12.

Načelo slobode prometa robe

Uspostavljanje i f-ionisanje zajedničkog tržišta dugo vremena je bio osnovni i jedini ekonomski cilj stvaranja
Evropske ekonomske zajednice. Njegovo ostvarivanje bilo je bazirano na f-jonisanju 4 slobode: prometa robe,
kretanja lica, pružanja usluga i prometa kapitala. Među ovim slobodama sloboda prometa robe čini najosnovnije
načelo. O takvom značaju u formalno pravnom smislu govori i prvo mesto koje je dato odredbama o regulisanju
načela slobode prometa robe u okviru Amsterdamskog ugovora o osnivanju. Na načelu prometa robe zasnovana
je ne samo ekonomska integracija privreda država članica Evropske zajednice, već i celokupni kasniji razvoj
Zajednice, ne samo u ekonomskom već i u pravnom i političkom smislu. U pravnom smislu njegovim
ostvarivanjem se potvrđuje načelo nediskriminacije kao fundamentalno pravilo komunitarnog prava. Prema
odredbama Ugovora o osnivanju sloboda prometa robe u okviru Zajednice je određena preko 2 sastavna
elementa: carinske unije i zabrane kvantitativnih ograničenja. Carinska unija kao poseban viši stepen ekonomske
integracije u opštem smislu podrazumeva ukidanje svih carina između država članica i uvođenje zajedničke
carinske tarife prema trećim državama. Ukidanje postojećih kvantitativnih ograničenja i zabrana uvođenja novih
u strogo pravnom smislu ne spada u pojam carinske unije, što je u Ugovoru o osnivanju Zajednice izraženo
svrstavanjem ovih odredbi u posebno poglavlje. Potpuno slobodan promet robe se ne može zamisliti bez ukidanja
kvantitativnih ograničenja
13. Pojam carinske unije
Prema odredbama iz Rimskog Ugovora o osnivanju, Zajednica se zasniva na carinskoj uniji koja se odnosi na
celokupnu robnu razmenu i obuhvata zabranu carina na uvoz i izvoz između država članica i svih dažbina koje
imaju isto dejstvo, kao i uvođenje zajedničke carinske tarife u njihovim odnosima prema trećim državama. To u
pravnom smislu podrazumeva trostruku obavezu država članica. Prvo, da svoj robi koja je proizvedena u jednoj
državi članici omoguće da slobodno cirkuliše u svim državama članicama bez plaćanja carinskih dažbina. Drugo,
da na svu robu koja je proizvedena izvan zajednice prilikom uvoza u bilo koju državu članicu naplaćuju carinske
dažbine po istoj stopi, u skladu sa zajedničkom carinskom tarifom. Treće, da robi koja je legitimno uvezena iz
trećih država u bilo koju državu članicu obezbede slobodan promet u svim državama članicama bez naplaćivanja
carina i dažbina koje imaju ekvivalentno dejstvo. Za ostvarivanje načela slobodnog prometa robe unutar
Zajednice Ugovor o osnivanju predviđa korišćenje klauzule o zadržavanju i poste- peno ukidanje postojećih
dažbina. U prvom slučaju u pitanju je pasivan način kojim se propisuje obaveza državama članicama da se
uzdržavaju od uvođenja novih uvoznih ili izvoznih carina ili dažbina sa istim dejstvom i povećanja onih koje se
već primenjuju u njihovim međusobnim trgovinskim odnosima. U drugom slučaju države članice se obavezuju
da uvozne dažbine i dažbine istog dejstva postepeno smanjuju prema dinamici koju odredi Zajednica. Ugovorom
o osnivanju države članice su
14. Zajednička carinska tarifa
Zajednička carinska tarifa je osnovna spoljna karakteristika carinske unije. Uvedena je 1968 i primenjuje se na
robu uvezenu iz trećih država nečlanica. Predstavlja listu proizvoda koji su klasifikovani u skladu sa zajedničkim
pravilima nomenklature, vrednosti i porekla robe sa odgovarajućim carinskim stopama. Nomenklatura je
izvedena i usaglašena sa Konvencijom o nomenklaturi za klasifikaciju robe u carinske tarife, koja je poznatija
kao Briselska nomenklatura ili Briselska konvencija. Kako se zajednička carinska tarifa smatra potpunom to se
za svaki uvoz iz trećih država mora pronaći odgovarajući odeljak kako bi se identifikovao proizvod i utvrdila
konkretna stopa carinskih dažbina. Pošto to nije uvek moguće Sud pravde je pomoć u tumačenju tražio u
mišeljenjima Saveta za carinsku saradnju. I sama Zajednica je učestvovala u pregovorima koji su doveli do
usvajanja Međunarodne konvencije o harmonizaciji opisa robe i kodnom sistemu. Ova nova nomenklatura je
nazvana kombinovana i prihvaćena je u Pravilu Saveta o novoj zajedničkoj nomenklaturi i tarifi. Zajednička
carinska tarifa sa detaljnim popisom robe se objavljuje svake godine u Službenom listu Zajednice. Kombinovana
nomenklatura je podeljena u 21 odeljak sa 99 poglavlja sa 2 kolone u kojima su navedene konvencionalne i
autonomne obaveze. Carinski sistem Evropske zajednice je podeljen na tri dela: osnovna pravila carinskog prava
(carinska teritorija, tarifa, poreklo proizvoda), pravila u pogledu carinskih pravaca i ekonomskih carinskih režima
(slobodne zone, privremeni režimi) i pravila oko carinske naplate i pravni lekovi na carinske odluke. Od plaćanja
odgovarajuće obaveze izražene u procentima od vrednosti odnosne robe države članice mogu odstupiti samo u
slučaju opravdanih izuzetaka u skladu sa komunitarnim pravom. Drugi važniji izuzetak je predviđen u posebnim
sporazumima o odnosima između Zajednice i drugih regiona ili država. Predviđen je, npr, poseban carinski
tretman za proizvode poreklom iz Afrike, karipskih i pacifičkih država. Slične odredbe postoje i u sporazumima
Zajednice o asocijaciji sa prekomorskim teritorijama ili sa članicama bivše EFTE.
