Professional Documents
Culture Documents
Một Số Phương Pháp Giải Hệ Phương Trình Không Mẫu Mực
Một Số Phương Pháp Giải Hệ Phương Trình Không Mẫu Mực
Dấu hiệu cho phép ta sử dụng phương pháp này là khi thấy số phương trình trong hệ ít
hơn số ẩn. Tuy nhiên có những hệ số phương trình bằng số ẩn ta cũng có thể sử dụng
phương pháp này.
Ví dụ 1: Giải hệ phương trình nghiệm dương:
ìx + y + z = 3
ï
í
( )
3
ïî(1 + x )(1 + y)(1 + z ) = 1 + xyz
3
( )
3
Giải: VT = 1 + x + y + z + ( xy + yz + zx ) + xyz ³ 1 + 3 3 xyz + 3 3 ( xyz)2 + xyz = 1 + 3 xyz
Biên soạn: Thầy Hồ Đình Sinh, Tổ Toán, trường THPT Hùng Vương 1
MATHVN.COM Chuyên đề bồi dưỡng HSG
1 2x 4y 2z
= + +
x +1 x +1 y +1 z +1
1 3x 3y 2z
= + +
y +1 x +1 y +1 z +1
1 3x 4y z
= + +
z +1 x +1 y +1 z +1
Áp dụng Cauchy cho 8 số ta có:
1 x 2 y4 z2
³ 88
x +1 ( x + 1)2 ( y + 1)4 ( z + 1)2
1 x 3 y3 z2
³ 88
y +1 ( x + 1)3 ( y + 1)3 ( z + 1)2
1 x3 y4 z
³ 88
z +1 ( x + 1) 3 ( y + 1)4 ( z + 1)1
Suy ra
1 1 1 x 24 y 32 z16
³ 89 8
(1 + x ) ( y + 1) ( z + 1) ( x + 1) ( y + 1) ( z + 1)
3 4 2 24 32 16
Þ 89 x 3 y 4 z 2 £ 1
x y z 1 1
Dấu bằng xảy ra Û = = = Ûx=y=z= .
x +1 y +1 z +1 9 8
Ví dụ 4: Giải hệ
ì 4 697
ïx + y =
2
í 81
ï x + y + xy - 3 x - 4 y + 4 = 0
2 2
î
Giải:
Ví dụ này tôi muốn giới thiệu công cụ xác định miền giá trị của x;y nhờ điều kiện có
nghiệm của tam thức bậc 2.
Xét phương trình bậc 2 theo x:
x 2 + x ( y - 3) + y 2 - 4 y + 4 = 0
D x = ( y - 3)2 - 4( y - 2)2
7
Để phương trình có nghiệm thì D x ³ 0 Û 1 £ y £ .
3
4
Tương tự xét phương trình bậc 2 theo y ta có: 0 £ x £
3
4 2
æ4ö æ7ö 697
Suy ra x + y £ ç ÷ + ç ÷ =
4 2
è3ø è3ø 81
4 7
Þ x = ;y = Tuy nhiên thế vào hệ không thoả mãn dó đó hệ vô nghiệm.
3 3
ìx5 - x 4 + 2x2 y = 2
ï 5
íy - y + 2y z = 2
4 2
Ví dụ 5: Giải hệ
ïz5 - z 4 + 2z2 x = 2
î
Biên soạn: Thầy Hồ Đình Sinh, Tổ Toán, trường THPT Hùng Vương 2
MATHVN.COM Chuyên đề bồi dưỡng HSG
Giải:
Ý tưởng của bài toán này là đoán nghiệm của hệ x=y=z=1; Sau đó chứng minh x>1 hay
x<1 hệ vô nghiệm.
+) Nếu x>1
Þ 2 = z5 - z 4 - 2z2 x > z5 - z 4 + 2z2
Þ ( z - 1)( z 4 + 2 z + 2) < 0
2
æ 1ö 3
Do z + 2 z + 2 = ç z 2 - ÷ + ( z + 1)2 + > 0 nên z<1.
4
è 2ø 4
Tương tự, ta có y>1 Þ x<1 suy ra vô lý.
+) Nếu x<1
Tương tự trên ta cũng suy ra được điều vô lý.
Vậy x=y=z=1 là nghiệm của hệ.
