Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 2 GV Nguyeãn Thanh Vuõ -2007 Trang 38

CHÖÔNG 2
PHÖÔNG TRÌNH VI PHAÂN TUYEÁN TÍNH CAÁP HAI
Trong chöông naøy, I ñöôïc kyù hieäu laø moät taäp lieân thoâng trong \ , töùc I coù moät trong caùc
daïng sau:(–∞,x2), (x1,x2), (x1, +∞), (–∞, x2], (x1, x2], [x1, x2], [x1, x2), [x1, +∞), (–∞, +∞).
1. SÖÏ TOÀN TAÏI VAØ DUY NHAÁT CUÛA NGHIEÄM
1.1. Ñònh nghĩa
– Phöông trình vi phaân tuyeán tính caáp hai laø phöông trình vi phaân coù daïng
y" + p(x)y' + q(x)y = f(x) (1)
trong ñoù p, q, f laø caùc haøm soá theo moät bieán x.
– Haøm soá y = y(x) ñöôïc goïi laø nghieäm cuûa phöông trình vi phaân (1) treân I neáu
y"(x) + p(x) y'(x) + q(x) y(x) = f(x), ∀x ∈ I
trong ño ùy',y" laø ñaïo haøm caáp 1 vaø ñaïo haøm caáp 2 cuûa haøm soá y theo bieán soá x.
– Neáu f(x) ≡ 0 thì phöông trình (1) ñöôïc goïi laø phöông trình vi phaân tuyeán tính caáp hai thuaàn
nhaát.
1.2. Phaùt bieåu ñònh lyù veà söï toàn taïi vaø duy nhaát nghieäm
Xeùt baøi toaùn ( coù ñieàu kieäu ñaàu) sau
⎧y // (x)+p(x)y / (x)+q(x) y (x)=f(x), ∀x ∈ I
⎪
⎨ y(x o )=y o
⎪
⎩ y / (x o )=y o/
trong ñoù xo ∈ I vaø yo, y o/ laø caùc haèng soá.
Giaû söû caùc haøm soá a, b, f lieân tuïc treân I.
Khi ñoù baøi toaùn luoân luoân coù nghieäm duy nhaát y= y(x) treân I.
2. NGHIEÄM TOÅNG QUAÙT CUÛA PHÖÔNG TRÌNH THUAÀN NHAÁT
2.1. Ñònh lyù (ñònh lyùù toå hôïp nghieäm)
Giaû söû y1 vaø y2 laø nghieäm treân I cuûa phöông trình thuaàn nhaát y" + p(x)y' + q(x)y = 0.
Khi ñoù y3 = c1y1 + c2y2 (vôùi c1 vaø c2 laø caùc haèng soá) cuõng laø nghieäm treân I cuûa phöông trình
naøy.
Chöùng minh .
Do y1 vaø y2 laø nghieäm cuûa phöông trình , neân vôùi moïi x thuoäc I ta coù :
⎧⎪y1// (x)+p(x)y1/ (x)+q(x)y1(x)=0
⎨ //
⎪⎩y2 (x)+p(x)y2 (x)+q(x)y2 (x)=0
/

Nhaân hai veá cuûa phöông trình treân cho c1 vaø nhaân hai veá cuûa phöông trình döôùi cho c2, roài
coäng veá , ta ñöôïc
c1y1// (x)+c2y2// (x)+p(x) ⎡⎣c1y1/ (x)+c2y 2/ (x)⎤⎦ +q(x) ⎡⎣c1y1 (x)+c2y2 (x)⎤⎦ =0 .
Suy ra y3// (x)+p(x)y3/ (x)+q(x)y3 (x)=0
Vaäy y3 laø nghieäm cuûa phöông trình vi phaân.
2.2. Ñoäc laäp tuyeán tính
2.2.1. Ñònh nghóa ñoäc laäp tuyeán tính
Xeùt hai haøm soá y1 vaø y2 xaùc ñònh treân I.
− Hai haøm soá y1 vaø y2 ñöôïc goïi laø ñoäc laäp tuyeán tính treân I neáu vaø chæ neáu
(∀c1, c2 ∈ \ , ∀x ∈ I, c1y1(x) + c2y2(x) = 0) ⇒ ( c1 = 0 ∧ c2 = 0 )
− Hai haøm soá y1 vaø y2 ñöôïc goïi laø phuï thuoäc tuyeán tính neáu chuùng khoâng ñoäc laäp tuyeán tính.
2.2.2 Ñònh lyù
Cho y1 laø haøm soá lieân tuïc vaø luoân khaùc 0 treân I,
v laø haøm soá treân I vaø khoâng laø haøm haèng .
Giaû söû y2(x) = v(x) y1(x), ∀x ∈ I
Khi ñoù y1, y2 laø hai haøm soá ñoäc laäp tuyeán tính treân I.
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 2 GV Nguyeãn Thanh Vuõ -2008 Trang 39
Chöùng minh
Coi c1, c2 laø caùc haèng soá tuøy yù.
Giaû söû c1y1(x) + c2y2(x) = 0 , ∀x ∈ I
Khi ñoù, vôùi moïi x ∈ I ta coù
c1y1(x) + c2v(x) y1(x) = 0
y1(x) [c1 + c2v1(x)] = 0
c1 + c2v(x) = 0 ( do y1(x) ≠ 0 )
c
Neáu c2 ≠ 0 thì v(x) = − 1 , ñieàu naøy voâ lyù vì v khoâng laø haøm haèng.
c2
Do ñoù c2 = 0. Suy ra c1 = 0.
Vaäy y1 vaø y2 ñoäc laäp tuyeán tính.
2.2.3. Ñònh nghóa haøm soá Wronski
Giaû söû y1, y2 laø hai haøm khaû vi treân I.
Haøm soá Wronski cuûa y1 vaø y2 (kyù hieäu W (y1, y2)) ñöôïc ñònh nghóa laø haøm soá xaùc ñònh treân I
vaø coù bieåu thöùc
W(y1, y2) (x) = y1(x)y2/ (x)-y1/ (x)y2 (x) , ∀x ∈ I.
Neáu söû duïng kyù hieäu ñònh thöùc thì
y1(x) y2 (x) y (x) y1/ (x)
W(y1,y2 )(x)= / = 1 vôùi moïi x∈ I.
y1 (x) y2 (x)
/
y2 (x) y2/ (x)
2.2.4. Ñònh lyù veà ñoäc laäp tuyeán tính
Giaû söû y1, y2 laø nghieäm treân I cuûa phöông trình vi phaân
y" + p(x)y' + q(x)y = 0
Hai haøm soá y1, y2 ñoäc laäp tuyeán tính treân I neáu vaø chæ neáu
∃xo ∈ I , W(y1, y2) (xo) ≠ 0
Chöùng minh
– Giaû söû toàn taïi xo ∈ I thoûa W(y1, y2) (xo) ≠ 0
Coi c1, c2 laø hai haèng soá tuøy yù sao cho c1y1(x) + c2y2(x) = 0 vôùi moïi x∈ I.
Laáy ñaïo haøm hai veá ta ñöôïc c1 y1/ (x ) + c 2y 2/ (x ) = 0 vôùi moïi x∈ I.
Ta coù heä hai phöông trình baäc nhaát vôùi aån laø c1 vaø c2 nhö sau :
⎧⎪c1y1(x o ) + c 2y 2 (x o ) = 0
⎨ /
⎪⎩c1y1 (x o ) + c 2y 2 (x o ) = 0
/

