made by Absens

οι ΝΕΥΡΩΣΕΙΣ
ΚΑΙ Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥΣ
made by Absens
 Ο τιτλο; του έργου στα αγγλικά: Problems οΙ' nevrosis

© Για την Ελληνική γλώσσα σ' όλο τον κόσμο

Εκδόσει; Η. MανLατέα; Γ' Σεπτεμβρίου 53 Αθήνα 104 33

Τηλ.: 8843411-14
made by Absens
 ΑΛΦΡΕΝΤ ΑΝΤΛΕΡ

ΟΙ ΝΕΥΡΩΣΕΙΣ
ΚΑΙ Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥΣ

Η σύγχρονη γυναίκα
ανάμεσα στο μύθο και στην πραγματικότητα

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Ευάγγελος Γράψας

Γ' ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 53 τ,κ. 10433 ΑΘΗΝΑ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ Η. ΜΑΝΙΑΤΕΑ ΤΗΛ,8843411-14
made by Absens
made by Absens
 οι Ν Ε ΥΡΟΣΕ Ι Σ ΙΟΟ H EPMHN EIA 'TCM

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ........................................................................................... 9

ΚΕΦ. 1 0: ΑΧΡΗΠΟ Ι Σ ΚΟ ΠΟ Ι ΑΝΩΤΕΡΟΤΗΤΑΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2

Το αγόρι π ο υ φοβόταν να π άρει α π οΦάσεις .......... ............................. 1 3
Αγοραφοβία μ ε καρδιακ ά σ υ μπτώματα ............................................... 16
Φόβος των υ ψ ηλών κτιρίων .. .............................................................. 1 7
Το κορίτσι που υ πέφερε α πό έ μμονες ιδέες ... .................................... 18

ΚΕΦ. 20: Α Ν Ι ΚΑ Ν ΟΤΗΤΑ ΓΙΑ Τ Η Ν Α ΝΤ ι Μ ΕΤΩΠIΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗ ΜΑΤΩΝ

Τ Η Σ ΖΩΗΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 6
Το σχιζοφρενικό αγόρι ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . 2 6
Η υ περβολική μελαγχολία μ ι α ς η λ ι κιωμένης κυρία ς ........................... 28
Η κυριαρχική σύζυγος μ ε τ η μ ε λαγχολ ία . ..................................... ...... 29

ΚΕΦ. 30: Ε ΛΛΕ Ι Ψ Η ΚΟI Ν Ω Ν l κογ ΣΥΝΑΙΣΘΗ ΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΑΝΔΡΙ Κ Η ΔΙΑ-
Μ ΑΡΤΥΡΙΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Το αγόρι με τα καταναγκαστ ι κά α ισθήματ α ενοχής . ........................... 41
Μ ι α ν έ α γυναίκα π ο υ π άντοτε ή θ ε λ ε ν α ε ίναι αγόρι .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

ΚΕΦ. 40: ΠΡΟΒΛΗ Μ ΑΤΑ τογ Ε ΡΩΤΑ ΚΑΙ τογ ΓΑΜ ο ν . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

Ο σ(ιζυγος που κυριαρχούσε με το π ι οτό ........... . ................................
52
Η σύζυγος που π αίρνε ι μορΦίνη .... ..................................................... 53
Η ερωμένη μ ε την ταχυπ α λμία και τους πονοκεΦάλους .................... 57

ΚΕΦ. 50: Ν ΕΥΡΩΤι ΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕ ΡΑΠΕΙΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 2

Το αγόρι που φανταζόταν ότι ήταν π ροΦήτης ... . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . 6 6
Ο έ μπορος μ ε τ η διαίσθηση που υπέφερε α πό διακοπές της ομιλία ς του 67
Διαφυγή με το μεθύσι ............. . .............................. . ............................ 71
Τάσεις α υτοκτονίας σ ' ένα σ π ουδαστ ή τ η ς ιατρικής ........................... 75

-7-
made by Absens
 ΖΩΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕ ΝΕIΑ

ΚΕΦ. 60: Ν ΕΥΡΩΤιΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΓΚ Ι Ν ΗΣΕΩΝ ...................................

77
Ο άντρας που π άθαινε κατάθ λ ι ψ π όταν ό λ α π ήγαιναν κ α λ ά ...... ........ 77
Ανικανότπτα μ ε π ο λ υγαμικές ε π ι θ υ μ ίε ς ......................................... . ... . 79
Ο ζπτιάνος π ο υ γίνεται βασιλιάς .............................................. . ..... . ....
81
Αγοραφοβία : α ποφυγή των ανθρώπων ...................................... . ........ 84

ΚΕΦ. 70: Ο I ΚΟΓΕ Ν Ε IΑΚΟΣ ΑΣΤ Ε Ρ Ι Σ Μ ΟΣ ..................................... . ........... 87

Η σκλ π ρότπτα ενός δ ευτερότοκου παιδιού ....................... . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Ηθελε να ε ίναι πιο καθαρή α π ' όλους .................................................
92
Ο γιατρός που τον φρόντιζαν ο ι μεγα λ ύτερες α δερΦές του .............. 96
Ο μοναχογιός τ π ς μ οδ ίστρας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 9
.

Η μ πτέρα που π αραδέχεται τ ο λ άθος τπς α πέναντι στπν κόρπ τ π ς .... 1 04

ΚΕΦ. 80: ΑΝΑΜ Ν ΗΣ Ε Ι Σ ΑΠΟ Τ Η Ν ΠΑΙΔΙΚΗ Η ΛΙ ΚΙΑ ......... ............ . ........... 1 06

ΚΕΦ. 90: Π ΡΟ ΩΘ Η Μ Ε Ν ΟΙ ΑΧΡ ΗΣΤΟΙ ΣΚΟΠΟΙ Α Ν ΩΤΕ ΡΟΤΗΤΑΣ ............... 111

Μ ια δ ι π λ ή α π ομ άκρυνσπ α π ό τπν π ραγματι κότπτα ............................. 1 14
Ο φ ο υσκωμένος κόκκινος βάτραχος ........... ........................................ 115
Ο άντρας που ήθελε ν α παντρευτεί τπν εξαδέλ Φ π του ................. . ... 116
Η γυναίκα π ο υ έγινε ζπ λιάρ α στα εξήντα . . ......................................... 118
Ν ε υ ρωτική καρδιοπάθ ε ι α και ζήλεια ..... ............ . . . . . . . . . ...... . .................. 119
Φόβος τπς σ ύ φ ι λ π ς ............................................................................. 1 20
Αποφ υγή του αντρι κο ύ ρόλου .......... .................. ................................ 1 20
Το κορίτσι μ ε τις μαζοχιστικές φαντασιώσεις ............................. . ........ 121

ΚΕΦ. 1 00: Ε ΚΛΟΓΗ Ε ΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΠΑΣΕΙΣ ΤΟΝ Υ Π Ν Ο ................. 1 24

ΚΕΦ. 1 1 0: Η ΔΙΑΛΕ ΚΤΟΣ ΤΩΝ Ο Ρ ΓΑ ΝΩ Ν ΚΑΙ ΤΑ Ο Ν Ε Ι ΡΑ ....................... 131

Μ ια π ο λ ύ α υστπρ ή , π ιεστική σύζυγος ............................................. . ... 131
Η ε κδ ίκπσπ ενός κοριτσιού προς τον πατέρα τπς ...................... . ........ 1 34
Η κατάθ λ ι ψ π σαν π ροφύλαξπ κατά του γάμου . . . . .................. . . . . ........ . 135
Ανταγωνισμός π ρος τ π σύζυγο στα όνειρα και τπν εγρήγορσπ .......... 1 39

-8-
made by Absens
 ΟΙ ΝΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΕΡΜΗ ΝΕΙΑ ΤΟΥΣ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

σ Αντλερ πλπσίασε τον περίπλοκο κόσμο τπς ψυχιΊς του ανθρώπου απλά
και άμεσα, χωρίς δύσκολπ ορολογία, χωρίς πολλές θεωρπτlκές κατασκευ­
ές. Ακόμα πιο σπουδαίο, όμως, είναι ότι ο Αντλερ πλπσίασε τα προβλιΊματα
τπς ψυχιΊς του ανθρώπου με το αλτρουιστκό ενδlαΦέρον και τπν αγάππ
ενός αλπθινού ανθρωπlστιΊ και απάντπσε σ' αυτά με το θάρρος και τπν
αισιοδοξία ενός που πιστεύει βαθιά στον άνθρωπο και στπν ικανότπτά του
να ξεπεράσει όλες τις δυσκολίες του, εΦόσον απελευθερωθεί από τον
εγωκεντρισμό και τον ανταγωνισμό, και αναπτύξει το αλπθινό κοινωνικό
αίσθπμα.
σ Αντλερ, αν και ιΊταν ένας από τους κύριους συνεργάτες τπς ομάδας
του Φρόυντ, στις αρχές του αιώνα μας, ιΊταν όμως, και ο πρώτος που απε­
λευθερώθπκε απ' αυτόν και δπμιούργπσε τπ δlκιΊ του προσΦορά. Ποια
είναι, όμως, π πρόοδος που πραγματοποίπσε ο Αντλερ σε σύγκρισπ με τον
Φρόυντ; σ Φρόυντ πίστευε σταθερά ότι π εσωτερlκιΊ ψυχlκιΊ ζωιΊ του ατό­
μου προσδιοριζόταν αμετάβλπτα από αντικειμενικά αίτια που υπιΊρξαν στο
παρελθόν του. παρουσίασε τις θεωρίες του με πολλούς νέους όρους, που
xαρακrιΊρlζαν πολλές αντίστοιχες τάσεις, μπχανισμούς, Φάσεις, περιοχές,
που πίστευε ότι "ανακάλυψε» ο ίδιος. Αλλά, μέσα σ' όλ' αυτά, επικρατούσε
ο συντπρπτικός, παλιός τρόπος σκέψπς, που σύμφωνα με αυτόν, οι ψυχι­
κές διαταραχές, όπως και οι σωματικές ασθένειες, προκαλούνταν από
δυνάμεις που βρίσκονταν έξω από τον έλεγχο του ατόμου.
σ Αντλερ δlακιΊρυξε τπν πιο επαναστατικιΊ, επιστπμονlκά, άποψπ ότι ο
ψυχικός κόσμος του στόμου, που οι συνέπειές του φτάνουν πολύ μακριά,
είναι δπμιούργπμα του ίδιου του ατόμου. στι π ζωιΊ του ανθρώπου κατευ­
θύνεται από πολύ υποκειμενικούς σκοπούς και αξίες και όχι από σχετικά
αντικειμενικές τάσεις. Η άποψπ αυτιΊ συμφωνεί με τπ γενlκότερπ σύγχρο-

-9-
made by Absens
 νπ επιστπμoνΙKfι αντίλπψπ ότι για τπν κατανόπσπ του κάθε τι που ανfιKει
στπ ζωfι, n OργανισμΙKfι fι oλωΤΙKfι αντίλπψπ είναι πιο καρποΦόρα. Η
άποψπ αυτfι δέχεται, βέβαια, τα αντικειμενικά προσδιοριστικά αίτια από το
παρελθόν, αλλά θεωρεί σαν τον κύριο προσδιοριστικό παράγοντα τπν ίδια
τπ δύναμπ τπς ζωfις, με τπν αδιάκοππ πρooδευΤΙKfι oρμfι τπς. Μ' όλο που
n δύναμπ αυτfι είναι, και μπορεί να μείνει για πάντα, ανεξfιγπτπ, είναι πιο
επιστπμονικό να τπ λογαριάζουμε παρά να τπν αγνοούμε. Στπν περιoxfι
τπς ανθρώπινπς ψυχολογίας, n άποψπ αυτfι μας οδπγεί ν' αντιλπΦθούμε
ότι ο άνθρωπος δεν προκαθορίζεται ολοκλπρωτικά από αντικειμενικά αίτια,
αλλά αυτο-προσδιορίζεται σε μεγάλο βαθμό. Η αντίλπψπ αυτfι έχει ιδιαίτε­
ρπ αξία για τπν ψυχοθεραπεία, γιατί δίνει στο άτομο ένα αίσθπμα ελευθε­
ρίας κι αισιοδοξίας, που είναι απαραίτπτο για τπν αλλαγfι.
Η θεωρία του Αντλερ για τπν προσωπικότπτα βασίζεται στπν άποψπ ότι
όλες οι ιδιαίτερες εκδπλώσεις του ατόμου, τάσεις, συναισθfιματα, εμπει­
ρίες, υποτάσσονται στπ συνoλΙKfι oργάνωσfι του, το "σχέδιο ζωfις» του. Το
κύριο επακόλουθο τπς άποψπς αυτfις είναι ότι ανατρέπονται οι Φροϋντικές
κατασκευές για τπν αντίθεσπ ανάμεσα στο συνειδπτό και το ασυνείδπτο
και τις ενδοπροσωπικές συγκρούσεις. "Δεν μπορούμε», γράΦει ο Αντλερ,
"ν' αντιπαραθέτουμε το "συνειδπτό» προς το "ασυνείδπτο» σα να fιταν δυο
ανταγωνιστικά κομμάτια τπς ατoμΙKfις ύπαρξπς. Η συνειδπτfι ζωfι γίνεται
ασυνείδπτπ εΦόσον δεν μπορέσουμε να τπν Kατανofισoυμε, - και μόλις
Kατανofισoυμε μια ασυνείδπτπ τάσπ, αυτfι έγινε κιόλας συνειδπτfι». Το
ασυνείδπτο εξυππρετεί τους σκοπούς του ατόμου τόσο όσο και το συνει­
δπτό. Το άτομο δεν είναι πεδίο μάχπς αντικρουομένων δυνάμεων. Αυτό
που φαίνεται σαν εσωτεΡΙKfι σύγκρουσπ προέρχεται από τον αυτο-προσ­
διορισμό του ατόμου, και περιλαμβάνει τπν ελευθερία και τπν αναγκαιότπ­
τα να εκλέγει ανάμεσα στις εναλλακτικές λύσεις που παρουσιάζει μια
κατάστασπ. Μόνο όταν δεν κατανοούμε το άτομο σα σύνολο, το βλέπουμε
σα δυο αντιθετικές και συγκρουόμενες οντότπτες.
Ποια είναι n βασΙKfι τάσπ του ανθρώπου, το κυρίαρχο κίνπτρό του, απ' το
οποίο εξαρτώνται οι άλλες εκδπλώσεις του; Ο Αντλερ προσδιόρισε τπν
τάσπ αυτfι σα "σκοπό ανωτερότπτας». Η αρxΙKfι του αντίλπψπ fιταν ότι «σε
κάθε άνθρωπο υπάρχει ένα αίσθπμα κατωτερότπτας, σε μικρότερο fι μεγα­
λύτερο βαθμό, μαζί με μια αναπλπρωμαΤΙKfι προσπάθεια προς ένα σκοπό
ανωτερότπτας». Στα τελευταία έργα του προσδιόρισε το κίνπτρο αυτό σα
μια προσπάθεια για τπν τελειότπτα, τπν oλoKλfιρωσπ. «Σε σχέσπ με τπν
ακατόρθωτπ ιδανΙKfι τελειότπτα, το άτομο κατέχεται πάντοτε από ένα
αίσθπμα κατωτερότπτας και παρακινείται από αυτό», γράφει. Κι αλλού:
«Σrπν προσπάθεια για τπν τελειότπτα ο άνθρωπος βρίσκεται πάντοτε σε
κατάστασπ ψυxΙKfις διέγερσπς κι αισθάνεται ανoλoKλfιρωτoς μπροστά στο
σκοπό τελειότπτας».
Ο ανθρωπιστικός προσανατολισμός του, επέτρεψε στον Αντλερ να τονί­
σει τπ δυνατότπτα του ατόμου να μπ βρίσκεται σε σύγκρουσπ με τπν κοι-

- 10 -
made by Absens
 νωνία και τους κανονισμούς τnς. Δεν αρνείται rnv ύπαρξn των συγκρούσε­
ων, αρνείται το αναπόφευκro των συγκρούσεων. Η κοινωνία είναι μόνο μια
αφnρnμένn ιδέα. frnv πραγματικότnτα, υπάρχουν μόνο άτομα και οι κανο­
νισμοί που αυτά έφτιαξαν για να διευκολύνουν rn συμβίωσr'ι τους. Ο κάθε
άνθρωπος μπορεί να KατανOr'ισει αυτούς τους κανονισμούς, να τους καλυ­
τερέψει, να συνεισΦέρει κάτι που θ' ανr'ιKει ornv "κοινωνία" που θα βρουν
οι άλλοι. "ο μεγάλος βαθμός συνεργασίας και KOινωνΙKr'ις ανάnrυξnς που
χρειάζεται ο άνθρωπος για rnv ίδια rnv ύπαρξr'ι του απαιτούν αυθόρμnτο
κοινωνικό ενδιαΦέρον και προσπάθεια, και ο κύριος σκοπός τnς εκπαίδευ­
σnς είναι να Kαλλιεργr'ισει το ενδιαΦέρον αυτό. Το κοινωνικό ενδιαΦέρον
δεν είναι έμφυτο, είναι όμως ένα έμΦυτο δυναμικό που πρέπει ν' αναπτυ­
χθεί συνειδnτά".
Η αντίλnψn του Αντλερ για το κοινωνικό ενδιαΦέρον r'ι κοινωνικό αίσθn­
μα, αναγνωρίζεται σr'ιμερα σα μια πολύ σnμαντικr'ι συνεισφορά του. Είναι
πολύ xpr'ιOIμn για τον ορισμό τnς θεΤΙKr'ις ψυχΙKr'ις υγείας, έναν ορισμό που
δε βρίσκουν εύκολα οι θεωρίες που δεν έχουν rnv αντίλnψn αυτr'ι. "ο, τι κι
αν πούμε, δε θα υπερβάλουμε rnv αξία που έχει το δυνάμωμα του κοινω­
νικού αισθr'ιμαΤOς. Η διάνοια βελτιώνεται, γιατί n νοnμοσύνn είναι μια κοι­
νωνΙKr'ι λειτουργία. Το αίσθnμα αξίας και χρnσιμότnτας μεγαλώνει, χαρίζο­
ντας θάρρος και αισιοδοξία και υπάρχει ένα αίσθnμα καθnσύχασnς με rnv
αΠOδOχr'ι των κοινών πλεονεκrnμάτων και μειονεκrnμάτων τnς μοίρας μας.
Το άτομο αισθάνεται άνετα orn ζωr'ι και νιώθει rnv ύπαρξr'ι του άξια στο
βαθμό που είναι χρr'ισιμO στους άλλους και ξεπερνά τα κοινά, και όχι τα
ατομικά, αισθr'ιματα κατωτερότnτας. Στο πιο αλnθινό κοινωνικό αίσθnμα
βασίζονται πάντοτε όχι μόνο ο nθικός χαρακrr'ιρας, αλλά και n σωστr'ι αντί­
λnψn ornv atoenrιKr'ι και n καλύτερn κατανόnσn τnς ομορΦιάς και τnς
ασχ{ιμιας".
Ε-Γ.

