Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 GV Nguyeãn Thanh Vuõ- 2008 Trang 1

Giaùo trình naøy ñöôïc söû duïng cho sinh vieân naêm thöù 2 khoa Toaùn-Tin Hoïc tröôøng ñaïi hoïc
Khoa Hoïc Töï Nhieân Thaønh Phoá Hoà Chí minh. Soá tieát laø 60 tieát.

CHÖÔNG 1 PHÖÔNG TRÌNH VI PHAÂN CAÁP MOÄT

1. ĐỊNH NGHĨA PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN

1.1 Khaùi nieäm
– Coi phöông trình y ''− 3xy + 5y ' y = 0 , trong ñoù x laø bieán soá vaø y laø haøm caàn tìm. Phöông
trình naøy ñöôïc goïi laø phöông trình vi phaân caáp 2.
– Phöông trình vi phaân y' = 2xy-3y2 coù daïng y ' = f (x , y ) , Daïng naøy ñöôïc goïi laø phöông
trình ñaõ giaûi ra ñoái vôùi ñaïo haøm.
– Coi phöông trình vi phaân y ' = 1. Khi ñoù haøm soá y(x)=x+C vôùi C laø haèng soá tuøy yù laø nghieäm
cuûa phöông trình vi phaân treân \ . Bieåu thöùc y(x)=x+C ñaëc tröng cho moät hoï nghieäm moät
tham soá ( one-parameter family of solutions) cuûa phöông trình vi phaân.
Ngöôøi ta noùi nghieäm toång quaùt ( general solution) cuûa phöông trình vi phaân y ' = 1 treân \ laø
y(x)=x+C. Nghieäm öùng vôùi moät giaù trò cuûa C, chaúng haïn y(x)=x+1, ñöôïc goïi laø nghieäm ñaëc
bieät ( particular solution).
– Ñöôøng bieåu dieãn cuûa nghieäm y = y(x) ñöôïc goïi laø ñöôøng cong nghieäm hay ñöôøng cong tích
phaân cuûa phöông trình vi phaân.
dy
– Xeùt phöông trình vi phaân y = − x . Laáy tích phaân hai veá ta ñöôïc y 2 = − x 2 + C . Heä thöùc
dx
y 2 = − x 2 + C ñöôïc goïi laø nghieäm aån ( implicit solution) cuûa phöông trình vi phaân. Khi naøo
nghieäm coùø daïng y=f(x) thì noù ñöôïc goïi laø nghieäm töôøng minh ( explicit solution).
1
– Xeùt phöông trình y' = xy treân (-∞,+∞).
2

1
Chuyeån veá ø y 2 ñeå ñöa veà daïng phöông trình taùch bieán
1
−
y 2
y' = x ( lyù luaän naøy chöa chính xaùc vì y coù theå baèng 0)
1
−
Laáy tích phaân hai veá, ta ñöôïc ∫y 2
y ' dy = ∫ x dx
1
1 2
2y2 = x + K , vôùi K laø haèng soá.
2
2
⎛1 ⎞
y = ⎜ x 2 + C ⎟ , vôùi C laø haèng soá.
⎝ 4 ⎠
1
Vieäc chia hai veá cho y 2 laøm cho keát quaû treân bò thieáu nghieäm. Chaúng haïn haøm haèng
y≡0 laø moät nghieäm cuûa phöông trình vi phaân.
2
⎛1 ⎞
Ngöôøi ta vaãn goïi y = ⎜ x 2 + C ⎟ laø nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình vi phaân duø noù
⎝4 ⎠
khoâng chöùa nghieäm y≡0. Nghieäm y≡0 khoâng chöùa trong nghieäm toång quaùt neân ñöôïc goïi laø
nghieäm kyø dò ( singular solution).
Ngoøai ra, nghieäm y≡0 ( haøm luoân baèng khoâng) coøn ñöôïc goïi laø nghieäm taàm thöôøng( trivial
solution).
Trong caùc saùch phöông trình vi phaân naâng cao, nghieäm kyø dò ñöôïc trình baøy nhö trong muïc
5 ( phaàn tham khaûo theâm) ôû cuoái chöông naøy).
1.2. Ñònh nghóa phöông trình vi phaân
GV. Nguyeãn Thanh Vuõ- 2007 Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 Trang 2
– Moät phöông trình vi phaân laø phöông trình haøm ( moät bieán ) coù chöùa ñaïo haøm cuûa haøm caàn
tìm. Neáu baäc cao nhaát cuûa ñaïo haøm trong phöông trình vi phaân laø n, thì phöông trình naøy
ñöôïc goïi laø phöông trình vi phaân caáp n.
– Xeùt phöông trình vi phaân caáp n: F(x, y, y',…, y(n)) = 0,
(n) (n)
trong ñoù bieåu thöùc F(x, y,..., y ) thöïc söï chöùa bieán y .
– Haøm soá y = y(x) ñöôïc goïi laø nghieäm cuûa phöông trình vi phaân treân khoaûng I (vôùi I ⊂ R)
neáu haøm soá y = y(x) thoûa tính chaát: ∀x ∈ I, F(x, y(x), y'(x), …, y(n)(x)) = 0.
Chuù thích:
Tính chaát treân bao haøm hai tính chaát sau
• Haøm soá y khaû vi tôùi caáp n treân I, töùc caùc ñaïo haøm y'(x), y"(x),... y(n)(x) toàn taïi vôùi moïi x ∈ I .
• ∀x ∈ I, (x, y(x),..., y(n)(x)) thuoäc mieàn xaùc ñònh cuûa F.
Thí duï:
1.2 Ñònh nghóa nghieäm

– Moät heä thöùc G(x,y)=0 ñöôïc goïi laø nghieäm aån treân khoaûng I cuûa phöông trình vi phaân neáu
toàn taïi moät haøm soá vöøa thoûa heä thöùc naøy vöøa thoûa phöông trình vi phaân treân khoaûng I.
dy x
Ví duï: Heä thöùc x2+y2=25 laø nghieäm aån cuûa phöông trình vi phaân = − treân khoûang
dx y
(-5,5). Thaät vaäy, toàn taïi haøm soá y= 25 − x 2 xaùc ñònh treân (-5,5) vöøa thoûa x2+y2=25 vöøa thoûa
dy x x
=- =-
dx 25-x 2 y
– Neáu bieåu thöùc cuûa nghieäm coù chöùa tham soá vaø moïi nghieäm cuûa phöông trình ñeàu coù
daïng naøy (caùc nghieäm khaùc nhau thì öùng vôùi caùc giaù trò khaùc nhau cuûa tham soá), thì nghieäm
naøy ñöôïc goïi laø nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình vi phaân.

2. MOÄT SOÁ PHÖÔNG PHAÙP GIAÛI PHÖÔNG TRÌNH VI PHAÂN CAÁP 1

Trong ñoaïn naøy, moät soá phöông phaùp giaûi phöông trình vi phaân caáp 1 ñöôïc trinh baøy. Muïc
ñích cuûa ñoaïn naøy chæ laø giôùi thieäu phöông phaùp, do ñoù coù moät soá choã lyù luaän chöa ñuùng
nhöng chuùng toâi vaãn löôùt qua. Chaúng haïn, vieäc chia hai veá cuûa phöông trình cho moät ñaïi
löôïng ( ñaïi löôïng naøy coù theå baèng 0) laø khoâng ñuùng veà lyù luaän. Chuùng toâi seõ boå sung caùc choã
lyù luaän chöa ñuùng trong caùc ñoaïn sau.
2.1. Phöông trình taùch bieán
Phöông trình sau ñöôïc goïi laø phöông trình taùch bieán : h(y)y' = g(x)
dy
Daïng naøy coù theå vieát döôùi caùc hình thöùc sau h(y) = g ( x)
dx
h(y) dy = g(x) dx.
2.1.1. Phöông phaùp giaûi
Laáy nguyeân haøm hai veá, ta ñöôïc ∫ h(y) dy = ∫ g(x)dx
H(y) = G(x) + C ,
trong ñoù H laø nguyeân haøm cuûa h vaø G laø nguyeân haøm cuûa g.
Phöông trình treân khoâng coøn chöùa ñaïo haøm cuûa y, nghieäm y cuûa phöông trình vi phaân ñöôïc
xaùc ñònh bôûi phöông trình naøy.

2.1.2. Thí duï. Haõy giaûi phöông trình y' = 5x2 treân R
5 3
Lôøi giaûi : Laáy nguyeân haøm hai veá ta ñöôïc nghieäm toång quaùt nhö sau y= x + C.
3
2
2.1.3. Thí duï. Haõy giaûi phöông trình vi phaân y y' = x – 5 treân R.
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 GV Nguyeãn Thanh Vuõ- 2008 Trang 3
Lôøi giaûi.
2
Laáy tích phaân hai veá ta ñöôïc ∫ y y' dx = ∫ (x − 5) dx
2
∫ y dy = ∫ (x − 5) dx
y3 x2
= − 5x + C
3 2
1/ 3
⎛ 3x 2 ⎞
y=⎜ − 15x + 3C ⎟
⎜ 2 ⎟
⎝ ⎠
Ta thaáy 3C laø haèng soá tuøy yù vì C laø haèng soá tuøy yù, do ñoù ta vieát haèng soá K thay cho 3C.
Nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình treân R laø
1/ 3
⎛ 3x 2 ⎞
y=⎜ − 15x + K ⎟ vôùi K laø haèng soá tuøy yù.
⎜ 2 ⎟
⎝ ⎠
2
2.1.4. Thí duï. Haõy giaûi phöông trình xy' = y + 1 treân (0,+∞).
Lôøi giaûi.
2
Chuyeån veá cuûa x vaø y + 1 ñeå ñöa veà daïng phöông trình taùch bieán
1 1
y' = .
y +12
x
Laáy tích phaân hai veá
1 1
∫y 2
+1
dy = ∫ dx
x
arctg y+ C1 = ln⏐x⏐ + C2 , vôùi C1 vaøø C2 laø caùc haèng soá. (*)
Neáu y laø haøm soá thoûa (*) thì y coù daïng y = tg (ln⏐x⏐ + C).
Ngöôïc laïi, neáu y coù daïng y = tg (ln⏐x⏐ + C thì deã thaáy y thoûa phöông trình vi phaân
1 1
y' = .
y +1
2
x
Vaäy nghieäm toång quaùt treân (0,+∞) cuûa phöông trình vi phaân ôû ñeà baøi laø
y = tg (ln⏐x⏐ + C). vôùi C laø haèng soá.
Neáu y laø haøm soá thoûa (*) thì y coù daïng y = tg (ln⏐x⏐ + C).
Ngöôïc laïi, neáu y coù daïng y = tg (ln⏐x⏐ + C thì deã thaáy y thoûa phöông trình vi phaân
1 1
y' = .
y +1
2
x
Vaäy nghieäm toång quaùt treân (0,+∞) cuûa phöông trình vi phaân ôû ñeà baøi laø
y = tg (ln⏐x⏐ + C). vôùi C laø haèng soá.

2.1.5. Meänh ñeà

Cho phöông trình vi phaân y' = a(x) b(y), trong ñoù a laø haøm lieân tuïc theo x treân khoaûng I.
Giaû söû b laø haøm theo y vaø coù nghieäm laø yo, töùc b(yo) = 0.
Khi ñoù moät nghieäm ñaëc bieät treân khoaûng I cuûa phöông trình vi phaân laø haøm haèng y ≡ yo
Chöùng minh
Xeùt haøm haèng y ≡ yo. Vôùi moïi x ∈ I, ta coù y'(x) = a(x)b(y(x)) ( cuøng baèng 0).
Vaäy y laø nghieäm cuûa phöông trình vi phaân.
1
Chuù thích: Khi chuyeån phöông trình y’(x)= a(x) b(y) qua daïng taùch bieán y’(x)=a(x),
b(y)
thöôøng bò maát nghieäm haèng y≡yo.
Baøi taäp: Töø baøi taäp 1 tôùi baøi taäp 25 ( ôû cuoái chöông 1).
GV. Nguyeãn Thanh Vuõ- 2007 Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 Trang 4

2.2. Phöông trình vi phaân tuyeán tính caáp 1

Sau ñaây laø ñònh lyù veà nghieäm cuûa phöông trình vi phaân tuyeán tính caáp 1 thuaàn nhaát.
2.2.1 Định lýù
Cho phöông trình vi phaân tuyeán tính caáp 1 thuaàn nhaát : y' + p(x)y = 0,
trong ñoù p laø haøm lieân tuïc treân khoaûng I ⊂ R.
Goïi P laø moät nguyeân haøm cuûa p(x)
-P(x)
Khi ñoù, nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình vi phaân treân khoaûng I laø y(x) = Ce ,
trong ñoù C laø haèng soá tuøy yù.
Chöùng minh
P(x)
Giaû söû P laø moät nguyeân haøm cuûa p. Ñaët μ(x) = e vôùi moïi x thuoäc I.
Nhaân hai veá phöông trình vi phaân cho μ(x), ta ñöôïc
e
P(x)
y'(x) + p(x)e
P(x)
y(x) = 0 hay (e y( x) ) = 0
/
P( x)
eP( x ) y( x) = C
Vaäy y ( x ) = Ce − P ( x )

Aùp duïng ñònh lyù 2.2.2 ta ñöôïc

1 1
μ ( x )q( x )dx = = P ( x ) ∫ 0 dx = e
μ( x) ∫
− P( x )
y= .C
e
– Chuù thích: Haøm μ ñöôïc goïi laø thöøa soá tích phaân.
– Chuù thích:
Moät phöông phaùp khaùc ñeå tìm nghieäm cuûa phöông trình vi phaân tuyeán tính caáp 1 thuaàn
nhaát laø phöông phaùp taùch bieán nhö sau:
Ta coù y' = - p(x)y.
y'
Chia hai veá cho y , ta ñöôïc =− p(x) . (!?)
y
Laáy nguyeân haøm hai veá ln y(x) = −∫ p(x) dx
ln⏐y(x)⏐ = -P(x) + k, vôùi k laø haèng soá tuøy yù.
-P(x) + k
⏐y(x)⏐ = e
k P(x)
⏐y(x)⏐ = e e
k -P(x)
y(x) = ± e e
-P(x) k
Do ñoù y(x) = Ce , vôùi C=± e .
Maët khaùc, haøm haèng y ≡ 0 cuõng laø moät nghieäm cuûa phöông trình vi phaân y =- p(x)y.
P(x)
Vaäy nghieäm cuûa phöông trình vi phaân coù daïng y(x) = Ce , vôùi C laø haèng soá tuøy yù.
Trong phöông phaùp taùch bieán, vieäc chia hai veá cho y ñeå ñöa veà daïng taùch bieán laø coøn
thieáu soùt veà lyù luaän.
2.2.2 Ñònh lyù
Cho phöông trình vi phaân vi phaân tuyeán tính caáp 1
y' + p(x)y = q(x)
trong ñoù p, q laø caùc haøm lieân tuïc theo x treân mieàn D.
Goïi P laø moät ngyeân haøm cuûa p(x)
Nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình naøy treân mieàn I laø
y ( x ) = e − P ( x ) ∫ e P ( x ) q( x )dx
hay y ( x ) = e P ( x ) ∫ e − P ( x ) q( x )dx
1
y= ∫ μ ( x)q( x)dx vôùi μ(x) = e P ( x ) hoaëc μ(x) = - e P ( x )
μ( x)

Chöùng minh
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 GV Nguyeãn Thanh Vuõ- 2008 Trang 5
P(x)
Giaû söû P laø moät nguyeân haøm cuûa p. Ñaët μ(x) = e vôùi moïi x thuoäc I.
Nhaân hai veá phöông trình vi phaân cho μ(x), ta ñöôïc
e
P(x)
y'(x) + p(x)e
P(x)
y(x) = e
P(x)
q(x) hay (e y ( x ) ) = e P ( x ) q( x )
P( x ) /

e P ( x ) y ( x ) = ∫ e P ( x ) q( x )dx
Vaäy y ( x ) = e − P ( x ) ∫ e P ( x ) q( x )dx
P(x)
Neáu choïn μ(x) = e thì ta ñöôïc y ( x ) = e P ( x ) ∫ e − P ( x ) q( x )dx
- Chuù thích:
Ñònh lyù 2.2.1 laø tröôøng hôïp ñaëc bieät ñònh lyù 2.2.2 khi q( x ) ≡ 0 .

