arbo

ANNET LENDERINK . JOURNALIST

BB

Kou komt in de statistieken van arbeidsrisico's niet voor. Toch vergt
verantwoord werken in de koude omstandigheden van een koelen
vrieshuis een grondige kennis van de gezondheids- en veiligheids-
risico's. In deze branche met een gebruiksaanwijzing blijkt de aan-
dacht voor arbeidsomstandigheden in opkomst.
Er zijn koel- en vriescellen,
vrieshuizen en vriesvemen. De
'dikke Van Dale' leert dat een
veem een onderneming is die
zich belast met het wegen, sor-
teren, opslaan en bewaren van
goederen. In Nederland zijn er
vriesvemen genoeg omdat er
van alles koud of ingevroren
wordt opgeslagen: groenten,
fruit, (poot)aardappelen, vruch-
tensappen, vis, vlees, brood, ijs,
medicijnen of bloembollen. Voor
ruim honderd commerciële be-
drijven met zo'n honderdzestig
vestigingen is het aanbieden van
opslagcapaciteit aan derden
kernactiviteit nummer één.
Daarnaast hebben nog allerlei
productiebedrijven een eigen
koel- en vriescapaciteit.
BRANCHERISICO'S
Het is moeilijk in te schatten
hoeveel mensen in Nederland
regelmatig in koude omstandig-
heden werken. Het CBS heeft
hier geen cijfers over en in de
'Arbobalans 2002' wordt werken
in de kou niet als arbeidsrisico
genoemd. Bij de commerciële
vrieshuizen, die voor 95 procent
zijn aangesloten bij de Neder-
landse Vereniging voor Koel- en
Vrieshuizen (Nekovri), werken
tussen de drie- en vierduizend
mensen.
Een beleidsmedewerker arbeids-
omstandigheden van de Nekovri
vertelt dat in koelcellen of koel-
huizen de temperatuur tussen de
-8° en de -10° C ligt en in
vriescellen of vrieshuizen rond
de -25° C schommelt. Een aparte
categorie vormen de zogenaamde
ULO (Ultra Light Oxigen)-
cellen, waarin de zuurstofspan-
ning praktisch nul is. In derge-
lijke cellen kunnen producten als
fruit snel ingevroren en lang-
durig bewaard worden. "Als je
kijkt naar specifieke ar-
beidsrisico's is de lage tempera-
tuur natuurlijk het belangrijkste.
Om problemen te voorkomen
zijn specifieke kleding en (betre-
dings)instructies nodig, evenals
richtlijnen voor verblijfsduur en
pauzes. Bedrijven verstrekken
hun medewerkers voor de werk-
temperatuur geschikte hand-
schoenen, isolerende schoenen,
kleding en ventilerende boven-
kleding, inclusief hoofdbescher-
ming zoals een muts of capuchon.
Wat betreft de betredingsinstruc-
ties is het belangrijk dat mede-
werkers niet alleen, of in ieder
geval niet zonder medeweten
van hun collega's, een koel- of
vriescel betreden. Ook is het van
belang dat zij beschikken over
communicatiemiddelen en even-
tueel licht, voor het geval ze
onverhoopt ingesloten raken.
Gezien de geringe hoeveelheid
zuurstof gelden voor ULO-cellen
aparte afspraken." Om werken in
extreme kou mo gelijk te maken
zijn ook richtlijnen nodig voor
het rijden met heftrucks.
"Behalve dat mensen zich
houden aan de interne ver-
keersregels, moet de snelheid
worden beperkt in verband met
tocht en de invloed daarvan op
de gevoelstemperatuur. En het is
zaak om lichamelijk belastend
werk binnen koel- en vriescellen
zoveel mogelijk te voorkomen.
Want wie transpireert, koelt veel
sneller af."