-11-
made by Absens
 ΖΩΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝΕIΑ
κεφάλαιο πρώτο
Αχρηστοισκοποίανωτερότητας
Σ ε κάθε ν ε ύ ρ ω σ π , το π ρ ό β λ π μ α
για τον α σθενή ε ίναι n δ υ σκολία ν α
διατπρήσει έναν τρόπο δράσπς,
σ κέ ψ π ς κ α ι α ν τ ίλ π ψ π ς , ο ο π ο ίο ς
διαστρέΦει και α ρνείται τ ι ς α παιτή­
σεις τπς π ρα γ μ α τ ι κ ότ π τ α ς . Σ υ ν ή ­
θως, ο ι περιπτώσεις α υτές δε φτά­
νουν στο γιατρό π α ρ ά μ όνο όταν
α υτ ό ς ο τ ρ ό π ο ς ζ ω ή ς έ χ ε ι γ ίν ε ι
τόσο δύσκολος ώστε ν α οδπγπσει
στα όρια τ π ς κατάρρευσπς. Το
κ α θ ή κον τ ο υ γιατρο ύ , τότε , ε ίν α ι
ν α β ρ ε ι τ π σωστή μ έθ ο δ ο γ ι α τ π
διόρθωσπ α υτού του τρόπου ζωής.
Ε π ομένως, το κοινό πρόβλπμα του
α σθενή και του γιατρο ύ , α λ λ ά και
n β ά σ π τ π ς σ υ ν ε ργ α σ ία ς τ ο υ ς ,
ε ίναι n κατανόπσπ τ π ς Φύσπς των
λ α θ ών τ ο υ α σ θ ε ν ή . Α υ τ ό ό μ ω ς
α π α ιτεί όχι μ όνο μ ι α αντικειμενική
σύνοψπ τπς ιστορίας τπς ζωής του
α σθενή, α λ λ ά και τ π σ ύ λ λ π ψ π τπς
δ υ να μ ι κ ή ς ε ν ό τ π τ α ς α υ τ ή ς τ π ς
ιστορίας, σα μ ι α ς α δ ι άκο π π ς τάσπς
π ρος κάποιον κρυΦό σκοπό ανωτε­
ρότπτας.
-12-
made by Absens
Η ε ργ α σ ία τ ω ν ψ υχ ο λ όγων τ π ς
Ατομικής Ψυχολογίας έχει π ροσΦέ ­
ρ ε ι ά Φ θ ο ν ε ς α π ο δ ε ίξ ε ι ς γ ι α τ ο
γεγονός ότι κάποιος ατο μ ι κός σκο­
πός ανωτερότπτας ε ίναι π άντοτε ο
π ρ ο σ δ ι ο ρ ι στ ι κ ό ς π α ρ άγ ο ντ α ς σ ε
κ ά θ ε ν ε ύ ρ ω σ π . Α λ λ ά , ο σ κ ο π ός
α υτός έχει π άντοτε τπν π ροέλευσή
τ ο υ κ α ι π ρο κ α θ ο ρ ίζετ α ι π άντοτε
α υστπ ρά, α πό π ρα γ μ α τ ι κ έ ς ε μ π ε ι ­
ρίες κατωτερότπτας. Ε π ομένως, το
π ρώτο β ή μ α τ π ς π ροσέγγισπς του
γ ι α τ ρ ο ύ ε ίν α ι ν ' α ναγνωρίσει τ ι ς
π ραγματικές α ιτίες των συναισθπ­
μάτων κατωτερότπτας, τις οποίε ς ο
ασθενής α πο κρύβει α π ό τον ε αυτό
του σε διάΦορους βαθμούς και μ ε
το δ ι κό τ ο υ , α το μ ι κ ό τ ρ ό π ο .
ΕΦόσον το συναίσθπ μα κατωτερό­
τπτας θεωρείται συνrlθως σα σπ μά­
δι αδυναμ ία ς και σαν κάτι ταπεινω­
τ ι κό , υ π άρχε ι , φ υ σ ι κά, μ ι α ισχυ ρ ή
τ άσ π γ ι α τ π ν α π ό κ ρ υ ψ ή τ ο υ .
π ρ α γ μ α τ ι κά, n π ρο σ π άθ ε ι α α π ό ­
κρυψ π ς μ πορεί να ε ίναι τόσο μεγά­
λ π , ώστε το άτο μ ο π α ύ ε ι ν' αντι -

λ α μ β άνετα ι τπν κατωτερότπτά του
σ α ν τ έ το ι α , ε Φ ό σ ο ν α σχ ο λ ε ίτ α ι
ο λ ο κ λ π ρω τ ι κ ά μ ε τ ι ς σ υ νέ π ε ι ε ς
τ ο υ σ υ ν α ι σθ ή μ ατος α υτ ο ύ κ α ι μ ε
τ ι ς α ν τ ι κ ε ι μ εν ι κ έ ς λ ε πτ ο μ έ ρ ε ι ε ς
π ο υ ε ξ υ π π ρε τ ο ύ ν τ π ν α π ό κ ρ υ Ψ ή
του. Το άτομο μ πορεί ν α ε κ π α ι δ ε ύ ­
σει ο λ ό κ λ π ρ π τ π δ ιάνοιά τ ο υ για τ ο
σκοπό α υτ ό τόσο α ποτε λ ε σμ ατ ικά,
ώστε ολόκλ προ το ρε ύ μ α τπς
ψ υχικής του ζωής που ρέει α κατά­
π α υ στ α α π ό τ α κ ά τ ω π ρ ο ς τ α
ε π άν ω - δ π λ α δ ή , α π ό τ ο σ υ ν α ί­
σ θ π μ α κατωτερότπτας προς το
συναίσ θ π μ α ανωτερότπτας - κινεί­
ται α υτόματα και ξεφεύγει α π ό τπν
π ροσοχή του.
Κ α τ ά σ υ νέ π ε ι α , δ ε ν π ρ έ π ε ι ν α
π α ρ α ξε ν ε υ ό μ α σ τ ε ε π ε ι δ ή π ο λ ύ
σ υχνά π α ίρ νο υ μ ε α ρ ν π τ ι κ ή α π ά­
ντπσπ όταν ρωτάμε ένα άτομο εάν
έχει σ υ ν α ίσ θ π μα κατωτερότ π τ α ς .
Ε ίν α ι , λ ο ι π όν , κ α λ ύτ ε ρ α ν α μ π
θ ίγου με το ζήτ π μ α α υτό, α λ λ ά να
π α ρ α τ π ρ ο ύ μ ε τις δ ι α ν ο π τ ι κ έ ς κ α ι
ψ υχικές κινήσεις τ ο υ ατό μ ο υ , στις
ο π ο ίε ς μ πο ρ ο ύ μ ε π άντοτε να δ ι α ­
κ ρ ίν ο υ μ ε τ π στάσ π τ ο υ κ α ι τ ο ν
ατο μ ι κό σκοπό του . Μ ε τον τρόπ ο
α υτ ό , σ ύ ντ ο μ α θ α αντι λ π Φθ ο ύ μ ε
κ ά π ο ι ο μ ε γ α λ ύτ ε ρ ο ή μ ι κρότερο
β α θ μ ό σ υ ν α ι σ θ ή μ ατος κατωτερό­
τπτας στο κάθε άτομο, μαζί μ ε μ ι α
αντιστ α θ μιστική (αναπλπρωματική)
π ρ ο σ π άθ ε ι α π ρ ο ς κ ά π ο ι ο σ κ ο π ό
ανωτερότπτας . Ενα τέτοιο παναν­
θ ρ ώ π ι ν ο σ υ ν α ίσ θ π μ α δ ε ν ε ίν α ι
αξιοκατ άκριτο καθαυτό. Η σ π μ ασία
και n αξία του εξαρτώνται αποκλει­
στι κά από τον τρόπο που χρπσιμο­
ποιείται. Η πιο σπουδαία ανακάλυ­
ΨΠ τπς Ατο μ ι κή ς Ψυχολογίας ε ίναι
ότι το συναίσ θ π μ α κατωτερότπτας
-
13
made by Absens
ΟΙ ΝΕΥΡΩΣΕ Ι Σ ΚΑΙ Η ΕΡΜΗΝΕ ΙΑ ΤΟΥΣ
μ π ο ρ ε ί να χρ π σ ι μ ο π ο ι π θ ε ί σαν
κ ίν π τ ρ ο γ ι α δ ρ ά σ π στ π χ ρ ή σ ι μ π
π λ ε υ ρ ά τπς ζωή ς.
• • Το αγόρι που φοβόταν
να πάρει αποφάσεις
Αυτές οι γ ε ν ι κ έ ς π α ρα τ π ρ ή σ ε ι ς
έχουν άμεσπ εφαρμογή στπν περί­
πτωσπ ενός δεκαεφτάχρονου αγορι­
ού, που ήταν το δεύτερο παιδί στπν
οικογένειά του. Το ' φεραν σε μένα
ε π ε ι δ ή υ π έ φ ε ρ ε α π ό άγχ ο ς , κα ι
εξοργιζόταν σε πολύ μεγάλο βαθμό
κάθε φορά που αντιμετώπιζε δυσκο­
λ ίες. Παρουσίαζε επίσπς στομαχικές
ενοχλήσεις και διάρροια όταν έκανε
ο ρ ε ι β α σ ία , έ ν α σ π ο ρ στο ο π ο ίο
έ π α ι ρνε πολλές φορές μ έ ρος μαζί
μ ε συμμαθπτές του . Η μ πτέρα του
ήταν μ ι α έ ξ υ πν π γυνα ίκ α , και τον
συμπαθούσε αλλά έδειχνε ολοφάνε­
ρα ότι προτ ι μ ο ύ σε το μεγαλ ύτερο
αδερφό του, που τπ στενοχωρούσε
π ο λ ύ λ ι γότ ε ρ ο . Ο μ ε γ α λ ύτ ε ρ ο ς
α υτός αδερφός ήταν σωματικ ά π ι ο
δ υ ν α τ ό ς , ψ π λ ότ ε ρ ο ς , κ α ι π ο λ ύ
καλός στον α θ λ πτισμό. Ο πατέρας
ήταν ένας άντρας ι κανός και επιτυ ­
χπμένος, και ο ασθενής μας τον εκτι­
μούσε πάρα πολύ.
Λοιπόν, το αγόρι αυτό φοβόταν να
πάρει οποιαδήποτε απόφασπ, επειδή
το συναίσθπμά του κατωτερότπτας
ήταν τόσο μεγάλο, που δεν μπορού­
σε να έχει εμπιστοσύνπ στον εαυτό
του . Ωστόσο, δεν ήταν πρόθυμος να
παραδεχτεί ότι αυτό το συναίσθπμα
προερχόταν από κάποια αιτία που θα
μ πορούσε να ε λέγξε Ι . Επέ μενε ότι
γεννήθπκε τέτοιος που ήταν, και ότι
-
 Ο ίδιος δεν είχε καμιά ευθύνη για το
φυσικό του .
Η στάση τ ο υ α π έ ν α ντ ι στη ζω ή
ήταν στάση δισταγμού. σταν αντιμε­
τώπιζε προβλή ματα , δημιουργούσε
πάντοτε δυσκολίες, αλλά, παρ' όλο
που επιβράδυνε έτσι την πορεία του ,
δ ε στα μ ατούσε εντε λώς. Στο σχο­
λ ε ίο π τ α ν π ο λ ύ κ α λ ό ς μ α θ η τ π ς ,
α λλά κατεχόταν πάντα α π ' το Φόβο
ότι θα έχανε και αυτό το πλεονέκτη­
μ α , και δεν μπορούσε καθόλου να
α π ο φ α σίσε ι τι θ α έ κα ν ε όταν θ α
τ ε λ ε ίωνε τ ο Γ υ μν άσ ι ο . Δεν έ κανε
φίλους, δε συμπαθούσε τα κορίτσια,
και φοβόταν τις σεξουαλικές ε μ πει­
ρίες. Π ίστευε ότι ένα μέρος από τις
δυσκολίε ς του ήταν συνέ π ε ι α του
α υ ν α ν ι σ μ ο ύ κ α ι των ονε ι ρώ ξ ε ών
του. σλες α υτές οι εκδηλώσεις του
φ α ν ε ρ ώ ν ο υ ν μ ι α χα ρ α κτ η ρ ι στ ι κπ
α ν α π ο φ α σ ι στ ι κότητα κ α ι έ λ λ ε ι ψ η
π ε π ο ίθ η σ η ς σ ε σχέ σ η μ ε τ α τ ρ ία
π ρ ο β λ ή μ ατα τ η ς ζωπς - κοινωνία ,
επάγγελμα, και έρωτας. Και στα τρία
αυτά προβλήματα η απάντηση απο­
φεύγεται ή αναβάλ λετα Ι . Το αγόρι
αυτό έκρυβε το συναίσθημά του για
τη γενικπ του ανεπάρκεια α ποδίδο­
ντ α ς τ η ν ε υ θ ύ ν η σε ο ρ ι σ μ έ νε ς
αιτίες, και με τον τρόπο αυτό καθη­
σύχαζε και έπειθε τον εαυτό του για
την α ξία του. Ωστόσο, είναι αξιοση­
μ ε ίωτο το γεγονός ότι ο ασθενπς
σ υ ν έ χ ι ζε ν α π ρ ο χ ω ρ ε ί, π α ρ ά τ ι ς
δυσκολίες του. Μελετούσε καλά και
έ κανε ορε ι β α σία . Με την ε υ κα ιρ ία
αυτπ, θα παρατηρήσω ότι η ορειβα­
σία ε ίν α ι μ ι α δραστηριότητα στην
οποία καταφεύγουν συχνά τα άτομα
που νιώθουν πολύ βαρύ το φορτίο
. της ζωπς τους, και με την οποία προ­
σΦέρουν στον εαυτό τους συναισθπ-
-
14
made by Absens
ματα ανωτερότητας. σταν κάποιος
δ ε ν μ π ο ρ ε ί ν α π ε ρ η φ α ν ε υ τ ε ί ότι
ξεπερνά τις δυσκολίες της ζωής, το
επόμενο καλύτερο πράγμα που έχει
να κάνει είναι να μ πορεί να τις παρα­
κολουθεί και να τις τονίζει α πό την
π λεονεκτικπ θέση ενός συναισθήμα­
τος ανωτερότητας . Ακριβώς για να
ξ ε φ ύ γ ε ι α π ό τ η ν ε π ίγ ν ω σ η τ ο υ
συναισθπματός του κατωτερότητας,
ο ασθενής αυτός απέδιδε την αδυ­
ναμία του σε σωματικέ ς δυσκολίε ς
και στον α υνανισμό, α λ λ ά ιδιαίτερα
σε κληρονομικά ελαττώματα.
Ποτέ δεν πρέπει να δίνουμε ιδιαί­
τερη έμφαση στη θεωρία της κληρο­
νομι κότητας όταν πρόκειται για την
εκπαίδευση, καθώς και για τη θεωρία
και την πράξη της ψυχολογίας. Ε κτός
από τις περιπτώσεις παιδιών ανωμά­
λ ων κ α ι ε κ γ ε ν ε τ ή ς η λ ι θ ίω ν , τ ο
σωστό ε ίναι να υ ποθέτο υ μ ε ότι το
κάθε άτομο μπορεί να πραγματοποι­
ήσει κάθε τι το αναγκα ίο . Μ ε τον
ι σχυ ρ ι σ μ ό μ α ς α υτ ό , φ υ σ ι κά, δεν
αρνούμαστε τις διαφορές του κλ η ­
ρονομικού υλικού, αλλά, ε κε ίνο που
έχει σημασία ε ίναι πάντοτε η χρήση
π ο υ κ άν ο υ μ ε τ ο υ υ λ ι κο ύ α υτ ο ύ .
Μόνο από την άποψη αυτή μπορού­
με να αντι λ η Φθούμε την τεράστια
σ η μ α σ ία τ η ς ε κπ α ίδ ε υ σ η ς . Σωστπ
ε κ π α ίδ ε υ σ η ε ίν α ι η μ έ θ ο δ ο ς τ η ς
ανάπτυξης του ατόμου μ ε όλες τις
κληρονομημένες ικανότητες και μει­
ονεκτικότητες. Μ ε το θάρρος και την
εξάσκηση, οι μειονεκτικότητες μ πο­
ρούν α αντισταθμιστούν κατά τέτοιο
τρόπο ώστε να μεταβλ ηθούν ακόμα
κ α ι σε π ο λ ύ μ ε γάλ ε ς ι κα νότητ ε ς .
σταν α ντ ι μ ε τω π ίζετ α ι σωστά, μ ι α
μ ε ιονε κτ ι κ ό τ η τ α μ π ο ρ ε ί ν α γ ίν ε ι
κίνητρο που θ α προωθήσει το άτομο
-
 π ρος μ ια πολύ υ ψ η λ ή ε η ίδοση. Δε
μ α ς ε κ π λ ήττει π ι α το γεγονός ότι
βρίσκουμε ανθρώπους που πραγμα­
τοποίησαν πολύ σπουδαίες ε πιτυχίες
στη ζωή τους, και που ήσαν φορτω­
μ έ ν ο ι μ ε ε λ α ττ ώ μ ατ α κ α ι έ ντονα
α ι σ θ ή ματα κατωτε ρότητας στην
αρχή τ η ς ζωής τους. Α π ό τ ο ά λ λ ο
μέρος, διαπιστώνουμε ότι ένα άτομο
που πιστεύει ότι είναι θύμα κληρο­
νομ ι κών ε λαττωμάτων και μ ε ι ονε­
ξιών, λ ιγοστεύει τις προσπάθειές του
εξα ιτίας του συναισθήματος ανικα­
νότητάς τ ο υ κ α ι η α ν ά π τ υ ξ ή τ ο υ
παραμένει στάσιμη .
Ο ι δ ά σ κα λ ο ι υ π ε ρ β ά λ λ ο υ ν τ η ν
κακή ε π ίδραση των κληρονο μ ι κών
παραγόντων για να δικαιΟλογήσουν
την ανεπάρκεια και ακαταλληλότητα
των μεθόδων τους. Ε ίναι ίσως ενδια­
Φ έ ρον να παραθέσουμε α υτό π ο υ
αναΦέρει ο Einhardt στη βιογραΦία
τ ο υ Κ α ρ λ ο μ ά γνο υ : ότι ο μ ε γ ά λ ο ς
α υτός α υτοκράτορας δ ε ν μ πόρεσε
να μ ά θ ε ι γ ρ α φ ή κ α ι α νά γ νω σ η ,
α π λ ώ ς κ α ι μ όνο ε π ε ι δ ή δ ε ν ε ίχε
τ α λ έ ντ ο γ ι α τα π ρ ά γ μ α τ α α υτ ά!
Τώρα, με την ανάπτυξη των εκπαι­
δ ε υτι κών μ εθόδων, κανένα ομαλό
παιδί δε βρίσκει τα κθήκοντα α υτά
πέρα από τις δυνατότητές του. Απ'
αυτό, κι από πολλά άλλα παραδείγ­
ματα γίνεται φανερό ότι, κάθε φορά
που οι συγγραφείς, οι δάσκαλοι ή οι
γονείς α ποτυγχάνουν να βρουν μια
μέθοδο για να διορθώσουν τα σφάλ­
μ ατα με την αγωγή, α π οδίνουν το
σΦάλ μα σε κληρονομικά ελαττώμα­
τα. Η συνήθεια αυτή δημιουργεί μ ια
προκατάληψη που α ποτελεί μια από
τις μεγα λ ύτερες και τ ι ς π ι ο συχνά
π α ρ α τ η ρ ο ύ μ ε ν ε ς δ υ σ κ ο λ ίε ς στην
εκπαίδευση και στη μεταχείριση των
- 1 5-
made by Absens
« π ρ ο β λ η μ α τ ι κ ώ ν π α ι δ ι ών", γ ι α να
μ ην αναφέρουμε και τη μεταχείριση
των εγκλη ματιών, των νευρωτι κών
και των ψυχωτικών. Ωστόσο, για την
α ντ ι μ ε τ ώ π ι σ η των κ α τ α σ τ ά σ ε ω ν
αυτών, η μόνη λογική υπόθεση είναι
α υτ ή π ο υ υ π ο στ η ρ ίζ ε ι η Ατο μ ι κ ή
Ψ υ χ Ο λ ο γ ία , δ η λ α δ ή , ό τ ι ό λ ο ι ο ι
άνθρωποι ε ίναι ίσοι α πέναντι στην
πρόκληση της ζωής. Αυτό δε σημαί­
νει ότι τα αποτελέσματα ε ίναι ή μ πο­
ρούν να ε ίνα ι ίσα , διότ ι πρέπει να
λάβουμε υπόψη μας φυσικά, τις ανι­
σότητες στην ε κπαίδευση, τη μέθο­
δο, και, πάνω α π ' όλα, το βαθμό του
θάρρους που θα εκδηλώσει το κάθε
άτομο.
Ας ξαναγυρίσουμε τώρα στην περί­
πτωση που εξετάζουμε. Η ι κανότητα
π ο υ χ α ρ α κτ ή ριζε τον π α τ έ ρ α τ ο υ
παιδιού ήταν ένας α κόμη λόγος για
το συνα ίσθημά του ότι δε θα μ π ο ­
ρ ο ύ σε να ε π ιτύχει σ τ η ζωή . Ε ίναι
π ο λ ύ κ α λ ά γνωστό ότι τ α π α ι δ ι ά
μεγά λων αντρών ε ίναι πολύ συχνά
αποτυχημένα: αισθάνονται ότι ε ίναι
α ν ί κ α ν α να φ τ ά σ ο υ ν κ ά π οτ ε σ ε
θέσεις τόσο σ π ο υ δ α ίε ς όσο α υτές
που ε ίχαν οι πατέρες τους, και, κατά
σ υ νέ π ε ι α , δ ε ν π ρ ο σ π α θ ο ύ ν στα
σοβαρά να ε π ιτύχουν, Ο , τ ι δ ή ποτε .
Στην π ε ρίπτωση τ ο υ αγοριού π ο υ
αναλύουμε, ο ι υψηλές επιδόσεις του
α δ ε ρ φ ο ύ τ ο υ μ ε γά λ ων α ν α κό μ α
περισσότερο την απόσταση από την
επιδίωξη (στόχο) της ανωτερότητας
μ έ σ α στον ο ι κ ο γ ε ν ε ι α κ ό κ ύ κ λ ο .
Αισθανόταν ότι τον ε ίχαν ξεπεράσει
α π ε λ π ιστι κά . Η νεύρωση π ο υ ανέ­
πτυξε α π οτ ε λ ο ύ σε μια π ροστασία
α π ' την ο δ υ ν η ρ ή ε π ίγνωση α υτ ή ς
της κατωτερότητας. Ηταν σα να υιο­
θετούσε μια ορισμένη στάση, π ο υ
 ΖΩΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
ε ίχε γι' α υτόν τπν εξι'iς σπμασία : -
« Εάν δεν υπέφερα α π ό άγχος, εάν
δεν ι'iμoυν άρρωστος, θα μπορούσα
να επιτύχω όπως και οι άλλοΙ. Εάν n
ζωι'i μου δεν ι'iταν γεμάτπ από τρο­
μ ε ρ έ ς δ υ σ κ ο λ ίε ς , θ α ι'i μ o υ ν ο
π ρώτος». Μ ε τ π στά σ π α υ τ ι'i , ένα
άτομο μ π ο ρ ε ί να ε ξ α κ ο λ ο υ θ ε ί να
α ισθάνεται ανώτερο, διότ ι n κρίσπ
για τπν αξία του τοποθετείται πέρα
α π ό κάθε απόδειξπ, στο χώρο των
δυνατoτι'iτων. Η κύρια απασχόλπσι'i
τ ο υ στπ ζ ω ι'i ε ίν α ι να ψ άχνε ι γ ι α
δυσκολίες, να βρίσκει τρόπους για
να τ ι ς α υ ξά νε ι , ι'i τ ο υ λ άχ ι στον ν '
αυξάνει τπ δΙKι'i του αντίλπψπ για τπ
σοβαρότπτα των δυσκολιών αυτών.
ΤΙς πιο συνπθισμένες δυσκολίες τπς
ζω ι'i ς , π ο υ ε ίν α ι κ ο ι ν έ ς σε κ ά θ ε
άνθρωπο, το άτομο αυτό τις συλλέ­
γε ι προσεκτικά και τις κρατά συνε­
χώς σε έκθεσπ. Αυτό το κάνει για να
ε ντ υ π ω σ ι ά σε ι π ε ρ ι σσ ό τ ε ρ ο τ ο ν
εαυτό του κι όχι τους άλλους. Αλλά
όπως ε ίναι φυσικό, οι άλλοι αναγνω­
ρίζουν το φορτίο του και δεν απαι­
τούν πάρα π ο λ λ ά α π ' α υτό.
Επιπλέον, όταν έχει κάποια επιτυχία,
τπ μεγαλοποιεί αντιπαραβάλ λοντάς
τπν με τπν πολυδιαφπμισμένπ μειο­
νεξία του , κι έτσι τπν κάνει το πιο
πολύτιμο απόκτπμά του. Ετσι κατα­
Φέρνει να βρει το δρόμο προς μ ι α
πρoνoμιαKι'i ζωι'i, που θ α κρίνεται μ ε
KΡΙΤι'iριo ε π ι ε ι κέστερο σε σχέσπ μ ε
το KΡΙΤι'iριo τ π ς ζωι'iς των ά λ λων.
Ταυτόχρονα, όμως, π λπρώνει με τπ
ν ε ύ ρωσι'i του τπν τ ι μ ι'i α υτού του
προνομίου.
- 1 6-
made by Absens
•• Αγοραφοβ ία
με καρδιακά συμπτώματα
Μ ία ά λ λ π π ε ρ ίπτωσπ ν ε ύ ρ ω σ π ς
άγχο υς, π ο υ ε ίχε π ά ρ ε ι τ π μ o ρ φ ι'i
αγοραφοβίας, κα ι που συνοδευόταν
από καρδια κά συμπτώματα, παρου­
σιάστπκε σ' έναν άντρα πλικίας τρια­
ντ α π έ ν τ ε χρ όνων . Η ν ε ύ ρ ω σ π
άγχους ε ίναι πάντοτε συμπτωμαΤΙKι'i
μ ι α ς δ ε ι λ ι'i ς στά σ π ς α π έ ναντι στα
τρία πρoβλr'i ματα τπς ζωι'iς, και τα
ά τ ο μ α π ο υ υ π ο Φ έ ρ ο υ ν α π ό α υτ ι'i
ε ίναι κατά κανόνα κα λ ο μ α θ π μένα,
«χαλασμένα» παιδιά.
Ο άντρας α υτός ε ίχε δει το α κό ­
λουθο όνε ιρο: «Πέρασα τ ο σύνορο
ανάμεσα Αυστρία και Ουγγαρία και
ι'iθελαν να με συλλάβουν και να με
φυλακίσουν». (Με τπν ευκαιρία αυτι'i
θα παρατπρι'iσω ότι τέτοια σύντομα
όνειρα είναι τα καλύτερα για ανάλυ­
σπ) . Το όνειρο φανέρωνε τπν επιθυ­
μία του ατόμου α υτού να σταματι'i­
σει τπν πρόοδό του, που προερχό­
ταν από το Φόβο ότι θα νικιόταν εάν
προχωρούσε. Η ερμπνε ία του ε πιβε­
β α ι ών ε ι τπν α ντ ίλ π ψ ι'i μ α ς για τ ι ς
νευρώσεις άγχους. Ο άντρας αυτός
r'iθελε να περιορίσε ι τπ σφαίρα τπς
δ ρ α σ τ π ρ ι ό τ π τ ά ς του στπ ζωι'i , ν α
σταματι'iσει τ ο χρόνο, για ν α κερδί­
σει χρόνο. Ε ίχε έρθει σε μένα διότι
ε π ι θ υ μ ο ύ σ ε να π αντρε υ τ ε ί κ α ι n
ά μ ε σ π Π Ρ O O Π Τ Ι K ι'i τ ο υ γεγονότος
αυτού τον είχε Φέρει σ' ένα προσω­
ρινό στα μά τ π μ α . Αυτό α κρι βώς το
γεγονός, δπλαδι'i, το ότι ι'iρθε να με
σ υ μ β ο υ λ ευτεί σχετικά μ ε το γάμο
του, δ ε ίχνε ι ο λ οΦάνερα τ π στά σπ
τ ο υ α π έ ν α ν τ ι στο ζ ι'iτ π μ α α υ τ ό .
Παρόμοια, ο τρόπος μ ε τον οποίο θα