2.2.3. Ñònh lyù Cho baøi toaùn ñieàu kieän ñaàu nhö sau
⎧y ' + p(x)y = q(x) , ∀x∈R
⎨
⎩ y(xo ) = yo ,
trong ñoù p vaø q laø caùc haøm soá lieân tuïc treân R, xo vaø yo laø caùc haèng soá cho tröôùc tuøy yù.
Khi ñoù, baøi toaùn coù moät nghieäm y duy nhaát.
Chöùng minh
Giaû söû P laø moät nguyeân haøm cuûa p. Theo ñònh lyù 2.2.2, nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình
vi phaân y ' + p(x)y = q(x) laø y ( x ) = e − P ( x ) ( F ( x ) + C ) vôùi F laø moät nguyeân haøm cuûa (e P( x)
q( x ) )
Döïa vaøo ñieàu kieän ñaàu y(xo) = yo, ta xaùc ñònh haèng soá C nhö sau:
y ( x0 ) = e − P ( x0 ) ( F ( x0 ) + C ) ⇔ C = y ( x0 )e P ( x0 ) − F ( x0 ) .
Haèng soá C ñöôïc xaùc ñònh duy nhaát neân nghieäm y ñöôïc xaùc ñònh duy nhaát. Vaäy baøi toaùn treân
luoân luoân coù moät nghieäm duy nhaát.
2.2.5. Thí du. Haõy tìm nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình vi phaân
y '− xy = x , ∀x ∈ R.
Lôøi giaûi.
Phöông trình naøy coù daïng tuyeán tính y' + p(x)y = q(x) vôùi p(x)=-x vaø q(x)=x.
x2
– Ta coù ∫ p(x )dx = − ∫ x dx = − + C1 .
2
x 2
Choïn P(x) = – thì P laø moät nguyeân haøm cuûa p.
2
x2
P(x) −
–e = e 2
.
x2 x2
− −
– Ta coù ∫e q(x )dx = ∫ e xdx = −e +C
P (x ) 2 2

– Vaäy nghieäm toång quaùt treân R cuûa phöông trình vi phaân laø
⎛ −x ⎞
2
x2 2
x

y( x) = e − P( x)
∫e
P( x )
q( x )dx = e 2
⎜⎜ −e 2 + C ⎟⎟ = -1+C e 2 , vôùi C laø haèng soá.
⎝ ⎠
2.2.6. Thí du.
Haõy tìm nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình vi phaân
1 dy 2y
− − x cos x = 0, ∀x ∈ (0, +∞).
x dx x 2
Lôøi giaûi.
2
Phöông trình töông ñöông laø y '− y = x2cos x, ∀x ∈ (0, +∞).
x
Phöông trình naøy coù daïng tuyeán tính y' + p(x)y = q(x).
GV. Nguyeãn Thanh Vuõ- 2007 Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 Trang 6
−2
– Ta coù ∫ p(x)dx = ∫
x
dx = −2 ln x + C1 .
–2
Choïn P(x) = – 2ln⏐x⏐ = ln (x ) thì P laø moät nguyeân haøm cuûa p.
P(x) ln ⎛⎜ x −2 ⎞⎟ –2
– Khi ñoù e = e ⎝ ⎠ =x ,
– Ta coù ∫e ∫
q(x )dx = ∫ x −2x 2 cos x dx = cos x dx = sin x + C, vôùi C laø haèng soá.
P (x )

– Vaäy nghieäm toång quaùt treân R cuûa phöông trình vi phaân laø
2 2
y ( x ) = e − P ( x ) ∫ e P ( x ) q( x )dx = x 2 ( sin x + C ) = x sin x + Cx .
Baøi taäp: Töø baøi taäp 26 tôùi baøi 45 ( ôû cuoái chöông 1)
2.3. Phöông trình vi phaân toaøn phaàn
– Phöông trình M(x, y)dx + N(x, y)dy = 0 hay phöông trình M(x,y)+N(x,y)y’=0
ñöôïc goïi laø phöông trình vi phaân toaøn phaàn neáu toàn taïi haøm hai bieán F thoûa
dF(x,y) = M (x, y)dx + N(x, y)dy.
- Khi ñoù phöông trình vi phaân trôû thaønh dF(x,y)=0.
∂F ∂F
– Vi phaân toaøn phaàn cuûa haøm hai bieán F laø dF(x,y) = (x, y)dx + (x, y) dy.
∂x ∂y
Do ñoù, phöông trình M(x, y)dx +N(x, y)dy = 0 trôû thaønh phöông trình vi phaân toaøn phaàn neáu
∂F ∂F
M= vaø N = .
∂x ∂y
Ñònh lyù sau ñeà caäp tôùi ñieàu kieän cuûa M vaø N ñeå phöông trình M(x, y)dx +N(x, y)dy = 0 trôû
thaønh phöông trình vi phaân toaøn phaàn.
2.3.1 Ñònh lyù Cho phöông trình vi phaân M(x, y) + N(x, y)y’ = 0 . Giaû söû caùc ñaïo haøm
rieâng caáp 1 cuûa M vaø N lieân tuïc treân mieàn D cuûa R2.
Khi ñoù, phöông trình naøy laø phöông trình vi phaân toaøn phaàn treân mieàn D neáu vaø chæ neáu
∂M ∂N
( x, y ) = ( x, y )
∂y ∂x
Chöùng minh cuûa ñònh lyù treân ñöôïc trình baøy trong caùc saùch veà haøm nhieàu bieán.
2.2.2 Phöông phaùp giaûi
Phöông phaùp giaûi phöông trình M(x, y)+ N(x, y)y’ = 0 hoaëc M(x, y)dx + N(x, y)dy= 0
nhö sau:
• Böôùc 1: Chöùng minh phöông trình vi phaân coù daïng phöông trình vi phaân toaøn phaàn baèng
∂M ∂N
caùch chöùng toû N,M coù caùc ñaïo haøm rieâng caáp 1 lieân tuïc , ñoàng thôøi chöùng minh = .
∂y ∂x
Khi ñoù toàn taïi haøm F thoûa dF(x, y) = N(x, y)dy+M(x, y)dx
Phöông trình vi phaân trôû thaønh dF(x, y) = 0
F(x, y) = C , vôùi C laø haèng soá.
• Böôùc 2: Tìm bieåu thöùc cuûa F döïa vaøo
⎧ ∂F
⎪⎪ ∂x = M
⎨ ∂F
⎪ =N
⎪⎩ ∂y
• Böôùc 3: Töø phöông trình F(x, y) = C, tìm bieåu thöùc cuûa y (neáu coù theå).
2.3.3 Thí duï. Haõy tìm nghieäm toång quaùt treân khoaûng (a,b) cuûa phöông trình vi phaân
y – 3x2+ (x – 1)y’ = 0. Bieát raèng khoaûng (a, b) khoâng chöùa 1.
Lôøi giaûi
Phöông trình vi phaân coù daïng M(x, y)+N(x, y)y’ = 0 ,
2
trong ñoù M(x, y) = y – 3x vaø N(x, y) = x – 1.
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 GV Nguyeãn Thanh Vuõ- 2008 Trang 7
2
Deã thaáy N vaø M coù caùc ñaïo haøm rieâng caáp 1 lieân tuïc treân R .
∂M ∂N
Ñoàng thôøi ta coù = ( vì cuøng baèng 1). Do ñoù toàn taïi haøm F xaùc ñònh treân treân R2
∂y ∂x
thoûa dF(x, y) = M(x, y)dx+ N(x, y)dy .
Vaäy phöông trình vi phaân treân trôû thaønh
dy
M (x,y)+N(x,y) =0 ⇔ M(x,y) dx+N(x,y)dy=0 ⇔ dF(x, y) = 0
dx
⇔ F(x, y) = C , vôùi C laø haèng soá.
– Ta xaùc ñònh F nhö sau
∂F
∂y ∫
(x, y) = x − 1 ⇒ F(x, y) = (x − 1)dy = (x – 1)y + g(x).

∂F
(x, y) = y – 3x2 ⇒ y + g'(x) = y – 3x2 ⇒ g'(x) = – 3x2
∂x
⇒ g(x) = – x3 + k, vôùi k laø haèng soá.
Choïn k = 0 ta ñöôïc F(x, y) = (x – 1)y – x3.
– Vaäy phöông trình vi phaân ban ñaàu töông ñöông vôùi (x – 1)y – x3 = C.
x3 + C
Vaäy nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình vi phaân treân (a,b) laø y= vôùi C laø haèng soá.
x −1
Baøi taäp: Töø baøi taäp 46 tôùi baøi taäp 59 (ôû cuoái chöông 1).

2.4. Phöông trình vi phaân ñaúng caáp ( thuaàn nhaát).

⎛y⎞ y
Phöông trình vi phaân y' = h⎜ ⎟ , vôùi h laø haøm theo moät bieán u = , ñöôïc goïi laø phöông
⎝x⎠ x
trình vi phaân ñaûng caáp.
Chuù thích
− Haøm f(x,y) ñöôïc goïi laø haøm thuaàn nhaát baäc k neáu f(tx,ty)= tk f(x,y) vôùi moïi soá thöïc t.
− Neáu M vaø N laø caùc haøm soá thuaàn nhaát ñoàng baäc thì phöông trình sau laø phöông trình vi
phaân ñaúng caáp : M(x,y)+N(x,y)y’=0 .
⎛y⎞
2.4.1. Phöông phaùp giaûi. Phöông phaùp giaûi phöông trình y' = h⎜ ⎟ nhö sau:
⎝x⎠
y
Böôùc 1 ( ñoåi bieán) Ñaët u = thì y = ux vaø y' = u'x + u. Khi ñoù, phöông trình vi phaân trôû
x
thaønh u'x + u = h(u)
xu' = h(u) – u
Böôùc 2 ( ñöa veà phöông trình taùch bieán)
Döôùi ñieàu kieän h(u)-u ≠ 0 vaø x ≠ 0, ta ñöa veà phöông trình vi phaân daïng taùch bieán nhö sau
u' 1
= .
h(u) − u x
Laáy tích phaân hai veá
1 1
∫ h(u) − u
du = ∫x
dx .

Phöông trình seõ coù daïng sau

H(u) = A n⏐x⏐ + C
⎛y⎞
H ⎜ ⎟ = ln x + C .
⎝x⎠
y 2 + 2xy
2.4.2. Thí duï. Haõy giaûi phöông trình vi phaân y' = treân mieàn (1,+∞).
x2
Lôøi giaûi
Phöông trình vi phaân töông ñöông laø
GV. Nguyeãn Thanh Vuõ- 2007 Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 Trang 8
2
⎛y⎞ y
y' = ⎜ ⎟ + 2
⎝x⎠ x
y
Ñaët u= thì y = ux vaø y' = u'x + u.
x
Phöông trình vi phaân trôû thaønh
2
u'x + u = u + 2u
2
xu' = u + u
2
Xeùt tröôøng hôïp u + u luoân khaùc 0. (?!)
u' 1
Ta coù = .
2
u +u x
Laáy tích phaân hai veá
1 1
∫ 2
u +u
du = ∫x
dx

⎛1 1 ⎞ 1
∫
⎜ −
⎝ u u + 1
⎟ du =
⎠ ∫x
dx

A n⏐u⏐ – A n⏐u +1⏐ = A n⏐x⏐ + k, vôùi k laø haèng soá tuøy yù.
u
An = An C1 x ( haèng soá k ñöôïc vieát döôùi daïng k= A n C1, vôùi C1 laø haèng soá
u +1
döông tuøy yù )
u
= ±C1 x
u +1
u
= Cx , vôùi C laø haèng soá tuøy yù.
u +1
y
x = Cx
y
+1
x
y
= Cx
y+x
(Cx-1)y=-Cx2 .
Cx 2
Ñieàu kieän ñeå Cx-1≠0 vaø y≠0 treân (1,+∞ ) laø C< 0 hay C ≥ 1. Khi ñoù, y = .
1 − Cx
Khi C=0 thì y≡0 cuõng laø nghieäm cuûa phöông trình vi phaân.
Moät hoï nghieäm cuûa phöông trình vi phaân treân (1,+∞) laø
Cx 2
y= , vôùi haèng soá C≤ 0 hay C ≥ 1.
1 − Cx
Chuù thích: Ta chöa keát luaän nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình vi phaân vì lyù luaän treân
chöa hoaøn chænh.
Baøi taäp: Töø baøi taäp 60 tôùi baøi taäp 70 (ôû cuoái chöông 1).

2.5. Ñaïo haøm laø haøm soá theo bieán ax + by

Xeùt phöông trình vi phaân coù daïng y' = h(ax + by) , trong ñoù a vaø b laø haèng soá khaùc 0.
2.5.1. Phöông phaùp giaûi Phöông phaùp giaûi phöôngtrình vi phaân treân nhö sau
u '− a
Ñaët u = ax + by thì u' = a + by' . Khi ñoù y’= .
b
u' − a
Phöông trình y' = h(ax + by) trôû thaønh = h (u)
b
u' = a + bh(u)
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 GV Nguyeãn Thanh Vuõ- 2008 Trang 9
Döôùi ñieàu kieän a + bh(u) ≠ 0 , ta ñöa veà phöông trình vi phaân daïng taùch bieán
u'
=1
a + bh(u)
1
∫ a + bh(u)
du = x +C

H(u) = x + C
1
2.5.2. Thí du. Haõy giaûi phöông trình vi phaân y' = y – x – 1 + treân R.
x−y+2
Lôøi giaûi.
Ñaët u = y – x thì u' = y' – 1
Phöông trình vi phaân treân trôû thaønh
1
u' + 1 = u – 1 +
−u+2
1
u' = u – 2 +
−u+2
(u − 2) 2 − 1
u’=
u−2
Döôùi ñieàu kieän veá phaûi xaùc ñònh vaø khaùc 0, phöông trình töông ñöông laø
u−2
u' = 1
(u − 2) 2 − 1
Laáy tích phaân hai veá
u−2
∫ (u − 2) 2 − 1
du = dx ∫
Trong tích phaân beân veá phaûi , ta thaáy ñaïo haøm cuûa maãu soá [(u-2)2-1] laø 2(u-2). Do ñoù, ta coù
1
ln (u − 2) 2 − 1 = x + k , vôùi k laø haèng soá tuøy yù.
2
(u − 2) 2 − 1 = e 2 x + k = e k e 2 x .
(u – 2)2 – 1 = Ce2x , vôùi C laø haèng soá tuøy yù khaùc 0.
Do ñieàu kieän u-2 luoân khaùc 0, ta loaïi giaù trò aâm cuûa C. Chuyeån u qua y ta ñöôïc
(y – x – 2)2 -1= Ce2x .
( y – x – 2)2 = Ce2x +1.
Vì C>0 neân veá phaûi luoân döông, ta coù y = x + 2 ± Ce 2x + 1 .
Moät hoï nghieäm treân R cuûa phöông trình vi phaân laø

y = x + 2 ± Ce 2x + 1 , vôùi haèng soá C>0.

Chuù thích: Ta chöa keát luaän nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình vi phaân vì lyù luaän treân
chöa hoaøn chænh.
Baøi taäp: Töø baøi taäp 71 tôùi baøi taäp 75 (ôû cuoái chöông 1).