Bài 2: Giải hệ
ì x3 y = 9
í ĐS: VN
î3x + y = 6
Bài 3: Giải hệ
ìï xz = y + 2
ĐS: (2;2;2)
í
ïî x + z = 2 y ( x- y+ z )
Bài 4: Giải hệ
ìï y3 + x 2 = 64 - x 2 y
í 2 ĐS: (0;2)
ïî( x + 2) = y + 6
3
Bài 5: Giải hệ
ìï x + 1 + x + y = 3
í ĐS: (0;4)
ïî x + ( y - 4) + 5 = 5
2
Bài 6:
ì3 x 3 + y + x 2 = 4
ï
í ĐS: (1;0)
ïî x 2 - 1 + x + y 2 = 1
Bài 7. Giải hệ
ìï x 3 + y 2 = 2
í 2 ĐS: VN
ïî x + xy + y - y = 0
2
Bài 8: Giải hệ
ìï x 2 + y 2 + z 2 = 1
í 2
ïî x + y - 2 xy + 2 yz - 2 xz + 1 = 0
2
Biên soạn: Thầy Hồ Đình Sinh, Tổ Toán, trường THPT Hùng Vương 3
MATHVN.COM Chuyên đề bồi dưỡng HSG
ìï x 2 + y 2 + z 2 = 1
í
ïî( x - y) - 2 z( x - y) + 1 = 0
2
ïì x + y + z + 2 xy - zx - zy = 3
2 2 2
í 2
ïî x + y + yz - zx - 2 xy = -1
2
Biên soạn: Thầy Hồ Đình Sinh, Tổ Toán, trường THPT Hùng Vương 4
MATHVN.COM Chuyên đề bồi dưỡng HSG
éì bc
êïz =
êï a
ê ïï ab
êí y =
é ì xy = a êï c
êï ê
ê í yz = b ï
ì xy = a ï ê ï x = ac
ê ê îï b
ï î xyz = abc
í yz = b Ûê Ûê
ê ì xy = a êì
ï( xyz )2 = abc êï bc
î êïz = -
ê í yz = b êï a
êï ê ïï
ëê î xyz = - abc ab
êí y = -
êï c
êï ac
êï x = -
ëêïî b
Ví dụ 2: Giải hệ phương trình
ì x + y + xy = 1
ï
í x + z + xz = 2 (*)
ï y + z + yz = 5
î
HD Giải:
ì( x + 1)( y + 1) = 2
ï
(*) Û í( x + 1)( z + 1) = 3
ï( y + 1)( z + 1) = 6
î
Từ đây các em có thể giải tiếp một cách dể dàng.
Ví dụ 3: Giải hệ
ì x 2 + 2 yz = x
ï 2
í y + 2 zx = y (*)
ï z 2 + 2 xy = z
î
HD Giải:
ì x 2 + 2 yz = x ì x 2 + 2 yz = x
ï 2 ï
(*) Û í x - y 2 + 2 yz - 2 xz = x - y Û í( x - y)( x + y - 2 z - 1) = 0
ï x 2 - z 2 + 2 yz - 2 xy = x - z ï( x - z )( x + z - 2 y - 1) = 0
î î
Từ đây các em có thể giải tiếp một cách dể dàng.
Bài 1:
ì xy = 2 ì xy + x + y = 11 ì xy + x + y = 7 ì xy + xz = 8
ï ï ï ï
a) í yz = 6 b) í yz + y + z = 5 c) í yz + y + z = -3 d) í yz + xy = 9
ï zx = 3 ï zx + z + x = 7 ï xz + x + z = -5 ï xz + zy = -7
î î î î
Bài 2:
Biên soạn: Thầy Hồ Đình Sinh, Tổ Toán, trường THPT Hùng Vương 5
MATHVN.COM Chuyên đề bồi dưỡng HSG
ì x ( x + y + z ) = 2 - yz ì xy + y + 2 x + 2 = 4 ì x + xy + y = 1
ï ï ï
a) í y( x + y + z ) = 3 - xy b) í yz + 2 z + 3 y = 6 c) í y + yz + z = 4
ï z( x + y + z ) = 6 - xy ï xz + z + 3x = 5 ï z + zx + x = 9
î î î
Bài 3:
ì x 2 + 2 yz = x ì y 2 - xz = b ìx2 + y + z = 3 ìxyz=x+y+z
ï ï ï ïyzt=y+z + t
ï
a) í y 2 + 2 zx = y b)* í z 2 - xy = b (a,b Î R) c) í y 2 + x + z = 3 d) í
ï z 2 + 2 xy = z ï x 2 - yz = a ïz2 + x + y = 3 ï ztx = z + t + x
î î î ïîtxy = t + x + y
Đôi khi bài toán sẽ phức tạp nếu ta giải hệ với ẩn (x ,y ,z) nhưng chỉ sau một phép đặt
a=f(x), b=f(y); c=f(z) … thì hệ sẽ đơn giản hơn.