15. Određivanje porekla i vrste robe
Određivanje porekla robe je od značaja pre svega za određivanje domašaja primene propisa o slobodnom
prometu robe u okviru zajednice, ali i za poštovanje načela nepreferencijalnog tretmana Zajednice u trgovini sa
trećim državama nečlanicama i za primenu zajedničke carinske tarife. Odredbe o određivanju porekla robe
sadržane su u Pravilu Saveta sa kasnijim izmenama u Pravilu Saveta o certifikatima o poreklu. Na međ. nivou
usvojena je posebna Konvencija o uprošćavanju i harmonizaciji carinskih postupaka čije su odredbe o
određivanju porekla robe preuzete u kasnijim odlukama Saveta. Prema odredbama Pravila, roba koja je u
potpunosti proizvedena u jednoj državi smatra se da je poreklom iz te države, dok će se roba proizvedena u dve
ili više država smatrati poreklom iz one države u kojoj je izvršen poslednji pretežni deo postupka ili operacija
koja je bila ekonomski opravdana u preduzeću koje je opremljeno za te poslove. Kako ovako uopšteni način
određivanja porekla robe ne može uvek pokriti sve slučajeve, predviđena su i 3 dodatna elementa na osnovu
kojih se može odrediti pravo poreklo robe: na osnovu detaljnog opisa radnih operacija, na osnovu istih operacija
koje uključuju i promenu carinskog odeljka i na osnovu procenta dodate vrednosti. Pre osnivanja EEZ vrednost
robe za carinske svrhe je bila određivana prema Briselskoj konvenciji. Nakon uspostavljanja carinske unije
vrednost robe je određivana prema Pravilu Saveta iz '68, kasnije je zamenjeno novim Pravilom baziranom na
sporazumu u okviru Tokijske runde pregovora iz '79. Između ovih pravila postoji razlika u utvrđivanju vrednosti
robe koja služi kao carinska osnovica. U prvom Pravilu vrednost je bila zasnovana na ceni koju mogu postići
kupac i prodavac na otvorenom tržištu, a u novom Pravilu prihvaćen je sistem normalne cene, tj. cene koja je
stvarno plaćena za robu koja je prodata za izvoz na carinsku teritoriju Zajednice. Normalna cena se određuje kao
vrednost posla: konkretne robe, slične robe, identične robe, na osnovu deduktivne vrednosti i prema procenjenoj
vrednosti robe.
16. Zabrana kantitativnih mera i sl
Uklanjanje kvantitativnih ograničenja i mera sličnog dejstva predstavljaju element načela slobode prometa robe i
sadržani su u glavi II trećeg dela Ugovora o osnivanju. Prema odredbama člana 28 Ugovora o osnivanju,
zabranjena su sva kvantitativna ograničenja i sve mere sa istim dejstvom između država članica, tj. u uvozu i
izvozu , pod uslovima i u skladu sa Ugovorom. Države članice su da bi ostvarile ovaj cilj preuzele obavezu da se
uzdrže od uvođenja novih kvantitativnih ograničenja i mera sa istim dejstvom u međusobnim odnosima i da
ukinu postojeća ograničenja najkasnije do kraja prelaznog perioda. Postoje 2 grupe prepreka: kvantitativna
ograničenja i mere sličnog dejstva. Kvantitativna ograničenja obuhvataju nacionalne mere kojima se ograničava
obim uvoza ili izvoza, ali ne veštačkim podizanjem troškova uvoza ili izvoza već nametanjem direktnih ili
indirektnih granica u pogledu fizičkog kvaliteta robe koja se izvozi ili uvozi, ili se utiče na opstanak robe na
tržištu. Najpoznatiji primer kvantitativnih ograničenja su kvote. Mere sličnog dejstva su u generalnom smislu
nacionalne mere zakonske ili administrativne prirode kojima se utiče na količinu uvezene robe. Ove mere
obuhvataju ne samo otvorene zaštitne mere (mere koje se primenjuju samo na robu iz uvoza), već i mere koje se
prime- njuju i na domaće i na uvozne proizvode. Prema užem shvatanju zabranjene su samo one mere koje se
primenjuju na robu iz uvoza a ne i na domaću robu. Zabranjenim merama se smatraju i nejednako primenljive
mere (nacionalni propisi čijom primenom se diskriminiše uvoz) i jednako primenljive mere (mere koje se
primenjuju i na domaće i na uvozne proizvode a mogu se odnositi i na način prodaje proizvoda, oblik, težinu,
sastav itd). Prema odredbama člana 29 Ugovora o osnivanju zabranjena su kvantitativna ograničenja izvoza i sve
mere istog dejstva, tako da se sva pravila koja su važila za uvoz primenjuju i na izvoz.
