸R¶V xmsoL][ÕÁ³ ª«sXµôðj¶NTP µ][x¤¦¦¦µR¶NSLjigS ª«sWLjiLiµj¶. ALiúµ³¶R úxms®µ¶[aP` ÍÜ[ HÉÓÁ, ª«sVLji¸R¶VV HÉÓÁ }qsª«sÌÁ
xmsLjiúaRPª«sV ®ªsVV»R½Lò i µyµyxmso \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ÍÜ[®©s[ ZNP[Liúµk¶NRPX»R½\®ªsV, 2005c 2006 xqsLiª«s»R½=LRiLiÍÜ[ LSxtsí Qû
FsgRiVª«sV»R½VÍýÜ[ 99 aS»R½Li ªyÉØ»][ »R½µR¶VxmsLji 2006c07, 2007c08, 2008c09 xqsLiª«s»R½=LSÍýÜ[ 98 aS»R½Li
ªyÉØ ©«s®ªsWµR¶V Â¿Á[xqsVNRPVLiµj¶.\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ©«sgRiLRiLi úxmsxqsVò»R½Li ÛËÁLigRiVÎÏÁ¨LRiV, ª«sVVLi\ÛËÁ, ²³T¶ÖdÁý , Â¿Á\®©sQõ ÌÁ
»R½LRiVªy»R½ ®µ¶[aPR LiÍÜ[®©s[ @LiVVµR¶ª«s róy©y¬sNTP FsgRiËØNTPLiµj¶. @Li¾»½[ NSNRPVLi²y xmso©y, N][ÌÁNRP»yò ª«sLiÉÓÁ ªyÉÓÁ
NRPLiÛÉÁ[ FsLi»][ ª«sVVLiµR¶LiÇÁÍÜ[ DLiµj¶. ALôiðj NRP NSLRiùNRPÍØFyÍýÜ¬[ s Aµ³R¶V¬sNRP }qsª«sÍýÜ[ 39 aS»R½Li
\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ÍÜ[®©s[ D©yõLiVV. LRiªyßØ LRiLigRiLi ª«sVL][ 19 aS»R½Li ªyÉØ©«sV µR¶NTPäLi¿RÁVNRPVLiµj¶.Lji¸R¶VÍÞFs}qísÉÞ
xmsLjiúaRPª«sV −dsÉÓÁ ª«sÌýÁ ÌÁÕôÁ F~Liµj¶, úFyLi¼d½¸R¶V xqsLixqsó ÌÁ »][FyÈÁV, ÇØ¼d½¸R¶V xqsLixqsó ÌÁ Ë³ØgRiry*ª«sVùLi»][
@ryµ³yLRißá róyLiVVÍÜ[ −sxqsòLij LiÀÁLiµj¶. C−sµ³¶R LigS ª«s°ÖÁNRP LRiLigSÍýÜ[ xmsoL][Õ³Áª«sXµôðj¶ ryµ³¶j Li¿RÁ²R¶Li»][ ,
F~LRiVgRiV©«s D©«sõ LRiLigSlLi²ï¶T ÑÁÍýØÍÜ[¬s D»yöµR¶NRP LRiLigRiLi NRPW²y xmsÉÓÁxtísQ\®ªsVLiµj¶. xmsn ÖÁ»R½LigS LSxtsí QûLi
©«sVLiÂ¿Á[NSNRPVLi²y ,®µ¶[aPR ªyùxmsòLigS D©«sõ ¬sxmsoßáVÌÁ©«sV FsLizmsNRP Â¿Á[xqsVN][giR ÖÁgjiLiµj¶. \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ©«sgRiLRiLi
®µ¶[aPR ªyùxmsòLigS |msÈíÁVÊÁ²T¶ µyLRiVÌÁ©«sV ANRPL<ij Li¿RÁ²R¶®ªs[V NSNRPVLi²y, @Li»R½LêS¼d½¸R¶V róyLiVV |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁV
NRPW²y Ë³ØLkigS »R½LRiÖÁ ª«s¿yèLiVV. ¾»½ÌÁLigSßØ úFyLi»R½ ÑÁ²T¶zmsÍÜ[ AL][ªs« Li»R½V INRPä \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ©«sVLiÂ¿Á[
ª«sr¡òLiµj¶. \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶NRPV |msLRiVgRiV»R½V©«sõ ª«sÌÁxqsÌÁV, |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁ»][ µy¬s Õ³Á©«sõ xqsLixqsäQX»R½VÌÁ
®ªs[VÎÏÁ−sLixmso úxms¾»½[ùNRP»R½ ª«sVLjiLi»R½gS |msLRiVgRiV»][Liµj¶. ZNP[LiúµR¶, LSxtsí Qû úxmsË³ÏÁV»y*ÌÁ »][²yöÈÁV»][ ®©sÌÁN]ÖÁö©«s
xmsÌÁV xqsLixqsó ÌÁ ª«sÌýÁ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ©«sgRiLRiLi, xqsLiróy xmsLRiLigS©«sV, |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁ xmsLRiLigS©«sV, ª«s°ÖÁNRP
xqsµR¶VFy¸R¶WÌÁ xmsLRiLigS©«sV ÌÁÕôÁð F~Liµj¶Liµj¶. ZNP[LiúµR¶ úxmsË³ÁÏ V»R½* Aµ³¶k ©«sLiÍÜ[¬s, xmsÌÁV úxmsË³ÏÁV»R½* LRiLigRi
xqsLixqsó ÌÁV , ªyÉÓÁ ¸R¶VW¬sÈýÁV, ÇØ¼d½¸R¶V róyLiVV xqsLixqsó ÌÁV, F¢LRi, LRiORPQßá xmsLjia][µ³R¶©«s, @Õ³Áª«sXµôðj¶NTP
xqsLiÊÁLiµ³¶j LiÀÁ©«s xqsLixqsó ÌÁV Fs©¯[õ D©«sõ −sxtsQ¸¶R W¬sõ gRiª«sV¬sLi¿RÁª«s¿RÁVè.
230
6.22.03 @x¤¦¦¦øËØµ`¶ÍÜ[¬s zqsBzmsÉÓÁ ©«sVLiÀÁ }qsNRPLjiLiÀÁ©«s xqsª«sW¿yLRiLi úxmsNSLRiLi \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶
ª«sV¥¦¦¦©«sgRiLRi xmsLjiµ³¶j ÍÜ[ 2001 ÇÁ©yË³Ø 75,86,813 NSgS 2011 ÍÜ[ Bµj¶ 1.03,18,302 gS DLi²R¶gRiÌÁµR¶¬s
@Li¿RÁ©y ®ªs[xqsVò©yõLRiV. BLi»R½NRPV ª«sVVLiµR¶V Â¿Ázmsö©«sÈýÁVgS LSxtsí Qû úxmsË³ÁÏ V»R½*Li ©«sVLiÀÁ }qsNRPLjiLiÀÁ©«s
xqsª«sW¿yLS¬sõ @©«sVxqsLjiLiÀÁ xqsVª«sWLRiV 8 ÌÁORPQÌÁ ª«sVLiµj¶ úxmsÇÁÌÁV xqsLiúNSLi¼½ xmsLi²R¶VgRiÌÁ
xqsLiµR¶LRi÷éLiÍÜ[GÉØ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ©«sVLiÀÁ N][ryò ALiúµ³¶R , LS¸R¶VÌÁ{qsª«sV úFyLi»yÌÁNRPV ®ªsÎÏÁ§»R½VLiÉØLRiV.
LSxtsí QûLiÍÜ[¬s B»R½LRi úFyLi»yÌÁ ©«sVLiÂ¿Á[ NSNRPVLi²y B»R½LRi LSuíyûÌÁ ©«sVLiÀÁ NRPW²y ª«sÌÁxqs ª«sÂ¿Á[è ªyLji
xqsLiÅÁù©«sV ÊÁÉíÓÁ, gRi»R½LiÍÜ[¬s ¬sÇØLi NSÌÁLi NRPLiÛÉÁ[ NRPW²y, ÛÍÁ[µy xqsVª«sWLRiV 3 µR¶aSËôØÌÁ úNTP»R½Li ©yÉÓÁ
xmsLjizqsó »R½VÌÁ NRPLiÛÉÁ[ xmspLjiò Õ³Á©«sõLigS ®©s[ÉÓÁ \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ DLiµR¶¬s −saRPµR¶ª«sVª«so»][Liµj¶. ª«sVW²R¶V úFyLi»yÌÁ
©«sVLiÀÁ ª«sÌÁxqsÌÁV ª«sVVÅÁùLigS N][ryò ALiúµ³¶R úFyLi»R½ ª«sÌÁxqsÌÁ ©«sgRiLRi ALôiðj NRP xmsoL][ÕÁ³ ª«sXµô¶j NTP
µ][x¤¦¦¦µR¶xms²R¶ÈÁ®ªs[V NSNRPVLi²y , @®©s[NPR ª«sVVÅÁù ªyùFyLRi ªyßÓáÇÁù NSLRiùúNRPª«sWÍýÜ[ NUPÌÁNRP Ë³ÏÁW−sVNRP
F¡ztsQxqsVò©yõLRiV. @LiVV¾»½[ BÉÔÁª«sÌÁ ª«sÌÁxqsÌÁ ¼d½LRiVÍÜ[ ª«sWLRiVöÌÁV ª«s¿yèLiVV, BxmsöV²R¶V ®µ¶[aPR LiÍÜ[¬s B»R½LRi
úFyLi»yÌÁ ªyLRiV ª«sÌÁxqs ª«sxqsVò©yõLRiV.LSxtsí QûLiÍÜ[¬s B»R½LRi úFyLi»yÌÁNRPV Â¿ÁLiµj¶©«s xqsLi¿yLRi ª«sÌÁxqsµyLRiVÌÁV,
»y»yäÖÁNRP ª«sÌÁxqsµyLRiVÌÁÍýÜ[ FsNRPVäª«s ª«sVLiµj¶ DFy´j¶ N][xqsLi ª«sxqsVò©s« õ }msµR¶ ª«sLæSÌÁNRPV Â¿ÁLiµj¶©«s ªylLi[
D©yõLRiV. −dsLRiLi»y NRPW²y G²yµj¶ÍÜ[ N]µô¶j NSÌÁLi FyÈÁV |¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ xmsLjixqsLSÍýÜ[ DFy´j¶ N][xqs®ªs[V
ª«sxqsVò©yõLRiV. @Li¾»½[ NSNRPVLi²y \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ xmsLRixqsLSÍýÜ[ D©«sõ −sµyù xqsLixqsó ÍýÜ[ úxms®ªs[aPR Li ¬s−sV»R½Lò i
ª«sVW²R¶V úFyLi»yÌÁNRPV Â¿ÁLiµj¶©«s −sµyùLôiðR VÌÁNRPV NRPW²y ª«sVVÅÁùQ\®ªsV©«s úFyLi»R½LigS ª«sWLjiLiµj¶. ÀÁ©«sõÀÁ©«sõ
ªyùFyLRiVÌÁV ®ªsVVµR¶\ÛÍÁ©«s ªyLjiNTP NRPW²y ©«sgRiLRiLiÍÜ[ AúaRP¸R¶VLi DLiµj¶. ª«sVW²R¶V úFyLi»yÌÁNRPV Â¿ÁLiµj¶©«s
úxmsÇÁÌÁV \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ©«sgRiLRiLiÍÜ[@©«sVÊÁLiµ³y¬sõ |msLi¿RÁVN][ª«s²R¶Li»][ , µy¬s¬s −sË³ÁÏ ÑÁLiÀÁ©«s xmsORPQLiÍÜ[
»R½ª«sVNRPV µyLRiVÌÁV ª«sVWxqsVNRPVF¡»y¸R¶V©«sõ Ë³ÏÁ¸R¶VLi ªyLjiÍÜ[ NRP¬szmsr¡òLiµj¶.
6.22.04 \|ms©«s }msL]ä©«sõ @¬sõ @LiaSÌÁ©«sV xmsLjigRißá©«sÍÜ[¬sNTP ¼d½xqsVNRPV¬s , \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ úxmsxqsVò»R½