ï z 2 ( x + y)2 = (5z 2 + z + 1) x 2 y 2
î
Giải:
Nếu x=0 suy ra được y=z=0 Þ ( x; y; z) = (0;0;0) là nghiệm của hệ.
Với x ¹ 0; y ¹ 0; z ¹ 0 chia cả hai vế cho x 2 y 2 z 2 ta thu được
ìæ y + z ö2 1 1
ïç ÷ = 3+ + 2
ïè yz ø x x
ï 2
ïæ x + z ö 1 1
íç ÷ = 4+ + 2
ïè xz ø y y
ï 2
ïæ x + y ö = 5 + 1 + 1
ïçè xy ÷ø z z2
î
1 1 1
Đặt a = ; b = ; c = Ta nhận được
x y z
ì( a + b )2 = c 2 + c + 5 (1)
ï
ï
í( b + c ) = a + a + 3
2 2
(2)
ï
ïî( a + c ) = b + b + 4
2 2
(3)
Lấy (2)-(3) ta được: (a-b)[2(a+b+c)+1]=1.
Lấy (1)- (3) ta được: (b-c)[2(a+b+c)+1)=1 .
Suy ra a-b=b-c Þ a+c=2b thay vào (3) ta được 3b2 - b - 4 = 0 .
Từ đây các em có thể giải tiếp.
Biên soạn: Thầy Hồ Đình Sinh, Tổ Toán, trường THPT Hùng Vương 6
MATHVN.COM Chuyên đề bồi dưỡng HSG
HD: Nếu giải hệ với ẩn (x;y) thì ở đây ta thật khó để thấy được được phương hướng giải.
1
Nhưng mọi chuyện sẽ rõ ràng khi ta đặt x = . Khi đó dưa về hệ
z
ìï z = 21y + 6
3
í 3
ïî y = 21z + 6
Đây là hệ đối xứng loại 2. Các em hãy giải tiếp.
ï2 z + z 2 x = x
î
Giải: Hệ đã cho tương đương với:
ì2 x = y(1 - x 2 )
ï
í2 y = z(1 - y )
2
ï2 z = x (1 - z 2 )
î
Khi x = ±1; y = ±1; z = ±1 không là nghiệm của hệ trên nên hệ đã cho tương đương với
ì 2x
ïy = (1)
ï 1 - x2
ï 2y
íz = (2)
ï 1 - y2
ï 2z
ïx = (3)
î 1 - z2
æ -p pö
Đặt x = tan a ; ç < a < ÷ thì
è 2 2ø
2 tan a
(1) Û y = = tan 2a
1 - tan 2 a
2 tan 2a
(2) Û z = = tan 4a
1 - tan 2 2a
2 tan 4a
(3) Û x = = tan 8a = tan a
1 - tan 2 4a
ka
Þ tan a = tan 8a Û a = (k Î Z )
7
-p p -p ka p -7 7
Vì <a < Þ < < Û <k<
2 2 2 7 2 2 2
Biên soạn: Thầy Hồ Đình Sinh, Tổ Toán, trường THPT Hùng Vương 7
MATHVN.COM Chuyên đề bồi dưỡng HSG
ì -3p -2p -p p 2p 3p ü
Do k Î Z nên k Î {-3; -2; -1;0;1;2;3} Þ a Î í ; ; ;0; ; ; ý
î 7 7 7 7 7 7 þ
ì x = tan a
ï ì -3p -2p -p p 2p 3p ü
Vậy nghiệm của hệ là : í y = tan 2a , với a là các giá trị í ; ; ;0; ; ; ý .