Nhaân hai veá phöông trình treân cho y 2/ (x o ) , nhaân hai veá phöông trình döôùi cho y2(xo), roài tröø
veá ta ñöôïc
( y1(xo )y 2/ (xo ) − y1/ (xo )y 2 (xo )) c1 = 0 ⇒ W (y1, y2 )(xo ).c1 = 0 ⇒ c1 = 0 .
Töông töï, ta tìm ñöôïc c2 = 0.
Vaäy y1, y2 ñoäc laäp tuyeán tính.
– Giaû söû ( bôûi phöông phaùp phaûn chöùng) raèng W(y1, y2) (x) = 0 vôùi moïi x∈ I.
Ta seõ chöùng minh y1, y2 phuï thuoäc tuyeán tính.
Neáu y1(x) = – y2(x) vôùi moïi x ∈ I thì y1 vaø y2 phuï thuoäc tuyeán tính, ta khoâng caàn chöùng minh
tieáp. Sau ñaây ta xeùt tröôøng hôïp toàn taïi xo ∈ I thoûa y1(xo) ≠ –y2 (xo).
Ñaët y3=c1y1+c2y2 , vôùi c1 = y2(xo) vaø c2 = – y1(xo). Do nguyeân lyù toå hôïp nghieäm thì y3 laø
nghieäm cuûa phöông trình y" + p(x)y' + q(x)y = 0. Maët khaùc, ta coù
⎧ y 3 ( xo ) = c1 y1 ( x0 ) + c 2 y 2 (x 0 ) = y 2 (x 0 )y1 ( x0 ) + (− y1 ( x0 )) y 2 (x 0 ) = 0,
⎨
⎩ y 3/ ( xo ) = c1 y1/ ( x0 ) + c 2 y 2/ (x 0 ) = y 2 ( xo ) y1/ ( xo ) − y1 ( xo ) y 2/ ( xo ) = −W ( y1 , y 2 )( x0 ) = 0.
Do ñoù y3 laø nghieäm cuûa baøi toaùn
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 2 GV Nguyeãn Thanh Vuõ -2007 Trang 40
⎧y " + p(x )y ' + q(x )y = 0,
⎪
⎨ y (x o ) = 0,
⎪ y '(x o ) = 0.
⎩
Ta thaáy haøm haèng y ≡ 0 cuõng laø nghieäm cuûa baøi toaùn.
Theo ñònh lyù duy nhaát nghieäm (ñònh lyù 1.2) thì y3(x) = 0 vôùi moïi x ∈ I.
Suy ra y2(xo) y1(x) + (– y1(xo)) y2(x) = 0 vôùi moïi x ∈ I, trong ñoù haèng soá y2(xo)≠ 0 hay
(–y1(xo))≠ 0 ( do hai soá naøy khaùc nhau).
Do ñoù y1, y2 phuï thuoäc tuyeán tính. Ñònh lyù ñaõ ñöôïc chöùng minh.
2.3. Ñònh lyù veà nghieäm toång quaùt
Xeùt phöông trình vi phaân caáp hai thuaàn nhaát
y" + p(x)y' + q(x)y = 0
trong ñoù caùc haøm soá p, q lieân tuïc treân I.
Giaû söû y1, y2 laø hai nghieäm cuûa phöông trình vi phaân vaø ñoäc laäp tuyeán tính treân I.
Khi ñoù, nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình vi phaân laø
y = c1y1 + c2y2, trong ñoù c1, c2 laø caùc haèng soá.
Chuù thích:
− Nghieäm y = c1y1 + c2y2 , vôùi c1 vaø c2 laø caùc haèng soá, ñöôïc goïi laø nghieäm toång quaùt vì hai
tính chaát sau ñuùng:
a) Moïi haøm soá coù daïng y = c1y1 + c2y2 ñeàu laø nghieäm cuûa phöông trình vi phaân, trong ñoù c1
vaø c2 laø caùc haèng soá tuøy yù.
b) Moïi nghieäm y = y(x) cuûa phöông trình vi phaân ñeàu coù daïng
y = c1y1 + c2y2, trong ñoù c1, c2 laø caùc haèng soá.
− Hai nghieäm ñoäc laäp tuyeán tính y1, y2 ñöôïc goïi laø hai nghieäm cô sôû.
− Khoâng gian goàm taát caû caùc nghieäm laø moät khoâng gian 2 chieàu.
Chöùng minh ñònh lyù
− Xeùt haøm soá coù daïng y = c1y1 + c2y2 vôùi c1 vaø c2 laø caùc haèng soá. AÙp duïng ñònh lyù toå hôïp
nghieäm 2.1, ta coù y laø nghieäm cuûa phöông trình vi phaân.
− Coi Φ laø moät nghieäm tuøy yù cuûa phöông trình vi phaân.
Ta seõ chöùng minh Φ coù daïng y = c1y1 + c2y2 vôùi c1 vaø c2 laø caùc haèng soá.
Hai haøm y1, y2 ñoäc laäp tuyeán tính neân theo ñònh lyù 2.2.4 thì toàn taïi xo ∈ I thoûa
W(y1, y2) (xo) ≠ 0 ⇔ y y / ( x ) − y / ( x )y ( x ) ≠ 0
1 2 o 1 o 2 o
Goïi k1 = Φ (xo) vaø k2 = Φ'(xo).
Xeùt nghieäm y3 = c1, y1 + c2y2 cuûa phöông trình vi phaân vôùi caùc haèng soá c1, c2 ñöôïc choïn sao
cho
⎧ k1y 2/ (x o ) − k2y 2 (x o )
⎪ c1 =
⎪⎧y 3 (x o ) = k1 ⎪⎧c1y 1(x o ) + c 2y 2 (x o ) = k1 ⎪ y1(x o )y 2/ (x o ) − y 1/ (x o )y 2 (x o )
⎨ / ⇔ ⎨ / ⇔ ⎨
⎩⎪y 3 (x o ) = k2 ⎩⎪c1y 1 (x o ) + c 2y 2 (x o ) = k2
/
⎪c = y 1(x o )k2 − y 1/ (x o ) k1
⎪ 2
y 1(x o )y 2/ (x o ) − y 1/ (x o )y 2 (x o )
⎩
( trong ñoù maãu soá chính laø W(y1, y2)(xo) neân khaùc 0).
– Xeùt baøi toaùn
⎧y " + a(x )y ' + b (x )y = 0
⎪
⎨ y (x o ) = k1
⎪ y '(x o ) = k2
⎩
Ta thaáy Φ vaø y3 cuøng laø nghieäm cuûa baøi toaùn treân, do ñoù Φ vaø y3 truøng nhau (theo ñònh lyù
1.2), vaäy treân I ta coù Φ = c1y1 + c2y2.
Baøi taäp: Baøi taäp töø 119 tôùi 125
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 2 GV Nguyeãn Thanh Vuõ -2008 Trang 41
3. PHÖÔNG TRÌNH TUYEÁN TÍNH THUAÀN NHAÁT VÔÙI HEÄ SOÁ HAÈNG
3.1. Phöông trình ñaëc tröng
Xeùt phöông trình vi phaân tuyeán tính caáp hai thuaàn nhaát coù heä soá haèng
ay" + by' + cy = 0
trong ñoù a, b, c laø caùc haèng soá thöïc vaø a ≠ 0
Phöông trình ñaëc tröng cuûa phöông trình vi phaân naøy ñöôïc ñònh nghóa laø phöông trình baäc
hai ar2 + br + c = 0.
Chuù thích:
b c
Phöông trình ay" + by' + cy = 0 töông ñöông vôùi phöông trình y"+ y'+ y = 0 (neáu a ≠ 0).
a a
3.2. Ñinh lyù veà nghieäm
Xeùt phöông trình vi phaân tuyeán tính caáp hai thuaàn nhaát vôùi heä soá haèng
ay" + by' + cy = 0 (vôùi a ≠ 0) (1)
Daïng nghieäm cuûa phöông trình vi phaân treân R phuï thuoäc vaøo ñaïi löôïng (b2 – 4ac) nhö sau:
1. Tröôøng hôïp b2 – 4ac > 0:
Goïi r1, r2 laø hai nghieäm phaân bieät cuûa phöông trình ñaëc tröng.
Khi ñoù, nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình vi phaân (1) laø treân R laø
y(x) = c1e r1x + c 2e r2x
trong ñoù c1, c2 laø caùc haèng soá tuøy yù.
2. Tröôøng hôïp b2 – 4ac = 0:
Goïi ro laø nghieäm keùp cuûa phöông trình ñaëc tröng.
Khi ñoù, nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình vi phaân (1) treân R laø
y(x) = c1e ro x + c 2xe ro x
trong ñoù c1, c2 laø caùc haèng soá tuøy yù.
3. Tröôøng hôïp b2 – 4ac < 0:
Phöông trình ñaëc tröng khoâng coù nghieäm thöïc nhöng coù hai nghieäm phöùc laø
b 4ac − b 2
− ±i
2a 2a
b 4ac − b 2
Ñaët α =− , β=
2a 2a
Khi ñoù, nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình vi phaân (1) treân R laø
y(x) = c1eαx cosβx + c2 eαx sinβx vôùi c1 vaø c2 laø caùc haèng soá.
Chöùng minh ñònh lyù.
2
1. Tröôøng hôïp b – 4ac > 0:
Ta tìm nghieäm ñaëc bieät cuûa phöông trình vi phaân (1) döôùi daïng y(x) = erx (vôùi r laø haèng soá)
Theá y(x) = erx vaøo (1) ta ñöôïc
ar2erx + brerx + cerx = 0
erx (ar2 + br + c) = 0
ar2 + br + c = 0 (2)
Do r1 vaø r2 laø nghieäm cuûa phöông trình (2), neân y1(x) = e r1 x vaø y 2 (x) = e r2 x laø hai
nghieäm cuûa phöông trình vi phaân (1).
Ta coù
y 1(x ) y 1/ (x ) e r1x r e r1x y1(0) y1' (0) 1 r1
= r2x 1 r2x ⇒ = = r2 – r1 ≠ 0
y 2 (x ) y 2 (x )
/
e r2e y 2 (0) y 2 (0)
'
1 r2
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 2 GV Nguyeãn Thanh Vuõ -2007 Trang 42

Theo ñònh lyù 2.3 thì y1, y2 laø hai nghieäm cô sôû cuûa phöông trình vi phaân (1) treân R . Do ñoù,

nghieäm toång quaùt treân R cuûa phöông trình vi phaân (1) laø
y(x) = c1 y1(x) + c2y2(x)= c1e r1x + c 2e r2x vôùi c1, c2 laø caùc haèng soá tuøy yù.
2. Tröôøng hôïp b2 – 4ac = 0
:– Ta tìm nghieäm ñaëc bieät cuûa phöông trình (1) döôùi daïng y(x) = erx. Lyù luaän gioáng nhö tröôøng
hôïp b2 – 4ac > 0. Do ro laø nghieäm keùp cuûa phöông trình (2), neân moät nghieäm cuûa phöông
trình vi phaân (1) laø y1(x) = e ro x .
ro x
Xeùt y2(x) = x e , ta thaáy y2 cuõng laø nghieäm cuûa phöông trình (1) vì vôùi moïi x∈ R ta coù
ay 2/ ( x ) + by 2/ ( x ) + cy 2 (x ) = a ( 2ro e ro x + ro2xe ro x ) + b ( e ro x + ro xe ro x ) + cxe ro x
= xe ro x ( aro2 + bro + c ) + e ro x ( 2aro + b )
⎛ b ⎞
=0 ⎜ do aro + bro + c = 0 vaø ro = − ⎟
2

⎝ 2a ⎠
Hai nghieäm y1 vaø y2 ñoäc laäp tuyeán tính bôûi ñònh lyù 2.2.2. Söï ñoäc laäp tuyeán tính naøy coù theå
suy ra töø ñònh thöùc Wronski nhö sau
y 1(x ) y 1' (x ) e ro x ro e ro x y 1 (0) y 1' (0) 1 ro
= ⇒ = =1≠0
y 2 (x ) y 2 (x )
'
xe ro x
(e + ro xe )
ro x ro x '
y 2 (0) y 2 (0) 0 1

Theo ñònh lyù 2.3 , nghieäm toång quaùt treân R cuûa phöông trình vi phaân (1) laø
y(x) = c1y1(x) + c2y2(x) = c1e ro x + c 2xe ro x vôùi c1, c2 laø caùc haèng soá tuøy yù.
3. Tröôøng hôïp b2 – 4ac < 0:
– Theo chöùng minh trong tröôøng hôïp 1 ôû treân, neáu r laø nghieäm thöïc cuûa phöông trình ñaëc
tröng ar2 + br + c = 0 thì haøm soá x 6 erx thoûa phöông trình vi phaân. Sau ñaây ta chöùng minh
tröôøng hôïp r laø nghieäm phöùc cuûa phöông trình ñaëc tröng ar2 + br + c = 0 thì haøm phöùc x 6
erx cuõng thoûa phöông trình vi phaân (1).
Xeùt haøm phöùc g töø R → C vôùi g(x) = erx, trong ñoù r laø nghieäm phöùc cuûa phöông trình ñaëc
tröng.
Do g'(x) = rerx vaø g"(x) = r2erx neân
ag"(x) + bg'(x) + cg(x) = ar2erx + brerx + cerx = erx (ar2 + br + c)=0
Suy ra ag"(x) + bg'(x) + cg(x)=0 vôùi moïi x∈R.
– Sau ñaây ta tìm hai nghieäm ñoäc laäp tuyeán tính cuûa phöông trình vi phaân.
Phöông trình ñaëc tröng coù hai nghieäm phöùc laø
−b −(b 2 − 4ac )
±i
2a 2a
b −b 2 + 4ac
Xeùt nghieäm phöùc r = α + iβ vôùi α = − vaø β =
2a 2a
Ta coù g(x) = erx = eαx + iβx = eαx (cosβx + isinβx) = y1(x) + iy2(x), trong ñoù
⎧⎪y 1(x ) = e α x cos β x
⎨
⎪⎩y 2 (x ) = e sin β x
αx

Do ñoù g'(x) = y 1' (x) + iy '2 (x)

g"(x) = y 1" (x) + iy "2 (x)
Töø tính chaát ag" + bg' + cg = 0, ta suy ra
a ( y 1// + iy 2// ) + b ( y 1/ + iy 2/ ) + c (y 1 + iy 2 ) = 0

(ay //
1 + by 1/ + cy 1 ) + i ( ay 2// + by 2/ + cy 2 ) = 0
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 2 GV Nguyeãn Thanh Vuõ -2008 Trang 43
⎧⎪ay + by + cy 1 = 0
//
1
/
1
Do ñoù ⎨ // .
⎪⎩ay 2 + by 2 + cy 2 = 0
/

Vaäy hai haøm soá thöïc y1, y2 laø hai nghieäm cuûa phöông trình vi phaân (1).Hai nghieäm y1 vaø y2
naøy ñoäc laäp tuyeán tính treân R vì

y 1(x ) y 1' (x ) e α x cos β x (α e αx

cos β x − β e α x sin β x )
= ⇒
y 2 (x ) y 2' (x ) e α x sin β x (α e αx
sin β x + β e α x cos β x )

y 1 (0) y 1' (0) 1 α

= =β≠0
y 2 (0) y '2 (0) 0 β
Theo ñònh lyù 2.3 thì nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình vi phaân (1) treân R laø
y(x) = c1y1(x) + c2y2(x) = c1eαx cosβx + c2eαx sinβx vôùi c1 vaø c2 laø caùc haèng soá.
Chuù thích: Ngöôøi ta coù theå chöùng minh y1, y2 laø nghieäm cuûa phöông trình vi phaân (1) maø
khoâng duøng kieán thöùc haøm phöùc, khi ñoù phaûi döïa vaøo pheùp tính ñaïo haøm töø bieåu thöùc cuûa y1
vaø y2.
3.3. Moät soá thí duï.
3.3.1. Thí duï. Haõy tìm nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình vi phaân y" – 2y' – 8y = 0 treân R.
Lôøi giaûi
– Phöông trình ñaëc tröng laø r2 – 2r – 8 = 0
Bieät soá Δ' = 9. Hai nghieäm cuûa phöông trình ñaëc tröng laø r1 = 4, r2 = – 2.
Nghieäm toång quaùt treân R cuûa phöông trình vi phaân laø
y = c1e 4x + c 2e −2x , vôùi c1 vaø c2 laø caùc haèng soá.
3.3.2. Thí duï. Haõy tìm nghieäm toång quaùt treân R cuûa phöông trình vi phaân y" – 4y' + 4y = 0.
Lôøi giaûi
Phöông trình ñaëc tröng laø r2 – 4r + 4 = 0
Bieät soá Δ = 0. Nghieäm ( keùp ) cuûa phöông trình ñaëc tröng laø r = 2.
Nghieäm toång quaùt treân R cuûa phöông trình vi phaân laø
y = c1e 2x + c 2xe 2x vôùi c1 vaø c2 laø caùc haèng soá.
3.3.3. Thí du. Haõy tìm nghieäm toång quaùt treân R cuûa phöông trình vi phaân y" + 2y' + 10y = 0.
Lôøi giaûi
2
Phöông trình ñaëc tröng laø r + 2r + 10 = 0.
Bieät soá Δ' = – 9. Nghieäm phöùc cuûa phöông trình ñaëc tröng laø r = – 1 ± i. 3
Nghieäm toång quaùt treân R cuûa phöông trình vi phaân laø
y = c1e − x cos3x + c 2e − x sin3x , vôùi c1 vaø c2 laø caùc haèng soá.
3.3.4. Thí duï. Haõy tìm nghieäm treân R cuûa baøi toaùn coù ñieàu kieän ñaàu nhö sau
⎧
⎪y "+ y ' = 0
⎪
⎨y (0) = 1
⎪ 1
⎪y '(0) = −
⎩ 2
Lôøi giaûi
Phöông trình ñaëc tröng cuûa phöông trình vi phaân laø r2 + r = 0.
Hai nghieäm cuûa phöông trình ñaëc tröng laø r = 0 vaø r = – 1.
Nghieäm toång quaùt treân R cuûa phöông trình vi phaân laø
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 2 GV Nguyeãn Thanh Vuõ -2007 Trang 44

