2) MIKROBIOLOGIJA

a) razlike između virusa i živih bića, mehanizam umnožavanja virusa u živim stanicama
- virusi su na granici živoga i neživoga svijeta jer nemaju staničnu građu ni vlastiti
metabolizam, ne rastu, razmnožavaju se samo unutar domaćinske stanice koristeći za to njezin
metabolizam (to umnažanje i genetička uputa koju nose jedine su virusima svojstvene osobine
živih bića), u mirovanju (izvan stanice) imaju kristaličnu strukturu poput na nežive tvari –
stoga se ne smatraju organizmima i ne ubrajaju ni u jednu sistematsku kategoriju
- osnovna građa virusa
- virus mozaične bolesti duhana (TMV): zavojnica nukleinske kiseline omotana
proteinskim molekulama koje su pričvršćene na nj

- bakteriofag – molekula nukleinske kiseline sklupčana je unutar proteinskog omotača

koji ima oblik poliedra, a na tu "glavu" nadovezuje se proteinski "rep" koji završava
pločicom s repnim nitima pomoću kojih se pričvrsti na površinu bakterije

- umnožavanje virusa – koriste metaboličke procese domaćinske stanice u koju ubace svoju
genetičku uputu
- bakteriofag – pričvrsti se za bakteriju repnim nitima, kroz rep ubaci nukleinsku
kiselinu u bakteriju, u njoj se sintetiziraju i sastavljaju virusi "potomci" te njezinim
raspadanjem izlaze u okolinu
- mehanizam izazivanja bolesti: svojim umnažanjem virusi uništavaju stanice i
iscrpljuju organizam
- virusi prema tipu nukleinske kiseline
- DNA virusi
- RNA virusi
- virusi prema domadaru
- bakterijski (bakteriofagi)
- biljni
- animalni
b) biološka raznolikost i sistematska podijela živog svijeta
- osnovna sistemska kategorija: vrsta
- niže kategorije od vrste: podvrsta; odlika, sorta; pasmina, rasa
- više kategorije od vrste: rod, porodica, red, razred, koljeno (odjeljak) i carstvo
- principi raspodjele živog svijeta u 5 carstava (*): složenost organizma, način prehrane
1. prokarioti (Monera) – nemaju pravu staničnu jezgru, jednostanični – bakterije,
cijanobakterije
2. protoktisti (Protista) – imaju pravu staničnu jezgru, ali su vrlo jednostavne građe,
jednostanični i višestanični – praživotinje, alge
3. gljive (Fungi) – imaju osobine i životinja (heterotrofne) i biljaka (nepokretne)
4. životinje (Animalia) – heterotrofni višestanični eukarioti
5. biljke (Plantae) – autotrofni (fotosintetski) višestanični eukarioti

biljke (Plantae) gljive (Fungi) životinje (Animalia)

protoktisti (Protista)

prokarioti (Monera)

*napomena: danas se koristi podjela na 3 nadcarstva i 6 carstava, a ova podjela odavno (od
1990.) izlazi iz upotrebe, ne znam zašto katalog inzistira na njoj (pretpostavljam zbog
relativne jednostavnosti)
- dvojno nazivlje – svaka vrsta dobiva latinsko ime, koje se jednako koristi u cijelom svijetu, a
sastoji se od imenice koja imenuje rod i pridjeva koji pobliže označava vrstu (često se dodaje i
inicijal/prezime stručnjaka koji ju je prvi opisao te godina kad je to učinio), npr. Quercus (ime
vrste) robur (ime roda) L. (Carl Linne) = hrast lužnjak
- velika biološka raznolikost uzrokovana je evolucijskim razvojem (prilagodbama
organizama kroz dugo vremensko razdoblje na različite tipove staništa i sl.)
- osnovne sistematske kategorije (čovjek): vrsta (moderni čovjek, Homo sapiens)  rod
(ljudi, Homo)  porodica (hominida)  red (primati)  razred (sisavci)  koljeno
(svitkovci)  carstvo (životinje)
c) glavni dijelovi prokariotske stanice, njihova ulogu i razmnožavanje prokariota
- organizmi koji pripadaju u carstvo Monera: bakterije, cijanobakterije
- osnovna građa prokariotske stanice

- prokariotska stanica je ujedno i organizam

- uloga pojedinih dijelova prokariotske stanice
- nukleoid ili bakterijski kromosom
- ribosomi
- citoplazma
- rezervne tvari
- stanična membrana
- stanična stijenka
- omotač ili kapsula
- bičevi
- podjela bakterija prema obliku
- koki – okrugli
- bacili – štapićasti
- vibrioni – zarez
- spirili – spirale s bičevima
- spirohete – spirale bez bičeva
- diplo- – u paru
- strepto- – u lancu
- stafilo- – u grozdu
 npr.