17. Zaštita javnog morala, sigurnosti, zdravlja, intel svojine,
O zaštiti javnog morala Sud pravde se prvi put izjasnio kada je pokrenut krivični postupak zbog pokušaja da se iz
Danske u Englesku uveze pornografski materijal. U kasnijim slučajevima Sud je dozvolio značajan stepen
diskrecije u određivanju skale vrednosti pojma javni moral. Sud je u retkim slučajevima postojanje ograničenja
opravdavao razlozima javnog poretka. Npr. slučaj zabrane izvoza kovanog srebrnog novca iz Engleske jer je
postojao engleski propis o zabrani izvoza kovanog srebrnog i uvoza zlatnog metalnog novca. Zaštitu javne
sigurnosti Sud je prihvatio u slučaju u kojem su irski kupci bili obavezni da iz razloga održavanja javne
bezbednosti zemlje kupuju po fiksiranim cenama naftu od irskih državnih kompanija. Kod odstupanja zbog
zaštite zdravlja i života ljudi, životinja i biljaka Sud pravde je pošao od pretpostavke da su države članice
slobodne da odrede njihov nivo zaštite. Zaštita nacionalnog, kulturnog i drugog nasleđa odnosi se na mere
zabrane ili ograničenja izvoza proizvoda koji imaju tretman nacionalnog kulturnog blaga. Dileme mogu nastati
oko određivanja pojma nacionalnog blaga, tako da se klasifikacija vrši prema proceni njihovog mesta u istoriji i
kulturi države članice, uzimajući u obzir razlike između istorijske i arheološke vrednosti i dobara umetničke
vrednosti. Pod zaštitom industrijske i trgovačke svojine podrazumeva se zaštita prava vlasnika i nosilaca patenta,
licenci i autorskih prava. Prema pravu intelektualne svojine pojedinih država članica nije dopušteno da se
pojedina prava, posebno patent i žig, stave u promet zaštićenih proizvoda, već se daje pravo njihovim titularima
da zabrane uvoz robe koja je proizvedena izvan zemlje korišćenja njihovih pronalazaka ili koja je obeležena istim
ili sličnim znakom. Države članice mogu zabraniti na svojoj teritoriji promet samo onih proizvoda koji su
proizvedeni bez dozvole. Takvom zaštitom ne mogu biti obuhvaćeni proizvodi koji su na zakonit način stavljeni
u promet od strane njihovih nosilaca u državi članici iz koje je uvezen.
18. Ograničenja uslovljavanje državnih subvencija
Državne subvencije su značajan instrument ekonomske i socijalne politike svake države članice za postizanje
različitih nacionalnih ili regionalnih ciljeva. Međutim, njihovo korišćenje može dovesti do neravnopravnosti
učesnika u prometu, čime se ograničava i sloboda prometa robe. Zbog toga se prilikom odlučivanja o njihovoj
dozvoljenosti moraju uzeti u obzir nacionalni interesi država članica i interes Zajednice. Prema Ugovoru o
osnivanju, kao nespojivi sa zajedničkim tržištem smatraju se svi oblici državnih subvencija koji putem
povlašćivanja određenih preduzeća ili proizvodnih grana dovode do nelojalne utakmice, ali samo u meri u kojoj
ugrožavaju trgovinu između država članica. U praksi se subvencije mogu ispoljiti kroz brojne pojavne oblike:
stvarna plaćanja, preferencijalni poreski tretman, preferencijalne kamatne stope itd. Za određivanje pojma
državne subvencije potrebno je odrediti subjekte koji je odobravaju, izvore sredstava iz kojih se odobrava i uticaj
tih sredstava na uslove konkurencije u trgovini između država članica na zajedničkom tržištu. Subvencije
odobrava država. U pogledu izvora iz kojih se dodeljuje državna pomoć, Ugovorom su obuhvaćeni svi oblici
državnih ili iz državnih sredstava odobrenih subvencija. Ovo je u pravnoj teoriji otvorilo dilemu da li državna
pomoć znači budžetski trošak ili smanjenje javnih prihoda ili odobravanje ne mora značiti finansijski teret za
državu. Državna pomoć je u početku imala vrlo široko značenje ali je kasnije sužena na one pogodnosti koje
predstavljaju opterećenje računa javnih prihoda, odnosno određeni finansijski teret za državu. To što su neke
pomoći od strane Komisije ili Suda pravde okvalifikovane kao državne pomoći, ne znači da će se smatrati
nedozvoljenim ili zabranjenim. Smatraće se onda kada dovode do ugrožavanja intrakomunitarne trgovine
(trgovina koja se odvija između država članica, a ne između članica i trećih država i ne unutrašnja trgovina) i
narušavanje lojalne konkurencije. Postoje i dozvoljene subvencije: socijalnog karaktera date individualnim
potrošačima, za naknadu štete nastalu prirodnim nepogodama, za unapređenje ekonomskog razvoja itd.