N R. 02 2003 arbo
VERSLAG
De Nekovri-woordvoerder wijst er
verder op dat de meeste bedrijven
levensmiddelen opslaan en daarom
te maken hebben met stringente
richtlijnen wat betreft het opruimen
van beschadigde producten en
verpakkingen. Niet alleen vanwege
de voedelveiligheidsrichtlijnen en
eventuele
"Het is er kurkdroog en windstil, maar elk zuchtje
tocht doet je gezicht afkoelen. De gevoelstempera-
tuur zakt gestaag."
blootstelling aan biologische
agentia, maar ook omwille van het
gevaar van gladde en gevaarlijke
vloeren in de koel- of vriescel.
Daarom zijn er ook richtlijnen voor
het stapelen van pallets in
magazijnstellingen. Voor de ver-
blijfsduur in koel- en vriescellen,
werk- en rusttijden en mogelijk-
heden om op te warmen werken
veel bedrijven nog altijd met de
richtlijnen van het vervallen P-blad
142: 'Arbeid in koel- en
vriesruimten'.
VOCHT IS FUNEST
Behalve in commerciële koel- en
vrieshuizen werken ook flink wat
mensen in koel- en vrieshuizen die
onderdeel uitmaken van pro-
ductiebedrijven, zoals bijvoorbeeld
Aviko. Deze specialist in
aardappelproducten heeft bij de
hoofdvestiging in Steenderen drie
vrieshuizen en een gekoelde
expeditieruimte (+2° C). Er werken
26 mensen, onder wie vijftien
heftruckchauffeurs, vijf
vrieshuisoperators en een aantal
arbo N R. 02 l 2003
VERSLAG
mensen op de planning en de
orderadministratie. Gehuld in
een geleende 'diepvriesjas' en
met een papieren mutsje
vanwege de strenge hygiënische
eisen, mag ik er met chef
expeditie Sijbrand Hekker een
kijkje nemen. En het gekke is dat
wanneer je zo'n ijskoud
vrieshuis binnenstapt, de kou in
eerste instantie meevalt. Is dit
werkelijk min twintig graden?
"Bij een huidtemperatuur van twaalf tot zestien
graden neemt de handvaardigheid sterk af. Dit maakt
ook veilig werken moeilijker."
Maar zo gauw we even stilstaan
voor wat uitleg, bijt de kou door
de spijkerbroek. Het is er kurk-
droog en windstil, maar elk
zuchtje tocht doet je gezicht af-
koelen. De gevoelstemperatuur
zakt gestaag.
In de vrieshuizen staan pallets
met gereed product vierhoog op-
gestapeld. De medewerkers rijden
er in verwarmde heftrucks tussen
de stellingen om pallets te
plaatsen of op te halen. Soms
moeten her en der dozen worden
verzameld, maar dat order-pieken
kan zowel in het vrieshuis als in
de expeditieruimte worden
gedaan. Het derde vrieshuis is
'automatisch', wat inhoudt dat
robots het werk van heftrucks
overnemen en zelfstandig de
pallets, die via rollenbanen uit de
verpakkingshal komen, in de stel-
lingen stapelen. De vrieshuis -
operator houdt het vanuit zijn
kantoor met de computer in de
gaten en hoeft alleen bij controles
of een storing de kou in. Op dat
moment is het trouwens wel
zaakje goed in te pakken, want
wie de metalen stellingen, trap-
pen en ladders zonder hand-
schoenen aanpakt, heeft binnen
een paar seconden bevroren vin-
gertoppen. Hekker vertelt dat
iedereen die in de vrieshuizen
komt, beschikt over een diep-
vriespak, speciale laarzen, mut-
sen en handschoenen. "Wie er
moet wezen, moet zich daarop
kleden, want de temperatuur is
altijd achttien tot 25 graden
onder nul, ook al is het buiten
nog zo heet."