2.6. Phöông trình vi phaân Bernoulli

Xeùt phöông trình coù daïng y' + P(x)y = Q(x)yn ,
trong ñoù P, Q laø caùc haøm soá lieân tuïc treân khoaûng (a, b) vaø n laø soá thöïc.
Phöông trình naøy ñöôïc goïi laø phöông trình vi phaân Bernoulli.
2.6.1.Phöông phaùp giaûi
• Tröôøng hôïp n = 0 hay n = 1: Phöông trình treân coù daïng laø phöông trình vi phaân tuyeán tính
caáp 1. Phöông phaùp giaûi ñaõ trình baøy trong ñoaïn 2.3.
• Tröôøng hôïp n ≠ 0 vaø n ≠ 1:
n
Xeùt y'+ P(x)y = Q(x)y
GV. Nguyeãn Thanh Vuõ- 2007 Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 Trang 10
–n 1–n
y y' + P(x)y = Q(x)
1–n –n
Ñaët u = y thì u' = (1 – n)y y' . Khi ñoù, phöông trình treân trôû thaønh
1
u’ + P(x)u = (1 – n) Q(x)
1− n
u' + (1 – n) P(x)u = (1 – n) Q(x)
Ta ñaõ ñöa veà daïng phöông trình vi phaân tuyeán tính caáp 1, phöông phaùp giaûi cuûa phöông
trình naøy ñaõ ñöôïc trình baøy trong ñoaïn 2.3.
5
2.6.2.Thí duï. Haõy giaûi phöông trình vi phaân y' – 5y = – xy 3 treân R.
2
Lôøi giaûi
• Tröôùc heát ta nhaän thaáy y≡ 0 laø nghieäm cuûa phöông trình vi phaân.
• Sau ñaây ta tìm nghieäm y luoân khaùc 0 treân R.
Chia 2 veá cho y3, ta ñöôïc
–3 –2 5
y y' – 5y = − x .
2
–2 –3
Ñaët u = y thì u' = – 2y y'. Phöông trình treân trôû thaønh
1 5
− u' -5u = − x.
2 2
u' + 10u = 5x.
Theo phöông phaùp cuûa phöông trình vi phaân tuyeán tính caáp 1, ta nhaân 2 veá cho thöøa soá tích
10x
phaân e
10x 10x 10x
e u' + 10e u = 5xe
10x 10x
(e u)' = 5xe
e10x u = ∫ 5xe
10 x
dx
⎛x 1 ⎞ 10x
e10x u = ⎜ − ⎟e + C , vôùi C laø haèng soá döông tuøy yù.
⎝ 2 20 ⎠
x 1
u= − + Ce − 10x
2 20
1 x 1
= − + Ce −10x .
y 2 2 20
− Ta tìm ñieàu kieän veà C ñeå veá phaûi döông treân R nhö sau:
x 1
Ñaët f(x)= − + Ce −10 x .
2 20
Neáu C<0 thì f(-1) <0 , do ñoù ta loaïi C<0 .
1
Ta coù f’(x)= − 10Ce −10 x . Suy ra
2
≤ e −10 x ⇔ An(20C ) ≤ −10 x ⇔ x ≥ An(20C ) .
1 1 −1 1
f’(x) ≥ 0 ⇔ − 10Ce −10 x ≥ 0 ⇔
2 20C 10
⎛1 ⎞ 1
Giaù trò nhoû cuûa f(x) laø m = f ⎜ An(20C )⎟ = An(20C ) − An(20C )
1 1 1
+ =
⎝ 10 ⎠ 20 20 20 20
Ta coù m> 0 ⇔ An(20C ) > 0 ⇔ 20C > 1 ⇔ C >
1
20
1
Vaäy ñieàu kieän ñeå f(x) döông treân R laø C > .
20
− Moät hoï nghieäm treân R cuûa phöông trình vi phaân laø
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 GV Nguyeãn Thanh Vuõ- 2008 Trang 11
1
−
⎛x 1 ⎞ 2 1
y=⎜ − + Ce −10 x ⎟ , vôùi haèng soá C > .
⎝ 2 20 ⎠ 20
Chuù thích: Ta chöa keát luaän nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình vi phaân vì lyù luaän treân
chöa hoaøn chænh.
Baøi taäp: Töø baøi taäp 76 tôùi baøi taäp 80 (ôû cuoái chöông 1).

2.7. Moät daïng phöông trình ñöa veà daïng ñaúng caáp
a x + b1 y + c 1
Xeùt phöông trình vi phaân daïng y' = 1
a 2 x + b2 y + c 2
2.7.1. Phöông phaùp giaûi
α) Tröôøng hôïp a1b2 = a2b1.
Luùc ñoù toàn taïi haèng soá k thoûa a1 = ka2 vaø b1 = kb2.
k (a 2 x + b2 y ) + c1
Do ñoù y' = = h(a 2 x + b2 y )
a 2 x + b2 y + c 2
Ta thaáy y' laø haøm soá theo bieán u = a2x + b2y, phöông phaùp giaûi phöông trình daïng naøy ñaõ
trình baøy trong ñoaïn 2.5.
β) Tröôøng hôïp a1b2 ≠ a2b1
• Neáu c1 = c2 = 0, phöông trình vi phaân treân trôû thaønh
y
a1 x + b1 y a 1 + b1
y' = ⇔ y' = x .
a 2 x + b2 y y
a 2 + b2
x
Phöông trình naøy coù daïng phöông trình ñaúng caáp, phöông phaùp giaûi nhö trong ñoaïn 2.4.
• Neáu c1 ≠ 0 hay c2 ≠ 0, goïi (h, k) laø nghieäm soá cuûa heä phöông trình baäc nhaát
⎧a1 x + b1 y + c1 = 0
⎨ ,
⎩a 2 x + b2 y + c 2 = 0
⎧a 1 h + b1 k + c1 = 0 ⎧c1 = − a1 h − b1 k
Nhö theá, (h,k) thoûa ⎨ ⇔ ⎨ .
⎩a 2 h + b 2 k + c 2 = 0 ⎩c 2 = − a 2 h − b2 k
a1 x + b1 y + c1 a x + b1 y1 − a1 h − b1 k a1 ( x − h) + b1 ( y − k )
Khi ñoù = 1 = .
a 2 x + b2 y + c 2 a 2 x + b2 y − a 2 h + b2 k a 2 ( x − h) + b2 ( y − k )
a ( x − h) + b1 ( y − k ) dY a X + b1 Y
Ñaët X = x – h vaø Y = y – k ta ñöôïc y' = 1 ⇔ = 1
a 2 ( x − h ) + b2 ( y − k ) dX a 2 X + b 2 Y
Phöông trình coù daïng phöông trình ñaúng caáp , phöông phaùp giaûi ñaõ ñöôïc trình baøy trong
ñoaïn 2.4.
2.7.2. Thí duï Haõy giaûi phöông trình vi phaân ( x + y + 2) y ' = 3x − y − 6 treân R.
Lôøi giaûi.
Giaû söû x+y+2 ≠ 0.
⎧3 x − y − 6 = 0 ⎧x = 1
Heä phöông trình ⎨ coù nghieäm laø ⎨
⎩x + y + 2 = 0 ⎩ y = −3
dY dy
Ñaët X = x – 1 vaø Y = y + 3 thì = . Khi ñoù, phöông trình trôû thaønh
dX dx

3(x − 1) − (y + 3) dY 3X − Y
y' = ⇔ =
(x − 1) + (y + 3) dX X+Y
Theo phöông phaùp giaûi phöông trình vi phaân daïng ñaúng caáp, ta ñaët u laø haøm soá thoûa Y = uX.
GV. Nguyeãn Thanh Vuõ- 2007 Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 Trang 12
dY du
Töø Y=uX, ta suy ra = X + u.
dX dX
Chuyeån Y qua u, phöông trình vi phaân trôû thaønh
du 3−u
X +u=
dX 1+u
du 3−u
X = −u
dX 1 + u
du − u 2 − 2u + 3
X = ( phöông trình coù daïng taùch bieán).
dX u +1
Döôùi ñieàu kieän u+1≠ 0 vaø – u2−2u+3≠0, phöông trình treân trôû thaønh
u +1 1
du = − dX
2 X
u + 2u − 3
1 2(u + 1) 1
∫ 2
2 u + 2u − 3
du = − ∫X
dX

1
ln u 2 + 2u − 3 = − ln X + C1 , vôùi C1 laø haèng soá.
2
2
ln⏐u + 2u – 3⏐ = – 2ln ⏐X⏐ + ln C2 ( vôùi C 2 = e 2 C1 )
ln⏐u2 + 2u – 3⏐ = ln ⏐C2X–2⏐
u2 + 2u – 3 = ± C2X–2
2
⎛ y + 3⎞ y+3 1
⎜ ⎟ +2 −3=C ( vôùi C laø haèng soá)
⎝ x − 1 ⎠ x − 1 (x − 1) 2
Vaäy, bieåu thöùc sau laø nghieäm aån cuûa phöông trình vi phaân:
2 2
(y + 3) + 2(x – 1) (y + 3) – 3(x – 1) = C
Chuù thích: Ta chöa keát luaän nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình vi phaân vì lyù luaän treân
chöa hoaøn chænh.
Baøi taäp: Baøi taäp 81 vaø baøi taäp 82 (ôû cuoái chöông 1).

2.8. Phöông trình coù theå ñöa veà daïng vi phaân toaøn phaàn.
Phöông phaùp naøy luoäm thuoäm, chæ neân aùp duïng khi caùc phöông phaùp khaùc thaát baïi.
– Xeùt phöông trình M(x, y)dx + N(x, y)dy = 0 hay phöông trình M(x,y)+N(x,y)y’=0 ,
∂M ∂N
trong ñoù ( x, y ) ≠ ( x, y ) .
∂y ∂x
Phöông trình treân chöa laø phöông trình vi phaân toaøn phaàn. Ta seõ bieán ñoåi vaø ñöa veà daïng
phöông trình vi phaân toaøn phaàn nhö trong ñoaïn 2.3 .

∂M ∂N
Ta seõ duøng kyù hieäu My thay cho , vaø duøng kyù hieäu Nx thay cho .
∂y ∂x
2.8.1. Phöông phaùp giaûi.
Xeùt phöông trình vi phaân M(x, y)dx + N(x, y)dy = 0 vôùi My ≠ Nx.
Nhaân hai veá cuûa phöông trình cho moät haøm μ(x, y) ( luoân khaùc 0 treân mieàn ñang xeùt), ta
ñöôïc
μ(x, y)M(x, y)dx + μ(x, y)N(x, y)dy = 0 (*)
Haøm μ ñöôïc choïn sao cho (*) coù daïng phöông trình vi phaân toaøn phaàn.
Haøm μ trong phöông phaùp naøy ñöôïc goïi laø thöøa soá tích phaân.

Sau ñaây laø ñònh lyù lieân quan tôùi vieäc choïn thöøa soá tích phaân μ.

2.8.2. Ñònh lyù

Xeùt phöông trình vi phaân M(x, y)dx + N(x, y)dy = 0 vaø My ≠ Nx. Khi ñoù:
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 GV Nguyeãn Thanh Vuõ- 2008 Trang 13
⎛ My − Nx ⎞
a) Neáu ⎜⎜ ⎟ lieân tuïc vaø chæ phuï thuoäc x (khoâng phuï thuoäc y), khi ñoù moät thöøa soá tích
⎟
⎝ N ⎠
⎛ My − Nx ⎞
phaân cuûa phöông trình treân laø μ(x) = exp ⎜⎜ ∫
⎝ N
dx ⎟⎟
⎠
(haèng soá xuaát hieän khi tính nguyeân haøm ñöôïc choïn tuøy yù vaø thöôøng ñöôïc choïn baèng 0).
⎛ Nx − My ⎞
b) Neáu ⎜⎜ ⎟ lieân tuïc vaø chæ phuï thuoäc y (khoâng phuï thuoäc x), khi ñoù moät thöøa soá tích
⎟
⎝ M ⎠
⎛ Nx − My ⎞
phaân cuûa phöông trình treân laø μ(y) = exp ⎜⎜ ∫ ⎝ M
dy ⎟⎟
⎠
(haèng soá xuaát hieän khi tính nguyeân haøm ñöôïc choïn tuøy yù vaø thöôøng ñöôïc choïn baèng 0).
Chöùng minh
Ta thaáy μMdx + μNdy laø vi phaân toaøn phaàn neáu 2 tính chaát sau ñuùng:
i) Caùc ñaïo haøm rieâng phaàn caáp 1 cuûa μM, μN lieân tuïc
∂ ∂
ii) (μ M) = (μN)
∂y ∂x
Tính chaát (i) thöôøng thöôøng ñuùng. Sau ñaây ta tìm caùch choïn μ döïa vaøo tính chaát (ii).
Heä thöùc (ii) töông ñöông vôùi
μyM + μMy = μxN + μNx
μyM – μxN = μ(Nx – My) (**)
Vieäc xaùc ñònh μ döïa vaøo (*) thöôøng khoù khaên, do ñoù ngöôøi ta chæ xeùt hai tröôøng hôïp ñaëc bieät
nhö sau:
• Tröôøng hôïp μy = 0 ( töùc haøm μ chæ phuï thuoäc 1 bieán x ).
Phöông trình (**) trôû thaønh phöông trình vi phaân vôùi haøm caàn tìm laø μ
My − Nx
0 – μxN = μ(Nx – My) ⇔ μx = μ
N
Phöông trình treân coù daïng phöông trình vi phaân tuyeán tính caáp 1, theo keát quaû trong ñoaïn
⎛ My − Nx ⎞
2.3 thì moät nghieäm cuûa phöông trình naøy laø ∫
μ(x) = exp⎜⎜
⎝ N
dx ⎟⎟ .
⎠
My − Nx
Giaû söû chæ phuï thuoäc bieán x ( khoâng phuï thuoäc bieán y). Khi ñoù ta choïn
N
⎛ My − Nx ⎞
μ(x) = exp⎜⎜ ∫
⎝ N
dx ⎟⎟ , deã thaáy μ thoûa phöông trình (**).
⎠
Tính chaát (a) cuûa ñònh lyù ñaõ ñöôïc chöùng minh.
• Tröôøng hôïp μx = 0 (töùc haøm μ chæ phuï thuoäc 1 bieán x ). Töø (*) ta coù μyM = μ(Nx – My)
Phöông trình (**) trôû thaønh phöông trình vi phaân vôùi haøm caàn tìm laø μ
Nx − My
μyM –0 = μ(Nx – My) ⇔ μy = μ
M
Phöông trình treân coù daïng phöông trình vi phaân tuyeán tính caáp 1, theo keát quaû trong ñoaïn
⎛ Nx − My ⎞
2.2 thì moät nghieäm cuûa phöông trình naøy laø ∫
μ(y) = exp⎜⎜
⎝ M
dy ⎟⎟ .
⎠
My − Nx
Giaû söû chæ phuï thuoäc bieán y ( khoâng phuï thuoäc bieán x). Khi ñoù ta choïn
N
⎛ Nx − My ⎞
μ(y) = exp⎜⎜ ∫
⎝ M
dy ⎟⎟ , deã thaáy μ thoûa phöông trình (**).
⎠
Tính chaát (b) cuûa ñònh lyù ñaõ ñöôïc chöùng minh.
2.8.3. Thí duï Haõy giaûi phöông trình vi phaân y(1 + xy)– xy’ = 0 treân mieàn (0,+∞).
GV. Nguyeãn Thanh Vuõ- 2007 Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 Trang 14
Lôøi giaûi
– Phöông trình vi phaân coù daïng M + Ny’ = 0 ⇔ Mdx+ Ndy=0 , vôùi M= y(1 + xy) vaø N=-
x.
⎧ ∂ 2
⎪⎪M y = ∂y (y + xy ) = 1 + 2xy
Ta coù ⎨
⎪N = ∂ (− x) = −1
x
⎩⎪ ∂x
Do My ≠ Nx neân ta seõ tìm thöøa soá tích phaân μ .
Ta coù My – Nx = (1 + 2xy) – (– 1) = 2 (1 + xy). Chia bieåu thöùc naøy laàn löôït cho M vaø N, ta
thaáy vieäc chia cho M cho ra keát quaû ñaëc bieät.
M y − N x 2(1 + xy ) 2 Nx − My −2
Ta coù = = ⇒ = ( chæ chöùa bieán y, khoâng chöùa x).
M y (1 + xy ) y M y
⎛ −2 ⎞ − 2 ln y + k 1
Choïn thöøa soá tích phaân μ(y) = exp⎜⎜
⎝ y ∫
dy ⎟⎟ = e
⎠
= 2 ( k ñöôïc choïn baèng 0).
y
1
– Nhaân hai veá cuûa phöông trình ban ñaàu cho 2 ta ñöôïc phöông trình daïng vi phaân toaøn
y
1 + xy x
phaàn dx − 2 dy = 0
y y
Ta tìm haøm hai bieán F thoûa
⎧ ∂F 1 + xy
⎪ ∂x ( x, y ) = y
⎪
⎨ (*)
⎪ ∂F ( x, y ) = − x
⎪⎩ ∂y y2
x
Töø doøng döôùi cuûa (*) suy ra F ( x, y ) = + g ( x) . Theá bieåu thöùc naøy vaøo doøng treân cuûa (*) ta
y
ñöôïc
1 1 + xy x2
+ g ' ( x) = ⇒ g'(x) = x ⇒ g(x) = + k1 .
y y 2
x2 x x2
Choïn g(x) = . Do ñoù F ( x, y ) = + .
2 y 2
x x2
Phöông trình vi phaân trôû thaønh: dF(x,y) = 0 ⇔ F(x, y) = C1 ⇔ + = C1
y 2
x 2x
Do ñoù y= ⇒ y= .
2
x C − x2
C1 −
2
2x
Vôùi C≤ 0, ta thaáy y = xaùc ñònh treân (0,+∞). Khi ñoù, tính ñaïo haøm cuûa f thì ta thaáy
C − x2
f(x)(1 + xf(x))– xf’(x) = 0 vôùi moïi x thuoäc (0,+∞).
Vaäy, moät hoï nghieäm cuûa phöông trình vi phaân y(1 + xy)– xy’ = 0 treân mieàn (0,+∞) laø
2x
y= , vôùi C≤ 0.
C − x2
2.8.4. Thí duï Haõy giaûi phöông trình vi phaân (2x2 + y)dx + (x2y – x)dy = 0 treân mieàn
(0,+∞).
Lôøi giaûi
2 2
– Phöông trình vi phaân coù daïng Mdx + Ndy = 0 vôùi M=2x + y vaø N= x y – x.
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 GV Nguyeãn Thanh Vuõ- 2008 Trang 15
∂ ∂
Ta coù My = (2x2 + y) = 1 vaø Nx = (x2y –x) = 2xy – 1.
∂y ∂x
Do My khaùc Nx neân ta seõ tìm thöøa soá tích phaân μ.
Ta coù My – Nx = 1 – (2xy – 1) = 2(1–xy). Chia bieåu thöùc naøy laàn löôït cho M vaø N, ta thaáy
vieäc chia cho N cho ra keát quaû ñaëc bieät.
My − Nx 2(1 − xy) − 2
= =
N x(xy − 1) x
⎛ −2 ⎞
Choïn μ(x) = exp ⎜ ∫ dx ⎟ = exp(− 2 ln x ) = x − 2 .
⎝ x ⎠
(haèng soá xuaát hieän khi tính nguyeân haøm ñaõ ñöôïc choïn baèng 0).
1
– Nhaân hai veá cuûa phöông trình vi phaân ban ñaàu cho 2 ta ñöôïc phöông trình daïng vi phaân
x
⎛ y ⎞ ⎛ 1⎞
toaøn phaàn nhö sau: ⎜⎜ 2 + 2 ⎟⎟ dx + ⎜ y − ⎟ dy = 0 .
⎝ x ⎠ ⎝ x⎠
Ta tìm haøm hai bieán F thoûa
⎧ ∂F y
⎪⎪ ∂x ( x, y ) = 2 + x 2
⎨ (**)
⎪ ∂F ( x, y ) = y − 1
⎪⎩ ∂y x
y
Töø doøng treân cuûa (**), suy ra F ( x, y ) = 2 x − + g ( y ) . Theá bieåu thöùc cuûa F vaøo doøng döôùi
x
cuûa (**), suy ra
1 1 y2
− + g ' ( y) = y − ⇒ g'(y) = y ⇒ g(y) = +k.
x x 2
y2 y y2
Choïn g(y) = . Do ñoù F(x, y) = 2x − +
2 x 2
Phöông trình vi phaân trôû thaønh
dF(x,y) = 0 ⇔ F(x, y) = C
y y2
⇔ 2x − + = C.
x 2
Vaäy, bieåu thöùc sau laø nghieäm aån treân mieàn (0,+∞) cuûa phöông trình vi phaân:
y y2
2x − + = C , vôùi C laø haèng soá.
x 2
Baøi taäp: Baøi taäp 83 vaø baøi taäp 84 (ôû cuoái chöông 1).