y = c1 e 0 x + c 2 e −1.x
y = c1 + c2e–x, vôùi c1 vaø c2 laø caùc haèng soá.
Do ñoù y' = – c2e–x.
Döïa vaøo ñieàu kieän ñaàu, ta tìm giaù trò cuûa c1 vaø c2 nhö sau.
⎧ 1
⎧y (0) = 1 ⎧c 1 + c 2 = 1 ⎪⎪c1 = 2
⎪ ⎪
⎨ / 1⇔ ⎨ 1 ⇔ ⎨
⎪⎩y o (0) = − 2 ⎪⎩− c 2 = − 2 ⎪c 2 = 1
⎪⎩ 2
1 1
Vaäy nghieäm treân R cuûa baøi toaùn laø y = + e − x .
2 2
Baøi taäp: Baøi taäp töø 126 tôùi 157
4. PHÖÔNG TRÌNH EULER THUAÀN NHAÁT
4.1. Phöông trình thuaàn nhaát
4.1.1. Ñònh nghóa phöông trình Euler.
Phöông trình Euler thuaàn nhaát treân I laø phöông trình vi phaân coù daïng
x2y" + axy' + by = 0 (1)
trong ñoù a, b laø caùc haèng soá vaø I khoâng chöùa 0.
4.1.2. Ñònh nghóa phöông trình ñaëc tröng.
Phöông trình ñaëc tröng cuûa phöông trình Euler (1) ñöôïc ñònh nghóa laø phöông trình baäc 2 theo
aån r nhö sau r(r – 1) + ar + b = 0 (2)
2
Hay r (a – 1) r + b = 0
Chuù thích : Neáu nghieäm cuûa (1) coù daïng y = xr thì r phaûi thoûa phöông trình sau vôùi moïi x ∈ I
x2(xr)" + ax (xr)' + b(xr) = 0
x2r (r – 1) xr–2 + axrxr–1 + bxr = 0
xr [r (r–1) + ar + b] = 0
r (r – 1) + ar + b = 0
– Neáu r laø nghieäm cuûa phöông trinh ñaëc tröng (2) thì y = xr laø nghieäm cuûa phöông trình (1).
4.1.3. Ñònh lyù veà nghieäm.
Xeùt phöông trình Euler thuaàn nhaát nhö trong ñònh nghóa 6.1.1.
a) Tröôøng hôïp phöông trình ñaëc tröng coù hai nghieäm phaân bieät r1, r2.
Giaû söû haøm soá y1 = x r1 vaø haøm soá y2 = x r2 xaùc ñònh treân I.
Khi ñoù nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình (1) laø
y(x) = c1 x r1 + c2 x r2
trong ñoù c1, c2 laø caùc haèng soá tuøy yù.
b) Tröôøng hôïp phöông trình ñaëc tröng coù nghieäm keùp ro.
Giaû söû haøm soá y1 = x ro xaùc ñònh treân I.
Khi ñoù nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình (1) laø
y(x) = x ro (c1 + c2 ln⏐x⏐)
trong ñoù c1, c2 laø caùc haèng soá tuøy yù.
c) Tröôøng hôïp phöông trình ñaëc tröng coù hai nghieäm phöùc α ± iβ:
Giaû söû haøm soá y = xα xaùc ñònh treân I.
Khi ñoù nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình (1) laø
y(x) = xα [c1 cos (β ln⏐x⏐) + c2 sin (β ln⏐x⏐)]
trong ñoù c1, c2 laø caùc haèng soá tuøy yù.
Chöùng minh
a) Do r1, r2 laø nghieäm cuûa phöông trình ñaëc tröng neân y1 = x r1 vaø y2 = x r2 laø nghieäm cuûa
phöông trình (1) (theo chuù thích trong ñònh nghóa 6.1.2).
– Ta coù
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 2 GV Nguyeãn Thanh Vuõ -2008 Trang 45
/
y 1(x ) y (x ) x r1
r1x r1 −1
W(y1, y2) (x) = 1
= r2 = (r2 − r1 ) x r1 +r2 −1 ≠ 0
y 2 (x ) y (x )
/
2 x r2x r2 −1
Do ñoù y1, y2 ñoäc laäp tuyeán tính. Suy ra nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình (1) laø toå hôïp
tuyeán tính cuûa y1, y2.
b) Trong tröôøng hôïp naøy, haøm y1 = x ro laø nghieäm cuûa phöông trình (1). Ta seõ chöùng minh
y2 = x ro ln⏐x⏐cuõng laø nghieäm cuûa (1).
1
Ta coù y 2' = ro x ro −1 ln x + x ro = x ro −1 (ro ln x + 1)
x
1
vaø y 2// = (ro − 1) x ro −2 (ro ln x + 1) + x ro −1 ro = x ro −2 ⎡⎣(ro − 1) ro ln x + 2 ro − 1⎤⎦
x
Suy ra
x 2y 2// + axy 2/ + by 2 = x ro ⎡⎣(ro − 1) ro ln x + 2 ro − 1⎤⎦ + ax ro (ro ln x + 1) + bx ro ln x
= x ro ⎣⎡ln x (ro (ro − 1) + aro + b ) + 2 ro − 1+ a ⎤⎦ .
Ñoàng thôøi, ro laø nghieäm keùp cuûa phöông trình ñaëc tröng (2) neân
⎧ro (ro − 1) + aro + b = 0
⎪
⎨ a −1 ⇒ ln x (ro (ro − 1) + aro + b ) + 2ro − 1+ a = 0
⎪⎩ ro = −
2
Vaäy y2 laø moät nghieäm cuûa phöông trình (1).
– Ta thaáy y2 coù daïng y2(x) = ln⏐x⏐y1(x). Do ñoù y2 vaø y1 ñoäc laäp tuyeán tính ( theo ñònh lyù
2.2.2)
Suy ra nghieäm toång quaùt cuûa (1) laø toå hôïp tuyeán tính cuûa y1 vaø y2.
c) Xeùt y1 = xα cos (β ln⏐x⏐)
y2 = xα sin (β ln⏐x⏐)
Vieäc chöùng minh y1, y2 laø hai nghieäm ñoäc laäp tuyeán tính cuûa phöông trình (1) ñöôïc thöïc
hieän töông töï nhö trong chöùng minh cuûa ñònh lyù 3.2. Vieäc chöùng minh naøy ñöôïc xem nhö laø
moät baøi taäp.
4.1.4. Thí duï. Haõy tìm nghieäm toång quaùt treân I = (–∞, 0) cuûa phöông trình vi phaân
x2y" + 2xy' – 12y = 0.
Lôøi giaûi
– Phöông trình ñaëc tröng cuûa phöông trình Euler laø
r (r–1) + 2r – 12 = 0 ⇔ r2 + r – 12 = 0
Phöông trình ñaëc tröng naøy coù hai nghieäm laø r1 = – 4, r2 = 3.
Vaäy nghieäm toång quaùt treân I cuûa phöông trình vi phaân laø
y (x ) = c1x r1 + c 2x r2
c
y (x ) = 14 + c2x 3 vôùi c1, c2 laø caùc haèng soá tuøy yù.
x
Baøi taäp: Baøi taäp töø 158 tôùi 168

5. GIAÛI PHÖÔNG TRÌNH THUAÀN NHAÁT KHI BIEÁT NGHIEÄM ÑAËC BIEÄT
Xeùt phöông trình vi phaân tuyeán tính caáp hai thuaàn nhaát
y" + p(x)y' + q(x)y = 0 (1)
Sau ñaây laø phöông phaùp tìm nghieäm toång quaùt khi bieát moät nghieäm ñaëc bieät.
5.1. Phöông phaùp.
Giaû söû ta bieát ñöôïc moät nghieäm y1 cuûa phöông trình vi phaân (1) vaø y1 luoân khaùc 0.
Ta tìm theâm moät nghieäm cuûa phöông trình (1) döôùi daïng
y2(x) = v(x) y1(x)
Neáu v khoâng laø haøm haèng thì y1, y2 ñoäc laäp tuyeán tính (theo ñònh lyù 2.2.2).
Khi ñoù nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình laø y = c1y1 + c2y2,
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 2 GV Nguyeãn Thanh Vuõ -2007 Trang 46

trong ñoù c1, c2 laø caùc haèng soá tuøy yù.

5.2 Thí duï. Haõy tìm nghieäm toång quaùt treân I = (0, +∞) cuûa phöông trình vi phaân
x2y" – xy' + y = 0.
Lôøi giaûi.D
Ñaây laø phöông trình Euler vaø ta coù theå tìm nghieäm deã daøng nhö phöông phaùp trong muïc 4.
Ñeå minh hoïa cho ñònh lyù treân, coi nhö ta khoâng bieát phöông phaùp trong muïc 4.
Tröôùc heát ta tìm moät nghieäm ñaëc bieät, sau ñoù tìm moät nghieäm ñaëc bieät khaùc sao cho ñoäc
laäp tuyeán tính vôùi nghieäm ban ñaàu
Ta thaáy y1 = x laø moät nghieäm ñaëc bieät cuûa phöông trình vi phaân.
Sau ñaây, ta tìm moät nghieäm y2 cuûa phöông trình vi phaân döôùi daïng y2 = vx.
Do y2 = vx neân y '2 = v' x + v , y "2 = v" + 2v'
Theá y2 vaøo phöông trình vi phaân ta ñöôïc
x 2y 2// − xy 2/ + y 2 = 0
x2(v" + 2v') – x(v'x + v) + (vx) = 0
x3v" + x2v' = 0
1
v"+ v' = 0
x
1
z'+ z = 0 , vôùi z = v'
x
Phöông trình coù daïng laø phöông trình vi phaân tuyeán tính caáp moät thuaàn nhaát,
1
−∫ dx
nghieäm cuûa phöông trình naøy laø z = co e x
= c o e ( − ln x +k ) .
Ñeå tìm v ta choïn k = 0, co = 1, ñoàng thôøi thay z baèng v'. Ta coù
1
v' = e − ln x =
x
v = An ⏐x⏐ + c1
Choïn c1 = 0 thì ta coù bieåu thöùc cuûa v treân (0, +∞) laø v(x) = lnx (haøm v naøy khoâng laø haøm
haèng).
Do ñoù y2(x) = v(x) y1(x) = x . An x.
Ta thaáy y1, y2 ñoäc laäp tuyeán tính (theo ñònh lyù 2 trong 2.2.2) neân nghieäm toång quaùt cuûa
phöông trình vi phaân treân (0, +∞) laø
y(x) = c1y1(x) + c2y2 (x)
y(x) = c1x + c2xlnx.