ï z = tan 4a î 7 7 7 7 7 7 þ
î
ì xyz ì xy
ïy + z - x = ïx + y = a
a2 ï
ï
ï xyz ï xz
a) í x + y - z = b) í =a
ï b2 ïx + z
ï xyz ï yz
ïx + z - y = ïy + z = a
2
î c2 î
Giải các hệ phương trình sau:
ì1 1 1
ï x + yz + xyz = 3
ï ìa + bc + abc = 3 ìa + bc + abc = 3
ï1 1 1 1 1 1 ï ï
2) í + + =3 HD: Đặt a = ; b = ; c = . Hệ íb + ca + abc = 3 Û í(a - b)(1 - c) = 0
ï y zx xyz x y z ïc + ab + abc = 3 ï(a - c)(1 - b) = 0
ï1 1 1
î î
ï + + =3
î z xy xyz
ì 5 xy
ïx + y =1
ï ì5xy = 6( x + y) ì 2 5
ïï x + y + x y + xy + xy = - 4
3 2
ï 5 yz ï
3) í =1 4) í7 yz = 12( y + z) 5) í
ï y + z ï3xz = 4( x + z ) ï x 4 + y 2 + xy (1 + 2 x) = - 5
ï 5zx î ïî 4
ï =1
îz + x
ì1 1 ì 2 5
ï x + y = 3 - xy ì1 6 ïï x + y = 2 xy
2
ï ï + =7
6) í 7) í x y 8) í
ï 1 + 1 = 7 - 3x y + 2 ïx - y = 3
2 2
ï x + y = 2 xy
ïî x 2 y 2 î
xy îï y x 2
ì 1 1
ïx + y + x + y = 5 ì2 x 2 + 2 x + y 2 + y = 6 ïì x + y - 3 x + 4 y = 1
2 2
ï
9) í 10) í 11) í
ï x 2 + y2 + 1 + 1 = 9 î xy( xy + x + y + 1) = 4 ïî3 x - 2 y - 9 x - 8 y = 3
2 2
ïî x 2 y2
ì x
ìx + y
+3
x-y
=4 ì x + x + y + y = 18
2 2 ïx + y + y = 5
ï ï
12) í x - y x+y 13) í 14) í
ï xy = 2 î xy( x + 1)( y + 1) = 72 ï( x + y) x = 6
î ïî y
Biên soạn: Thầy Hồ Đình Sinh, Tổ Toán, trường THPT Hùng Vương 8
MATHVN.COM Chuyên đề bồi dưỡng HSG
ì 1 1 ì x
ïx + y + x + y = 4 ï +
y
=
7
+1 ì x ( x + 2)(2 x + y) = 9
ï
15) í 16) í y x xy 17) í 2
ï x 2 + y2 + 1 + 1 = 4 ï îx + 4x + y = 6
ïî x 2
y 2
î x xy + y xy = 78
ìï8 x 3 y3 + 27 = 18 y 3
21) í 2 (Olympic 2008)
ïî4 x y + 6 x = y
2
ì x + y + x 2 + y2 = 8 ìïx+ y + x 3 + 2 x 2 y + 2 xy 2 y3 = 0
22) í 23) í
î x ( x + 1) + y( y + 1) = 12 ïîx y = -2
ì x - 3z - 3z 2 x + z 3 = 0
ï
24) í y - 3x - 3x 2 y + x 3 = 0 (Olympic 2008)
ï z - 3y - 3y2 z + y3 = 0
î
ì 3z - z 3
ï x =
ï 1 - 3z 2
±1 ï 3x - x 3
HD: Đk : x; y; z ¹ . Hệ đã cho tương đương với í y =
3 ï 1 - 3x 2
ï 3y - y3
ïz =
î 1 - 3y2
ì x (4 - y 2 ) = 8 y
ï
25) í y(4 - z 2 ) = 8z (Olympic 2008) . HD: Đặt x=2tan a .
ï z(4 - x 2 ) = 8 x
î
ï2 z 3 + 2 x 2 + 3 x + 3 = 0
î
Giải: Hệ đã cho tương đương với hệ sau
ì x = f ( y)
ï
í y = f (z)
ïz = f ( x)
î
13 2
Xét hàm số f (t ) = - 2t + 3t + 3
2
Ta có: 2t 2 + 3t + 3 > 0; "t Î R .