3. PHÖÔNG TRÌNH ÑAÕ GIAÛI RA ÑOÁI VÔÙI ÑAÏO HAØM

3.1 Giôùi thieäu baøi toaùn ñieàu kieän ñaàu.
Cho (xo,yo) thuoäc moät mieàn D trong R2. Haøm f laø haøm hai bieán xaùc ñònh treân mieàn D.
Baøi toaùn (P) ñöôïc quan taâm trong ñoaïn naøy laø tìm nghieäm cuûa phöông trình vi phaân
y / = f ( x, y ) (3.1.a)
vaø nghieäm naøy thoûa ñieàu kieän ñaàu
y ( xo ) = y o (3.1.b)
− Nghieäm y laø haøm thöïc theo bieán x vaø xaùc ñònh treân moät khoaûng I naøo ñoù trong R.
− YÙ nghóa hình hoïc cuûa ñieàu kieän ñaàu y(xo)=yo laø ñöôøng cong tích phaân qua ñieåm (xo,yo).
Chuù thích: − Mieàn D trong chöông naøy ñöôïc hieåu laø taäp môû lieân thoâng trong R2.
− Phöông trình (3.1a) ñöôïc goïi laø phöông trình ñaõ giaûi ra ñoái vôùi ñaïo haøm.
GV. Nguyeãn Thanh Vuõ- 2007 Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 Trang 16
− Baøi toaùn ñoøi hoûi ñöôøng bieåu dieãn cuûa nghieäm qua moät ñieåm cho tröôùc nhö
trong baøi toaùn (P) ñöôïc goïi laø baøi toaùn Cauchy.

3.2. Ñònh lyù veà söï toàn taïi duy nhaát nghieäm
3.2.1 Ñònh lyù
Xeùt baøi toaùn (P) ôû treân. Giaû söû
i) D laø taäp môû hình chöõ nhaät (xo – a, xo + a) × (yo – b, yo + b), vôùi a vaø b laø caùc soá döông.
ii) Haøm hai bieán f lieân tuïc treân taäp ñoùng D .
iii) f thoûa ñieàu kieän Lipschitz theo bieán y treân taäp ñoùng D . Nghóa laø toàn taïi haèng soá k thoûa
⏐f(x, y2) – f (x, y1)⏐≤ k⏐y2 – y1⏐, vôùi moïi (x, y1), (x, y2) ∈ D .
Khi ñoù, baøi toaùn treân coù nghieäm duy nhaát y = y(x) treân ñoaïn xo – δ ≤ x ≤ xo + δ,
⎧ b⎫
trong ñoù δ = min ⎨a, ⎬ vôùi M laø moät chaën treân cuûa f treân vuøng D .
⎩ M⎭
3.2.2 Chuù thích
∂f
• Neáu ñaïo haøm rieâng lieân tuïc treân taäp ñoùng D thì ñaïo haøm naøy bò chaën treân D . Khi ñoù, f
∂y
thoûa ñieàu kieän Lipschitz nhö trong (iii) bôûi ñònh lyù Lagrange.
• Chaën treân M toàn taïi höõu haïn vì f lieân tuïc treân taäp ñoùng vaø bò chaën trong R2.
• D laø taäp ñoùng hình chöõ nhaät [xo – a, xo + a] × [yo – b, yo + b].

Baøi taäp: Baøi taäp 85 ( ôû cuoái chöông 1).

Baøi taäp: Baøi taäp 86 tôùi 104
Baøi taäp: Töø baøi taäp 105 tôùi baøi taäp 112.
Baøi taäp: Töø baøi taäp 113 tôùi baøi taäp 118.
3.3 YÙ nghóa hình hoïc cuûa baøi toaùn (P) trong 3.1
Taïi moãi ñieåm trong mieàn D, toàn taïi moät ñoaïn thaúng nhaän ñieåm ñoù laø trung ñieåm vaø coù heä
soá goùc laø f(x,y). Taäp hôïp taát caû caùc ñoaïn thaúng naøy ñöôïc goïi laø tröôøng höôùng ñoái vôùi ñöôøng
cong tích phaân. Neáu ñöôøng cong tích phaân qua ñieåm (x,y) thì ñaïo haøm taïi ñoù baèng f(x,y), töùc
ñöôøng cong tích phaân tieáp xuùc vôùi ñoaïn thaúng cuûa tröôøng höôùng.
Ñöôøng cong tích phaân öùng vôùi baøi toaùn (P) laø ñöôøng cong qua ñieåm (xo, yo) vaø tieáp xuùc
ñoaïn thaúng cuûa tröôøng höôùng taïi moãi ñieåm maø ñöôøng cong naøy ñi qua.
3.4 Phöông phaùp ñoà thò
⎧ y'=f(x, y)
Xeùt baøi toaùn (P) treân mieàn D nhö trong ñoaïn 3.1: ⎨
⎩y(x0 )=y0
Phöông phaùp ñoà thò ñöôïc duøng ñeå veõ ñöôøng cong tích phaân maø khoâng caàn giaûi ra nghieäm
y = y(x). Phöông phaùp naøy goàm caùc böôùc sau:
a) Veõ caùc ñieåm (x, y) phaân boá ñeàu trong mieàn D vôùi maät ñoä caøng cao caøng toát, taäp hôïp caùc
ñieåm naøy ñöôïc goïi laø taäp V. Taïi moãi ñieåm (x, y) cuûa taäp V, ta veõ moät ñoaïn thaúng ngaén coù heä
soá goùc laø f(x, y), ñoaïn thaúng naøy ñaëc tröng cho tröôøng höôùng taïi ñieåm (x,y). Caùc ñoaïn thaúng
naøy cho ta hình aûnh moät tröôøng höôùng.
b) Töø (xo,yo), veõ ñöôøng cong lieân tuïc sao cho tính chaát sau ñöôïc thoûa:
Taïi caùc ñieåm thuoäc taäp V maø ñöôøng cong ñi qua, ñöôøng cong tieáp xuùc vôùi ñoaïn thaúng
ñaëc tröng cho tröôøng höôùng taïi ñieåm ñoù.
Baøi taäpï: Haõy duøng phöông phaùp ñoà thò ñeå veõ ñöôøng cong tích phaân cuûa phöông trình vi phaân
y' = x – y vaø thoûa ñieàu kieän y(0) = 1.

5. PHAÀN THAM KHAÛO

( Sinh vieân coù söùc hoïc trung bình hoaëc yeáu thì boû qua phaàn soá 5 naøy).
5.1. Phöông trình vi phaân Riccati
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 GV Nguyeãn Thanh Vuõ- 2008 Trang 17
2
Xeùt phöông trình vi phaân coù daïng y' + P(x)y = Q(x)y + R(x).
Phöông trình naøy ñöôïc goïi laø phöông trình Riccati.
5.1.1. Phöông phaùp giaûi
• Neáu R(x) ≡ 0 thì phöông trình coù daïng laø phöông trình Bernoulli, phöông phaùp giaûi ñaõ trình
baøy trong ñoaïn 2.6.
• Sau ñaây ta xeùt tröôøng hôïp R(x) khoâng phaûi laø haøm haèng 0.
Phöông phaùp giaûi döïa treân nghieäm ñaëc bieät. Do ñoù, phöông trình Riccati ñuôïc giaû söû coù
moät nghieäm ñaëc bieät laø y1.
1
Goïi u laø haøm soá thoûa y = y 1 +
u
2
Phöông trình y' + Py = Qy + R trôû thaønh
2
1 ⎛ 1⎞ ⎛ 1⎞
y1/ − u ' + P⎜ y1 + ⎟ = Q⎜ y1 + ⎟ + R
⎝ u⎠ ⎝ u⎠
2
u
1 1 1 1
y1/ − 2 u ' + Py1 + P = Qy12 + 2Qy1 + Q 2 + R
u u u u
Do y1 + Py1 = Qy1 + R neân ta coù:
/' 2

1 1 1 1
− u' + P = 2Qy 1 + Q
2
u u u u2
– u' + Pu = 2Qy1u + Q
u' + [2Q(x)y1(x) – P(x)]u = – Q(x).
Ta ñaõ ñöa veà daïng phöông trình vi phaân tuyeán tính caáp 1. phöông phaùp giaûi phöông trình naøy
ñaõ ñöôïc trình baøy trong ñoaïn 2.3.
⎛1⎞ ⎛ 1 ⎞
5.1.2. Thí du. Haõy giaûi phöông trình vi phaân y '−⎜ ⎟ y = 1 − ⎜ 2 ⎟ y 2 treân mieàn (0,+∞ ).
⎝x⎠ ⎝x ⎠
Lôøi giaûi
Ta nhaän thaáy y1 = x laø moät nghieäm cuûa phöông trình vi phaân.
1
Goïi u laø haøm soá thoûa y = x + .
u
Phöông trình vi phaân treân trôû thaønh
2
1 1⎛ 1⎞ 1 ⎛ 1⎞
1− u'− ⎜x + ⎟ = 1 − 2 ⎜x + ⎟
2 x⎝ u⎠ u⎠
u x ⎝
1 1 ⎛ 2 1 ⎞
− 2 u' − = 1 − ⎜⎜ 1 + + 2 2 ⎟⎟
u xu ⎝ xu x u ⎠
1 1 1
− u' + =−
u2 xu x 2u 2
1 1
u'− u = .
x x2
Theo phöông phaùp giaûi cuûa phöông trình vi phaân tuyeán tính caáp 1, ta nhaân hai veá cho thöøa soá
tích phaân
1
∫−x dx − ln x
e =e = x −1 ( haèng soá trong tích phaân baát ñònh ñaõ ñöôïc choïn baèng 0).
⎛ 1 ⎞ 1
Khi ñoù x −1 ⎜ u'− u ⎟ = x − 1 2
⎝ x ⎠ x
1 1 1
u'− 2 u =
x x x3
/
⎛1 ⎞ 1
⎜ u⎟ = 3
⎝x ⎠ x
GV. Nguyeãn Thanh Vuõ- 2007 Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 Trang 18
1 1
x
u= ∫
x3
dx