19. Pojam načelo slobode kretanja lica
Sloboda kretanja lica predstavlja 1 od 4 osnovna načela Evropske zajednice kojim se državljanima država članica
omogućava ostvarivanje životnih i radnih uslova u onoj državi članici u kojoj postoje najpovoljniji uslovi. Sa
stanovišta interesa pojedinaca to podrazumeva lakše zapošljavanje, samostalno obavljanje aktivnosti, novi
kvalitet življenja itd. U političkom i socijalnom smislu stvaraju se neke od pretpostavki za bolje upoznavanje
naroda radi lakšeg zajedničkog življenja u budućoj Evropskoj uniji. Zatim, se ostvaruje dugoročni politički cilj a
to je promovisanje jedinstvenog pojma građanina Evrope – pravo na zaposlenje, jednaki tretman kao zaposlenih
lica, uživanje nekih socijalnih prava, jedinstveno pravo glasa itd. Ostvarivanje slobode kretanja lica predstavlja
neophodan uslov za slobodan promet i ostalih faktora proizvodnje: robe, usluga i kapitala. Ugovorom o
osnivanju Evropske zajednice propisano je da sadrži i uklanjanje prepreka slobodnom kretanju ljudi, usluga i
kapitala između država članica kao i zabranu svake diskriminacije po osnovu državljanstva. U pravnotehničkom
smislu ove odredbe su podeljene na odredbe o: slobodi kretanja radnika, pravu nastanjivanja i pravu pružanja
usluga. U pogledu sadržine odredbe se dele na: imigracione propise i propise o socijalnoj sigurnosti. Sloboda
kretanja lica u generalnom smislu podrazumeva pravo ulaska, pravo boravka i pravo izlaska svih lica sa teritorije
jedne države članice na teritorije ostalih država Zajednice. Međutim, u personalnom smislu, ove odredbe se
odnose samo na određene kategorije lica: radnike, samozaposlena lica i davaoce usluga a u f-jonalnom smislu na
ona kretanja koja se čine u ekonomske ali ne i u turističke svhe. Ovakvo ograničenje se opravdava činjenicom da
u suprotnom može doći do masovnih migracija iz nerazvijenih u razvijene delove Zajednice.
20. Pojam i položaj samozaposlenih lica
Prema Ugovoru o osnivanju, pod samozaposlenim licima se smatraju lica koja svoju delatnost obavljaju ličnim
radom a to su članovi profesija, poslovni ljudi, trgovci na malo, zanatlije itd. u slučaju kad žele da se nastane za
stalno u novoj državi. Samozaposlena lica uživaju slobodu kretanja. Na lica koja se privremeno nastanjuju
primenjuju se odredbe o pružanju usluga. Pojam samozaposlenih lica obuhvata slične kategorije kao i pojam
zaposlenih lica, osim što su isključena privremeno samozaposlena lica i pogranični radnici koji rade kao
samozaposlena lica jer su obuhvaćena odredbama o pružanju usluga. Pojam samozaposlenih lica u širem smislu
obuhvata: lica koja očekuju samozaposlenje, privremeno nesposobna samozaposlena lica, trajno nesposobna i
oštećena samozaposlena lica ičlanovi porodice. Odredbe o samozaposlenim licima se primenjuju i na pravna lica,
odnosno trgovačka društva koja su osnovana u skladu sa propisima jedne države članice i koja imaju svoje
registrovano sedište, glavnu upravu ili glavno mesto poslovanja unutar Zajednice. Tako da kompanije i druga
trgovačka društva mogu iz jedne države članice da obavljaju poslove u bilo kojoj drugoj državi članici, npr.
osnivanjem filijala, agencija ili preduzeća. Ako kompanija želi da svoje zaposlene iz sedišta pošalje na rad u
filijalu u drugoj državi, onda je pravo ulaska i ostanka regulisano odredbama o slobodi kretanja radnika a ne
odredbama o slobodi kretanja samozaposlenih radnika.