ALôiðj NRP xmsLjizqsó »R½VÌÁ©«sV @zqósLRi xmsLjiÂ¿Á[ ¿RÁLRiùÌÁV DLi²R¶NRPVLi²y ¿RÁW²R¶ÈÁ®ªs[V NSNRPVLi²y, |msÈíÁVÊÁ²R¶VÌÁV
»R½gæiR NRPVLi²y©«sV, ªyùFyLRi ª«sLæSQÍýÜ[ −saS*ry¬sõ FyµR¶VN]ÌÁö²R¶Li µy*LS úxmsË³Ø−s»R½VÌÁ¹¸¶[Vù ªyLRiV
©«sgRiLS¬sNTP LSNRPF¡NRPÌÁV rygjiLiÂ¿Á[ −dsÌÁV NRPÖÁöLi¿yÖÁ. Bµj¶ @¬sõ úFyLi»yÌÁNRPV úxms¹¸¶WÇÁ©«sNSlLi[ NSNRPVLi²y,
\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ALóij NRP xmsoL][giR ¼½ LSxtísQû, ÇØ¼d½¸R¶V ALóij NRP ª«sùª«sxqós\|ms NRPW²y úxmsË³Øª«sLi ¿RÁWxmso»R½V©«sõLiµR¶V©«s,
xmsoL][giR ¼½ BNRP\|ms NRPW²y N]©«srygji¾»½[ DFy´j¶ @ª«sNSaSÌÁV ª«sVLjiLi»R½gS |msLjilgi[ @ª«sNSaRPLi DLiµj¶
.\|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶ ©«sW»R½©«s ALôij NRP NSLRiùNRPÍØFyÌÁNRPV AÌÁªyÌÁLigS ª«sWLji @Li»R½LêS¼d½¸R¶V ÆØù¼½ F~LiµR¶V»R½V©«sõ
®©s[xms´R¶ùLiÍÜ[, \|¤¦¦¦µR¶LSËØµ`¶NRPV B»R½LRi úFyLi»yÌÁ»][ D©«sõ úxmsxqsVò»½R xqsLiÊÁLiµ³yÌÁ©«sV ª«sVLjiLi»R½gS ÊÁÌÁxmsLjiè,
ª«sVLjiLi»R½gS @Õ³Áª«sXµôðj¶ ryµ³¶j Li¿yÖÁ=©«s @ª«sxqsLRiLi ¿yÍØ DLiµj¶. BÍØLiÉÓÁ xmsoL][Õ³Áª«sXµôðj¶ úxmsxqsVò»R½ xqsLiµj¶góiR »R½
ªy»yª«sLRißáLiÍÜ[ @Õ³Áª«sXµôj¶ ryµ³R¶ùxms²R¶µR¶V. D©«sõ¼½, @Õ³Áª«sXµôj¶ ¬s−sV»R½Lò i ¼d½xqsVN][ªyÖÁ=©«s ¿RÁLRiùÌÁV,
FyLRiµR¶LRi+NRP\®ªsV©«s FyÌÁ©«s ®ªsVVµR¶\ÛÍÁ©«s @LiaSÍýÜ,[ úxmsxqsVò»½R Li µk¶¬s Ë³ÏÁ−sxtsQù»R½Vò ¬sLñiR ¸R¶W»R½øNRP aRPNRPVòÌÁ
ryª«sVLôiðR QùLiQ\|ms Aµ³yLRixms²T¶ DLiµj¶.
231
n<Ûë´j·T+ 7
kÕe÷õø£, kÕ+düÿè‹ø£ n+XÊ\T
‘Ó\+>±D≤˝À Á|üdTü ‘Ô +· »s¡T>∑T‘·Tqï y˚sêŒ≥T ñ<äéT+ e\¢ Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝Àì eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê˝À¢ uÛ≤y√<˚«>±\T
#√≥T#˚düT≈£îHêïsTT. ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘· yêdüT\T @ø£ ø£+sƒ¡+‘√ Á|ü‘˚´ø£ sêÁwüº+ ø±yê\ì ø√s¡>±, ø√kÕÔ+Á<Ûä,
sêj·T\d”eT\ qT+&ç _ÛHêï_ÛÁbÕj·÷\T e´ø£ÔeTj·÷´sTT. ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À ˇø£ ∫qï es¡Z+ yês¡T sêÁwüº $uÛÑ»q≈£î
‘êeTT dæ<ä∆+>± e⁄HêïeT˙, Á|ü‘˚´ø£ Ä+Á<Ûä sêÁwüº+‘√ dü+‘·è|æÔ #Ó+<ä>∑\eTì #Ó|üŒ>± n‘·´~Ûø£ dü+K´˝À Á|ü»\T
‘·eT≈£î düyÓTÆø±´+Á<Û˚ ÇwüºeTì nHêïs¡T. sêj·T\d”eT˝À ≈£L&Ü düyÓ TÆø±´+Á<Ûä≈£î yÓTT>∑TZ#·÷bÕs¡T. nsTT‘˚ yê]˝À
ø=ìï esêZ\T sêÁwüº $uÛÑ»q >∑qTø£ »]–‘˚ <ëìï eT÷&ÉT>± $uÛÑõ+#ê\˙, Áπ>≥sY sêj·T\d”eTqT Á|ü‘˚´ø£
sêÁwüº+>± Á|üø£{Ï+#ê\˙ ‘·eT n_ÛÁbÕj·T+>± Á|üø£{Ï+#ês¡T.
sêÁwüº+˝À $uÛÑ»q ø=s¡≈£î |ü\T ñ<äé÷\T #√≥T #˚düT≈£îHêïsTT. 1969 qT+&ç 72 es¡≈£î »]–q y˚sêŒ≥T
ñ<äé÷\T m˝≤+{Ï |òü*‘ê\q÷ Çe«˝Òø£b˛j·÷sTT. sêÁwüº+˝À Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>±\qT, $<ëéø±XÊ\qT
düe÷q+>± #˚ùd+<äT≈£î CÀHé\ yê] |ü<ä∆‹ì 1972˝À sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡ T« <ë«sê rdüT≈£îe∫Ã y˚sêŒ≥T ñ
<äé÷ìï nD∫y˚XÊs¡T. á CÀHé\ yê] $<Ûëq+ sê»ø°j·T $»j·T+>± n|üŒ{À¢ |ü]>∑DÏ+#ês¡T. Ä ‘·s¡Tyê‘·
‘Ó\T>∑T<˚X¯+ bÕØº ‘Ó\T>∑T Á|ü»\ Ä‘·à>ös¡e+ ìHê<ä+ y˚sêŒ≥T ñ<äé÷ìï eT]+‘· |üø£ÿ≈£î HÓ{Ïºy˚dæ+~.
Á|üdüTÔ‘· y˚sêŒ≥T ñ<äéT+˝À Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>±˝À¢ ‘·–q yê{≤ nH˚ n+X¯+ ÁbÕ<Ûëq´‘·qT dü+‘·]+#·T≈£îHêï
‘Ó\+>±D≤ dü+düÿè‹ $_ÛqïyÓTÆq<äqï yê<äq≈£L&Ü BìøÏ ‘√&Ó’+~. düyÓT Æø±´+Á<Ûä˝À á $_Ûqï dü+düÿè‹øÏ
eTqT>∑&É ˝Ò≈£î+&Ü b˛‘√+<äì, sê»ø°j·T+>± ≈£L&Ü ø√kÕÔ+Á<Ûäyês¡T ‘Ó\+>±D≤ô|’ Ä~Ûø£´‘·˝À e⁄Hêïs¡˙,
sêj·T\d”eT bòÕ´ø£¸ìdüTº sê»ø°j·÷\ <ë«sê ‘Ó\+>±D≤ ø£Hêï Ä~Ûø£´+˝À e⁄Hêïs¡˙ ìs¡düq\T yÓ\T¢yÓ‘êÔsTT.
ô|<ä›eTqTwüß\ ˇ|üŒ+<ä+˝Àì n+XÊ\qT dü]>± neT\T#˚j·T˝Ò<äqï yê<äq ≈£L&Ü ñ+~.
‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘· yêdüTÔ \qT+&ç |òsæ ê´<äT\+<äT≈£îHêïø£ Ä]úø,£ $<ä´, ñbÕ~Û, ˙{ÏbÕs¡T<ä\ ‘·~‘·s¡ s¡+>±˝À¢
á ÁbÕ+‘·+ ìs¡ø¢ ±å ´ìøÏ, $eø£≈å î£ >∑Ts¡e⁄‘·T+<äqï Äs√|üD\qT ø£$T{° |ü]o*+∫+~. á ÁbÕ+‘·+˝À Ä]úø±_Ûeè~∆
n‘·´~Ûø£+>± e⁄+<äì ø£$T{° n_ÛÁbÕj·T|ü&ç+~. ø=ìï dü+<äsê“¤˝À¢ kÂuÛ≤>∑é+‘·yÓTÆq Ä+Á<ÛäÁbÕ+‘êìï $T+∫q
n_Ûeè~∆ »]–+~. ◊‘˚ Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>±˝À¢ ‘·–q yê{≤ sêe&É+ ˝Ò<ä˙, kÕ>∑T˙{Ï n_Ûeè~∆ »s¡>∑&É+ ˝Ò<ä˙,
$<ë´kÂø£sê´\T ‘·–q+‘·>± ˝Òe˙ e∫Ãq Äs√|üD\˝À ø=+‘· ì»+ e⁄+~. ø±˙ ‘Ó\+>±D≤ Hêj·T≈£î\T
Vü‰MT ÇdüTqÔ ï e÷~]>± Á|ü‘´˚ ø£ sêÁwü+º @s¡Œ&ç‘˚ ˙{Ïø,Ï Á|üuTÑÛ ‘·« ñ<√´>±\≈£î, $<ä´≈£î Ä{Àe÷{Ïø>˘ ± neø±XÊ\T
@s¡Œ&É‘êj·TH˚~ dü¬s’q~ ø±<äT.
Ä]úø,£ sê»ø°jT· ndüe÷q‘·\qT ø=ìï ìØí‘· |ü<‘›ä T· \ <ë«sê dü]#˚jT· &É+ M\e⁄‘·T+~. nsTT‘˚ kÕ+düÿè‹ø£
yÓ’s¡T<Ûë´ìï dü]#˚j·T&É+ ø£wüº+. Çø£ÿ&É ø=ìï Á|üX¯ï\≈£î düe÷<Ûë Hê\qT sêã{≤º*‡ e⁄+≥T+~. #ê]Á‘ê‘·àø£
nqTuÛÑyê\T, kÕ+düÿè‹ø£ yÓ’s¡T<Ûë´\T, ÁbÕ+rj·T‘·qT ¬s#·Ã>={Ïº ø=‘·Ô sê»ø°j·T y˚~ø£qT @sêŒ≥T#˚düTÔHêïj·÷?
y˚sêŒ≥Tyê<ä+ |üP]Ô>± ndü÷j·TqT+&ç, ìs¡¢ø£å´+ qT+&ç, ìsê<äs¡D qT+&ç ñ<ä“¤$+∫+<ë? ˝Òø£ Ä y˚sêŒ≥T
yê<ëìøÏ dü¬s’q ø±s¡D+ @<Ó’Hê ñ+<ë? y˚s¡T |ü&É≥+ e\q ‘Ó\+>±D≈£î @ $<ÛäyÓTÆq ˝≤uÛÑ+ #˚≈£Ls¡T‘·T+~?
232
‘Ó\+>±D≤ ñ<äéT+ <˚X¯ düyÓTÆø£´‘·≈£î @ $<ÛäyÓTÆq uÛÑ+>∑+ ø£*–+#·ì ñ<äéT+. nsTTHê ≈£L&Ü á
&çe÷+&é MT<ä <˚X¯+ MT<ä |ü&˚ Á|üuÛ≤yêìï |ü]>∑DÏ+#ê*‡ e⁄+≥T+~. á $wüj·÷ìï eTT–+|ü⁄˝À #·]Ã+#·≥+
»]–+~. á Á|üdüTÔ‘· ñ<äé÷ìøÏ ø=ìï #·s¡Ã˙j·÷+XÊ\T e⁄HêïsTT. sêÁcÕºe‘·s¡D≈£î uÛ≤wü ÁbÕ‹|ü~ø£ ø±<äT
: ô|<ä› sêÁcÕº\ø£Hêï ∫qïsêÁcÕº\T n_Ûeè~∆ |ü<∏ä+˝À q&Ée>∑\e⁄: ∫qïsêÁcÕº\˝À |ü]bÕ\q kÂ\uÛÑ´+>± u≤>±
e⁄+≥T+~. M≥ìï+{Ïì $T+∫q Á|üX¯ï ∫qï sêÁcÕº\ &çe÷+&ÉTqT @$<Ûä+>± dü+‘·è|æÔ |üs¡#ê* nH˚~?
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêÁwü+º ˝À ‘Ó\+>±D≤ @sêŒ≥T ñ<äé÷ìøÏ ˇø£ yÓ$’ <Û´ä ‘· e⁄+~. $uÛ»Ñ q ‘·sT¡ yê‘· ôV≤’ <äsêu≤<é
q>∑s¡+ |ü]dæú‹ @$T≥H˚~ Ä yÓ’$<Ûä´‘·. ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+˝À y˚sêŒ≥T ñ<äéT Á|üuÛ≤e+ n+‘·>± ˝Ò<äT. ˇø£ÿ
ñkÕàìj·÷ j·T÷ìe]Ù{°˝ÀH˚ $<ë´s¡Tú\ ñ<äéT rÁe‘· ø£q|ü&ÉT‘·T+~. á q>∑s¡+˝À eTTdæ¢yéT dü+düÿè‹
$düÔ]+∫ e⁄+~. eTTdæ¢+ »HêuÛ≤ yÓTT‘·Ô+ »HêuÛ≤˝À düTe÷s¡T 41%>± ñ+~. á ñ<äéT+ <ë«sê Äj·÷
esêZ\ yês¡T ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\q÷, ø√]ø£\q÷ yÓ\¢&ç+#˚+<äT≈£î neø±X¯ + @s¡Œ&ç+~. á ø£$T{° ≈£L&Ü
ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î˝≤\T, ‘Ó>∑\T, Ä]úø£+>± yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ yês¡ T, eTTdæ¢eTT\T ‘·~‘·s¡ Ç‘·s¡ yÓTÆHê]{°
Á>∑÷|ü⁄\‘√ eTTU≤eTTF düe÷y˚X¯eTT sêÁwüº eTTK∫Á‘·+ e÷]‘˚ yê]øÏ ˝≤uÛÑy˚T$T{Ï? ˝Ò<ë qwüºy˚T$T{Ï? nì
n&ç– ‘Ó\TdüT≈£î+~. #ê˝≤ eT+~ ‘êeTT Ä ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~q yês¡+ ø£qTø£ Ä ÁbÕ+‘·|ü⁄ kÕe÷õø£, Ä]úø£
˝≤uÛÑqcÕº\‘√ ‘·eT J$‘ê\T ≈£L&Ü eTT&çe&ç e⁄Hêïj·Tì ‘·eT n_ÛÁbÕj· ÷ìï yÓ*ãT#êÃs¡T. ‘·eT ÁbÕ+‘·
yê‘êes¡D+, HÓd’ ]ü øZ £ dü«s¡÷|ü+, \uÛ´Ñ eTj˚T´ ÁbÕ<∏$ä Tø£ kÂø£sê´\T, kÕ>∑T˙{Ï eqs¡T\T, yÓ<’ ´ä , $<ë´ kÂø£sê´\T
sê»ø°j·T |ü]bÕ\q˝À HêD´‘· ‘·~‘·s¡ n+XÊ\T ‘·eT <Ó’q+~ø£ J$‘êìï Á|üuÛ≤$‘·+ #˚kÕÔj·Tì yês¡Hêïs¡T.
#ê]Á‘·ø+£ >± ‘Ó\+>±D≤ Ä+Á<ÛÁä bÕ+‘êìøÏ $s¡T<ä+∆ >± ñ+≥T+<ä˙, Ä+Á<ÛÁä bÕ+‘·+ kÕ+düÿè‹ø£ |üs+¡ >± ã\yÓTqÆ <ä˙
ø£qTø£ ‘Ó\+>±D≤≈£î Á|ü‘˚´ø£ sêÁwüº+ @s¡Œ&ç‘˚ dü«|ü]bÕ\q, Ä‘·à>ös¡e+ ‘·eT≈£î ñ+{≤j·T˙ yê] yê<äq.
á ø£$T{° sêÁwüº+˝À e+<ä˝≤~ esêZ\‘√ düe÷y˚X¯eTj·÷´s¡T. eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\˝À |ü\T Á>±e÷\q÷,
|ü≥Dº ≤\q÷, K+&Ü\q÷, ø±˝ÒJ\q÷, $X¯«$<ë´\j·÷\qT dü+<ä]Ù+∫+~. nìïkÕe÷õø£ esêZ\≈£L #Ó+~q
Á|ü»\÷, ≈£î˝≤\÷, ‘·s>¡ ‘∑ T· \÷, ñ<√´>∑T\÷, eTVæ≤fi¯\÷, eT‘· dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ yês¡÷, –]»qesêZ\÷ yÓTT<ä˝q’…
yês¡+<äs÷¡ á n+X¯+MT<ä eTeTà*ï dü+Á|ü~+#ês¡T. ø£$T{°øÏ |ü+|æq ÁbÕ‹ì<Ûë´\qT ì•‘·+>± |ü]o*+#·&+É
»]–+~. sêÁwüº+˝Àì $<ë´~Û≈£î\‘√, y˚T<Ûëe⁄\‘√, Á|üeTTK e´≈£îÔ\‘√ #·]Ã+#·&É+ »]–+~. eTTK´+>±
‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À $düÔè‘·+>± #·s¡Ã\T »]>±sTT.
‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+yê] yê<äq Á|üø±s¡+ 54 dü+e‘·‡sê\T ø£*dæ e⁄qï ‘· s¡Tyê‘· ≈£L&Ü d”e÷+Á<Ûä,
‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘ê\ eT<Ûä´ düyÓTÆø£´ uÛ≤eq ≈£î<äs¡˝Ò<äT. ≈£î≥T+u≤ìï ñ<äVü≤]dü÷Ô #ê˝≤eT+~ ‘·eT yê<äq\qT
$ì|æ+#ês¡T. ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À yês¡T ª∫qï ≈£î≥T+ã+µ eT+∫<äì yê~+#ês¡T. ñeTà&ç ≈£î≥T+ã+ø£Hêï
∫qï ≈£î≥T+ã+˝À n_Ûeè~∆ m≈£îÿe>± »s¡T>∑T‘·T+<ä˙ nHêïs¡T. ‘Ó>∑‘Ó+|ü⁄\ <ëø± yÓfi‚flã<äT\T eTT+<äT>±H˚
$&çb˛‘˚ eT+∫<äqï~ yê] yê<äq. $T>∑‘ê ¬s+&ÉT ÁbÕ+‘ê\yês¡T ñeTà&ç ≈£î≥T+ã+˝Àì Á|üjÓ÷»Hê\qT
$e]+#ês¡T. ªk˛<äs¡T\ eT<Ûä´ $yê<ë\T+{≤sTT yê{Ïì kÕeTs¡dü´+>± |ü]wüÿ]+#·Tø√yê*µ nì nHêïs¡T.
eTs√ $+‘· ñ<ëVü≤s¡D @eT+fÒ sêÁwüº+ ˇø£ e÷qe X¯Øs¡+. <ëì >∑T+&Ó ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+. Ä >∑T+&ÓqT
y˚TeTT e<ä\eTì ‘Ó\+>±D≤ yês¡Hêïs¡T. sêj·T\d”eTyês¡T e÷Á‘·+ ôV’≤ <äsêu≤<éqT e÷qeX¯Øs¡+˝À ‘·\>±
n_Ûe]í+#ês¡T. eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\yês¡T ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡ ìsêàD≤ìøÏ ñqï‹øÏ ‘êeTT≈£L&Ü ÁX¯$T+#êeTì
#Ó|üø=#êÃs¡T. ‘·eT $<ä´, ñbÕ~Û dü«bÕï\T ôV’≤<äsêu≤<é‘√ eTT&ç|ü &ç ñHêïj·Tì yês¡Hêïs¡T.
‘Ó\+>±D≤ ñ<äéT+ n|ü&É|ü&ÉT ‘·˝…‘·TÔ‘·÷ edüTÔ+~. Á|üdüTÔ‘· ñ<äéT+ ¬ø. #·+Á<äX‚Ks¡sêe⁄ 2009
233
qe+ãs¡T 29q ÄeTs¡D ìsêVü‰s¡Bø£å≈£î ≈£Ls√Ãe&É+‘√ uÛ≤y√<˚«>∑+ e\¢ @s¡Œ&É¶~. ôVA+eT+Á‹ 2010
&çôd+ãs¡T 9q Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D≤ @sêŒ≥T ø=s¡≈£î πø+Á<ä+ Á|üÁøÏj·TqT ÁbÕs¡+_Û+#·qTqï<äì Á|üø£{Ï+#·&É+‘√
|ü\Tdü+|òTü ≥q\T »]– sêÁwü+º uÛ≤y√<˚«>∑ yê‘êes¡D+‘√ ì+&çb˛sTT+~. d”e÷+Á<Ûä ÁbÕ+‘ê\T sêÁwüº $uÛ»Ñ qqT
e´‹πsøÏdü÷Ô ñ<äé÷\T q&çbÕsTT. |òü*‘·+>± πø+Á<ä ôVA+eT+Á‹‘·« XÊK Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D, düyÓTÆø±´+Á<Ûä
&çe÷+&É¢qT |ü]o*+#˚+<äT≈£î ˇø£ ø£$T{°ì y˚dæ+~.
á ø£$T{° @s¡Œ&É¶ ‘·s¡Tyê‘· |ü\T dü+|òüT≥q\T #√≥T #˚düT≈£îHêïsTT. Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D≤ sêÁwüº+ø√dü+ ñ
<äé÷ìï rÁe‘·s+¡ #˚dTü qÔ ï Á|ü<ëÛ q sê»ø°jT· bÕØº {ÏÄsYmdt uÛ≤Øm‘·TqÔ sê»ø°jT· düMTø£sD¡ ≈£î Á|üjT· ‹ï+∫+~.
eT]ø=ìï ∫qï Á>∑÷|ü⁄\T ≈£L&Ü á $<Ûä+>±H˚ #˚XÊsTT. eTs√yÓ’|ü⁄ d”e ÷+Á<Ûä˝À ≈£L&Ü sê»ø°j·T düMTø£s¡D
Á|üjT· ‘êï\T »]>±sTT. ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À á düMTø£sD¡ ôV≤’ <äsêu≤<é˝Àì ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·÷ìøÏ,
es¡+>∑˝Ÿ˝Àì ø±ø£rj·T $X¯«$<ë´\j·÷ìøÏ |ü]$T‘·yÓTÆ+~.
á ø±\+˝À nH˚ø£ ñeTà&ç ø±sê´#·s¡D dü+|òü÷\T (C…mdæ) |ü⁄≥Tºø=#êÃsTT. yê{Ï˝À eTTKýÓTÆq$ ñ
kÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T Ábıô|dò sü Y ø√<ä+&ÉsêyéT Ä<Û«ä s¡´+˝À @sêŒf…qÆ C…mdæ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝À sê»ø°jT· bÕØº\˙ï
á C…mdæ˝À düuÛÑ´‘ê«ìï bı+<ësTT. Ä ‘·s¡Tyê‘· {ÏÄsYmdt‘√ bÕ≥T ø=ìï bÕØº\T Bìï e<ä*yÓfi≤flsTT.
nsTT‘˚ C…mdæ ‘·q ñ<äé÷ìï ‘Ó\+>±D˝À õ˝≤¢, eT+&É\, Á>±eT kÕúsTTøÏ rdüTø¬ fi¯fl>∑*–+~. Bì‘√ Á|ü‘´˚ ø£sêÁwü+º
ø=s¡≈£î &çe÷+&ÉT ‘ês¡kÕúsTTøÏ #˚s¡T≈£î+~. ‘Ó\+>±D≤ sê»ø°j·THêj· T≈£î\T #Ó|ü⁄‘·Tqï n_ÛjÓ÷>±˝À¢ ˙s¡T,
$<ä´, ñ<√´>±\T eTTKýÓTÆq$.
ñ<äéT+ $$<Ûä s¡÷bÕ˝À¢ ñ+&ç+~. ]˝Ò ìsêVü‰s¡ Bø£å\T, ìs¡düq Á|ü<äs¡Ùq\T, düuÛÑ\T, ôd’HéuÀs¡T¶\T,
n_ÛjÓ÷>±\qT m‹Ô#·÷|ü⁄‘·÷ sêdæq ø£s¡|üÁ‘ê˝À¢ sê‘·|üPs¡«ø£+>±, e´øÏÔ>∑‘·+>± ÁbÕ‹ì<Ûë´\ @sêŒ≥T e+{Ï$
eTTKýÓTÆq$. Ç$ eT+&É\ kÕúsTT qT+&ç Ç+ø± |ü+#êsTTr kÕúsTT qT+&ç ≈£L&Ü Äs¡+uÛÑeTj·÷´sTT. á
ø£$T{° düuÛÑT´\T yÓ[flq #ê˝≤ Á>±e÷˝À¢ düuÛÑT´\qT kÕ«>∑‹dü÷Ô ô|<ä › ô|<ä› u≤´qs¡T¢ ø£ì|æ+#êsTT. ˇø£ Á>±eT+˝À
düuÛ≤düú* e<ä› Ä Á>±eT Á|ü»˝Ò >±ø£, bıs¡T>∑T Á>±e÷\yês¡T, |ü≥ºD +yês¡T ≈£L&Ü e∫Ã #˚sês¡T. ‘Ó\+>±D≤
ÁbÕ+‘êìøÏ »s¡T>∑T‘·Tqï nHê´j·÷\qT ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ u≤´qs¡T¢ ø£{≤ºsT¡ . ‘Ó\+>±D≤ õ˝≤¢\≈£î á ø£$T{° yÓ[q¢ |ü&ÉT
dü÷ÿ\T |æ\¢\T, ø±˝Òõ $<ë´s¡Tú\T e÷s¡ZeT<Ûä´+˝À u≤s¡T\T r] Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D≤qT ø√s¡T‘·÷ ù|¢ø±s¡T¶\qT
#˚‘·ã≥Tº≈£îì ø£ì|æ+#ês¡T. ø±˝ÒJ\T $X¯«$<ë´\j·÷˝À¢ $<ë´s¡Tú\T, ñ<√´>∑T\T $<ë´s¡Tú\ uÛ≤y√<˚«>±\T rÁe
kÕúsTT˝À e⁄Hêï >∑eTì+∫q eTTK´ $wüj·Ty˚TeT+fÒ dü+Á|ü~+|ü⁄\≈£î, #·s¡Ã\≈£î yês¡T dæ<ä∆y˚Tqì.
KeTà+˝Àì –]»q ÁbÕ+‘ê\≈£î á ø£$T{° düuÛÑT´\T yÓ[flq|ü&ÉT uÛÑÁ<ë#·\+ ˝Àì ø√j·T C≤‹yê]øÏ á
y˚sêŒ≥T &çe÷+&ÉT >∑T]+∫, ñ<äéT+ >∑T]+N #ê˝≤ ‘·≈£îÿe ‘Ó\TdüT. ø=+‘·eT+~ Á|ü»\T ªC…’‘Ó\+>±Dµ nì
ìHê<ë\T #˚dü÷Ô Á>±e÷˝À¢øÏ e#êÃs¡T. ‘Ó\+>±D≤, ø√kÕÔ+Á<Ûä eT<Ûä´˝À e⁄qï KeTà+ q>∑s¡+˝À ‘Ó\+>±D≤
Á|ü‘˚´ø£ sêÁwüº+ MT<ä $_Ûqï n_ÛÁbÕj·÷\T $ì|æ+#êsTT. ˇø£ ñbÕ<Ûë´j·TTsê\T ‘·q ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T Á|üuÛÑT‘·« ñ
<√´>±\T #˚düTÔHêïs¡˙, ‘·eTø£+≥÷ ˇø£ ÁbÕ+‘·+, ˝Ò<ë düú\+ ˝Ò<ä˙ #Ó|æŒ+~. ‘Ó\+>±D≤ eùdÔ düeTdü´\˙ï
|ü]cÕÿs¡eTe⁄‘êj·T˙ $<ë´s¡Tú\T ø=+<äs¡T qeTTà‘·THêïs¡T. ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À ø£ècÕíõ˝≤¢ dü]Vü≤<äT›˝À¢ e⁄qï KeTà+
õ˝≤¢≈£î #Ó+~q Á>±e÷ìï á ø£$T{° dü+<ä]Ù+∫q|ü&ÉT ø£$T{° eTT+<äT 200 eT+~ es¡≈£î Vü‰»s¡j·÷´s¡T.
nsTT‘˚ Ä Á>±eT+˝À ø√kÕÔ+Á<Ûä qT+&ç e\dü e∫Ãq n~Ûø£ dü+U≤´≈£î\T mes¡÷ Vü‰»s¡T ø±˝Ò<äT. Bì >∑T]+∫
$#ê]+#·>± Ä eP] düsŒ¡ +#Y e\dü e∫Ãq yê]ì sêe<äì› #ÓbÕŒeT˙ yês¡T ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\qT yÓ\&¢ +ç #˚+<äT≈£î
uÛÑj·T|ü&ÉT‘·THêïs¡˙ eTTuÛ≤e+>± »yê_#êÃs¡T. Ä~˝≤u≤<é˝À (eTVü‰sêÁwüº dü]Vü≤<äT›) eTsêsƒê e÷{≤¢&˚ Á|ü»\T
234
‘·eT≈£î $<äs¡“¤ Á|ü‘˚´ø£sêÁwüº+ ø±yê\ì &çe÷+&ÉT #˚XÊs¡T. ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢˝À ˇø£ e\dü e∫Ãqyê]‘√
ì+&çq Á>±e÷ìï á ø£$T{° dü+<ä]Ù+∫q|ü⁄&ÉT {ÏÄsYmdt bÕØº eT<ä›‘·TÔ kÕúì≈£î\T düe÷y˚X¯ düú\+ #·T≥÷º
>∑T$T>∑÷&Üs¡T. e\dü e∫Ãq yês¡T ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\qT yÓ*ãT#˚Ã+<äT≈£î ‘·≥|ü{≤sTT+#ês¡T. á Á>±e÷\˝ÀøÏ
e\dü e∫Ãqyês¡T >√<ëe] &Ó˝≤º qT+&ç e#êÃs¡T. ìC≤+kÕ>∑sY Äqø£≥º ìsêàD+ ‘·s¡Tyê‘· ìC≤+ M]ì
eékÕj·T+ #˚ùd+<äT≈£î nø£ÿ&É≈£î ÄVü‰«ì+#ês¡≥. kÕúì≈£î\T |òæsê´<äT #˚dü÷Ô yês¡T $&ç>± e⁄+≥THêïs¡˙,
kÕúìø£ »HêuÛ≤‘√ ø£*dæb˛e&É+ ˝Ò<ä˙ Äs√|æ+#ês¡T. yês¡T <Ûäqe+‘·T\T>± ñ+&É≥+ kÕúì≈£î\≈£î ndü÷j·T
ø£*–düTÔ+~. ‘Ó\+>±D≤ kÕúì≈£î\ eqs¡T\qT, neø±XÊ\qT yês¡T ø=\¢>=&ÉT‘·THêïs¡H˚ n_ÛÁbÕj·÷ìøÏ ≈£L&Ü
n~ ø±s¡DeTe⁄‘·T+~.
#ê˝≤eT+~ j·TTe‘·≈£î >∑‘·+˝À »]–q C…’ ‘Ó\+>±D≤, C…’ Ä+Á<Ûä ñ<äé÷\ >∑T]+∫ @MT ‘Ó*j·T<äT.
Ç|üŒ{Ï ‘Ó\+>±D≤ ñ<äéTy˚T eT÷\eT˙ yês¡T uÛ≤$düTHÔ êïs¡T. nsTT‘˚ ˝À‘·≥Tº ÁbÕ+‘ê˝À¢ eTT+<äT ‘Ó\|ü≈î£ +&Ü
yÓ[fl ù|<äÁ|ü»\qT $#ê]+∫q|ü&ÉT yês¡T á ñ<äéT+ >∑T]+∫ ne÷j·Tø£+>± n>∑T|æ+#ês¡T. @ yÓ’|üP ‘·eT
eT<ä›‘·TqT Á|üø£{Ï+#·˝Ò<äT.
uÛ≤y√<˚«>∑ ñÁ~ø£Ô‘·\T ˇπø $<Ûä+>± ôV≤#·TÃkÕúsTT˝À ø£ì|æ+#·˝Ò<äT. Á|ü»\ n_ÛjÓ÷>±\T kÕ<Ûës¡D+>± ñ
HêïsTT. >∑‘· eT÷&ÉT <äXÊu≤›\˝À n_Ûeè~∆ Á|üÁøÏj·T ‘Ó\+>±D≤˝À m≈£ îÿe>± »]–+~. uÛ≤y√<˚«>±\T
m≈£îÿesTTq+<äTe\¢ ªX¯‘·èe⁄µ (Çø£ÿ&É Ä+Á<ÛäT\T)qT #·÷|æ Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D≤ eùdÔ yÓqTyÓ+≥H˚ eT+Á‘·+
y˚dæq≥T¢ ˙s¡T, ñ<√´>±\T, $<ëéø±XÊ\T e∫Ã|ü&É‘êj·TH˚ uÛ≤eq ì+&ÉT ø=ì e⁄+~.
‘Ó\+>±D≤ y˚sêŒ≥T ñ<äéT+ Á|ü»˝À¢øÏ #=#·TÃ≈£î b˛e&É+‘√ ã&ç |æ\¢\ ≈£î ≈£L&Ü n_ÛjÓ÷>±˝Ò+{À
‘Ó*dæb˛j·÷sTT. Á|ü‘˚´ø£ sêÁwüº+ ø=s¡≈£î &çe÷+&ÉTqT Ç‘·s¡ n+XÊ\qT yês¡T #·]Ã+#·T≈£îH˚ kÕúsTTøÏ e#êÃs¡T.
Á|üyêdü ‘Ó\+>±D≤yêdüT\T ≈£L&Ü Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D≤ yê<äqqT düeT]ú+#·>± n≥TyÓ’|ü⁄ Ä+Á<Ûä Á|üyêdüT\T