1 1
u=− + k , vôùi k laø haèng soá.
x 2x 2
1 Cx 2 − 1
u=– + kx = , vôùi C = 2k.
2x 2x
1 2x
Maø y=y 1+ , neân y= x+ .
u Cx 2 − 1
2x
Ñeå y= x+ laø nghieäm cuûa phöông trình vi phaân treân mieàn (0,+∞ ), haøm soá
Cx 2 − 1
Cx 2 − 1
u= phaûi xaùc ñònh vaø khaùc 0 treân mieàn (0,+∞ ). Ñieàu kieän naøy ñöôïc thoûa neáu haèng soá
2x
C≤ 0.
Vaäy moät hoï nghieäm treân mieàn (0,+∞ ) cuûa phöông trình vi phaân laø
2x
y= x+ , vôùi haèng soá C≤ 0.
Cx 2 − 1
Chuù thích: Ta chöa keát luaän nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình vi phaân vì lyù luaän treân
chöa hoaøn chænh.
5.2 Ñònh lyù( ñònh lyù thaùc trieån)
Xeùt baøi toaùn (P) nhö trong 3.1. Cho D1 laø taäp con cuûa D vaø chöùa (xo,yo). Giaû söû
i) D1 laø taäp ñoùng lieân thoâng vaø bò chaën trong R2.
ii) Haøm hai bieán f lieân tuïc treân D.
∂f
iii) Ñaïo haøm rieâng lieân tuïc treân mieàn D.
∂y
Khi ñoù:
a) Caùc ñöôøng cong tích phaân cuûa phöông trình y’=f(x,y) khoâng caét nhau trong mieàn D.
b) Toàn taïi duy nhaát ñöôøng cong tích phaân trong mieàn D öùng vôùi baøi toaùn (P). Hôn nöõa,
ñöôøng cong tích phaân naøy gaëp bieân cuûa D1.
Chöùng minh
a) Xeùt ñieåm (x1,y1) tuøy yù thuoäc mieàn trong cuûa D. Toàn taïi moät mieàn ñoùng hình chöõ nhaät
taâm (x1,y1) naèm trong mieàn D. AÙp duïng keát quaû cuûa ñònh lyù 3.2, toàn taïi δ1 >0 sao cho baøi
toaùn sau coù nghieäm duy nhaát treân [x1 – δ1, x1 + δ1] :
⎧ y / = f ( x, y )
⎨ .
⎩ y ( x1 ) = y1
Vì (x1,y1) laø tuøy yù trong mieàn D, neân ta suy ra caùc ñöôøng cong tích phaân öùng vôùi phöông trình
vi phaân y’=f(x,y) khoâng caét nhau trong mieàn D.
b) − Ñònh lyù 3.2 chöùng toû söï toàn taïi cuûa ñöôøng cong tích phaân qua (x0,y0). Keát quaû (a) ôû treân
chöùng toû söï söï duy nhaát cuûa ñöôøng cong tích phaân naøy.
− Vì D1 laø taäp ñoùng vaø bò chaën neân toàn taïi m >0 sao cho taäp hôïp D2 laø taäp con cuûa D,
trong ñoù D2 goàm taát caû caùc ñieåm caùch D1 khoâng quaù m. Vì D2 laø taäp ñoùng bò chaën neân toàn
m m
taïi chaën treân M2 cuûa f treân D2. Goïi δ= min{ , } , xi=xo+iδ vaø yi=yo+iδ vôùi k laø soá
2 M2 2
nguyeân döông baát kyø.
m m m m
AÙp duïng ñònh lyù 3.2 ñoái vôùi hình chöõ nhaät (xo− , xo+ )x (yo− , yo+ ), ta thaáy
2 2 2 2
⎧⎪y / =f(x,y)
toàn taïi nghieäm duy nhaát treân [xo−δ, xo+δ ] cuûa baøi toaùn ⎨ (P0)
⎪⎩y(x0 )=y0
Vôùi y laø nghieäm cuûa baøi toaùn (P0), goïi y1=y(x1). Neáu (x1,y1) vaãn coøn naèm trong D1, aùp duïng
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 GV Nguyeãn Thanh Vuõ- 2008 Trang 19
m m m m
ñònh lyù 3.2 ñoái vôùi hình chöõ nhaät (x1− , x1+ )x (y1− , y1+ ), ta thaáy toàn taïi
2 2 2 2
⎧⎪y / =f(x,y)
nghieäm duy nhaát treân [x1−δ, x1+δ ] cuûa baøi toaùn ⎨ (P1) .
⎪⎩y(x1)=y1
Do tính duy nhaát cuûa nghieäm treân ñoaïn [xo, xo+δ ]≡ [x1−δ, x1 ], ta suy ra nghieäm cuûa baøi
toaùn (P1) vaø nghieäm cuûa baøi toaùn (P0) truøng nhau treân ñoaïn [xo, xo+δ ]. Nhö vaäy nghieäm cuûa
baøi toaùn (P1) cuõng thoûa baøi toaùn (P). Ngöôøi ta thöôøng noùi nghieäm cuûa baøi toaùn (P1) laø phaàn
keùo daøi ( thaùc trieån ) cuûa nghieäm cuûa baøi toaùn (P0).
Ta ñaõ chöùng minh baøi toaùn (P) coù nghieäm treân [xo−δ, xo+2δ ].
Töông töï, ta chöùng minh ñöôïc baøi toaùn (P) coù nghieäm treân [xo−δ, xo+3δ], [xo−δ, xo+4δ]…cho
tôùi khi ñöôøng cong tích phaân vöôït khoûi taäp bò chaën D1.
Töông töï ñoái vôùi phía traùi cuûa mieàn xaùc ñònh, ta chöùng minh ñöôïc baøi toaùn (P) coù nghieäm
treân [xo−δ, xo], [xo−2δ, xo], [xo−3δ, xo]…cho tôùi khi ñöôøng cong tích phaân vöôït khoûi taäp bò
chaën D1.

5.4 NGHIEÄM KYØ DÒ

5.4.1. Ñònh nghóa nghieäm rieâng
Nghieäm cuûa phöông trình vi phaân y / =f(x,y) ñöôïc goïi laø nghieäm rieâng treân mieàn D neáu
ñöôøng cong tích phaân öùng vôùi nghieäm naøy khoâng caét baát kyø ñöôøng cong tích phaân naøo khaùc.
Tính chaát: Vôùi moïi ñieåm (x1,y1) thuoäc ñöôøng cong tích phaân öùng vôùi nghieäm rieâng, baøi toaùn
⎧ y'=f(x, y)
sau coù nghieäm duy nhaát treân moät laân caän cuûa x: ⎨ .
⎩y(x1)=y1
5.4.2 Ñònh nghóa ñieåm kyø dò
Ñieåm (xo, yo)trong mieàn D ñöôïc goïi laø ñieåm kyø dò cuûa phöông trình vi phaân y' = f(x, y) neáu
⎧ y'=f(x, y)
baøi toaùn sau coù ít nhaát hai nghieäm treân moät laân caän cuûa xo : ⎨
⎩y(x0 )=y0
Chuù thích: Caùc ñöôøng cong tích phaân qua ñieåm kyø dò (xo, yo) coù cuøng tieáp tuyeán, heä soá goùc
cuûa tieáp tuyeán naøy laø f(xo, yo).
5.4.3. Ñònh nghóa nghieäm kyø dò
Nghieäm cuûa phöông trình vi phaân y / =f(x,y) ñöôïc goïi laø nghieäm kyø dò treân mieàn D neáu
moïi ñieåm thuoäc ñöôøng cong tích phaân öùng vôùi nghieäm naøy ñeàu laø ñieåm kyø dò cuûa phöông
trình y / =f(x,y)
Tính chaát: Vôùi moïi ñieåm (x1,y1) thuoäc ñöôøng cong tích phaân öùng vôùi nghieäm kyø dò, baøi toaùn
⎧ y'=f(x, y)
sau coù ít nhaát 2 nghieäm treân moät laân caän cuûa x: ⎨ .
⎩y(x1)=y1
5.4.4 Thí duï veà vieäc tìm nghieäm kyø dò
4
Haõy chöùng minh phöông trình vi phaân sau coù nghieäm kyø dò treân R: y'=5y 5 .
Lôøi giaûi
4
Xeùt phöông trình vi phaân y'=5y 5 (1)
4
– Deã thaáy haøm haèng y ≡ 0 laø nghieäm treân R cuûa phöông trình vi phaân y'=5y 5 .
4 4
−
– Giaû söû y luoân khaùc 0. Chia hai veá cho y 5 , ta ñöôïc y 5 y' = 5
1
Laáy tích phaân hai veá : 5 y 5 = 5x + k , vôùi k laø haèng soá
 GV. Nguyeãn Thanh Vuõ- 2007 Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 Trang 20
1
k
y5 =x+
5
5
y = (x + C) vôùi C laø haèng soá
5
Ta nhaän thaáy neáu y(x) = (x + C) thì y(x) = 0 khi x = – C, nhö theá y khoâng thoûa ñieàu kieän ñeå
4
chia hai veá cuûa phöông trình cho y 5 nhö ñaõ thöïc hieän. Tuy nhieân, haøm naøy thaät söï laø
nghieäm treân R cuûa phöông trình vi phaân (1) vì
4 4
5

y'(x)=5(x+C) =5 ⎡⎣(x+C) ⎤⎦ =5 [ y(x)] vôùi moïi x ∈ R .

5
4 5

Nhö theá, hoï caùc haøm sau laø nghieäm treân R cuûa phöông trình vi phaân (1):
y = (x + C)5 vôùi C laø haèng soá.
– Ta chöùng minh nghieäm haèng y≡0 laø nghieäm kyø dò nhö sau:
Ñöôøng cong tích phaân öùng vôùi haøm soá y ≡ 0 laø ñöôøng thaúng Δ truøng vôùi truïc hoaønh. Xeùt
ñieåm (xo, 0) tuøy yù thuoäc Δ .
Ngoaøi ñöôøng cong tích phaân Δ , ñöôøng cong tích phaân öùng vôùi [y(x) = (x – xo.)5] cuõng qua
4
ñieåm (xo, 0). Do ñoù, (xo, 0) laø ñieåm kyø dò cuûa phöông trình vi phaân y' = 5 y 5 .
4
Vaäy y ≡ 0 laø nghieäm kyø dò treân R cuûa phöông trình vi phaân y' = 5 y 5 .
Chuù thích:
– Ñoái vôùi hoï ñöôøng cong Φ (x,y,C)=0, trong ñoù C laø tham soá . Ta xeùt heä phöông trình
⎪⎧Φ(x , y ,C ) = 0
⎨ /
⎪⎩ΦC (x , y ,C ) = 0
Khöû C ta thu ñöôïc phöông trình y theo x. Ñöôøng bieåu dieãn cuûa phöông trình naøy ñöôïc goïi
laø C-bieät tuyeán ñoái vôùi hoï ñöôøng cong Φ (x,y,C)=0.
C-bieät tuyeán coù theå laø bao hình cuûa hoï ñöôøng cong Φ (x,y,C)=0. Haøm soá öùng vôùi C-bieät
tuyeán coù theå laø nghieäm kyø dò cuûa phöông trình vi phaân.
– Ñoái vôùi hoï nghieäm y-(x+C)5=0 cuûa phöông trình vi phaân trong ví duï treân. Ta tìm C- bieät
tuyeán baèng caùch xeùt heä phöông trình
⎧⎪y − (x + C )5 = 0 ⎪⎧y = (x + C )
5

⎨ / ⇒ ⎨ ⇒ y≡0.
⎪⎩−5(x + C ) = 0
4
⎡y − (x + C )5 ⎦⎤ = 0
⎩⎪ ⎣ C

Ñöôøng bieåu dieãn cuûa haøm haèng y≡0 laø C- bieät tuyeán. Do ñoù, ta coù yù töôûng haøm y≡0 laø
nghieäm kyø dò.
_________________________________________________________________________________

BAØI TAÄP CHÖÔNG 1

Haõy tìm nghieäm cuûa phöông trình vi phaân baèng phöông phaùp taùch bieán
dy 2
1) = 2 xy Ñaùp soá: y = ke x
dx
dy
2) = 3 x 2e− y , y ( 0 ) = 2 Ñaùp soá: y = ln (x3 + e2)
dx
⎛ 23 ⎞
Chuù thích: Mieàn xaùc ñònh cuûa nghieäm treân laø ⎜ −e ; + ∞ ⎟
⎝ ⎠
dy
3) = 2 x ( y 2 + 1) Ñaùp soá: y = tg (x2 + C)
dx
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 GV Nguyeãn Thanh Vuõ- 2008 Trang 21
π
Chuù thích: Haøm soá ôû ñaùp soá khoâng xaùc ñònh khi x2 + C = k
2
4) (1 + x ) dy − ydx = 0 Ñaùp soá: y = C (1 + x)
dy − x
5) = Ñaùp soá: x2 + y2 = C2
dx y
dy x
6) = − ; y(4) = −3 Ñaùp soá: y = − 25 − x 2 ; − 5 < x < 5
dx y
dy 1 − ce4 x
7) = y2 − 4 Ñaùp soá: y = 2
dx 1 − ce4 x
dy
8) ( e2 y − y ) cos x = e y sin2 x , y ( O ) = 0 Ñaùp soá: ey + ye-y + e-y= 4 -2cos x
dx
dx ⎛ t2 ⎞
9) = tet Ñaùp soá: x = -ln ⎜ c − ⎟
dt ⎝ 2⎠
dy ( )
+ 4 y = y ( e−t + 4 )
− e− t
10) Ñaùp soá: y = c e
dt
dx ⎛ r3 ⎞
11) = r 2 (1 + x 2 ) Ñaùp soá: x = tg ⎜ +C⎟
dr ⎝3 ⎠
⎛ t3 ⎞
ds ⎜⎜ 3 ⎟⎟ − 2 t
12) + 2s = st 2 ; s ( 0 ) = 1 Ñaùp soá: s = e ⎝ ⎠
dt
dy 3x
13) x 2 + y 2 = 0; y (1) = 3 Ñaùp soá: y =
dx 4x − 3
14) yy’= ex Ñaùp soá: y = ± 2e x + C
⎛ 1− e ⎞
15) e x ( x'+ 1) = 1; x ( 0 ) = 1 Ñaùp soá: x = ln ⎜ 1 − ⎟
⎝ et ⎠
dy 1
16) = sin 5x Ñaùp soá: y = − cos5x + C
dx 5
1 −3x
17) dx + e3x dy = 0 Ñaùp soá: y = e + C
3
dy
18) = e3x +2y Ñaùp soá: −3e −2y = 2e3x + C
dx
( ) ( ) ( ) + 2 ( e y + 1) = C
2 3 −2 −1
19) e y + 1 e − y dx + e x + 1 e − x dy = 0 Ñaùp soá: e x + 1
dy xy + 3x − y − 3
Ñaùp soá: ( y + 3) e x = c ( x + 4 ) e y
5 5
20) =
dx xy − 2x + 4y − 8
dy ⎛1 ⎞
21) = x 1 − y2 Ñaùp soá: y = sin ⎜ x 2 + C ⎟
dx ⎝2 ⎠
dx ⎛π⎞ ⎛ 3π ⎞
22) = 4 ( x 2 + 1) ; x ⎜ ⎟ = 1 Ñaùp soá: x = tg ⎜ 4t − ⎟
dt ⎝4⎠ ⎝ 4 ⎠
⎛ 1⎞
dy −⎜ 1+ ⎟
23) x = y − xy; y ( −1) = −1
2
Ñaùp soá: xy = e ⎝ x⎠
dx
GV. Nguyeãn Thanh Vuõ- 2007 Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 Trang 22
dy 2 + sin x 1
24) = ; y ( 0) = 2 Ñaùp soá: y = 1 + ( 2x − cos x + 2 ) 3
dx 3 ( y − 1)2
x3 y − y
25) y ' = 4 ; y ( 0) = 1 Ñaùp soá: y 4 − 2y 2 + 4 ln y = x 4 − 4x − 1
y − y2 + 1
Haõy ñöa veà daïng phöông trình vi phaàn tuyeán tính caáp 1 vaø tìm nghieäm.
26) y’ + 3y = 3 Ñaùp soá: y = Ce-3x
dy
= −2xy; y (1) = 1
2
27) Ñaùp soá: y = e1− x
dx
28) y' = y + x2; y(0) = 1 Ñaùp soá: y = 3ex-(x2+2x+2)
∫ (
chuù thích x 2 e − x dx = − x 2 + 2x + 2 e − x)
dx
29) = x − 1; x ( 0 ) = 1 Ñaùp soá: x = 1
dt
dy x 1
30) − 7y = x Ñaùp soá: y = −Ce 7x − −
dx 7 49
dy
31) − y = x2 + 2 Ñaùp soá: y = Ce x − x 2 − 2x − 4
dx
dy
32) − 3y = 6 Ñaùp soá: y = −2 + Ce3x
dx
dy
33) x − 4y = x 4e x Ñaùp soá: y = x 5e x − x 4 e x + cx 4
dx
34) ( x2 − 9 ) dy
dx
+ xy = 0 Ñaùp soá: y =
C
x2 − 9
Chuù thích: haøm soá treân chæ laø nghieäm treân khoaûng (- ∞ ; -3) ∪ ( 3 ; + ∞ )
dy
35) + y = x; y ( 0 ) = 4 Ñaùp soá: y = x − 1 + 5e − x
dx
dy ⎧1, 0 ≤ x ≤1
36) + y = f ( x ) vôùi f ( x ) = ⎨ vaø y(0) = 0
dx ⎩ 0, x >1
⎧⎪1 − e− x ; 0 ≤ x ≤1
Ñaùp soá: y = ⎨
⎪⎩( e − 1) e ; x > 1
−x

dy 1 3x
37) + y = e3x Ñaùp soá: y = e + ce− x
dx 4
38) x 2 y '+ xy = 1 Ñaùp soá: y = x −1 ln x + cx −1;x > 0
dy
39) x − y = x 2 sin x Ñaùp soá: y = cx − x cos x; x > 0
dx
1 x C −x
40) x2y’ + x(x+2)y = ex Ñaùp soá: y = e + 2e ,x>0
2x 2 x
41) ydx-4(x+y6)dy = 0 Ñaùp soá: x = 2y2 + cy2, y > 0
dy π π
42) cosx + ( sin x ) y = 1 Ñaùp soá: y = sin x + c cos x; − <x<
dx 2 2
ex 2 − e
43) xy’ + y = ex; y (1) = 2 Ñaùp soá: y = + ;x>0
x x
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 GV Nguyeãn Thanh Vuõ- 2008 Trang 23
dy
44) ( x + 1) + y = ln x; y (1) = 10 Ñaùp soá: (x+1)y = xlnx – x + 21;x > 0
dx
di
45) L + Ri = E, i(0) = i o vôùi L, R, E, io laø caùc haèng soá
dt
E ⎛ E ⎞ − Rt
Ñaùp soá: i = + ⎜ i 0 − ⎟ e L
R ⎝ R⎠
Haõy tìm nghieäm cuûa moãi phöông trình vi phaân sau neáu coù daïng vi phaân
toaøn phaàn .
46) 2xydx + (x 2 − 1)dy = 0 Ñaùp soá x 2 y − y = 0
47) [e2y − y cos(xy)]dx + [2xe2y − x cos(xy) + 2y]dy = 0
Ñaùp soá xe2y − sin(xy) + y 2 + c = 0
dy xy 2 − cos x sin x
48) = , y(0) = 2 Ñaùp soá y 2 − (1 − x 2 ) − cos 2 x = 3
dx y(1 − x )
2

dy
49) (2 x + 2 y 2 ) + (4 xy + 3y 2 ) = 0 Ñaùp soá x 2 + 2xy 2 + y3 = C
dx
50) 2
(2xy + 1) + (x + 4y)y ' = 0 Ñaùp soá x 2 y + x + 2 y 2 = C
51) (2x + 1 + 2y 2 ) + (4xy + 3y 2 )y ' = 0,y(0) = −1 Ñaùp soá 2xy 2 + y3 + x 2 + x = −1
52) 2xy − (4y 2 + xy)y' = 0 Khoâng coù daïng vi phaân toaøn phaàn
dy x2 y2
53) ( e x
+ x ) dx
+ y = 0 Ñaù p soá : e x
+
2
+
2
=C