21. Ekonomska prava kretanja radnika
To su prava na koja mogu računati lica obuhvaćena pojmom radnika: pravo prihvatanja stvarnog ponuđenog
zaposlenja, pravo slobodnog kretanja preko teritorija država članica, pravo boravka u državi članici u cilju
zapošljavanja, pravo ostanka na teritoriji države članice nakon zapošljavanja. Pravo prihvatanja stvarno
ponuđenog zaposlenja ostvaruje se kroz određivanje liberalnih uslova za zapošljavanje, jednak tretman
zaposlenih i davanje određenih prava porodici zaposlenog radnika. U pogledu uslova za zapošljavanje
Uputstvom je nametnuta obaveza državama članicama da svakom državljninu obezbede bez obzira na mesto
boravka pravo da obavlja neku aktivnost na teritoriji druge države članice u skladu sa propisima koji se odnose
na zapošljavanje državljana te države. Jedno od osnovnih načela je opšta zabrana diskrimiunacije po osnovu
državljanstva. Ustanovljen je jednak tretman radnika migranata garantovanjem prava da na teritoriji dršge države
članice ne mogu zbog državljanstva biti tretirani različito od od domaćih radnika u pogledu zarade, otpuštanja s
posla ili ponovnog zapošljavanja. Takođe su im garantovane i iste socijalne i poreske olakšice, prava u pogledu
obuke i sl. Pravo na obuku u stručnim školama obuvata i pravo na dobijanje određenih finansijskih sredstava
(stipendije, krediti). Članovi porodica uživaju pravo da se pridruže radnicima, pravo da preuzmu aktivnosti kao
zaposlena lica u istoj državi, dok deca stiču pravo na stručno obrazovanje. Ostala 3 prava: pravo slobodnog
kretanja, pravo boravka i pravo ostanka čine kompleks imigracionog prava. Pravo ulaska obuhvata pravo
prelaska granice države članice i pravo slobodnog kretenja na teritoriji te države. Pravo boravka podrazumeva da
su članice dužne da državljanima drugih država članica i članovima njihovih porodica dozvole boravak na
sopstvenoj teritoriji na osnovu lične karte ili pasoša. Pravo ostanka posle zaposlenja imaju radnici: koji su u
vreme prestan- ka zaposlenja ispunili uslove za starosnu penziju, koji su na teritorijidržave članice neprekidno
boravili najmanje 2 godine a čiji je rad prestao zbog trajne nesposobnosti izazvane nesrećom na redu i koji posle
3 god rada na teritoriji te države rade na teritoriji druge države zadržavajući boravak na teritoriji prve.
22. Sadržina imigracionog prava radnika
Kompleks imigracionog prava čine: pravo ulaska, pravo boravka i pravo ostanka posle zaposlenja. Pravo ulaska
obuhvata pravo prelaska granice države članice i pravo slobodnog kretanja na teritoriji odnosne države. Države
članice su obavezne da svojim državljanima i članovima njihovih porodica daju pravo da napuste njihovu
teritoriju kako bi obavljali aktivnosti kao zaposlena lica na teritoriji druge države članice i da jedino uz pasoš ili
dokument o identifikaciji mogu da uđu na teritoriju bilo koje države članice. Pravo boravka podrazumeva da su
članice Zajednice dužne da državljanima drugih država članica i članovima njihovih porodica dozvole boravak
na sopstvenoj teritoriji isključivo na osnovu lične karte ili pasoša. Kao dokaz prava na boravak izdaje se posebna
isprava pod nazivom ''dozvola boravka za državljanina države članice EEZ''. Izdata dozvola boravka važi za
period od najmanje 5 godina a nakon isteka se može obnoviti. Pored redovnih dozvola boravka postoje i dozvole
za privremene i sezonske radnike. Pravo ostanka posle zaposlenja podrazumeva pravo radnika kao zaposlenih
lica i članova njihovih porodica da na teritoriji druge države članice trajno ostanu nakon prestanka zaposlenja.
Pravo ostanka uživaju: radnici koji su u vreme prestanka zaposlenja ispunili uslove za starosnu peniziju, radnici
koji su na teritoriji te države neprekidno boravili najmanje 2 godine a čiji je rad prestao zbog povrede na radu ili
profesionalne bolesti što je izazvalo trajnu nesposobnost i radnici koji su posle 3 godine neprekidnog zaposlenja
na teritoriji jedne države počeli da rade na teritoriji druge države članice zadržavajući svoj boravak na teritoriji
prve države.
23. Ograničenje slobode kretanja
Države članice mogu ograničiti slobodu kretanja lica iz razloga javnog poretka, javne sigurnosti i javnog
zdravlja. Pravo radnika da uđe na teritoriju druge države članice, da tamo boravi ili da se kreće, države članice
mogu ograničiti ako se njegovim ličnim ponašanjem stvarno i ozbiljno preti domaćem javnom poretku. U teoriji
se pojam javnog poretka tradicionalno vezivao za konkretnu državu. Sud pravde je samo delimično prihvatio
ovakav stav ističući da se njegova sadržina može razlikovati od države do države i jednog do drugog vremenskog
perioda. Odredbama Uputstva zabranjeno je državama članicama da slobodu kretanja ograničavaju pozivanjem
na ekonomske razloge, kao što je zabrana ili ograničenje ulaska radnika migranata u domaću državu sa ciljem da
za domaće radnike sačuvaju radna mesta. Mere ograničenja kretanja se mogu opravdati razlozima javnog poretka
samo ako su zasnovane isključivo na ličnom ponašanju pojedinca u pitanju a ne zbog njegovog mesta rođenja,
rase, pola vere i sl. Razlozi javne sigurnosti daju pravo državi članici da ograniči slobodu kretanja u cilju
osiguranja bezbednosti same države i društva, bez obzira da li opasnost potiče sa ili izvan teritorije države
članice. Ograničenje se primenjuje i na migrante prilikom prelaska granice i na domaće državljane prilikom
kretanja u okviru domaće teritorije. Državama članicama je Uputstvom dato pravo da imigrantima zabrane
ulazak na domaću teritoriju ili da im odbiju izdavanje dozvole boravka, zbog određenih bolesti i nesposobnosti
čije postojanje predstavlja pretnju javnom zdravlju. Kao oboljenja i nesposobnosti navedene su: tuberkuloza,
sifilis, teški mentalni poremećaji delirijum, halucinacije itd.