σ υ μ π ε ρ ι φερόταν στο γά μ ο καθρε­
φτιζόταν στο όνειρό του, στο οποίο
ο ίδιος διέταζε τον εαυτό του - «Μπν
περνάς το σύνορο!». Η φυλακπ στο
όνε ιρό του σ υ μ β ό λ ιζε ε π ίσ π ς τ π ν
αντίλ π ψ π του γ ι α το γά μ ο . Συχνά
εξαπατούμε τον εαυτό μας με τέτοι­
ες εικόνες στα όνειρά μας. Τις χρπσι­
μ ο π ο ι ο ύ μ ε για να ε κ π α ι δ ε ύ σ ο υ μ ε
τον εα υτό μ α ς ν ' αντι μετωπίσει τα
πρoβλιlματα του αμέσου μέλλοντος
μ ε τρό π ο π ο υ θα τ α ι ριάζε ι μ ε τπν
ατομικπ μας στάσπ ζωπς - αλλά που
δε θα σ υ μ φωνεί με τπ λογι κπ τπς
πραγματικπς κατάστασπς. Η στάσπ
ζωπς (π ο τρόπος ζωπς) θεμελιώνε­
ται στα πρώτα τέσσερα Π πέντε χρό­
νια τπς παιδικπς πλικίας του ατόμου.
Η π ε ρ ίο δ ο ς α υ τ π κ λ ε ίν ε ι μ ε τ π ν
π λ π ρ π α ν ά πτ υ ξ π τ ο υ ε γ ώ κ α ι τ π
συνα κόλουθπ οριστικπ διαμόρφωσπ
τπς στάσπς α πέναντι στπ ζωΠ. Από
αυτπ τπν περίοδο και μετά , οι απα­
ντπσεις στα πρoβλιl ματα που δπμι­
ουργεί n ζωπ υπαγορεύονται όχι από
τις πραγματικές εσωτερικές σχέσεις
τους, αλλά από ορισμένες α υτομα­
το π ο ι π μ έ ν ε ς σ τ ά σ ε ι ς , τ ι ς ο π ο ίε ς
συνοπτικά ονομάζουμε στάσπ (σχέ­
δ ι ο , στυ λ ) ζωπς του ατό μ ο υ . Ετσι
εξπγο ύ μ ε το γεγονός ότι ένα ορι­
σμένο λάθος προσαρμογπς - όπως n
επιθυμία ενός ατόμου ν' αποτελεί το
κ έ ν τ ρ ο τ π ς π ρ ο σ ο χ π ς , ν α ε ίν α ι
π ά ντοτε π α ρ α φ ορτω μ έ ν ο , ν α μ π
δέχεται π ίεσπ, να μπν ανέχεται μείω­
σπ, κλπ. - μπορεί να συνεχίζεται επί­
μονα σε όλπ τπ ζωπ του ατόμου.
- 1 7-
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η Ν Ε ΙΑ ΤΟΥΣ
•• Φόβος των υψηλών
κτιρίων
Κάποιος π ο λ ύ ε π ιτυχπμένος
άντρας, σαράντα χρόνων, παραπο­
νιόταν ότι δεν μπορούσε ν' ανεβεί
σε ψ π λ ό κτίρ ι ο χωρίς να έχε ι τ π ν
παρόρμπσπ ν α π π διlσει από κάποιο
π α ρ ά θ υ ρ ο . Ε ξο μ ο λ ο γ π θ π κε ό τ ι
π άντοτε φοβόταν σχεδόν τ ο κάθε τι.
Ηταν ο τελε υταίος α π ό έξι π α ι δ ι ά
στπν οι κογένειά του και πολύ καλο­
μ α θ π μένος α π ό τ π μ πτέρα τ ο υ . Η
π ε ρ ίπτωσπ α υτ π α π ο κα λ ύ πτ ε ι , μ ε
ι:πν πρώτπ ματιά, τπν επιθυμία του
ατόμου ν' αναγνωρίζουν οι άλλοι ότι
είναι παραφορτωμένο και ότι βρίσκε­
ται σε κίνδυνο. Ο ασθενπς δεν μ πο­
ρεί βέβαια ν' α ποΦύγει ν' ανεβαίνει
τις σκάλες των κτιρίων, α λ λ ά δίνει
έμφασπ στπν ενέργειά του αυτπ με
τ π ν ε π ι θ υ μ ία του να β ρ ίσκετ α ι σε
κά π ο ι α ε π ι κίνδυνπ κατάστασπ κ α ι
δπμ ιουργεί τον κίνδυνο ε κδπλώνο­
ντας τπν παρόρμπσπ να ππδιlσει στο
κενό.
Στπν περίπτωσπ αυτπ, καθώς και
στις δύο προπγού μενες, ο σκοπός
(επιδίωξπ) ανωτερότπτας ε ίναι παρό­
μοιος, όσον αφορά το κίνπτρο του
ατόμου να φαίνετα ι παραφορτωμέ­
νο. Αλλά ο άντρας αυτός προχωρεί
π ε ρ ι σσότε ρ ο . Π α ρ ο υ σ ι ά ζε ι τ π ν
παρόρμπσπ να ππδιlσει α π ' το παρά­
θυρο, α λ λ ά , για κοιτάξτε ! ξε περνά
τπν παρόρμπσπ του κα ι καταΦέρνει
να ζει . Ε ίναι δυνατότερος α κόμα και
απ' τον εαυτό του.
Για τπν υποστπριξπ τπς διάγνωσπς
α υτπς θα προσθέσω μ ι α ανάμνπσπ
α π ' τπν παιδικπ πλικία του ασθενΠ.
«Ππγα σχολείο όταν π μουν έξι χρό-
 νων. Δεν πμουν πολύ ευχαριστπμέ­
νος. Την πρώτη κ ι ό λ α ς μ έ ρα , ένα
α γό ρ ι μ ο υ ε π ιτ έ θ η κ ε . φο β π θ η κα
πάρα πολύ και έτρεμα, αλλά . . . πrΊδη­
ξα επάνω του και τον έρριξα χάμω».
Αυτό το μ ι κρό α π όσπασμα από τις
αναμνπσεις του α ποκαλύπτει τα δυο
τυπικά κίνητρα του τρόπου ΙσχεδίοuJ
ζωπς αυτού του ατόμου. Στην αρχπ
τρέμει, αλλά μετά νικά . Και ακριβώς
αυτπ η λεξούλα «αλλά» περικλείνει
την π λούσια σημασία της αναπλΠρω­
σης για τα συναισθπματα κατωτερό­
τητας.
•• Το κορίτσι που υ πέφερε
α πό έμ μονες ιδ έες
Μ ι α κ ο π έ λ α ε ι κ ο σ ι ε πτά χρόνων
πρθε να μ ε σ υ μ β ο υ λ ε υτεί ύστε ρα
από πέντε χρόνια ενοχλΠσεων. Μου
ε ίπ ε : «Εχω δει τόσους πολλούς για­
τρούς ώστε σεις ε ίστε η τελευταία
μου ε λπίδα στη ζωΠ». «Οχι», απάντη­
σα εγώ, «όχι η τ ε λ ε υ τ α ία ε λ π ίδ α .
Ισως η προτελευταία. Ισως να βρε­
θούν κι ά λλοι που θα μ πορέσουν να
σας βοηθΠσουν». Τα λόγια τπς πταν
σαν πρόκληση προς εμένα· με προ­
καλούσε να μ ην τη θεραπεύσω, έτσι
που να με κάνει να νιώσω καθπκον
μου να τη θεραπεύσω. Αυτός ε ίναι ο
τύπος του ασθενπ που επιθυμεί να
μ ετα θέτε ι την ε υ θ ύνη σ ' ά λ λ ο υ ς,
πράγμα π ο υ α π οτελεί κοινό χαρα­
κτηριστικό των καλομαθημένων παι­
διών. Μ πορούμε σίγουρα να υποθέ­
σουμε ότι στην παιδικπ της ηλικία, n
κοπ έ λ α α υτπ κατάφερνε να κρατά
κάποιο ά λ λ ο άτομο α πασχολ η μ ένο
μαζί της. Και μ πορού μ ε να υ ποθέ-
- 1 8-
made by Absens
σουμε ότι το π ρόσωπο α υτό πταν
π ι θανότατα η μ ητέρα τ η ς . χρε ι α ­
ζ ό μ α στ ε α σ φ α λ ώ ς π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ α
γεγονότα για να επαληθεύσουμε την
υπόθεση αυτπ, υ πάρχουν όμως
μέθοδοι μ ε τις οποίες μπορούμε να
το ε π ιτύχουμε αυτό ακόμα και στην
πρώτη συνέντευξη με τον ασθενΠ.
Στο μεταξύ, πρέπει να τονίσουμε
ότι έχει σημασία ν' αποφύγουμε μια
πρόκληση σαν αυτπ που μόλις ανέ­
φερα. Ο ασθενπς μ πορεί να 'χει επε­
ξεργαστεί συναισθηματικά σε μεγά ­
λ ο β α θ μ ό τ η ν ι δ έ α ότ ι ο γ ι ατρός
ε ίναι η τελευταία του ε λ π ίδα, εμείς
όμως δεν πρέπει ν' αποδεχτούμε μια
τέτο ι α δ ι ά κρ ι σ η . Ε ά ν το κ ά νο υ μ ε
αυτό, μπορεί ν ' ανοίξουμε το δρόμο
για κ ά π ο ι α σ ο β α ρ π α π ογοπτ ε υ σ η ,
ίσως και την αυτοκτονία.
Η κοπέ λα α υτπ πταν το δε ύτερο
π α ι δ ί στ η ν ο ι κογένε ι ά τ η ς , κ α ι η
μεγαλύτερπ της αδερφπ πταν ωραι ­
ότε ρ η α π ό α υτπν, ε κτός π ο υ πταν
πολύ έξυπνη κι αξιαγάηητη. Ετσι, η
ζωπ τ η ς ασθενούς μ α ς έ μ οι α ζε μ '
έναν αδιάκοπο αγώνα δρόμου για να
ξεπεράσει την αντίπαλό της. Η αδερ­
φπ της π αντρεύτηκε ε υτυχισμένα,
α λ λ ά και η ασθενπς αναπτύχθηκε
καλά, ιδιαίτερα στη διανοητικπ σφαί­
ρ α , ξ ε π ε ρνώντας τ η μ ε γα λ ύτ ε ρ η
αδερφπ τ η ς στη σχο λ ι κ π ε ργασία .
Ωστόσο, η αδερφπ τ η ς πταν η ο λ ύ
πιο χαριτωμένη κα ι ε λ κυστ ι κπ, κ α ι
έ κανε Φ ίλ ο υ ς π ο λ ύ π ι ο ε ύκο λ α . Η
ζωπ της μεγαλύτερης αδερφπς πταν
πιο ομαλπ και η ι ο ευτυχισμένη, και
της ε ίχε δώσει μεγαλύτερη αυτοπε­
ποίθηση. Η νεώτερη αδερφπ, εξα ι ­
τίας του αισθπ ματος ανασΦάλειας,
ένιωθε την ανάγκη να επιβε βαιώνει
τον εαυτό της εναντίον των ά λλων,
 π ρ ά γ μ α π ο υ α π ω θ ο ύ σε τ π φ ι λ ία
τ ο υ ς . Ανα μ φ ίβ ο λ α , κ α ν έ ν α ς α π ό
τους γνωστούς αυτών των δύο κορι­
τσιών δεν κατανοούσε τπν πραγμα­
τικπ Φύσπ και προέλευσπ αυτπς τπς
δ ι α φ ο ρ ά ς τ ο υ ς τ π ν α ι σ θ ά νονταν
όμως ασυνείδπτα και προσέλκονταν
από τπ μια κοπέλα ενώ απωθούνταν
από τπν άλλπ.
Η ασθενπς μας ε ίχε ερωτευτεί σε
π λ ι κία δ ε κατεσσάρων χρόνων κ α ι
τπν ε ίχαν γ ε λ ο ι ο π ο ι π σ ε ι γ ι ' α υτό.
Από τότ ε , ε ίχε παραιτπθεί από το
ρόλο τπς γυναίκας που αγαπά. σταν
π αδερφπ τπς παντρεύτπκε, π κοπέ­
λα ε ρ ωτ ε ύ τ π κε έναν παντρεμένο
άντρ α . Ενας τέτοιος συνα ισθπματι ­
κός δεσμός δεν μ πορεί β έ β α ι α να
ε κτ ι μ π θ ε ί δ ο γ μ α τ ι κ ά , κ α θ α υ τ ό ς .
Κανείς δεν μ πορεί να ε ίναι βέβαιος
για το αν ένας τέτοι ο ς έ ρωτας θα
εξελιχτεί καλά Π άσχπ μ α . Δεν μ πο­
ρούμε όμως κα ι ν' αγνοπσουμε το
γεγονός ότι κ ά θ ε κ ο π έ λ α σε μ ι α
π α ρό μ ο ι α κατάστασπ β λ έ πε ι τ ι ς
μεγάλες δυσκολίες που παρουσιάζο­
νται , τόσο καθαρά όσο και οι γονείς
τπς Π οποιοσδΠποτε ά λλος. Το γεγο­
νός ότι π κοπέλα αυτπ διάλεξε έναν
τόσο περίπλοκο ερωτικό δεσμό απο­
τελεί, εκ πρώτπς όψεως, λόγω υπο­
ψ ία ς ότι δεν πθελε να προχωρπσει
ολοκλπρωτικά στον έρωτα και στο
γάμο. Στπν περίπτωσπ αυτπ βλέπου­
με ότι π ασθενπς υιοθέτπσε, στο και­
νούργιο α υτό π ρ ό β λ π μ α τπς ζωπς
τπς, δ π λ α δΠ στον έ ρωτα , τπν ίδι α
διστακτικπ κ α ι ε π ι φ υ λ α κτ ι κπ στάσπ
που είχε παρουσιάσει και στο παρελ­
θόν. Υππρχαν βέβαια λόγοι γι ' αυτό.
Η κοπέλα αυτπ πταν λιγότερο ελκυ­
στικπ από τπν αδερφπ τπς και ε ίχε
γελοιοποιπθεί στπν πρώτπ τπς ερω -
- 1 9-
made by Absens
τ ι κπ ιστορία. Ενα κορίτσι με τέτοιο
ανταγωνιστικό χαρακτπρα, που τείνει
π ρος το σκοπό τπς ανωτερότπτας,
βρίσκεται πάντα σε κίνδυνο να χάσει
το θάρρος και τπν α υτοπεποίθπσπ
τπς με το γάμο. Συνπθως αισθάνεται
ότι ο γά μος ε ίναι μια απειλΠ για το
συναίσθ π μ α ανωτερότπτά ς τ π ς . σ
ε υτυχι σ μένος γά μ ο ς τ π ς α δ ε ρ φ π ς
τ π ς έ τ ρ ε φ ε α υτ ο ύ ς τ ο υ ς φ ό β ο υ ς ,
που ενισχύονταν επίσπς απ' το δυστυ­
χισμένο γάμο των γονιών τπς και απ'
τπν κατωτερότπτα τπς μπτέρα τπς.
Η διστακτικπ στάσπ τπς κοπέλας
α πέναντι στον έρωτα και στο γά μο
φανερώθπκε στπ διάρκεια μιας ειλι­
κρινούς συζπτπσπς μαζί τπς. Η κοπέ­
λα ε ίπε: "Είμαι σίγουρπ ότι ο άντρας
μου θα μ' εγκατέλειπε δύο εβδομά­
δες μετά το γάμο μας» . όταν παρα­
τπρπσα ότι π αιτία που απέφευγε το
γάμ ο θα μπορούσε να ε ίναι κάποιο
έντονο συναίσθμα κατωτερότπτας, π
κοπέ λ α προσπάθπσε ν' ανακαλέσει
τπν π ρο πγούμενπ δ π λ ωσπ τ π ς .
Αλ λ ά , τ ο α π λό γεγονός ό τ ι μ ι α
τέτοια ιδέα μ πόρεσε να παρουσια­
στε ί στο νου τ π ς , α κό μ α και σαν
α στ ε ίο , φ ανέρωνε ότι ο νους τ π ς
πταν απασχολπμένος μ ' αυτό τ ο ιδι­
αίτερο πρόβλπμα.
Ακόμα και όταν ο άντρας μ ε τον
οποίο πταν ερωτευμένπ επιθυμούσε
να τπ φιλπσει, ε κε ίνπ απέφευγε τα
χάδια του . Με τις αντιδράσεις τ π ς
α υτές, εξασΦά λ ι ζε τ π ν α π όστα σ π
τπς α π ό τις απαιτπσεις του έρωτα και
του γάμου, και θυσίαζε τα πάντα στο
νευρωτικό σκοπό τπς για ανωτερό­
τπτα. "Εάν ο άντρας αυτός δεν πταν
παντρεμένος, θα τον παντρευόμουν»
π τ α ν π α π ά ν τ π σ π τ π ς σ ' α υτ ό το
πρόβλπμα τπς ζωΠς.
 ΖΩΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝ Ε IΑ
Το «εάν» ε ίναι συνπθως το βασικό
μοτίβο του νευρωτικού δράματος. Το
«εάν» ε ίναι το τελευταίο καταφύγιο
σε κάθε ν ε υ ρωτικό δίλ η μ μ α και ο
μόνος σίγουρος τρόπος διαφυγΠς. Η
επιθυμία της διαφυγπς έχει μια μόνο
α ι τ ία , κ ι α υ τ π ε ίνα ι ο Φ ό β ο ς τ η ς
ιΊττας, π ο υ ε ίνα ι τ ο π ι ο δ ύ σ κ ο λ ο
πράγμα να παραδεχτεί κανείς. Ε ίναι
επόμενο ότι στο σ η μ ε ίο α υτό βρί­
σκουμε πολύ συχνά κάποια φαντα­
στι κ ιΊ μορφπ άγχο υς, την ο π ο ία ο
ασθενπς ε ρ μ ηνε ύ ε ι μόνος του μ ε
διάφορους τρόπους, α λλά ποτέ α λ η ­
θ ινά , - δ η λ α διΊ, ποτέ σ α Φόβο της
Πττ α ς . Η αγοραφοβία, η νεύρωση
άγχους, και όλες οι μορΦές φοβίας
μ π ο ρ ο ύ ν ν α π α ρ ο υ σι α στ ο ύ ν στο
σ η μ ε ίο α υτ ό . Ανε ξ ά ρτητα α π ό τη
μορφπ τους, οι φοβίες αυτές ε κπλη­
ρώνουν το σκοπό τους, που είναι να
κλείσουν το δρόμο για τη συνέχιση
της δραστηριότητας. Ετσι, το άτομο
π ε τ υ χ α ίν ε ι α υτ ό π ο υ ε π ι θ υ μ ε ί -
δ η λ α δ π , α π οφ ε ύ γ ε ι τη δ ο κ ι μ α σ ία
χωρίς ν ' αποκαλύψει, ακόμα και στον
εα υτό του, το μ ι σ ητό συναίσθ η μ α
κατωτερότητας. Ολα τ' άλλα νευρω­
τικά συμ πτώματα, όπως οι κατανα­
γ κ α στ ι κέ ς ι δ έ ε ς , ο ι λ ι π ο θ υ μ ίε ς , η
κόπωση, η α ϋ πνία , λειτουργικές δια­
ταραχές όπως νευρωτικά καρδιακά
συμπτώματα , πονοκέφαλοι, η μι κρα­
ν ία κι ά λ λ α π ο λ λ ά , προκα λ ο ύντ α ι
από τ η μεγάλη ένταση π ο υ δημιουρ­
γεί αυτπ η πολύ δύσκολη απόκρυψη.
Τα όργανα π ο υ δ ι ατ α ρ άσσοντ α ι
περισσότερο α π ό την ένταση α υτ π
είναι ε κε ίνα π ο υ ε ίναι πιο ευά λωτα
εξαιτίας κά ποιας κληρονομικιΊς αδυ­
να μ ίας. Ετσι, βρίσκουμε, στις περι­
πτώσεις όπου μια ολόκληρη οι κογέ­
νεια ε ίναι ευάλωτη σε κάποια ιδια ί-
-20-
made by Absens
τερη οργανικιΊ αδυνα μ ία, ότι ορισμέ­
να μ έ λ η της ο ι κογέν ε ι α ς π ά σχουν
από οργανικές ασθένειες, ενώ ά λλα
μ έ λ η τ η ς π άσχουν α π ό νευρωτ ι κά
σ υ μ πτ ώ μ α τ α τ ο υ ίδ ι ο υ α κρ ι β ώ ς
οργάνου. Σ ε τέτοιες περιπτώσεις δεν
πρέπει να παραμελούμε την επίδρα­
ση τ ο υ π α ρ ά γοντα τ η ς μ ίμ η σ η ς .
Εμείς όμως, βρίσκουμε, διαφορετικά
α π ό ά λ λ ο υ ς ψ υχ ο λ ό γ ο υ ς , ό τ ι τα
μόνα συμπτώματα που απομιμούνται
οι ασθενείς ε ίναι ε κε ίνα που ευθυ­
γραμμίζονται με το νευρωτικό σκοπό
τους για ανωτερότητα.
Η κο πέλα α υτπ ε ίχε μ ια θέση σε
κάποιο γραφείο όπου έπαιζε ηγετικό
ρόλο και όπου την εκτιμούσαν πολύ,
αλλά, σαν όλα τα άτομα που κατέ­
χ ο ντ α ι α π ό έ ντ ο ν ο σ υ ν α ίσ θ η μ α
κατωτερότητας, ιΊταν αχόρταγη για
ε κτ ίμ η σ η κα ι π ά ντ ο τ ε ε π ι δ ίω κε
περισσότερη. Στην ηλικία των δεκαε­
νέα χρόνων ά λλαξε θέση και έχασε
το θαυμασμό που α πολάμβανε πριν.
Εάν τώρα κάνουμε μια ανασκόπη­
ση της περίπτωσπς της, μπορούμε
να σημειώσουμε τα εξπς:
1 . Η κοπέλα ε ίχε χάσει την ελπίδα
ότι μ π ορούσε να συναγωνιστεί την
α δ ε ρ φ π τ η ς , ε ίτε στην α π ό κτ η σ η
Φίλων, ε ίτε στην πραγματοποίηση
ενός ευτυχισμένου γάμου.
2. Φο β όταν ν' α ντ ι μ ε τ ω π ίσει τα
π ρ ο β λ π μ α τ α τ ο υ έ ρ ωτα κ α ι τ ο υ
γάμου.
3 . Ε ίχε χάσε ι μ ι α ι κα ν ο π ο ι η τ ι κιΊ
θέση στην εργασία της.
Με δυο λόγια, ε ίχε τώρα υ ποστεί
ό λ ε ς τ ι ς πττ ε ς π ο υ φ ο β ό τ α ν - το
έντονο συναίσθημα της κατωτερότη­
τας ε ίχε δικαιωθεί. Δε χρησιμοποίησε
βέβαια τους συλ λογισμούς α υτούς
για να π ε ρ ιγρά ψ ε ι την κατάστασπ