düyÓTÆø±´+Á<ÛäqT düeT]údüTÔHêïs¡T. á Á|üyêdü ‘Ó\+>±D≤ yêdüT\T ñ<äé÷ìï |ü\T $<Ûë\T>± ã\|üs¡TdüTÔHêïs¡T.
á ø£$T{°øÏ yê] Á|ü‹ì<ÛäT\T ≈£L&Ü e#êÃs¡T.
sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘êìøÏ eùdÔ sêÁwüº+˝À m≈£îÿe yÓqTø£ã&çq ÁbÕ+‘·yÓTÆq á d”eT ‘Ó\+>±D≤ sêÁwüº+ >∑qTø£
@s¡Œ&ç‘˚ ‘·eT≈£î eTs√e÷s¡T nHê´j·T+ »s¡T>∑T‘·T+<äH˚ uÛ≤y√<˚«>∑+ ‘√ e⁄Hêïs¡T. Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D≤ sêÁcÕºìï
yês¡T ‘·T≥ºe÷s¡ e´‹πsøÏdüTÔHêïs¡T. ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ yÓ÷düb˛j·÷eTqï uÛ≤eq yê]˝À e⁄+~. 1956 ‘·s¡Tyê‘·
ø√kÕÔ+Á<Ûä≈£î ˙fi¯óflb˛>± ôV’≤<äsêu≤<é sê»<Ûëì>± <ëì n_Ûeè~∆øÏ kıeTTà yÓ[fl+~. d”eTÁbÕ+‘·+ ‘Ó\T>∑T
e÷{≤¢&˚yê] ø√dü+ düyÓTÆø±´+Á<Ûäø√dü+ m+‘√ ‘ê´>∑+ #˚dæq @MT <äø£ÿ˝Ò<äT. ôV’≤<äsêu≤<éqT e<äT\Tø√e&ÜìøÏ
kÕ>∑T˙{Ï ø√dü+ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+MT<ä Ä<Ûës¡|ü&É{≤ìøÏ d”eT ÁbÕ+‘·+yês¡T dæ<ä›+>± ˝Òs¡T. nsTT‘˚ $uÛÑ»q
n+≥÷ @s¡Œ&ç‘˚ Ä+Á<ÛäÁbÕ+‘·+‘√ #˚πs+<äT≈£î d”eTyêdüT\T |üs√ø£å+>± Çwüº|ü&É≥+ ˝Ò<äT.
ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À ø=+‘·eT+~ düeTà‹+∫Hê ≈£L&Ü sêÁwüº$uÛÑ»q≈£î e´‹πsø£ uÛ≤y√<˚«>∑+ ø£ì|æ+∫+~. kÕ>∑T˙{Ï
\uÛ´Ñ ‘· ‘·eT≈£î ø£se¡ e⁄‘·T+<˚y÷Ó qì ø√kÕÔ+Á<Ûyä ês¡T Ä+<√fi¯q‘√ e⁄Hêïs¡T. ôV≤’ <äsêu≤<é q>∑sê_Ûeè~∆øÏ ‘√&ÉŒ&çq
‘êeTT <ëìì ø√˝ÀŒ‘êy˚TyÓ÷qqï Ä+<√fi¯q ≈£L&Ü yê]˝À >√#·]+∫+~. &Ó˝≤º õ˝≤¢˝À¢ ø=+<äs¡T sêÁwüº+
¬s+&ÉT eTTø£ÿ˝…’Hê, eT÷&ÉT eTTø£ÿ˝…’Hê kı+‘·+>± ì\ã&É >∑\eT˙ BÛe÷qT e´ø£Ô+ #˚XÊs¡T. nsTT‘˚ ñ‘·Ôs¡ø√kÕÔ
Á|ü»\T, <äøDåÏ ø√kÕÔ Á|ü»\T ‘·eT ÁbÕ+‘· n_Ûeè~∆ dü«\ŒeT˙, $<ä´ø√dü+, ñbÕ~Ûø√dü+ ôV≤’ <äsêu≤<éqT qeTTà≈£îqï
‘êeTT <ëìì ø√˝ÀŒ‘êy˚TyÓ÷q˙ Ä+<√fi¯qqT e´ø£Ô+#˚XÊs¡T. ñ‘·Ôs¡ ø√kÕÔ˝À |ü\T Á>±e÷\˝Àì eT<Ûä´‘·s¡>∑‹
¬s’‘·T\T eékÕj·T ≈£L©\T @&Ü~˝À ø=+‘· ø±\+ e÷Á‘·y˚T ‘·eT Á>±e÷˝À¢ |üìøÏ ñ+{≤s¡˙, $T>∑‘êø±\+
235
ôV’≤<äsêu≤<é˝À |üìøÏ yÓfi≤Ôs¡˙ #ÓbÕŒs¡T.
ÁbÕ+rj·T uÛ≤y√<˚«>±\ô|’ ne>±Vü≤q
sêÁwüº |ü⁄q]«uÛÑ»q dü+|òüT+ Ç˝≤ #Ó|æŒ+~ : ªˇø£ sêÁwüº+ uÛ≤cÕ |ü s¡+>± |ü⁄qsYì]à‘·yÓTÆq ÄsêÁwüº+˝Àì nìï
ÁbÕ+‘ê\÷ düe÷q n_Ûeè~∆ì H√#·Tø√ø£b˛e#·TÃ. ø=ìï ÁbÕ+‘ê\ yês¡T ‘êeTT $eø£≈å î£ , ìs¡ø¢ ±å ´ìøÏ >∑Ts¬ H’ êeTqï
uÛ≤eq‘√ ñ+&Ée#·TÃ. á n_ÛjÓ÷>±\qT düe]+#ê\+fÒ Á|ü‹ n_ÛjÓ÷>±ìï <ëì˝À |üdü m+‘· e⁄+<√ #·÷dæ
e÷Á‘·y˚T #˚j·÷*. uÛ≤wü |ü<ä∆‹q sêÁcÕº\qT @ø£yÓTT‘·Ô+>± $uÛÑõ+#· ≈£L&É<äTµ.
&É+ø£Hé bòÕs¬ düsº Y Ç˝≤ #ÓbÕŒs¡T : ª‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À Hê´j·T|üsy¡ TÓ qÆ &çe÷+&ÉT¢ #ê˝≤ ø±\+ n|ü]wüÿè‘·+>±
ñ+&çb˛j·÷sTT. yê{Ïì >∑T]Ô+#·&ÜìøÏ, dü]#˚j·÷ìøÏ m˝≤+{Ï Á|üj·T‘·ï + »s¡>∑˝Ò<äT. n<˚ H˚{Ï <äTdæú‹øÏ
ø±s¡D+µ. 1970˝À bòÕ¬sdüºsY á n_ÛÁbÕj·÷ìï yÓ*ãT#êÃs¡T. Ç‘·s¡ sêÁcÕº˝À¢ ≈£L&Ü Ç<˚ $<ÛäyÓTÆq |ü]dæú‹
@s¡Œ&ç ñÁ~ø£Ô uÛ≤y√<˚«>±\≈£î <ë]rdüT+Ô <äì uÛ≤$düTHÔ êï+. 1970 ‘·sT¡ yê‘· ‘Ó\+>±D≤˝À |ü]dæ‘ú T· \T ‘·–q+‘·>±
e÷]b˛j·÷sTT. nsTTHê ≈£L&Ü Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D≤≈£î &çe÷+&ÉT e⁄+<ä+fÒ <ëìøÏ ø±s¡Dy˚T$T{≤ì y˚TeTT
nH˚«wæ+#ê+. ‘Ó\+>±D≤ uÛ≤y√<˚«>±\qT ns¡ú+ #˚düTø√e≥+ ˇø£ÿfÒ á ø£ $T{° \ø£å´+ ø±<äT. $eø£å dü¬s’q<ë
mø£ÿ&É »]–+~? kÕøå±´<Ûës¡+>± <ëìì s¡TEe⁄#˚j·÷\qï~ ≈£L&Ü e÷ \ø£å´+. nìï Á>∑÷|ü⁄\ yês¡T $#·ø£åD≈£î
>∑T] ø±˝Ò<äT. á $wüj·T+ MT<ä Vü≤qà+‘·sêe⁄ e÷{≤¢&ÉT‘·÷ Ç˝≤ nHêïs¡T : ª$eø£å≈£î >∑Ts¡j·÷éTqï uÛ≤eq
$<ëé+‘·T˝À¢ nq>± $<ë´s¡Tú˝À¢, ñbÕ<Ûë´j·TT˝À¢, HêHé¬>õf…&é ñ<√´>∑T˝À¢, eè‹Ô|üs¡yÓTÆq yê]˝À m≈£îÿe>±
e⁄+~µ. ñ‘·Ôs¡ ‘Ó\+>±D≤˝À n_Ûeè~∆ n~Ûø£+>± »]–Hê ≈£L&Ü nø£ÿ&É y˚ sêŒ≥T ñ<äéT uÛ≤eq ã\+>±
e⁄+~. y˚sêŒ≥T yê<ëìï nD∫y˚ùd+<äT≈£î n_Ûeè~∆ |ü<∏äø±\÷, dü+πøåeT|ü<∏äø±\÷ mìï neT\T #˚düTÔHêï
y˚sêŒ≥T ñ<äéT+ n_Ûeè~∆‘√ bÕ≥T ã\|ü&ÉT‘·÷H˚ e⁄+~. n_Ûeè~∆˝À $eø£å »s¡T>∑T‘·T+<äqï uÛ≤eq BìøÏ
ø±s¡D+ ø±e#·TÃ. ø£qTø£ $eø£qå T ìs¡÷à*+#·&+É ‘√bÕ≥T Ä $eø£å »s¡T>∑T‘·T+<äqï uÛ≤eqqT ≈£L&Ü ìs¡÷à*+#·≥+
dü¬s’q<äì ø£$T{° uÛ≤$düTÔ+~.
H˚{Ï ªÁbÕ+rj·T‘·µô|’ ne>±Vü≤q
bÕ˝ŸÁ>±dt nH˚ ù|s=+~q sê»ø°j·T ôd’+{ÏdüTº, uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑ #·] Á‘· $<ë´]ú <˚X¯+˝À »s¡T>∑T‘·Tqï
|ü]dæú‘·T\qT Ç˝≤ >∑eTì+#ê&ÉT. ÁbÕ+rj·T Á>∑÷|t\T sê»ø°j·T sêC≤´~Ûø±s¡+ ø√dü+ Á|üuÛÑT‘·« KC≤Hêô|’
n»e÷sTTw” ø√dü+ eT]+‘·>± Á|üj·T‹ïdüTÔHêïsTT. n$ kÕ+düÿè‹ø£ |üs¡+>±, uÛ≤cÕ|üs¡+>± $&çb˛e&ÜìøÏ
e÷Á‘·+ Á|üj·T‹ï+#·&É+ ø£qTø£ ÁbÕ+rj·T‘·‘ê«˙ï, ˝Ò<ë ñ|ü ÁbÕ+rj·T ‘·‘ê«˙ï sê»ø°j·T kÕ~Ûø±s¡‘· ø√dü+
Á|üj·T‹ï+#˚$>± #·÷&Ü*.
‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘êìøÏ ø=ìï dü«#·Ã¤yÓTÆq n_ÛjÓ÷>±\THêï, á ÁbÕ+‘·+ n‘·´+‘· n_Ûeè~∆øÏ H√#·T≈£î+~.
n<äTe\q Á|ü‘˚´ø£ sêÁwüº+ ø√dü+ á ÁbÕ+‘·|ü⁄ uÛ≤y√<˚«>±ìï eT]+‘· sê»ø°j·T kÕ~Ûø±s¡‘· ø√dü+ ‘·eT
n~Ûø±s¡+ ø√dü+, Ä ÁbÕ+‘·|ü⁄ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\˝À ‘·eT |ü≥Tº ø√dü+ #˚düTÔqï Á|üj·T‘·ï+>± n_Ûe]í+#· e#·TÃ.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝Àì ÁbÕ+‘ê\˝À kÕe÷õø£ düyÓTÆø£´‘·
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº+ y˚πs Ç‘·s¡ uÛ≤s¡‘· sêÁwüº+ e˝…H˚ $_Ûqï dü+düÿè‘·T\‘√, ≈£î˝≤\‘√ ‘Ó>∑\‘√, uÛ≤wü\‘√,
eT‘ê\‘√ ≈£L&çq~. sêÁwüº »HêuÛ≤ á $<Ûä+>±H˚ $&çb˛sTTHê ÁbÕ+‘ê\yêØ>± düyÓTÆø£´+>± ñ+≥T+{≤sTT.
2010 |òæÁãe] qT+&ç ø=‘·Ô dü+düú\T |ü⁄≥Tºø=düTÔHêïsTT. Ç$ ñeTà&ç ø±sê´#·s¡D dü+|òü÷\T (C…mdæ)\T>±
s¡÷|ü⁄~<äT›ø=ì Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D≤ &çe÷+&ÉTqT #˚düTÔHêïsTT. ˝Ò<ë düyÓTÆø±´+Á<Ûä ø=s¡≈£î ø£èwæ #˚düTÔHêïsTT. á
236
Á>∑÷|ü⁄˝À¢ ùw≈£î/ùw‘Ó, z_dæ, yÓTÆHêØº\T (ÁøÏdæºj·TqT¢ e⁄Hêï Á|ü <Ûëq+>± eTTdæ¢eTT\T) e+{Ï kÕe÷õø£ Á>∑÷|t\T
Ç+»˙s¡T¢ ñbÕ<Ûë´j·TT\T, ˝≤j·Ts¡T¢, ¬s’‘·T\T, e+{Ï eè‹Ô|üs¡yÓTÆq yês¡T, mHéJy√\T, $<ë´s¡Tú\T, kÕ+düÿè‹ø£
dü+düú\T Ç˝≤ |ü\Ts¡ø±\ Á>∑÷|ü⁄\T e⁄HêïsTT. á $<ÛäyÓTÆq Á>∑÷|ü⁄\‘√ ≈£L&çq C…md”\T sêÁwüº+˝Àì eT÷&ÉT
ÁbÕ+‘ê\˝À |ü⁄≥Tºø=#êÃsTT. ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À Ç$ eT+&É\kÕúsTT˝À Ç+ø± #ÓbÕŒ\+fÒ Á>±eTkÕúsTT˝À
≈£L&Ü m≈£îÿe>± ñHêïsTT. á C…md”\T kÕ<Ûës¡D Á|ü»\qT ñ<äéT+˝ÀøÏ ˝≤>∑>∑\T>∑T‘·THêïsTT.
n+<äTe\¢ á sêÁwüº+˝Àì kÕe÷õø£ esêZ\ >∑T]+∫ ø=+‘· ne>±Vü≤q ø=s¡≈£î á n+X¯+ MT<ä <äèwæº
kÕ]+#êeTT. ôw&É÷´\T¶ ≈£î˝≤\T, ‘Ó>∑\≈£î #Ó+~q »HêuÛ≤ á sêÁwüº+˝À 22.8% e⁄+~. yÓqTø£ ã&çq
‘·s¡>∑‘·T\yês¡T 45% ø£Hêï m≈£îÿe>± e⁄+&É>±, nÁ>∑esêí\T düTe÷s¡T 22%>± e⁄HêïsTT. eTTdæ¢eTT\T,
Ç‘·s¡T\T düTe÷s¡T 11% yÓTÆHêØº\T>± e⁄Hêïs¡T. nsTT‘˚ M] ÁbÕ<Ûëq´‘· |ü\T≈£îã&ç »HêuÛ≤ yê{≤≈£î ‘·>∑Z≥Tº>±
˝Ò<Tä . ôw&É÷´\T¶ ≈£î˝≤\T, ‘Ó>\∑ yês¡T eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\˝À düe÷q+>± $dü]Ô +∫e⁄Hêï, ‘Ó\+>±D≤˝À ôw&É÷´\T¶
‘Ó>\∑ yês¡T n~Ûø+£ . z_dæ\T ≈£L&Ü ‘Ó\+>±D≤˝ÒH˚ n~Ûø+£ . Ä ‘·sT¡ yê‘· sêj·T\d”eT˝À, ø√kÕÔ+Á<Û˝ä À e⁄Hêïs¡T.
nÁ>∑esêí\T ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À n~Ûø£+>±q÷, Ä ‘·s¡Tyê‘· sêj·T\d”eT˝ÀqT e⁄Hêïs¡T. ‘Ó\+>±D˝À yê]XÊ‘·+
‘·≈î£ ÿe. eTTdæe¢ TT\T ôV≤’ <äsêu≤<äT˝À n~Ûø£ dü+K´˝À e⁄+&É>±, Ä ‘·sT¡ yê‘· sêj·T\d”eT˝Àq÷, ‘Ó\+>±D≤˝ÀqT
e⁄Hêïs¡T.
á |ü{Ïºø£˝À ÁbÕ+‘ê\yêØ>± kÕe÷õø£ esêZ\ $uÛÑ»q $esê\T e⁄HêïsTT.
ÁbÕ+‘·+ ôw.≈£î. ôw.‘Ó eTTdæ¢eTT\T Ç‘·s¡ yÓTÆHêØº\T z_dæ\T nÁ>∑esêí\T
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ 16.2 6.6 9.2 1.7 44.5 22
‘Ó\+>±D (ôV’≤<äsêu≤<é ø£*|æ) 15.8 8.9 12.4 1.5 50.7
10.7
‘Ó\+>±D (ôV’≤<äsêu≤<é $TqVü‰) 6.9 10.0 8.4 1.2 53
10.5
ôV’≤<äsêu≤<é 8.0 0.9 41.2 3.2 35 11.8
sêj·T\d”eT 16.7 2.9 12.5 0.9 43 24.2
ø√kÕÔ+Á<Ûä 16.3 6.0 4.5 2.2 39 32
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝Àì eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê˝À¢ kÕe÷õø£ esêZ\ n_Ûeè~∆.
á esêZ\ n_Ûeè~∆ì 1987`2007 ø±\+˝À |ü]o*+#ês¡T. yê{Ï $esê\Tqï |ü{Ïºø£\T 7m, 7_, 7dæ,
7&ç, 7Ç \˝À ñHêïsTT.
$ìjÓ÷>∑+˝Àq÷, ;<ä]ø±ìï ‘·–Z+#·&É+˝Àq÷ 1983 qT+&ç Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ $TøÏÿ* ø£èwæ »]|æ+~. á
n_Ûeè~∆ Ç+#·T$T+#·T düe÷q+>±H˚ e⁄+~. ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+ 71% n_Ûeè~∆ì kÕ~Û+#·>± sêj·T\d”eT
58% >±qT, ø√kÕÔ+Á<Ûä 61%>±qT n_Ûeè~∆ì kÕ~Û+#êsTT.
ù|<ä]ø£+
f…+&É÷\ÿsY <ë]Á<ä´ πsK Á|üø±s¡+ ˝…ø£ÿy˚ùdÔ n~Ûø±]ø£ <ë]Á<ä πsKø£Hêï 20% n~Ûø£+. Ç˝≤ n~Ûø£+>±
e⁄Hêï Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº+ ÁbÕ+‘ê\ yêØ>±, kÕe÷õø£ esêZ\ yêØ>± ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\q $wüj·T+˝À ‘·–q
|ü⁄s√>∑‹ì kÕ~Û+∫+~. 1983`2007 eT<Ûä´ ù|<ä]ø£+ 42% ‘·–Z+~. eTTdæ¢+\˝À Ç~ 50%>± n‘·´~Ûø£+>±
237
e⁄+~. ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î˝≤\˝À 47%, nÁ>∑esêí\˝À 41%, ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\˝À 38 % qyÓ÷<äsTT´+~. z_dæ
>∑D≤+ø±\T Ç+ø± ‘˚\˝Ò<äT.
$<ä´
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝À ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\qø£Hêï $<ë´s¡+>∑+˝À n_Ûeè~∆ eT]+‘·>± e⁄+~. 2007`2008˝À ôw&É÷´˝Ÿ¶
‘Ó>∑\yês¡T 70% $<ëúÛ≤´kÕìï n+<äTø√>±, ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\T 90%˝À e⁄Hêïs¡T. eTTdæ¢+\T 59% Á|ü>∑‹ì
kÕ~Û+#ês¡T. eTs=ø£ #Ó|üø√<ä>∑Z Á|ü>∑‹ @eT+fÒ u≤*ø£\T $<ä´qT n~Ûø£+>± nuÛÑ´dæ+#·≥+. 1983˝À Á|ü‹
100 u≤\Ts¡≈£î 64 eT+~ u≤*ø£\T #·<äTe⁄≈£îHêïs¡T. ‘Ó\+>±D≤˝À á ìwüŒ‹Ô 50%>± e⁄+~. 2007`08˝À
$<ëé+‘·T˝…’q u≤*ø£\ dü>∑≥T 89%ø±>± n+<äT˝À 92% ‘Ó\+>±D≤˝À e⁄+~.
ôw&É÷´\T¶ ≈£î˝≤\T, ‘Ó>∑\T
‘Ó\+>±D≤˝À kÕe÷õø£, Ä]úø£ Á>∑÷|ü⁄\ nø£åsêdü´‘· #Ó|üø√<ä>∑Z≥T¢ e⁄+~. ôw&É÷´\T¶ ‘Ó>∑\yês¡T, ôw&É÷´\T¶
≈£î˝≤\yê]ø£Hêï m≈£îÿe>± $<ä´quÛÑ´dædüTÔHêïs¡T. yês¡T ø√kÕÔ+Á<Ûä˝Àì –]»qT\ø£Hêï eT+∫ dæú‹˝À e⁄Hêïs¡T.
2007`08 ˝…ø£ÿ\ Á|üø±s¡+ u≤*ø£\ $wüj·÷ìø=ùdÔ Á|ü‹ 100 eT+~ ôw&É÷´\T¶ ‘Ó>∑\ u≤\Ts¡≈£î >±qT 61
eT+~ u≤*ø£\T $<ä´quÛÑ´dædüTÔHêïs¡T.
eTTdæ¢+\T
‘Ó\+>±D≤˝Àì eTTdæ¢+\T ‘·\dü] $ìeTj·T+˝Àq÷ (76%), <ë]Á<ä´ ìs¡÷à\q kÕúsTT˝Àq÷ (33%)
ôV≤#·TÃkÕúsTT˝À e⁄Hêïs¡T. nsTT‘˚ $<ëúÛ≤´dü+˝À yês¡T ôw.≈£î/ôw.‘Ó\ ø£Hêï u≤>± yÓqTø£ã&ç e⁄Hêïs¡T.
z_dæ\T
z_dæ\ >∑D≤+ø±\qT mHémdtmdt düπs« dü+düú 1999`2000 qT+&ç e÷Á‘·y˚ T ùdø£]+∫+~. ‘Ó\+>±D≤
ÁbÕ+‘·+˝À z_dæ u≤\Ts¡ nø£åsêdü´‘· 29% Ç~ sêÁwüº dü>∑≥T 31%ø£Hêï ø=~›>± ‘·≈£îÿe. z_dæ\˝À u≤*ø£\
nø£åsêdü´‘· sêj·T\d”eT, ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘ê\ø£Hêï n~Ûø£+>± e⁄+~. ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\Hê n+X¯+ MT<ä ≈£L&Ü
‘Ó\+>±D≤ z_dæ\T #Ó|üø√<ä>∑Z n_Ûeè~∆ì kÕ~Û+#ês¡T.
ÁbÕ+rj·T ndüe÷q‘·\T
¬s+&ÉT, eT÷&ÉT n<Ûë´j·÷˝À¢ #Ó|æŒq≥Tº ÁbÕ+rj·T+>± ñqï ndüe÷q‘·\qT n+#·Hê y˚j·T&ÜìøÏ nH˚ø£
ø√D≤*ï |ü]o*+#ê+. á eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê˝À¢qT ø=ìï ø=ìï õ˝≤¢˝À¢ ndüe÷q‘·\T ø={§º∫Ãq≥Tº ø£ì|æ+#êsTT.
sê»ø°j·T Á|ü‹ì<ÛäT\‘√ düe÷y˚XÊ\T, πøåÁ‘·kÕúsTT |üs¡´≥q\T, ø=ìï Á>∑÷|ü⁄\‘√ #·s¡Ã\T á ndüe÷q‘·\≈£î
ø=\ã<ä›\T>± ì*#êsTT. ‘Ó\+>±D˝À eTVü≤ã÷uŸq>∑sY, Ä~˝≤u≤<é õ˝≤¢\T á ø√e˝Àπø ekÕÔsTT. ôw&É÷´\T
≈£î˝≤\T, ‘Ó>∑\T n~Ûø£+>± ñqï ñ‘·Ôs¡ ø√kÕÔ õ˝≤¢˝À¢ ≈£L&Ü Ç<˚ |ü] dæú‹. ˇø£ÿ $XÊK|ü≥ï+ $TqVü‰sTTùdÔ
lø±≈£îfi¯+, $»j·Tq>∑s¡+ õ˝≤¢\T yÓqTø£u≤≥T‘·HêìøÏ n<ä›+ |ü&ÉT‘·THêïsTT. á ¬s+&ÉT õ˝≤¢˝À¢ ‘·\dü]
$ìjÓ÷>±ìï #·÷dæHê, $<ë´s¡+>±ìï >∑eTì+∫Hê, u≤*+‘·\T, •X¯ó eTs¡D≤*ï |ü]o*+∫Hê Ç$ m+‘·
ìsê<äsD¡ ≈£î >∑Ts¡j÷· ´jÓ÷ ø£ì|æ+∫+~. $XÊK|ü≥ï+, lø±≈£îfi¯+, $»j·Tq>∑s+¡ @»˙‡ ÁbÕ+‘ê˝À¢ eT˝Ò]j·÷,
&Éj˚T]j·÷ e+{Ï s√>±\T e∫Ã dü¬s’q yÓ’<ä´ dü<äTbÕj·T+ n+<äø£ j˚T{≤ nH˚ø£ eTs¡D≤\T dü+uÛÑ$düTÔHêïsTT.
á õ˝≤¢\ qT+∫ ‘·eT≈£î Á|ü‘˚´ø£ sêh+ ø±yê\ì ˝Ò<ë n_Ûeè~∆øÏ Á|ü‘˚´ ø£ bÕ´πøJ Çyê«\ì $C≤„|üq\T
n+<ësTT. Á|üuÛÑT‘·«+ #˚|ü&ÉT‘·Tqï |ü<∏äø±\ |òü*‘ê\T ù|<ä\≈£î n+<äø£b˛‘˚ n_Ûeè~∆ m|ü⁄Œ&É÷ n≥º&ÉT>∑TH˚ ñ
+≥T+<ä+≥Tqï Á|ü<ëÛ ì eTH√àVü≤Héd+æ >¥ e÷≥\qT Çø£ÿ&É Á|ükÕÔ$+#ê*‡q nedüs+¡ ñ+~. eT]+‘· ndü+‘·è|æ,Ô
ndüeT‘·T\´‘·\ qT+∫ ãj·T≥ |ü&˚j·T&ÜìøÏ düø±\+˝À yÓqTø£ã&çq ÁbÕ+‘ê˝À¢ |ü<∏äø±\ Á|üjÓ÷»Hê\T
238
n+~+#·&É+ ˇø£ÿfÒ |ü]cÕÿs¡eTì ø£$T{° n_ÛÁbÕj·T|ü&ç+~.
Ä]úø+£ >± <Óã“‹qï ã&ÉT>∑T\qT düø±\+˝À Ä<äT≈£îH˚ #·s´¡ \T rdüTø√ø£b˛‘˚ ÁbÕ+‘ê\‘√ dü+ã+<Û+ä ˝Ò≈î£ +&Ü
Ä‘·àVü≤‘·´˝Ò yê]øÏ X¯s¡DéTe⁄‘·THêïsTT. Ç˝≤+{Ï #˚<äT ìC≤\qT Á|ü uÛÑT‘ê«\T >∑T]Ô+#ê*. sêh+˝À rÁe+>±
ñqï ø£s¡e⁄, qøÏ© |ü‹Ô $‘·ÔHê\ ø±s¡D+>± 2004 y˚T qT+∫ 2005 qe+ãsY es¡≈£î <ë<ë|ü⁄ 1068 eT+~
ÁbÕD≤\T ø√˝ÀŒj·÷s¡ì ø£$T{° >∑Ts¡TÔ #˚dæ+~. Ç+<äT˝À ‘Ó\+>±D qT+∫ 663 eT+~, sêj·T\d”eT qT+∫
231 eT+~, ø√kÕÔ+Á<Ûä qT+∫ 174 eT+~ ñHêïs¡ì $e]+∫+~. ø√kÕÔ+Á<Ûä˝Àì Á|üø±X¯+, ‘Ó\+>±D˝Àì
yÓT<äø˘, sêj·T\d”eT˝Àì nq+‘·|ü⁄s¡+ qT+∫ n+~q düe÷#ês¡+ Ä<Ûës¡+>± #·ìb˛sTTq yê]˝À m≈£îÿe
eT+~ nÁ>∑ ≈£î˝≤\ yêπs ñHêïs¡ì, ˇø£ÿ ‘Ó\+>±D˝À e÷Á‘·+ z;d”\T, md”‡\T ≈£L&Ü ñHêïs¡ì ù|s=ÿ+~.
ø£s¡e⁄, |ü+≥\T <Óã“‹q&É+, ;{° ø±≥Hé $‘·ÔHê\T nø£ÿs¡≈£î sêø£b˛e&É+, n|ü⁄Œ\ bÕ˝…’ b˛e&É+ ø±s¡D+>±
nH˚ø£ eT+~ ¬s’‘·T\T Ä‘·àVü≤‘·´\T #˚düT≈£îHêïs¡ì yÓ\¢&ç+∫+~. ‘Ó\ +>±D, sêj·T\d”eT˝À¢ì yÓT≥º ÁbÕ+‘ê\
¬s’‘·T\≈£î J$‘·+ ì‘·´+ uÛ≤s¡+>±H˚ >∑&ÉTk˛Ô+~. Á|üdüTÔ‘· ñ<äé÷ìøÏ Ç~ ø±s¡D+ ø±ø£b˛sTTq|üŒ{Ïø° Çø£ÿ&É
#Ó|üŒø£ ‘·|üŒ<äT.
ôw&É÷´\T ≈£î˝≤\T:
‘Ó\+>±D ñ<äéT+ô|’ kÕe÷õø£, kÕ+düèÿ‹ø£ Á>∑÷|ü⁄\ Á|üuÛ≤e+ ≈£L&Ü #Ó|ü⁄Œø√<ä>∑Z kÕúsTT˝ÀH˚ ñ+~.
eTT+<äT>± ôw&É÷´\T ≈£î˝≤\ n_ÛÁbÕj·÷ìï |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüT≈£î+fÒ... 32 sêÁcÕº\T, øπ +Á<ä bÕ*‘· ÁbÕ+‘ê\qT
|ü]o*ùdÔ md”‡\ »HêuÛ≤˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Hê\T>√ kÕúq+˝À ì\TdüTÔ+~. sêh+˝À 8 XÊ‘·+>± ñqï md”‡\T
60 esêZ\T>± >∑T]Ô+|ü⁄ bı+<ës¡T. ìC≤+ ø±\+˝À bÕ\≈£î\ nDÏ∫y˚‘· ø±s¡D+>± ‘êeTT mH√ï j˚Tfi¯ófl>±
$<ä´, ñbÕ~Û neø±XÊ˝À¢ yÓqTø£u≤≥T ‘·HêìøÏ >∑Ts¡j·÷éTqï uÛ≤eq ‘Ó \+>±D md”‡˝À¢ ñ+~. n+<äTπø
yês¡T Á|ü‘˚´ø£ sêh+ ø√s¡T‘·THêïs¡T. ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+˝À ‘·eT kÕe÷õø£ esêZìπø #Ó+~q yês¡T Á_{Ïwt
Á|üuÛÑT‘·« Vü≤j·÷+˝À n_Ûeè~›øÏ H√#·T≈£îHêïs¡ì... |òü*‘·+>± yês¡ T ◊@mdt., ◊|”mdt., ◊m|òtmdt e+{Ï ñqï‘·
ñ<√´>±˝À¢ dæsú |¡ &ü Ü¶sì¡ yês¡T uÛ≤$düTHÔ êïs¡T. ø£˙dü+ ‘êeTT ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À ñ<√´>±\T ≈£L&Ü bı+<ä˝ìÒ
dæú‹˝À ñHêïeTì yês¡T uÛ≤$düTÔHêïs¡T. dü+U≤´|üs¡+>± Ä+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+˝À e÷\\T n~Ûø£eTì, n_Ûeè~∆˝À
uÛ≤>∑kÕ«eTT\T>± ñ+≥÷ yês¡T eT+∫ Á|üjÓ÷»Hê\T bı+<äT‘·THêïs¡ì, ø±ì ‘Ó\+>±D˝À n~Ûø£+>± ñqï
e÷~>∑\T e÷Á‘·+ ]»πs«wüqT¢ ôd’‘·+ bı+<ä˝Òì <äTdæú‹˝À ñqï≥Tº uÛ≤$düTÔHêïs¡ì... |òü*‘·+>±H˚ yês¡T Á|ü‘˚´ø£
sêh+ ø√s¡T≈£î+≥THêïs¡ì ø£$T{° ‘Ó*|æ+~. ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘êìøÏ e#˚Ãdü]øÏ... e÷\\T sêh $uÛÑ»qqT
e´‹πsøÏdüTÔ+&É>± e÷~>∑\T e÷Á‘·+ nqT≈£L\+>± düŒ+~düTÔHêïs¡T. md” ‡ ]»πs«wüHé Á|üjÓ÷»Hê\T ‘êeTT
bı+<ë\+fÒ ;d”\ e÷~]>±H˚ md”‡\qT ≈£L&Ü m, _, dæ, &ç...\T>± eØZø£ ]+#ê\ì e÷~>∑\T &çe÷+&ÉT
#˚düTÔHêïs¡T. ‘Ó\+>±D, ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À¢ e÷~>∑\T Á|ü‘˚´ø£ sêÁcÕºìï ø√s¡&É+ yÓqTø£ ø±s¡D+... ‘·eT≈£î #·≥º
Á|üø±s¡+ sêyê*‡q Á|üjÓ÷»Hê\T bı+<ä&Éy˚Tqì ns¡›+ #˚düTø√e#·TÃ. nÁ>∑ ≈£î˝≤\ bÕ\q˝À ñqï sêh+˝À
ãVüQ»q düe÷CŸ bÕØº á $wüj·÷ìï Á|üuÛÑT‘·« <äèwæºøÏ ‘Ó∫Ã+~. ñ‘·Ôs ¡ ø√kÕÔ˝Àì ã\yÓTÆq md”‡ dü+|òü÷\T
e÷Á‘·+ sêh düyÓTÆø£´+>±H˚ ñ+&Ü\+≥÷H˚ u≤>± yÓqTø£ã&çq ‘·eT≈£î Á|ü‘˚´ø£ Ä]úø£ bÕ´πøJ Ç∫Ã Ä<äTø√yê\ì