Volgens Hekker levert het wer-
ken in koude omstandigheden bij
Aviko niet veel problemen op. "Ik
zie eigenlijk nooit typische
koudeproblemen zoals onder-
koeling of bevriezing. En de
mensen van mijn afdeling zijn
ook niet vaker ziek door griep of
verkoudheid, al is de temperatuur-
schok in de zomer groot." Wie
het toch te koud krijgt, kan zich
opwarmen in de kantine. "Daar
wordt nooit moeilijk over
gedaan. Het is er rond de negen-
tien graden en dankzij een ver-
warmde vloerplaat worden ook
de voeten snel weer opgewarmd.
Vroeger was de regel dat je per
uur werken tien minuten mocht
opwarmen, maar met de komst
van de verwarmde heftrucks is
dat niet echt meer nodig. Als het
druk is, werken we langer door
en nemen we alleen de normale
pauzes." Hekker vertelt dat zijn
mensen alleen in de nachtdienst
wel eens echt last hebben van de
kou. "Vooral tegen een uur of vier,
als ook slaapgebrek een rol gaat
spelen. En verder is het oppassen,
als je je in het zweet werkt, bij
het verzamelen van dozen of
vegen. Dan is het zaak te pau-
zeren, op temperatuur te komen
en vooral het pak te laten uit-
wasemen. Want vochtige kleding
is funest, het beschermt minder
en je koelt er sneller door af."
GEZONDHEIDSPROBLEMEN
Wie meer over werken in de kou
wil weten, kan behalve uit het
al eerder genoemde P 142 infor-
matie putten uit Arboinformatie-
blad 'Werken onder koude
omstandigheden' (AI-20, uitgave
van Sdu). Hoewel niet toegespitst
op werken in koel- en vriescellen,
is er wel veel informatie in te
vinden over de belasting door
kou en manieren om je daar
tegen te beschermen. Het
informatieblad noemt naast
onbehaaglijkheid en discomfort,
vooral de afname van de hand-
vaardigheid, onderkoeling en
bevriezing als belangrijke pro-
blemen bij werken in de kou. Om
geen warmte verloren te laten
gaan, wordt in de kou de bloed-
toevoer naar lichaamsuiteinden
als neus, tenen, voeten, handen
en vingers tot een minimum
teruggebracht. Bij een huidtem-
peratuur van twaalf tot zestien
graden neemt de handvaardig-
heid sterk af en wordt het moei-
lijk om bepaalde handelingen
goed uit te voeren. Dit maakt
ook veilig werken moeilijker. Het
dragen van handschoenen kan
veel problemen voorkomen,
maar is niet altijd eenvoudig. Bij
langdurige blootstelling aan
koude omstandigheden met on-
voldoende (kleding)isolatie, kun-
nen mensen onderkoeld raken.
Zakt de kerntemperatuur van het
lichaam tot 33° C, dan vernauwt
het bewustzijn en weten mensen
niet goed meer wat er om hen
heen gebeurt. Beneden die
temperatuur bestaat gevaar voor
hartproblemen, en dan met name
ritmestoornissen. Dergelijke
onderkoelingsverschijnselen
komen in werksituaties gelukkig
nauwelijks voor. Een ander
gevaar is bevriezing van
onbedekte huid of van het
hoornvlies van de ogen. Naast
lage temperaturen speelt buiten
vooral de wind een belangrijke
rol. Binnen wordt het risico ver-
groot door contact met vocht of
metalen voorwerpen. Een afzon-

derlijk risico is koudeletsel aan
de voeten bij langdurig lopen op
natte sokken. Hierdoor wordt
zoveel warmte aan de huid
onttrokken dat door gebrek aan
doorbloeding een zuurstoftekort
en beschadiging optreedt.