της, αλλά φανέρωνε, με την ιΜίτε ­
ρη διάθεσπ της, ότι έτσι ένιωθε.
Στο σ η μ ε ίο α υτ ό , θα π ρ έ π ε ι να
παρατηρπσου μ ε τη χαρακτηριστικπ
συγκέντρωση και την έμφαση σ' ένα
σημείο του πρoβλr1ματoς της ζωπς,
δηλαδr'i, στο Φόβο της Πττας. Οταν ο
άνθρωπος δρα στη χρπσιμη σφα ίρα
της ζωπς, είναι πάντοτε υποχρεωμέ­
νος να υ π ο λογίζει την π ι θανότητα
της πττας, την οποία γενικά υποβι­
βάζουμε, αξιολογώντας τις μεταπτώ­
σεις της τύχης σαν ανα πόφε υ κτες
και κοινές σε κάθε ανθρώπινη επιχεί­
ρ η σ η . Στην π ε ρ ίπτωση ό μ ω ς π ο υ
τώρα εξετάζουμε, η πιθανότητα της
πττας ε ίχε γίνει το κέντρο της ζωΠς.
Η ασθενπς υπέταξε όλη τη ζωπ της
στο Φ ό β ο α υτ ό , α κρ ι β ώ ς ό π ω ς η
γυναίκα που πάσχει από μανία καθα­
ριότητας κάνε ι ό λ η τη ζωπ της να
περιστρέφεται γύρω α π ' την ιδέα της
α καθαρσ ίας, οπότε η κανονι κπ και
χρπσιμη δράση για την καθαριότητα
υ π ε ρ β ά λ λ ετ α ι μέχρι το σ η μ ε ίο να
γίνεται μια ακατάπαυστη αναζπτηση
α κα θ α ρσία ς , στον ε αυτό τ η ς , στα
έ π ι π λ α , Π oπoυδr'iπoτε αλλού, έτσι
που να μην έχει πια καμιά χρησιμό­
τητα για τη ζωΠ. Μια τέτοια λαθεμέ­
νη συγκέντρωση της προσοχπς είναι
χαρακτηριστικπ στις νευρώσεις γενι­
κά , και στην περίπτωση της κοπέλας
αυτπς, ο προηγούμενος σκοπός της
ζωπς της, που βρισκόταν στην άχρη­
στη πλευρά, δ η λαδr'i, ο σκοπός να
ξεπεράσει την αδερφπ της, έπαιρνε
τώρα τη μορφπ του α κόμα στενότε­
ρου και αρνητικότερου σκοπού να
ξεΦύγει α π ό ο π ο ι α δ π π οτε π ι θ ανπ
Πττα.
Α κ ρ ι β ώ ς σ ' ένα τ έ τ ο ι ο κ ρ ίσ ι μ ο
σ η μ ε ίο τ η ς ζω π ς ε ν ό ς α τ ό μ ο υ
-21-
made by Absens
Ο Ι Ν ΕγΡΩΣΕIΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η ΝΕΙΑ ΤΟΥΣ
π α ρ ο υ σ ι ά ζοντ α ι τ α ν ε υ ρ ω τ ι κ ά
σ υ μ π τ ώ μ ατ α . Δ ε ν υ π ά ρχε ι κα μ ι ά
α λ λ α γ π στον τ ρ ό π ο ζω π ς , μ ε τ ο
χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό στα μ ά τ η μ ά τ ο υ
μπροστά σε κάθε πιθανότητα πττας:
αλλά το άτομο στερεώνει τώρα αυτπ
τη στάση του δισταγμού, απαιτώντας
α π ραγματο π ο ίητες ε ξασφα λ ίσε ι ς .
Εάν δεν έχει κανένα μέσο για ν' απο­
δείξει την ανωτερότητά στη χρπσιμη
π λε υρά της ζωπς, γίνεται "προβλ η ­
ματικό παιδί», Π εγκληματικό άτομο,
Π μπορεί να διαπράξει α υτοκτονία.
Εάν έχει κάποια απασχόληση, αλλά
ανεπαρκπ, και περισσότερη ελπίδα,
εξαπατά τον εαυτό του με την ιδέα
ότι ε μ ποδίζεται από κάποιο μοιραίο
ε μ π ό δ ι ο , ό π ω ς ε ίν α ι η α ρ ώ στ ι α .
Διαλέγει ορισμένα συμ πτώματα και
τα αναπτύσσει μέχρι να του κάνουν
εντύπωση σαν πραγματικά εμ πόδια.
Η κατά στασ η έντασης στην ο π οία
β ρ ίσκετ α ι , ε ύ κ ο λ α π ρ ο σ φ έ ρ ε ι τ ι ς
αρχικές ψυχικές Π σωματικές διατα ­
ραχές, που μπορούν να πάρουν διά­
φορες μορΦές, ανάλογα με το σχέ­
διο ζωπς και τις έμφυτες οργανικές
αδυναμίες. Πίσω από το φράγμα των
συμπτωμάτων του , ο ασθενπς αισθά­
νεται ποφυλαγμένος και σίγουρος.
Στο ερώτημα, "Πώς χρησιμοποιείς τα
τ α λ έ ντα σ ο υ;» α π α ντά , " Α υ τ π η
αρρώστια με εμποδίζει ' δεν μπορώ
να προχωρπσω», και δείχνει το φράγ­
μα που ο ίδιος έχει κατασκευάσει.
Δεν πρέπει, λοιπόν, ποτέ να παραμε­
λούμε τη χρπση των συμ πτωμάτων
του, που κάνει ο ίδιος ο ασθενΠς. Κι
όχι μόνο ο ασθενπς χρησιμοποιεί τα
συμπτώματά του με τον τρόπο αυτό,
αλλά - όπως συμβαίνει πιο πολύ στις
ψ υχώσε ις - τα σ υ μ πτώματα μετα­
βάλλουν την αντίληψπ του για κάθε
 ουσιαστικό πρόβλπμα τπς ζωής.
Το γεγονός ότι ο ασθενής ε ίναι
κιόλας τ α λ α ι π ωρπ μένος α π ό τπν
απασχόλ πσή του με τις νευρωτικές
του δυσκολίες, δεν α ποτε λ ε ί μόνο
έναν παράγοντα εξασθένπσπς αλλά
και τπν ψυχολΟγική ανακούφισπ του
ασθενή από τπν προσπάθειά του για
ανωτερότπτα - ε Φ όσον έ τ σ ι δ ε ν
μ π ο ρ ε ί ν ' α π α ιτ ε ί π ο λ λ ά α π ' τον
εαυτό του. Ενα τέτοιο αυτοπροστα­
τευτικό σχέδιο ζωής μ πορεί ε π ίσπς
να π ά ρ ε ι τ π μορφή σ υ μ πτωμάτων
π ο υ α ν α Φ έ ρ ο ν τ α ι σ ε κ ο ινων ι κ έ ς
δυσκολίες.
Ο καλύτερος τρόπος για να κατα ­
λ ά β ο υ μ ε ένα νευρωτικό ά ρρωστο,
ε ίναι να παραμερίσουμε όλα τα νευ­
ρωτ ι κά τ ο υ σ υ μ π τ ώ μ α τ α , κ α ι να
μ ε λ ετήσο υ μ ε το σχέ δ ι ο τ π ς ζω ή ς
του, και τον ατομικό του σκοπό ανω­
τερότπτας. Μ ονάχα με τπ σταθερή
κατανόπσπ αυτών των δύο σπμείων
μπορούμε να επιτύχουμε μ ια πλήρπ
κατανόπσπ τπς ίδιας τπς νεύρωσπς,
n ανάπτυξπ τ π ς ο π ο ία ς ε λ έγχεται
ολοκλπρωτικά απ' τα σπμεία α υτά .
Ε ίνα ι ακριβώς ο Φόβος τ π ς ήττας,
π ρα γ μ ατ ι κ ή ς ή φανταστ ι κ ή ς, π ο υ
δίνει τπν αφορμπ να γεννπθούν τα
λεγόμενα νευρωτικά συμπτώματα. Η
ζωή και τα προβλήματά τπς φαίνο­
ντα ι να π α α σ ύ ρο υ ν το ά τ ο μ ο σε
σ υ μ φ ω ν ία μ α ζί τ ο υ ς, α λ λ ά σ τ π ν
π ραγματι κότπτα, έ ν α συναίσ θ π μ α
σ υ ντρ ι π τ ι κ ή ς τ α π ε ίνωσπς τ ο έ χ ε ι
α π ο σ π ά σ ε ι α π ' τ π ζωή, κ ι ε κε ίνο
προσπαθεί να σταματήσει ή να δρα­
πετεύσε Ι . Η π ε ίρα μου α ποδεικνύει
ότι ψυχώσεις όπως n σχιζοφρένια, n
μανία; n μελαγχολία και n παράνοια
π α ρ ο υ σ ι ά ζονται όταν ο α σ θ ε ν ή ς
αισθάνεται ολοκλπρωτικά αναχαιτι -
-22-
made by Absens
σμένος, χωρίς καμιά ελπίδα να προ­
χωρήσει - πράγμα που σπμαίνει ότι
εγκαταλείπει κάθε προσπάθεια για ν'
απαντήσει στα τρία προβλήματα τπς
ζωή ς . Το νευ ρωτ ι κό, ό μως, άτομο
ε ίναι πρόθυμο ν' αντιμετωπίσει ένα
ή δ υ ο α π ' τα π ρ ο β λ ή μ α τ α α υ τά,
α λ λά έχει καταρρεύσει μ προστά σ'
ένα κ α ι ν ο ύ ρ γ ι ο κ α ι σ υ ντ ρ ι π τ ι κό
εμπόδιο.
Ο ι π ε ρ ι πτ ώ σ ε ι ς π ο υ π ε ριέγραψα
παρουσιάζουν ακριβώς ένα τέτοιο
μπ ολοκλπρωτικό στα μ άτπμα. Στπν
περίπτωσπ που μελετούμε τώρα, n
κοπέ λ α φα ινόταν να ε ίναι εντελώς
υγιής, μέχρι τπν πμέρα που έπαθε το
ατύχπμα ν' αλλάξει θέσπ στπν εργα­
σία τπς. Μετά α π ' αυτό, πιο τρομαγ­
μένπ α π ό τις δυσκολίε ς τπς ζωής,
άρχισε ν' αναμοχλεύει τα προβλήμα­
τά τπς όλο και περισσότερο, και προ­
σπαθούσε να επιτύχει ένα νέο είδος
α ν ωτ ε ρ ότ π τ α ς μ ε τ π μ ο ρ Φ ή των
εμμόνων ιδεών.
Κάποια μέρα, ένιωσε το Φόβο ότι n
τσάντα τπς ε ίχε ανοίξε ι κατά τύχπ
και ότι μ ε ρ ι κά νομ ίσματα, γ ε μ άτα
χαλ κοπράσινπ σκουριά, ε ίχαν πέσει
μέσα στο καλάθι με τα λαχανικά που
πήγαινε στο σπίτι μιας γνωστής τπς
κυρίας. Η κοπέλα φοβόταν ότι ε ίχε
δπλπτπριάσει ολόκλπρπ τπν οικογέ­
νεια τπς κυρίας ε κε ίνπς! Μ ι α ά λ λ π
έ μ μ ονπ ι δ έ α π ο υ ε ίχε, ήταν ότι n
σκόνπ του δρόμου είχε λερώσει τα
χέρια τπς και ότι θα λέρωνε τπ Βίβλο
τ π ς μ πτ έ ρ α ς τ π ς ε ά ν τ π ν άγγιζε,
πράγμα που δεν μ πορούσε ν' απο­
Φύγει α πό καιρό σε καιρό. Ετσι, μετά
από κάθε φανταστικό λέρωμα τπς
Β ίβ λ ο υ , n κοπέλα αγόραζε κρυΦά
μια καινούργια Βίβλο, για να αντικα­
ταστήσει τπ λερωμένπ, μέχρι π ο υ