ø√sêsTT. n˝≤π> sêj·T\d”eT˝Àì md”‡\T sêh+ düyÓTÆø£´+>± ñ+&Ü\qï yê<äqH˚ ã\+>± $ì|æ+#ês¡T.
$uÛÑ»q e\¢ ‘êeTT eTs√kÕ] ñ<√´>±˝À¢qT, $<ëéø±XÊ˝À¢qT neø±XÊ\T ø√˝ÀŒ‘êeTì yês¡T yê~+#ês¡T.
54 j˚Tfi¯fl düyÓTÆø£´ sêh+˝À ‘êeTT ô|<ä›>± bı+~q Á|üjÓ÷»q+ @MT ˝Ò <äì, ∫qï sêÁcÕº\ e\¢ ‘·eT≈£î
‘·|üŒìdü]>± Á|üjÓ÷»q+ ø£\T>∑T‘·T+<äì ø=+‘·eT+~ md”‡\T ‘·eT yê<äqqT $ì|æ+#ês¡T.. yÓTT‘·Ô+ MT<ä á
239
<ä[‘· ø£eT÷´ì{°˝À ¬s+&ÉT s¡ø±\ yê<äq\T $ì|æ+#êsTT. sê»ø°j·÷~Ûø±s¡+ sêyê\Hêï... |ü]bÕ\q˝À
uÛ≤>∑kÕ«eT´+ ø±yê\Hêï yÓTHÆ ê]{°\T eTTK´+>± md”‡, md”\º ≈£î ∫qï sêÁcÕº\ e˝Ò¢ kÕ<Û´ä eTe⁄‘·T+<äì u≤u≤kÕôV≤uŸ
n+uÒ<äÿsY e÷≥\qT Çø£ÿ&É Á|ükÕÔ$düTÔHêïs¡T. Bìï Á|ükÕÔ$dü÷ÔH˚ Ä+Á<Ûä <ä[‘· eTVü‰düuÛÑ Hêj·T≈£î&ÉT ø£‹Ô
|ü<ëàsêe⁄ nÁ>∑ ≈£î˝≤\ bÕ\q˝À md”‡, md”,º z;d”\≈£î Hê´j·T+ »s¡>∑<ìä ... $uÛ»Ñ q »]–‘˚ s¬ +&ÉT sêÁcÕº˝À¢ì
<ä[‘·T\≈£î bÕ\Hê |ü>±Z\T #˚‹ø=kÕÔj·Tì ø£$T{° eTT+<äT≈£î ‘Ó#êÃs¡T. ø=ìï <ä[‘· Á>∑÷|ü⁄\T ≈£L&Ü ∫qï
sêÁcÕº\ e˝Ò¢ ‘·eT≈£î Á|üjÓ÷»q+ ø£\T>∑T‘·T+<äqï n_ÛÁbÕj·÷ìï e´ø£Ô+ #˚XÊs¡T. ]»πs«wüHé Á|üjÓ÷»Hê\T
bı+<˚ n+X¯+˝À md”‡˝À¢H˚ e÷\, e÷~>∑ esêZ\T ˇø£]ô|’ ˇø£s¡T $eTs¡Ù\T dü+~Û+#·T≈£î+≥THêïs¡T. yÓTT‘·Ô+
md”‡\ »HêuÛ≤˝À 42 XÊ‘·+ e÷\, e÷~>∑˝Ò ñHêïs¡T. ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À e÷\\T, sêj·T\d”eT, ‘Ó\+>±D˝À
e÷~>∑\T m≈£îÿe>± ñHêï ]»πs«wüqT¢ bı+<ä&É+˝À Çs¡TesêZ\≈£î ndü+‘·è|ü⁄Ô\THêïsTT. Ç$ Á|ü‘˚´ø£ sêh+
yÓ’|ü⁄ yÓTT>∑TZ #·÷ù|˝≤ #˚düTÔHêïsTT.
ôw&É÷´\T ‘Ó>∑\T
sêh »HêuÛ≤˝À –]»qT\ XÊ‘·+ 6.6. M]˝À 33 esêZ\THêïsTT. á »HêuÛ≤ sêheT+‘ê $düÔ]+∫ ñ+~.
Ç+<äT˝À Á|ü<Ûëq+>± düT>±*, ø√j·T, ms¡Tø£\, j·÷Hê~, >√+&ÉT ‘·~‘· sê\qT Á|ü<Ûëq+>± #Ó|ü⁄Œø√yê*. á
≈£î˝≤˝À¢ ø=+‘·eT+~ ø=ìï õ˝≤¢\øπ |ü]$T‘·yTÓ Æ ñHêïs¡T. –]»qT˝À¢ n‘·´~Ûø+£ >± ñqï~ düT>±*˝Ò. Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ
–]»q »HêuÛ≤˝À M] XÊ‘·+ 41.4 XÊ‘·+ ø±>± Ç+<äT˝À ˇø£ÿ ‘Ó\+>±D˝ÀH˚ 64.2 XÊ‘·+ eT+~ ñHêïs¡T.
sêh+˝À yÓTT‘·Ô+ 6.6 XÊ‘·+ eT+~ –]»qT\T ñ+&É>± M]˝À ‘Ó\+>±D˝À 9 XÊ‘·+, ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À 6 XÊ‘·+,
sêj·T\d”eT˝À 3 XÊ‘·+ ñHêïs¡T.
240
‘Ó\+>±D˝À ñqï nœ\ uÛ≤s¡‘· ã+C≤sê ùdyê dü+|òüT+ Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D sêÁcÕºìï &çe÷+&ÉT #˚k˛Ô+~.
ø√kÕÔ+Á<Ûä˝Àì \+u≤&Ü\T (düT>±©\T), ms¡Tø£\ ≈£î˝≤\T md”º\ ù|s¡T‘√ m+‘√ø±\+>± md”º\T>± ]»πs«wüHé
Á|üjÓ÷»Hê\qT bı+<äT‘·T+&É>± ‘Ó\+>±D˝À ‘êeTT 1976 es¡≈£î á Á|üjÓ ÷»HêìøÏ H√#·Tø√˝Ò<äì... Ä
‘·sê«‘· ≈£L&Ü ‘·eT ≈£î˝≤ì≈£îqï ìwüŒ‹Ô kÕúsTT˝À ]»πs«wüqT¢ bı+<ä˝øÒ b£ ˛‘·THêïeTì ã+C≤sê\T #ÓãT‘·THêïs¡T.
düyÓTÆø£´ sêh+˝À 6 XÊ‘·+>± ñqï ‘·eT ]»πs«wüqT¢ Á|ü‘˚´ø£ sêh+ e\¢ 12 XÊ‘êìøÏ ô|s¡T>∑T‘êj·Tì yês¡T
uÛ≤$düTÔHêïs¡T. n+<äTπø yês¡T Á|ü‘˚´ø£ sêh yê<äqqT ã\|üs¡TdüTÔHêïs¡T. Ms¡T eTs√ ø=‘·Ô yê<äqqT ‘Ós¡ô|’øÏ
‘Ó#êÃs¡T. ‘Ó\+>±D˝À ‘·eT≈£î Ä~yêd” õ˝≤¢qT @sêŒ≥T #˚j÷· \ì ˝Ò<ë düyTÓ øÆ ´£ sêh+˝À ‘·eT≈£î eTq´d”eTqT
@sêŒ≥T #˚j÷· \ì yês¡T &çeT+&ÉT #˚dTü HÔ êïs¡T. sêj·T\d”eT –]»qT\T düyTÓ øÆ ´£ yê<ëH˚ï ã\+>± $ì|æ+#ês¡T.
ms¡Tø£\ Vü≤≈£îÿ\ b˛sê≥ dü+|òüT+ ø£&É|ü˝À ‘·eT yê<äq $ì|æ+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT düyÓTÆø£´ sêh+˝À ‘êeTT ô|<ä›>±
Á|üjÓ÷»q+ bı+~+~ ˝Ò<äì... Áπ>≥sY sêj·T\d”eT sêh+ @sêŒ≥T ˇø£ÿfÒ ‘·eT≈£î düeTà‘·eTì #ÓbÕŒs¡T.
q\¢eT\ n&É$˝À ñ+&˚ –]»qC≤‹ #Ó+#·T\T ‘·eT yê<äqqT $ì|æ+#·˝Ò<äT. sêh+ düyÓTÆø£´+>±H˚ ñ+&Ü\ì
˝Òø£b˛‘˚ ‘·eT≈£î Á|ü‘˚´ø£ sêÁcÕºìï @sêŒ≥T #˚j·÷\ì ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘· –]»qT\T yê~+#ês¡T. Bìe\¢
‘·eT˝À ñqï yÓqTø£u≤≥T ‘·q+ b˛‘·T+<äì yês¡T uÛ≤$düTÔHêïs¡T. ñ‘·Ôs¡ ø√kÕÔ, ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+˝À ‘êeTT
mH√ï @fi¯ófl>± nDÏ∫y˚‘·≈£î >∑Ts¡j·÷éTì, ‘·eTqT Ä]úø£+>± ã˝Àù|‘·+ #˚j·T&ÜìøÏ Á|ü‘˚´ø£ <äèwæº kÕ]+#ê\ì
ø√kÕÔ+Á<Ûä –]»qT\T yê~+#ês¡T.
241
eTq´ d”eT &çe÷+&ÉT
1976˝À –]»qT\T>± >∑T]Ô+|ü⁄ bı+~q Ä~yêd”\T sêh+˝À Áø£eT+>± ‘·–Zb ˛‘·THêïs¡T. ô|‘·Ô+<ës¡T\
<Ís¡®Hê´\qT ‘·≥Tºø√˝Òø£ yês¡T e\dü\T yÓ[flb˛‘·THêïs¡T. |òü*‘·+>±H˚ eTq´ d”eT &çe÷+&ÉT y˚fi¯SflqT≈£î+~.
BìøÏ nH˚ø£ n+XÊ\qT yês¡T ‘Ós¡ ô|’øÏ ‘ÓdüTÔHêïs¡T. –]»H˚‘·s¡T\ <ëw”ºø±ìï ‘·≥Tºø√˝Òø£b˛‘·Tqï≥Tº yês¡T
#ÓãT‘·THêïs¡T. –]»H˚‘·s¡ bÕ\≈£î\ eT÷\+>± ‘êeTT dü+düèÿ‹ì, uÛ≤wü ì, eqs¡T\qT, kÕ«_Ûe÷Hêìï
ø√˝ÀŒ‘·THêïeTì yês¡T n_ÛÁbÕj·T|ü&TÉ ‘·THêïs¡T. Ç|üŒ{Ïø¬ H’ ê yê]øÏ ‘·–q s¡øD å£ ø£*Œ+#·øb£ ˛‘˚ eT]+‘· <√|æ&øû Ï
>∑Ts¡e⁄‘ês¡ì ø£$T{° uÛ≤$+∫+~. yê]øÏ Á|ü‘´˚ ø£ ‘Ó\+>±D ø£Hêï –]»q sêh+ @sêŒ&Ü\qï \ø£´å y˚T ø£ì|æ+∫+~.
Ç<˚ ‘·eT J$‘ê\qT u≤>∑T #˚j·T>∑\<äì, nø£ÿ&˚ ‘·eT≈£î eT+∫ düTKeTj·T Jeq+ ø£\T>∑T‘·T+<äì yês¡T
qeTTà‘·THêïs¡T. Ä~˝≤u≤<é qT+∫ lø±≈£îfi¯+ es¡≈£î ñqï õ˝≤¢˝À¢ –]»q ÁbÕ+‘ê\qT >∑T]Ô+∫ ˇø£ sêh+>±
r]Ã ~<ë›\ì yês¡T ø√s¡T‘·THêïs¡T. @»˙‡ ø±ì ÁbÕ+‘ê˝À¢ ‘·eT≈£î Á|ü ‘˚´ø£ Á|üjÓ÷»Hê\T ø£*Œ+#ê\qï~ yê]
eTH√>∑‘+· . Á|ü‘´˚ ø£ sêÁcÕº\T>± @s¡Œ&ç‘˚ ø√j·T, ø=+&É s¬ &ç¶ ‘·~‘·s¡ Á>∑÷|ü⁄\T eT]+‘· nHê´j·÷ìøÏ >∑Ts¡e⁄‘êj·Tì
yês¡T uÛ≤$düTÔHêïs¡T. KeTà+, es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢˝À¢ ñqï ø√j·T\T ‘êeTT >∑‘·+˝À sêÁcÕº\ eØZø£s¡D dü+<äs¡“¤+>±
nHê´j·÷ìøÏ >∑Ts¡j÷· éTì, ‘·eT dü+düèÿ‹ dü+Á|ü<ëj·÷\T |üP]Ô>± HêX¯qyÓTbÆ ˛j·÷j·Tì #ÓbÕŒs¡T. eTVü‰sêh,
eT<Ûä´Á|ü<˚XŸ, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ @sêŒ≥T dü+<äs¡“¤+>± ‘êeTT ≈£L&Ü n˝≤+{Ï |ü]dæú‘·T˝Òï m<äTs=ÿHêïeTì Ä~yêd”
>√+&ÉT\T #ÓbÕŒs¡T. n+<äTπø ‘êeTT $uÛÑ»qqT e´‹πsøÏdüTÔHêïeTì, Á|ü‘˚´ø£+>± Ä~yêd” sêh+ @sêŒ≥T
#˚j·T&Éy˚T ‘·eT n_Ûeè~›øÏ ã\yÓTÆq |ü]cÕÿs¡eTì ˝Òø£b˛‘˚ ˇø£ |ü]bÕ\Hê eT+&É*ì ‘·eTø√dü+ @sêŒ≥T
242
#˚j·÷\ì yês¡T &çe÷+&ÉT #˚düTÔHêïs¡T. eTs√ n+X¯+ @$T≥+fÒ düT>±©\T, \+u≤&Ü\T ‘·~‘·s¡ ≈£î˝≤\qT
md”º˝À¢ #˚]Ãq ø±s¡D+>± ì»yÓTÆq Ä~yêd”\eTsTTq ‘êeTT m+‘√ qwüºb˛‘·THêïeTì, dü+πøåeT |ü<∏äø±\T, ñ
<√´>±\T, $<ëéø±XÊ\T, sê»ø°j·T n~Ûø±s¡+ 90 XÊ‘·+ ø√˝ÀŒ‘·THêïeTì yês¡T #ÓãT‘·THêïs¡T. Ç˝≤+{Ïyês¡T
Ç‘·s¡ sêÁcÕº˝À¢ md”º\ C≤_‘ê˝À¢ ˝Òq+<äTq Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ≈£î yês¡T e\dü e∫Ã Çø£ÿ&É ]»πs«wüqT¢ bı+<äT‘·÷
‘·eT≈£î sêyê*‡q Á|üjÓ÷»Hê\qT ø±CÒdüTÔHêïs¡ì Ä~yêd”\T yê~düTÔHêïs¡T. uÛÑ÷ πø{≤sTT+|ü⁄\T, ñ<√´>±\T,
myÓTà˝Ò´, m+|”\ mìïø£˝À¢ ]»s¡T«&ÉT kÕúHê\T ‘êeTT ø√˝ÀŒ‘·Tqï≥Tº Ms¡T y˚˝…‹Ô #·÷|ü⁄‘·THêïs¡T. M]ì md”º\
C≤_‘ê qT+∫ ‘=\–+#·&É+‘√bÕ≥T ‘·eT≈£î eTq´d”eT sêh+ @sêŒ≥T #˚j·T&É+ ˇø£ÿfÒ ‘·eT düeTdü´\≈£î
|ü]cÕÿs¡eTì yês¡T yê~düTÔHêïs¡T.
–]»qT\T m≈£îÿe>± ñqï õ˝≤¢\ìï+{Ï˙ ø£*|æ eTq´ d”eT @sêŒ≥T #˚j·÷\qï &çe÷+&ÉT áHê{Ï~
ø±<äT. lø±≈£îfi¯+, $»j·Tq>∑s¡+, $XÊK|ü≥ï+, ‘·÷s¡TŒ, |ü•ÃeT >√<ëe], KeTà+, es¡+>∑˝Ÿ, ìC≤e÷u≤<é,
Ä~˝≤u≤<é... á ‘=$Tà~ õ˝≤¢\‘√ eTq´ d”eT @sêŒ≥T #˚j·÷\ì, ‘·eTqT ‘êy˚T |ü]bÕ*+#·Tø√yê\ì
–]»qT\T ø√s¡T≈£î+≥THêïs¡T. á |ü~ õ˝≤¢\ »HêuÛ≤˝À |ü~ XÊ‘·+ ‘êy˚Tqì Ms¡T #ÓãT‘·THêïs¡T. ]»πs«wüqT¢
e÷Á‘·+ Äs¡T XÊ‘êìπø e]ÔdüTÔHêïsTT. #Ó+#·T˝…≈£îÿ>± ñqï eTVü≤ã÷uŸq>∑sY, ø£s¡÷ï\T, Á|üø±X¯+ õ˝≤¢\T á
Á|ü‹bÕ~‘· eTq´d”eT˝À ø£\|ü˝Ò<äT. nsTTHê Á|üdüTÔ‘· |ü]dæú‘·T˝À¢ eTq´ d”eT @sêŒ≥T kÕ<ÛäéTj˚T´ |üì
ø±q|üŒ{Ïø° md”º\ Á|üjÓ÷»Hê\qT <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì |ü<∏äø±\ neT\TqT Äj·÷ ÁbÕ+‘ê˝À¢ y˚>∑e+‘·+ #˚dæ
yê]ì n+<äT˝À uÛ≤>∑kÕ«eTT\qT #˚j·÷\ì ø£$T{° H=øÏÿ #Ó|æŒ+~. $<ë´s¡+>∑+˝À md”º\qT {°#·s¡T¢>± m+|æø£
#˚j·T&É+, ñqï U≤∞\qT yê]‘√H˚ uÛÑØÔ #˚j·T&É+, uÛÑ÷ dü+ã+<Ûä Vü≤≈£îÿ\qT yê]øÏ n+<äCÒj·T&É+ ø£$T{° #˚dæq
dæbòÕs¡T‡˝À¢ eTTKýÓTÆq$. b˛\es¡+ ÁbÕC…≈£îº ø±s¡D+>± uÛÑ÷eTT\T ø√˝ÀŒsTT ìsê«dæ‘·T\T>± e÷]q md”º\≈£î
‘·–q |ü]Vü‰s¡+ Ç|æŒ+#·&É+, yê]øÏ |ü⁄qsêyêdü bÕ´πøJ\qT neT\T #˚j ·T&É+˝À Á|ü‘˚´ø£ ÁX¯<ä∆ ø£qãs¡#ê\ì
dü÷∫+∫+~.
;d”\T... z;d”\T:
sêh »HêuÛ≤˝À 44.5 XÊ‘·+ ;d”\T, z;d”\T ñHêïs¡T. ;d”\T 93 ≈£î˝ Á>∑÷|ü⁄\T>± ñHêïsTT. M]øÏ 29
XÊ‘·+ ]»πs«wüqT¢ neT\T »s¡T>∑T‘·THêïsTT. ;d”\qT ◊<äT Á>∑÷|ü⁄\T>± $uÛÑõ+#ês¡T. yÓTT‘·Ô+ 29 XÊ‘·+
]»πs«wüq¢˝À m Á>∑÷|ü⁄≈£î 7 XÊ‘·+, ; Á>∑÷|ü⁄≈£î 10 XÊ‘·+, dæ Á>∑ ÷|ü⁄≈£î ˇø£ XÊ‘·+, Á>∑÷|ü⁄ &çøÏ @&ÉT XÊ‘·+,
Á>∑÷|ü⁄ ÇøÏ 4 XÊ‘·+ neT\T »s¡T>∑T‘·THêïsTT. Á>∑÷|ü⁄ Ç øÏ+<ä eTTdæ¢+\≈£î áeT<Ûä´ ø±\+˝ÀH˚ z;d” øÏ+<ä
]»πs«wüqT¢ ø£*Œ+#ês¡T. ÁbÕ+rj·T+>± #Ó|⁄ü Œø√e\dæ eùdÔ z;d”\T ôV’≤<äsêu≤<é $TqVü‰ ‘Ó\+>±D˝ÀH˚ m≈£îÿe.
Çø£ÿ&É 53 XÊ‘·+>± ñHêïs¡T. ôV≤’ <äsêu≤<é˝À 35, sêj·T\d”eT˝À 43, ø√kÕÔ+Á<Û˝ä À 40 XÊ‘·+>± z;d”\THêïs¡T.
z;d”˝À¢ ø=+‘·eT+~ sêC≤´~Ûø±s¡+ #˚d÷ü Ô kÕe÷õø£+>±, Ä]úø+£ >± eT+∫ ã\e+‘·T\T>± ñ+&É>± ø=+‘·eT+~
u≤>± yÓqTø£ã&ç ñHêïs¡T. ≈£î\ eè‘·T\Ô T, eékÕj·T|üqT\T, #˚H‘˚ · s¡+>∑+˝À Ms¡T m≈£îÿe>± ñHêïs¡T. Áu≤Vü≤àD,
¬s&ç¶, yÓ\eT, ø±|ü⁄, ø£eTà esêZ\ ‘·sê«‘·... e÷\, e÷~>∑ ≈£î˝≤\≈£î ô|’q ñ+≥÷ Ms¡T eT<Ûä´ kÕúsTT esêZ\T>±
ø=qkÕ>∑T‘·THêïs¡T. ‘Ó\T>∑T<˚X+¯ bÕØº Ä$sê“¤e düeTj·T+˝À Ms¡T sê»ø°j÷· ˝À¢øÏ ~– n≥T |ü]bÕ\q s¡+>∑+˝À
≈£L&Ü |ü≥Tº kÕ~Û+#ês¡T. Á|ü‘˚´ø£ sêh yê<äq≈£î e#˚Ãdü]øÏ Ms¡T ≈£î\ ÁbÕ‹|ü~ø£ ø£Hêï ÁbÕ+rj·T yê<ä+ |ü˝Ò¢
Ms¡T @ø£eTj·÷´s¡T. sêh »HêuÛ≤˝À 44.5 XÊ‘·+ ñqï ‘·eT≈£î 25 XÊ‘·+ ]»πs«wüqT¢ düeTT∫‘·+ ø±<äqï
yê<äqqT Ms¡T rdüT≈£îe#êÃs¡T. ø√kÕÔ+Á<Û,ä sêj·T\d”eT˝À¢ì z;d”\T düyTÓ øÆ ´£ +>± ñ+&Ü\+≥÷H˚ ôV≤’ <äsêu≤<é‘√
nqTã+<Ûëìï <ä÷s¡+ #˚düT≈£îH˚ Á|üdüπøÔ ˝Ò<äì ìs¡›«+<ä+>± #ÓbÕŒs¡ T. nsTT‘˚ ‘Ó\+>±D˝Àì z;d”\T e÷Á‘·+
243
Á|ü‘˚´ø£ sêh+ @s¡Œ&ç‘˚ ‘·eT≈£î eT]ìï sê»ø°j·T |ü<äe⁄\T \_ÛkÕÔj·Tì uÛ≤$düTÔHêïs¡T.
nÁ>∑≈£î˝≤\T
sêh »HêuÛ≤˝À 22 XÊ‘·+ ñqï nÁ>∑≈£î˝≤\T Ä]úø£ s¡+>∑+, sê»ø°j·T, kÕe÷õø£|üs¡+>± Á|üeTTK bÕÁ‘·qT
b˛wædüTÔHêïs¡ì #ÓbÕŒ*. á 22 XÊ‘·+˝À 32 XÊ‘·+ eT+~ ø√kÕÔ+Á<Ûä˝ÀH˚ ñHêïs¡T. Çø£ sêj·T\d”eT˝À 24
XÊ‘·+ eT+~, ‘Ó\+>±D˝À 11 XÊ‘·+ eT+~ e÷Á‘·y˚T ñHêïs¡T. ‘Ó\+>±D nÁ>∑ ≈£î˝≤\T Á|ü‘˚´ø£ sêh+
yê<äqqT $ì|ædüTÔ+&É>± $T–*q ¬s+&ÉT ÁbÕ+‘ê˝À¢ì yês¡÷ düyÓTÆø£´ sêh+ yê<äqπø ø£≥Tºã&ç ñHêïs¡T.
eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê˝À¢ì ñ<äé÷\≈£î nÁ>∑≈î£ ˝≤\T H˚‘è· ‘·«+ eVæ≤düT+Ô &É>± md”‡\T, z;d”\T yê]ì nqTdü]düTHÔ êïs¡T.
sêh+˝À Á|üeTTK+>± ñqï nÁ>∑≈£î˝≤˝À¢ ¬s&ç¶, ø£eTà, ø±|ü⁄, yÓ\eT\T sê»ø°j·T+>±qT, Ä]úø£+>±qT ãVüQeTTK
bÕÁ‘· b˛wædüTÔHêïs¡T. dü+U≤´|üs¡+>± ‘·≈£îÿe ñqï ø±s¡D+>± sê»ø°j·T n~Ûø±s¡+˝À Áu≤Vü≤àDT\≈£î ô|<ä›>±
bÕÁ‘· ˝Ò<äH˚ #ÓbÕŒ*. nsTT‘˚ Ä+Á<Ûä sêh ne‘·s¡D düeTj·T+˝À yês¡T ‘·eT s¡#·q\ <ë«sê ñ<äé÷ìï
|ü{Ïwüº+ #˚XÊs¡H˚ #ÓbÕŒ*. Ä~˝À ø£eTà ≈£î\düTú\T Vü≤]‘· $|ü¢e+‘√ Ä]úø£+>± düTdü+|üqTï˝…’q+<äTq Ä]úø£+>±
nD>±]q esêZ\qT q&ç|æ+#˚ dü‘êÔ M]øÏ @s¡Œ&ç+~. m˙ºÄsY ‘Ó\T>∑T<˚X¯ + bÕØº Ä$sê“¤e+‘√ M]øÏ sê»ø°j·T
n~Ûø±s¡+ ≈£L&Ü u≤>± #˚s¡TyÓ’+~. ‘·sê«‘· ø±\+˝À ¬s&ç¶, ø£eTà ≈£î \düTÔ\T Ä]úø£+>±, sê»ø°j·T+>± ‘·eT
|ü≥TºqT ì\u…≥Tº≈î£ qï+<äTq Ç|ü⁄&ÉT ñ<äé÷ìï u≤>± Á|üu≤Û $‘·+ #˚ùd kÕúsTT˝À ñ+&É>*∑ >±s¡T. Ç<˚ düeTj·T+˝À
ø±|ü⁄, yÓ\eT ≈£î\düT\Ô T ≈£L&Ü sê»ø°jT· +>± ‘·eT |ü≥TºqT _–+#·&ÜìøÏ b˛sê&ÉT‘·THêïs¡T. ø£eTà, s¬ &ç¶ ø£eT÷´ì{°‘√
düe÷q+>± Ms¡T ≈£L&Ü ñ<äéT+˝À bÕe⁄\T ø£<Tä |ü⁄‘·THêïs¡T. @~ kÕ~Û+#ê\Hêï sê»ø°jT· n~Ûø±s¡+ nedüse¡ Tì
uÛ≤$+∫q Ms¡+‘ê Ä ~X¯˝À bÕe⁄\T ø£<äT|ü⁄‘·THêïs¡T. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sê»ø°j·T+>± |ü+#êj·Tr\ kÕúsTT qT+∫
ã\+>± y˚fiS¯ flqT≈£îì ñ+~. n+<äT#˚‘· øÏ+~ kÕúsTT qT+#˚ Ms¡+‘ê ñ<äé÷ìï ì]àdü÷Ô ã˝Àù|‘·+ #˚dTü HÔ êïs¡T.
eT‘·|üs¡yÓTÆq esêZ\T:
sêh »HêuÛ≤˝À 89 XÊ‘·+ Væ≤+<äTe⁄\T ñqï|üŒ{Ïø° eTTdæ¢+\T ≈£L&Ü 9.2 XÊ‘·+ ñHêïs¡T. Á¬ø’düÔe⁄\T 1.6
XÊ‘·+. 0.3 XÊ‘·+ e÷Á‘·y˚T $T–*q yês¡T. Væ≤+<äTe⁄\T ôV’≤<äsêu≤<é‘√ ≈£L&çq ‘Ó\+>±D˝À 86 XÊ‘·+
eT+~ ø±>± ôV’≤<äsêu≤<é ˝Òì ‘Ó\+>±D˝À 90 XÊ‘·+. ôV’≤<äsêu≤<é˝À 55.4 XÊ‘·+>±, ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À 93.1
XÊ‘·+>±, sêj·T\d”eT˝À 86.4 XÊ‘·+>± ñHêïs¡T. eTTdæ¢+\T ˇø£ÿ ôV’≤ <äsêu≤<é˝ÀH˚ 41.2 XÊ‘·+ ñHêïs¡T.
ôV’≤<äsêu≤<é‘√bÕ≥T ‘Ó\+>±D˝À 12.4 XÊ‘·+ ø±>± ôV’≤<äsêu≤<é $TqVü ‰ ‘Ó\+>±D˝À 8.4 XÊ‘·+.
sêj·T\d”eT˝À 12.5 XÊ‘·+ ø±>± ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À 4.5 XÊ‘·+ e÷Á‘·y˚T. sêj·T\d”eT˝Àì Hê\T>∑T õ˝≤¢˝À¢qT
eTTdæ¢+\T $düÔ]+∫ ñ+&É>± ‘Ó\+>±D˝À ôV’≤<äsêu≤<é ø±≈£î+&Ü ìC≤e÷u≤<é, yÓT<äø˘, s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢˝À¢
e÷Á‘·yT˚ #Ó|⁄ü Œø√<ä–q kÕúsTT˝À ñHêïs¡T. Çø£ ø√kÕÔ+Á<Û≈ä î£ e#˚Ãdü]øÏ >∑T+≥÷s¡T, HÓ\÷¢sT¡ ˝À¢ e÷Á‘·yT˚ eTTdæ+¢ \T
ñHêïs¡ì #Ó|üŒe#·TÃ. nH˚ø£ ø±s¡D≤\qT |ü]o*+∫q |æ<ä|ü ôV’≤<äsêu≤<é˝À Á|ü<Ûëq sê»ø°j·T bÕØº>± ñqï
@◊m+◊m+ düyÓTÆø±´+Á<Ûäπø yÓTT>∑TZ #·÷|ü⁄‘√+~. ô|<ä› sêh+>± ñ+&É &É+ e˝Ò¢ ‘·eT≈£î uÛÑÁ<ä‘· ñ+≥T+<äì
eTTdæ¢+\T uÛ≤$düTÔHêïs¡T. yê´bÕs¡ |üüs¡+>± #·÷dæHê düyÓTÆø£´ sêh+ e˝Ò¢ m≈£îÿe Á|üjÓ÷»Hê\T ñ+{≤j·Tì
m+◊m+ uÛ≤$k˛Ô+~. ôV’≤<äsêu≤<é sê»<Ûëì>± ‘Ó\+>±D>±ì, ˝Ò<ë sêj·T\d”eT‘√ ø£*|æ sêj·T\ ‘Ó\+>±D
ø±ì Çyê«\ì ‘·<äT|ü] Ä|ü¸q¢˝À ù|s=ÿ+~. sêj·T\ ‘Ó\+>±D e\¢ eTTdæ¢+\ »HêuÛ≤ ô|s¡T>∑T‘·T+<äì,
|òü*‘·+>± ‘·eT≈£î sê»ø°j·T+>± eT+∫ |ü≥Tº \_ÛdüTÔ+<äì uÛ≤$k˛Ô+~. nsTT‘˚ ø√kÕÔ+Á<Ûä, sêj·T\d”eT˝À¢
e÷Á‘·+ eTTdæ¢+\T düyÓTÆø±´+Á<ÛäH˚ ø√s¡T≈£î+≥THêïs¡T. Á¬ø’düÔe⁄\T ôV’≤<äsêu≤<é ‘·sê«‘· ø√kÕÔ+Á<Ûä˝ÀH˚ m≈£îÿe>±
ñHêïs¡T. ôV’≤<äsêu≤<é˝À 2.4 XÊ‘·+ ø±>± ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À 2.1 XÊ‘·+. Çø£ sêj·T\d”eT˝À 0.9 XÊ‘·+ ø±>±
244
‘Ó\+>±D˝À 1.1 XÊ‘·+. e÷\ ñ|ü $uÛ≤>∑+˝À ñqï ÁøÏdæºj·TqT¢, uÖ<äT∆ \T, dæ≈£îÿ\T, C…’Hé‡ dü+U≤´|üs¡+>±
#·÷ùdÔ #ê˝≤ ‘·≈£îÿe... n+fÒ πøe\+... 0.3 XÊ‘·y˚T. ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À ñ+&ç ]»πs«wüqT¢ ø√s¡T‘·Tqï
<äU≤ì dæ≈£îÿ\T Á|ü‘˚´ø£ sêh+ yÓ’|ü⁄ yÓTT>∑TZ #·÷|ü⁄‘·THêïs¡T. n˝≤π> ‘Ó\+>±D˝À ñqï Á¬ø’düÔe⁄\T ≈£L&Ü Á|ü‘˚´ø£
sêh+ &çe÷+&ÉT≈£î eT<ä›‘·T ‘Ó\T|ü⁄‘·÷... ‘·eT≈£î sêyê*‡q Á|üjÓ÷»Hê\qT d”e÷+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+ yês¡T
‘·qTï≈£îb˛‘·THêïs¡ì uÛ≤$düTÔHêïs¡T. nsTT‘˚ ‘Ó\T>∑T e÷{≤¢&˚yês¡+ ‘ê ˇπø sêh+˝À ñ+&Ü\ì... n+<äTπø
‘êeTT düyÓTÆø±´+Á<Ûä yê<ëìøÏ ø£≥Tºã&ç ñHêïeTì sêj·T\d”eT, ø√kÕÔ +Á<Ûä ÁbÕ+‘ê\ Á¬ø’düÔe⁄\T #ÓãT‘·THêïs¡T.
nsTT‘˚ á eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\ Á¬ø’düÔe⁄\ yê<äq˝À¢ Äj·÷ ÁbÕ+‘ê\ Á|üuÛ≤e+ m≈£îÿe>± ñ+<äì #Ó|üŒe#·TÃ.
BìøÏ ø£≥Tºã&˚ yês¡T Äj·÷ yê<äq\T $ì|æ+∫q≥Tº ns¡›yÓTÆ+~.
eTVæ≤fi¯\ eTH√>∑‘·+
sêh »HêuÛ≤˝À <ë<ë|ü⁄ dü>∑+ ñqï eTVæ≤fi¯\T ≈£L&Ü ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\qT ìø£∫Ã>± #ÓbÕŒs¡T. eT<ä´bÕq
ìùw<Ûä ñ<äéT+˝À Ms¡T b˛wæ+∫q bÕÁ‘· nìs¡«#·˙j·T+. n˝≤+{Ï eTVæ≤fi¯ Á1|ü‘˚´ø£ yê<ä+ô|’ ‘·q eTH√>∑‘êìï
yÓ\¢&ç+∫+~. ÁbÕ+rj·T‘· n+X¯y˚T eTVæ≤fi¯\ ÁbÕ<Ûëq´ Áø£eT+˝À nÁ>∑uÛ≤>±q ì\∫q≥Tº lø£èwüí ø£$T{°
ù|s=ÿ+~. n_Ûeè~∆, Äs√>∑´+, ≈£î≥T+ã dü+πøåeT+ e+{Ï n+XÊ˝À¢ ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± yês¡T ‘·eT eTH√>∑‘êìï
düŒwüº+>± Ä$wüÿ]+#ês¡T. n<˚ sê»ø°j·T $wüj·÷\T e#˚Ãdü]øÏ yês¡+‘ê _ÛHêï_ÛÁbÕj·÷\qT e´ø£Ô+ #˚XÊs¡T.
e÷qe eqs¡T\ n_Ûeè~∆, dü+πøåeT+ô|’H˚ m≈£îÿe eT+~ <äèwæº ô|{Ïº e÷{≤¢&çq≥Tº nì|æ+∫+~. ‘Ó\+>±D
ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~q eTVæ≤fi¯˝À¢ n‘·´~Û≈£î\T Á|ü‘˚´ø£ sêh+ yÓ’ù| yÓTT>∑TZ #·÷bÕs¡T. n˝≤ »]–‘˚ eTT+<äTeTT+<äT
‘·eT |æ\¢\≈£î eT+∫ #·<äTe⁄\T, ñ<√´>±\T ekÕÔj·Tqï~ yê] qeTàø£+. n+‘˚ ø±≈£î+&Ü Ä+Á<Ûä $<ë´s¡Tú\‘√
á ÁbÕ+‘· $<ë´s¡Tú\T b˛{° |ü&É˝Òs¡ì, |òü*‘·+>± neø±XÊ\˙ï yêπs ‘· qTï≈£îb˛‘·THêïs¡ì nHêïs¡T. Á|ü‘˚´ø£
sêh+ eùdÔ Ç˝≤+{Ï b˛{° ñ+&ÉuÀ<äì yê] qeTàø£+. ñ<äéT+˝À bÕ˝§Zqï $<ë´s¡T\ú T ≈£L&Ü Ç<˚ n_ÛÁbÕj·T+‘√