54) ( x2 + 4y ) y ' = 2xy + 1 Ñaùp soá: Khoâng coù daïng vi phaân toaøn phaàn
dy
55) z = −t Ñaùp soá: t2 + z2 = C
dx
dy dy y2
56) ( x3 − 3y2x )
dx
= y3 − 3x 2 y − y
dx
Ñaùp soá: x 3 y − xy3 +
2
=C

57) x cos ( xy ) dy + [y cos(xy) − 2x]dx; y (1) = 2 Ñaùp soá: sin (xy) – x2 = sin 2 – 1
dy ⎛π⎞
58) ( sin t + t e
2 y
− 3)
dx
+ ( y cos t + 2te y ) = 0, y ⎜ ⎟ 0
⎝2⎠
2
π
Ñaùp soá: y sint + t2ey - 3y =
4
dy
59) ( 3t 2 x − x 3 ) − ( t 3 + 3x 2 t ) = 0 Ñaùp soá: khoâng coù daïng vi phaân toaøn phaàn.
dx
Haõy tìm nghieäm cuûa moãi phöông trình sau neáu noù coù daïng phöông trình vi
phaân ñaúng caáp.
dy x − y
60) = Ñaùp soá: x 2 − 2xy − y 2 = C
dx x + y
dy ⎛ 1 ⎞
61) x 2 = y 2 − xy + x 2 ;y (1) = 2 Ñaùp soá: y = x ⎜ 1 −
⎜ ⎟
dx ⎝ ln x − 1 ⎟⎠
y
Höôùng daãn: ( v − 1) dv = x −1dx vôùi v =
−2

x
GV. Nguyeãn Thanh Vuõ- 2007 Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 Trang 24

(
62) y 2 = xy − x 2 ) dy
dx
Ñaùp soá:
y
x
− ln y = C
du u y
Höôùng daãn x = vôùi u =
dx u − 1 x
1

dS t + S 2 2 ⎡ ⎛ t ⎞2 1 ⎤ 2
63) S = ; S( 2) = 1 Ñaùp soá: S ( t ) = t ⎢ ln ⎜ ⎟ + ⎥
dt t ⎣⎢ ⎝ 2 ⎠ 4 ⎦⎥
1 S
Höôùng daãn: udu = dt vôùi u =
t t
dy dy
64) x = 2y + x − 3 Ñaùp soá: Khoâng coù daïng ñaúng caáp
dx dx

dy cos ( xy ) − 1
65) = Ñaùp soá: Khoâng coù daïng ñaúng caáp
dx xy

dx
66) t = t + 2x Ñaùp soá: x = ct2 – t
dt
67) ( x 2 + y 2 ) dy + 2xydx = 0 Ñaùp soá: y 3 + 3yx 2 = C
dy y − 6x 1 4
68) = ; y ( 0) = 1 Ñaùp soá: ( y − 3x ) 5 ( y + 2x ) 5 = 1
dx 2x − y
dy
69) x 2 − ( 4x 2 + xy + y 2 ) = 0; y (1) = −1
dx
⎡ ⎛ −1 ⎞ ⎤
Ñaùp soá: y = 2xtg ⎢ 2 ln x + acrtg ⎜ ⎟ ⎥
⎣ ⎝ 2 ⎠⎦
dN t − N
70) = ; N ( 0) = 2 Ñaùp soá: N 2 + 2Nt − t 2 = 4
dt t + N

Haõy tìm nghieäm cuûa moãi phöông trình sau neáu coù daïng y’ = h (ax +by) vôùi a
vaø b laø caùc haèng soá.
dy 3 (1 − e6x )
= ( −2x + y ) − 7; y ( 0 ) = 0
2
71) Ñaùp soá: y = 2x +
dx 1 + e6x
72) dy − ( x + y + 1) dx = 0 Ñaùp soá: y = − x − 1 + tg ( x + C )
2

(
73) dy = 2 + y − 2x + 3 dx ) Ñaùp soá: 4 ( y − 2x + 3) = ( x + C )
2

dy
74) = tg2 ( x + y ) Ñaùp soá: 2y – 2x + sin2(x + y) = C
dx
dy
= ( 2x 2 + y ) + 1
3
75) Ñaùp soá: Khoâng coù daïng y’ = h(ax = by)
dx

Haõy tìm nghieäm cuûa moãi phöông trình vi phaân sau neáu noù coù daïng phöông
trình vi phaân Bernoulli
dy 1
76) x + y = x2y2 Ñaùp soá: y =
dx − x + cx
2
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 GV Nguyeãn Thanh Vuõ- 2008 Trang 25
dy 1
Höôùng daãn: + y = xy 2 coù daïng Bernoulli vôùi n = 2
dx x
dy 1
77) x +y= 2 Ñaùp soá: y3 = 1 + cx-3
dx y
dy 1
78) = y ( xy3 − 1) Ñaùp soá: y −3 = x + + ce3x
dx 3
t
dy
79) t2 + y 2 = ty Ñaùp soá: e y = ct
dt
dy 1 9 49 −6
80) x2 − 2xy = 3y 4 ; y (1) = Ñaùp soá: y −3 = − x −1 + x
dx 2 5 5

Haõy tìm nghieäm cuûa moãi phöông trình vi phaân sau neáu noù coù daïng
a1x+b1x+c1
y'= vôùi a1, a2, b1, b2, c1, c2 laø caùc haèng soá.
a2 x+b2 x+c2

dy 4x − 3y + 13
81) = ; y ( 0) = 1
dx x−y+3
Höôùng daãn: Ñaët x = t – 4; y = u – 1
du 4t − 3u
= ; u ( 4) = 2
dt t−u
x+4 1 −2
= ln c ( y − 2x − 7 ) vôùi C = e 3
y − 2x − 7 6
dy ( 4x − 3 ) y + 1
82) = Ñaùp soá: Khoâng coù daïng nhö ñeà baøi yeâu caàu.
dx 2x − 3y + 2

Haõy duøng thöøa soá tích phaân ñeå ñöa veà daïng vi phaân toaøn phaàn vaø tim
nghieäm cuûa caùc phöông trình vi phaân sau:
83) ( )
x 2 − y 2 + 2xyy' = 0
Höôùng daãn:
Phöông trình coù daïng M dx + Ndy = 0
My − Nx −2y − 2y 2
Ta coù : = =−
N 2xy x
Choïn thöøa soá phaân tích
⎛ −2 ⎞ 1
μ ( x ) = exp ⎜ ∫ dx ⎟ = exp ( −2ln x + C ) = 2 (choïn C thích hôïp)
⎝ x ⎠ x
1
Suy ra ⎡( x 2 − y 2 ) dx + 2xydy ⎤ = 0
x2 ⎣ ⎦
⎛ y2 ⎞ 2y
⎜ 1 − 2 ⎟ dx + dy = 0
⎝ x ⎠ x
y2
x+ =C
x
84) y + ( y2 − x ) y ' = 0
GV. Nguyeãn Thanh Vuõ- 2007 Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 Trang 26
Höôùng daãn:
Phöông trình coù daïng Mdx + Ndy = 0
N − M y −1 − 1 2
Ta coù: x = =−
M y y
Choïn thöøa soá tích phaân
⎛ −2 ⎞ 1
μ ( y ) = exp ⎜ ∫ dy ⎟ = exp ( −2ln
A y + C ) = 2 (choïn C thích hôïp)
⎝ y ⎠ y

1 ⎡ 1 ⎛ x ⎞
Suy ra
y 2 ⎣( )
ydx + ( y 2 − x ) dy ⎤ = 0 ⇒ dx + ⎜ 1 − 2 ⎟ dy = 0
⎦ y ⎝ y ⎠

x
⇒y+ =C
y
Baøi taäp aùp duïng ñònh lyù 3.2 veà söï toàn taïi duy nhaát nghieäm
85)
⎧⎪ 2
Cho baøi toaùn ñieàu kieän ñaàu y' = x2 + e−y
⎨
⎪⎩y(0) = 0
a) Haõy chöùng minh baøi toaùn coù nghieäm y = y(x) treân moïi ñoaïn I ⊂ R .
b) Haõy chöùng minh baøi toaùn coù nghieäm y = y(x) treân R .
Höôùng daãn
a) Baøi toaùn ñieàu kieän ñaàu coù daïng
⎧ y' = f (x, y)
⎨
⎩y(xo) = yo
2
Vôùi f(x, y) = x + e−y , xo = 0 , yo = 0.
2

Xeùt a >0 vaø b >0, hai soá a vaø b naøy seõ ñöôïc choïn chính xaùc sau. Goïi D = [− a, a]×[−b, b] .
∂f 2 ∂f
Ta thaáy f lieân tuïc treân D. Vì (x, y) = −2ye−y neân lieân tuïc treân D.
∂y ∂y
Do f (x, y) = x2 + e−y ,∀(x, y)∈D ≤ a2 +1, ta coù M = a2 +1 laø moät chaën treân cuûa f treân D.
2

b b b
Khi ñoù = 2 . Choïn b=a( a2+1) thì =a
M a +1 M
⎧ b⎫
Goïi δ = min ⎨a, ⎬ , thì δ=a .
⎩ M⎭
Theo ñònh lyù 3.2 thì baøi toaùn treân coù nghieäm duy nhaát y = y(x) treân ñoaïn [-a,a]. Choïn a ñuû lôùn
thì ñoaïn [-a,a] chöùa ñoaïn I. Vaäy baøi toaùn coù nghieäm duy nhaát treân I.

Töông töï caùc baøi taäp töø 1 tôùi 84, trong caùc baøi taäp 86 tôùi 104 haõy tìm nghieäm
treân mieàn I.

1 − y2
86) y' = , I = (0, + ∞) Ñaùp soá: y = sin (ln⏐x⏐ + C)
x
2
87) y' + x = x(y2 + 1) Ñaùp soá: y=
C − x2
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 GV Nguyeãn Thanh Vuõ- 2008 Trang 27
88) y' – (sinx) y = sin x Ñaùp soá y = Ce –1 –cosx

x+C
89) (1 + x2) y' + xy = 1 + x2 Ñaùp soá y =
1 + x2
(x + C) 2 − 4
90) xy' = – y + xy + 1 Ñaùp soá y =
4x
1
91) y' = y + xy2 Ñaùp soá y =
1 − x + Ce − x
3y 4 + 3x 2 y 3 − x 4 y y 3 x
92) y' = 3 5
Ñaùp soá
3
+ + 2 =C
xy − 2x x x y
⎛ x⎞
dy ⎜ cos ⎟
93) 3 + y sin x = 0 Ñaùp soá y = Ce ⎝ 3⎠
dx
3x 2
94) xy' + y = 2y' + 3x – 8 Ñaùp soá xy – − 8x − 2y = C (daïng vi phaân toaøn phaàn)
2
C 1
95) xdy + xydx = (1 – y)dx Ñaùp soá y =
x
+
xe x
y 2 − 3x dy y 5
96) =1 Ñaùp soá y3x = + C ( tuyeán tính theo x)
y dx 5
y2
97) (2x + yexy) + (y + xexy)y' = 0 Ñaùp soá x2 + exy + = C (vi phaân toaøn phaàn)
2
98) (x + ey)y' – 1 = 0 Ñaùp soá x = (y + C)ey ( tuyeán tính theo x)
99) y' = ex+y , y(1) = 0 Ñaùp soá e–y + ex = 1 + e. ( taùch bieán)
⎛ x2 ⎞
⎜ −x⎟
⎜ 2 ⎟
100) y' = xy + 2x – y – 2 Ñaùp soá y = – 2 + Ce⎝ ⎠( taùch bieán)
dy
101) (t2 + y2) + 2t (y + 2t) = 0 Ñaùp soá y3 + 3yt2 + 4t3 = C (ñaúng caáp)
dt
102) y = 2(y2 + x)y' Ñaùp soá x = y2 (2ln⏐y⏐ + C) ( tuyeán tính theo x)
4 x − 3y + 13
103) y' = , y (0) = 1
x−y+3
du 4t − 3u
Höôùng daãn: Theá x = t – 4 , y = u – 1. = , u(4) = 2
dt t−u
2
x+4 1 −
= ln C (y − 2x − 7) vôùi C = e 3
y − 2x − 7 6

x2 -1 -2
104) y'- y= 2 , I=(0,+∞)
x(x +1)
2
x +1
Höôùng daãn
Phöông trình naøy coù daïng phöông trình vi phaân tuyeán tính caáp 1.
− x2 + 1 ⎛ − 2x 1⎞ x
Ta coù ∫ 2
x (x + 1)
dx = ⎜
2
⎝x +1
+ ⎟ dx = ln
x⎠ ∫ 2
x +1
+ k.