Vieäc tìm haøm v trong phöông phaùp treân ñöôïc toång quaùt hoùa bôûi ñònh lyù sau
5.3. Ñònh lyù
Xeùt phöông trình vi phaân y" + p(x)y' + q(x)y = 0 treân I. (1).
trong ñoù p, q laø caùc haøm soá lieân tuïc treân I.
Giaû söû haøm soá y1 luoân khaùc 0 vaø laø nghieäm treân I cuûa phöông trình vi phaân (1).
e −P (x )
Goïi v laø haøm soá coù bieåu thöùc v (x ) = ∫ dx , trong ñoù P laø moät nguyeân haøm cuûa p vaø
[y1(x )]
2

haèng soá tích phaân coù theå ñöôïc choïn tuøy yù.
Khi ñoù
a) Haøm soá y2 = vy1 laø nghieäm treân I cuûa phöông trình (1).
b) Nghieäm toång quaùt treân I cuûa phöông trình vi phaân laø
y(x) = c1y1 (x) + c2y2 (x) vôùi c1, c2 laø caùc haèng soá tuøy yù.
Chöùng minh meänh ñeà.
⎪⎧y 2 = v ' y 1 + vy 1
/ '

Xeùt haøm soá y2 = vy1 . Ta coù ⎨ //

⎪⎩y 2 = v 1 + 2v y 1 + vy 1
// / / /
 Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 2 GV Nguyeãn Thanh Vuõ -2008 Trang 49
Haøm y2 laø nghieäm cuûa phöông trình (1) neáu
(v // y1 + 2v / y1/ + vy1/ ) + p (v / y1 + vy1/ ) + qvy1 = 0
v // y 1 + v / (2y 1/ + py 1) + v ( y 1/ + py 1/ + qy 1 ) = 0 ( trong ñoù y 1/ + py 1/ + q = 0 vì y1 laø nghieäm)
v 1// + v ' ( 2y 1/ + py 1 ) = 0
⎛ 2y / ⎞
v // + ⎜ 1 + p ⎟ v / = 0
⎝ y1 ⎠

(v / ) + ⎜ 2yy1 + p ⎟ (v / ) = 0
/ ⎛ / ⎞
(*)
⎝ 1 ⎠
Phöông trình (*) coù daïng laø phöông trình vi phaân tuyeán tính caáp moät thuaàn nhaát theo aån (v’).
Do ñoù
⎡ ⎛ 2y / ⎞ ⎤ 1
v / (x ) = C exp ⎢ − ∫ ⎜ 1 + p (x ) ⎟dx ⎥ = C exp ⎡ An ( y 1−2 ) − ∫ p (x )dx ⎤ = C 2 exp ⎡ − ∫ p (x )dx ⎤
y ⎣ ⎦ y ⎣ ⎦
⎣⎢ ⎝ 1 ⎠ ⎦⎥ 1

1
v(x)= C ∫ 2 exp ⎡ − ∫ p (x )dx ⎤ dx
y ⎣ ⎦
1

1
Choïn v (x ) = ∫ 2 e −P (x )dx thì v laø nghieäm treân I cuûa phöông trình (1).
y1
Choïn y2 = vy1 . Ta thaáy v khoâng laø haøm haèng treân I, neân y2 vaø y1 ñoäc laäp tuyeán tính (theo
ñònh lyù 2.2.2). Suy ra nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình vi phaân laø
y = c1y1 + c2y2

6. GIAÛI PHÖÔNG TRÌNH KHOÂNG THUAÀN NHAÁT

– Xeùt phöông trình vi phaân tuyeán tính caáp hai khoâng thuaàn nhaát
y" + p(x)y' + q(x)y = f(x) (1)
trong ñoù caùc haøm soá p, q, f lieân tuïc treân I.
vaø phöông trình thuaàn nhaát töông öùng vôùi noù laø
y" + p(x)y' + q(x)y = 0 (2)
6.1. Ñònh lyù.
Xeùt phöông trình vi phaân tuyeán tính khoâng thuaàn nhaát (1) vaø phöông trình vi phaân tuyeán tính
thuaàn nhaát (2).
Giaû söû yP laø moät nghieäm (ñaëc bieät) treân I cuûa phöông trình (1)
vaø yo laø nghieäm toång quaùt treân I cuûa phöông trình (2).
Khi ñoù, nghieäm toång quaùt treân I cuûa phöông trình (1) laø
Y = yP + yo.
Chöùng minh ñònh lyù.
– Giaû söû y laø moät nghieäm baát kyø cuûa phöông trình (1).
Ta coù y" + p(x)y' + q(x)y = f(x)
Haøm soá yP laø nghieäm cuûa phöông trình (1) neân
y P// + p (x )y P/ + q(x )y P = f (x )
Tröø veá hai phöông trình treân ta ñöôïc
y // − y P// + p(x )(y / − y P/ ) + q(x )(y − y p ) = 0
(y – yP)" +p(x) (y – yP)' + q(x) (y – yP) = 0
Do ñoù (y – yP) laø moät nghieäm cuûa phöông trình (2). Do ño, toàn taïi moät nghieäm y0 cuûa phöông
trình (2) thoûa y – yP = yo
Vaäy y coù daïng y = yo + yP
– Giaû söû yo laø moät nghieäm baát kyø cuûa phöông trình (2). Ta chöùng minh haøm soá y = yo + yP
laø nghieäm cuûa phöông trình (1) nhö sau:
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 2 GV Nguyeãn Thanh Vuõ -2007 Trang 50
Ta coù y o// + p (x )y o/ + q(x )y o = 0
vaø y P// + p (x ) y P/ + q(x ) y P = f (x )
Coäng veá hai phöông trình treân ta ñöôïc
(yo + yP)" + a(x)(yo + yP)' + b(x) (yo + yP) = f(x)
Do ñoù haøm soá yo + yP laø moät nghieäm cuûa phöông trình (1).

6.2 Phöông phaùp giaûi

– Tìm nghieäm toång quaùt yocuûa phöông trình (2). Nghieäm naøy coù daïng
yo(x) = c1y1(x) + c2y2(x)
trong ñoù y1, y2 ñoäc laäp tuyeán tính vaø c1, c2 laø caùc haèng soá.
− Tìm nghieäm ñaëc bieät yp cuûa phöông trình khoâng thuaàn nhaát (1). Ñeå tìm nghieäm ñaëc bieä,
ngöôøi ta thöôøng döïa vaøo phöông phaùp xaùc ñònh heä soá ( xem thí duï trong muïc 6.3 ôû döôùi)
hoaëc phöông phaùp bieán thieân tham soá ( xem thí duï trong muïc 6.4 ôû döôùi).
− Nghieäm y cuûa phöông trình (1) laø toång cuûa y0 vaø yp:
y= y0+yp.
6.3. Tìm nghieäm ñaëc bieät baèng phöông phaùp xaùc ñònh heä soá
Phöông trình khoâng thuaàn nhaát (1) ñang xeùt nhö sau
y"+ p(x) y' + q(x)y = f(x)
Ñoái vôùi moät soá daïng ñaëc bieät cuûa haøm soá f, ngöôøi ta coù theå ñoaùn ñöôïc daïng cuûa haøm soá y ñeå
y thoûa phöông trình (1). Chaúng haïn khi f(x) = x2 thì ta ñoaùn y = Ax2 + Bx + C coù theå laø moät
nghieäm ñaëc bieät cuûa phöông trình (1), sau ñoù ta phaûi xaùc ñònh caùc heä soá A, B, C ñeå y thaät söï
laø nghieäm. Phöông phaùp naøy goïi laø phöông phaùp xaùc ñònh heä soá (coøn goïi laø phöông phaùp heä
soá baát ñònh), phöông phaùp naøy khoâng toång quaùt baèng phöông phaùp bieán thieân heä soá nhöng
trong moät soá phöông trình thì phöông phaùp xaùc ñònh heä soá deã tìm nghieäm hôn.
Ta chæ coù theå söû duïng phöông phaùp xaùc ñònh heä soá khi moãi soá haïng cuûa f laø moät hay tích cuûa
nhieàu haøm soá coù daïng sau:
a) Ña thöùc theo x (haèng soá ñöôïc coi laø ña thöùc baäc 0)
b) Haøm muõ eαx
c) Haøm sinβx, cosβx
Chaúng haïn , ta coù theå aùp duïng phöông phaùp xaùc ñònh heä soá ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp sau:
F(x) = 20 (f laø haøm haèng); f(x) = xe5x; f(x) = x3sin 2x; f(x) = e2xcos 4x ; f(x) = 2x2e–4x cos x +
7
6.3.1. Thí duï. Haõy tìm nghieäm treân R cuûa phöông trình sau y" – y = x2 (3)
Lôøi giaûi.
– Phöông trình thuaàn nhaát töông öùng vôùi phöông trình tuyeán tính caáp hai khoâng thuaàn nhaát ôû
treân laø y" – y = 0 (4)
Phöông trình ñaëc tröng r2 – 1 = 0 coù hai nghieäm laø r = ± 1.
Nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình thuaàn nhaát (4) laø yo(x) = c1ex + c2 e–x
– Phöông trình khoâng thuaàn nhaát (3) coù veá traùi laø ña thöùc baäc 2 neân ta tìm nghieäm ñaëc bieät
cuûa phöông trình naøy döôùi daïng ña thöùc baäc 2 nhö sau: yP(x) = Ax2 + Bx + C.
Khi ñoù y'P = 2Ax + B vaø y"P = 2A.
Do ñoù yP laø nghieäm cuûa phöông trình (8) neáu vôùi moïi x∈R ta coù:
y"P – yP = x2 ⇔ 2A – (Ax2 + Bx + C) = x2 ⇔ –Ax2 – Bx + 2A – C = x2,
Ñoàng nhaát caùc heä soá töông öùng, ta ñöôïc
⎧−A = 1 ⎧ A = −1
⎪ ⎪
⎨ −B = 0 ⇔ ⎨B = 0
⎪2A − C = 0 ⎪C = −2
⎩ ⎩
Do ñoù yP(x) = – x2 – 2
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 2 GV Nguyeãn Thanh Vuõ -2008 Trang 51

– Vaäy nghieäm toång quaùt treân R cuûa phöông trình (8) laø
y(x) = c1ex + c2e–x – x2 – 2, vôùi c1, c2 laø caùc heä soá tuøy yù.
6.3.2. Thí duï. Haõy tìm moät nghieäm ñaëc bieät treân R cuûa phöông trình y" – y' – y = sin x
Lôøi giaûi.
– Veá phaûi laø haøm soá f(x) = sin x neân ta tìm nghieäm ñaëc bieät döôùi daïng sau:
yP(x) = Acos x + Bsin x
Khi ñoù
⎧⎪y P' = −A sin x + B cos x
⎨ "
⎪⎩y P = −A cos x − B sin x
Haøm yP laø nghieäm cuûa phöông trình vi phaân neáu vôùi moïi x∈R ta coù:
y P// − y P/ − y P = sin x ⇔ (– Acos x – Bsin x) – (– Asin x + Bcos x) – (Acos x + Bsin x) = sin x
⇔ (–2A – B) cos x + (A – 2B – 1)sin x = 0
⎧ 1
⎧ −2A − B = 0 ⎪⎪A = 5
⇔ ⎨ ⇔⎨
⎩A − 2B − 1 = 0 ⎪B = − 2
⎪⎩ 5
1 2
Do ñoù y P (x ) = cos x − sin x .
5 5
6.3.3. Thí duï. Haõy tìm moät nghieäm ñaëc bieät treân R cuûa phöông trình vi phaân
y" + 3y' + 2y = e3x
Lôøi giaûi.
– Ta tìm nghieäm ñaëc bieät döôùi daïng yP(x) = Ae3x
Khi ñoù y P' = 3Ae 3x va y P// = 9Ae 3x .
Haøm yP laø nghieäm cuûa phöông trình vi phaân neáu vôùi moïi x ∈ R ta coù
1
y"P + 3y'P + 2yP = e3x ⇔ 9Ae3x + 3.3Ae3x + 2Ae3x = e3x⇔ 20Ae3x = e3x⇔ A =
20
1 3x
Vaäy yP(x) = e .
20
6.3.4. Thí duï. Haõy tìm moät nghieäm ñaëc bieät treân R cuûa phöông trình vi phaân
y" + 3y' + 2y = exsin x
Lôøi giaûi.
– Ta tìm nghieäm ñaëc bieät döôùi daïng yP(x) = (Acos x + Bsin x) ex
Khi ñoù y P' = (–Asin x + Bcos x)ex + (Acos x + Bsin x)ex= [(A + B) cos x + (–A + B) sin x] ex
vaø y"P = [–(A + B) sin x + (–A + B) cosx + (A + B) cosx + (–A + B) sin x] ex
= (2B cosx – 2Asin x)ex
Haøm yP laø nghieäm cuûa phöông trình vi phaân neáu vôùi moïi x ∈ R ta coù
y"P – 3y'P + 2yP = exsinx
(2B cos x – 2A sin x) ex – 3 [(A + B)cos x +(–A + B)sin x]ex + 2(Acos x + Bsinx)ex = exsin x
[(2B – 3A – 3B + 2A) cos x + (–2A + 3A – 3B + 2B) sin x] ex = ex sin x
⎧ 1
A=
⎧2B − 3A − 3B + 2A = 0 ⎧ −A − B = 0 ⎪⎪ 2
⇔ ⎨ ⇔⎨ ⇔⎨
⎩−2A + 3A − 3B + 2B = 1 ⎩A − B = 1 ⎪B = − 1
⎪⎩ 2
⎛1 1 e x
⎞
Vaäy y P (x ) = ⎜ cos x − sin x ⎟ e x ( cos x − sin x )
⎝2 2 ⎠ 2
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 2 GV Nguyeãn Thanh Vuõ -2007 Trang 52