diplokoki streptokoki

stafilokoki

streptobacili

spiroheta
vibrion spiril

- plazmid – prstenasta molekula DNA (kao i nukleoid), mnogo manja od nukleoida, sadrži
svega nekoliko gena koji obično nisu nužni za funkcioniranje bakterije (bakterije mogu i ne
moraju imati jedan ili više plazimida) ali mogu nositi posebno povoljna obilježja, replicira se
neovisno o nukleoidu, plazmidi se neravnomjerno raspoređuju prilikom diobe
- dioba bakterija: binarna (dvojna), uzdužna – nukleoid se pričvrsti za membranu i podijeli,
između mjesta pričvršćenja starog i novog (identičnog) nukleoida izgrađuje se pregrada te se
dvije novonastale stanice razdvajaju – kloniranje
- endospora – oblik u kojem neke bakterije preživljavaju nepovoljne uvjete (tvorba unutar
bakterije u kojoj su zaštićeni bitni dijelovi)
- primjer: tetanus (Clostridium tetani)
- raznolikost bakterija prema tipu ishrane:
- autotrofne
- kemosintetske: nitrifkacijske bakterije
- fotosintetske: purpurne bakterije (imaju bakterioklorofil)
- heterotrofne
- saproftske: bacil sijena i bakterije koje uzrokuju vrenje
- parazitske: uzročnik TBC-a
- načini izmjene gena u bakterija
- transformacija – izmjena gena između DNA iz okoliša i DNA stanice primateljice
- konjugacija – prijenos gena iz stanice davateljice u stanicu primateljicu u obliku
plazmida koji se u stanici davateljici udvostručuje i ta kopija kroz citoplazmatski most
prelazi u stanicu primateljicu
- transdukcija – prijenos gena iz jedne bakterije u drugu posredstvom bakteriofaga
(bakterijskog virusa)
- uzgoj bakterija – kultura bakterijskih stanica – u Petrijevim zdjelicama (ili epruvetama ili
drugim prikladnim posudama), na tekućim ili čvrstim hranjivim podlogama, važni su sterilni
uvjeti da virusi ili druge bakterije ili sl. organizmi ne unište uzgajane bakterije
d) uloga prokariota (bakterija) u biosferi i u životu čovjeka
- Escherichia coli
- simbiont (živi s drugim organizmom na obostranu korist) – u ljudskim
crijevima, iskorištava tvari (npr. laktozu) iz čovjekove prehrane, a proizvodi čovjeku
potrebne vitamine K, B2 i B12
- parazit (živi s drugim organizmom na njegovu štetu) – ako dospije u spolno-
mokraćni sustav, štetna je (izaziva upalu, hrani se epitelom)
- "patogenost" – uzrokovanje bolesti (parazitske bakterije)
- putovi ulaska bakterija u organizam: probavni sustav (hrana i voda), dišni sustav (kapljično),
spolni sustav, kroz ozlijede na koži (krv), različiti vektori (prenositelji – npr. muhe)
- vrenje (fermentacija) – mliječnokiselo vrenje (kod kiseljenja mlijeka ili kupusa) – bakterije
vrenja imaju enzime pomoću kojih dobivaju energiju anaerobnom razgradnjom laktoze u
mliječnu kiselinu (znatno manja energetska isplativost nego kod fotosinteze, ali nije potreban
kisik)
- antibiotici – tvari koje specifično ometaju određeni fiziološki proces u bakterija (po
mogućnosti bez štetnog učinka na zaraženi organizam) – presudna uloga u liječenju
bakterijskih bolesti (ne djeluju na viruse)
- uloga bakterija u kruženju dušika u prirodi – nitrificirajuće bakterije koje žive u tlu –
bakterije roda Nitrosomonas oksidiraju amonijak (koji nastaje razgradnjom bjelančevina
uginulih organizama) u nitrite, a bakterije roda Nitrobacter oksidiraju nitrite u nitrate
- uloge bakterija u biosferi: čimbenik u kruženju tvari, proizvođači (fotosintetske) organske
tvari i razlagači, razgrađuju organske tvari, razgrađuju otpadne i otrovne tvari nastale
industrijskom proizvodnjom
- korisne uloge bakterija u životu čovjeka: vrenje (alkoholno, mliječno), u farmaceutskoj
industriji za proizvodnju lijekova, u kemijskoj industriji za proizvodnju organskih spojeva,
genetičko inžinjerstvo
- razlika u građi cijanobakterija u odnosu na bakterije: sadrže klorofil ugrađen u tilakoide
(slojeviti nabori na membrani – nemaju kloroplaste), u citoplazmi zrnca pričuvnih tvari
(proteina i polisaharida sličnih po građi glikogenu a po ulogi škrobu)
- važnost cijanobakterija za život na Zemlji: prvi organizmi u biološkoj evoluciji koji provode
fotosintezu ( razvoj atmosfere s današnjim udijelom kisika), mogu provoditi nitrofiksaciju
(vezanje atmosferskog dušika u spojeve koje ostali organizmi mogu iskoristiti); kozmopoliti i
pioniri vegetacije
- "cvjetanje" kopnenih voda i mora – intenzivno razmnožavanje cijanobakterija u vodama
bogatim organskim tvarima (pokazatelj zagađenja)
e) načini suzbijanja bolesti uzrokovanih virusima i bakterijama
- najčešće i najopasnije viroze kod ljudi i životinja: prehlada, gripa, bjesnoća, AIDS... ebola,
ospice, vodene kozice, zaušnjaci, herpes, hepatitis…
- neke bakterijske bolesti: streptokokna angina (penicilin), TBC, gonoreja, siflis, akne,
tetanus, upala pluća (bakterijska ili virusna)
- preventivne mjere protiv zaraznih bolesti
- higijenske navike: pranje ruku, prokuhavanje hrane; pasterizacija, sterilizacija
- preventivno cijepljenje (protiv npr. gripe, hripavca, velikih boginja)
- virusi mogu izazvati i tumore – npr. HPV (humani papiloma virus – uzrokuje rak vrata
maternice – spolno prenosiv)
- načini zaražavanja HIV-om: krvlju i spolnim odnosom, injekcijskim iglama te s majke na
dijete kroz posteljicu ili sisanjem
- viroidi – gole RNA – uzrokuju bolesti biljaka
- prioni – proteinske (protein infectious only) patogene molekule – uzrokuju bolesti
propadanja središnjeg živčanog sustava životinja i čovjeka (varijante ovčje bolesti scrapie)