μάζεψε κα μ ι ά δωδεκαριά Β ίβλους.
Απέδιδε αυτή τπν υ περβΟλι κή αγιό­
τπτα στα βιβλία, για να είναι δυνατό
να τα βεβπλώνε ι · και ξόδευε τα χρή­
μ ατά τπς στπν αγορά τους, για να
μ πο ρ ε ί ν' α πα λ ά σσεται α π ' τπν
ε υθύνπ . Αλλά, μ ε τον τρόπο αυτό,
γινόταν μ ά ρτυρας, παρεξπγπ μένπ ,
μια ψυχή ταπεινωμένπ α π ' το βεβή­
λωμα ιερών πραγμάτων.
Εάν n μοναδική φιλοδοξία στπ ζωή
αυτής τπς κοπέλας ήταν να γίνει πιο
σπουδαία α π ' τπν αδερΦή τπς, τώρα
βρισκόταν ασφαλώς στο δρόμο για
τπν πραγματοποίπσπ τπς φιλοδοξίας
τπς. Αλλά ο νευρωτικός αυτός στό­
χος τπν περιέπλεκε σε τέτοιες πραγ­
ματικές ήττες, ώστε ήταν ολΟΦάνε­
ρα χρήσιμο γι' αυτήν να τον αντικα­
ταστήσει με κάποιον άλλο. Ο σκοπός
τπς προσπάθειάς τπς ήταν να ξεΦύ­
γει από τπ φοβερή κρίσπ - "n αδερ­
Φή μου είναι ανώτερπ από μένα».
Κοιτά ζοντάς τπν α π ό π ι ο κοντ ά ,
α υτ ή n α π ο φ υ γ ή τ π ς σ ύ γ κ ρ ι σ π ς
παρουσιάζεται και n ίδια σα σκοπός
ανωτερότπτας. ΕΦόσον δε θα αναμι­
χθεί με τους ανθρώπους, δεν μπορεί
να νικπθεί κοινωνικά. ΕΦόσον απο­
φ ε ύ γ ε ι τον έ ρ ωτα κ α ι τ ο γ ά μ ο ,
κανείς δεν μ πορεί να τπ συγκρίνει με
τπν αδερφή τπς στον ε υτυχισμένο
γάμο τπς. Ο,ΤΙ κι αν συμβεί, n κοπέλα
μ πορεί να πει: "Μα βλέπετε ότι είμαι
ολοκλπρωτικά απασχολπμένπ με τις
καταναγκαστικές ιδέες μου». πρέπει
να ε ίναι α πασχο λ π μένπ μ ε κάτΙ. Ο
χρόνος, οι περιστάσεις, και n οποια­
δ ή π οτε λογική που δεν έχει κατα ­
στραφεί από τπ νεύρωσή τπς, απαι­
τ ο ύ ν κ ά π ο ι α α π α σχό λ π σ π , κ ι έτσι
απασχολείται στπν άχρπστπ πλευρά
τπς ζωής με τπν καναγκαστική νεύ -
-23-
made by Absens
ΟΙ Ν Ε ΥΡΟΣΕιΣ ΚΑ ι Η Ε Ρ Μ Η Ν Ε ΙΑ
ρωσή τπς. Η δραστπριότπτά τπς ε ίναι
πραγματικά ελεύθερπ από συναγω­
νισμό και πλασματικά ανώτερπ. Αυτή
n ψ ε υ δ α ίσθπσπ τπς ανωτερότπτας
φανερώνεται στπν προσπάθειά τπς
μ έ σ α στ ι ς καταναγκα σ τ ι κ έ ς ι δ έ ε ς
τπς, να κάνει τον εαυτό τπς υπεύθυ­
νο για τπ ζωή των ά λλων, ή για τπν
αγνότπτά τους. Αυτή n προσπάθεια
να δείξει μια ανώτερπ ευσυνειδπσία
ε ίνα ι και n α πασχό λ π σ ή τπς, δ ιότι
δεν έχει στα ματήσει ολοκλπρωτικά.
Εάν ε ίχε στα ματήσει , θα βρισκόταν
σε μια κατάστασπ νάρκωσπς, όπως
στπν κατατονία.
Πριν αναφερθούμε στα όνειρα τπς
ασθενούς μας α υτής, θεωρώ χρήσι­
μ ε ς ορισμένες γενικές π α ρατ π ρ ή ­
σεις. Μ ια ψυχολογία που δε θα μ πο­
ρούσε να κατανοήσει και να ερμπ­
νεύσει τα όνειρα, θα απέκλειε ένα
μεγάλο μέρος τπς ψ υχικής ζωής, και
ε π ο μ ένως θα ήταν μ ι α ψ υχο λ ογία
π ο λ ύ α τε λ ή ς . Ε τ σ ι , n φ ρ ο ϋ ντ ι κ ή
αντίλπψπ για τα όνειρα αποτελεί μια
π ο λ ύ σ π μ α ντ ι κ ή σ υ ν ε ι σ φ ο ρ ά .
Ατυχώς, ο δπμιουργός τπς θεωρίας
α υτής παραμέλ πσε τις π ι ο ζωτικές
αρχές τπς δπμιουργίας των ονείρων,
ε ξα ιτία ς τ π ς λαθε μένπς υ π όθεσής
του για τπν κυριαρχία του σεξουαλι­
κού παράγοντα. Αυτό τον ε μπόδισε
ν ' α ντ ι λ π Φ θ ε ί ό τ ι n σ ε ξο υ α λ ι κ ή
στάσπ στπ ζωή προσδιορ ίζεται από
το σκοπό τπς ολότπτας ή ανωτερό­
τπτας. πρέπει πάντοτε να ερμπνεύ­
ο υ μ ε τ ι ς α νώ μ α λ ε ς σ ε ξ ο υ α λ ι κέ ς
τάσεις σαν ε κδπλώσεις του συνολι­
κού σχεδίου ζωής, αναζπτώντας τα
βαθύτερα κίνπτρα π ο υ β ρ ίσκονται
κάτω απ' αυτές.
Η κατανόπσπ των ονείρων χρωστά
τπν παραπέρα ο υ σ ι α στ ι κή π ρόοδό
 ΙΩΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝ ΕIΑ
τ π ς στπ σ υ μ β ο λ π τ π ς Ατο μ ι κ π ς
Ψυχολογίας, δπλαδrl , στπν αναγνώ­
ρισπ του γεγονότος ότι κάθε όνειρο
δπμιουργεί μια διάθεσn. Για να μπο­
ρέσει το άτομο ν' αντιμετωπίσει μια
ιδαίτερπ κατάστασπ, σύμφωνα με το
σκοπό του γι' ανωτερότπτα, το όνε ι ­
ρο του υ π ο β ά λ λ ε ι μ ι α δ ι ά θ ε σ π .
Μ όνο έτσι ε ξ π γ ε ίται το π α ρά ξενο
γεγονός ότι οι άνθρωποι δεν κατα ­
λαβαίνουν τα όνειρά τους. Το όνειρο
είναι μια διαδικασία απομάκρυνσπς,
κατά τπ διάρκεια του ύπνου, από τπν
πραγματικότπτα κα ι τπν κοινπ λογι­
K n , κ α ι κατ ε ύ θ υ νσπς του ατό μ ο υ
προς το σκοπό του γι ' ανωτερότπτα.
Ε ίνα ι πάρα πολύ δύσκολο να συσχε­
τίσουμε τα τωρινά μας προβλπματα
με το σκοπό μας για ανωτερότπτα
μέσω ενός λογικού σχεδιασμού και
συλλογισμού. Ε ίναι όμως πιο εύκολο
να το επιτύχουμε με τα συναισθπμα­
τα και το όνε ιρο ε ίναι ο σύντομος
δρόμος των συναισθπμάτων.
ο π ω ς έχω α π ο δ ε ίξε ι α λ λ ο ύ , το
όνειρο είναι πάντοτε μια γενικπ δοκι ­
μ π , μ ι α δ ο κ ι μ α στ ι κ π π α ρ ά στ α σ π
κάποιου βπματος προς τον πραγμα­
τικό σκοπό. Το όνειρο δπμιουργεί με
τρόπο αυτόματο, μια ψευδαισθπτικπ
εικόνα για το πως να επιτύχει κανείς
α δ ι α φ ο ρώντα ς γ ι α τ π λ ο γ ι κ π τ π ς
πραγματικπς κατάστασπς.
Η ασθενπς αυτπ ε ίχε ονειρευτεί ότι
έ πεσε κάτω. κανένας δεν μπορεί ν'
αρνπθεί ότι ένα τέτοιο όνειρο υπο­
δ πλώνει δυσάρεστα συνα ισθπματα
πττας, κι έτσι, είμαστε υποχρεωμένοι
να υποθέσουμε ότι n κοπέλα πθελε
ν ' αδυνατίσει τπν παρόρμπσπ τπς να
π ροχωρΠσε ι . Π ι θ ανότατ α , υ π π ρχε
κάποιο πρόβλπμα στο οποίο n κοπέ­
λα rl θ ε λ ε ν ' α π α ντ π σ ε ι μ ε τ ρ ό π ο
-24-
made by Absens
δ ε ι λ ό , χωρίς θάρρος. Αποδείχτπ κε
ότι το πρόβλπμα αυτό πταν μια πρό­
σ κ λ π σ π σε ρ α ντε β ο ύ , α π ' τ ο ν
παντρεμένο άντρα π ο υ αναΦέραμε.
Η κοπέλα αντέδρασε δπμιουργώντας
στον εαυτό τπς, μέσω του ονείρου ,
τπν απελπιστικπ κατάστασπ που επι­
θυμούσε - τπν τάσπ για άρνπσπ και
διαφυγΠ.
Για τπν περίπτωσπ που ο σκεπτικός
αναγνώστπς δεν έχει πεισθεί, θ ' ανα­
φέρω ά λ λ ο ένα όνε ι ρ ο τπς ασθε­
νούς, που είχε τπν ίδια νύχτα. Ε ίχε
τρομάξει ε π ε ι δ π ε ίχε παρατπρπσει
μ ε ρ ι κά κόκκινα και μ π λ ε σ π μ ά δ ι α
στο δέρμα τπς. Θα μπορούσε ποτέ ο
τρόμος τπς αυτός να πταν μια καλπ
προετο ι μασία για τπ συνάντπσπ μ '
έναν εραστπ ; Το ότι τα σπμάδια αυτά
στο δ έ ρ μ α τ π ς σ υ μ β ό λ ι ζ α ν τ α
συμπτώματα μ ι α ς αφροδίσιας ασθέ ­
ν ε ι α ς π τ α ν φ α νε ρ ό ό χ ι μ ό ν ο σ '
εμένα, αλλά και στπν ίδια τπν κοπέ­
λα, που το ανέφερε λίγο αργότερα,
α ν ε ξ ά ρτ π τ α α π ' το ό ν ε ι ρ ό τ π ς .
Συ ζπτώντας τ ο ζπτ π μ α του γά μ ο υ
τπς, n κοπέλα εξέφρασε τπ γνώμ π
ότι όλοι ο ι άντρες πταν άπιστοι και
π ο λ ύ γ α μ ο ι . « Ε ίμ α ι β έ β α ι π » , ε ίπ ε
εμφατικά - και αυτό το έχω κιόλας
αναΦέρει - «ότι ο άντρας μου θα μ'
εγκατα λ ε ίψ ε ι δυο ε βδομάδες μετά
το γάμο. Ποια n αξία του γάμου όταν
θα φοβάμαι συνεχώς μππως με απα­
τπσει, n μππως με μολ ύνει ο σύζυ ­
γός μ ο υ ; » . Α υ τ ά α π ο κα λ ύ π τ ο υ ν
καθαρά το κίνπτρό τπς να ξεΦύγει . Η
κοπέλα πρόσθεσε, «θα πμουν σε χει ­
ρότερπ θέσπ α π ' τπν αδερφπ μ ο υ ,
που ο άντρας τπς είναι πιστός». Ετσι
ο σκοπός τπς ά λ λαξε . Δεν επιθυμεί
πια άμεσα να ξεπεράσει τπν αδερφπ
τπς, αλλά φράζει αυτό το δρόμο και