24. Pojam prava nastanjivanja
Pravo ili sloboda nastanjivanja podrazumeva pravo lica da uđu u državu članicu i da se tamo nasta- ne sa ciljem
da u toj državi vrše određene ekonomske aktivnosti različite od onih koje su obuhvaćene ugovorom o
zapošljavanju u toj državi. Prema Ugovoru o osnivanju, državama je propisana obaveza da u toku prelaznog
perioda postepeno ukidaju ograničenja slobode nastanjivanja državljanja jedne države na teritoriji druge države
članice. Savet je 1961 doneo Opšti program ukidanja postojećih ograničenja slobode nastanjivanja. Kasnije je
usvojeno Uputstvo o ukidanju ograničenja kretanja i boravka u okviru Zajednice za državljane država članica u
pogledu nastanjivanja i pružanja usluga, kao i druga uputstva. Pravo nastanjivanja uključuje i pravo prihvatanja i
obavljanja aktivnosti samostalnim ličnim radom i osnivanje i upravljanje preduzećima u državama članicama.
Pravo nastanjivanja podrazumeva pravo trajnog boravka na teritoriji druge države članice, dok je licima koja
pružaju usluge dozvoljen boravak na teritoriji druge države samo za vreme dok stvarno pružaju usluge. U praksi
je ipak teško povući razliku između ova dva prava. Jedna grupa autora ovaj pojam tumači kao uključivanje
fizičkih lica i preduzeća u privredu država članica i to uključivanje mora imati čvrst i stalan karakter. Prema
shvatanju drugih autora ovaj pojam obuhvata i mogućnost aktivnog učestvovanja u privrednom životu države
osnivanja obavljanjem trgovinske delatnosti.
25. Evropska kompanija
Ideja o formiranju evropske kompanije potiče od Udruženja za međ. pravo koje je predložilo donošenje
Konvencije o regulisanju privatnih i javnih međunarodnih kompanija. Ideja je bila da se stvori pravni okvir za
formiranje posebnog tipa kompanije, tzv. transnacionalne ili nadnacionalne. Grupa eksperata je podnela zakon u
formi statuta. Svoj prvi predlog ''Pravila o statutu evropske kompanije'' zasnovan je na koncepciji da takva
kompanija mora biti regulisana evropskim a ne nacionalnim pravima država članica. Prema ''Izmenjenom
predlogu pravila'' komisija je bila predložila dvostruki sistem upravljanja i koncept tripartitnog koodlučivanja uz
učešće predstavnika vlasnika, zaposlenih i države u nadzornom odboru. Komisija je '91 podnela Savetu ''Izmenu
uputstva o dopuni statuta evropske kompanije''. Izmene su se odnosile na način uključivanja zaposlenih u
odlučivanje. Komisija je promovisala tzv novi pravac u harmonizaciji čime je Savet prihvatio promenu pravnog
osnova za usvajanje novih pravila. promena pravnog osnova dovela je do toga da se primenjuju različiti propisi:
pravila, uputstva i nacionalna prava država članica. Polazeći od novih metoda i pravnih sredstava, učešće
zaposlenih u upravljanju evropskom kompanijom je ostavljeno da bude regulisano putem uputstava, dok je
podela između pitanja koja su regulisana pravilom i nacionalnim pravima zasnovana na sistemu opcija i
upućivanja. Osnivanje evropske kompanije može biti: spajanjem, formiranjem zajedničkog holdinga, osnivanjem
zajedničkog drušva kćeri, osnivanjem holdinga privatnih kompanija, osnivanjem zajedničkog društva kćeri,
promenom pravne forme. Organi upravljanja: pored skupštine akcionara to su upravni i nadzorni odbor ili
jedinstveni organ upravljanja. Učešće zaposlenih u upravljanju: zaposleni imaju pravo da postavljaju i opozivaju
trećinu u nadzornom ili upravnom odboru, da predlože kandidate, da stave prigovor itd.
26. Evropska ekonomska interesna grupacija
Evropska ekonomska interesna grupacija je poseban oblik povezivanja evropskih trgovačkih društava. Osnovni
cilj je omogućavanje ili razvijanje ekonomskih aktivnosti svojih članova izborom odgovarajućih sredstava,
aktivnosti ili iskustavakao i povezivanje kojim bi se uspostavila nova organizacija neposredno regulisana
komunitarnim pravom. EEIG mogu osnovati pravna i fizička lica u skladu sa propisima neke od država članica.