6.3.5. Thí duï. Haõy tìm moät nghieäm ñaëc bieät treân R cuûa phöông trình vi phaân y" + y = xe2x
Lôøi giaûi.
– Ta tìm nghieäm ñaëc bieät döôùi daïng yP(x) = (Ax + B)e2x
Khi ñoù y'P = Ae2x + 2(Ax + B)e2x = (2Ax + A + 2B)e2x
vaø y"P = 2Ae2x + 2(2Ax + A + 2B)e2x = (4Ax + 4A + 4B)e2x
Haøm soá yP laø nghieäm cuûa phöông trình vi phaân neáu vôùi moïi x ∈ R ta coù
y"P + yP = xe2x
(4Ax + 4A + 4B)e2x + (Ax + B)e2x = xe2x
[(5A – 1)x + 4A + 5B]e2x = 0
⎧ 1
⎧5A − 1 = 0 ⎪⎪A = 5
⇔ ⎨ ⇔⎨
⎩ 4A + 5B = 0 ⎪B = − 1
⎪⎩ 25
Do ñoù
⎛x 4 ⎞ 2x
y P (x ) = ⎜ − ⎟e
⎝ 5 25 ⎠
e 2x
y P (x ) = (5x − 4)
25
Chuù thích: Nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình vi phaân laø
e 2x
y(x) = c1 sin x + c2 cos x + (5x − 4) ∀x ∈ R.
25
6.3.6. Thí duï. Haõy tìm moät nghieäm treân R cuûa phöông trình vi phaân y" – y = xsinx
Höôùng daãn: Tìm yP döôùi daïng yP(x) = (Ax + B) cos x + (Cx + D) sin x.
6.3.7. Thí duï. Haõy tìm nghieäm treân R cuûa phöông trình vi phaân
y" + y = xe2x + 3x2 + 14x + 4
Höôùng daãn
– Phöông trình y" + y = 0 coù nghieäm toång quaùt laø yo(x) = c1 sin x + c2 cos x
e 2x
Phöông trình y" + y = xe2x coù nghieäm ñaëc bieät laø y p1(x ) = (5x − 4) (theo thí duï 5.4.5)
25
Phöông trình y" + y = 3x2 + 14x + 4 coù nghieäm ñaëc bieät laø y p 2 (x ) = 3x2 + 2x + 4
– Phöông trình vi phaân ôû ñeà baøi coù nghieäm ñaëc bieät laø yP(x) = y p1(x ) + y p 2 (x ) vì
( ) ( ) ( )
y P// + y P = y p//1 + y p//2 + (y p1 + y p 2 ) = y p//1 + y p1 + y p//2 + y p 2 = (xe2x) + (3x2 + 14x + 4)
Nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình vi phaân laø
y(x) = yo(x) + yP(x)
e 2x
y (x ) = C 1 sin x + C 2 cos x + (5x − 4) + 3x 2 + 2x + 4
25
6.3.8. Thí duï. Haõy tìm nghieäm toång quaùt treân R cuûa phöông trình vi phaân
y" – y' – 12y = e4x. (*)
Lôøi giaûi.
– Phöông trình vi phaân thuaàn nhaát töông öùng laø y" – y' – 12y = 0 (**)
Phöông trình ñaëc tröng r2 – r – 12 = 0 coù hai nghieäm laø r1 = 4, r2 = – 3.
Nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình thuaàn nhaát laø
yo(x) = c1y1(x) + c2y2(x) = c1e4x + c2e–3x
– Nhaän xeùt: Neáu ta tìm nghieäm ñaëc bieät cuûa phöông trình (*) döôùi daïng yP(x) = Ae4x thì seõ
thaát baïi vì (Ae4x)" – (Ae4x)' – 12(Ae4x) = 0 ≠ e4x . Haøm soá y= Ae4x laø nghieäm cuûa
phöông trình thuaàn nhaát (**) neân khoâng theå laø nghieäm cuûa (*).
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 2 GV Nguyeãn Thanh Vuõ -2008 Trang 53
4x
– Ta tìm moät nghieäm ñaëc bieät cuûa phöông trình vi phaân (*) döôùi daïng yP(x) = Axe .
Khi ñoù y'P = Ae4x + 4Axe4x vaø y"P = 4Ae4x + 4Ae4x + 16Axe4x = 8Ae4x + 16Axe4x
Haøm soá yP laø nghieäm cuûa phöông trình vi phaân khoâng thuaàn nhaát
y"P – y'P – 12yP = e4x ⇔ (8Ae4x + 16Axe4x) – (Ae4x + 4Axe4x) – 12(Axe4x) = e4x
1
⇔ 7Ae4x = e4x ⇔ 7A = 1 ⇔ A = .
7
1
Do ñoù yP(x) = xe4x
7
– Vaäy nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình vi phaân khoâng thuaàn nhaát (*) laø
y(x) = yo(x) + yP(x)
1
y(x) = c1e4x + c2 e–3x + xe4x vôùi c1, c2 laø caùc haèng soá.
7
6.3.9. Thí duï. Haõy tìm nghieäm toång quaùt treân R cuûa phöông trình vi phaân
y" – 4y' + 4y = e2x (*)
Lôøi giaûi.
– Phöông trình thuaàn nhaát töông öùng laø y" – 4y' + 4y = 0 (**)
Phöông trình ñaëc tröng r2 – 4r + 4 = 0 coù nghieäm keùp laø r = 2.
Nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình (**) laø yo(x) = c1e2x + c2xe2x
– Nhaän xeùt: Thoâng thöôøng, khi veá phaûi cuûa (17) laø e2x thì ta tìm nghieäm ñaëc bieät döôùi daïng
yP = Ae2x. Tuy nhieân, y1 = e2x vaø y2 = xe2x laø nghieäm cuûa phöông trình thuaàn nhaát(**), do ñoù
hai haøm naøy khoâng theå laø nghieäm cuûa phöông trình (*) . Trong baøi naøy ta phaûi xeùt nghieäm
ñaëc bieät coù daïng Ax2e2x.
– Ta tìm nghieäm ñaëc bieät cuûa phöông trình (*) döôùi daïng yP(x) = Ax2e2x
Khi ñoù y'P = Ae2x (2x2 + 2x) vaø y"P = Ae2x (4x2 + 8x + 2)
Haøm soá yP laø nghieäm cuûa phöông trình (*) neáu
y"P – 4y'P + 4yP = e2x ⇔ Ae2x (4x2 + 8x + 2 – 8x2 – 8x + 4x2) = e2x
1
⇔ 2Ae2x = e2x ⇔ A =
2
1 2 2x
Do ñoù y P (x ) = x e
2
– Nghieäm toång quaùt treân R cuûa phöông trình (*) laø
y(x) = yo(x) + yP(x)
1 2 2x
y(x) = c1e2x + c2 xe2x + xe
2
1 2
y(x) = e2x (c1 + c2x + x)
2
trong ñoù c1, c2 laø caùc haèng soá.
6.3.10. Thí duï. Haõy tìm nghieäm toång quaùt treân R cuûa phöông trình vi phaân y" + y = cos x (*)
Lôøi giaûi.
– Phöông trình thuaàn nhaát töông öùng laø y" + y = 0 (**)
Phöông trình ñaëc tröng r2 + 1 = 0 coù hai nghieäm phöùc laø r = ± i.
Nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình (**) laø yo(x) = c1 cos x + c2 sinx.
– Nhaän xeùt: Thoâng thöôøng, veá phaûi cuûa (19) laø cos x thì ta tìm nghieäm ñaëc bieät döôùi daïng
yP = Acos x + Bsin x. Tuy nhieân, trong phöông trình naøy thì y1 = cos x vaø y2 = sin x laø
nghieäm cuûa phöông trình thuaàn nhaát (**), do ñoù ta seõ tìm nghieäm ñaëc bieät döôùi daïng
yP = Ax cos x + Bx sin x.
– Ta tìm nghieäm ñaëc bieät cuûa phöông trình (*) döôùi daïng yP(x) = Ax cosx + Bx sinx
Khi ñoù y'P = Acos x – Axsin x + Bsinx + Bxcosx
vaø y"P = – Asinx – Asinx – Axcosx + Bcosx + Bcosx – Bxsinx
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 2 GV Nguyeãn Thanh Vuõ -2007 Trang 54
= – 2Asin x – Axcos x + 2Bcos x – Bxsin x
Haøm soá yP laø nghieäm cuûa phöông trình (*) neáu
y"P + yP = cos x
(– 2Asinx – Axcosx + 2Bcosx – Bxcos x – Bxsin x) + (Axcos x + Bxsin x) = cos x
– 2Asin x + 2B cos x = cos x
⎧ A = 0
⎧− 2 A = 0 ⎪
⇔ ⎨ ⇔ ⎨ 1
⎩2B = 1 ⎪⎩B = 2
1
Do ñoù moät nghieäm ñaëc bieät cuûa phöông trình (*) laø yP(x) = x sin x.
2
Nghieäm toång quaùt treân R cuûa phöông trình (*) laø
y(x) = yo(x) + yP(x)
1
y(x) = c1cosx + c2 sin x + xsin x
2
trong ñoù c1, c2 laø caùc haèng soá.
Baøi taäp: Baøi taäp töø 169 tôùi 175
6.4. Tìm nghiệm đặc biệt bằng phương pháp biến thiên tham số
6.4.1. Ñònh lyù.
Xeùt phöông trình vi phaân khoâng thuaàn nhaát (1) vaø phöông trình vi phaân thuaàn nhaát (2).
Giaû söû nghieäm toång quaùt treân I cuûa phöông trình thuaàn nhaát (2) laø
yo(x) = c1y1(x) + c2y2(x)
vôùi c1, c2 laø caùc haèng soá vaø y1, y2 ñoäc laäp tuyeán tính.
Giaû söû v1 vaø v2 laø hai haøm soá thoûa tính chaát (i) hoaëc (ii) nhö sau:
(i) Hai haøm soá v1, v2 laø nghieäm ñaëc bieät treân I cuûa heä phöông trình
⎪⎧y 1v 1 + y 2v 2 = 0
/ /

⎨ / / .
⎪⎩y 1v 1 + y 2v 2 = f (x )
/ /

(ii) Hai haøm soá v1, v2 coù bieåu thöùc

⎧ −f (x ) y 2 (x )
⎪v 1(x ) = ∫ W (y , y )(x ) dx
⎪ 1 2
⎨ ,
⎪v (x ) = f (x ) y 1(x ) dx
⎪⎩ 2 ∫ W (y1, y 2 )(x )
trong ñoù caùc haèng soá tích phaân ñöôïc choïn tuøy yù.