245
ñHêïs¡ì Ms¡T düŒwüº+ #˚XÊs¡T. nsTT‘˚ ø√kÕÔ n+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+ yês¡T e÷Á‘·+ sêheT+‘ê düyÓTÆø£´+>± ñ
+&Ü\qï<˚ ‘·eT ø√]ø£>± #Ó|⁄ü Œø=#êÃs¡T. yÓqTø£ã&çq ÁbÕ+‘ê\ n_Ûeè~∆øÏ u≤≥\T y˚jT· &É+ <ë«sê ndüe÷q‘·\qT
‘=\–+#·e#·Ãì... yÓqTø£u≤≥T ù|s¡T‘√ sêÁcÕºìï eTTø£ÿ\T>± $&É>=≥º&+É düeT+»dü+ ø±<äì yês¡T ù|s=ÿHêïs¡T.
sêÁcÕºìï $uÛÑõùdÔ ô|<ä› sêÁcÕº\ eTT+<äT ã\V”≤q+>± ‘·j·÷s¡e⁄‘êeTì... n_Ûeè~∆øÏ ≈£L&Ü Ç~ nes√<Ûä+>±
ì\TdüTÔ+<äì yês¡T nHêïs¡T. sêj·T\d”eT eì‘·\B Ç<˚ e÷≥. sêh+ düyÓTÆø£´+>± ñ+fÒH˚ düTs¡øÏå‘· uÛ≤e+
ø£\T>∑T‘·T+<äì #ÓãT‘·÷ Á|ü‘˚´ø£ ñ<äé÷ìï sê»ø°j·T Á|üjÓ÷»q |üP]‘· n+X¯+>± sêj·T\d”eT eTVæ≤fi¯\T
n_Ûe]í+#ês¡T. $&çb˛e&É+ e\¢ Ç|ü⁄&ÉTqï ‘Ó\+>±D ñ<√´>±\T, Ç‘·s¡ neø±XÊ\T ‘·–bZ ˛‘êj·Tqï Ä+<√fi¯q
e´ø£Ô+ #˚XÊs¡T. á ñ<äéT+ e\¢ Äj·÷ ÁbÕ+‘ê˝À¢ ô|[fl dü+ã+<Ûë\ Á|ü‹bÕ<äq\T ôd’‘·+ eTT+<ä&ÉT>∑T
y˚j·T˝Ò<äì ‘Ó*bÕs¡T.
$<ë´s¡Tú\ eTH√>∑‘·+
‘Ó\+>±D $wüj·T+˝À $<ë´s¡Tú\T ‘·eT X¯øÏÔe+#·q ˝Ò≈£î+&Ü b˛sê&ÉT‘· THêïs¡T. yês¡T ìs¡“¤j·T+>±,
ìs¡íj·÷‘·àø£yÓTÆq bÕÁ‘· b˛wædüTÔHêïs¡T. $<ë´s¡Tú˝À¢ #ê˝≤eT+~ Á|ü‘·´ø£å+>± ñ<äéT+˝À bÕ˝§Z+≥THêïs¡T. Á|ü‘˚´ø£
‘Ó\+>±D sêh+ e#˚Ães¡≈£î b˛sê≥+ ì\|üuÀeTì #ÓãT‘·THêïs¡T. Çø£ ø√kÕÔ+Á<Ûä $wüj·÷ìø=ùdÔ $<ë´s¡Tú\T
ø£*dæ ñ+fÒH˚ ø£\<äT düTK+ nqï uÛ≤eq‘√ ñHêïs¡T. sêh $uÛÑ»q≈£î ‘êeTT |üP]Ô e´‹πsø£eTì #ÓãT‘·THêïs¡T.
ÁbÕD≤*∫Ã nsTTHê sêh+ $uÛÑ»q ø±≈£î+&Ü #·÷düT≈£î+{≤eTì #ÓbÕŒs¡T. $&çb˛‘˚ ôV’≤<äsêu≤<é, Ä #·T≥Tº
|üø£ÿ\ ñqï $<ë´ dü+düú˝À¢ #·<äTe⁄≈£îH˚ neø±XÊ\T b˛‘êj·Tì yês¡T ãj·T|ü&ÉT‘·THêïs¡T. Ç˝≤+{Ï |ü]dæú‹
sê≈£L&É<ìä yês¡T n_Û\wædTü HÔ êïs¡T. sêj·T\d”eT $<ë´s¡T\ú T $uÛ»Ñ qqT |üP]Ô>± e´‹πsøÏdTü HÔ êïs¡T. ôV≤’ <äsêu≤<é˝À
mH√ï $<ë´ edü‘·T\T ñHêïj·Tì, sêh+˝Àì Á|ü‹ $<ë´]úø° yê{Ï qT+∫ ˝≤uÛÑ+ bı+<˚ neø±X¯+ ñ+&Ü\qï~
yê] yê<äq. >∑‘·+˝À e÷~]>±H˚ ñ<äéT+ dü+<äs¡“¤+>± m+‘√eT+~ $<ë´s¡Tú\T ndüTe⁄\T u≤düTÔHêïs¡T.
Ç|ü⁄&ÉT ‘Ó\+>±D $wüj·T+˝ÀqT Ç<˚ »s¡T>∑T‘·T+~. ñkÕàìj·÷, ø±ø£rj·T $X¯«$<ë´\j·÷\ $<ë´s¡Tú\T ñ
<äéT+˝À u≤>± #=#·TÃ≈£îb˛j·÷s¡T. á ÁbÕ+‘·+ ìs¡ø¢ ´å£ + ø±e&Üìï Ç+ø£ @ e÷Á‘·+ düV≤æ +#·˝eÒ Tì $<ë´s¡T\ú T
n+≥THêïs¡T. Á|ü‘˚´ø£ sêh Ä$s¡“¤e+‘√H˚ $<ë´s¡Tú\≈£î eT+∫ uÛÑ$wü´‘Y ñ+≥T+<äì πød”ÄsY düŒwüº+ #˚j·T&É+‘√
ñ<äéT+ }|ü+<äT≈£î+~. 2008 qe+ãsY 30 qT+∫ 2010 |òæÁãe] 27 eT<Ûä´ ø±\+˝À <ë<ë|ü⁄ 313
eT+~ $<ë´s¡Tú\T ñ<äé÷ìøÏ ã˝…’b˛j·÷s¡T. Ç+<äT˝À es¡+>∑˝Ÿ, ø£Ø+q>∑sY, yÓT<äø˘ õ˝≤¢\ qT+∫ m≈£îÿe
eT+~ ñ+&É>± q˝§Z+&É, s¡+>±¬s&ç¶, Ä~˝≤u≤<é, ìC≤e÷u≤<é, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY, KeTà+, ôV’≤<äsêu≤<é≈£î
#Ó+~q yês¡T ≈£L&Ü ñHêïs¡T. Ç+<äT˝À 60 eT+~ 18`25 eT<Ûä´ ej·TdüT‡qï yêπs. <ë<ë|ü⁄ 158 eT+~
25`60 eT<Ûä´ ej·TdüTÿ\T. Ä‘·àVü≤‘·´\≈£î bÕ\Œ&çq≥Tº #ÓãT‘·Tqï yê]˝À 8 XÊ‘·+ eT+~ eTVæ≤fi¯\T ≈£L&Ü
ñqï≥Tº >∑D≤+ø±\T #ÓãT‘·THêïsTT. eTs√ 10 XÊ‘·+ eT+~ Ä‘·àVü≤‘ê´ j·T‘êïìøÏ ˇ&ç>∑{≤ºs¡T. 45 XÊ‘·+
eT+~øÏ ô|’>± >∑T+&Ób˛≥T‘√ eTs¡DÏ+#ês¡T. M]˝À ø=+‘·eT+~ $wü+ rdüT≈£îì, ñ] rdüT≈£îì, q&ç#˚ ¬s’fi¯fl
qT+∫ <ä÷øÏ, Ä‘êàVüQ‹øÏ bÕ\Œ&ç, uÛÑeHê\ qT+∫ <ä÷øÏ Ä‘·àVü≤‘·´\T #˚düT≈£îHêïs¡T. Á|ü‘˚´ø£ sêh+ ø√dü+
Mπs ø±≈£î+&Ü eT¬s+‘√ eT+~ ÁbÕD<ëq+ #˚dæq≥Tº |ü\T esêZ\ qT+∫ n+~q düe÷#ês¡+ ‘Ó*j·TCÒk˛Ô+~.
dü]>±Z Ç<˚ H˚|ü<∏ä´+˝À düyÓTÆø±´+Á<Ûä ø√dü+ ñ<ä´$TdüTÔqï $<ë´s¡Tú\T Ä‘·àVü≤‘·´ j·T‘êï\T #˚j·T&Éy˚T ø±≈£î+&Ü
$<ë´s¡Tú\ ø£$T{°\T s¡÷bı+~+∫ C≤sTT+{Ÿ j·÷ø£¸Hé ø£$T{°\T>± ‘·j·÷s¡j·÷´s¡T. sêj·T\d”eT˝À>±ì,
ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À¢ ø±ì $<ë´s¡Tú\T sêh $uÛÑ»q≈£î düùd$Tsê n+≥THêïs¡T. sêh+˝À ñqï Á|ü‹ ˇø£ÿ]ø° düe÷q
neø±XÊ\T ñ+&Ü\q&É+˝À ‘·|ü⁄Œ ˝Ò<äì... Ä e+ø£‘√ sêÁcÕºìï $uÛÑõ+#·&Üìï düVæ≤+#˚~ ˝Ò<äì d”e÷+Á<Ûä˝À¢
$<ë´]ú Á|ü‹ì<ÛäT\T n+≥THêïs¡T. ñ<√´>±\T, $<ë´dü+düú˝À¢ eT+∫ neø±XÊ\T bı+<ä&É+ nedüs¡eTì... á
246
yê<äqqT ‘êeTT e´‹πsøÏ+#·&É+ ˝Ò<äì #ÓãT‘·THêïs¡T. ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À e÷~]>± sêj·T\d”eT˝À, ‘Ó\+>±D˝À
eékÕj·T+ e\¢ sêã&ç ˝Ò<äì... n≥Te+≥|ü⁄Œ&ÉT #·<äTe⁄ø√e&É+ ˇø£ÿfÒ ‘·eT≈£îqï @¬ø’ø£ e÷s¡ZeTì, ‘·<ë«sê
ñ<√´>±\T bı+<ä&É+ nìyês¡éTì, á Vü≤≈£îÿqT mes¡÷ Ä|ü˝Òs¡ì >∑{Ïº dü«s¡+‘√H˚ yês¡T #ÓãT‘·THêïs¡T.
uÛ≤wü... kÕ+düèÿ‹ø£ n+XÊ\T
sêh »HêuÛ≤˝À m≈£îÿe eT+~ ‘Ó\T>∑TH˚ e÷{≤¢&É‘ês¡T. eTs√ e÷≥˝À #ÓbÕŒ\+fÒ Ç~ uÛ≤cÕ ÁbÕ‹|ü~ø£q
@s¡Œ&çq sêh+ ø±ã{Ïº Çø£ÿ&É Á|ü<Ûëq eéVü‰]ø£ uÛ≤wü ‘Ó\T>∑H˚ $wü j·T+ n+<ä]ø° ‘Ó*dæ+<˚. ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü˝Àì
e÷+&É*ø±\T Äj·÷ ÁbÕ+‘· dü+düèÿr dü+Á|ü<ëj·÷\qT ã{Ïº Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+{≤j·Tqï~ n+<ä]ø° ‘Ó*dæq
$wüj·Ty˚T. ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü˝Àì e÷+&É*ø±\qT lø£èwüí ø£$T{° $X‚¢wæ+∫+~. 1991 >∑D≤+ø±\ Á|üø±s¡+
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À ‘Ó\T>∑T Á|ü<Ûëq uÛ≤wü. sêh+˝Àì 85 XÊ‘·+ eT+~ Á|ü»\T á uÛ≤wüH˚ e÷{≤¢&É‘ês¡T. ñs¡÷›
e÷{≤¢&˚yês¡T 8 XÊ‘·+. ‘·$Tfi¯+, eTsêØƒ e÷{≤¢&˚yês¡T ˇø√ÿ XÊ‘·+ ñ+&É>± Ç‘·s¡ uÛ≤wü\T e÷{≤¢&˚yês¡T
◊<äT XÊ‘·+ ñHêïs¡T. sêh+˝Àì eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\ yê]˙ |ü]o*ùdÔ ø√kÕÔ˝ À 94 XÊ‘·+ eT+~ ‘Ó\T>∑T
e÷{≤¢&É‘ês¡T. sêj·T\d”eT˝À á XÊ‘·+ 80 e÷Á‘·y˚T. ‘Ó\+>±D≈£î e#˚Ã dü]øÏ 77 XÊ‘·+ eT+~ ‘Ó\T>∑T
e÷{≤¢&É‘ês¡T. Çø£ ñs¡÷› $wüj·÷ìøÏ eùdÔ ‘Ó\+>±D, sêj·T\d”eT˝À¢ 12 XÊ‘·+ eT+~ e÷{≤¢&ÉT‘·T+&É>±
ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À á uÛ≤wü e÷{≤¢&˚yê] dü+K´ Hê\T>∑T XÊ‘·+ e÷Á‘·y˚T. ôV’≤<äsêu≤<é˝À 39 XÊ‘·+ eT+~ ñs¡÷›
e÷{≤¢&É‘ês¡ì ø£$T{° yÓ\¢&ç+∫+~. ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ yÓ’$<ä´+ô|’ sêh #·]Á‘· Á|üuÛ≤e+ #·÷|æ+<äì ‘Ó*|æ+~.
ìC≤+ ø±\+˝À ‘Ó\+>±D˝À 8 XÊ‘·+ eT+~ ñs¡÷› e÷{≤¢&˚yês¡T ñ+&É>± ˇø£ÿ XÊ‘·+ eT+~ eTsêØƒ
e÷{≤¢&˚yês¡T. ÄHê&ÉT Á_{Ïwt bÕ\q˝À ñqï ø√kÕÔ, sêj·T\d”eT˝À¢ ˇø£ XÊ‘·+ ‘·$Tfi¯+ e÷{≤¢&˚yês¡T.
‘Ó\+>±D˝Àì Ä~yêd” –]»qT\T Á|ü<Ûëq+>± >√+&ÉT e÷{≤¢&É‘ês¡T. ø=ìï ‘Ó\+>±D õ˝≤¢˝À¢ì Á|ü»\T
$$<Ûä uÛ≤wü\‘√ eTy˚Tø£yTÓ Æ ñqï ø±s¡D+>± s¡øs£ ø¡ ±\ uÛ≤wü\ Á|üu≤Û e+ yê]ô|’ |ü&+ç ~. ˇø£ $<Û+ä >± H˚sT¡ Ã≈£îHêïs¡ì
#ÓbÕŒ*. sêj·T\d”eT˝À ‘·$Tfi¯+ e÷{≤¢&y˚ ê] XÊ‘·+ ø=+#Ó+ m≈£îÿe>± ñ+~. ø±s¡D+ ‘·$Tfi¯Hê&ÉT dü]Vü≤<äT˝› À
∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢ ñ+&É&É+‘√bÕ≥T ‹s¡T|ü‹ e+{Ï j·÷Á‘êdüú\+ nø£ÿ&É ñ+&É&É+... BìøÏ ‘·$Tfi¯Hê&ÉT qT+∫
e∫Ã dæús¡|ü&çq ˝Ò<ë e\dü e∫Ãq yês¡T ‘·$Tfi¯+ e÷{≤¢&É&É+‘√ Çø£ÿ&É á uÛ≤wü Á|üuÛ≤e+ ø±düÔ m≈£îÿe>± ñ
qï≥Tº ns¡∆eTe‘·T+~. d”eT˝À ‘·$Tfi¯+ e÷{≤¢&˚yê] dü+K´ Hê\T>∑T XÊ‘êìøÏ $T+∫ ñ+<äì ø£$T{° ‘˚*Ã+~.
bÕsƒ¡´ |ü⁄düÔø±˝À¢ |üP]Ô>± mø£ÿ&Ü ‘Ó\+>±D ‘Ó\T>∑T #Ûêj·T\T ø£ì|æ+#·e⁄. n+fÒ u§‹Ô>± ˝Ò<äqï e÷≥.
ã\e+‘·+>± ø√kÕÔ+Á<Ûä uÛ≤wü‘√ bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\ s¡÷|üø£\Œq »]–+~. ø√kÕÔ+Á<Ûä ‘Ó\T>∑TqT ÁbÕe÷DÏø£ uÛ≤wüqT
#˚jT· &É+‘√ ‘Ó\+>±D $<ë´s¡T\ú ≈£î ø£wyºü TÓ +Æ ~. nì ø£$T{° yêÚ≤´ì+∫+~. ø√kÕÔ+Á<Ûä ‘Ó\T>∑T˝Àq÷, ‘Ó\+>±D
‘Ó\T>∑T˝ÀqT yê´‘ê‡dü+ ø£ì|æk˛Ô+~. ‘Ó\+>±D ø√kÕÔ ø£e⁄\ s¡#·q˝À¢q T e´‘ê‡dü+ ø£ì|ædüTÔ+<äì ìy˚~ø£˝À
ø£$T{° ‘Ó*|æ+~. ‘Ó\+>±D ø£$sêC≤˝…’q b˛‘·q, bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTHê<ÛäT&ç s¡#·q\T... Ä+Á<Ûä ø£e⁄˝…’q qqïj·T´,
‹ø£ÿqï.. sêj·T\d”eT ø£$ nsTTq lHê<ÛäT&ÉT ‘·eT ‘·eT s¡#·q˝À¢ Ç˝≤+{Ï yÓ’$<Ûä´+ ø£ì|æ+∫+~. nsTT‘˚
Ç˝≤ ˇπø uÛ≤wü e÷{≤¢&ÉT‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT... πøe\+ e÷+&É*ø£+ ÁbÕ‹|ü~ø£ q sêh $uÛÑ»q #˚j·T˝ÒeTì lø£èwüí
ø£$T{° düŒwüº+>± ‘˚*Ã #Ó|æŒ+~.
247
ø√kÕÔ+Á<Ûä˝Àì ‘Ó\T>∑TqT bÕ\q˝À ÁbÕe÷DÏø£ uÛ≤wü>± rdüT≈£îHêïs¡T. ‘Ó\+>±D uÛ≤wüqT |üP]Ô>± $düà]+#ês¡T.
bÕsƒ¡´ |ü⁄düÔø±˝À¢, Á|üD≤[ø£˝À¢ ‘Ó\+>±D e÷+&É*ø±*ï |üø£ÿq ô|{≤º s¡T. ‘Ó\+>±D≈£î kÕúq+ ˝Ò≈£î+&Ü b˛sTT+<äqï~
Ä ÁbÕ+‘· yêdüT\ uÛ≤eq. Ç~ ‘Ó\+>±D $<ë´s¡Tú\≈£î ø£wüº+ ø£*–+∫+~... nì ø£$T{° düŒwüº+ #˚dæ+~. Bìe\¢H˚
‘Ó\+>±D Á|ü»˝À¢ ‘Ó\T>∑T yês¡+‘ê ˇø£ÿ{Ï ø±<äqï uÛ≤e+ ‘·˝…‘˚Ô+<äT ≈£î ø±s¡DyÓTÆ+~ nì ø£$T{° yêÚ≤´ì+∫+~.
nsTT‘˚ Ç|ü⁄&ÉT ˇπø uÛ≤wü‘√ ñqï Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸqT e÷+&É*ø±\ Ä<Ûës¡ +>± $uÛÑõ+#·&É+ kÕ<Ûä´+ ø±<äì ø£$T{° düŒwüº+
#˚dæ+~. Ç{°e\ ø±\+˝À ‘Ó\+>±D j·÷dü‘√ ≈£L&Ü eT+∫ kÕVæ≤‘·´+ ek˛Ô+ ~. <ëìøÏ ‘·–q kÕúq+ \_Û+#·&É+
˝Ò<äqï u≤<Ûä yê]˝À ñ+~. Ç~ m+<äT≈£î »s¡>∑&É+ ˝Ò<äT? nì yês¡T Äy˚<äq #Ó+<äT‘·THêïs¡T. nsTT‘˚ Çø£ÿ&=ø£
$wüj·T+ >∑eTì+#ê*. ñ‘·Ôsê+Á<Ûä˝À ≈£L&Ü ‘·eT uÛ≤wüqT m>∑‘ê[ #˚dü TÔHêïs¡qï yê<äq ñ+~. n+fÒ lø±≈£îfi¯+,
$»j·Tq>∑s¡+ õ˝≤¢˝À¢ ˇø£s¡ø£yÓTÆq e÷+&É*ø±\T ø£ì|ækÕÔsTT. ˇø£ n<Ûä´j·Tq+ Á|üø±s¡+ Á|ü‹ e+<ä øÏ˝ÀMT≥s¡¢
<ä÷sêìøÏ e÷+&É*ø±˝À¢ e÷s¡TŒ\T ñ+&É&É+ düVü≤» |ü]D≤eTeTì ‘˚*+~. ÁbÕ+‘ê˝À¢H˚ ø±≈£î+&Ü |üø£ÿ|üø£ÿqTqï
ø=ìï õ˝≤¢˝À¢ ≈£L&Ü á e÷+&É*ø±\ Á|üuÛ≤e+ ø£ì|ædüTÔ+~. n˝≤+≥|ü⁄Œ&ÉT n~ ô|<ä› sêhyÓTÆq Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À Ç$
düs¡« kÕ<Ûës¡D+. á e÷+&É*ø±\qT Ä<Ûës¡+ #˚düT≈£îì Á|ü‘˚´ø£ sêh Ä˝À#·q dü]ø±<äì ø£$T{° n_ÛÁbÕj·T|ü&ç+~.
uÛ≤s¡‘·<˚X¯ Ä$sê“¤e+ ‘·sê«‘· #ê˝≤eT+~ ãj·T{Ï e´≈£îÔ\T uÛ≤s¡‘Y düyÓTÆø£´+>± ñ+&É&É+ nkÕ<ÛäéTì nHêïs¡T. M]
yê<äq\≈£î _Ûqï+>± Ç|üŒ{Ïø° uÛ≤s¡‘Y ˇø£ÿ{Ï>±H˚ ñ+~. BìøÏ ø±s¡D+ <˚X¯+˝Àì $$<Ûä sêÁcÕº˝À¢ ñqï dü+düèÿr
dü+Á|ü<ëj·÷\qT ˇø£]ø=ø£s¡T nqTdü]+#·&É+... ns¡∆+ #˚düTø√e&É+... Ä#·]+#·&É+. M{Ïìï+{Ï ø£Hêï eTTK´+>±
>ös¡$+#·&É+.
Õe÷õø£+>±, kÕ+düèÿ‹ø£+>±, dæìe÷\T, |ü+&ÉT>∑\T, kÕVæ≤‘·´+ $wüj·÷ ˝À¢ ‘Ó\+>±D dü+düèÿ‹ $eø£å≈£î
>Ts¡e⁄‘T· +<äqï uÛ≤eq á bÁ Õ+‘·yêdüT˝À¢ ñ+~. sêheT+‘·{≤ n‘·´~Ûø£ |Á »ü \T ‘Ó\T>∑T e÷{≤¢&TÉ ‘·Tqï|üŒ{Ïø° ‘Ó\+>±D
‘Ó\T>∑T j·÷düqT π>* #˚düTÔHêïs¡qï n_ÛÁbÕj·T+ ã\+>± Hê≥T≈£î+~. ã‘·Tø£eTà, uÀHê\T, <ädüsê, BbÕe[, ôVA©,
|”s¡¢|ü+&ÉT>∑, C≤‘·s¡\T... Ç$ ‘Ó\+>±Dπø |ü+&ÉT>∑\ì, Ä+Á<Ûëyê]øÏ ø±<äì á ÁbÕ+‘· yêdüT\T #Ó|ü⁄Œø=#êÃs¡T. b˛#·eTà,
Ms¡eTà, m\¢eTà, e÷s¡eTà, eT\¢eTà, yÓTÆdüeTà, ñsê&ÉeTà, Ä+&Ü\eTà, ;s¡|üŒ e+{Ï yê]ì Á>±eT <˚e‘·\T>± Çø£ÿ&ç
yês¡T ø=\TdüTÔ+fÒ Ä+Á<Ûë yêfi¯ófl á ù|s¡¢qT m>∑‘ê[ #˚kÕÔs¡ì ‘Ó\+>±D yê<äT\T #Ó|ü⁄Œø=#êÃs¡T. Ç+‘·≈£îeTT+<äT
#Ó|æŒ≥Tº ‘Ó\T>∑Tj·÷dü düeTdü´ ‘Ó\+>±D˝ÀH˚ ø±≈£î+&Ü ñ‘·Ôs¡ ø√kÕÔ ˝ÀqT ñ+~.
nsTT‘˚ ‘Ó\+>±D |ü+&ÉT>∑\sTTq uÀHê\T, düeTàø£ÿ kÕs¡ø£ÿ C≤‘·s¡\T d”e÷+Á<Ûä˝À¢ ≈£L&Ü Ä<äs¡D bı+<ëj·Tì,
‘·eT≈£î Ä ÁbÕ+‘·+ô|’ $eø£å @MT ˝Ò<äì d”e÷+Á<ÛäT\T #ÓbÕŒs¡T. dæ ìe÷\T, Hê≥ø±˝À¢ ‘Ó\+>±D uÛ≤wüqT, <ëìï
e÷{≤¢&˚ e´≈£îÔ\qT Vü‰dü´ bÕÁ‘·\≈£î nq«sTT+∫ n|üVü‰dü+ #˚düTÔHêïs¡ì... Bìï uÛÑ]+#·˝Òø£b˛‘·THêïeTì yês¡T #ÓbÕŒs¡T.
f…*$»Hé #Ûêqfi¯fl˝À ≈£L&Ü Ç<˚ Ø‹ì eéVü≤]düTÔHêïs¡ì yês¡T Äs√|æ+#ês¡T.
nsTT‘˚ düyÓTÆø±´ìï düeT]ú+#˚ H˚‘·\T e÷Á‘·+ ne˙ï e{Ïº e÷≥\ì... $uÛÑ»q≈£î ø±s¡D≤˝…<äT≈£î‘·÷ Ç˝≤+{Ï
Äs√|üD\T #˚düTÔHêïs¡ì, ÁbÕ+rj·T+>± me] dü+Á|ü<ëj·÷\T yê]≈£î+{≤j·Tì, yê{Ïì ‘êeTT >ös¡$kÕÔeTì
#Ó|ü⁄Œø=#êÃs¡T. kÕ+düèÿ‹ø£ yÓ’s¡T<Ûë´\ ˝À‘·TbÕ‘·T\qT #·]Ã+#˚+<ä T≈£î á ø£$T{°øÏ HÓ’|ü⁄D´+ ˝Ò<äì ø£$T{° n+^ø£]dü÷Ô
dü÷ú\+>± ‘·q n_ÛÁbÕj·÷ìï #Ó|æŒ+~. nsTT‘˚ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+... nìï sêÁcÕº˝À¢ $$<Ûä kÕe÷õø£ esêZ\≈£î #Ó+~q düø£\
dü+düèÿ‘·T\T |ü]&ÛÉ$˝Ò¢˝≤ ‘·–q yê‘êes¡D+ ø£*Œ+#ê*‡+~>± mdtÄsYd” Ç∫Ãq dü\Vü‰H˚ y˚TeT÷ ÇdüTÔHêïeT+≥÷
ø£$T{° ‘·q eTH√>∑‘êìï ãj·T≥ ô|{Ïº+~.
248
|üÁ‹ø£\T, f…*$»Hé MT&çj·÷ <ë<ë|ü⁄ d”e÷+Á<Ûä Hêj·T≈£î\T #˚‹˝À ñqï+<äTq á s¡ø£yÓTÆq $eø£å #·÷|ü⁄‘·THêïs¡qï
nqTe÷Hê\T e´ø£+Ô #˚XÊs¡T. nsTT‘˚ Ç~ ø=+‘·es¡≈î£ |ü]o*+#ê*‡q n+X¯yTÓ HÆ ê Ç|ü⁄&ç|⁄ü &˚ á s¡+>±˝À¢øÏ ‘Ó\+>±D
ÁbÕ+‘·+ yês¡T ≈£L&Ü n&ÉT–&ÉT‘·Tqï #Ûêj·T\T ø£ì|ædüTÔHêïsTT. Ä]ú ø£+>±, kÕe÷õø£+>±, $<ë´|üs¡+>± Ms¡T ≈£L&Ü
dü‘êÔ dü+bÕ~dü÷Ô eTT+<ä&ÉT>∑T y˚düTÔHêïs¡T. ˇø£ÿ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘· + $wüj·T+˝ÀH˚ ø±≈£î+&Ü <˚X¯ yê´|üÔ+>± ≈£L&Ü
n_Ûeè~∆˝À eTT+<äT yÓqTø£\T+&É&É+ düVü≤» |ü]D≤eT+. ˇø£ <äX¯˝À <ä [‘· kÕVæ≤‘·´+ ˇø£ÿ ÁbÕ+‘êìøÏ |ü]$T‘·eTe>±
Ç|ü⁄&ÉT <˚X¯+˝Àì nìï ÁbÕ+‘ê\≈£î Ç~ $düÔ]+∫+~. n˝≤π> eTVæ≤fi¯ #Ó’ ‘·q´+. Ç|ü⁄&ç|ü⁄&˚ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À ≈£L&Ü
n_Ûeè~∆ |ü]D≤e÷\T y˚>∑+>± »s¡T>∑T‘·THêïsTT.
sê»ø°j·T ÁbÕ‹ì<Ûä´+...
sê»ø°j·T+>±, kÕe÷õø£+>±, Ä]úø£+>± $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\yê]ø°, $$<Ûä esêZ\ yê]ø° düeTT∫‘· kÕúq+ ø£*Œ+#·&É+
nìyês¡´+. Ç~ »s¡>∑ø£b˛‘˚ ndüe÷q‘·\T ne‘·]kÕÔsTT. nXÊ+‹ ù|ÁfÒ>∑T ‘·T+~. n+<ä]ø° dü¬s’q kÕúq+ ø£*Œdü÷Ô ñ
+fÒ sêÁcÕºìï düyÓTÆø£´+>± ñ+#˚+<äT≈£î kÕ<ÛäéTe⁄‘·T+~. Ä+Á<ÛäÁ| ü<˚XŸ eTTKéT+Á‹ |ü<ä$ ‘Ó\+>±D≈£î #ê˝≤ ‘·≈£îÿe
ø±\y˚T <äøÏÿ+<äì lø£èwüí ø£$T{° #Ó|æŒ+~.
1956 qT+∫ Ç|üŒ{Ïes¡≈£î eTTKéT+Á‘·T\T>± ø√kÕÔ+Á<Ûä≈£î #Ó+~q yêπ s n‘·´~Ûø£+>± |ü~kÕs¡T¢ d”m+ |ü<ä$ì
n~Ûwæº+#ês¡T. nsTT‘˚ m≈£îÿe ø±\+ bÕ*+∫+~ e÷Á‘·+ sêj·T\d”eT≈£î #Ó+~q yêπs. ø√kÕÔ+Á<Ûä d”m+\T 18.11
dü+e‘·‡sê\T |ü]bÕ\q kÕ–+#·>± sêj·T\d”eT≈£î #Ó+~q 9 eT+~ 23.9 dü +e‘·‡sê\T sêÁcÕºìï bÕ*+#ês¡T.
‘Ó\+>±D≈£î #Ó+~q Äs¡T>∑Ts¡T eTTKéT+Á‘·T\T bÕ*+∫q ø±\+ |ü~qïs¡ dü+e‘·‡sê˝Ò. nsTT‘˚ lø£èwüí ø£$T{°
sêj·T\d”eT≈£î #Ó+~q H˚‘·\T 9 kÕs¡T¢ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ eTTKéT+Á‘·T\T>± |üì #˚XÊs¡ì ìy˚~ø£˝À ù|s=ÿHêïs¡T.
249
H√{Ÿ: ìC≤ìøÏ d”eT≈£î #Ó+~q Äs¡T>∑Ts¡T Hêj·T≈£î\T 11 kÕs¡T¢ d”m+\T>± u≤<Û´ä ‘·\T ìs¡«]Ô+#ês¡T. ˙\+ dü+Je¬s&ç¶
eT÷&ÉTkÕs¡T¢ (1956, 57, 62), ø√≥¢ $»j·TuÛ≤düÿs¡¬s&ç¶ ¬s+&ÉTkÕs¡ T¢ (1982, 92), #·+Á<äu≤ãT ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ (1995,
2000), yÓ’.mdt.sê»X‚Ks¡¬s&ç¶ ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ (2004, 09) d”m+\T>± u≤<Ûä´‘·\T ìs¡«Væ≤+#ês¡T. Bì Á|üø±s¡+ 9 kÕs¡T¢
nsTTHê 1960˝À <ëyÓ÷<äs¡+ dü+Jej·T´ d”m+>± ùde\+~+#·>± Ç|ü⁄&ÉT ∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢≈£î #Ó+~q øÏs¡DY≈£îe÷sY¬s&ç¶
d”m+>± u≤<Ûä´‘·\T ìs¡«]ÔdüTÔHêïs¡T.
ô|<ä› eTqTwüß\ n+^ø±s¡+ Á|üø±s¡+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À ˇø£ ÁbÕ+‘·+ qT+∫ eTTKéT+Á‹ m+|æ¬ø’‘˚ eTs√ ÁbÕ+‘êìøÏ
#Ó+~q e´øÏÔì ñ|ü eTTKéT+Á‹ì #˚j·÷*. á ˇ|üŒ+<ä+ ≈£î~]q ‘·sê«‘· ˇø£ÿkÕ] e÷Á‘·y˚T Ç˝≤ m+|æø£ »]–+~.
ø±ì ‘·sê«‘· Ä Á|ükÕÔeH˚ ˝Ò≈£î+&Ü b˛sTT+~. yÓTT‘·Ô+ MT<ä... ñ|ü eTTKéT+Á‘·T\T>± m≈£îÿe ø±\+ |ü<äe⁄˝À¢
ì*∫+~ ‘Ó\+>±D yêπs. q\T>∑Ts¡T ñ|ü eTTKéT+Á‘T· \T>± ñ+&ç 7.8 dü+ e‘·‡sê\T |ü<$ä ˝À ñHêïs¡T. sêj·T\d”eT≈£î
#Ó+~q eTT>∑TZs¡T ñ|ü eTTKéT+Á‘·T\T |ü<ä$˝À ñqï ø±\+ 5.7 dü+e‘· ‡sê\T. Çø£ ø√kÕÔ+Á<Ûä≈£î #Ó+~q e´øÏÔ ñ|ü
eTTKéT+Á‹>± ˇø£ÿs¡T e÷Á‘·y˚T ñHêïs¡T. áj·Tq bÕ*+∫q ø±\+ ¬s+&˚fi ¯fl ¬s+&ÉT HÓ\\T.
Ç˝≤+{Ï |ü]dæú‹ eùdÔ ªø£*dæ ñ+fÒ ˝Ò<äT düTK+µ nqï $wüj·÷ìï >∑T]Ô +#ê*. nsTT‘˚ ‘êeTT düTBs¡Èø±\+>±
ìsê<äs¡D≈£î >∑Ts¡e⁄‘·THêïeTqï uÛ≤eq, ndü+‘·è|æÔ ñqï+<äTq Á|ü‘˚´ ø£ sêh+ ø√dü+ |ü]‘·|ædüTÔqï+<äTq n+‘· ‘˚*ø£>±
Ä uÛ≤eq qT+∫ yê]ì ãj·T≥≈£î rdüT≈£îsê˝ÒeTT. Á|ü‘˚´ø£ sêh+ &çe÷+&ÉT ∫s¡ø±\ dü«|üï+>± ø=qkÕ>∑T‘·Tqï+<äTq
‘Ó\+>±D Á|ü»\ Vü≤è<äj·÷\T rÁe ñ<˚«>∑+‘√ ñHêïsTT.
yêdüÔe+>± HÓ\ø=qï ñHêïj·Tì uÛ≤$düTÔqï ÁbÕ+rj·T ndüe÷q‘·\qT s¡÷|ü⁄ e÷|ü&ÜìøÏ bÕ\≈£î\T ∫‘·ÔX¯ó~∆‘√
#·s¡´\T rdüTø√ø£b˛‘˚... Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D ñ<äéT+ Á|üdüTÔ‘êìøÏ #·˝≤¢]Hê... XÊX¯«‘·+>± ìe⁄s¡T >∑|æŒq ì|ü⁄Œ˝≤π> ñ
+≥T+~.
250
251
252
253
254
n<Ûë´j·T+ ` 8
XÊ+‹ uÛÑÁ<ä‘·\T eT]j·TT n+‘·s¡Z‘· s¡ø£åD eédüú\T