Kada su u pitanju pravna lica to mogu biti trgovačka društva, firme i sl, a fizička lica se moraju baviti
industrijskom, trgovačkom ili poljoprivrednom delatnošću ili pružanjem profesionalnih ili drugih usluga u
Zajednici. Tako da se mogu osnovati u oblastima trgovine, industrije, zanatstva ili uslužnih delatnosti. Ugovor o
osnivanju mora da sadrži: ime društva, adresu, predmet poslovanja, mesto registracije, ime osnivača i vreme na
koje je ugovor zaključen. Društvo se registruje u onoj državi gde ima svoju zvaničnu adresu i u svakoj drugoj
državi gde ima sopstveno preduzeće. Cilj osnivanja je koordinacija i saradnja pri obavljanju dogovorenih
aktivnosti, a ako se pri tom ostvari dobit ona pripada članicama i deli se na način predviđen ugovorom. Organi
društva su zajednička skupština, direktor ili direktori. Pri odlučivanju svaki član po pravilu ima jedan glas, osim
ako ugovorom nije drugačije određeno. Osim u slučajevima kad se predviđa jednoglasno odlučivanje, ugovorom
o osnivanju se može propisati kvorum ili potrebna većina za donošenje odluka.
27. Harmonizacija prava trgovačkih društava
Ugovorom o osnivanju je pored ostalog predviđeno da se postojeći propisi država članica o tradicionalnim
oblicima trgovačkih društava koji već postoje u državama članicama usklade i harmonizuju. U tom smislu Savet
je doneo 11 uputstava iz prava društava, uz 8 uputstava u fazi predloga i više uputstava iz oblasti prava hartija od
vrednosti. Prvo uputstvo se odnosi na pružanje jednakih garancija u zaštiti interesa akcionara i trećih lica
trgovaćkih društava. Sastoji se iz 14 članova grupisanih u 3 dela: podaci i dokumenti koji moraju biti dostupni
javnosti, uslovi za pravnu valjanost poslova sa trećim licima i ništavnost upisa kompanije. Postoje i obaveze
vođenja odgovarajućih registara, publikacije itd. Drugo uputstvo reguliše osnivanje akcionarskih društava, bitne
elemente statuta (oblik i ime društva, predmet poslovanja i sl) i održavanje i izmenu osnivačkog kapitala.
Predviđeno je i postojanje društva jednog lica. Treće uputstvo se odnosi na akcionarsko društvo a reguliše pitanja
posebnih oblika njihovog spajanja u okviru jedne države članice, tzv. interno spajanje i zaštitu akcionara i trećih
lica. Spajanje može biti pripajanjem jednog društva drugom i osnivanjem novog društva. Četvrto uputstvo odnosi
se na sadržinu i objavljivanje završnih računa i odgovornost rukovodečih organa i metode ocene finansijskog
poslovanja društava. Šesto uputstvo reguliše podelu akcionarskih društava u okvirima jedne države članice i
postoje dve vrste podele: putem sticanja i formiranjem novih društava u okviru iste države članice. Sedmo
uputstvo se odnosi na konsolidovane račune sa ciljem da se zaštite postojeći interesi u trgovačkim društvima
određene minimalne veličine (složena preduzeća ili trgovačka društva). U pitanju su društva koja se nalaze u
odnosima zavisnosti. Osmo uputstvo se odnosi na uslove za imenovanje lica koja su odgovorna za zakonsku
kontrolu računa i njihovu usklađenost. Jedanesto uputstvo određuje podatke koje mora objaviti filijala osnovana
na teritoriji Zajednice. Dvanaesto uputstvo reguliše pitanja osnivanja i rada društva jednog lica.
28.Načelo slobode vršenja usluga i prepreke vršenja usluga
Sloboda vršenja usluga obuhvata pravo pravnih i fizičkih lica koja su nastanjena na teritoriji neke od država
članica da uđu na teritoriju druge države članice i da tamo privremeno ili stalno pružaju ili primaju usluge bez
zabrana i ograničenja i pod istim uslovima kao i domaća lica. Obuhvaćene su i usluge lekara, advokata i sl.
Slobodu vršenja usluga mogu koristiti i kompanije osnovane na teritoriji neke države članice od strane kompanija
iz trećih država. Odredbe o slobodi vršenja usluga ne primenjuju se na delatnosti koje su povezane sa vršenjem
javnih ovlašćenja. Za ostvarivanje slobode pružanja usluga na teritoriji Zajednice je bilo potrebno ukinuti sve
prepreke kojima su davaocima iz drugih država postavljani drugačiji uslovi za pružanje usluga od onih koji su
važili za domaće državljane (zabrana diskriminacije). Zabrana diskriminacije obuhvata ograničenja slobode
pružanja usluga koja mogu biti: direktna (na neposredan način sprečave vršenje usluga) i indirektna (sprečava
lice kao što je bračni drug ili deca da prime ili pruže uslugu i postavljaju se uslovi formalnosti, npr. posedovanje
domaće vozačke dozvole) kao i otvorene i prikrivene oblike. Otvoreni oblici diskriminacije su uslovljavanje
pružanja usluga dobijanjem npr posebne trgovačke dozvole, nametanje posebnih dažbina, ograničavanjem prava
na zdravstvenu i socijalnu zaštitu i sl, a prikriveni oblici su npr. plaćanje doprinosa za socijalno osiguranje iako
radnici stranih preduzeća nisu obuhvaćeni sistemom domaćeg osiguranja. Uslovi za obavljanje određenih
poslova odnose se na zahteve u pogledu školske spreme i pravila profesionalnog ponašanja. Nakon donošenja
uputstava o harmonizaciji prihvaćen je novi pravac o uzajamnom priznanju diploma i svedočanstava. Slično
zahtevu za školskom spremom, profesionalne organizacije mogu pružanje usluga usloviti pridržavanjem od njih
propisanih pravila ponašanja ali da se ne primenjuju na diskiminatoran način.