Khi ñoù, haøm soá sau laø moät nghieäm ñaëc bieät treân I cuûa phöông trình khoâng thuaàn nhaát (1)
yP(x) = v1(x) y1(x) + v2(x) y2(x).
Chuù thích: Töø nghieäm yo ta thay hai haèng soá c1, c2 baèng hai haøm soá v1, v2 thì ra daïng nghieäm
ñaëc bieät yP. Phöông phaùp naøy goïi laø phöông phaùp bieán thieân tham soá hay phöông phaùp bieán
thieân haèng soá hay phöông phaùp Lagrange.
Chöùng minh
Giaû söû phöông trình thuaàn nhaát (2) coù nghieäm toång quaùt
yo = c1y1 + c2y2
Ta tìm nghieäm ñaëc bieät cuûa phöông trình khoâng thuaàn nhaát (1) döôùi daïng
yP(x) = v1(x) y1(x) + v2(x) y2(x)
Ñaïo haøm cuûa yP laø
y P/ = v 1/ y1 + v 1y 1/ + v 2/ y 2 + v 2y 2/
= (v1/ y1 + v 2/ y 2 ) + (v1y1/ + v 2y 2/ )
Ñeå coù bieåu thöùc ñôn giaûn, ta choïn v1/ y1 + v 2/ y 2 = 0
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 2 GV Nguyeãn Thanh Vuõ -2008 Trang 55
Luùc ñoù y = v 1 y + v y .
/
P
/
1
/
2 2

Suy ra y P// = v1/ y1/ + v1y1// + v 2/ y 2/ + v 2y 2//

Theá caùc bieåu thöùc y P , y P/ , y P// vaøo phöông trình (1) thì ñöôïc
y P// + py P/ + qy P = f (5)
v y + v y + v y + v 2y + p (v 1 y + v 2y 2/ ) + q (v1y1 + v2y2) = f
/
1
/
1
//
1 1
/
2
/
2
//
2
/
1

v 1/ y 1/ + v 2/ y 2/ + v 1 ( y 1// + py 1/ + qy 1 ) +v 2 ( y 2// + py 2/ + qy 2 ) = f
trong ñoù
⎪⎧y1 + py1 + qy1 = 0 ( do y1, y 2 laø nghieäm cuûa (2))
// /

⎨ //
⎪⎩y 2 + py 2 + qy 2 = 0
/

Do ñoù phöông trình (5) töông ñöông vôùi v 1/ y 1/ + v 2/ y 2/ = f

Nhö vaäy yP = v1y1 + v2y2 laø nghieäm ñaëc bieät cuûa phöông trình (1) neáu v1, v2 thoûa heä phöông
trình
⎧⎪y 1v 1/ + y 2v 2/ = 0
⎨ / /
⎪⎩y 1v 1 + y 2v 2 = f
/ /

– Giaûi heä phöông trình baäc nhaát vôùi hai aån v 1/ , v 2/ ta ñöôïc
⎧ / −f .y 2 −f y 2
⎪v 1 = y y / − y y / = W (y , y )
⎪ 1 2 2 1 1 2
⎨
⎪v / = f y 1 f y 1
=
⎪⎩ 2 y 1y 2' − y 2y 1' W (y 1, y 2 )
( do y1, y2 ñoäc laäp tuyeán tính neân maãu soá luoân khaùc 0).
Nhö theá, v1 vaø v2 ñöôïc choïn laø
⎧ − f ( x) y 2 ( x )
⎪ 1
∫
⎪v1 (x) = W (y , y )( x) dx
2
⎨
⎪ v ( x) = f ( x ) y 1 ( x)
⎪⎩ 2 ∫
W (y 1 , y 2 )( x)
dx

6.4.2. Thí duï. Haõy tìm nghieäm treân R cuûa baøi toaùn sau
⎧y "+ y = 4 sin x
⎪
⎨ y (0) = 3 (*)
⎪y '(0) = −1
⎩
Chuù thích: Vieäc tìm nghieäm ñaëc bieät cuûa baøi naøy baèng phöông phaùp xaùc ñònh heä soá thì deã
daøng hôn baèng phöông phaùp bieán thieân tham soá. Tuy nhieân, phöông phaùp bieán thieân tham soá
vaãn ñöôïc trình baøy ñeå laøm ví duï cho phöông phaùp naøy.
Lôøi giaûi
– Phöông trình thuaàn nhaát y" + y = 0 coù phöông trình ñaëc tröng laø r2 + 1 = 0, phöông trình
ñaëc tröng coù hai nghieäm phöùc laø r = ± i, nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình thuaàn nhaát treân
R laø yo(x) = c1cos x + c2sin x
hay yo(x)= c1y1(x) + c2y2(x) vôùi y1(x)=cos x vaø y2(x)= sin x.
– Moät nghieäm ñaëc bieät cuûa phöông trình khoâng thuaàn nhaát (*) laø
yP(x) = v1(x)y1(x) + v2(x)y2(x) = v1(x) cosx + v2(x) sin x
trong ñoù v1, v2 laø caùc haøm soá thoûa
⎧v 1 = −4 sin2 x dx
⎧⎪y1v1' + y 2v 2' = 0 ⎧⎪(cos x )v1' + (sin x ) v 2' = 0
⇔ ⇔
⎧⎪v 1' = −4 sin2 x
⇔
⎪ ∫
⎨ ' ' ⎨ ⎨ ' ⎨
⎩⎪y1v1 + y 2v 2 = f ⎩⎪(− sin x )v1 + (cos x )v 2 = 4sin x
' ' ' '
⎪⎩v 2 = 4 sin x cos x ⎪⎩v 2 = 4∫ sin x cos x dx
1
AÙp duïng coâng thöùc ∫ sin2 x dx = ( x − sin x cos x ) + k1 vaø
2
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 2 GV Nguyeãn Thanh Vuõ -2007 Trang 56
sin2 x
∫ sin x cos x dx = ∫ (sin x )(sin x )' dx = 2
+ k2

⎧⎪v 1 = 2(sin x cos x − x ) (choïn k1 = 0)

ta ñöôïc ⎨
⎪⎩v 2 = 2sin x (choïn k2 = 0)
2

Suy ra nghieäm ñaëc bieät cuûa phöông trình khoâng thuaàn nhaát (*) laø
yP (x) = v1(x)y1(x) + v2(x)y2(x)
= 2(sin x cos x – x) cosx + 2sin2 x sin x
= 2sin x (cos2 x + sin2 x) – 2xcos x = 2sin x – 2xcos x
Nghieäm toång quaùt treân R cuûa phöông trình khoâng thuaàn nhaát (*) laø
y(x) = yo(x) + yP(x)
y(x) = c1 cos x + c2 sin x + 2 sinx – 2x cos x vôùi c1, c2 laø caùc haèng soá.
y(x) = c1 cos x + (c2 + 2) sin x – 2x cos x
y(x) = c1 cos x + c3 sin x – 2x cos x (vôùi c3 = c2 + 2)
Suy ra y'(x) = – c1 sin x + c3 cos x + 2x sin x – 2cos x
– Ta döïa vaøo ñieàu kieän ñaàu ñeå xaùc ñònh haèng soá c1, c3 nhö sau
⎧y (0) = 3 ⎧c1 = 3 ⎧c1 = 3
⎨ ⇔⎨ ⇔⎨
⎩y '(0) = −1 ⎩c 2 − 2 = −1 ⎩c 3 = 1
Vaäy nghieäm treân R cuûa baøi toaùn laø
y(x) = 3 cos x + sin x – 2x cos x
y(x) = (3 – 2x) cos + sin x.
Baøi taäp: Baøi taäp töø 178.
Baøi taäp: Baøi taäp töø 179 tôùi 180
Baøi taäp: Baøi taäp töø 181 tôùi 187
__________________________________________________________________________

BAØI TAÄP CHÖÔNG 2

119)
Baøi toaùn naøo thoûa caùc ñieàu kieän cuûa ñònh lyù veà söï duy nhaát nghieäm 1.2
1
a) y ''+ y'+ 3y = x , y ( 0 ) , y ' ( 0 ) = 1
2

x
1
b) y ''+ y '+ 3y = x 2 ,y (1) = 1,y' (1) = 3 Ñaùp soá : b
x
1
c) y ''+ y '+ 3y = x 2 ,y (1) = 1,y' ( 2 ) = 3
x
d) xy ''+ y '+ 4xy = 0,y ( 0 ) = 1,y ' ( 0 ) = 2

120) Caëp haøm soá naøo sau ñaây ñoäc laäp tuyeán tính
−3 4
a) e x ,e2x b) ;
x x
c) ln x,ln x3 b) sin x,tgx
e) 3,x Ñaùp soá : ( a ) , ( d ) , ( e )
121) Cho y = e x vaø y = e2x laø hai nghieäm cuûa phöông trình y ''+ ay '+ 2y = 0 vôùi
a laø haèng soá: haøm soá naøo sau ñaây cuõng laø nghieäm cuûa phöông trình naøy:
a) ex + e2x b) e x − 8e2x c) −8e2x d) 17e x
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 2 GV Nguyeãn Thanh Vuõ -2008 Trang 57

Ñaùp soá: ( a ) , ( b ) , ( c ) , ( d )
122) Haõy cho bieát haøm soá naøo laø nghieäm cuûa phöông trình vi phaân y’’+y=0
a) y = c1e x + c2 e − x b) y1 = c1 sin x + c2 sin 2x
c) y = c1cosx + c2cos(-x) d) y = c1sinx + c2cosx
e) y = c1cosx – c2sinx Ñaùp soá: (d) hay (e)
123) Haõy tìm haøm soá Wronski cuûa haøm soá y1(x) = x2 vaø y2(x) = x5
a) y = 5x6 – 2x5 b) y = x7 c) y = 2x3-5x9
d) y = 2x – 5x4 e) y = 3x6 Ñaùp soá: (e)
124) Nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình vi phaân y” + 4y = 0 laø
1
y = c1cos2x+c2sin2x. Moät nghieäm cuûa phöông trình y” + 4y = x laø y = x . Moät
4
1 x
nghieäm cuûa phöông trình y” + 4y= ex laø y = e
5
Haøm soá naøo sau ñaây laø nghieäm cuûa phöông trình y” + 4y = x + ex
x x
1
a) y = x + e5 b) y = x + 4e 5
4
x x
1 1
c) y = x − e 5 d) y = x + e 5 + 3cos2x − 5sin 2x
4 4
1 x
e) y = x + sin 2x f) y = e 5 − 3cos2x
4
x x
1 1
g) y = x + e 5 + sin 2x h) y = x + e 5 − cos2x
4 4
Ñaùp soá: (a), (d), (g), (h)
125) Trong 9 phöông trình sau, phöông trình naøo laø phöông trình vi phaân
tuyeán tính. Neáu noù laø tuyeán tính thì haõy xeùt theâm tính chaát thuaàn nhaát vaø
tính chaát heä soá haèng.
a) y”+ 2x3y’ + y = 0 b) y” + 2y’ + y2 = x c) y” + 3y’ + yy’ = 0

d) y” + 3y’ + 4y = 0 e) y” + 3y’ + 4y = sinx f) y” + y(2 + 3y) = ex

g) y” + 4xy’ + 2x3y = e2x h) y” + sin(xex)y’ + 4xy = 0 i) 3y” + 16y’+2y = 0

Haõy tìm nghieäm cuûa moãi phöông trình vi phaân sau neáu noù coù daïng caáp 2
thuaàn nhaát, tuyeán tính vôùi heä soá haèng
126) Haõy tìm nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình vi phaân y" + y' – y = 0 treân R
Lôøi giaûi
Phöông trình ñaëc tröng cuûa phöông trình vi phaân laø r2 + r' – 1 = 0.
Bieät soá Δ = 5. Hai nghieäm cuûa phöông trình ñaëc tröng laø
−1+ 5 −1− 5
r1 = , r2 =
2 2
Nghieäm toång quaùt treân R cuûa phöông trình vi phaân laø

y = c1 e r1x + c 2 e r2x
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 2 GV Nguyeãn Thanh Vuõ -2007 Trang 58