Biên soạn: Thầy Hồ Đình Sinh, Tổ Toán, trường THPT Hùng Vương 9
MATHVN.COM Chuyên đề bồi dưỡng HSG
2
1
f '(t ) = - (4t + 3)(2t 2 + 3t + 3) 3
6
3
f '(t ) = 0 Û t = -
4
3 3
Từ đó ta có: f(t) tăng nếu t £ - và f(t) giảm nếu t ³ -
4 4
3
· Xét t £ - thì hàm f(t) tăng:
4
Giả sử hệ có nghiệm ( x0 ; y0 ; z0 )
Nếu x0 < y0 thì f ( x0 ) < f ( y0 ) Þ z0 < x0 Þ f ( z0 ) < f ( x0 ) Þ y 0 < z0 suy ra x0 > z0 > y0
Điều này vô lý.
Như vậy hệ chỉ có nghiệm khi x0 = y0 = z0 , thế vào ta đươc
2 x03 + 2 x02 + 3 x0 = 0 Û ( x0 + 1)(2 x02 + 3) = 0 Û x0 = -1
Suy ra hệ có nghiệm x=y=z=-1.
3
· Xét với t ³ -hàm f(t) giảm ; Chứng minh tương tự ta cũng được nghiệm x=y=x=-1
4
3
nhưng nghiệm này loại vì x;y;z ³ - .
4
Kết luận hệ có nghiệm duy nhất x=y=z=-1.
Biên soạn: Thầy Hồ Đình Sinh, Tổ Toán, trường THPT Hùng Vương 10
MATHVN.COM Chuyên đề bồi dưỡng HSG
ï z 3 + 3z - 3 + ln( z 2 - z + 1) = x
î
HD: Xét hàm f (t ) = t 3 + 3t - 3 + ln(t 2 - t + 1)
ì f ( x) = y
ï
Hệ phương trình có dạng í f ( y ) = z .
ï f ( z) = x
î
2t - 1 2t 2 + 1
Ta có f ' (t ) = 3t 2 + 3 + = 3t 2
+ 1 + > 0 "x Î R.
t2 - t +1 t 2 - t +1
Vậy hàm số f (t ) đồng biến trên R.
Do x; y; z đóng vai trò như nhau. Nên không mất tính tổng quát, ta giả sử x ³ y ³ z .
Từ hệ phương trình ta có: f ( z ) ³ f ( x) ³ f ( y ) ; nên ta suy ra x = y = z.
Bây giờ ta giải phương trình g ( x) = x 3 + 2 x - 3 + ln( x 2 - x + 1) = 0
2x -1 2x 2 + 1
Ta có g ' ( x) = 3x + 2 + 2
2
= 3x + 2
2
>0 "x Î R.
x - x +1 x - x +1
Do đó g (x) là hàm đồng biến và nhận x = 1 là nghiệm.
Vậy hệ phương trình có duy nhất nghiệm x = y = z = 1.
ï ï
5) í y = z 3 + z 2 + z - 2 6) í y3 + y 2 + 3y - 4 = z
ïz = x 3 + x 2 + x - 2 ï z 3 + z 2 + 3z - 4 = x
î î
ì x3 + 3 x - 3 + ln( x2 - x + 1) = y
ïï
Bài 7: í y3 + 3y - 3 + ln( y2 - y + 1) = z
ï 3 2
ïî z + 3z - 3 + ln( z - z + 1) = x
Biên soạn: Thầy Hồ Đình Sinh, Tổ Toán, trường THPT Hùng Vương 11
MATHVN.COM Chuyên đề bồi dưỡng HSG
6-t
Ta có f(t) là hàm nghịch biến, g '(t ) = > 0 "t Î (-¥;6) Þ g(t) là hàm đb
(t )
3
2
- 2t + 6
Nên ta có nếu (x,y,z) là nghiệm của hệ thì x=y=z thay vào hệ ta có:
x
log 3 (6 - x) = phương trình này có nghiệm duy nhất x=3
x - 2x + 6
2
Biên soạn: Thầy Hồ Đình Sinh, Tổ Toán, trường THPT Hùng Vương 12