αναζπτά μ ι α ά λ λ π ανωτε ρότπτα -
στπν άχρπστπ π λ ε υρά τπς ζωής. Ο
σκοπός τπς θα ήταν τώρα ν' αποΦύ­
γει κάθε ήττα, και να είναι αγνότερπ
κα ι ευγενικότερπ α π ' τον καθένα.
Ο σ κ ο π ός κ ά θ ε α ν θ ρ ώ π ο υ ε ίναι
σκοπός ανωτε ρότπτα ς, α λ λ ά στπν
π ερίπτωσπ των ατόμων που έχουν
χάσει το θάρρος και τπν αυτοπεποί­
θπσή τους, ο σκοπός αυτός μετακι­
νείται α π ' τπ χρήσιμπ στπν άχρπστπ
π λ ε υρά τπς ζωής. Αυτή n δι αφυγή
προς μια ζωή έξω α π ' τπν πραγματι­
κότπτα πραγματοποιείται με τρόπο
αυτόματο: ο ίδιος ο Φόβος τπς ήττας
δπμιουργεί τα συναισθήματα και τις
δ ι α θέ σ ε ι ς κα ι , μ έ σα α π ' α υ τ ά , τ ι ς
πράξεις, μέχρι που τ ο άτομο φτάνει
σε μια κατάστασπ με τπν Όποία γλι­
τώνει α π ' το Φόβο αυτό. Τπ διαφυγή
α υτή ο α σθενής τπν α ισθάνεται
πάντοτε σαν ανακο ύφισπ, δεν τπν
-25-
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η ΝΕΙΑ ΤΟΥΣ
αντι λ α μ βάνετα ι όμως σαν τέτο ι α .
Εάν τπν αντ ι λ α μ β ανόταν, θ α μ π ο ­
ρούσε ν α τ π ν α πο λ α ύ σε ι , πράγμα
ό μ ω ς π ο υ θα χ α λ ο ύ σ ε τ π ν ό λ π
οργάνωσπ και διε υθέτπσπ, διότι θ '
α φ α ι ρ ο ύ σε τ π δ ι κ α ι ο λ ογία γ ι α τ ο
δισταγμό του και τ π διαφυγή του. Το
άτομο οφείλει να πλπρώσει τπν τιμή
με κάποιο μαρτύριο, για να μπορεί
να δικα ιολογείται . Και τα νευρωτικά
σ υ μ πτώματα π ο υ δ ι α μ ορΦώνονται
πάνω στο πρότυπο μιας ασθένειας,
μοιάζουν πραγματικά με ασθένε ι α ,
κα ι δ ι ασώζουν α π οτελεσματικά το
σ υ ν α ίσ θ π μ α α ν ω τ ε ρ ό τ π τ α ς τ ο υ
α σ θενή , δ ι ότ ι τ ο υ ε π ιτρέ π ο υν να
σκέφτετα ι, «θα μπορούσα να ήμουν
ο π ρ ώ τ ο ς , ε ά ν δε μ ' ε μ π ό δ ι ζε n
αρρώστια μου» . Σ ' έναν τέτοιο τρόπο
ζωής, n ε υτυχία αποκλείεται εκ των
προτέρων κι άσχετα από οποιαδήπο­
τε προσαρμογή στις περιστάσεις.
 ΖΟΗ IfAI.QkOfE N EIA
κεφά λ α ιο δεύτερο
Ανικανότητα για την αvτιμετώπιση
των προ βλημάτων της ζωής
• • το σχιζοφρενικό αγόρι
Κάθε εξέλιξπ που παρουσιάζεται
στπ ζωπ ενός ατόμου προσδιορίζεται
α π ' το ζωτ ι κ ό σ κ ο π ό τ ο υ , μ ε τον
οποίο συνδέονται οργανικά οι διαδο­
χικές Φάσεις τπς ζωπς του. Οταν μια
μπτέρα, τπς οποίας ο γιος έγινε ξαφ­
νικά σχιζοφρενπς σε πλικία 1 8 χρό­
νων, λέει ότι ο γιος τπς πταν απολύ­
τως ομαλός μέχρι τπν π λ ι κία α υτπ,
δεν μ πο ρ ο ύ μ ε να σ υ μφωνπσου μ ε
μαζί τπς. Και ανακαλύπτουμε, ύστε­
ρα από έρε υνα στπν προπγούμενπ
ζωπ του νέου, ότι αυτός ε ίχε μια διά­
θεσπ κυριαρχικπ και ότι δεν έπα ιζε
με τους συμμαθπτές του . Μια τέτοια
παιδικπ ζωπ ε ίναι κακπ προετοιμασία
για τπν αντιμετώπισπ των πραγματι­
κών π ρ ο β λ π μ άτων τπς ζωΠς. Στπν
περίπτωσπ μας, π παιδικπ αυτπ ζωπ
πταν προετοιμασία για τπ σχιζοφρέ­
νια, που δεν πταν μια ξαφνικπ εξέλι­
ξπ, α λ λά το α ποτέ λεσμα μιας στά­
σπς ζωπς, και παρουσιάστπκε μόνο
- 26
made by Absens
όταν ο νέος πταν υ ποχρεωμένος ν'
α ντ ι μ ε τ ω π ίσ ε ι μ ι α π ρ α γ μ α τ ι κ ά
δ ύ σ κο λ π κατάστ α σ π . Στ π ν π λ ι κία
των 1 8 χρόνων, ο νέος αντιμετώπιζε
τα τρία προβλι1ματα, τπς κοινωνίας,
του ε παγγέλματος και του έρωτα και
αισθανόταν ανίκανος ν' απαντπσει σ'
α υ τ ά . Η κ α κ π π ρ ο ε τ ο ι μ α σ ία ενός
ανθρώπου για τπ ζωπ δεν εμφανίζε­
ται πάντοτε στις ευνοϊκές συνθπκες,
ούτε όταν ο άνθρωπος είναι προστα­
τευμένος α πό τις πραγματικές απαι­
τπσεις τπς ζωπς, που έχουν πάντοτε
κοινωνικό χαρακτπρα και α π α ιτούν
κοινωνι κό συναίσθ π μ α . Η π α ι δ ι κπ
π λ ι κία είναι κανονικά μια περίοδος
ασΦάλειας, μπορεί όμως να περάσει
με τέτοιο τρόπο ώστε το άτομ ο να
μ πν α ν α π τ ύ ξ ε ι τ ο κ ο ι νω ν ι κ ό τ ο υ
σ υ ν α ίσθ π μ α , ό π ω ς σ υ ν έ β π σ τ π ν
περίπτωσπ π ο υ εξετάζουμε, και επί­
σπς στπν περίπτωσπ που εξετάσαμε
στο π ροπγούμενο κεΦ ά λ α ι ο , όπου
μια κοπέλα βρισκόταν σε ανταγωνι­
σμό με τπ μεγαλύτερπ αδερφπτπς,
ένιωθε τπν αξία τπς να βρίσκεται σε
-
 κ ίν δ υ ν ο σ υ ν ε χ ώ ς , κ ι έ τ σ ι ή τ α ν
π ά ντοτε α π α σχ ο λ π μ έ ν π μ ε τ ο ν
ε α υτό τ π ς . Οταν τ ο π α ι δ ί έχει μ ι α
τέτοια αντίλπψπ για τον εαυτό του ,
εμποδίζεται ν' αναπτύξει το κοινωνι­
κό του συναίσθπμα.
Οι συνθήκες τπς νππιακής και παι­
δικής ζωής, όπως ε ίναι ο βρεφονπ­
πιακός σταθμός, το νππιαγωγείο, το
σχολείο και οι φιλίες, ε ίναι n πρώτπ
εξάσκπσπ και δοκιμασία στπν κοινω­
ν ι κ ή σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά . Οταν ένας
άνθρωπος εμφανίζει νεύρωσπ, διαπι­
στώνουμε πάντοτε ότι οι δυσκολίες
του προμ πνύονταν α π ' τις σχέσεις
του στπν παιδική πλικία. Συνήθως το
άτομο αυτό δεν έδειχνε ενδιαΦέρον
να συμμετέχει σε ομαδικές δραστπ­
ριότπτες ή συμμετείχε με μια παρά­
ξενπ και αξιοπαρατήρπτ π δ ι α φορά
απ' τους ά λλους. Συνήθως ο νευρω­
τ ι κό ς θ υ μ άτ α ι τ ι ς ι δ ι οτ ρ ο π ίε ς κ α ι
δ υ σ κ ο λ ίε ς τ π ς π ρο σ α ρ μ ογ ή ς τ ο υ
στπν ώριμπ ζωή του και τις χρπσιμο­
π ο ι ε ί σα δ ι κα ιο λ Ογία για να κρατά
τπν απόστασή του απ' το τωρινό κοι ­
νωνικό περιβάλλον του. Οταν ωθεί­
ται α π ' τπν πραγματικότπτα ή απ' τις
ανάγκες, να πλπσιάσει πιο κοντά σ'
ένα παραδεκτό επίπεδο συμπεριφο­
ράς, ο νευρωτικός δείχνει ότι προ­
σπαθεί να προσαρμοστεί, α λ λά στπν
πραγματικότπτα δεν κάνει καθόλου
κάτι τέτοιο: α παντά στις νέες ανά­
γκες με α υτοματο π ο ι π μένες αντ ι ­
δράσεις και επεξεργασμένες στάσεις
τπς πολύ πρώιμπς ζωής του, με τις
οποίες καταΦέρνει να ξεφεύγει από
κάθε πραγματική ε παΦή . Μ πορεί να
μετέχει με τους ά λλους ε π ι φανεια­
κά, στπ συνομιλία και στους συμβα­
τ ι κούς τρόπους συνεργασίας, αλλά
α υτό τ ο κάνει σ ύ μ φωνα μ ε τ ο υ ς
-
27
made by Absens
εγκαταστπμένους μπχανισμούς του,
και πίσω απ' το φράγμα αυτό n ψυχή
του γλιστρά πίσω π ρος τα μ υ στικά
τπς οχυρά ασΦάλειας. Στπ συμπερι­
φ ο ρ ά α υ τ ή των ν ε υ ρωτ ι κών, των
ψ υχωτικών και των προβλπματικών
παιδιών, πρέπει να διακρίνουμε μια
ανα π ό φ ε υ κτ π συνέ π ε ι α , ένα ανα ­
γκαίο αποτέλεσμα του παρελθόντος
τους. Οι τεχνπτές τάσεις που έχουν
επεξεργαστεί τ' άτομα αυτά, ε ίναι n
λ ογ ι κ ή συνέ π ε ι α μ ι α ς λ α θ ε μ έ ν π ς
εκπαίδευσπς, και πολύ λίγπ θ α ε ίναι
n ωΦέλεια που μπορούμε να κάνου­
με αν δοκιμάσουμε να διορθώσουμε
τις συνέπειες αυτές. Στπν πραγματι­
κότπτα , π ρέ π ε ι να π ραγματο π ο ι ή ­
σ ο υ μ ε μ ι α α λ λ α γ ή στο β α θ ύ τε ρ ο
κίνπτρο, στο υ ποσυνείδπτο σχέδιο
ζωής του ατόμου και μόνο μετά ο
ασθενής θα μ πορέσει να δει όλα τα
προβλήματα και καθήκοντα τπς ζωής
του από μια νέα προοπτική.
Τα τρία προβλήματα τπς ζωής που
έχω ήδπ αναφέρει πρέπει να λυθούν
κατά το ένα ή το ά λ λ ο τρόπο α π ό
κ ά θ ε α ν θ ρ ώ π ινο π λ ά σ μ α , δ ι ότι n
σχέ σ π τ ο υ α τ ό μ ο υ μ ε τον κ ό σ μ ο
είναι μια σχέσπ τριπ λ ή . κανείς δεν
μπορεί να ξεφύγει από μ ια οριστική
απάντπσπ στο πρόβλπμα τπς κοινω­
ν ία ς , ή τ ο υ ε π α γγ έ λ μ ατ ο ς ή τ ο υ
έρωτα. Και θ α είναι άτρωτος από τπν
α ρρώστια τ π ς νεύρωσπς κάθε
άνθρωπος που θ α είναι συμφιλιωμέ­
νος με τπν κοινωνία , θα ε κτελεί ένα
χ ρ ή σ ι μ ο ε π ά γγε λ μ α μ ε π ίστπ κ α ι
θ ά ρ ρ ο ς κ α ι θ α π ρ ο σ α ρ μ όσε ι τ π
σεξουαλική ζωή του σύμφωνα μ ε το
κα λό κοινωνικό συναίσθπ μ α . Αλλά
ό τ α ν ένα ά τ ο μ ο α π οτ υγχά ν ε ι να
συμβιβαστεί μ ε μια ή περισσότερες
α π ' α υτές τις τρεις αναπόφε υ κτες
-
 ΖΩΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝΕIΑ
α παιτπσεις τπς ζωπς, θα είναι ε υ ά ­
λ ωτο σε τ α π ε ι νωτ ι κ ά α ι σ θ π μ α τα
κατωτερότπτας , και στπ συνε π α κό­
λουθπ νεύρωσπ. Η σχιζοωρένια είναι
το αποτέλεσμα αποτυχίας ταυτόχρο­
νπς και στις τρεις απαιτπσεις τπς ζωΠς.
Το αγόρι στο οποίο αναφερόμαστε
εδώ πταν α προετοίμαστο ν' ανταπο­
κριθε ί σ' α υτά τα αναπόφευκτα προ­
βλΠ ματα . Σύμφωνα με τπ δ ι κπ μας
ά π ο ψ π , πταν ο λ ο φ ά ν ε ρ ο , ότι το
αγόρι α υτό χρει αζόταν ε πανε κπαί­
δ ε υ σ π σ ' α υτ π τ π ν προχω ρ π μ έ ν π
φάσπ τ π ς ανάπτυξπς του , πράγμα
όμως που απα ιτεί μια ιδαίτερπ μέθο­
δο. Είναι σπμαντικό να καταλάβει ο
γιατρός α π ' τπν αρχπ ότι τίποτε δεν
μπορεί να γίνει με τπ βία. Πρέπει να
προσελκύουμε τον ασθενπ με φιλι­
κό τρόπο, κα ι με γλυκύτπτα να τον
Φ έ ρ ο υ μ ε σε μ ι α δ ι ά θεσπ δ ε κτ ι κ Π .
Στπν π ραγματι κότπτα , τ ο κ α θ π κον
του γιατρού Π του ψυχολόγου είναι
να δώσει στον ασθενπ τπν εμπειρία
τπς επαφπς με το συνάνθρωπο. Κα ι
μετά να τον καταστ π σ ε ι ι κανό να
μεταδίδει αυτό το ξυπνπμένο κοινω­
νικό συναίσθπμα προς τους άλλους.
Η μέθοδος αυτπ, δπλαδrl , να κερ­
δίζουμε τπν καλπ θέλπσπ του ασθε­
νπ και κατόπιν να τπ μεταβιβάζουμε
προς το περιβάλλον του, έχει πολύ
μεγάλπ αναλογία με τπ μπτρικπ λει­
τουργία . Το κοινωνικό καθπκον τπς
μπτρότπτας είναι να αντιπροσωπεύ­
σει τπν κοινωνία στο άτομο . Εάν n
μπτέρα α ποτύχει , στο καθπκον αυτό,
π ι θ α νότατα θα μ ε τ α φ ε ρ θ ε ί π ο λ ύ
αργότερα στο γιατρό, που όμως έχει
πάρα πολλά εμπόδια για να το πραγ­
ματοποιΠσει. Η μπτέρα έχει το πολύ
μεγάλο πλεονέκτπμα τπς σωματικπς
και ψυχικπς σχέσπς n μπτέρα είναι
-28-
made by Absens
το μεγα λύτερο παράδειγμα αγάππς
κ α ι συντροφι κότπτας π ο υ θα έχει
ποτέ το παιδί σ' όλπ του τπ ζωΠ . Το
καθπκον τπς ε ίναι να συσχετίσει το
αναπτυσσόμενο παιδί με τον εαυτό
τ π ς στπν ψ υχ ι κ π σφα ίρ α , α κρ ι βώς
όπως πριν καθπκον τπς πταν να το
σ υ σχετίσε ι μ ε τον ε α υτό τ π ς στπ
σωματικπ σφαίρα. Αυτό μπορεί να το
κάνει, τροφοδοτώντας τπν αναπτυσ­
σόμενπ συνείδπσπ του π α ι διού με
α λ πθινές και κανονικές αντι λ Π ψε ι ς
γ ι α τπν κοινωνία , για τ π ν εργασία ,
κ α ι γ ι α τον έ ρ ωτ α . Μ ε τον τ ρ ό π ο
α υτό, n μ πτέρα βαθμιαία μεταμορ­
φώνε ι τ π ν αγά π π του π α ι δ ι ο ύ γι '
α υτ π ν κ α ι τ π ν ε ξ ά ρ τ π σ π τ ο υ α π '
αυτπν σε μια φιλικπ, γεμάτπ π ε ποί­
θπσπ, και υπεύθυνπ στάσπ α πέναντι
στπν κοινωνία και το συνολικό περι­
βάλλον. Αυτπ ακριβώς είναι n διπλΠ
λειτουργία τπς μπτρότπτας, δπλαδrl
να δώσει στο παιδί τπν π λπρέστερπ
δ υ να τ π ε μ π ε ι ρ ία τ π ς α ν θ ρ ώ π ινπς
συντροφι κότπτας, κ α ι μετά να τ π
διευρύνει σε μια στάσπ ζωπς που θ'
αναΦέρεται σε όλους τους άλλους.
•• Η υπερβολική μελαγχΟλία
μια ς ηλι κιω μ ένη ς κυρ ίας
Η δ ι α τ α ρ α χ π π ο υ ο ν ο μ ά ζο υ μ ε
Ψ ύχωσπ κατά κανόνα ε μ φ ανίζεται
ύστερα απ' ένα μα κρόχρονο αγώνα
ενός ατόμου για τπ διατπρπσπ των
θέσεών του. Τότε, το άτομο καταρ­
ρέει μπροστά και στα τρία προβλΠ­
ματα τπς ζωπς, κα ι κάθε αντίδρασπ
του είναι έξω α π ' τπ λογικπ και τπν
πραγματικότπτα.
Σε σχέσπ με το θέμα μας α υτό, με
τπ λέξπ λογικπ ενοούμε κάθε τι που
είναι σωστό σαν προσπάθεια για τπ