ø£$T{°yês¡T, XÊ+‹ uÛÁÑ <ä‘\· T $|ò÷ü ‘·+ e\q ø£˝ZÒ <äTÁwüŒuÛ≤yê\T Bs¡øÈ ±\+>± neT\T˝À e⁄qï n+‘·s‘Z¡ ·
s¡øD å£ eédü\ú T, e÷y√sTTdüT,º qø£‡˝Ÿ‡ #·s´¡ \ e\q ñ‘·ŒqïeTsTTq, Á|üe÷D≤\qT ì•‘·+>± |ü]o*+#·&+É
»]–+~. @&ÉT Á>±e÷\T, õ˝≤¢˝À¢ »]|æq |üs´¡ ≥q\T, sê»ø°jT· bÕØº\‘√ »]|æq eTTU≤eTTœ #·sÃ¡ \˝À XÊ+‹
uÛÁÑ <ä‘\· düeTdü´\T, n+‘·s‘Z¡ · s¡øD
å£ |ü≥¢ |ü\T nqTe÷Hê\qT ø£$T{Ï yê]øÏ ‘Ó*j·TCÒjT· ≥+ »]–+~. Á|ü‘´˚ ø£+>±,
ø£$T{° ø±s¡´<ä]Ù d”ìj·TsY n~Ûø±s¡T\T b˛©düT n~Ûø±s¡T\‘√, XÊ+‹ uÛÁÑ <ä‘\· düeTdü´\qT $düèÔ ‘·+>± #·]Ã+#·&+É
»]–+~. $$<Ûä e÷sêZ\ <ë«sê düe÷#ês¡+ ùdø£]+#·&+É »]–+~. XÊ+‹ uÛÁÑ <ä‘· düeTdü´\T, n+‘·s‘Z¡ · s¡øD å£
eédü\ú T |ü]D≤e÷\ô|’ ø£$T{° ìy˚~ø£‘√ bÕ≥T, $&ç>± eTs=ø£ ìy˚~ø£qT ≈£L&Ü bı+<äT|üs∫¡ øπ +Á<ä ôVAyéTXÊK
yê]øÏ düeT]Œ+#·≥+ »]–+~. ‘=$Tà<√ n<Ûë´j·T+˝À ªªeTTqTà+<äT #˚|ü≥º <ä\#·ì #·s¡´\Tμμ dü÷∫+#·≥+
»]–+~.
255
mqTïø√ã&çq düuTÑÛ ´\‘√ ≈£L&çq sêÁcÕº\T(ÁbıyÓH‡Ó dt). bÕsYº _ sêÁcÕº\T >∑‘+· ˝À ñqï sêC≤´\T, sê»´ Á|üeTTKT\
ÄBÛq+˝Àì sêÁcÕº\T. bÕsYº dæ sêÁcÕº\T >∑‘+· ˝Àì N|òt ø£MTwüqsY bÕ\q˝Àì sêÁcÕº\T. á düeTj·T+˝À uÛ≤cÕ
Á|üjT· Tø£Ô sêÁcÕº\ ø√dü+ ñ<äé÷\‘√bÕ≥T nH˚ø£ sê»ø°jT· ñ<äé÷\T »]>±sTT.
#ê|üsº Y 1˝À #Ó|Œæ q≥T¢ 1953˝À Ä+Á<Ûsä êÁwü+º @sêŒf…+Æ ~. nsTT‘˚ á sê»ø°jT· #·s´¡ sêÁcÕº\ |ü⁄q]ïsêàD+
nH˚ n+X¯+˝À @ø±_ÛÁbÕj·÷ìøÏ neø±X¯+ ø£*Œ+#·˝<Ò Tä . |ò*ü ‘·+>± 1953 &çôd+ãsY˝À øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«+ sêÁcÕº\
|ü⁄q]ïsêàD ø£MTwüHé (mdtÄsYd)æ qT @sêŒ≥T #˚d+æ ~. Á|ü‹ ÁbÕ+‘·+˝À Á|üC≤dü+øπ eå ÷˙ï, yÓTT‘·+Ô >± C≤‹ dü+øπ eå ÷ìï
n<Û´ä j·Tq+ #˚jT· &É+ á ø£MTwüHé $~Ûq. mdtÄsYdæ #˚dqæ dü÷#·q\ y˚Ts¡≈î£ 1956˝À sêÁcÕº\ |ü⁄q]ïsêàD
#·{≤ºìï Á|üuTÑÛ ‘·«+ s¡÷bı+~+∫+~. á dü+<äs“¡ +¤ ˝ÀH˚ sêÁcÕº\ dü]Vü≤<äT\› qT, eTTK´+>± <äøDåÏ , |ü•ÃeT sêÁcÕº\
dü]Vü≤<äT\› qT |ü⁄q]ï]à+#ês¡T. m_dæ\T>± ñqï sêÁcÕº\qT sêÁcÕº\T, øπ +Á<äbÕ*‘· ÁbÕ+‘ê\T>± e÷s¡Tdü÷Ô sêC≤´+>∑
dües¡D #˚XÊs¡T. Ä düeTj·T+˝À Ä+Á<Ûsä êÁcÕºìï Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ>± e÷]Ã, ôV≤’ <äsêu≤<é dü+kÕúq+˝À ñqï ‘Ó\+>±D≤
ÁbÕ+‘êìï #˚sêÃs¡T. n|üŒ{Ïø° b˛s¡TÃ^dt ÄBÛq+˝À ñqï ø=ìï ÁbÕ+‘ê\qT uÛ≤s¡‘˝Y À $©q+ #˚XÊs¡T. ø=ìï
ÁbÕ+‘ê\qT Á|ü‘´˚ ø£ sêÁcÕº\T>± e÷sêÃs¡T. Ç{°e\ (2000) ø=‘·>Ô ± ñ‘·sÔ ê+#·˝Ÿ(Á|üdTü ‘Ô +· ñ‘·sÔ êK+&é), #Ûr· dÔ >t &∑ ,éÛ
C≤s¡+â &é sêÁcÕº\T @s¡Œ&Ü¶sTT. ø=+&É ÁbÕ+‘ê\T, –]»q C≤‘·T\ Á|ü»\ n_Ûeè~∆ø√dü+ á sêÁcÕº\T @s¡Œ&Ü¶sTT.
ìC≤ìøÏ sêÁwüº |ü]~Û m+‘· ñ+&Ü\H˚ $wüjT· +ô|’ düŒwüyº TÓ qÆ ìs¡j í ÷· ˝ÒM rdüTø√˝Ò<Tä . Ä ‘·sT¡ yê‘· ø±\+˝À
ã\yÓTqÆ øπ +Á<ä+, ã\yÓTqÆ sêÁcÕº\‘√ bÕ\q kÕ–dü÷Ô <˚X¯ bÕ\qqT r]Ã~<ë›\H˚ <äèø£Œ<∏+ä @s¡Œ&ç+~. ∫Hêï
ô|<ë› sêÁcÕº\H˚ ‘˚&Ü˝Ò≈î£ +&Ü ã\yÓTqÆ Hêj·Tø£‘«· +, #·øÿ£ ì |ü]bÕ\q ñqï sêÁcÕº\T (yê{Ï |ü]e÷D+˝À dü+ã+<Û+ä
˝Ò≈î£ +&Ü) Ä]úø+£ >± kÕe÷õø£+>± n_Ûeè~∆ì kÕ~Û+#êsTT. BìøÏ _Ûqï+>± düs¬ q’ Hêj·Tø£‘«· +, |ü]bÕ\q ˝Òì
sêÁcÕº\T Ä]úø+£ >± kÕe÷õø£+>± <Óã“‹HêïsTT.
ø=‘·Ô sêÁcÕº\ @sêŒ≥T $wüjT· +˝À C≤rj·T kÕúsTT sê»ø°jT· bÕØº\ n_ÛÁbÕj·÷\qT Çø£ÿ&É ù|s=ÿq&É+ nedüs+¡ .
ø=‘·Ô sêÁcÕº\ @sêŒ≥T $wüjT· +˝À ø±+Á¬>dt bÕØº <äèø£Œ<∏+ä ÄXÊeVü≤+>± ˝Ò<Tä . yêdüyÔ êìøÏ ‘Ó\+>±D≤ n+X¯+
≈£L&Ü 2004˝À ø±+Á¬>dt H˚‘è· ‘·«+˝Àì j·TT|æm Á|üuTÑÛ ‘·«+ #˚|{ü qºÏ µH˚wqü ˝Ÿ ø±eTHé $TìeTyéT Áb˛Á>±+µ˝À
#˚sÃ¡ ã&ç+~. uÛ≤s¡rj·T »q‘êbÕØº ∫qï sêÁcÕº\ @sêŒ≥T≈£î nqT≈£L\+>±H˚ e⁄+~. 1997˝À »]–q _C…|æ
C≤rj·T ø±s¡és¡Z düe÷y˚X+¯ ˝À Á|ü‘´˚ ø£ ‘Ó\+>±D≤ @sêŒ≥T #˚kÕÔeTì rsêàì+∫q|üŒ{Ïø,° _C…|æ H˚‘è· ‘·«+˝À
mHé&mç Á|üuTÑÛ ‘·«+ Äπsfi¯¢ |ü<Mä ø±\+˝À <ëìì neT\T|üs#¡ ˝· <Ò Tä . BìøÏ mHé&mç ˝À Á|ü<ëÛ quÛ≤>∑kÕ«eT´ bÕØº
nsTTq ‘Ó\T>∑T<˚X+¯ bÕØº $<Ûëqy˚T ø±s¡D+. n|üŒ{À¢ ‘Ó\T>∑T<˚X+¯ bÕØº sêÁwü$º uÛ»Ñ qøÏ e´‹πsø£+>± ìs¡j í T· +
rdüT≈£î+~. 2009 mìïø£\ e÷´ìô|kò ˛º˝À _C…|æ eTs√kÕ] ∫qï sêÁcÕº\ @sêŒ≥T >∑T]+∫ Á|ükÕÔ$+∫+~.
düT|ü]bÕ\q, nìï s¡+>±˝À¢ n_Ûeè~∆ kÕ~Û+#·&+É nH˚ n+XÊ\qT <äèwæ˝º À ñ+#·T≈£îì _C…|æ uÛ$Ñ wü´‘Y˝À ≈£L&Ü
∫qï sêÁcÕº\ @sêŒ≥T≈£î ø£èwæ #˚kÕÔeTì ‘Ó*|æ+~.
dæ|mæ (myéT) sêÁwüº Á|ü<ëÛ q ø±s¡´<ä]Ù ‘·q ãè+<ä+‘√ ø£$T{°ì ø£*dæq|ü⁄Œ&ÉT ‘·eT bÕØº C≤rj·T $<Ûëq+ sêÁcÕº\
$uÛ»Ñ q≈£î e´‹πsø£eTì, ø£qTø£ ‘êeTT Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ $uÛ»Ñ q≈£î eT<ä‘› T· ‘Ó\T|ü˝eÒ Tì #ÓbÕŒs¡T. ∫qïsêÁcÕº\T @sêŒ≥T
#˚ùdÔ sêÁcÕº\T dü«j·T+ Á|ü‹|ü‹Ô $wüjT· +˝À øπ +Á<ä+‘√ sêJøÏ sêe\dæ edüT+Ô <äì $e]+#ês¡T. nsTT‘˚ ‘Ó\+>±D≤
$wüjT· +˝À Á|ü‘´˚ ø£sêÁwü+º ø√dü+ edüTqÔ ï &çe÷+&é <äècÕº´ BìøÏ ‘·eTbÕØº C≤rj·Tø±s¡és¡+Z ø=+‘· dü&*É +|ü⁄
Ç∫Ã+<äì #ÓbÕŒs¡T. 2009 &çôd+ãsY 9 C≤rj·T MT&çj÷· ˝À Á|üø≥£ q ‘·s¡Tyê‘· ãVüQ»q düe÷CŸbÕØº ∫qï
sêÁcÕº\ @sêŒ≥T≈£î dü÷#·q ÁbÕj·T+>± n+^ø±s¡+ ‘Ó*|æ+~.
257
á dü+<äs“¡ +¤ ˝À sêÁcÕº\ |ü⁄q]ïsêàD ø£MTwüHé n<Û´ä j·Tq+ #˚dqæ n+XÊ\qT Çø£ÿ&É ñ≥ø£+øÏ+#·&+É ñ
|üj÷Ó >∑øs£ +¡ >± ñ+≥T+~.
e÷s¡TŒø√dü+ »]π> e´j·T+, uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À ◊ø£´‘· uÛÁÑ <ä‘,· uÛ≤wü, dü+düÿãTT‹, Ä]úø£ eqs¡T\T, C≤rj·T n_Ûeè~Û
|ü<øä∏ ±\ neT\T≈£î #˚jT· e\dæq n+XÊ\T, ÁbÕ+rj·T Á|üD≤[ø£\T, Ä]úø£ düeT‘·T\´‘·, ∫qïsêÁcÕº\T, ô|<äs› êÁcÕº\T,
Ç‘·s¡ eTTKýÓTqÆ n+XÊ\T n+fÒ Á|ü»\ n_ÛÁbÕj·÷\T, ôd+{ÏyTÓ +≥T¢ e¬>s’ ê. M{Ï‘√bÕ≥T #ê]Á‘·ø,£ uÛÖ>√[ø£,
|ü]bÕ\Hê+XÊ\qT ≈£L&Ü |ü]o*+#ê*‡ e⁄+≥T+~. M{Ï ‘·sê«‘· uÛ≤wüqT ≈£L&Ü Á|ü<ëÛ q ÁbÕ‹|ü~ø£>± ù|s=ÿq&É+
»]–+~. ◊ø£eT‘·´+>± ñ+&Ü\H˚ n+XÊìøÏ eTq+ n‘·´+‘· ÁbÕ<Ûëq´‘· Çyê«\ì Á|ü<ëÛ ì »eVü≤sY˝≤˝Ÿ #Ó|Œæ q
e÷≥\qT ≈£L&Ü mdtÄsYdæ Çø£ÿ&É ù|s=ÿ+~.
Á|üdTü ‘Ô · |ü]dæ‘ú T· ˝À¢ >∑D˙j·TyÓTqÆ n_Ûeè~∆ e⁄+fÒ ‘·|Œü Ä e÷s¡TŒe\¢ dü+ã+~Û‘· Á|ü»\≈£î, yÓTT‘·+Ô >± C≤‹øÏ
\_› #˚≈L£ s¡T‘·T+fÒ‘|· Œü m˝≤+{Ï e÷s¡TŒ #˚|≥ü sº ê<äT(29e ù|õ, 106e ù|sê). sêÁcÕº\ |ü⁄q]ïsêàDeT+fÒ
øπ e\+ ˇø£ eTT–+|ü⁄ ø±<äT. @ e÷s¡TŒ e\¢HH’Ó ê |ò*ü ‘ê\T düeT‘·T\´+>± e⁄+fÒ...uÛ≤s¡‘<· X˚ ¯ ◊ø£´‘·, uÛÁÑ <ä‘·
n‘·´+‘· Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ <äì mdtÄsYd˝æ À $es¡+>± #Ó|Œü ã&ç e⁄+~.
sêÁwüº |ü⁄qsY$uÛÑ»q dü+|òüT+ (mdtÄsYdæ) ‘·q eTT–+|ü⁄ n<Ûë´j·T+˝À Ç˝≤ #Ó|æŒ+~. ªá düeTdü´qT nìï
ø√D≤\ qT+&ç ì•‘·+>± |ü]o*+∫q nq+‘·s¡+ y˚TeTT (mdtÄsYdæ) sêÁcÕº \ |ü⁄qsY$uÛÑ»q uÛ≤cÕ|üs¡+>±H√,
˝Ò<ë kÕdüÿè‹ø£ |üs¡+>±H√ »s¡>∑&É+ kÕ<Ûä´+ø±<äì, yê+#Û·˙j·T+ ø±<äì n_ÛÁbÕj·÷ìøÏ e#êÃ+. BìøÏ
Á|ü‘êé÷ïj·T+>± eTq<˚X¯ düyÓTÆø£´‘·qT <äèwæº˝À e⁄+#·Tø=ì yÓTT‘·Ô+ düeTdü´qT düeT‘·T\´+>± |ü]wüÿ]+#ê*‡q
nedüs¡+ e⁄+~.
∫qïsêÁcÕº\ @sêŒ≥T n+X¯+MT<ä mdtÄsYdæ yÓ*ãT∫Ãq n_ÛÁbÕj·T+ Ç˝≤ e⁄+~. ªuÛ≤s¡‘<· X˚ ¯ >∑D‘·+Á‘·+˝À
ˇø£ sêC≤´+>∑ $uÛ≤>∑+>± nìï Vü≤+>∑T\‘√ e⁄+&É{≤ìøÏ Á|ü‹ sêÁwüº+ dü¬s’q eqs¡T\qT düeT≈£Ls¡TÃø√e&Éy˚T
\ø£å´+>± ìπs›•+#·Tø√yê*. nsTT‘˚ Bì ns¡ú+ Äj·÷ sêÁcÕº\T ‘·eT Jeq XË’* Á|ü‘˚´ø£‘·qT ø√˝ÀŒø√&É<äì
ø±<äT. ô|<ä› sêÁcÕº\ $wüj·T+˝À |ü]bÕ\Hê kÕeTs¡ú´+ ô|+bı+~+#·Tø√e&É+˝Àq÷ Ä]úø±_Ûeè~∆MT<ä, dü+πøåeT
|ü<∏äø±\MT<ä düVü‰ø±sêìï n+~e«≥+˝Àq÷ M\T+≥T+~µ. á $<Ûä+>± mdtÄsYdæ sêÁwüº |ü⁄q]«uÛÑ»q MT<ä
nìï n+XÊ\q÷ <äèwæ˝º À e⁄+#·Tø=ì düeT‘·T\´ uÛ≤eq‘√ düeTdü´\qT |ü]wüÿ]+#·Tø√yê\ì n_ÛÁbÕj·T|ü&+ç ~.
á ø£$T{°øÏ |ü\T Ç‘·s¡ sêÁcÕº˝À¢ |ü\T ÁbÕ+‘ê\T Á|ü‘˚´ø£sêÁwüº &ç e÷+&ÉT‘√ ñ<ä´$TdüTÔHêïj·Tqï dü+>∑‹
u≤>± ‘Ó\TdüT. |ü•ÃeTu…+>±˝Ÿ >∑Tsêâ˝≤´+&é nkÕ‡+˝À uÀ&√˝≤´+&é ˝≤+{Ï$ ‘Ó\+>±D≤ ñ<äéT+˝≤>±H˚ ñ
<Ûäè‘·+>± e⁄HêïsTT. eTVü‰sêÁwüº˝À $<äs¡“ ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ˝À ãT+<˚˝ŸK+&é, |üPsê«+#·˝Ÿ, Vü≤]‘YÁ|ü<˚XŸ ˝≤+{Ï$
Ç|ü&ç|ü&˚ |ü⁄+E≈£î+≥THêïsTT. ø±oàsY˝À \&Éø˘ÁbÕ+‘·+, »eTTàÁbÕ+‘·+ y˚sêŒ≥T u≤≥˝À e⁄HêïsTT.
M≥ìï+{Ï H˚|ü<∏ä´+˝À 2010 Ä>∑düTº˝À \ø√ï Á|ü<Ûëq ø±sê´\j·T+>± ª∫qï sêÁcÕº\ C≤rj·T düe÷K´µ ˇø£{Ï
@s¡Œ&ç+<äqï $wüj·T+ á ø£$T{° <äèwæºøÏ e∫Ã+~. á düe÷K´ 2010 ôdô|º+ãs¡T˝À ôV’≤<äsêu≤<é˝À ‘·q
düe÷y˚XÊìï ìs¡«Væ≤+#·>± #ê˝≤eT+~ Vü‰»s¡j÷· ´s¡qï $wüjT· + ≈£L&Ü ø£$T{° <äèwæøº =∫Ã+~. á düe÷y˚X+¯ ˝À
bÕ˝§Zqïyê]˝À |ü\T ÁbÕ+‘ê\≈£î #Ó+~q ù|s=+~q Hêj·T≈£î\THêïs¡T. á ∫qï sêÁcÕº\ \ø£å´+ Á|ü»\
ÁbÕ+rj·T ‘·‘ê«ìï >ös¡$+#ê\q&Éy˚T (kÕe÷õø£`kÕ+düÿè‹ø£, Ä]úø£ s¡+>±\T ø£*|æ). Ä düe÷y˚X¯+˝À nìï
sê»ø°j·TbÕØº\÷, esêZ\÷ ∫qï sêÁcÕº\ @sêŒ≥T≈£î düTeTTK+>± e⁄Hêïj·T˙ ‘·T~ rsêàq+ #˚XÊs¡T.
258
<˚X¯+˝Àì #·≥ºdüuÛÑ˝ Á|ü‹ì<ÛäT\‘√ ≈£L&çq 74e düe÷y˚X¯+ 2010 |òæÁãe] 3,4 ‘˚B\˝À ˝Àø˘düuÛÑ d”Œø£sY
leT‹ MTsê≈£îe÷sY n<Û´ä ø£‘å q· »]–+~. á düe÷y˚X+¯ ˝À y˚sêŒ≥T n+X¯+MT<ä #·sÃ¡ »]–+<äì ‘Ó*j·Te∫Ã+~.
á #·sÃ¡ ˝À 1956 Hê{Ï sêÁwüº |ü⁄q]«uÛ»Ñ q dü+|òTü + ìy˚~ø£qT >∑÷]Ã ≈£L&Ü #·]Ã+#ês¡T. Ä düu˝ÑÛ À n‘·´~Û≈î£ \T
Ä ìy˚~ø£‘√ @ø°uÛÑ$+∫ ∫qï sêÁcÕº\ @sêŒ≥T≈£î Á|ü‘êé÷ïj·T+>± <˚X¯+˝Àì nìï uÛ≤>±\qT düe÷q+>±
n_Ûeè~∆ |üs¡#ê\˙, eT+∫ |ü]bÕ\q MT<ä <äèwæºkÕ]+#ê\˙ n_ÛÁbÕj·T|ü& Ü¶s¡T. n<˚ düe÷y˚X¯+˝À
eT]ø=+‘·eT+~ ∫qï sêÁcÕº\ @sêŒ≥T nedüs¡+ yêdüÔ$ø£‘·qT Á|ü‹_+_düTÔ+<ä˙, <˚X¯+˝À ìsê<äs¡D≈£î,
ìs¡ø¢ ±å ´ìøÏ >∑Ts¬ ’ n_Ûeè~∆øÏ H√#·Tø√ì ÁbÕ+‘ê\ Á|ü»\ eTH√uÛ≤yê\qT |üøÿ£ q ô|≥º&+É eT+∫~ ø±<äH˚ n_ÛÁbÕj·T+
e´ø£eÔ TsTT+~. á s¬ +&ÉT _Ûqï n_ÛÁbÕj·÷\≈£î nr‘·+>± <˚X¯ düeTÁ>∑‘· n‹ eTTKýÓTqÆ n+X¯eTqï n_ÛÁbÕj·T+
n+<äs¡÷ e´ø£Ô+ #˚XÊs¡T. sêC≤´+>∑+ ∫qï sêÁcÕº\ @sêŒ≥T≈£î bÕs¡¢yÓT+≥T≈£î n~Ûø±sêìï∫Ã+~. á n+X¯+˝À
¬s+&Ée sêÁwüº |ü⁄q]«uÛÑ»q dü+|òü÷ìï @sêŒ≥T#˚ùd+<äT≈£î düeTj·T+ ÄdüqïyÓTÆ+<ë ˝Ò<ë nqï n+X¯+MT<ä
ìs¡íj·T+ rdüT≈£îH˚ Vü≤≈£îÿ bÕs¡¢yÓT+≥T≈£î e÷Á‘·y˚T e⁄+<äH˚~ e÷ n_ÛÁbÕj·T+.
∫qïsêÁcÕº\ &çe÷+&ÉT n+X¯+MT<ä y˚T<Ûë$ esêZ˝À¢ rÁe#·s¡Ã »]–+~. n+<äT˝Àì nqT≈£L\ n+XÊ\qT,
e´‹πsø£ n+XÊ\q÷ y˚T<Ûë$ es¡Z+ #·]Ã+∫+~. ∫qïsêÁcÕº\ @sêŒ≥T e\q sêÁcÕº\T ã\V”≤q|ü&ç ã\yÓTÆq
πø+Á<ä+ @s¡Œ&ÉT‘·T+<äH˚ X¯+ø£ |ü\Te⁄]˝À @s¡Œ&ç+~. Ç~ ô|ò&És¡˝Ÿ eédüú≈£î Á|ü‹≈£L\+.
á ø£$T{° Ç{°e\ @s¡Œ&É¶ eT÷&ÉT ∫qïsêÁcÕº\ |üìrs¡T >∑T]+∫ |ü]o*+∫+~. ñ‘·Ôsê+#·˝Ÿ (Á|üdüTÔ‘·+ ñ
‘·Ôs¡K+&é), #·rÔdt|òüT&é, C≤s¡â+&é ∫qï sêÁcÕº\T>± 2000 dü+e‘·‡s¡+˝À ne‘·]+#êsTT. ñ‘·Ôs¡K+&é sêÁwüº+
ø=+&É ÁbÕ+‘ê\ n_Ûeè~∆ y˚>∑e+‘·+ ø±yê\H˚ ñ<˚›X¯´+‘√ @s¡Œ&É>± #·r Ôdt|òüT&é C≤s¡â+&é sêÁcÕº\T –]»q
ÁbÕ+‘ê\ Ä]úø±_Ûeè~∆ y˚>∑e+‘·+ ø±yê\H˚ \ø£å´+‘√ s¡÷|ü⁄~<äT›≈£îHêïsTT. n$ @s¡Œ&É¶ 10 @fi¯fl |üìrs¡TqT
|ü]o*ùdÔ yÓ’$<Ûä´‘· >√#·]+∫+~. |ü]bÕ\Hê, sê»ø°j·T dæús¡‘·«+, Ä]úø£ bÕ≥e+ n+XÊ\˝À ñ‘·Ôs¡K+&é ‘·q
\øå±´ìï u≤>± HÓs¡y˚s¡Ã >∑*–+~.á sêÁwüº+ –]»q sêÁwüº+>± Á|ü‘˚´ø£ ôVA<ëqT bı+<ä>∑*–+~. Bìe\¢
Á|üD≤[ø± |üs¡yÓTÆq ì<ÛäT\T á sêÁcÕºìøÏ n+<ësTT. #·rÔdt|òüT&é sêÁwüº+ ø=+‘·y˚Ts¡≈£î sê»ø°j·T dæús¡‘·«+ bı+~
#Ó|üø√<ä>∑Z Ä]úø±_Ûeè~∆ì kÕ~Û+∫Hê e÷y√sTTdüTº\qT+&ç n+‘·s¡Z‘· uÛÑÁ<ä‘ê düeTdü´\qT rÁe+>±
m<äTs¡Tÿ+{À+~. á sêÁwü+º qø£‡˝…≥’ ¢ Væ≤+kÕ‘·àø£ #·s´¡ \qT, &ÉãT“>∑T+»&É+ e+{Ï ø±s¡´ø£˝≤bÕ\qT düeTs¡eú +‘·+>±
n<äT|ü⁄#˚j·T˝Òø£ b˛sTT+~. C≤s¡â+&é sêÁwüº+ yÓTT<ä{À¢ ø=+‘· Ä]úø£ |ü⁄s√>∑‹ì ø£qã]∫Hê |ü]bÕ\Hê s¡+>∑+˝À
#ê˝≤ #√≥¢ ìsêX¯|ü]∫+<äH˚ #ÓbÕŒ*. 10 dü+e‘·‡sê˝À¢ 8eT+~ eTTKéT+Á‘·T\T e÷sês¡T. ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ á
sêÁwü+º sêÁwü|º ‹ü bÕ\qqT #·$#·÷dæ+~. á sêÁwüº Ä]úø£ |ü≥T‘·«+ n+‘·ø+£ ‘·≈L£ ‘·>T∑ ‘Z ÷· edüT+Ô ~. e÷y√sTTdüT\º
nuÛÑÁ<ä‘ê #·s¡´\T ô|]–b˛j·÷sTT. á sêÁwüº+˝À ìs¡T<√´>∑ düeTdü´ <˚X¯+˝ÀH˚ n‘·´~Ûø£+>± e⁄+~. düs¡∞ø£è‘·
Ä]úø£ eédüú˝À ∫qïsêÁcÕº\ |üìrs¡T ˝≤uÛÑqcÕº\qT uÒØE y˚dæ yê{Ï sê»ø°j·T, Ä]úø£ bÕ≥yêìï eT~+|ü⁄
y˚j·÷\ì y˚T<Ûë$ es¡Z+ #ê˝≤ #·s¡Ã\qT #˚dæ+~.
á eT÷&ÉT ∫qï sêÁcÕº\ @sêŒ≥T <˚X¯+˝Àì Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\˝À ∫qï sêÁcÕº\ @sêŒ≥T &çe÷+&ÉT≈£î
u≤≥ y˚dæ+~. nsTT‘˚ á eT÷&ÉT sêÁcÕº\ |üìrs¡TqT |ü]o*+∫q nq+‘·s¡+ ∫qï sêÁcÕº\ @sêŒ≥T e\¢
düs¡«‘√eTTU≤_Ûeè~∆ »s¡>∑<äqï yê<äq ã\|ü&ç+~. sêÁwüº yÓ’XÊ\´+‘√ dü+ã+<Ûä+ ˝Ò≈£î+&Ü eT+∫ |ü]bÕ\qqT
n+~e«>∑\>∑&Éy˚T eT+∫<äqï n_ÛÁbÕj·T+ #ê˝≤eT+~˝À ø£*–+~.
dü+‘·è|æÔø£s¡yÓTÆq |ü]cÕÿsê\T/dü÷#·q\T
259
á ìy˚~ø£ >∑‘· n<Ûë´j·÷˝À¢ Á|ü‘´˚ ø£ ‘Ó\+>±D≤≈£î &çe÷+&ÉTqT, sêÁwü+º düyTÓ KÆ ´+>± e⁄+&Ü\qï &çe÷+&ÉTqT
ø£$T{° ≈£L\+ø£wü+>± |ü]o*+∫+~. ø=‘·ÔsêÁcÕº\ @sêŒ≥T Á|üÁøÏj·TqT >∑T]+∫ ≈£L&Ü $|ü⁄\+>± #·]Ã+∫+~.
á |ü]dæú‹ì nìï ø√D≤\ qT+&ç, nìï <äèø£Œ<∏ë\ qT+&ç |ü]o*+∫q ‘·s¡Tyê‘· kÕúìø£, ÁbÕ+rj·T, C≤rj·T
<äèø£Œ<∏ë\‘√ á ø£$T{° ø=ìï Ä#·s¡D jÓ÷>∑ýÓTÆq |ü]cÕÿsê\qT, dü÷#·q\qT #˚k˛Ô+~.
j·T<Ûë‘·<∏ä dæú‹ ø=qkÕ–+|ü⁄
πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·« CÀø£´+ ˝Ò≈£î+&Ü sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«y˚T XÊ+‹uÛÑÁ<ä‘·\ düeTdü´qT düyê\T>± rdæø=ì j·T<Ûë‘·<∏ä
dæú‹ì ø±bÕ&É≥+ >∑‘· 54 dü+e‘·‡sê\T>± ‘Ó\+>±D≤ y˚sêŒ≥T ñ<äé÷ìï sê»ø°j·T |üs¡+>±H˚ |ü]wüÿ]dü÷Ô
e#êÃs¡T. $$<Ûä esêZ\≈£L Á|üuÛÑT‘·«+˝À ‘·eT bÕØº˝À #√≥T ø£*Œdü÷Ô ñ<äéT rÁe‘·qT ‘·–Zdü÷Ô e#êÃs¡T.
ª‘Ó\T>∑T Ä‘·à>ös¡e+µ ìHê<ä+ ‘Ó\+>±D≤ yê<ëìï ø=+‘·es¡≈î£ |üøÿ£ ≈£î HÓ≥>º *∑ –Hê <ëìì |üP]Ô>± ‘=\–+#·˝øÒ £
b˛sTT+~. Ç~ 2000 ‘·s¡Tyê‘· ‹]– ñ<äéT s¡÷|ü+˝À Á|ü‘·´ø£åeTsTT+~. ô|<ä›eTqTwüß\ ˇ&É+ã&çø£
neT\T bÕøÏåø£+>± e⁄qï+<äTe\¢, ñbÕ~Û n+X¯+MT<ä 1975 Hê{Ï sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T« neT\T dü+‘·è|æÔø£s¡+>±
˝Òq+<äTe\¢ sêÁwü+º ˝Àì eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\˝À $<ë´kÕúsTT Á|üe÷D≤\T ˇø£{>Ï ± ˝Òq+<äTe\¢, kÕ>∑T˙{Ï eqs¡T\T,
˙{Ïrs¡Tyê dü]>± ˝Òq+<äTe\¢, ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À Ä]úø±_Ûeè~∆ ìs¡¢ø£å´+ #˚j·Tã&çq+<äTe\¢ ñ<äéT+
‹]– Á|ü»˝À¢øÏ sê>∑*–+~. Çe˙ï ø±ø£ Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D≤ ø√dü+ düTBs¡Èø±\ ø√]ø£, uÛ≤yêqTã+<Ûä+ e+{Ï$
á ñ<äé÷ìï rÁe‘·s¡+ #˚XÊsTT. Ä]úø±_Ûeè~∆ $wüj·÷ìø=ùdÔ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·s¡|òü⁄q m≥Te+{Ï Á|ü<Ûëq
ìs¡ø¢ ´å£ + »s¡>˝∑ <Ò ˙ä á ø£$T{° ìsê∆]+#·T≈£î+~. nsTT‘˚ ñbÕ~Û, $<ä´, ˙{Ïrs¡Tyê, kÕ>∑T˙s¡T e+{Ï n+XÊ\˝À
ø=+‘· yÓ*‹ Á|üdüTŒ¤≥eTe⁄‘·T+~. ‘Ó\+>±D≤ Á|ü»\ uÛ≤y√<˚«>±\qT dü+‘·è|æÔ |üs¡#·&É+˝À dü¬s’q#·s¡´\T
rdæø√q≥¢sTT‘˚ ñ<äéT+ á ÁbÕ+‘·+˝À eT]+‘· rÁeyÓTÆ Væ≤+kÕ‘·àø£+>± e÷s¡>∑\<äT. Ç<˚ ø±ø£ ø=ìï Á|ü‘˚´ø£
&çe÷+&É¢ MT<ä $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\˝À ñ<äé÷\T Bs¡Èø±\+ ø=qkÕπ> neø±X¯+ e⁄+~. ‘Ó\+>±D≤ Á|üC≤Á|òü+{Ÿ
({Ï|æm|òt`>∑<ä›sY) eTs√e÷s¡T {ÏÄsYmdt‘√ #˚‘·T\T ø£*|æ‘˚ ñ<äéT+ rÁekÕúsTTøÏ #˚s¡Tø√>∑\ neø±X¯+ e⁄+~.
á ñ<äé÷\ e\¢ ôV’≤<äsêu≤<é |ü]düs¡ ÁbÕ+‘ê\˝À kÕ<Ûës¡D »qJeq+ Á|üXÊ+‘·‘·qT ø√˝ÀŒsTT q>∑s¡
Ä]úø£ ô|s¡T>∑T<ä\ Á|üXÊïs¡úø£+>± e÷s¡>∑\<äT. Ç+‘·≈£îeTT+<äT »]–q≥T¢>±H˚ á ÁbÕ+‘·|ü⁄ Á|üC≤Á|ü‹ì<ÛäT\
MT<ä sêJHêe÷ #˚j·TeTì ˇ‹Ô&ç ô|s¡>∑\<äT. Ç~ ‹]– sê»ø°j·T dü+øå√uÛ≤ìøÏ <ë]rdüTÔ+~. á H˚|ü<∏ä´+˝À
e÷y√sTTdüTº ñ<äéT+ eT]+‘· y˚fi¯SflqT≈£îH˚ neø±X¯+ e⁄+~. á dü+øÏ¢wüº yê‘êes¡D≤ìï |ü]o*+∫q
‘·s¡Tyê‘·, rÁeyÓTÆq uÛ≤y√<˚«>∑+‘√ ≈£L&çq n+XÊ\qT |ü]o*+∫q ‘·s¡T yê‘· á |ü]dæú‹ MT<ä j·T<Ûë‘·<∏ä
dæú‹ì ø=qkÕ–+∫ }s¡≈£î+&É≥+ düeT+»dü+ ø±<äì @ø±_ÛÁbÕj·÷ìøÏ á ø£$T{° e∫Ã+~. j·T<Ûë‘·<∏ä dæú‹
nH˚~ ˇø£ e÷s¡Z+ e÷Á‘·y˚T. Bìì ∫es¡ e⁄+#·e#·TÃ. |ü]dæú‹ì #·ø£ÿ~<˚›+<äT≈£î ø=+‘· Á|üj·T‘·ï+ #˚j·T&É+
n‘·édüs¡+.
sêÁcÕºìï d”e÷+Á<Ûä, ‘Ó\+>±D≤>± ¬s+&ÉT>± $&ÉBj·T≥+ `
ôV’≤<äsêu≤<é πø+Á<äbÕ*‘· ÁbÕ+‘·+ ` ¬s+&ÉT sêÁcÕº\≈£î kı+‘· sê»<∏ëqT\T
ôV≤’ <äsêu≤<é q>∑s+¡ sê»ø°jT· +>±qT, Ä]úø£ |üs+¡ >±q÷ n‘·´+‘· ÁbÕeTTK´‘·qT dü+‘·]+#·Tø=ì ÁbÕ+rj·T+>±,
C≤rj·T+>±, n+‘·sê®rj·T+>± m<äT>∑T‘·÷ ek˛Ô+~. H˚{Ï Á|ü|+ü #· Ä]úø£ eédü˝ú À ◊{Ï, ◊{Ï Ä<Ûë]‘· düØ«düT\
s¡+>∑+˝À ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+ ô|s¡T>∑T‘·÷ ek˛Ô+~. Ç<˚ ø±ø£ ]j·T˝Ÿ mùdº{Ÿ |ü]ÁX¯eT á q>∑s¡+˝À
}|ü+<äT≈£î+{À+~. ÁbÕ+rj·T dü+düú\‘√ bÕ≥T, C≤rj·T dü+düú\T ≈£L&Ü á ]j·T˝Ÿ mùdº{Ÿ |ü]ÁX¯eT˝À
e⁄HêïsTT. |üø£ÿH˚ e⁄qï s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢˝À ñ‘êŒ<äq |ü]ÁX¯eT\T }|ü+<äT≈£î+≥÷ ø√kÕÔ+Á<Ûä, sêj·T\d”eT
260
ÁbÕ+‘ê\ qT+&ç, ãj·T≥qT+&ç ô|≥Tºã&ÉT\qT Äø£]¸dTü HÔ êïsTT. nH˚ø£ Á|üuTÑÛ ‘·«s¡+>∑ dü+dü\ú T, C≤rj·T dü+dü\ú T,
bÂs¡ ôd’ìø£ eédüú\T, s¡ø£åD dü+düú\T ôV’≤<äsêu≤<é #·T≥TºÁ|üø£ÿ\ @s¡Œ&ç e⁄HêïsTT. ø±˝≤qT>∑‘·+>± á q>∑s¡
uÛÖ>√[ø£ dü«s¡÷|ü+ e÷s¡T‘·÷ ek˛Ô+~. Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\ qT+&ç, sêÁwüº+ yÓ\T|ü* qT+&ç Á|ü»\T n‘·´~Ûø£
dü+K´˝À á q>∑sêìøÏ e\dü edüTÔHêïs¡T. Áπ>≥sY ôV’≤<äsêu≤<é yÓTÁ{ÀbÕ*≥Hé>± á q>∑s¡+ e÷]+~. á
H˚|ü<∏ä´+˝À ìs¡e~Ûø£ Ä]úø±_Ûeè~∆ ø=qkÕ>±\+fÒ ñbÕ~Û neø±XÊ\qT eT]+‘· yÓTs¡T>∑T|üsêÃ*‡ e⁄+≥T+~.
ôV≤’ <äsêu≤<é‘√ Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\ Ä]úø£ eédü\ú ≈£î *+≈£î˝ÒsŒ¡ sêÃ*‡ e⁄+≥T+~. yÓTT‘·+Ô MT<ä q>∑s+¡ ˝À düTdæsú y¡ TÓ qÆ
yêDÏ»´ yê‘êes¡D≤ìï @s¡ŒsêÃ*‡ e⁄+≥T+~.
ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+˝Àì |ü]dæú‹ì u…*®j·T+˝Àì Áu…ôd˝Ÿ‡ q>∑s¡+‘√ b˛\Ãe#·TÃ. 1968˝À u…*®j·T+˝À
Áu…ôd˝Ÿ‡ q>∑s¡+ me]<äqï n+X¯+ MT<ä Væ≤+kÕ‘·àø£ dü+|òüT≥q\T es¡T dü>± #√≥T#˚düT≈£îHêïsTT. á q>∑s¡+ ñ
‘·Ôs¡ |òü¢e÷+&é ÁbÕ+‘·+˝À e⁄+~. BìøÏ |ü]cÕÿs¡+ u…*®j·T+ ¬s+&ÉT dü+düÿè‘·T\‘√, eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\‘√
≈£L&çq <˚X¯+ nì Á|üø£{Ï+#·&Éy˚T. u…*®j·T+ »HêuÛ≤ düTe÷s¡T>± 1 ø√{Ï e⁄+≥T+~. Ç+<äT˝À 60 \ø£å\
eT+~ <˚X¯ ñ‘·Ôsê~q ìedædü÷Ô ô|ò¢$Twt uÛ≤wüqT e÷{≤¢&˚yês¡T. eTs√ 40 \ø£å\eT+~ u…*®j·T+ <äøÏåD≤~q
ìe•dü÷Ô Áô|ò+∫ uÛ≤wüqT e÷{≤¢&˚yês¡T. Ms¡T ø±ø£ »s¡àHé e÷{≤¢&˚ n\Œdü+U≤´≈£î\T ≈£L&Ü e⁄Hêïs¡T. á
$<Ûä+>± u…*®j·T+ eT÷&ÉT uÛ≤wü\ düe÷K´ (ô|ò¢$Twt, Áô|ò+#Y, »s¡àHé)>± s¡÷bı+~+~. Áu…ôd˝Ÿ‡ q>∑sêìï ¬s+&ÉT
uÛ≤cÕ\ Á|ü‘˚´ø£ sê»<∏ëì>± @sêŒ≥T#˚dæ <ëìøÏ dü«‘·+Á‘· |ü]bÕ\Hê eédüúqT, Hê´j·T eédüúqT @s¡Œ]#ês¡T.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ˇπø dü+düÿè‹ì ø£*– Á|ü<Ûëq sêÁwüº uÛ≤wü>± ‘Ó\T>∑T e⁄+~. e÷ n_ÛÁbÕj·T+ Á|üø±s¡+ á q>∑s¡+
ø√dü+ ¬s+&ÉT esêZ\T düe÷q+>± b˛{°|ü&ÉT‘·T+fÒ <ëìì πø+Á<äbÕ*‘· ÁbÕ+‘·+>± #˚j·T≥+ düeTT∫‘·+.
n+<äTe\¢ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁcÕºìï¬s+&ÉT>± $uÛÑõùdÔ ôV’≤<äsêu≤<é π ø+Á<äbÕ*‘·ÁbÕ+‘·+ nyê«*. ¬s+&ÉT sêÁcÕº\÷
‘·eT sê»<∏ëqT\qT düeTj·÷qT≈£L\+>± @sêŒ≥T #˚düTø√e#·TÃ. πø+Á<äbÕ*‘· ÁbÕ+‘·+ qT+&ç e#˚Ã sêã&ç
øπ +Á<äÁ|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ b˛‘·T+~ >∑qTø£ á eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\≈£î |üsd¡ Œü s¡ n+^ø±s¡+ Á|üø±s¡+ Á>±+≥T\qT Çe«e#·TÃ.
á dü÷#·q ø√kÕÔ+Á<Ûä, sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘ê\ yê]øÏ ÄyÓ÷<äjÓ÷>∑´+. m+<äTe\q+fÒ ôV’≤<äsêu≤<é˝À
yê] Ä]úø£ Á|üjÓ÷»Hê\T dü+s¡øÏå+#·ã&É‘êsTT. yês¡T düyÓTÆø±´+Á<Ûä qT ø±+øÏådü÷Ô ôV’≤<äsêu≤<é <ëì sê»<∏ëì>±
e⁄+&Ü\ì ø√s¡T≈£îHêï á dü÷#·q ø=+‘·es¡≈£î ÄyÓ÷<äjÓ÷>∑ý˚T. nsTT‘˚ á dü÷#·q ‘Ó\+>±D≤ Á|ü»\≈£î
@e÷Á‘·+ s¡T∫+#·<Tä . ‹]– ñ<äéT+ rÁe‘·s+¡ ø±>∑\ neø±XÊ\T e⁄HêïsTT. Ç~ø±ø£ øπ +Á<äbÕ*‘· ÁbÕ+‘·+>±
ôV’≤<äsêu≤<é |ü]bÕ\qqT yês¡T ø=qkÕ>∑ìe«s¡T. eTs√ eTTKýÓTÆq n+X¯y˚TeT+fÒ ôV’≤<äsêu≤<é q>∑sêìøÏ
sêø£b˛ø£\T kÕ–+#˚+<äT≈£î uÛÖ>√[ø£ n+X¯+ n&ÉT¶>± e⁄+&É≥+! á q>∑sêìøÏ ø√kÕÔ+Á<Ûä yÓ’|ü⁄ qT+&ç ø±yê\+fÒ
q˝§Z+&É õ˝≤¢ qT+&˚ sêyê*. sêj·T\d”eT qT+&ç sêyê\+fÒ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY qT+&˚ sêyê*. d”e÷+Á<Ûä,
sêj·T\d”eT Á|ü»\≈£î ôV≤’ <äsêu≤<é˝À ÄdæbÔ ÕdüT\Ô T, yê´bÕsê\T ñqï+<äTe\¢ uÛÖ‹ø£+>± á q>∑sêìï y˚sT¡ #˚jT· >∑\
neø±X¯+ ‘Ó\+>±D≤ yê<äT\≈£î e⁄+~. düs¡|òüsê\qT n&ÉT¶ø√e&É+ <ë«sê, eT+∫˙{Ï düs¡|òüsêqT n&ÉT¶ø√e&É+
<ë«sê ñ<äéTø±s¡T\T rÁe nkÂø£sê´\qT ø£*–+#·e#·TÃ. Ç~ø±ø£ ôV’≤<äsêu≤<é ˝Ò≈£î+&Ü ‘Ó\+>±D≤qT
Á|ü‘˚´ø£ sêÁwüº+>± Á|üø£{ÏùdÔ Ä ÁbÕ+‘· Á|ü»\ uÛ≤y√<˚«>±\qT <Óã“rdæq≥T¢ ne⁄‘·T+~. yês¡T ôV’≤<äsêu≤<é
‘Ó\+>±D≤˝À ˇø£ n+‘·sê“¤>∑eTì >±&ÛÉ+>± $X¯«dædüTÔHêïs¡T ø£qTø£ Á|ü‘˚´ø£ sêÁwüº+ e∫ÃHê ≈£L&Ü ñ<äéT+
ø=qkÕ>∑e#·TÃ. n+<äTe\¢ á dü÷#·q Ä#·s¡DjÓ÷>∑´+ ø±<äì ø£$T{° n_ÛÁbÕj·T |ü&ÉT‘·T+~.
sêÁcÕºìï sêj·T\`‘Ó\+>±D sêÁwüº+>±q÷ ø√kÕÔ+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+>±qT $&ÉB j·T≥+ `ôV’≤<äsêu≤<é
261
sêj·T\`‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À n+‘·sê“¤>∑+
sêj·T\d”eT≈£î #Ó+~q ø=+<äs¡T Á|ü»\T á dü÷#·qqT ø£$T{° eTT+<äT+#ês¡T. yê] yÓTT<ä{Ï ÁbÕ<Ûëq´‘·
düyTÓ øÆ ±´+Á<Û.ä eTJ¢dt bÕØº≈L£ &Ü düyTÓ øÆ ±´+Á<ÛHä ˚ ø√s¡T‘·÷ $uÛÑ»q ‘·|Œü <ä+fÒ ‘Ó\+>±D≤, sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘ê\qT
ø£*|æ ø=‘·Ô sêÁwüº+>± @sêŒ≥T #˚j·÷\ì dü÷∫+∫+~. sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘·+ á eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\˝À u≤>±
yÓqTø£ã&çq~. ˙{Ïø√dü+ ‘·eT kÕ>∑T˙{Ïø√dü+ ‘Ó\+>±D≤ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&Ü*. ñbÕ~Ûø√dü+, $<ä´ø√dü+
ôV’≤<äsêu≤<é≈£î sêyê*. á ¬s+&ÉT ÁbÕ+‘ê\ kÕ+|òæTø£ |ü]dæú‘·T\T ˇø£ÿ˝≤H˚ e⁄+{≤sTT. n+<äTe\¢ ø√kÕÔ+Á<Ûä
qT+&ç sêj·T\d”eTqT $&ÉBdæ ‘Ó\+>±D≤≈£î ø£\bÕ\qï~ yê<äq. sêj·T\d”eT Á|ü»\T ‘Ó\+>±D˝À #˚sπ +<äT≈£î
düTeTTK‘· ø£qãs¡#·e#·TÃ. e÷ $X‚¢wüD Á|üø±s¡+ Ä]úø£, kÕ+|òæTø£ ÁbÕe÷DÏø±\qT |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüT≈£î+fÒ
á dü÷#·q Ä#·s¡DjÓ÷>∑ýÓTÆq~>± ø£ì|ædüTÔ+~.
eTs√yÓ|’ ⁄ü ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝Àì nìï sê»ø°jT· bÕØº\T, esêZ\÷ á dü÷#·qqT |üP]Ô>± e´‹πsøÏ+#·>\∑ e⁄.
sêj·T\d”eT sê»ø°jT· Hêj·Tø£‘«· + ‘Ó\+>±D≤ uÛ÷Ñ eqs¡T\qT ø=\¢>=&ÉT‘·÷ <ëì n_Ûeè~∆øÏ n&ÉT>¶ ± ì*∫+<äì
#ê˝≤eT+~ $X¯«dædüTÔHêïs¡T. á ø£$T{° ‘Ó\+>±D˝Àì nìï Á>∑÷|ü⁄\‘√ á $<Ûëq+ >∑T]+∫ #·]Ã+∫+~.
nsTT‘˚ ˇø£ÿs¡T ≈£L&Ü á dü÷#·qqT düeT]ú+#·ø£b˛>± Bìì ‘·T≥ºe÷s¡ e´‹πsøÏ+#ês¡T.
á dü÷#·qqT ‘Ó\+>±D≤ yê<äT\T ˝Ò<ë düyÓTÆø±´+Á<Ûä yê<äT\T n+^ø£]+#·&É+ ˝Ò<äT. Ç<˚ ø±ø£ eT‘·X¯≈£îÔ\T
sê»ø°j·T bÕØº\‘√, esêZ\‘√ b˛{°|ü&É>∑\ neø±XÊ\THêïsTT. á Á|ü‹bÕ<äq≈£î e´‹πsø£+>± ‘Ó\+>±D≤
ÁbÕ+‘·+˝À ñ<äéT+ »]π> neø±X¯+ ≈£L&Ü e⁄+~. á dü÷#·q Ä]úø£ |üs¡+ >± Hê´j·TdüeTà‘·+>± e⁄Hêï≈£L&Ü
eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\ Á|ü»\≈£î ÄyÓ÷<ä jÓ÷>∑´+>± ˝Ò<äì ø£$T{° uÛ≤$k˛Ô+~.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸqT d”e÷+Á<Ûä, ‘Ó\+>±D≤ sêÁcÕº\T>± $&ÉBj·T&É+ ` ôV’ ≤<äsêu≤<éqT Á|ü‘˚´ø£ πø+Á<äbÕ*‘·
ÁbÕ+‘·+ #˚j·T&É+ ` á πø+Á<ä bÕ*‘· ÁbÕ+‘êìøÏ uÛÖ>√[ø£ nqTdü+<Ûëq‘·qT ø£*Œ+#·&É+ ` q˝§Z+&É õ˝≤¢
Äπ>ïj·T+>± ø√kÕÔ+Á<Ûä˝Àì >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢≈£î, eTVü≤ã÷uŸ q>∑sY õ˝≤¢>∑T+&Ü <äøÏåD+yÓ’|ü⁄ sêj·T\d”eT˝À
ø£s¡÷ï\T õ˝≤¢≈£î uÛÖ>√[ø£ nqTdü+<Ûëq+ #˚j·T&É+
ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+ Á|ü|ü+#· q>∑s¡+>± eè~∆#Ó+<äT‘·T+<äqï n+XÊìï <äèwæº˝À e⁄+#·Tø=ì á dü÷#·q
#˚j·T&É+ »]–+~. q>∑s¡ dü]Vü≤<äT›\qT Ç{°e\ 175 #·.øÏ.MT qT+&ç 625 #·.øÏ.MT\≈£î ô|+#·&É+ »]–+~.
>∑‘·+˝À e⁄qï ôV’≤<äsêu≤<é q>∑sê_Ûeè~∆ dü+düúqT ôV’≤<äsêu≤<é yÓ TÁ{À n_Ûeè~∆ dü+düú>± e÷]Ã eTTKéT+Á‹
nBÛq+ ÁøÏ+<ä qT+∫ 7073 #·.øÏ.MT yÓ’XÊ˝≤´ìï @s¡Œs¡#ês¡T. Ç~ >√yê sêÁcÕºìøÏ düTe÷s¡T ¬s+&ç+‘·\T. á
dü÷#·q˝À $düÔ]+∫q πø+Á<ä bÕ*‘· ÁbÕ+‘·+ düTe÷s¡T 12,000 #·.øÏ.MT\T. |ü≥+˝À $|ü⁄\+>±
$X¯Bø£]+#·ã&ç+~.
$düÔ]+∫q πø+Á<ä bÕ*‘· ÁbÕ+‘·+˝À 67 eT+&É˝≤\T, 1330 Á>±e÷\T, 12430 #·.øÏ.MT yÓ’XÊ\´+
~>∑Te dü÷∫+∫q $<Ûä+>± e⁄+≥T+~.
õ˝≤¢ù|s¡T eT+&É˝≤\ dü+K´ ¬syÓq÷´Á>±.dü+K´ @]j·÷
#·.øÏ.MT.
262
s¡+>±¬s&ç¶ 21 576 4186
yÓT<äø˘ 10 262 1776
eTVü≤ã÷uŸq>∑sY 9 163 3109
q˝§Z+&É 11 263 3142
ôV’≤<äsêu≤<é 16 66 217
yÓTT‘·Ô+ 67 1330 12430
263
264
ø£$T{° n_ÛÁbÕj·T+ Á|üø±s¡+ ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+ sêÁwüº+˝ÀH˚ ø±ø£ <˚X¯+ yÓTT‘·Ô+MT<ä ‘·«s¡>± n_Ûeè~∆
#Ó+<äT‘·Tqï Ä]úø£ dü«s¡÷|ü+. Bì yÓTT‘·Ô+ ñ‘·Œ‹Ô 2005`06˝À 58%>± e⁄+~. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À Á|ü<Ûëq
kÕ|òtºy˚sY πø+Á<ä+ e÷Á‘·y˚T >±ø£ <˚X¯+˝Àì ◊{Ï m>∑TeT‘·T˝À¢ 15% á q>∑s¡+qT+&˚. Ç$ ø±ø£ ]j·T˝Ÿ mùdº{Ÿ,
eTÚ*ø£ kÂø£sê´\ s¡+>∑+ ≈£L&Ü ôV’≤<äsêu≤<é˝À eè~∆#Ó+<äT‘·THêïsTT. >∑‘·+˝À e\dü\T sêÁwüº+ yÓ\T|ü\
ø£sêï≥ø£, eTVü‰sêÁwüº\ qT+&˚ e#˚Ã$. nsTT‘˚ Ç|ü&ÉT ‘·÷s¡TŒ sêÁcÕº\ qT+&ç ñ‘·Ôsê~ sêÁcÕº\ qT+&ç
e\dü\T edüTHÔ êïsTT. <˚X+¯ ˝À n‘·´+‘· ø°\ø£yTÓ qÆ sêÁwü+º >± ôV≤’ <äsêu≤<é s¡÷|ü⁄~<äT≈› î£ +{À+~. <˚X¯ uÛÁÑ <ä‘n· +X¯+
$wüj·T+˝À ≈£L&Ü á q>∑s¡+ n‘·´+‘· ÁbÕ<Ûëq´‘·qT dü+‘·]+#·T≈£î+~.
á n+XÊ\qT |ü]>∑DÏùdÔ á q>∑sêìøÏ πø+Á<äbÕ*‘· ôVA<ë Çe«e#·Ãqï dü÷ #·q dü¬s’q<˚. sêÁwüº+˝Àì
eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\÷ uÛÖ>√[ø£+>±, uÛÖ‹ø£+>± ôV’≤<äsêu≤<é q>∑sêìøÏ kÕqT≈£L\+>± e⁄HêïsTT. á q>∑s¡+
#Û·+&û|òüT&é ˝≤>± Á|ü‘˚´ø£ πø+Á<äbÕ*‘· |ü]bÕ\Hê eédüú‘√ n≥T ‘Ó \+>±D≤≈£î, Ç≥T d”e÷+Á<Ûä≈£î sê»<∏ëì
q>∑s¡+>± yÓ\T>=+<äe#·TÃ. Ç+<äTø√dü+ eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·T\ ø£\Œq≈£î ø±e\dæq+‘· düú\+ Çø£ÿ&É \_ÛdüTÔ+~.
ø√{Ï eT+~øÏ ô|’>± »HêuÛ≤‘√ á q>∑s¡+ uÛ≤dæ\T¢‘√+~. #Û·+&û|òüT&é &Ûç©¢ ‘·s¡Vü‰˝À á q>∑s¡+ ≈£L&Ü kı+‘·
XÊdüqdüuÛÑ ø£*– e⁄+&Ée#·TÃ. #Û·+&û|òüT&é |ü]düs¡ ÁbÕ+‘ê\T eè~∆# Ó+~q≥T¢>±, &Ûç©¢ |ü]düs¡ ÁbÕ+‘ê\T
eè~∆#Ó+~q≥T¢>±, ôV’≤<äsêu≤<é |ü]düs¡ ÁbÕ+‘ê\T≈£L&Ü eè~∆ #Ó+<˚ neø±X¯+ e⁄+~. á dü÷#·q eT÷&ÉT
ÁbÕ+‘ê\yê]øÏ ÄyÓ÷<äjÓ÷>∑éTj˚T´ M\T+~. ‘Ó\+>±D≤ sêÁwüº+ Ç∫Ãq ‘·s¡Tyê‘· sêj·T\d”eT sêÁwüº+
ø=s¡≈£î ñ<äéT+ e#˚Ã M\T+~ ø£qTø£ uÛÑ$wü´‘·T˝À sêj·T\d”eT sêÁcÕºìï ≈£L&Ü @s¡Œ]ùdÔ Ä sêÁcÕºìøÏ ≈£L&Ü
ôV’≤<äsêu≤<éH˚ sê»<∏ëì #˚j·Te#·TÃ.
nsTT‘˚ ‘Ó\+>±D≤yê<äT\ qT+&ç s¬ +&ÉT ø±s¡D≤\e\¢ á dü÷#·q MT<ä rÁe e´‹πsø£‘· e´ø£yÔ TÓ +Æ ~. ôV≤’ <äsêu≤<é
q>∑s¡+ m\¢|ü&É÷ ‘Ó\+>±D˝À ˇø£ n+‘·sê“¤>∑+ nH˚ |ü]>∑DÏ+|üã&ÉT‘·÷ ek˛Ô+~ ø£qTø£ nìï ÁbÕ+‘ê\
yê]ø° Bìï sê»<∏ëì #˚j·T&É+ Çø£ÿ&ç Á|ü»\≈£î q#·Ã<äT. Ç~ ˇø£ ø±s¡ D+ ø±>±, eTs=ø£ ø±s¡D+ q˝§Z+&É,
eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢˝Àì ø=+‘· uÛ≤>±\qT ôV’≤<äsêu≤<é q>∑sêìøÏ ø£\|ü&É+. Ç<˚ ø±ø£ eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\
qT+&ç ôV’≤<äsêu≤<éqT <ëì |ü]düs¡ÁbÕ+‘ê\qT πø+Á<ä bÕ*‘· ÁbÕ+‘·+>± #˚j·T&É+MT<ä e´‹πsø£‘· sêe#·TÃ.
á dü÷#·q MT<ä n+<ä]ø° ÄyÓ÷<äj÷Ó >∑ýÓTqÆ , Ä#·sD¡ jÓ÷>∑ýÓTqÆ Á|ü‹bÕ<äq\qT #˚jT· ≥+ M\Tø±<äì|æk˛Ô+~.
eTTK´+>± ‘Ó\+>±D≤ qT+&ç rÁe e´‹]ø£Ô‘· m<äTs¡Tø±e#·TÃ. ôV’≤<äsêu≤<é ˝Ò≈£î+&Ü ‘Ó\+>±D≤ @sêŒ≥T #˚ùdÔ
e÷y√sTTdüTº\ ø£<ä*ø£\T ñÁ<äT‘·eTe⁄‘êj·TH˚ nqTe÷q+ ≈£L&Ü e⁄+~.
sêÁcÕºìï ‘Ó\+>±D, d”e÷+Á<Ûä>± ¬s+&ÉT>± $&ÉBj·T≥+`
ôV’≤<äsêu≤<é ‘Ó\+>±D≤ sê»<∏ëì` d”e÷+Á<Ûä≈£î eTs√ ø=‘·Ô sê»<∏ëì
á dü÷#·q˝À sêÁwüº+ ¬s+&ÉT>± $&É>=≥ºã&ÉT‘·T+~. ¬s+&ç{Ïø° yÓTT<ä{ À¢ ôV’≤<äsêu≤<é sê»<∏ëì>± e⁄+≥T+~.
‘·s¡Tyê‘· d”e÷+Á<Ûä ø=‘·Ô sê»<∏ëìì @s¡Œs¡#·T≈£î+≥T+~.ø=‘·Ô sê»<∏ëì @sêŒ≥T≈£î ô|<ä› m‘·TÔq ô|≥Tºã&ÉT\T
nedüs¡+. Bìø√dü+ πø+Á<ä sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«\T ¬s+&É÷ ì<ÛäT\qT πø{≤sTT+#ê*‡ e⁄+≥T+~. á dü÷#·q
‘Ó\+>±D≤ Á|ü»\≈£î $TøÏÿ* ÄyÓ÷<äjÓ÷>∑´ yÓTÆq~. ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À á ø£$T{° |üs¡´≥q »]|æq|ü&ÉT
n~Ûø£ dü+K´˝À Á|ü»\T Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±DH˚ ø√s¡T‘·THêïs¡T. ø=~›eT+~ eT<ä´düú e÷sêZìï mqTïø√>± eT] ø=ìï
265
esêZ\T Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±DqT e´‹πsøÏ+#êsTT. ø£$T{° |ü]o\q Ç˝≤ e⁄+~:
Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±Dø√dü+ rÁe n_ÛÁbÕj·÷ìï yÓ*ãT∫Ãq ÁbÕ+‘ê\T :
es¡+>∑˝Ÿ, KeTà+ |ü•ÃeT ÁbÕ+‘·+, ìC≤e÷u≤<é, ø£Ø+q>∑sY, Ä~˝≤u≤<é <äøÏåDÁbÕ+‘·+— yÓT<äø˘˝À
dæ~∆ù|≥ ÁbÕ+‘·+— q˝§Z+&É, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY, s¡+>±¬s&ç¶˝˝À ø=ìï ÁbÕ+‘ê\T. ‘Ó\+>±D≤ y˚sêŒ≥T ñ<äé÷ìï
ø±ø£rj·T, ñkÕàìj·÷ $<ë´\j·÷\≈£î #Ó+~q $<ë´s¡Tú\T, ìs¡T<√´>∑ j·TTe‘·, ˝≤j·Ts¡T¢, HêHé¬>õf…&é Á|üuÛÑT‘·«
ñ<√´>∑T\T rÁe‘·s¡+ #˚XÊs¡T.
Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±Dø√dü+ eT<Ûä´düú n_ÛÁbÕj·÷ìï yÓ*ãT∫Ãq ÁbÕ+‘ê\T :
ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡ »HêuÛ≤ (eTõ¢dt ÁbÕã\´+ ñqï ÁbÕ+‘ê\qT ø£*|æ) eTVü‰sêÁwüº, #Û·rÔdt|òüT&é,
ø√kÕÔ+Á<Ûä, sêj·T\d”eT, ø£sêï≥ø£ dü]Vü≤<äT›˝À¢ e⁄qï Á>±e÷\T/eT+&É˝≤\T, ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À Á|üyêdüT\T
dæús¡|üs¡T#·T≈£îqï Á>±e÷\T/eT+&É˝≤\T (KeTà+, ø£Ø+q>∑sY, ìC≤e÷u≤<é yÓTT.q$), Áπ>≥sY ôV’≤<äsêu≤<é˝À
e\dü »HêuÛ≤.
‘Ó\+>±D≤ ñ‘·Ôs¡ ÁbÕ+‘·+˝À –]»qT\T eTq´d”eT Á|ü‘˚´ø£ sêÁwüº+ Á|ü kÕÔeq #˚XÊs¡T. n˝≤π> ˇ]kÕ‡,
#Û·rÔdt|òüT&é, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ, eTVü‰sêÁwüº, –]»q ÁbÕ+‘ê\ yês¡+<ä Ts¡÷ ˇπø |ü]bÕ\Hê eédüú ÁøÏ+<ä ‘êeTT
e⁄+&Ü\ì ø√s¡T≈£îHêïs¡T.
ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î˝≤\T, yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\T, yÓTÆHê]{°\T ‘·–q sê»ø°j·T CÀø£´+, Ä]úø±_Ûeè~∆,
]»πs«wüHé Á|üjÓ÷»Hê\ø√dü+ ‘·eT kı+‘· n_ÛÁbÕj·÷\qT yÓ\¢&ç+#ês¡T.