x
Choïn P(x) = ln .
x +1 2

x
ln x
Ta coù e P ( x ) = e x 2 +1
= .
x +1
2

Nghieäm cuûa phöông trình laø

GV. Nguyeãn Thanh Vuõ- 2007 Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 Trang 28
−2
y( x) = e− P( x ) ∫ eP( x ) dx
x +1 2

x2 + 1 x −2 x2 + 1 −2 x
y( x) =
x ∫ x +1 x +1
2 2
dx =
x ∫ ( x 2 + 1)2
dx

x2 + 1 ⎛ 1 ⎞ 1 x2 + 1 1+ C
y ( x) = ⎜ 2 + C ⎟ = + C = Cx +
x ⎝ x +1 ⎠ x x x

Caùc baøi taäp töø 105 tôùi 112 laø baøi taäp khoù
105) *
Xeùt vaán ñeà tìm nghieäm cuûa phöông trình vi phaân x (1 + x2) y' – y = 0 treân R .
Moät soá sinh vieân giaûi nhö sau:
2
x(1 + x )y' – y = 0
2
Chia hai veá cho x(1 + x ) ta ñöôïc
1
y' − y = 0.
2
x (x + 1)
Ñaây laø moät phöông trình vi phaân tuyeán tính caáp 1 thuaàn nhaát.
−1 ⎛−1 x ⎞ 1 x2 + 1
Ta coù ∫ x(x 2 + 1) dx = ∫ ⎜⎜ + ⎟⎟ dx = − ln x + ln x 2 + 1 + k = ln +k.
x 2 2 x
⎝ x + 1⎠
x2 + 1
Choïn P(x) = ln .
x
x 2 +1
− ln x
− P( x)
Ta thaáy e =e x
=
x2 + 1
Cx
Do ñoù y = Ce − P ( x ) = , vôùi C laø haèng soá tuøy yù.
x2 + 1
Vaäy nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình vi phaân laø
Kx
y= , vôùi K laø haèng soá tuøy yù.
x2 + 1
Haõy vieát hoøan chænh lôøi giaûi naøy.
Höôùng daãn
– Ñeå traùnh tröôøng hôïp x = 0, ta seõ tìm nghieäm treân mieàn (– ∞, 0) vaø nghieäm mieàn (0, + ∞).
Sau ñoù suy ra nghieäm treân mieàn (– ∞, + ∞).
– Xeùt D laø mieàn (– ∞, 0) hoaëc (0, + ∞). Treân mieàn D, ta coù
1
x(1 + x2)y' – y = 0 ⇔ y' − y=0 (*)
2
x (x + 1)
Ñaây laø moät phöông trình vi phaân tuyeán tính caáp 1.
−1 ⎛−1 x ⎞ 1 x2 + 1
Ta coù ∫ x(x 2 + 1) dx = ∫ ⎜⎜ + ⎟⎟ dx = − ln x + ln x 2 + 1 + k = ln +k.
2
⎝ x x + 1⎠ 2 x

x2 + 1
Choïn P(x) = ln .
x
x 2 +1
− ln x
Ta thaáy e − P ( x ) = e = .
x

x +1
2

Cx
Do ñoù y =
x2 + 1
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 GV Nguyeãn Thanh Vuõ- 2008 Trang 29
Goïi y1 laø nghieäm cuûa phöông trình vi phaân treân mieàn (0, + ∞) vaø y2 laø nghieäm treân mieàn
(–∞, 0) thì y1, y2 coù daïng nhö keát quaû treân nhöng giaù trò haèng C coù theå khaùc nhau.
Ta gheùp noái hai haøm soá y1, y2 ñeå coù haøm soá y xaùc ñònh treân (– ∞, + ∞) nhö sau
⎧ Kx
⎪ y1(x)= 2 , x ∈(-∞,0)
⎪⎪ x +1
y(x) = ⎨ y(0) , x=0
⎪ Cx
⎪ y2 (x)= , x ∈ (0,+∞)
⎪⎩ x2 +1
Ta coù lim+ y 2 (x ) = 0 vaø lim− y 1(x ) = 0 , do ñoù choïn y(0) = 0 thì haøm y lieân tuïc taïi 0.
x →0 x →0

– Ta coù
y(x) − 0 y (x) − 0 C
lim = lim 1 = lim y1' (x) = lim =C
x →0+ x − 0 x →0+ x − 0 x →0+ x →0+ x2 + 1 (
3/ 2
)
y(x) − 0 y (x) − 0 K
vaø lim = lim 2 = lim y'2 (x) = lim =K
x→0− x − 0 x→0− x − 0 x→0− x→0− x2 + 1 (
3/ 2
)
do ñoù ñaïo haøm y'(0) toàn taïi neáu vaø chæ neáu K = C, khi ñoù y'(0) = C.
– Ñeå kieåm haøm y coù thoûa phöông trình vi phaân taïi x = 0, ta phaûi theá caùc giaù trò x = 0, y(0),
y'(0) vaøo veá traùi cuûa phöông trình vi phaân ban ñaàu, ta thaáy
x(1 + x 2 ) y' − y x= 0
= 0 (1 + 0) C − 0 = 0

Vaäy y thoûa phöông trình vi phaân khi x = 0.

Toùm laïi, nghieäm cuûa phöông trình vi phaân treân (–∞, + ∞) laø
Cx
y ( x) = , ∀x ∈ (−∞, ∞)
x2 + 1
trong ñoù C laø haèng soá tuøy yù.
106) *
Haõy tìm nghieäm cuûa phöông trình vi phaân x(1 + x2)y' – (x2 – 1)y + 2x = 0 treân R .
Höôùng daãn:
Giaûi töông töï baøi 105, keát quaû laø y(x)= - x.
107) *
Xeùt baøi toaùn tìm nghieäm treân I nhö sau:
2
a) y' + e x y = 1 , y(0) = – 1
b) e x y' + (ln⏐2 – x⏐) y = 4 , y(1) = 2
Haõy tìm khoaûng I lôùn nhaát maø baøi toùan vaãn coù nghieäm duy nhaát.
Höôùng daãn
a) Phöông trình coù daïng tuyeán tính caáp moät. Caùc heä soá laø haøm lieân tuïc treân (– ∞, ∞) neân I
= (– ∞, + ∞)
b) Phöông trình coù daïng tuyeán tính caáp moät.
x chæ xaùc ñònh khi x ≥ 0
Khi x = 1 thì ⏐2 – x⏐ = 1

x 0 1 2
⏐2 – x⏐ 2 1 0
ln⏐2 – x⏐ ln 2 0 –∞
Khoaûng I chöùa 1 lôùn nhaát ñeå e x vaø ln ⏐2 – x⏐ lieân tuïc laø I = [0, 2).
Vaäy ñaùp soá laø I = [0, 2).
108) *
GV. Nguyeãn Thanh Vuõ- 2007 Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 Trang 30
2
Haõy tìm nhöõng ñöôøng tröïc giao (orthogonal trajectories) vôùi hoï parabol y = mx , trong ñoù m
laø tham soá.
2
Chuù thích: Ñöôøng cong (C) ñöôïc goïi laø ñöôøng tröïc giao vôùi hoï parabol y = mx neáu noù coù
2
tính chaát sau: Coi M laø moät ñieåm tuøy yù thuoäc (C), toàn taïi m sao cho M thuoäc parabol y = mx
2
, ñoàng thôøi tieáp tuyeán cuûa (C) vaø tieáp tuyeán cuûa parabol y = mx taïi M vuoâng goùc vôùi nhau.
Lôøi giaûi
Coi (x, y) laø ñieåm tuøy yù trong maët phaúng xOy
– Tröôøng hôïp x ≠ 0 vaø y ≠ 0:
Goïi y1 = y1(x) laø phöông trình cuûa parabol P1 qua (x, y).
Goïi y2 = y2(x) laø phöông trình cuûa ñöôøng tröïc giao C1 qua (x, y).
1
Ta phaûi coù C1 tröïc giao vôùi P1 taïi (x,y) töùc laø y2/ (x)=- / .
y1 (x)
2 y 2y
Parabol P1 coù phöông trình y = mx neân y' = 2mx = 2 x= .
2 x
x
x
Do ñoù phöông trình y = y(x) cuûa C1 laø nghieäm cuûa phöông trình vi phaân y' = −
2y
Ñöa veà daïng taùch bieán 2yy' = – x hay ∫ 2ydy = ∫ (−x) dx
x2 x2
y2 = − + C hay y2 + = C (*)
2 2
– Tröôøng hôïp x = 0 hay y = 0:
Tröôøng hôïp naøy öùng vôùi (x, y) naèm treân truïc hoaønh hay truïc tung. Neáu ñieåm (x, y) naøy khoâng
phaûi laø goác O thì khoâng xeùt ñöôøng tröïc giao do khoâng coù parabol naøo qua (x, y). Ñieåm goác
(0, 0) khoâng thuoäc caùc ñöôøng cong (*) vaø ta khoâng caàn quan taâm.
x2
– Keát luaän: Hoï caùc ñöôøng tröïc giao vôùi hoï parabol y = mx laø hoï caùc ellip y 2 +
2
= C (vôùi
2
caùc C laø tham soá) boû ñi caùc ñieåm treân truïc hoaønh vaø caùc ñieåm treân truïc tung.
⎪⎧ y' = x y 1 / 3
109) * Cho baøi toaùn ñieàu kieän ñaàu ⎨
⎪⎩y (0) = 0
Haõy chöùng minh baøi toaùn coù voâ soá nghieäm.
Lôøi giaûi
1
Xeùt phöông trình vi phaân y' = yx 3 (1)
− Tröôùc heát ta aùp duïng phöông phaùp taùch bieán .
1 1
−
Giaû söû haøm soá y luoân khaùc 0. Chia hai veá cho y3 ta ñöôïc y 3 y' = x
2 3
3 x2 ⎛ x2 2 ⎞
y3 = + C1 hay y2 = ⎜ + C1 ⎟
2 2 ⎜ 3 3 ⎟
⎝ ⎠
3/ 2
⎛ x2 ⎞
y = ±⎜ + C⎟
⎜ 3 ⎟
⎝ ⎠

− Kieåm tröïc tieáp taïi phöông trình vi phaân

(1), ta thaáy haøm soá daïng sau laø nghieäm
treân R cuûa phöông trình vi phaân (1):
y
3/ 2
⎛ x2 ⎞ ⎛ x 2 − m2 ⎞
3/ 2
y = ±⎜ + C⎟ , vôùi C laø haèng soá. y=⎜ ⎟
⎜ 3 ⎟ ⎜
⎝ 3 ⎟
⎠
⎝ ⎠

y=0
m
O x
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 GV Nguyeãn Thanh Vuõ- 2008 Trang 31
− Döïa vaøo ñieàu kieän ñaàu , ta ñònh C nhö
sau:
3/2
y(0)=0 ⇒ 0 = ± (0 + C) ⇒ C = 0.
Do ñoù, hai haøm soá coù phöông trình sau laø
nghieäm treân R cuûa baøi toaùn ñang xeùt:

x3
y=± .
3 3
− Ngoaøi ra, haøm haèng y ≡ 0 cuõng laø
nghieäm treân R cuûa baøi toaùn naøy.
− Sau ñaây, ta seõ chöùng minh caùc haøm soá döôùi ñaây cuõng laø nghieäm treân R cuûa baøi toaùn ñang
⎧0 , x<m
⎪⎪ 3/ 2
xeùt y (x) = ⎨⎛ x 2 − m 2 ⎞ , vôùi tham soá m laø soá döông.
⎪⎜⎜ ⎟ , x≥m
⎪⎩⎝ 3 ⎟
⎠
• Tröôùc heát ta thaáy y(0) = 0, töùc y thoûa ñieàu kieän ñaàu cuûa baøi toaùn.
• Tröôøng hôïp x > m: ta coù
1 1
1
3 ⎛ x2 − m2 ⎞ 2 2 ⎛ x2 − m2 ⎞ 2
y ' ( x) = ⎜ ⎟ . x =x ⎜ ⎟ = xy 3 (x)
2 ⎜ 3 ⎟ 3 ⎜ 3 ⎟
⎝ ⎠ ⎝ ⎠
1
• Tröôøng hôïp x < m: ta coù y'(x) = x y 3 (x) (do hai veá cuøng baèng 0)
• Tröôøng hôïp x = m:
Ta coù y(m) = 0 vaø y lieân tuïc taïi x = m
y (x) − y(m) 0
Ñaïo haøm beân traùi lim = lim =0
x→m − x−m x→m x − m
−
1
y (x) − y (m) ⎛ x2 − m2 ⎞ 2
Ñaïo haøm beân phaûi lim = lim x⎜ ⎟ =0
x → m+ x−m x → m+
⎜ 3 ⎟
⎝ ⎠
1
Do ñoù y'(m) = 0. Suy ra y'(x) = xy 3 (x) khi x = m (do hai veá cuøng baèng 0).
• Vaäy y = y(x) laø nghieäm cuûa baøi toaùn.
− Vì m coù theå voâ soá caùch choïn, ñoàng thôøi moãi m töông öùng vôùi moät nghieäm, do ñoù baøi toaùn
coù voâ soá nghieäm.
Chuù thích: Ngoaøi caùc nghieäm treân, baøi toaùn coøn coù caùc nghieäm khaùc, chaúng haïn nhö:
⎧0 , x<m
⎪⎪ 3/ 2
y ( x) = ⎨ ⎛ x 2 − m 2 ⎞
⎜
⎪− ⎜ ⎟ , x≥m
⎪⎩ ⎝ 3 ⎟
⎠
110) * Xeùt baøi toaùn treân I = [2, + ∞) nhö sau
⎧ − x + x2 + 4y
⎪ y' =
⎨ 2
⎪y (2) = −1
⎩
x2
a) Haõy chöùng toû ϕ1(x) = 1 – x vaø ϕ2(x) = – ñeàu laø nghieäm cuûa baøi toaùn?
4
b) Taïi sao ñònh lyù toàn taïi vaø duy nhaát nghieäm khoâng ñöôïc aùp duïng ?
111) *
Tìm nghieäm treân [1, +∞) cuûa phöông trình vi phaân
GV. Nguyeãn Thanh Vuõ- 2007 Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 Trang 32
y' – y – lnx = 0 ? Coù toàn taïi nghieäm bò chaën khoâng?
Höôùng daãn:
⎛ x ⎞
x ⎜ C + e − t ln t dt ⎟ .
- Tröôùc heát , haõy chöùng minh phöông trình naøy coù nghieäm laø y = e
⎜ ∫ ⎟
⎝ 1 ⎠
- Chöùng minh nghieäm khoâng bò chaën nhö sau:
Giaû söû coù nghieäm bò chaën, töùc toàn taïi C ∈ R vaø M ∈ R ñeå haøm soá sau bò chaën bôûi M treân
(1, + ∞). Khi ñoù,
⎛ x ⎞
∀x ∈ R, e x ⎜ C + e − t ln t dt ⎟ ≤ M
∫
⎜ ⎟
⎝ 1 ⎠
x
M
C + e − t ln t dt ≤
∫ .
1
ex
⎛ x ⎞
⎜ C + e − t ln t dt ⎟ → 0 khi x → ∞ .
Suy ra
⎜ ∫ ⎟
⎝ 1 ⎠
∞ ∞
−t −t
Do ñoù ∫ e ln tdt toàn taïi höõu haïn vaø C = − ∫ e ln t dt
1 1

⎛ ∞ x
⎞ ∞
Suy ra : y = e x ⎜ − ∫ e − t ln tdt + ∫ e − t ln tdt ⎟ = − e x ∫ e − t ln t dt
⎝ 1 1 ⎠ x
∞
−t
Do ∫e ln t dt toàn taïi höõu haïn neân ta coù theå aùp duïng coâng thöùc tính tích phaân töøng phaàn
x
⎡ ∞ ∞ ⎤ ⎛ ∞ ⎞
x 1 ⎜ e − x ln x + e − t 1 dt ⎟ .
y = −e ⎢− e − t ln t − (− e − t )
∫ dt ⎥ = – ex ∫
⎢⎣ x x t ⎥⎦ ⎜ t ⎟
⎝ x ⎠
∞
1
= − ln x − e x e − t ∫ dt
t
x
∞ ∞
1
maø e x ∫ e− t dt ≤ e x e − t dt = e x . e − x = 1 .
∫
t
x x

Do ñoù lim y = lim (− ln x) = −∞ .

x →∞ x→∞
Ñieàu naøy voâ lyù vì ñang giaû söû y bò chaën bôûi M.
Vaäy khoâng coù nghieäm bò chaën.
112) Giaû söû coù nguoàn saùng ñaët taïi ñieåm O treân truïc Ox. Haõy xaùc ñònh hình daùng cuûa göông
sao cho moïi tia saùng phaûn xaï treân göông ( öùng vôùi tia tôùi phaùt xuaát töø O ) ñeàu cuøng höôùng
vôùi Ox?
Höôùng daãn
y
Choïn O laøm toác toïa ñoä vaø heä truïc toïa ñoä xOy.
Xeùt ñieåm tôùi M treân göông vôùi toïa ñoä laø (x, y).
β y
Tia tôùi vaø tia phaûn xaï taïi M thoûa ñònh luaät M
phaûn xaï aùnh saùng, theo hình veõ thì ta coù α = α
β vôùi α laø goùc nhoïn hôïp bôûi tia tôùi vaø tieáp
θ
tuyeán cuûa göông taïi M, coøn β laø goùc nhoïn xx
x O
hôïp bôûi tia phaûn xaï vaø tieáp tuyeán cuûa göông
taïi M.
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 GV Nguyeãn Thanh Vuõ- 2008 Trang 33
Goïi θ laø goùc hôïp bôûi tieáp tuyeán cuûa göông taïi M vôùi truïc Ox.
Ta coù β = θ (ñoàng vò), ñoàng thôøi α = β neân θ = 2α = 2β.
Heä soá goùc cuûa tieáp tuyeán cuûa göông taïi M laø y' = tgθ.
y
Heä soá goùc cuûa OM laø = tg ϕ = tg2θ.
x
Ñoái vôùi caùc vò trí khaùc cuûa M ta cuõng tìm ñöôïc heä phöông trình
⎧y' = tgθ (1)
⎨
⎩y = tg(2θ) x (2)
2tgθ 2y '
maø tg2θ = neân y = x.
2
1 − tg θ 1 − (y' ) 2
Do ñoù y(y')2 + 2xy' – y = 0.
− x ± x2 + y2
Giaûi phöông trình baäc hai theo y', ta ñöôïc hai nghieäm traùi daáu y' = .
y
− x + x2 + y2
Ta chæ caàn xeùt daùng göông öùng vôùi y' > 0 neân chæ xeùt y' = (3)
y
y
AÙp duïng phöông phaùp giaûi phöông trình vi phaân ñaúng caáp, ta ñaët u = thì y = ux vaø
x
y2
−1+ 1+
y' = u'x + u. Phöông trình vi phaân (3) trôû thaønh y' = x2
y
x
− 1 + 1 + u2
Do ñoù u'x + u =
u
1 + u 2 − (1 + u 2 )
xu' =
u
Chuyeån qua daïng phöông trình taùch bieán
u 1
u' =
2⎛ 2⎞
1 + u ⎜1 − 1 + u ⎟ x
⎝ ⎠
dW −u
Trong tích phaân treân ta nhaän thaáy neáu ñaët W = 1 − 1 + u 2 thì = , do ñoù
du 1 + u2
1 1
− ∫W dW = ∫x dx hay – ln ⏐W⏐ = ln⏐x⏐ + k