⎡⎛ −1+ 5 ⎞ ⎤ ⎡⎛ −1− 5 ⎞ ⎤
y = c1 exp ⎢⎜ ⎟ x ⎥ + c 2 exp ⎢⎜ ⎟ x ⎥ vôùi c1 vaø c2 laø caùc haèng soá.
⎣⎢⎝ 2 ⎠ ⎥⎦ ⎣⎢⎝ 2 ⎠ ⎦⎥

127) Haõy tìm nghieäm treân R cuûa baøi toaùn coù ñieàu kieän ñaàu nhö sau
⎧
⎪y "+ y ' = 0
⎪
⎨y (0) = 1
⎪ 1
⎪y '(0) = −
⎩ 2
Lôøi giaûi
Phöông trình ñaëc tröng cuûa phöông trình vi phaân laø r2 + r = 0.
Hai nghieäm cuûa phöông trình ñaëc tröng laø r = 0 vaø r = – 1.
Nghieäm toång quaùt treân R cuûa phöông trình vi phaân laø

y = c 1 e 0 x + c 2 e −1.x
y = c1 + c2e–x, vôùi c1 vaø c2 laø caùc haèng soá.
Do ñoù y' = – c2e–x.
Döïa vaøo ñieàu kieän ñaàu, ta tìm giaù trò cuûa c1 vaø c2 nhö sau.
⎧ 1
⎧y (0) = 1 ⎧c 1 + c 2 = 1 ⎪ c1 =
⎪ ⎪ ⎪ 2
⎨ / 1⇔ ⎨ 1 ⇔ ⎨
y
⎪⎩ o (0) = −
2
−
⎪⎩ 2c = −
2 ⎪c 2 = 1
⎪⎩ 2
1 1
Vaäy nghieäm treân R cuûa baøi toaùn laø y = + e − x .
2 2
128) Haõy tìm nghieäm treân R cuûa baøi toaùn sau
⎧y" + 2y' + 17y = 0
⎪
⎨y (1) =0
⎪y' (1) = −2
⎩
Lôøi giaûi
Phöông trình ñaëc tröng laø r2 + 2r + 17 = 0
Bieät soá Δ' = – 16. Hai nghieäm phöùc cuûa phöông trình ñaëc tröng laø r = – 1 ± i.4.
Nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình vi phaân laø
y = c1e–x cos4x + c2e–x sin4x
Do ñoù y' = –c1e–xcos4x – 4c1e–x sin4x – c2e–x sin4x + 4c2e–x cos4x.
Ñieàu kieän ñaàu y(1) = 0, y'(1) = 2 trôû thaønh
−1 −1
⎪⎧c1e cos4 + c2e sin4 = 0
⎨
⎪⎩− c1e−1 cos4 − 4c1e−1 sin4 − c2e−1 sin4 + 4c2e1 cos4 = −2
⎧ e
⎪⎧c1 cos4 + c2 sin4 =0 ⎪⎪c1 = 2 sin4
⇔ ⎨ ⇔ ⎨
⎪⎩− 4c1e−1 sin4 + 4c2e−1 cos4 = 0 ⎪c = − e cos4
2
⎩⎪ 2
Nghieäm treân R cuûa baøi toaùn laø
e −e
y= sin 4 e − x cos 4x + cos 4 e − x sin 4x
2 2
e −x +1
y = (sin 4 cos 4x – sin 4x cos 4)
2
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 2 GV Nguyeãn Thanh Vuõ -2008 Trang 59
1
y = − e −( x −1) sin 4(x − 1) .
2
129) y ''+ 3y '− 10y = 0 Ñaùp soá : y (x) = c1e2x + c2e −5x
1
130) y ''+ 3y '− 10y = 0,y(0) = 1,y '(0) = 3 (
Ñaùp soá : y(x) = 8e2x − e−5x
7
)
131) y''+ 6y'+ 9 = 0 Ñaùp soá : y (x) = c1e −3x + c2 xe −3x
132) y ''− 4y = 0 Ñaùp soá : y = c1e2x + c2 e−2x
133) y ''− 3y '+ 2y = 0 Ñaùp soá : y = c1ex + c2e2x
⎛ 9 ⎞ −t
5
134) 4x ''+ 20x '+ 25x = 0,x(0) = 1,x'(0) = 2 Ñaùp soá : x = ⎜ 1+ t ⎟ e 2
⎝ 2 ⎠
1
135) x''− x '− 6x = 0,x(0) = −1,x '(0) = 1 Ñaùp soá : x = - ( e3t + 4e−2t )
5
136) y ''− 5y ' = 0 Ñaùp soá : y = c1 + c2e5x
137) y''+ 2πy'+ π2 y = 0 Ñaùp soá : y = (c1 + c2 x)e −πx
138) z” - 2z’ – 15z = 0 Ñaùp soá : z = c1e −5x + c2e3x
139) y ''− 8y '+ 16y = 0, y(0) = 1, y '(0) = 6 Ñaùp soá : y = (1+ 2x)e 4x
140) y ''− 2y = 0 Ñaùp soá : y = c1e 2x
+ c2 e − 2x

141) y ''− 5y = 0,y(0) = 3,y'(0) = − 5 Ñaùp soá : y = e 5x + e − 5x

1
142) y ''+ 3y ' = 0,y(0) = 1,y '(0) = 1 Ñaùp soá : y = (4 − e−3x )
3
143) y ''+ 10y'+ 16y = 0 Ñaùp soá : y = c1e−2x + c2e−8x
144) y ''− 7y '+ 12y = 0,y(0) = −1,y '(0) = −2 Ñaùp soá : y = e 4x − 2e3x
145) y ''− y'− 12y = 0,y(0) = −1,y'(0) = 10 Ñaùp soá : y = e4x − 2e−3x
146) y ''− 7y '+ 12y = 0,y(0) = −1,y '(0) = 2 Ñaùp soá : y = 5e4x − 6e3x
147) y ''+ y = 0 Ñaùp soá : y = c1 cos x + c2 sin x
- ⎛ 3 ⎞
x
3 7
148) y ''+ y '+ y = 0,y(0) = 1,y '(0) = 3 Ñaùp soá : y = e 2 ⎜ cos x+ sin x⎟
⎝ 2 3 7 ⎠
149) y ''+ 2y '+ 2y = 0 Ñaùp soá : y = e (c1 cos x + c2 sin x)
−x

- ⎛ 3 3 ⎞
t
3 3
150) x''+ x'+ 7x = 0 Ñaùp soá : y = e 2 ⎜ c1 cos t + c2 sin t⎟
⎝ 2 2 ⎠
d2x ⎛π⎞ ⎛π⎞ 3
151) 2 + 4x = 0,x ⎜ ⎟ = 1,x' ⎜ ⎟ = 3 Ñaùp soá : x = - cos(2θ) + sin(2θ)
dθ ⎝4⎠ ⎝4⎠ 2
1 x x
152) y''+ y = 0,y(π) = 1,y '(π) = −1 Ñaùp soá : y = sin + 2 cos
4 2 2
153) y ''+ 2y '+ 5y = 0 Ñaùp soá : x = e (c1 cos(2x) + c2 sin(2x))
-x

154) y''+ 2y'+ 2y = 0,y(π) = e −π ,y '(π) = −2e −π Ñaùp soá : y = e-x (sin x − cos x)
155) y" – y = 2 – x2 Đáp số: y(x) = yo(x) + yP(x) = c1ex + c2 e–x + x2 .
156) y ''+ 2y '+ y 2 = 0 Đáp số: Khoâng tuyeán tính.
157) y ''+ yy '+ y = 0 Đáp số: Khoâng tuyeán tính.
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 2 GV Nguyeãn Thanh Vuõ -2007 Trang 60

Haõy tìm nghieäm cuûa moãi phöông trình vi phaân sau neáu noù coù daïng Euler
158) Haõy tìm nghieäm toång quaùt treân I = (0, +∞) cuûa phöông trình vi phaân
x2y" – 3xy' + 4y = 0
Lôøi giaûi
– Phöông trình ñaëc tröng cuûa laø phöông trình Euler laø
r (r – 1) – 3r + 4 = 0 ⇔ r2 – 4r + 4 = 0
Phöông trình ñaëc tröng coù nghieäm keùp laø ro = 2.
Nghieäm toång quaùt treân I cuûa phöông trình vi phaân laø
y(x) = c1 x ro + c2 x ro ln⏐x⏐
y(x) = x2 (c1 + c2 ln x) vôùi c1, c2 laø caùc haèng soá tuøy yù.
159) Haõy tìm nghieäm toång quaùt treân I = (0, +∞) cuûa phöông trình vi phaân
x2y" + 5xy' + 13y = 0
Lôøi giaûi
– Phöông trình ñaëc tröng cuûa laø phöông trình Euler laø
r (r – 1) + 5r + 13 = 0 ⇔ r2 + 4r + 13 = 0.
Phöông trình ñaëc tröng coù hai nghieäm phöùc laø – 2 ± i3
Goïi α = – 2 vaø β = 3.
Nghieäm toång quaùt treân I cuûa phöông trình vi phaân laø
y(x) = xα [c1cos (βln⏐x⏐) + c2 sin (β ln⏐x⏐)]
y(x) = x–2 [c1 cos (3 lnx) + c2 sin (3 ln x)]
trong ñoù c1, c2 laø caùc haèng soá tuøy yù.
c1
160) x 2 y ''+ 2xy '− 12y = 0,x ≠ 0 Đáp số: y = + c2 x 3
x 4

161) x 2 y ''− 3xy '+ 4y = 0,x > 0 Đáp số: y = x 2 ( c1 + c2 ln x )

162) x 2 y ''+ 5xy'+ 13y = 0,x ≠ 0 (
Đáp số: y = x −2 c1 cos(3ln x ) + c2 sin(3ln x ) )
163) x 2 y ''+ xy'− y = 0,x ≠ 0 Đáp số: y = c1x + c2 x −1
164) x 2 y ''− xy'+ 2y = 0,x ≠ 0 (
Đáp số: y = x c1 cos(ln x ) + c2 sin(ln x ) )
165) 4x 2 y''− 4xy'+ 3y = 0,x > 0 , y(1)=0, y’(1)=1 Đáp số: y = x 3 / 2 − x1/ 2
166) x 2 y ''− 3xy'+ 3y = 0,x ≠ 0 Đáp số: y = c1x + c2 x3
167) x 2 y ''+ 5xy '+ 5y = 0,x ≠ 0 Đáp số: y = x −2 ⎡⎣ c1 cos(ln x ) + c2 sin(ln x )⎤⎦
168) x 2 y ''+ 2xy '− 12y = 0,x ≠ 0 Đáp số: y = c1x 3 + c2 x −4

Haõy tìm nghiệm các phương trình vi phân không thuần nhất sau:
169) y ''+ 4y = 3sin x Đáp số: y = c1 sin(2x) + c2 cos(2x) − sin x
170) y''− 3y'+ 2y = 6e3x Đáp số: y = c1e x + c2 e2x + 3e3x
171) y''− 2y'+ y = −4e3x (
Đáp số: y = e x c1 + c2 x − 2x 2 )
172) y ''− 7y'+ 10y = 100x , y(0)-0, y’(0)=5 Đáp số: y = 3e5x − 10e2x + 10x + 7
x4 4 3
173) y ''+ y ' = x3 − x 2 Đáp số: y = c1 + c2 e − x + − x + 4x 2 − 8x
4 3
174) y''+ 6y'+ 9y = 10e −3x Đáp số: y = e ( c1 + c2 x + 5x 2 )
−3x

(4x − 1) 4x
175) y ''+ 8y '+ 16y = 2xe 4x (
Đáp số: y = e −4x c1 + c2 x 2 + ) 128
e
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 2 GV Nguyeãn Thanh Vuõ -2008 Trang 61