á dü÷#·q e\¢ ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À, sêj·T\d”eT˝À yÓ+≥H˚ ñ<äéT+ rÁeeTÚ‘· T+~. e´‹πsø£‘·≈£î
eTTU≤´+XÊ\T ôV≤’ <äsêu≤<é q>∑s+¡ ‘√ bÕ≥T ˙{Ï rs¡Tyê, kÕ>∑T˙{Ï eqs¡T\ yê{≤\T. Á|ü»\T d”e÷+Á<ÛÁä bÕ+‘·+˝À
sê»ø°j·T bÕØº\≈£î #Ó+~q my˚Tà\´\qT, myÓTà©‡\qT, m+|”\qT düyÓTÆø±´+Á<Ûä ø=s¡≈£î sêJHêe÷\T #˚j·TeTì
ˇ‹Ô&ç ‘ÓkÕÔs¡T. ø√kÕÔ+Á<Ûä qT+&ç sêj·T\d”eT yÓ[¢b˛yê\qï ñ<äéT+ ‘·«s¡˝ÀH˚ s¡÷|ü⁄~<äT›≈£îH˚ neø±X¯+
e⁄+~. ˙{Ï |ü+|æD° $<ÛëHê\qT Á|ü‘´˚ ø±~Ûø±s¡ dü+dü\ú @sêŒ≥T<ë«sê |ü]wüÿ]+#·>*∑ –q ø√kÕÔ+Á<Û,ä sêj·T\d”eT
Á|ü»\ e´‹πsø£‘· e´ø£ÔeTe⁄‘·÷H˚ e⁄+≥T+~. qø£‡*»+, eT‘·‘·‘·« X¯≈£îÔ\T ô|]–, nuÛÑÁ<ä‘ê yê‘êes¡D≤ìï
@s¡Œs¡TkÕÔsTT.
sêÁcÕºìï ¬s+&ÉT>± $&É>=≥º&É+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ yÓ\T|ü\ ≈£L&Ü Á|üuÛ≤yêìï #·÷|ædüTÔ+~. sêÁcÕº\ $uÛÑ»q Ç~
yÓTT<ä{ÏkÕ] ø±ø£b˛sTTHê, ˇπø uÛ≤wü ÁøÏ+<ä @s¡Œ&É¶ sêÁcÕºìï ¬s+&ÉT>± $&É>=≥º&É+ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ Ç‘·s¡
sêÁcÕº\ qT+&ç ∫≈£îÿ\qT ‘Ó|æŒ+#·e#·TÃ. ∫qï sêÁcÕº\ @sêŒ≥T e\¢ dü eTq«j·T+ j·÷»e÷q´ ìs¡«Vü≤D
e+{Ï düeTdü´\T ‘·˝…‘·TÔ‘êsTT.
∫qïsêÁcÕº\ @sêŒ≥T Ä]úø£s¡+>∑+ MT<ä ‘·q Á|üuÛ≤yêìï #·÷|ü⁄‘·T+~. ∫qïsêÁcÕº\T $$<Ûä s¡ø±\
Á|üy˚X¯|üqT\qT, ôdCŸ\qT $~Û+∫ ùd«#êÃ¤yêDÏC≤´ìøÏ n&ÉT¶>± ì\TkÕÔs TT. yê´bÕs¡ ìs¡«Vü≤D Ks¡TÃ\T ô|]–
‘·<ë«sê düs¡≈£î\ <Ûäs¡\T, düØ«düT\ <Ûäs¡\T ≈£L&Ü ô|s¡>∑e#·TÃ. düs¡≈£î\qT bı+<äT ÁbÕ+‘ê\≈£î, bıs¡T>∑T
sêÁcÕº\≈£î rdüT≈£îì b˛e&É+ô|’ kÕúìø£ #·{≤º\T n+^ø£]+#·ø£ b˛e#·T Ã. á uÛÑj·T+ ø√kÕÔ+Á<Ûä, sêj·T\d”eT
266
ÁbÕ+‘ê\≈£î m≈£îÿe>± e⁄+~. ôV≤’ <äsêu≤<é q>∑sêìï e÷¬sÿ{Ÿ øπ +Á<ä+>± uÛ≤$düTqÔ ï+<äTe\¢ ‘Ó\+>±D≤ sêÁwü+º ˝À
ôV≤’ <äsêu≤<é n+‘·sê“¤>y∑ TÓ ‘Æ ˚ düeTdü´\T m<äTs¡e«e#·TÃ. á ˝…øÿ£ q Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ ŸqT $&É>=≥º&+É nqT∫‘· ìs¡j
í T· y˚T
ne⁄‘·T+~. eTs√yÓ|’ ⁄ü ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+ ≈£L&Ü eT÷düT≈£îb˛‘·T+~. á ÁbÕ+‘êìøÏ ‘·÷s¡TŒ rs¡+˝À Á|ü<ëÛ qπse⁄
|ü≥ºDyÓTÆq $XÊK|ü≥ºD+, Ç‘·s¡ z&É πse⁄\ kÂø£s¡´+ n+‘·>± e⁄+&É<äT. #·eTTs¡T, düVü≤»yêj·TTe⁄ ìπøåbÕ\T
ø√kÕÔ+Á<Ûä˝À n~Ûø£+>± ãj·T≥ |ü&ÉT‘·Tqï+<äTe\¢ Ä]úø±_Ûeè~∆, ñbÕ~Û neø±XÊ\T ¬s+&ÉTÁbÕ+‘ê\ yê]øÏ
e÷Á‘·yT˚ n+<äT‘êsTT. nsTT‘˚ ôV≤’ <äsêu≤<é q>∑s+¡ e\¢ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘· Ä]úø£ bÕ≥e+, $T>∑‘ê sêÁcÕº\ø£Hêï
m≈£îÿe>± e⁄+&Ée#·TÃ.
Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D ñ<äéT+ MT<ä #·‘·Ts¡‘·‘√ eéVü≤]+#·ø£b˛‘˚ á dü ÷#·q\qT n+^ø£]+#·e#·TÃ. Á|ü‘˚´ø£
‘Ó\+>±D≤ yê<äT\T yÓ\TãT∫Ãq n+XÊ\ô|’ düŒ+~+#·ì |üø£å+˝À, Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D≤ @sêŒ≥T #˚j·T&ÉyÓTTø£ÿfÒ
e÷s¡Z+. á dü÷#·q\qT neT\T˝À ô|{Ïºq≥¢sTT‘˚ ø√kÕÔ+Á<Ûä, sêj·T\d”e T Á|ü»\T ôV’≤<äsêu≤<é˝Àq÷, Ç‘·s¡
‘Ó\+>±D≤ õ˝≤¢˝ÀqT ô|{Ïºq ô|≥Tºã&ÉT\≈£î uÛÑÁ<ä‘·qT ø£*Œ+#·≥+, yê]øÏ $XÊ«kÕìï ø£*Œ+#·≥+ Á|üuÛÑT‘·«
$~Û. ‘Ó\+>±D≤ @sêŒ≥T #˚dæq+<äTe\¢ Ä ÁbÕ+‘·+˝À n‘·´~Ûø£ Á|ü»\qT dü+‘·è|æÔ |ü]∫q≥T¢ ne⁄‘·T+~.
nsTT‘˚ Ç+‘·≈£îeTT+<äT ‘Ó*|æq $<Ûä+>± nH˚ø£ düeTdü´\T ≈£L&Ü m<äT s¡e⁄‘êsTT. M{Ïqìï+{Ï˙ ì•‘·+>±
|ü]o*+∫q nq+‘·s¡+ á dü÷#·q |üP]Ô Ä#·s¡D jÓ÷>∑ýÓTÆq~ ø±<äì ø£$T{° uÛ≤$k˛Ô+~. nsTT‘˚ Ç~
¬s+&Ée ñ‘·ÔeT dü÷#·q. $~Û˝Òì |ü]dæú‘·T˝À¢ e÷Á‘·y˚T eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\ dü+|üPs¡í n+^ø±s¡+‘√ á dü÷#·qqT
neT\T #˚j·Te#·TÃ.
sêÁcÕºìï düyÓTÆø£´+>± e⁄+#·&É+ : n<˚ düeTj·T+˝À ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘êìøÏ kÕe÷õø£
Ä]úø±_Ûeè~∆øÏ eT]+‘· sê»ø°j·T ñqï‹øÏ ø=ìï sêC≤´+>∑|üs¡yÓTÆq / #·≥ºã<ä∆yÓTÆq #·s¡´\qT
#˚|ü≥º≥+ ` #·≥ºã<ä∆yÓTÆq ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+rj·T eT+&É* @sêŒ≥T
Ç+‘·≈£îeTT+<äT ‘Ó*|æq n+XÊ\ Á|üø±s¡+ eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\ dü+πøåeT+ ø=s¡≈£î n_Ûeè~∆ n~Ûø£ ÁbÕ<Ûëq´‘·qT
dü+‘·]+#·T≈£î+≥T+<äì á ø£$T{° $X¯«dædüTÔ+~. Ä]úø£s¡+>∑+˝À, sê»ø°j·T s¡+>∑+˝À eT]+‘· $πø+ÁBø£s¡D
»]|æ ˇø£ qeT÷Hê $<ÛëHêìï @s¡Œs¡#·≥+ düeTT∫‘·+>± nì|æk˛Ô+~. Ç‘·s¡ dü÷#·q\ Á|üø±s¡+ sê»<∏ëqT\T,
XÊdüqdüu\ÑÛ T, eT+Á‹‘·« XÊK\T, ø√s¡T\º T, dü+dü\ú T, |ü]bÕ\Hê eTÚ*ø£ dü<Tä bÕj·÷\÷ yÓTT<ä˝q’… yê{Ï nedüsy¡ T˚ MT
e⁄+&É≈£L&É<äì ø£$T{° $X¯«dædüTÔ+~. sêÁwüº+˝Àì eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\ Á|üjÓ÷»Hê\ø√dü+ ◊ø£´+>± ñ+&É≥+
ˇø£ÿfÒ X¯s¡DéTì ø£$T{° uÛ≤$k˛Ô+~. Ç‘·s¡ düeTdü´\≈£î dü¬s’q |ü]cÕÿsê e÷sêZ\qT yÓ‘·ø±*. á dü÷#·q
Á|üø±s¡+ sêÁcÕºìï düyÓTÆK´+>± e⁄+∫ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘· n_Ûeè~∆øÏ kÕe÷õø£, Ä]úø£ n+XÊ\ô|’q
sêC≤´+>∑ã<äy∆ TÓ qÆ / #·≥ãº <äy∆ TÓ qÆ ø=ìï #·s´¡ \qT #˚|{ü ≤º\ì ø£$T{° Á|ü‹bÕ~+∫+~. Bìì ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+rj·T
eT+&É* @sêŒ≥T <ë«sê #˚j·Te#·TÃ. Ä eT+&É*øÏ ‘·–qìï ì<∏äT\qT ã~© #˚j·÷*. 1956 ô|<ä›eTqTwüß\
ˇ|üŒ+<ä+ e+{Ï n+XÊ\ dü÷Œ¤]‘Ô √ á eT+&É* ø±s¡´Áø£e÷\T »s¡>±*. á ÁbÕ+rj·T eT+&É* ˇø£ #·≥|º sü y¡ TÓ qÆ
dü\Vü‰ j·T+Á‘ê+>∑+‘√ |üì#˚düTÔ+~. sêÁwüº XÊdüqdüuÛÑ á eT+&É* dü \Vü‰, dü÷#·q\ Á|üø±s¡y˚T q&ÉT#·Tø√yê*.
n<˚$<Ûä+>± á eT+&É* Á|üuÛÑT‘ê«ìï @<Ó’Hê #·{≤ºìï #˚j·TeTì ø√]‘˚ <ëìì nôd+;¢˝À #·s¡Ã≈£î e⁄+∫ Ä
‘·sT¡ yê‘· #·≥+º #˚j÷· *. ÁbÕ+rj·T eT+&É*øÏ, Á|üuTÑÛ ‘ê«ìø°/ XÊdüqdüu≈ÑÛ î£ uÒ<ëÛ _ÛÁbÕj·÷\T @s¡Œ&ç‘˚ n≥Te+{Ï
267
n+XÊ\qT |ü]wüÿ]+#˚+<äT≈£î ˇø£ nqTã+<Ûä ø£$T{° >∑es¡ïsY Ä<Ûä«s¡´+˝À ìj·T$T+#·Tø√yê*. n+<äT˝À
¬s+&ÉT ÁbÕ+‘ê\ düuÛÑT´\T düe÷q+>± e⁄+&Ü*. >∑es¡ïsY≈£î ≈£L&Ü z≥T y˚ùd Vü≤≈£îÿ e⁄+&Ü*. nqTã+<Ûä
ø£$T{°˝À eTTKéT+Á‹, ñ|üeTTKéT+Á‹, d”Œø£s¡T, XÊdüqeT+&É* #ÛÓ’s¡àHé, nôd+;¢˝À Á|ü‹|üø£åH˚‘·, ‘Ó\+>±D≤
ÁbÕ+rj·T eT+&É* #ÛÓ’s¡àHé, ˇø£ >ös¡e˙j·TT&Ó’q »&ç® düuÛÑT´\T>± e⁄+&Ü*.
‘Ó\+>±D ÁbÕ+rj·T eT+&É* |ü]~Û˝Àì n+XÊ\T ~>∑Teq e⁄HêïsTT.
` Á|üD≤[ø£`Ä]úø±_Ûeè~∆ ôV≤#YmyéT&ç@ ÁbÕ+‘·+ø±ø£ Ç‘·s¡ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘ê\ n_Ûeè~∆øÏ ñ|üÁ|üD≤[ø£
` ˙s¡T, kÕ>∑T˙{Ï s¡+>∑+
` $<ä´ (ÁbÕ<∏ä$Tø£, e÷<Ûä´$Tø£), HÓ’|ü⁄D´‘· n_Ûeè~Û∆ eè‹Ô$<ä´
` kÕúìø£ |ü]bÕ\q (ôV≤#YmyéT&ç@ $TqVü‰ |æÄsY◊\T, j·TTm˝Ÿ_\T)
` Á|üC≤s√>∑´+ (yÓ’<ä´ ø£fi≤XÊ\\T, Á|ü‘˚´ø£ Äs√>∑´ πø+Á<ë\T $TqVü‰ , õ˝≤¢ ÄdüT|üÁ‘·T\ es¡≈£î)
ô|’ C≤_‘ê ‘ê‘êÿ*ø£+ e÷Á‘·y˚T. ÁbÕ+rj·T, kÕ+|òæTø£, Ä]úø£, kÕ+düÿè‹ø£ s¡+>±\ô|’ @yÓTÆHê n+XÊ\qT
#˚sêÃ\qT≈£î+fÒ eT+&É* sêC≤´+>∑+ @s¡Œs¡#˚ düeTj·T+˝À ˝Ò<ë nedüs¡ yÓTÆq|ü&ÉT bı+<äT|üs¡#·e#·TÃ.
ÁbÕ+rj·T eT+&É* #ÛÓ’s¡àHé my˚Tà˝Ò´ nsTT e⁄+&ç sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·« +˝À ø±´_H˚{Ÿ eT+Á‹ nsTT e⁄+&Ü*.
á eT+&É* ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘êìøÏ ñ|ü Á|üD≤[ø£qT neT\T#˚k˛Ô+~. Bìø£edüs¡yÓTÆq ì<ÛäT\qT, $<ÛäT\qT
ìs¡«]Ô+#˚yês¡T eT+&É* n~Ûø±sê\≈£î ˝Àã&ç e⁄+{≤s¡T. eT+&É*øÏ kı+‘· dü∫yê\j·T+ e⁄+≥T+~. BìjÓTTø£ÿ
n~Ûø±] sêÁwüº+˝À n<äq|ü⁄ Á|ü<Ûëq ø±s¡´<ä]Ù ôVA<ë˝À e⁄+&ç eT+&É* #ÛÓ’s¡àHé≈£î ìy˚~ø£qT n+<äCÒkÕÔs¡T.
eT+&É* yÓTT‘·Ô+ düuÛÑ´‘·«+ myÓTà˝Ò´\T, myéTm˝Ÿd”\T eT<Ûä´ eT+&É *øÏ πø{≤sTT+∫q n+XÊ\ dü+K´qT ã{Ïº,
|üì rÁe‘·qT ã{Ïº e⁄+≥T+~. ø=+‘·eT+~ ì|ü⁄DT\T ≈£L&Ü á eT+&É*˝À z≥T Vü≤≈£îÿ ˝Òì düuÛÑT´\T>±
e⁄+&Ée#·TÃ. eT]ìï ì<ÛTä \T nedüsy¡ TÓ ‘Æ ˚ ÁbÕ+rj·T eT+&É* dæbÕò s¡T‡\ y˚Ts¡≈î£ e÷Á‘·yT˚ yê{Ïì øπ {≤sTT+#·e#·TÃ.
‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘êìøÏ sê»ø°jT· kÕ~Ûø±s¡‘· ø£*Œ+#˚+<äT≈£î eTTKéT+Á‹ |ü<$ä ˙, ñ|üeTTKéT+Á‹ |ü<$ä ˙
Çyê«*‡ e⁄+≥T+~. eT+Á‹‘·« XÊK\ πø{≤sTT+|ü⁄˝À¢ eTTKýÓTÆq yê{Ïì π ø{≤sTT+#ê*‡ e⁄+≥T+~. ì<ÛäT\
πø{≤sTT+|ü⁄ Ç‘·s¡ eTTKýÓTÆq n+XÊ\ô|’ Á|ü<ÛëqeT+Á‹, πø+Á<ä Ä]úø£eT+Á‹, Á|üD≤[ø± dü+|òüT ñbÕ<Ûä´≈£åî&ÉT
e+{Ï yê]‘√ dü+Á|ü~+|ü⁄\T »]ù|≥|ü&ÉT eTTKéT+Á‹, ñ|üeTTKéT+Á‹ ≈£L&Ü Ä dü+Á|ü~+|ü⁄\≈£î Vü‰»s¡T
ø±yê*. ‘Ó\+>±D≤ ñ<äéT+ sêE≈£îqï+<äT≈£î @s¡Œ&É¶ |ü]dæú‘·T\qìï+{Ï˙ ‘=\–+#˚+<äT≈£î ÁX¯$T+#ê*.
düyTÓ øÆ ±´+Á<Ûä dü÷#·qqT eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\ n_Ûeè~∆ì <äèwæ˝º À e⁄+#·Tø=ì, C≤rj·T uÛ≤yêìï <äèwæ˝º À e⁄+#·Tø=ì
‘·–q<äì dü÷∫+#·&ÉyÓTÆq~. sê»ø°j·T+>±, |ü]bÕ\Hê |üs¡+>± <äè&ÛÉ+‘√ Á|ü»˝À¢ á n+X¯+ô|’q $XÊ«kÕìï
πs¬ø‹Ô+#·e#·TÃ. ôV’≤<äsêu≤<é |ü⁄s√>∑‹ MT<ä @s¡Œ&É¶ ˙* ˙&É\T ≈£L &Ü ‘=\–+#·e#·TÃ. ˙s¡T, kÕ>∑T˙{Ï eqs¡T\
j·÷»e÷Hê´ìøÏ >±qT ˙{Ï j·÷»e÷q´+ uÀs¡T¶ kÕ>∑T˙{Ï ÁbÕ»≈£îº\ n_Ûeè~∆ ø±s=ŒπswüHé e+{Ï yê{Ïì
@s¡Œs¡#ê\ì dæbòÕs¡T‡ #˚j·T&ÉyÓTÆq~. ô|’ #·s¡´\˙ï ‘Ó\+>±D≤ Á|ü»\qT dü+‘·è|æÔ |üs¡#·>∑\e⁄.
á dü÷#·qqT yÓTT<ä{À¢ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝Àì sê»ø°j·T bÕØº\÷, Ç‘·s¡ Á>∑÷|ü⁄\T, dü+düú\÷, n~Ûø£
268
dü+K´˝À Á|ü»\÷ ‹s¡düÿ]kÕÔs¡˙ á ø£$T{° uÛ≤$k˛Ô+~. n+<ä] Á|ü»\≈£î ÄyÓ÷<äjÓ÷>∑´+>± s¡÷bı+~+∫q
á dü÷#·q |ü≥¢ ø=+<äs¡T $<ë´s¡Tú\T, ìs¡T<√´>∑ j·TTe‘· (\ø£å\ ñ<√´>±\T ekÕÔj·Tì Vü‰MT\T bı+~qyês¡T),
HêHé¬>õf…&é n~Ûø±s¡T\T (Á|üyÓ÷wüqT¢ ekÕÔj·Tì m<äTs¡T#·÷ùdyês¡T), ˝≤j·Ts¡T¢, ¬s’‘·T\T yÓTT<ä˝…’qyês¡T ñ
<äéTø±s¡T\T>± e÷s¡‘ês¡T. sê»ø°jT· dü+øå√uÛ≤ìï ø£*Œ+#˚+<äT≈£î ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘· my˚Tà˝Ò´\qT, myÓTà©‡\qT,
m+|”\qT sêJHêe÷ #˚j·TeTì ˇ‹Ô&ç #˚j·T&É+ »s¡T>∑e#·TÃ. Çe˙ï ø=+‘· ø±\+bÕ≥T Hêj·Tø£‘ê«ìøÏ rÁe
düyêfi¯ófl>± n>∑T|ækÕÔsTT. BìøÏ @y˚T+ #˚j·÷˝À XÊ+‹uÛÑÁ<ä‘·\ n<Ûë´j·T+˝À ø=ìï dü÷#·q\T #˚j·T≥+
»]–+~.
á ÁbÕ+rj·T eT+&É* @sêŒ≥T düeTà‘·yÓTÆ‘˚ sêj·T\d”eT˝À ≈£L&Ü Ç˝≤+{Ï ÁbÕ+rj·T eT+&É*ø√düy˚T
&çe÷+&ÉT sêe#·TÃ. sêj·T\d”eTqT eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê˝À¢ m≈£îÿe yÓqTø£ã&çq ÁbÕ+‘·+>± ø£$T{° >∑T]Ô+∫+~.
n<˚ $<Ûä+>± ñ‘·Ôs¡ ø√kÕÔ+Á<Ûä, ñ‘·Ôs¡ dü]Vü≤<äT›˝À¢ì –]»q ÁbÕ+‘ê\T ≈£L&Ü yÓqTø£ã&ç e⁄qïy˚ ø£qTø£ n$
≈£L&Ü ÁbÕ+rj·T eT+&É\T\ @sêŒ≥T ø√dü+ &çe÷+&é #˚j·Te#·TÃ. nsTT‘˚ yÓTT‘·Ô+MT<ä á dü÷#·q ø√kÕÔ+Á<Ûä,
sêj·T\d”eT, ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+˝À n~Ûø£uÛ≤>∑+ Á|ü»\≈£î düeTà‘·+ >± e⁄+&É>∑\<äì ø£$T{° $X¯«dæk˛Ô+~.
ø£$T{° á dü÷#·q ÁøÏ+<ä nìï n+XÊ\q÷ #·]Ã+∫+~. ø±sê´#·s¡D˝À ø=ìï düeTdü´\T m<äTs¡e e#·Ãì
}Væ≤düTÔ+~. <˚X¯+˝À ÁbÕ+rj·T‘·‘·«+ ô|]–q @ Á|ü<˚X¯+˝ÀHÓ’Hê á dü÷#·qqT neT\T #˚j·Te#·Ãì ø£$T{°
$X¯«•k˛Ô+~.
eTT–+|ü⁄
á ìy˚~ø£˝À #·]Ã+∫q n+XÊ\T, #˚dæq dæbòÕs¡T‡\‘√bÕ≥T á eTT–+|ü⁄˝À ¬s+&ÉT ø±sê´#·s¡D n+XÊ\qT
ø£$T{° dü÷∫k˛Ô+~. (1) |ü]bÕ\Hê s¡+>±ìøÏ dü+ã+~Û+∫+~. yÓ+≥H˚ #˚j·Te\dæq~. (2) sêC≤´+>∑,
#·≥º|üs¡yÓTÆq #·s¡´\≈£î dü+ã+~Û+∫+~. Bìï s¡÷bı+~+#ê*. sêÁwüº+˝À XÊ+‹uÛÑÁ<ä‘·\qT HÓ\ø=˝ÒŒ+<äT≈£î
|ü\T dæbÕò s¡T‡\T Bs¡øÈ ±\ Á|üu≤Û yêìï #·÷bÕsTT. ø£$T{° dü÷∫+∫q |ü]cÕÿs¡ e÷sêZ\qT, dü÷#·q\qT Á|üuTÑÛ ‘·«+
≈£L\+ø£w+ü >± |ü]XÀ~Û+∫ nedüsy¡ TÓ qÆ #·s´¡ \qT düeTj·÷qT≈£L\+>± #˚jT· >∑\<äì ø£$T{° >±&Û+É >± $X¯«•düT+Ô ~.
á dü÷#·q\T eT+∫ |ü]bÕ\qqT @s¡Œs¡#+˚ <äT≈£î, ÁbÕ+rj·T n_Ûeè~∆ düe÷q+>± »]π> \ø£´å +‘√ #˚jT· ã&Ü¶sTT.
M{Ïô|’ ø±sê´#·sD¡ ˇø£ |ü<øä∏ +£ Á|üø±s¡+ ‘·«s¡>± #˚jT· ã&Ü*. Ä\düéTj˚T´ ø=B› Á|ü»\ eTqdüT‡˝À¢ ‹s¡T>∑Tu≤≥T
<Ûä«ìdüTÔ+~. m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT #·s¡´\qT #˚|ü≥º&É+ Á|ü»\ uÛ≤y√Á<˚ø±\qT dü+‘·è|æÔ |üs¡#·>∑\<äT. dæbòÕs¡T‡\qT
|ü]o*+#·≥+, ìs¡íj·÷\qT neT\T #˚j·T≥+, yÓ+≥yÓ+≥H˚ »s¡T>∑>∑\eì ø£$T{° $X¯«•düTÔ+~.
dæbòÕs¡T‡\≈£î nedüs¡yÓTÆq #·≥º|üs¡yÓTÆq ˝Ò<ë sêC≤´+>∑|üs¡yÓTÆq n+XÊ\qT, ‘·q <äèwæºøÏ e∫Ãq eT]ø=ìï{Ïì
ø£$T{° Çø£ÿ&É ñ+#·T‘√+~.
‘Ó\+>±D≤ ñ‘·Ôs¡ ÁbÕ+‘·+˝À yÓ’<ä´$X¯«$<ë´\j·÷ìï, ø£fi≤XÊ\qT @sêŒ≥T #˚j·÷*. Bì @sêŒ≥T≈£î sêÁwüº
Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ #·≥º|üs¡yÓTÆq, sêC≤´+>∑|üs¡yÓTÆq n~Ûø±sê\THêïsTT.
˙{Ïrs¡Tyê, j·÷»e÷q´ uÀs¡T¶ @sêŒ≥T ø£$T{Ï dæbòÕs¡T‡ #˚düTÔ+~. á n+X¯+ MT<ä m≥Te+{Ï ìs¡íj·T+
rdüT≈£îHêï á n+XÊìï |ü]o*+#·eTì ø£$T{Ï ø√s¡T‘√+~. sêÁwüº+ düyÓTÆø£´+>± e⁄+&Ü\qï ìs¡íj·T+ >∑qTø£
rdüT≈£î+fÒ eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\≈£î kÕ>∑T˙{Ï, ˙{Ï, eqs¡T\ |ü+|æDÏ düe÷q+>± e⁄+&˚+<äT≈£î >±qT á uÀs¡T¶
269
nedüs¡+. eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\˝À ì<ÛäT\ $&ÉT<ä\≈£î, ã&Ó®{Ÿ nedüsê\ dæb òÕs¡T‡≈£î, ÁbÕ»≈£îº\ |ü]o\q≈£î á
uÀs¡T¶ ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·T+~. á uÀs¡Tq¶ T øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·« nqTeT‹‘√ sêÁwüº #·{≤º\ Á|üø±s¡+ @sêŒ≥T #˚jT· e#·TÃ.
á uÀs¡T¶ n+‘·sêÁwüº ‘·s¡Vü‰˝À |üì#˚düTÔ+~. >∑‘·+˝À uÛ≤Áø±;dt y˚ TH˚CŸyÓT+{Ÿ uÀsY¶, ‘·T+>∑uÛÑÁ<ä uÀsY¶ á
‘·s¡Vü‰˝ÀH˚ |üì#˚XÊsTT.
sêÁwüº kÕ>∑T˙{Ï n_Ûeè~∆ dü+düúqT |ü⁄qsYeéd”úø£]+#·≥+ <ëì |ü]~Û ì $düÔ]+#·&É+ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«
#·≥º|ü]~Û˝Àì<˚. eTVü‰sêÁwüº ‘·s¡Vü‰˝À á |üìì #˚j·Te#·TÃ.
∫es¡>± sêÁwüº+ düyÓTÆø£´+>± e⁄+&˚ |üø£å+˝À ‘Ó\+>±D ÁbÕ+rj·T eT+&É* @sêŒ≥T≈£î sêC≤´+>∑ #·≥ºã<ä∆‘·
n+XÊìï ø£$T{° |ü]o*+∫+~.
ø£$T{° #˚dqæ dæbÕò s¡T‡\T sêÁwü+º ˝Àì n‘·´~Ûø£ Á|ü»\≈£î |üP]Ô dü+‘·è|æìÔ ÇdüT+Ô <äì ø£$T{° >±&Û+É >± $X¯«•düT+Ô ~.
Ç+<äT˝À #·]Ã+∫q n+XÊ\qT |üP]Ô>± |ü]XÀ~Û+∫ |òü*‘ê\qT ]ø±s¡T¶ #˚j ·T&É+ »]–+~. πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+
á Bs¡øÈ ±\ düeTdü´≈£î ˇø£ |ü]cÕÿs¡ e÷sêZìï #·÷|ü>\∑ <äì Ä•+#·&yÉ ÓTqÆ ~. Ä |ü]cÕÿs¡ e÷s¡+Z ø±˝≤qT>∑‘+· >±
dü]b˛j˚T~>± e⁄+&Ü*. uÛ≤s¡‘·<˚X¯|ü⁄ yÓTT<ä{Ï ôVA+eT+Á‹ düsê›sY e\¢uÛ≤jYT |üfÒ˝Ÿ ñ≥+øÏ+∫q yêø±´ìï
Çø£ÿ&É ñ<äVü≤]dü÷Ô y˚TeTT Bìï eTT–düTÔHêïeTT. ªyêdüÔyê\qT, ìC≤\qT dü]>± m<äTs=ÿqì |üø£å+˝À, yê{Ïì
ìs¡¢ø£å´+ #˚dæq |üø£å+˝À n$ ‘·eT Á|ürø±sêìï rs¡TÃø√>∑\e⁄µ.
270