29. Harmonizacija propisa iz oblasti bankarskih usluga
F-jonisanje unutrašnjeg tržišta podrazumeva i slobodno vršenje finansijskih usluga pod kojima se podrazumevaju
usluge iz oblasti bankarstva i osiguranja, usluge prometa hatrija od vrednosti itd. Da bi se smanjile prepreke u
nacionalnim propisama, Savet i Komisija su doneli niz komunitarnih uputstava o njihovom ukidanju i zabrani
primenjivanja i potom usklađenju. Odlučujući podsticaj za kompletiranje tržišta finansijskih usluga dat je Belom
knjigom u kojoj je predviđeno da se ovaj cilj ostvari harmonizacijom osnovnih standarda nadzora nad radom
finansijskih institucija, zaštitom investitora, depozitara, potrošača itd. Na uspostavljanje tržišta bankarskog
sektora presu- dan uticaj su imala sledeća kom- unitarna uputstva: Uputstvo o ukidanju ograničenja u pogledu
slobode nastanjivanja i slobode pružanja usluga banaka i drugih finansijskih institucija, Prvo i Drugo Uputstvo o
koordinaciji zakonskih, podzakonskih i administrativnih propisa koji se odnose na osnivanje i poslovanje
koreditnih institucija, Uputstvo o stopi solventnosti kreditnih institucija, Uputstvo o sopstvenim sredstvima
kreditnih institucija itd. Sloboda osnivanja osiguravajućih kompanija uvedena je Prvim uputstvima o
imovinskom i osiguranju lica. Kasnijim uputstvima je ostvarena dalja harmonizacija nacionalnih propisa. Radi
realizacije ciljeva Zajednice doneti su sledeći propisi: Uputstvo o ukidanju prepreka slobodi nastanjivanja i
slobodi pružanja usluga, Prvo, Drugo i Treće Uputstvo o koordinaciji zakonskih, podzakonskih i upravnih
propisa koji se odnose na osnivanje i obavljanje poslova direktnog osiguranja imovine itd.
30. Uspostavljanje evropske MU posle Am i M
Uspostavljanje ekonomske i monetarne unije nagovešteno je u Jedinstvenom evropskom aktu a Evropski savet je
na samitu u Hanoveru osnovao Komitet sa ciljem da ispita i predloži neophodne mere i sredstva. Komitet je '89.
podneo izveštaj u kome je monetarna unija podrazumevala: osiguranje potpune i nepovratne konvertibilnosti
valute, potpunu liberalizaciju kapitalnih transakcija, punu integraciju bankarskih i drugih finansijskih tržišta i
uklanjanje fluktuacija i utvrđivanje valutnih pariteta. Odredbama Mastriškog Ugovora o Evropskoj zajednici koje
su posvećene monetaroj politici, potvrđeno je da je osnovni zadatak Evropskog sistema centralnih banaka
(ESCB) da održi centralnu stabilnost. Ovim odredbama je regulisan i pravni položaj ESCB i Evropske Centralne
banke (ECB), kao i njihove nadležnosti i zadaci. Odredbe su ostale nepromenjene i nakon Amsterdamske revizije
Ugovora o osnivanju Evropske zajednice. Mastriškim i Amsterdamskim ugovorom pred Evropski sistem
centralnih banaka su postavljeni zadaci da: utvrđuje i sprovodi monetarne politike Zajednice, vrši devizne
poslove, drži i upravlja zvaničnim deviznim rezervama država članica i unapređuje nesmetano f- jonisanje
platnog prometa. Ugovorom je propisano i da Evropska Centralna banka mora biti konsultovana: o svakom
predloženom komunitarnom aktu iz njene nadležnosti i od strane nacionalnih organa o svakom nacrtu propisa iz
njene nadležnosti. U pogledu organizacije, ESCB i ECB rukovode Savet guvernera i Izvršni odbor. Ostvarivanje
ekonomske i monetarne unije je predviđeno u 3 faze. Prva faza je predviđala da države članice: ukinu restrikcije
na kretanje kapitala, koordiniraju svoje ekonomske politike sa Savetom i donesu potrebne višegodišnje
programe. U toku druge faze predviđena je obaveza država članica da izbegavaju prekomerne javne deficite i da
otpočnu sa osamostaljivanjem svojih centralnih banaka. U trećoj fazi euro postaje punopravna valuta