Tussen mensen blijken redelijk
grote individuele verschillen te
bestaan wat betreft belastbaar-
heid in de kou. Dat heeft te
maken met de individuele door-
bloedingsregulatie (simpel ge-
zegd: de een heeft sneller last
van koude handen en voeten dan
de ander), met de individuele
koudebeschermingsreactie (de
een reageert op kou met een
sterkere specifieke vaatverwij-
ding dan de ander) en met de
trainingstoestand (wie een bete-
re conditie heeft kan zich door
arbeid langer in de kou warm
houden). Ook zijn bepaalde groe-
pen mensen minder belastbaar
in kou, zoals negroïde mensen,
zwangeren, ouderen en mensen
die langdurig hebben gewerkt
met trillend gereedschap. De
meeste problemen zijn te
voorkomen door adequate maat-
regelen te treffen, zowel voor de
organisatie van het werk als voor
de werkplekinrichting, de
gebruikte arbeidsmiddelen en
het gebruik van persoonlijke be-
schermingsmiddelen. In het
schema (zie kader) staat een aan-
tal beschermende maatregelen
op een rij.
ARBODIENST
Aviko maakt gebruik van de
diensten van ArboUnie Oost
Nederland. Bedrijfsarts Monique
Kuitert ziet bij werknemers van
de vrieshuizen weinig of geen
specifieke gezondheidsklachten.
"Alleen blijven mensen met
luchtwegklachten soms iets langer
thuis om goed te herstellen voor
ze terugkeren in de kou." Nieuwe
medewerkers worden vooraf
N R. 02 2003 arbo
Hoe gezondheidsproblemen door kou te voorkomen?
Organisatie van het werk
» Minimaliseer koudeblootstelling.
» Pas werk- en rustschema's aan, voorkom piekarbeid.
» Verstrek warme dranken.
» Leer medewerkers koudeproblemen herkennen.
Werkplekinrichting
»Zorg voor voldoende luchtverversing, voorkom tocht.
» Zorg voor verwarmde rust-, schaft- en/of kleedruimten.
» Voorkom koude vloeren (bijvoorbeeld via vlonders).
» Voorkom gladde vloeren (zout/zand te strooien).
» Pas waar mogelijk individuele werkplekverwarming toe.
Arbeidsmiddelen
» Voorkom aanraking van metalen onderdelen.
» Voorzie metalen gereedschappen van isolatie.
» Bedieningsknoppen en -hendels zijn met handschoenen
aan te bedienen.
Individuele maatregelen
»Zorg voor geschikte kleding (vochttransporterend ondergoed,
ventilerende bovenkleding).
» Draag aangepast schoeisel.
» Draag aangepaste handschoenen, sokken, mutsen.
» Beperk het inspanningsniveau, voorkom transpireren.
gekeurd. "Daarbij letten we op
vier soorten aandoeningen. In wanneer je dat doet, moet je in grote
de eerste plaats hart- en vaat- lijnen letten op bovengenoemd e
problemen, zoals bijvoorbeeld aandoeningen en eventuele klachten
slecht gereguleerde pijn op de goed uitvragen via een
borst. Verder moetje je afvragen gezondheidsvragenlijst." Ook binnen
of mensen met ernstige CARA - de commerciële vrieshuizen, verenigd
chronische longproblemen met in de Nekovri, bestaat een groeiende
gevoeligheid voor atypische aandacht voor arbeidsomstan-
prikkels - in extreme kou moeten digheden. Uit een enquête blijkt dat
gaan werken. Iets dat naar mijn bedrijven behoefte hebben aan
mening ook geldt voor mensen ondersteuning bij het maken en
met chronische reumatische aan- onderhouden van de risicoanalyse, de
doeningen. De laatste groep met risico-inventarisatie en -evaluatie
mogelijke problemen zijn men- (RI&E) en het bedrijfsnoodplan.
sen met perifere vaatproblemen, Momenteel is Nekovri bezig, in
zoals de ziekte van Raynaud, samenwerking met de arbodienst
omdat zij slecht tegen extreme Human Capital Care Arbozorg BV, een
kou kunnen." Ze vertelt dat er tot gestandaardiseerde RI&E te ontwikke-
nu toe geen specifiek periodiek len voor koel- en vrieshuizen. Het
arbeidsgezondheidkundig onder- concept wordt maart 2003 aan de
zoek (PAGO) onder de vrieshuis - leden voorgelegd. «
Het hele jaar door in de vrieskou
medewerkers is gedaan. "Maar