Final SKC Telugu

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Final SKC Telugu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ఆంధప

YZ. ("\.) రvంద% q%

bÕsYº 1: Ä]úø£ $es¡D

2.1 Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ >∑‘· #·]Á‘·, $es¡D

bÕsYº 2: ÁbÕ‹ì<Ûä´ eT]j·TT kÕe÷õø£ Ä]úø£ |ü]<ÛäT\T

2.10 Ä]úø£ ndüe÷q‘·\T

2.1 Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ >∑‘· #·]Á‘· eT]j·TT $es¡D

2.1.02 ˇø£ ô|<ä› sêh nsTTq+<äTq }Væ≤+∫q≥T¢>±H˚ õ˝≤¢\ìï+{Ï˝À nH˚ø£ ø√D≤\˝À

2.1.04 Á|üdüTÔ‘· <Ûäs¡\ e<ä› 2007`08˝À ‘·\dü] Ä<ëj·T+ ø√kÕÔ+Á<Ûä ˝À 36496

2.2 dü÷ú\ õ˝≤¢kÕúsTT <˚ojÓ÷‘·Œ‹Ô(õ&ç&ç|æ)

2.2.01 uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À, Ä]úø£ e´edüú ñ‘êŒ<äø£ s¡+>±\˝À ø£*|æq $\TeqT sêhkÕúsTT˝À

2.6 Ç‘·s¡ Ä]úø£, Á<äe´ n+XÊ\ dü÷∫ø£\T

2.6.01 $$<Ûä e÷sêZ\ <ë«sê õ˝≤¢\ yêØ>± düeT≈£Lπs Ä<ëj·T+ $esê\qT

2.6.02 ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± ùd˝Ÿ‡ {≤ø˘‡

2008`09 dü+e‘·‡s¡+˝À ùd˝Ÿ‡{≤ø˘‡

2.6.04 |ü+#êj·TrsêCŸ e´edüú\≈£î n~Ûø±sê\ ã<ä˝≤sTT+|ü⁄

|æÄsY◊(»&é&ûŒ, m+|æ, Á>±eT |ü+#êj·Tr)\

dædæmdtm|æ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº yê´|üÔ+>± Á|ü‘˚´ø£

|ü+#êj·TrsêCŸ dü+düú\˝À eTVæ≤ﬁ¯\T, md”‡,

2.6.08 eTVü‰‘êà>±+BÛ C≤rj·T Á>±MTD ñbÕ~Û

ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± C≤rj·T ñbÕ~Û Vü‰MT |ü<∏äø£+

2.6.10 s√&ÉT¶ dü<äTbÕj·T+

ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± Á|ü‹ yÓsTT´ øÏ˝ÀMT≥s¡¢≈£L |æ&ÉãT¢´ s√&É¢ bı&Ée⁄

ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± Á|ü‹ yÓsTT´ øÏ˝ÀMT≥s¡¢≈£L |ü+#êj·Tr s√&É¢ bı&Ée⁄

ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± Á|ü‹ øÏ˝ÀMT≥sY s√&ÉT¶ô|’ yêVü≤Hê\T

2.7 e´ekÕj·T+`kÕ>∑T˙{Ï edü‹`ñ‘êŒ<äø£‘·

2.7.04 Ç]π>wüHé Ç+f…ì‡{°

2.7.05 kÕ>∑T˙{Ï \uÛÑ´‘· $<Ûëq+ ˝Ò<ë Ä<Ûës¡+

2.7.06 uÛÑ÷$T ñ‘êŒ<äø£˝À e÷s¡TŒ\T

2.8 $<äT´‘Y $ìjÓ÷>∑+

|òæ>∑sY 2.29 ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± ôV≤#YôV≤#Ymdt m\ÁøÏºô|ò’&é 2004`05

2.9 esYÿbÕ]ºdæù|wüHé πswæjÓ÷ (&ÉãT¢´|æÄsY), ñbÕ~Û

ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± &ÉãT¢´|æÄsY

2.9.02 ø±]à≈£î\ eè‹Ô $esê\T

|ü≥eTT 2.32 ø±]à≈£î\ eè‹Ô $esê\T (2007`08)

2.10. Ä]úø£ ndüe÷q‘·\T

á $uÛ≤>∑+˝À Ä<ëj·÷˝À¢ e÷s¡TŒ\T, Hê´j·T dü+ã+<Ûä n+XÊ\ô|’ >∑TD≤‘·àø£ Ä<Ûësê\qT >∑T]+∫

2.10.01. ÁbÕ+rj·T Á>±MTD Ä<ëj·T ndüe÷q‘·˝À¢ yêdüÔyê\T

∫Á‘· + 2.38: 1993 ` 94 qT+∫ 2004 ` 05 eT<Û ä ´ ø±\+˝À ÁbÕ+‘ê\ yêØ>±

2.11 >∑TDø±‘·àø£ >∑D≤+ø±\ (õ˙ ø√m|òæôd+{Ÿ‡) Á|üø±s¡+ ndüe÷q‘·\ ìsê∆s¡D

2.11.01 Ä<ëj·T+˝À ndüe÷q‘· : >∑TD≤‘·àø£ >∑D≤+ø±\ (õ˙ ø√ m|òæôd+{Ÿ‡)qT Á|ü‹_+_dü÷Ô

sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘ê˝À¢ ìø£s¡ ô|s¡T>∑T<ä\qT dü÷∫düTÔHêïsTT.

2.12 $$<Ûä Á>∑÷|ü⁄\ $ìjÓ÷>∑ Ks¡TÃ˝À e´‘ê´kÕ\T

∫Á‘·+ 2.42 : Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝Àì ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± ù|<ä]ø£+ dü÷∫ø£

2.14 kÕe÷õø£ s¡÷|ü+

2.15 #·s¡Ã\ kÕsê+X¯+

2.15.10 düT|ü]bÕ\q nqTã+<Ûä yê<äq\T : düT|ü]bÕ\q≈£î, düeTÁ>∑ n_Ûeè~∆ øÏ ∫qï sêÁcÕº\T

ø£$T{° m<äT≥ ˝ÒeHÓ‹qÔ n+XÊ\T eT]j·TT

n˝À¢|ü‹ ÄdüŒÁ‘·T\ dü+K´:

Äs√>∑´Áo: Ç{°e\ Á|üuÛÑT‘·«, Áô|’y˚{Ÿ s¡+>∑ uÛ≤>∑kÕ«eT´+‘√ 100

ns¡,ú >∑D≤+ø£XÊK &Ós’ ø¡ sπº£ {Ÿ ë Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ >∑D≤+ø±\ Ä<Ûës¡+>±

eT÷\+: sêÁwüÁº |üuTÑÛ ‘·«+˝À mHé.dæ(◊.&ÉãT´), &ç dæ.m.&ç $uÛ≤>∑+ dü+ø£\q+

4.4.07: yÓTT‘·+Ô kÕ>∑T ˙{Ï $d”sÔ +í¡

4.4.09 ãVüQﬁ¯˙{Ï bÕs¡T<ä\

4.4.10 #ÓsT¡ e⁄\ øÏ+<ä ˙{ÏbÕs¡T<ä\

3.πø+Á<ä »\eqs¡T\ eT+Á‹‘·« XÊK 2001˝À ùdø£]+∫q eT÷&Ée ∫qï ˙{ÏbÕs¡T<ä\

2. sêj·T\d”eT |ü˝\¢… »HêuÛ≤ n‘·´+‘· ìs¡Tù|<ä\T. nsTT‘˚ ‘Ó\+>±D≤‘√ B≥T

2. ø√kÕÔÄ+Á<Û˝ä À 1993ë96˝À e´ekÕj·T+ nqTã+<Ûä s¡+>±\qT+&ç õ&ç|øæ Ï

4.4.17 lXË\’ + ]»sê«j·TsY≈î£ ≈£î&çy|’Ó ⁄ü q b˛‹¬s&çb¶ Õs¡T ôV≤&és¬ >∑T´˝Ò≥sY eT]j·TT

<∏äs¡à˝Ÿ $<äT´‘Y : ‘Ó\+>±D≤˝Àì <∏äs¡à˝Ÿ $<äT´‘Y ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä‘√ <ë<ë|ü⁄

sêÁwü+º ˝Àì yÓTT‘·+Ô 3 ÁbÕ+‘ê\‘√ b˛*ùdÔ ‘Ó\+>±D≤˝À »\$<äT´‘Y ñ‘êŒ<äq

‘Ó\+>±D≤, sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘ê\˝À düV≤ü » yêj·TTe⁄ Ä<Ûë]‘· $<äT´‘Y øπ +Á<ë\T

3 ÁbÕ+‘ê˝À¢ |ü{Ïwüº+>± $<äT´‘Y Á|ükÕs¡, |ü+|æD° e´edüú\T |ü{Ïwüº+

2009`10˝À $$<Ûä ‘·s>¡ ‘∑ T· \ yê]øÏ $Áø£sTT+∫q $<äT´‘Y $esê\T $T*j·THé

ఆంధప

YZ. ("\.) రvంద% q%

1) ÁbÕ<∏ä$Tø£ s¡ø£åD\T (ô|’q ‘Ó|æq $<Ûä+>±) ø£Œ+#·ã&çq~.

2) |ü]bÕ\q nìï kÕúsTT\˝À sêÁwüº|ü‹ ñ‘·Ôs¡T«\ô|’ C≤>∑è‹, |üP]Ô ne>±Vü≤q ø£–+#ê.

6.09.05 −sVgjiÖÁ©«s ®ªs©«sNRPÊÁ²T¶©«s »R½LRigRi»R½VÌÁ DFy´j¶ xqsLRiWxmsLiÍÜ[ xqsÌÁöLigS ª«sWLRiVöÌÁV