1 1 1
Suy ra = ek x hay = k2x. Do ñoù W=
W W k2x

y2 1
Ta coù 1− 1+ 2
=
x k2x

y2 1 y2 ⎛ c⎞
2
1+ =1− hay 1 + = ⎜1 + ⎟
x2 k2x x2 ⎝ x⎠
y2 2c c 2
Do ñoù 1 + =1+ + hay y2 = 2cx + c2.
x2 x x2
Ta thu ñöôïc bieåu thöùc cuûa y laø phöông trình cuûa parabol.
Trong quaù trình giaûi phöông trình vi phaân ôû treân ta ñaõ giaû söû x ≠ 0, y ≠ 0. Kieåm laïi tröïc tieáp,
ta thaáy caùc ñieåm M coù x = 0 hay y = 0 thuoäc parabol coù phöông trình ôû treân ñeàu cho tia phaûn
xaï cuøng höôùng Ox.
GV. Nguyeãn Thanh Vuõ- 2007 Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 Trang 34
2 2
Töø nhaùnh parabol y = 2cx + c , ta xoay troøn quanh truïc Ox thì ñöôïc daùng paraboloid troøn
xoay cuûa göông.
Caùc phöông trình sau khoâng coù daïng y’=f(x,y)
113) Haõy tìm nghieäm treân R cuûa phöông trình vi phaân (y')2 – (x + y)y' + xy = 0.
Höôùng daãn: Töø phöông trình F(x, y, y') ta seõ tính y' theo x vaø y ñeå ñöa veà phöông trình coù
daïng y' = f(x, y).
Lôøi giaûi
Ta coù (y')2 – (x + y)y' + xy = 0 ⇔ (y' – x)(y' – y) = 0
⎡ x2
⎡ y' = x y = +C
⇔⎢ ⇔⎢ 2 , vôùi C haèng soá.
⎣hay y' = y ⎢
⎣⎢hay y = Ce
x

Nhö vaäy, nghieäm treân R cuûa phöông trình vi phaân laø moät trong ba daïng sau

x2
a) y (x) = + C , vôùi C laø haèng soá.
2
x
b) y(x) = Ce , vôùi C laø haèng soá.
c) Haøm soá coù bieåu thöùc (a) ôû khoaûng naøy, nhöng coù bieåu thöùc (b) ôû khoaûng khaùc.
Chuù thích: Moïi ñieåm (xo, xo) tuøy yù thuoäc ñöôøng thaúng [y = x] laø ñieåm kyø dò cuûa phöông
trình vi phaân F(x, y, y') = 0 vì coù hai ñöôøng cong tích phaân qua noù vaø coù cuøng tieáp tuyeán taïi
(xo, xo), hai ñöôøng cong ñoù coù phöông trình
⎧ x2 x2
⎪ y ( x) = + xo − o
⎪ 2 2
⎨
⎪ y ( x) = x o e x
⎪⎩ e xo
vaø heä soá goùc cuûa tieáp tuyeán chung taïi (xo, xo) laø xo.
x2
114) Haõy tìm nghieäm cuûa phöông trình vi phaân y= (y’)2−y’x+ .
2
Höôùng daãn: Coù daïng y=f(x,y’). Laáy ñaïo haøm 2 veá roài ñaët u=y’ ñeå coù phöông trình vi phaân
caáp 1 theo u
Lôøi giaûi.
x2
Xeùt y= (y’)2−y’x+ (1)
2
Laáy ñaïo haøm hai veá cuûa phöông trình vi phaân (1) theo x, ta ñöôïc
y’=2.y’.y’’−y’’x − y’+x ⇔ (2y’−x)y’’= 2y’−x .
Ñaët u=y’ ta ñöôïc phöông trình vi phaân caáp 1 ñoái vôùi u: (2u−x)u’=2u−x (2)
2u-x
− Tröôùc heát ta tìm nghieäm thoûa phöông trình u'= :
2u-x
Suy ra u’=1 ⇒ u=x+C , vôùi C laø haèng soá.
⇒ y’=x+ C
x2
⇒ y= +Cx+C2, vôùi C2 laø haèng soá.
2
Ta thaáy haøm soá môùi tìm ñöôïc chæ laø nghieäm cuûa (1) neáu C2=0.
− Baây giôø tìm nghieäm thoûa phöông trình 2u+x=0:
x x x2
u= ⇔ y’= ⇔ y= +C3.
2 2 4
Ta thaáy haøm soá môùi tìm ñöôïc chæ laø nghieäm cuûa (1) neáu C3=0.
115) Haõy tìm nghieäm cuûa phöông trình vi phaân (y’)3−4xyy’+8y2=0.
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 GV Nguyeãn Thanh Vuõ- 2008 Trang 35
Höôùng daãn: Ñöa veà daïng x=f(y,y’). Ñaët u=y’ vaø laáy ñaïo haøm hai veá theo y, ta ñöa veà phöôøng
trình vi phaân vôùi haøm soá laø u vaø bieán laø y.
Lôøi giaûi.
Xeùt (y’)3−4xyy’+8y2=0. (1)
(y') 2y
2
Ta tìm nghieäm cuûa phöông trình sau x= + (2)
4y y'
Ta seõ tính y’ theo y, roài theá bieåu thöùc naøy vaøo (2) hay (1).
dx 1
Ñaët u=y’ vaø laáy ñaïo haøm hai veá cuûa (2) theo y, vôùi löu yù = , ta ñöôïc
dy u
1 −u 2 2 ⎛ u 2y ⎞ du
= + +⎜ − ⎟
u 4y 2 u ⎝ 2y u 2 ⎠ dy
du u (u − 4y )
3 2

Suy ra = .
dy 2y (u 3 − 4y 2 )
− Xeùt tröôøng hôïp u3-4y2 luoân khaùc 0.
1
du 1
Ta suy ra = u . Do ñoù u = Cy 2 , vôùi C laø haèng soá.
dy 2y
Theá bieåu thöùc cuûa u vaøo phöông trình vi phaân (1) ta ñöôïc
3 3 3 1
C 3y 2 − 4Cx y 2 +8y2=0 ⇔ y 2 ( C3 − 4Cx+8 y 2 )=0.
1
1 C2 C2 2
Töø C3 − 4Cx+8 y 2 =0, ta suy ra ñöôïc y= (4Cx − C3 )2 = (x − ) (3).
64 4 4
Töø haøm soá daïng (3), baèng caùch kieåm tröïc tieáp thì ta thaáy haøm soá sau laø nghieäm treân R cuûa
(1): y = K(x−K)2 vôùi K laø haèng soá,
trong ñoù bao goàm caû nghieäm haèng y≡0.
− Baây giôø ta xeùt theâm tröôøng hôïp u3-4y2= 0.
1 1
Khi ñoù u= ( 4y 2 ) 3 . Thay bieåu thöùc naøy vaøo (1) vôùi y’=u, ta ñöôïc 4y2 −4xy ( 4y 2 ) 3 +8y2=0 .
4 3
Suy ra y= x . Haøm naøy cuõng laø nghieäm treân R cuûa phöông trình vi phaân (1).
27
116) Haõy tìm nghieäm cuûa phöông trình vi phaân y=y’x+ (y’)2.
Höôùng daãn: Phöôøng trình naøy coù daïng y= y’x+h(y’). Ñaêt u=y’ vaø laáy ñaïo haøm hai veá theo x,
ta ñöôïc phöông trình vi phaân vôùi haøm soá laø u vaø bieán soá laø x.
Lôøi giaûi.
2
Xeùt y= y’x+ (y’) (1)
Ñaët u=y’. Laáy ñaïo haøm hai veá cuûa (1) theo x, ta ñöôïc:
Theá y ôû phöông trình treân vaøo phöông trình döôùi ta ñöôïc
u=u’x+u+ 2uu’ ⇔ u’(2u+x)=0.
− Xeùt tröôøng hôïp u’=0:
Khi ñoù y’=u=C. Theá y’=C vaøo (1) ta thu ñöôïc y=Cx+C2.
Haøm soá sau laø nghieäm treân R cuûa phöông trình vi phaân (1)
y=Cx+C2, vôùi C laø haèng soá.
− Xeùt tröôøng hôïp 2u+x=0:
x x x2 x2 x2
Khi ñoù u= − . Theá y’= − vaøo (1) ta thu ñöôïc y= − + =− .
2 2 2 4 4
x2
Nghieäm treân R cuûa phöông trình vi phaân (1) laø y= − .
4
117) Haõy tìm nghieäm cuûa phöông trình vi phaân y= (y’)2x+ (y’)2.
GV. Nguyeãn Thanh Vuõ- 2007 Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 Trang 36
Höôùng daãn: Phöông trình coù daïng y= g(y’)x+h(y’). Ñaêt u=y’ vaø laáy ñaïo haøm hai veá theo x, ta
ñöôïc phöông trình vi phaân vôùi haøm soá laø u vaø bieán soá laø x.
Lôøi giaûi.
Xeùt y= (y’)2x+ (y’)2 (1)
Ñaët u=y’.
Laáy ñaïo haøm hai veá cuûa phöông trình vi phaân (1) theo x, ta ñöôïc
y’=2.y’.y’’x+(y’)2+2.y’.y’’ ⇔ ( 2y’x+2y’)y’’=y’− (y’)2
du
hay ( 2ux+2u ) = u− u2.
dx
Coi u laø tham soá, ta ñöa veà phöông trình vi phaân tuyeán tính cuûa haøm x theo bieán soá u nhö
sau:
du
( u− u2) − 2ux = 2u.
dx
− Xeùt tröôøng hôïp u− u2≠ 0:
du 2 2
Ta coù phöông trình + x= .
dx u-1 1-u
Co
Nghieäm cuûa phöông trình naøy laø x = 2
− 1 vôùi Co laø haèng soá. (2)
( u-1)
Thay y’=u vaø bieåu thöùc cuûa x theo u vaøo (1), ta ñöôïc
⎡ C ⎤ Co
y= u2 ⎢ o 2 − 1⎥ + u2 = u2 . (3)
⎣⎢ ( u-1)
2
⎦⎥ ( u-1)
Ta thu ñöôïc moät haøm soá coù phöông trình tham soá nhö (2) vaø (3). Baây giôø ta khöû u ñeå tìm heä
thöùc cuûa y theo x :
Co Co
Töø (2) ta coù (u-1)2= ⇒ u= +1
x +1 x +1
2
⎛ Co ⎞
Theá bieåu thöùc cuûa u vaøo (3) thì ñöôïc y= ⎜⎜ + 1⎟⎟ (x+1). Bieåu thöùc naøy thuoäc daïng
⎝ x +1 ⎠
( ) ( )
2 2
y= x + 1+ C hoaëc y= −(x + 1) + C , vôùi C laø haèng soá.
Kieåm tröïc tieáp, ta thaáy haøm soá sau laø nghieäm treân [-1,+∞ ) cuûa phöông trình vi phaân (1):
( )
2
y= x + 1+ C vôùi C laø haèng soá.
− Xeùt tröôøng hôïp u− u2≠ 0:
Thay y’=u= 0 vaøo (1), ta thaáy haøm haèng y≡ 0 laø nghieäm cuûa phöông trình (1).
Thay y’=u=1 vaøo (1), ta thaáy haøm y=x+1 laø nghieäm cuûa phöông trình (1).
118) Haõy tìm nghieäm cuûa phöông trình vi phaân y’+ An (y’)−y=0.
Höôùng daãn: Ñöa veà daïng y=f(y’) roài coi y’ laø tham soá t. Sau ñoù suy ra bieåu thöùc cuûa y theo t
vaø bieåu thöùc x theo t.
Lôøi giaûi.
Phöông trình töông ñöông laø y= y’+ An (y’).
Coi y’ laø tham soá t. Ta coù phöông trình cuûa y theo tham soá t laø y=t+ An t.
Sau ñaây ta tìm phöông trình cuûa x theo tham soá t.
dx dx dy 1 dy 1⎛ 1⎞ 1 1
= = = ⎜ 1+ ⎟ = + .
dt dy dt y' dt t ⎝ t ⎠ t t 2
1
Do ñoù x= An t− +C.
t
Ta suy ra haøm soá sau laø nghieäm treân mieàn (0,+∞ ) cuûa phöông trình vi phaân :
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 1 GV Nguyeãn Thanh Vuõ- 2008 Trang 37
⎧ 1
⎪x = Ant − + C ,
⎨ t trong ñoù C laø haèng soá vaø tham soá t∈ (0,+∞).
⎪⎩y = t + Ant .

MOÄT SOÁ TÖØ TIEÁNG ANH LIEÂN QUAN TÔÙI CHÖÔNG 1.

Differential Equations. Singular Solution.
Ordinary Differential Equations (ODF). Initial conditions.
Partial Differential Equations (PDF). Existence and uniqueness of a solution.
Interval of existence and uniqueness. Direction Fields.
Initial-value problem (IVP). A solution of the equation= An integral of the
First-order ordinary differential. equation.
Trivial solution. An integral curve= A solution curve.
Explicit and implicit solutions. Separable Equation.
Family of solutions. Homogeneous Linear Differential Equations.
General Solution. Nonhomogeneous Linear Differential Equations.

Saùch tham khaûo:

-− DENNIS G.ZILL, Differential Equations with Modeling Applications, Brooks/Cole, 2001

− RICHARD K. MILLER, Introduction to Differential Equations, Prentice-Hall ,
− WILLIAM R. DERRICK – STANLEY I. GROSSMAN, Elementary Differential Equations,
Addison – Wesley, 1997.
− R. KENT NAGLE/EDWARD B. SAFF, Fundamentals of Differential Equations and Boundary
Value Problems, Addison – Wesley Publishing Company, 1993.
− WILLIAM E. BOYCE., Elementary Differential Equations, John Wiley & Sons, Inc, 1997.
− NGUYEÃN THEÁ HOAØN-PHAÏM PHU -Cô sôû Phöông trình vi phaân vaø lyù thuyeát oån ñònh. Nhaø
xuaát baûn Giaùo Duïc-2000
− MORRRIS W. HISCH, STEPHEN SMALE, Phöông trình vi phaân – Heä Ñoäng löïc vaø Ñaïi soá
tuyeán tính, Nhaø xuaát baûn Ñaïi Hoïc vaø Trung Hoïc Chuyeân Nghieäp, 1979.
− MARTIN BRAVN, Differential Equations and Their Application, Spriger – Verlag, 1993.
− FRANK R. GIORDANO – MAURIVE D. WEIR, Differentiadl Equations, Addison –
Wesley, 1988.

GV Nguyeãn Thanh Vuõ, 73 ñöôøng soá 3, cö xaù Löõ Gia, phöôøng 15, quaän 11, TP.HCM
Ñieän thoaïi: 8639.462 . Email nguyenthanhvu60@gmail.com
_______________________________________________________________________________
Sinh vieân vui loøng thöôøng xuyeân coi thoâng baùo treân web
www.math.hcmuns.edu.vn/~ntvu