⎛ 1 2 ⎞
a. x 2 y ''− 5xy'+ 9y = x3 , x ≠ 0 Đáp số: y = x3 ⎜ c1 + c2 ln x + ln x ⎟
⎝ 2 ⎠
4 1/ 2
176) x 2 y ''+ 2xy'− 12y = x , x > 0 Đáp số: y = c1x −4 + c2 x3 − x
45
177) Haõy tìm nghieäm toång quaùt treân I = (0, + ∞)cuûa phöông trình vi phaân
x2y" + 2xy' – 12y = x
1
4 2
Đáp số: y(x) = c1x–4 + c2x3 −
x , trong ñoù c1, c2 laø caùc haèng soá tuøy yù.
45
⎛ π π⎞
178) Haõy tìm nghieäm toång quaùt treân ⎜ − , ⎟ cuûa phöông trình vi phaân tuyeán
⎝ 2 2⎠
tính caáp hai khoâng thuaàn nhaát nhö sau y" + y = tgx (*)
Lôøi giaûi
– Phöông trình thuaàn nhaát y" + y = 0 coù phöông trình ñaëc tröng laø r2 + 1 = 0.
Phöông trình ñaëc tröng coù hai nghieäm phöùc laø r = ± i
⎛ π π⎞
Nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình thuaàn nhaát treân ⎜ − , ⎟ laø yo(x) = c1 cos x + c2 sin x .
⎝ 2 2⎠
Nhö theá y0 coù daïng yo(x)= c1y1(x) + c2y2(x) vôùi y1(x)=cos x vaø y2(x)= sin x.
– Moät nghieäm ñaëc bieät cuûa phöông trình thuaàn nhaát (*) laø
yP(x) = v1(x)y1(x) + v2(x)y2(x) = v1(x)cos x + v2(x)sin x
trong ñoù v1, v2 laø caùc haøm soá thoûa
⎧ ' sin2 x
⎪⎧y 1v 1 + y 2v 2 = 0 ⎪⎧(cos x ) v 1 + (sin x ) v 2 = 0
' ' ' '
⎪v 1 = − sin x tgx = −
⎨ ' ' ⇔⎨ ⇔⎨ cos x
⎩⎪y 1v 1 + y 2v 2 = f ⎩⎪(− sin x ) v 1 + (cos x ) v 2 = tgx
' ' ' '
⎪v ' = cos x tgx = sin x
⎩ 2
Do ñoù
sin2 x cos2 x − 1 ⎛ 1 ⎞ 1
v1 = − ∫ dx = ∫ dx = ∫ ⎜ cos x − ⎟ dx = sin x − ∫ dx .
cos x cos x ⎝ cos x ⎠ cos x
AÙp duïng coâng thöùc
⎛ 1 ⎞
∫ sec x dx = ln sec x + tgx + k1 ⎜⎝ trong ñoù sec x = cos x ⎟⎠
ta ñöôïc v1 = sin x – ln⏐sec x + tgx⏐ (choïn k1 = 0)
Ta cuõng coù v2 = ∫ sin x dx = − cos x + k2 = − cos x (choïn k2 = 0).
Suy ra nghieäm ñaëc bieät cuûa phöông trình khoâng thuaàn nhaát (*) laø
yP(x) = v1(x)y1(x) + v2(x)y2(x) = (sin x – ln⏐sec x + tg x⏐) cos x + (–cos x) sin x
= – cos x ln⏐sec x + tg x⏐
⎛ π π⎞
Nghieäm toång quaùt treân ⎜ − , ⎟ cuûa phöông trình khoâng thuaàn nhaát (*) laø
⎝ 2 2⎠
y(x) = yo(x) + yP(x)= c1 cosx + c2 sinx – cosx ln⏐secx + tgx⏐

Haõy giải bài tập 179 và 180 ( bài tập khó).

179) Haõy chöùng minh đònh lyù Ostrogradski-Louivile nhö sau:
Cho phöông trình vi phaân tuyeán tính caáp 2 thuaàn nhaát y’’+p(x)y’+q(x)y=0.
Giaû söû y1 vaø y2 laø hai nghieäm treân I cuûa phöông trình vi phaân naøy.
Khi ñoù, ñònh thöùc Wronski cuûa hai haøm y1 vaø y2 treân I coù daïng nhö sau
W(y1,y2 )(x) = Ce -P(x) ,
Trong ñoù C laø haèng soá vaø P laø moät nguyeân haøm cuûa haøm p.
Höôùng daãn
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 2 GV Nguyeãn Thanh Vuõ -2007 Trang 62

y1(x) y1/ (x)

Töø W(y1,y2 )(x)= , haõy chöùng minh
y2 (x) y2/ (x)
W / (y1,y2 )(x) = -p(x)W(y1,y2 )(x)
Ñaây laø phöông trình vi phaân tuyeán tính caáp 1 thuaàn nhaát. Nghiệm toång quaùt laø
W(y1,y2 )(x) = Ce -P(x) , vôùi C laø haèng soá vaø P laø moät nguyeân haøm cuûa haøm p.
180) Goïi W(y1,y2 )(x) laø ñònh thöùc Wronski cuûa hai nghieäm y1 vaø y2 cuûa moät phöông trình vi
phaân tuyeán tính caáp 2 thuaàn nhaát. Töø keát quaû cuûa baøi taäp treân, haõy chöùng minh tính
chaát sau:
− W(y1,y2 )(x) luoân baèng 0 treân I neáu y1 vaø y2 phuï thuoäc tuyeán tính.
− W(y1,y2 )(x) luoân khaùc 0 treân I neáu y1 vaø y2 ñoäc laäp tuyeán tính.

Haõy giaûi caùc baøi taäp sau (caùc baøi taäp naøy khoâng ñöôïc phaân loaïi)
181) Haõy tìm nghieäm treân I = (0, +∞) cuûa phöông trình
xy" + 2y' + x = 1, y(1) = 2, y'(1) = 1
Höôùng daãn
. Phöông trình khoâng chöùa y neân ñaët u = y' ñeå ñöa veà phöông trình caáp 1
2 1−x
xu' + 2u + x = 1 ⇔ u' + u=
x x
1 x
Phöông trình tuyeán tính caáp 1 theo u coù nghieäm toång quaùt laø u(x) = c1 x–2 + −
2 3
5 5 −2 1 x
Khi x = 1 thì u(x) = 1 ta suy ra c 1 = . Doù ñoù y'(x) = x + − .
6 6 2 3
5 x x2 5
Suy ra y(x) = − x+ − + c 2 . Khi x = 1 thì y(x) = 2 neân suy ra ñöôïc c2 = .
6 2 6 2
182) Haõy tìm nghieäm treân R cuûa phöông trình vi phaân
y" + (y')3 y = 0, y(0) = 1 , y'(0) = – 1
Höôùng daãn
Phöông trình khoâng chöùa x neân ta coi y nhö laø moät bieán ñoäc laäp.
Ñaët u = y' ñeå ñöa veà phöông trình vi phaân caáp 1.
du du dy du du
Ta coù y" = = . = u . Phöông trình vi phaân trôû thaønh u + u 3y = 0
dx dy dx dy dy
2
AÙp duïng phöông phaùp taùch bieán ta ñöôïc u=
2
y − 2 c1
3 dy 2
Khi x = 0 thì y = 1 vaø u = – 1, suy ra c1 = . Do ñoù =
2 dx y 2 − 3
y3
AÙp duïng phöông phaùp taùch bieán ta ñöôïc − 3y = 2x + C 2
3
8
Khi x = 0 thì y = 1, suy ra c2 = – .
3
183) Haõy tìm nghieäm treân R cuûa caùc phöông trình vi phaân sau
a) y" – y = 0 , y(0) = 1, y'(0) = 0 Ñaùp soá: y = (ex + e–x) / 2
b) y" – 2y' = 0, y(1) = 0, y'(1) = 2 Ñaùp soá: y = e2(x–1) – 1
c) y" + 2y = 0, y(0) = 1, y'(0) = 2 Ñaùp soá: y = cos 2 x + 2 sin 2 x
⎛ 1 ⎞
d) y" – 2y' + 17y = 0, y(0) = 1, y'(0) = 0 Ñaùp soá: y = ex ⎜ cos 4 x − sin 4 x ⎟
⎝ 4 ⎠
e) y" – 4y = 0, y(0) = 1, y'(0) = 0 Ñaùp soá: y = cosh 2x = (e2x + e–2x) / 2
f) y" + 3y = 0, y(3) = 1, y'(3) = – 1 Ñaùp soá: y = cos 3 (x – 3) – (1/ 3 ) sin 3 (x – 3)
Phöông Trình Vi Phaân-Chöông 2 GV Nguyeãn Thanh Vuõ -2008 Trang 63
1 –(x – 1)
g) y" + 2y' + 17y = 0, y(1) = 0, y'(1) = – 2 Ñaùp soá: y = –
e sin 4 (x – 1)
2
184) Haõy tìm nghieäm treân R cuûa caùc phöông trình vi phaân sau

ex
a) y" + 3y' + 2y = ex Ñaùp soá: y = c1e–x + c2e–2x +
6
b) y" + y = 1 + x Ñaùp soá: y = c1 cos x + c2 sin x + x + 1
x
2x
−
2
⎡ ⎛ x⎞ ⎛ x ⎞⎤ e 2x
c) y" + y' + 3y = e Ñaùp soá: y = e c
⎢ 1 cos ⎜ 11 ⎟ + c sin⎜ 11 ⎟ +
2 ⎠⎥⎦
2
⎣ ⎝ 2⎠ ⎝ 9
ex
d) y" + y = xex Ñaùp soá: y = c1 cosx + c2 sinx + (x – 1)
2
ex e −s e 2 x
e) y" – y = e2x, y(0) = – 1, y'(0) = 1 Ñaùp soá: y = − −5 +
2 6 3
185) Haõy tìm nghieäm cuûa phöông trình vi phaân
a) y" + y = sec x
Höôùng daãn: Nghieäm ñaëc bieät laø yP = xsin x + (cos x) ln⏐cos x⏐
e2x
b) y" - 4y' + 4y = , 0 < x < ∞.
x
Höôùng daãn: Nghieäm ñaët bieät laø yP = x ln⏐x⏐ e2x
c) e (y" + 6y' + 9y) = x–2, 0 < x < ∞
3x

Höôùng daãn: Nghieäm ñaëc bieät laø yP = – e–3x lnx

d) y" – 2y' + y = e x x , 0 < x < ∞
5
4
Höôùng daãn: Nghieäm ñaëc bieät laø y P = x 2 ex
15
f) x2y" – 2xy' + 2y = xlnx, 0 < x < ∞, y(1) = 1, y'(1) = 1.
1
Höôùng daãn: y = x2 – xlnx − x(ln x) 2
2
186) Haõy tìm nghieäm toång quaùt treân I = (0, ∞) cuûa caùc phöông trình vi phaânsau:
a) x2y" – xy' + y = x Ñaùp soá: y = c1x + c2xlnx + 4 x
13 3 13 − 2 x
b) x2y" – 6y = x , y(1) = 2, y'(1) = 2 Ñaùp soá: y = x + x −
10 15 6
187) Haõy tìm nghieäm toång quaùt treân R cuûa caùc phöông trình vi phaân sau:
b) y" + 2y' + y = sinx Ñaùp soá: y = (c1 + c2x) e–x – (cosx) / 2
c) y" = y + exsin2x Ñaùp soá: y = c1ex + c2e–x – ex (cos2x + sin2x) / 8
d) y" – 2y' + 4y = exsinx Ñaùp soá: y = ex (c1 cos 3 x + c2 sin 3 x)+ + (ex sinx) / 2
e) y" – 6y' + 9y = e3x + cosx , y(0) = 1,y'(0)=0
2
⎛ 46 135 ⎞ 3 x x 3 x 4 3
Ñaùp soá: y = ⎜ − x⎟ e + e + cos x − sin x
⎝ 50 50 ⎠ 2 50 50
5 − 2x 3 1 x
f) y" + 3y' + 2y = 3 – 2ex, y(0) = 0,y'(0) = 0. Ñaùp soá: y = − 2e − x + e + − e
6 2 3

GV Nguyeãn Thanh Vuõ, 73 ñöôøng soá 3, cö xaù Löõ Gia, phöôøng 15, quaän 11, TP.HCM
Ñieän thoaïi: 8639.462. Email nguyenthanhvu60@gmail.com
_______________________________________________________________________________
Sinh vieân vui loøng thöôøng xuyeân coi thoâng baùo treân web.
www.math.hcmuns.edu.vn/~ntvu