λύσπ ενός πραγματικού προβλήμα­
τος τπς ζωής. Ενα παράδειγμα ψυχω­
τικής εξέλιξπς μπορεί να δοθεί α π '
τ π ζωή μιας π λικιωμένπς γυναίκας,
π ο υ ε ίχε α ποκλειστεί α π ' το επάγ­
γελμα και απ' τον έρωτα. Αισθάνεται
προσβλπμένπ ε πειδή n κοινωνία, τα
π α ι δ ι ά τ π ς και οι γα μ π ροί τ π ς δεν
ενδιαΦέρονται αρκετά γι' αυτήν. Εάν
n γυναίκα α υτή δεν ε ίχε αναπτύξει
αρκετά το κοινωνικό τπς συναίσθπμα
ώστε να έχει ζωπρό ενδιαΦέρον για
τπ ζωή των άλλων, n περίπτωσή τπς
ε ίν α ι π ρ α γ μ α τ ι κά δ ύ σ κο λ π ' δ ι ότ ι
ε κε ίνο π ο υ τ π ν π ροσε λ κ ύ ε ι π ά ρα
πολύ ε ίναι ο σκοπός τπς γι' ανωτε­
ρότπτα, που τπν κάνει ν' αγωνίζεται
χωρίς όμως συγκεκριμένο αντι κειμε­
νικό σ κ ο π ό . Α λ λ ά δ ι α π ι στώνει ότι
μ π ο ρ ε ί ν α ε ντ υ π ω σ ι ά ζε ι Τ Ο \.J ς
ά λλους ε κμεταλλευόμενπ τπν αδυ­
να μία τπς. Μ πορεί πάλι να γίνει το
κέντρο τ π ς προσοχής κ α ι να βγει
άλλπ μια Φορά στπ σκπνή τπς ζωής,
χρπσιμοποιώντας το ρόλο μιας εντε­
λώς ανάππρπς γυναίκας. Ετσι όμως
θα προδιαγρ ά ψ ε ι τπν καταστροΦή
τπς προσωπι κότπτάς τπς ταυτιζόμε­
νπ με το ρόλο ενός καταστραμμένου
ανθρώπου και θα β υ θ ίζεται σε μ ι α
υ πε ρ β ο λ ι κ ή μ ε λ α γχο λ ία κ α ι κατή ­
Φεια με το σκοπό να μπν επιτρέ πει
στους άλλους να τπν κάνουν δυστυ­
χή με τπν αδιαΦορία τους. Η στάσπ
αυτή τπς δίνε ι ε π ίσπς μια κάποια θλι­
βερή δύνα μ π πάνω στα α ι σθ ή ματα
των ά λ λ ω ν . Δ ι α π ι στώνο υ μ ε ότι n
υ π ερπΦάνεια και n Φι λοδοξία των
νευρωτικών ατόμων τα εμποδίζει να
ομΟλογήσουν ότι α ισθάνονται παρα­
μ ε λ π μένα κι έτσι ε ίν α ι ανίκανα να
κατπγορήσουν τους ά λ λους άμεσα.
Γι' αυτό, n οργή και ο θυμός που θα
-29-
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η ΝΕΙΑ ΤΟΥΣ
π ε ρ ι μέναμε να βρούμε σ' αυτή τπ
Φάσπ τπς ζωής απωθούνται και απο­
κρύβονται κατά κανόνα, αν και μπο­
ρε ί να ξεσπούν π ότε πότε , και τα
άτομα αυτά εκλογικεύουν τπ στάσπ
απελπισίας τους με το να στρέΦουν
ό λ ε ς τ ι ς ε π ι κρ ίσεις τους εναντίον
του ε α υτού τ ο υ ς . Σε π ε ρ ι πτώσε ι ς
μελαγχολίας πολλά άτομα αυτοκτο­
νούν πραγματικά, σε μια κατάστασπ
υπερβολικής αυτοεπίκρισπς, ενώ μερι­
κές Φορές απαλλάσσουν επιδεικτικά
τους άλλους από κάθε κατπγορία.
•• Η κυριαρχική σύζυγος
με τη μελαγχΟλία
Μια πολύ έξυπνπ γυναίκα, πλικίας
4 6 χ ρ ό ν ω ν , ε ίχε υ π ο Φ έ ρ ε ι α π ό
μ ε λαγχ ο λ ία ε π ί τρία χρόνι α , ο κτώ
χ ρ ό ν ι α π ρ ι ν έ ρ θ ε ι σε μ έ ν α . Ε ίχ ε
παντρευτεί σε πλικία 1 6 χρόνων και
επειδή δεν έ κανε παιδιά στα πρώτα
έξι χρόνια τ π ς εγγά μ ο υ ζωής τπς,
υιοθέτπσε ένα παιδί, χωρίς όμως να
του πει ότι δεν ήταν αυτή n πραγμα­
τική του μπτέρα . Η κατάστασπ αυτή
συνήθως Οδπγεί κατόπιν το παιδί σε
δυστυχία. Αργότερα, n γυναίκα αυτή
απέκτπσε δυο δικές τπς θυγατέρες.
Εργαζόταν στο γραΦείο του συζύγου
τπς μετά το γάμο τους κι έτσι είχε
μάθει τα πάντα σχετικά με τις εργα­
σ ίε ς τ ο υ και όταν ο σύζυγός τ π ς ,
μετά α π ό μερικά χρόνια, π ή ρ ε ένα
συνετα ίρο στπν ε π ιχε ίρπσή του, n
γ υ ν α ίκ α α υ τ ή δ ε ν ή θ ε λ ε π ι α ν α
ε ργάζεται σ τ ο γ ρ α φ ε ί ο , ε π ε ι δ ή n
σπουδαιότπτά τπς μειώθπκε. Μάλω­
νε συνεχώς με το συνεταίρο, μέχρι
τπν πμέρα που αρρώστπσε ο πατέ ­
ρας τπς, οπότε αποτραβήχτπκε α π '
τπν εργασία τπς για ν α τον Φροντί-
 σει . Μόλις όμως ο πατέρας τπς ξανά­
γινε κα λά, n γυναίκα αυτπ παρουσία­
σε μ ε λ α γχο λ ία . Υπ ο ψ ι α ζόταν τον
άντρα τπς ότι τπς έκρυβε τις επιχει ­
ρπσιακές υποθέσεις του και έβαζε τα
κλάματα εάν ο σύζυγός τπς δεν τπς
έ λ εγε α μ έ σως το κάθε τι π ο υ τον
ρωτούσε . Η γυναίκα αυτπ r1θελε να
κ υ ρ ι α ρχε ί στο σ ύ ζυγό τ π ς κ α ι το
κλάμα πταν ένα μέσο με το οποίο
επιδίωκε να τον υποτάξει. Το κλάμα
ε ίναι συνπ θως κατπγορία εναντίον
ενός άλλου προσώπου. Η επιχείρπσπ
του συζύγου τ π ς πταν ο ι κονο μ ι κά
ικανοποιπτικπ και δεν υππρχε κα μιά
ανάγκπ για τπ γυνα ίκα να γνωρίζει
όλες τις λεπτομέρειες τπς εργασίας,
ε κε ίν π ό μ ω ς α ι σθανόταν α π ο κ λ ε ι ­
σμένπ και κατώτερπ, α ν δε μάθαινε
το κάθε τι σχετικά.
Ε π ρό κε ιτο ο π ω σ δ π ποτε γ ι α μ ι α
δυνατπ γυνα ίκα , που ε ίχε παντρευ ­
τεί έναν αδύνατο άντρα με το σκοπό
να τον κυριαρχεί. Είναι βέβαιο ότι n
ε κ λ ογπ ενός ισότ ι μ ο υ συντρόφου
συνπθως δείχνει έναν υψπλό βαθμό
θάρρους. Ο γάμος ε ίναι ένα δ π μ ι ­
ουργικό Kaθr1Kdv για δύο άτομα που
είναι αποφασισμένα να ζπσουν μαζί,
με το σκοπό να ελαφρώνουν και να
π λ ο υ τ ίζ ο υ ν ο έ ν α ς τ π ζ ω π τ ο υ
άλλου· και όταν ένα άτομο διαλέγει
έναν πιο αδύνατο σύντροφο - από
χαμπλότερπ κοινωνικπ βαθμίδα, Π με
ε λαττώματα όπως ο αλκοολισμός, n
τ ο ξ ι κ ο μ αν ία , Π n α ν ι κανότπτα γ ι α
ε ργ α σ ία - μ ε τ π ν ε λ π ίδ α ν α τον
σώσει , το άτομο α υτό προδίδει τπν
κρυφπ του επιθυμία για ανωτερότπτα.
Η γ υ ν α ίκα α υτ π π α ρ ο υ σ ία ζε τ α
κύρια σπμάδια μ ιας πραγματικπς
μελαγχολίας. Εχανε συνεχώς βάρος,
δεν μπορούσε να κοιμπθεί, και αισθα-
-30-
made by Absens
νόταν πάντα περισσότερπ κατάθλιψπ
το πρωί παρά το βράδυ. Φοβόταν ότι
ολόκλΠρπ n οικογένειά τπς θα έφτα­
νε στπ φτώχεια και τπν πείνα.
Σ τ π θ ε ρ α π ε ία τ π ς π ε ρ ί π τ ω σ π ς
αυτπς, ο αντικειμενικός μου σκοπός
π τ α ν να σ υ μ φ ι λ ι ώ σ ω τ π γ υ ν α ίκα
αυτπ με το σύζυγό τπς. προσπάθπσα
να τπς δείξω ότι ο άντρας τπς γερ­
νούσε, ότι ε κε ίνπ δε θα έπρεπε να
εξοργίζεται μαζί του, α λ λ ά να τον
μεταχειρίζεται πιο διπλωματικά. Τπς
εξπγπσα ότι υππρχαν καλύτεροι τρό­
ποι για να τον κάνουν να υποτάσσε­
ται εκτός απ' το κλάμα, και ότι ο π ιο
αδύνατος προβάλλει ένα είδος αντί­
στασπς, εΦόσον κανένας άνθρωπος
δεν μπορεί ν' ανέχεται τπν αδιάκοππ
κ υ ρ ι α ρχία τ ο υ ά λ λ ο υ κ α ι ό τ ι ο ι
άνθρωποι, πρέπει να μεταχειρίζονται
ο ένας τον ά λλον σαν ίσοι, αν πρό­
κειται να ζπσουν αρμονικά μαζί.
Χ ρ π σ ι μ ο π ο ι ώ π ά ντ οτ ε τ π ν π ι ο
απλr1 και τπν πιο άμεσπ μέθοδο που
μ πορώ στπ θερα π ε ία των νε υρωτι­
κών αλλά στπν περίπτωσπ αυτπ, θα
πταν μ ά τ α ι ο ν α πω στπν α σ θ ε ν π
μου: « Ε ίσαι μ ι α γυναίκα κυριαρχι κπ,
και τώρα προσπαθείς να κυριαρχείς
με μέσο τπν αρρώστια σου», διότι n
γυναίκα αυτπ θα ένιωθε προσβλπμέ­
νπ. πρέπει πρώτα να τπν κερδίσω και
να π ά ρω το μέρος τ π ς στο β α θ μ ό
που ε ίναι δυνατό. Κάθε νε υρωτ ι κό
άτομο είναι από κάποια άποψπ δικα ι ­
ολογπμένο. Εάν n γυναίκα αυτπ δεν
α ι σθανόταν ότι έχανε τπν αξία τπς
με το προχώρπμα τπς πλι κίας τπς -
π ο υ ε ίνα ι μ ι α πραγματικπ α π ώ λ ε ι α
για τις γυναίκες στο σπμερινό πολιτι­
σμό μας - δε θα παρουσίαζε τέτοια
προσκόλλπσπ στο κύρος τπς. με τέτοι­
ους α κατά λ λπλους τρόπους. Αλλά,
 μόνο σιγά-σιγά μπορώ να τπ Φέρω στο
σπμείο ν' αντιμετωπίσει τπν αλήθεια
σχετικά με τις αντιδράσεις τπς.
τ α υ τ ό χ ρ ο ν α , n α σ θ ε ν ή ς α υτ ή
παρουσίασε και ένα σύμπλεγμα ενο­
χής - π ράγμα που συμβαίνει συχνά
σε τέτοιες καταστάσεις. Θ υ μ ή θπ κε
ότι είχε απατήσει τον άντρα τπς με
κάποιον άλλο περίπου είκοσι χρόνια
πριν. Στα είκοσι χρόνια που πέρασαν
από τότε το γεγονός αυτό δεν έπαι­
ξε κανένα ρόλο στπ ζωή τπς, αλλά
εντελώς ξαφνικά το ομολόγπσε στο
σ ύ ζυ γ ό τ π ς κ α ι κ α τ π γ ό ρ π σε τον
εαυτό τπς. Αυτό το αποκαλού μενο
σύμπλεγμα ενοχής, που θα το παρε­
ξπγούσαμε βασι κά εάν χρπσιμοποι­
ούσαμε τπ φροϋδική ερμπνεία, ήταν
ολοφάνερα μια επίθεσπ ενάντια στο
σύζυγό τπς, π ο υ δεν τπς ήταν π ι α
υπάκουος και υποτακτικός. Η γυναί­
κα αυτή αισθανόταν ότι θα μπορού­
σε να τον πλπγώσει με τπν ομολογία
και τπν α υτοεπίκρισή τπς. Ποιος θα
ήταν τόσο αφελής ώστε να σκεφτεί
ότι πρόκειται για τπ δύναμπ τπς αλή­
θειας που εκδικείται ύστερα από ένα
τέταρτο αιώνα; Η αλήθεια είναι πολύ
συχνά ένα τρομερό όπλο επίθεσπς.
Με τπν αλήθεια μπορεί κανείς να πει
Ψέματα μπορεί ακόμπ και να σκοτώσει .
Ο Ν ίτσε , με μ ι α πολύ διεισδυτική
αντίλπΨπ, και από τπν ίδια άποΨπ με
α υ τ ή π ο υ χρ π σ ι μ ο π ο ι ο ύ μ ε σ τ π ν
Ατομ ι κή ΨυχολΟγία, π εριέγραψε το
σ υ ν α ίσθ π μ α ε ν ο χ ή ς σ α ν κ α θ α ρ ή
κακοήθεια. Και στπν πλειοΨπΦία των
νευ ρωτικών ατόμων, ε ίναι γεγονός
ότι το σύμπλεγμα ενοχής χρπσιμο­
ποιείται από τον κατασκευαστή του
σαν ένα μέσο για να παραμένει στπν
ά χ ρ π στ π π λ ε υ ρ ά τ π ς ζω ή ς . Αυτό
φανερώνεται συχνά στπν περίπτωσπ
-3 1 -
made by Absens
του παιδιού που λέει ένα Ψέμα και
μετά έχει σύμπλεγμα ενοχής για το
Ψέμα αυτό, για να μπορεί να παίζει ,
μ ε τον τρόπο αυτό, ένα ρόλο διακε­
κριμένο, αν και αρνπτικό. Ολοι θα
εντυπωσιάζονται α π ό τπν τιμιότπτα
αυτού του παιδιού, που στενοχωριέται
τόσο πολύ επειδή είπε κάποιο Ψέμα.
Ας ε πιστρέΨουμε τώρα στπ μέθο­
δο θεραπ ε ίας που ονόμασα άμεσπ:
τπ συνιστώ ιδιαίτερα στις περιπτώ­
σεις μελαγχολίας. Αφού πρώτα απο­
καταστήσω μια συμπαθπτική σχέσπ
δίνω ιδέες και προτάσεις για αλλαγή
τπς συμ περιφοράς σε δ ύ ο φάσε ι ς .
Στπν π ρώτπ φ ά σ π π π ρότασ ή μ ο υ
ε ίνα ι : « Κάνετε μ όνο ότ ι σ α ς ε ίν α ι
ε υχάριστο». Ο ασθενής συνή θως
α π α ντ ά : « Τ ί π ο τ α δ ε μ ο υ ε ίν α ι
ε υ χ ά ρ ι στ ο » . «Τότε , τ ο υ λ ά χ ι στον»,
απαντώ, «μπν πιέζετε τον εαυτό σας
να κάνει κάτι δυσάρεστο» . Ο ασθε­
ν ή ς , π ο υ συνή θως κάνει δ ι ά φορα
δυσάρεστα πράγματα για να διορθώ­
σει τπν κατάστασή του , α κολουθώ­
ντας δ ι άφορες συμβου λές, βρίσκει
μ ι α μ ά λ λ ον ι κα ν ο π ο ι π τ ι κ ή ά π ο Ψ π
στπ σ υ μ β ο υ λ ή μ ο υ κ α ι μ π ο ρ ε ί να
β ε λ τ ι ώ σ ε ι τπ σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά τ ο υ .
Αργότ ε ρ α , π ροτε ίνω τ ο δ ε ύτ ε ρ ο
κανόνα σ υ μ π ε ρι φ ο ρ ά ς , λ έγοντ α ς ,
« α υτό ε ίναι π ε ρ ι σσότερο δύσκολο
και δεν ξέρω εάν θα μπορέσετε να
το κάνετε» . Μόλις πω α υτά, σιωπώ,
και κοιτάζω γεμάτος αμφιβολία τον
ασθενή. Με τον τρόπο αυτό, προκα­
λώ τπν περιέργειά του και εξασφαλί­
ζω τ π ν π ροσοχή τ ο υ κ α ι κατό π ι ν
προχωρώ, «Εάν μπορούσατε ν ' ακο­
λουθήσετε αυτό το δεύτερο κανόνα,
θα θεραπευόσαστε σε δύο εβδομά­
δες. Ο κανόνας ε ίνα ι να σκέφτεστε
πότε - πότε πως θα μπορούσατε να
 ΖΩΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
δώσετε ευχαρίστπσπ σε κάποιο άλλο
άτομο. Αυτό θα σας ξανάδινε πολύ
σύντομα το χαμένο ύπνο σας και θα
έ δ ι ωχνε μ α κρ ι ά όλες τις θ λ ι βερές
σκέ ψ ε ι ς. Θα α ι σθανόσαστε τον
εαυτό σας χρπσιμο και άξιο να ζει».
Στπν πρότασπ μ ο υ αυτπ, π α ίρνω
διάφορες α παντπσε ις, αλλά σχεδόν
ό λ ο ι ο ι α σ θ ε ν ε ίς β ρ ίσ κ ο υ ν π ά ρ α
π ο λ ύ δ ύ σ κ ο λ ο να τ π ν α κο λ ο υ θ π ­
σουν. Ε ά ν n α πάντπσπ ε ίνα ι : «Πώς
μπορώ να δώσω ευχαρίστπσπ στους
ά λ λο υ ς όταν εγώ δεν έχω κα μ ι ά ; »
α λ λ ά ζω τ π ν π ρ ό β λ ε ψ π λ έ γοντα ς,
«Τότε θ α χ ρ ε ι α στ ε ίτ ε τ έ σ σ ε ρ ι ς
ε β δομάδες». Οταν π α ίρνω τπν π ι ο
ξεκά θ α ρ π α π ά ντ π σ π , « Π ο ι ος ό μ ως
δ ίν ε ι σε μ έ ν α ε υ χ α ρ ίστ π σ π ; » τ π ν
αντι μετωπίζω μ ε α υτό που θ α πταν
πιθανά n πιο δυνατπ κίνπσπ στο παι­
χνίδι, «Ισως θα πρέπει να εξασκπσετε
πρώτα τον εαυτό σας ως εξπς: μ πν
κάνετε π ρα γ μ ατ ι κά τίποτα γ ι α να
ε υχαριστπσετε κάποιον άλλο, αλλά
σκεφτείτε μονάχα πως θα μπορού­
σατε να το κάνετε».
Τα μελαγχολ ι κά άτομα που α π α ­
ντούν, «Ω, αυτό είναι πολύ εύΚΟλΟ·
α υτό ακριβώς κάνω σ' όλπ μου τπ
ζωπ», τα υ ποπτε ύομαι ότι μοίραζαν
ε ξ υ π π ρ ε τ π σ ε ι ς μ ε τ ο σ κ ο π ό να
κ υ ρ ι α ρχ ο ύ ν στ ο υ ς ά λ λ ο υ ς . Σ τ α
άτομα αυτά λέγω, «πιστεύετε ότι οι
άνθρωποι που εξυπ πρετούσατε πταν
πραγματικά ευχαριστπμένο ι ; » . Μερι­
κές φορές υποχωρώ και παραδέχο­
μαι ότι είναι πραγματικά δύσκολο για
τον ασθενπ ν' α κολουθπσει τπ συμ­
βoυλr1 μου προς το παρόν, επειδr1 ο
ασθενπς χρειάζεται πρώτα εξάσκπσπ
και εκπαίδευσπ, οπότε συμβιβάζομαι
κ α ι π ρ ο τ ε ίνω κ ά τ ι ε υ κ ο λ ότ ε ρ ο :
.Σκεφτείτε όλες τις ιδέες που πέρα-
-32-
made by Absens
σαν α π ' το νου σας τπ νύχτα κ α ι
ε υχαριστε ίστε εμένα λέγοντάς μου
τες» . Τπν ά λ λ π μέρα, ένας τέτοιος
ασθενπς πιθανότατα θα μου απαντπ­
σει, «Κοιμπθπκα όλπ τπ νύχτα», παρ'
ό λ ο π ο υ π ρ ο π γ ο υ μ ένως δεν ε ίχε
κοι μπθεί για πολλές νύχτες. Ας μπν
π ιστε ύει όμως ο γιατρός ότι θριάμ­
β ε υ σε τόσο σ ύ ντομ α . Ο φ ε ίλ ε ι να
συνεχίσει επίμονα και με επιμέλεια,
να συγκεντρώσε ι ό λ α τα χρπσ ι μ α
γεγονότα κ α ι ν α α ν α σ υ ν θ έ σ ε ι το
σχέδιο ζωπς του ασθενΠ.
Στπ θεραπεία τέτοιων περιπτώσε­
ων ποτέ δε μου έτυχε α υτοκτονία ,
π ρά γ μ α π ο υ δ υ στυχώς σ υ μ β α ίνε ι
τόσο συχνά , και π ι στε ύω ότι αυτό
οφείλ ετα ι στο γεγονός ότι α υτπ n
άμεσπ θεραπεία μειώνει τπν οξύτπτα
τπς έντασπς. Α λ λ ά , όλοι όσοι βρί­
σκονται στο περιβά λλον του ασθε ­
ν π , π ρ έ π ε ι να β ο π θ π θ ο ύ ν γ ι α ν α
κατανοπσουν ό τ ι δ ε ν μ π ορούν ν α
μ α λώνουν, ν α ε ξαναγκάζουν Π να
επικρίνουν τον ασθενπ, και ότι πρέ­
πει να τον βοπθπσουν να φτάσει σε
μια πιο ευνοϊκπ κατάστασπ. Η μελαγ­
χ ο λ ία ε ίν α ι μ ι α α ρρώστ ι α α π ' τ π ν
οποία υ ποφέρουν, περισσότερο α π '
τον ασθενπ, ο ι άνθρωποι του περι­
βάλλοντός του. Κα ι υπάρχουν στιγ­
μές, που τα πρόσωπα αυτά .δεν μπο­
ρούν πια ν' αντέξουν τπν έντασπ. Η
συμβoυλr1 μου ε ίνα ι, «Πέντε λεπτά
πριν νιώσετε ότι δεν μπορείτε πια να
ε λ έγχετε τον ασθεν π , ανα θέσατέ
τον σε ένα - δυο άτομα που θα τον
ε π ι β λ έ π ο υν». Αυτπ ε ίναι κ υ ρίως n
Φάσπ στπν οποία υ πάρχει ο κίνδυνος
τπς αυτοκτονίας.
Η μανία, ακριβώς όπως n μελαγχο­
λ ία και ο ι οξείε ς νε υ ρώσε ις, ε ίνα ι
ένα φ ρ ά γ μ α π ο υ κ α τ α σ κ ε υ ά ζ ε ι ο

ασθενπς για να π α ρ ε μ π οδίσει τπν
προσέγγισπ του στπν πραγματικότπ­
τα τπς ζωπς, και μερικές φορές απο­
τελεί τον πρόλογο για τπν εγκατά­
στασπ τπς ψύχωσπς με τπ μορφπ τπς
μανΙOKαταθ λ Ι ΠΤΙ Kι'iς παραφροσύνπς.
Η πρώτπ έντονπ Φάσπ τπς διανοπτι­
κπς διαταραχπς, όπως έχουμε παρα­
τπρπσε ι , ε κδπλώνεται κατά κανόνα
όταν κά ποιο επείγον πρόβλπμα πιέ­
ζει για τπ λύσπ του και ο ασθενπς
έχει χάσει το θάρρος του. Στπ μανία
υπάρχει μια προσπάθεια για να ξεπε­
ραστεί αυτπ n δειλία τπς ψυχπς και ο
ασθενπς σπ ρώχν ε ι τον ε α υτό του
μπροστά, υπερβάλει τπ δραστπριό­
τπτά του, κα ι μιλά και γελά με άχρπ­
στπ υ πε ρ β ο λ π και δ ι έγερ σ π . Ε ίναι
εύθυ μος, εκδπ λωτικός και ευερέθι­
στος, και έχει μεγάλα σχέδια, αισθά­
νεται πολύ ανώτερος και καυχιέται
γ ι α τπ δ ύ ν α μ ι'i τ ο υ , κα ι δ π λ ών ε ι
έ ντ ο ν ε ς σ ε ξ ο υ α λ ι κέ ς τ ά σ ε ι ς . Ο ι
ασθενείς αυτοί χρειάζονται επίβλεψπ
γ ι α να μ π ν π ρ ο κ α λ έ σο υ ν κ ά π ο ι α
ζπ μιά, αλλά n Φάσπ αυτπ τπς αρρώ­
στιας τους είναι μια ξαφνικπ λάμψπ
που σύντομα καταναλώνει τπν ενέρ­
γειά τπς. Το φυσικό και συνπθισμένο
επακόλουθο ε ίναι μια Φάσπ με λαγ­
χολία ς . Οι μετα πτώσεις αυτές στπ
μ α ν ι ο κατα θ λ ι πτ ι κ π π α ρ α φροσύνπ
π α ρ ο υ σ ι ά ζο ν τ α ι α π ό ά τ ο μ α π ο υ
παρουσίαζαν ελαφρότερες μεταπτώ­
σεις συμπεριφοράς του ίδιου τύπου
σ τ π ν π ρ ο π γο ύ μ ε ν π ζω π τ ο υ ς .
Αρχίζουν με μια Φάσπ διέγερσπς που
σύντομα ξεφτίζει και μετατρέ πεται
σε κατάθλιψπ. Η τάσπ αυτπ ε μφανί­
ζεται α κό μ α και στο γραφικό τους
χαρακτπρα, όπου το πρώτο γρά μμα
μ ι α ς λ έ ξ π ς το γ ρ ά φ ο υ ν σ υ ν r'i θ ω ς
π ο λ ύ μεγά λ ο , ενώ τα υ πό λ ο ι π α
μικραίνουν σε μέγεθος και πέφτουν
-33-
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η Ν Ε ΙΑ ΤΟΥΣ
κάτω α π ' τπ γραμμΠ. Λαμπρά ξεκινπ­
μ α τ α κ α ι α π ό τ ο μ ε ς κατα πτώσε ι ς ,
επανα λ β μ άνονται κατά διαστπ ματα
σε ολόκλπρπ τπ ζωπ τους.
Η μανιοκαταθλιπτικπ παραφροσύ­
ν π , ό π ω ς κα ι n κ υ κ λ ο θ υ μ ία π ο υ
ε κ δ π λ ώνετ α ι α ργά στπ ζω π , μ π ο ­
ρούν να προκαλέσουν συμπτώματα
που ε ίναι τόσο όμοια με τπ γενικπ
π α ρ ά λ υ σ π , ώστε να δ π μ ι ο υ ργούν
σύγχυσπ στπ διάγνωσπ. Στπν περί­
πτωσπ αυτπ, τα κλινικά συμπτώματα
πρέπει να ενισχυθούν με τπν εξέτα­
σπ του υγρού τπς σπoνδυλΙKι'iς στπ­
λ π ς . Αυτό ε ίν α ι σ π μ α ν τ ι κ ό , δ ι ότ ι
υπάρχουν πολλές περιπτώσεις, μιας
και μοναδικπς παραλυτικπς προσβο­
λrlς, ενώ, βέβα ια, n κυκλοθυμία επα­
ν έ ρχετα ι π ε ρ ι ο δ ι κ ά . Ε ίχα κά π οτε
έναν ασθενι'i αυτπς τπς κατπγορίας,
που n μανία του σταματούσε πολύ
γ ρ Π γ ο ρ α . Τον ε π ι σ κ έ φ τ π κ α στο
άσυλο, όπου με παρακάλεσε να τον
στείλω σπίτι του, επειδπ οι νοσοκό­
μ ο ι τον ε ίχαν μεταχε ι ρ ιστεί π ο λ ύ
άσχπμα λίγες μέρες πριν. Ε ίχε αρχί­
σει να ξαναβρίσκει τπν υγεία του και
n κατάστασπ του βελτιωνόταν ώρα
με τπν ώρα και έτσι α π οΦάσισα να
τον στείλω σπίτι του. Τπ στιγμπ που
καθπσαμε σ' ένα τραπέζι, ε κ ε ίνος
π αρατπρπσε με ι κανοποίπσπ, «Βλέ­
πετε , έτσι γινόταν π ά ντα στπ ζωπ
μ ο υ . Π ά ντα π ετ ύ χα ι ν α α υτ ό π ο υ
r'i θε λ α » . Ενώ εγώ σκεφτό μ ο υν τις
τ α λ α ι π ω ρ ίε ς π ο υ ε ίχε υ π ο Φ έ ρ ε ι ,
εκείνος δ ε σκεφτόταν τίποτ' ά λ λ ο
παρά μονάχα ότι κατάφερε να βγει
α π ' το άσυλο. Αυτπ είναι n διαφορά
ανάμεσα στπν αντικειμενικότπτα τπς
κοινπς λoγΙKι'iς και στο είδος εκείνο
τπς «ιδιωτικπς λογικπς», που είναι n
βάσπ τπς μανίας.
 ΖΩΗ ΚΑι ΟΙΚΟΓΕ ΝΕΙΑ
Κ ε φ ά λ α ι ο τ ρ ίτ ο
Ε λ λειψη κοι νων ικο ύ συναισ θ ή ματος ,
και αντρική διαμαρτυρία
Η Ατο μ ι κπ Ψυχολ ογία β λ έ π ε ι το
συνειδπτό και το ασυνείδπτο όχι σα
χωριστές και ανταγωνιστικές οντότπ ­
τ ε ς , α λ λ ά σ α σ υ μ π ληρωματικά και
συνε ργαζόμενα μ έ ρ η μ ι α ς και τ η ς
α υτπς πραγματικότητας. Η Ατο μ ι κπ
Ψυχολογία πιστεύει ότι η πραγματι­
κότητα δεν έχει φυσιολογικό n βιο­
λογικό χαρακτπρα και ξεφεύγει από
κάθε χημικπ n τεχνικπ εξέταση . Για
παράδειγμα, το γεγονός ότι το άγχος
ε π η ρ ε ά ζ ε ι τα σ υ μ π α θ η τ ι κά κ α ι τα
παρασυμπαθητικά νεύρα δεν αποκα­
λύπτει την αιτία του άγχους. Η πηγπ
του άγχους βρίσκεται στην ψυχικπ κι
όχι στη σωματικπ σφαίρα: εμείς δεν
α π ο δ ίν ο υ μ ε τ η ν α ιτ ία τ υ ο άγχους
ούτε στην καταπίεση της σεξουαλι­
κότητας ούτε στις συνθr1Kες της παι­
δ ι κ π ς η λ ι κ ία ς , αν κ α ι δ ίνο υ μ ε σ '
α υτούς τους παράγοντες ό λ η την
ανάλογη σπουδαιότητα . Ε κε ίνο που
σ ' εμάς φαίνεται πάρα πολύ σημα­
ντικό ε ίναι ένα γεγονός σαν το ακό­
λουθο, για παράδειγμα: ότι το παιδί
- 34-
made by Absens
θα χρησιμοποιπσει το άγχος με την
πρόθεση να φτάσει στο σκοπό του
ανωτερότητα ς - δ η λ α δ π , στο ν α
ελέγχει τη μητέρα του. Η π ι ο λεπτο­
μερπς και α κριβπς φυσιολογικπ και
νευρολογικπ περιγραφπ του θ υ μού
δε φ α ίνεται να έχει για μας, καμιά
πρακτικπ αξία , σε σύγκριση μ ε την
πραγματικπ εμπειρία μας για το πως
χρησι μ ο π ο ι ε ίτ α ι ο θ υ μ ό ς α π ό ένα
πρόσωπο με το σκοπό να κυριαρχπ­
σει πάνω σ' ένα άλλο πρόσωπο Π σε
μ ι α κατάστασ η . Από την ά π ο ψ η
αυτπ, πιστεύουμε ότι χρησιμοποιού­
μ ε τ η μ όν η α ν τ ίλ η ψ η π ο υ ε ίν α ι
κ α θ α ρ ά κ α ι α κ ρ ι β έ στ α τ α ψ υ χ ο ­
λογικΠ· και π ι στεύουμε ότι η απόδο­
ση των συναισθημάτων, των συγκι ­
νπσεων και των σκέψεων σε σωματι­
κούς π α ράγοντες και κλ η ρονο μ ι κά
ένστικτα - που ε ίναι η βάση ό λων
σχε δ ό ν των ά λ λ ων ψ υχ ο λ ο γ ι κών
σχολών - οδηγεί πάντοτε σε υπερ­
βολές και λάθη. Δεν α μ φισβητούμε
καθόλου ότι κάθε ψυχικπ και σωματι -
 κ ή λ ε ιτουργία προσδιορίζεται κατ'
ανάγκη α π ' το κληρονο μ ι κό υ λ ι κό ,
α λ λ α ε μ ε ίς β λ έ π ο υ μ ε κ υ ρ ίως σ ε
κ ά θ ε ψ υ χ ι κ ή δ ρ α στ η ρ ι ό τ η τ α τ η
χρήση που το άτομο κάνει του υ λ ι ­
κού αυτού με τ ο σκοπό ν α επιτύχει
έναν ο ρ ι σ μ έ νο στόχο. Σ ' ό λ ε ς τις
περιπτώσεις που ανέφερα έως τώρα,
τα συναισθήματα και οι συγκινήσεις
ε ίχαν ανα πτυχθε ί προς μ ι α κατε ύ ­
θυνσ η κ α ι σ ' ένα βαθμό π ο υ απαι­
τούνταν για την επιδίωξη ενός ορι­
σμένου σκοπο ύ , που στις περιπτώ­
σεις αυτές είχε νευρωτικό χαρακτή­
ρα. Το άγχος, η κατάθλιψη, και κάθε
ά λ λη ε κδήλωση, α κολουθούσαν τη
γραμμή που μπορούσαμε να είχαμε
π ροβλέψει α π ' το σχέδιο ζωής του
ατό μ ο υ . Και ε ίδ α μ ε ε π ίσης πως τα
όνειρα παίζουν κι α υτά το ρόλο τους
για την οργάνωση των συναισθημά­
των σε συμφωνία με τη γενική επι­
δίωξη, και πως η ονε ιρική δραστη­
ρ ι ότητα μας π α ρέχει μια αξιόλογη
α π ο κά λ υ ψ η για όσα σ υ μ β α ίν ο υ ν
μέσα στο εργαστήριο της ψυχής.
Εάν η θλίψη ε ίναι αναγκαία για την
ε πιτυχία του σκοπο ύ του, το άτομο
θα είναι φυσικά ανίκανο για ευτυχία,
δ ιότι μ π ο ρ ε ί να ε ίναι ε υτυχισμένο
μ όν ο ν ό τ α ν ε ίν α ι α π ε λ π ι σ μ έ ν ο .
Παρατηρούμε όμως ότι τα συναισθή­
ματα ε μ φα νίζονται και εξαφανίζο­
νται σύμφωνα μ ε τις ανάγκες. Ενα
άτομο που υ ποΦέρει από αγοραφο­
βία, χάνει το συναίσθημα του άγχους
όταν βρίσκεται στο σπίτι του , ή όταν
πετυχαίνει να υποτάξει κάποιο άλλο
π ρόσω π ο . Η τάση του ν ε υρωτι κού
είναι ν ' αποκλείσει απ' την εμπειρία
του ολόκληρη τη σφαίρα της ζωής,
ε κτός α π ' τα μέρη ε κε ίνα της ζωής
στα ο π ο ία α υτό το ά τ ο μ ο έχει το
-35-
made by Absens
α ίσθημα ότι ε ίναι νικητής, κατακτη­
τής. Κατασκευάζοντας διάφορες δια­
θέσεις ή συγκινήσε ις μέσα του , το
άτομο ανα κα λ ύ πτ ε ι ότι μ πο ρ ε ί να
α πωθεί και να α ποφεύγει το ανεπι­
θ ύ μ ητ ο , ανίκητο υ π ό λ ο ι π ο μ έ ρος
του κόσμου του . Φτάνει α κόμα και
στο σ η μ ε ίο ν α κρ ύ βε ι , μάτα ι α , το
κεΦάλι του μέσα ό' αυτές τις διαθέ­
σεις του, σαν τη στρουθοκάμηλο.
Κάτω απ' όλες αυτές τις διακυμάν­
σεις της διάθεσης, ωστόσο, βρίσκε­
ται ο πραγματικός χαρακτήρας, που
είναι σχετικά α μετάβλ ητος και που
κυριαρχεί στις διαθέσεις αυτές . .Ενας
δ ε ι λ ός , για π α ρά δ ε ιγ μ α , π α ρ ' ό λ ο
π ο υ δείχνει α λαζονικός μπροστά σε
ένα πιο αδύνατο πρόσωπο, ή θάρρος
σε μια κατάσταση όπου είναι οχυρω­
μ έν ο ς , π α ρ α μ έ ν ε ι π α ρ ' ό λ α α υτά
ένας δειλός και δε θα μας εξαπατή­
σει το γεγονός ότι μας παρουσιάζε­
ται ελεύθερος από Φόβο και άγχος,
όταν περιστοιχίζεται από μαντρόσκυ­
λ α , όπλα κι αστυνομικούς. Ο χαρα­
κτ ή ρ α ς του φ α ν ε ρώνετα ι α π ' τ η ν
υπερβολική προστασία που έχει ανά­
γκη. Ο περήφανος άνθρωπος μ πορεί
να ε ίναι α κόμα και πολύ χαριτωμέ­
νος και υποχωρητικός, παρατηρούμε
όμως ότι φροντίζει να περιβάλλεται
από κατωτέρους του . Για να εκτιμ ή ­
σ ο υ μ ε τ ο ν π ραγματικό χαρακτήρα
ε ν ό ς α τό μ ο υ , π ρ έ π ε ι π ά ντ α να
δίνουμε ιδιαίτερη σημασία στο περι­
β ά λ λ ον π ο υ το ά τ ο μ ο δ ι ά λ ε ξ ε , ή
επέτρεψε για τον εαυτό του.
Αυτό που ονομάζουμε κοινωνικό
σ υ ν α ίσ θ η μ α στην Ατο μ ι κή Ψ υ χο ­
λογία είναι η α λ ηθινή και αναπόφευ­
κτη αναπλήρωση για όλες τις φυσι­
κές αδυναμ ίες που έχει κάθε ανθρώ­
πινο ον σαν άτομο. Το ανθρώπ ινο
 ΖΟΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝΕIΑ
ο ν , α κό μ α κ α ι α π ό tn β ι ο λ ο γ ι κ ή
άποψn, ε ίναι καθαρά κοινωνικό ον,
που χρειάζεται μια πολύ μεγαλύτερn
περίοδο εξάρτnσnς απ' τους άλλους
π ρ ι ν α π ' t n v ω ρ ι μ ότ n τ ά τ ο υ α π ό
κάθε άλλο ζώο: αλλά κα ι n μπτέρα -
άνθρωπος ε ίνα ι πιο πολύ εξαρτπμέ­
νπ, πριν, κατά, και μετά tn γέννnσn
του π α ιδ ι ού . Ο μ εγάλος β α θ μ ός
συνεργασίας και κοινωνικής καλλιέρ­
γειας που χρειάζεται ο άνθρωπος για
τπν ίδια tnv ύπαρξή του α παιτεί τπν
α υ θόρμ nτn κοινωνι κή προσπάθει α ,
και ο κύριος σκοπός τπς εκπαίδευ­
σπς ε ίνα ι να ξυπνήσει αυτό ακριβώς
το συναίσθπμα. Το κοινωνικό συναί­
σθπμα δεν ε ίναι έμφυτο· είναι όμως
μια έμφυτπ δυνατότπτα που πρέπει
ν' αναπτυχθεί συνε ιδnτά . Δεν μπο­
ρ ο ύ μ ε ν α ε μ π ι στε υτο ύ μ ε κ ά π ο ι ο
αποκαλού μενο κοινωνικό "ένστικτο»,
διότι n εκδήλωσή του εξαρτάται α π '
tnv αντίλnψn που θ α σχπ ματίσει το
παιδί για το περιβά λ λ ον του. Στπν
ανάπτυξπ αυτής τπς κοινωνικής αντί­
λ n ψ n ς , ο π ι ο ζωτ ι κός παράγοντα ς
ε ίν α ι n μ πτ έ ρ α , ό π ω ς ε ίδ α μ ε κ α ι
πριν, διότι n μ πτέρα ε ίναι α υτή μ ε
τ π ν ο π ο ία κ ά θ ε π α ι δ ί κ ά ν ε ι τ π ν
πρώτπ του επαφή μ ' έναν αξιόπιστο
συνάνθρωπο. Στα τέσσερα ή πέντε
πρώτα χρόνια tnc; ζωής του, το παιδί
σχπματίζει το πρωτότυπο τπς συμπε­
ρ ι φ ο ρ ά ς το υ , το σχέ δ ι ο τπς ζω ή ς
του, προσαρμόζοντας τις κλπρονομι­
κ έ ς ι κ α ν ό τ π τ έ ς τ ο υ σ τ ι ς π ρ ώτ ε ς
εντυπώσεις του, κι έτσι τοποθετεί τα
α μ ετά β λ nτα θ ε μ έ λ ι α του σχε δ ίο υ
t n c; ζωής τ ο υ . Αυτά αναπτύσσουν
κατόπιν το πιο επεξεργασμένο σχέ­
διο τπς ζωής του , και διαμορφώνουν
τις απαντήσεις του στα τρία προβλή­
ματα tnc; ζωής. Στπν πρώτπ περίοδο
-36-
made by Absens
tnc; ζωής του ατόμου το πιο ουσια­
στι κό πράγμα ε ίναι n ψ υχική υγε ία
tnc; μnτέρας. Στπ δεύτερn περίοδο,
μ ε γα λ ύτερπ σ π μ α σ ία α π ο κτ ο ύ ν n
δ ι α ν ο n τ ι κ ή τ π ς ν ο ο τ ρ ο π ία κα ι n
ε υρύτnτα tnc; αντίλπψής tnc.
Η μπτέρα είναι ακριβώς εκείνπ που
πραγματοποιεί τις πρώτες σπμαντι­
κές και ειδικά ανθρώπινες μεταβολές
στπ συμπεριφορά του παιδιού. Κάτω
από tnv επίδρασή τπς, το παιδί κατ'
αρχήν αναστέ λλει τις ε π ι θ υ μ ίες και
οργανικές παρορμήσεις του, και χρπ­
σιμοποιεί τις αναβολές και τις πλά­
γιες μεθόδους στπν προσπάθειά του
να πετ ύχε ι α υτό π ο υ ε π ι θ υ μ ε ί. Ο
στόχος κάθε προσπάθειας, που είναι
να ξεπεράσουμε τις δυσκολίε ς τπς
ζωής και να πετύχουμε ανωτερότn­
τα , ε ίναι ε π ίσπς και το κίνnτρο tnc;
πα ιδικής πλικίας, που αρχίζει μ' ένα
συναίσθπμα μιας σχεδόν ολοκλπρω­
τικής πρακτικής ανικανότπτας. Για το
πα ι δί, n ε υγενική και καλοδιάθετπ
μnτέρα είναι ο φύλακας του σκοπού
του - ακόμα και ο ίδιος ο σκοπός του
σε συγκεκριμένπ μορΦή. Ενας τέτοι­
ος σκοπός όμως δεν είναι συνεχώς
πραγματοποιήσιμος: κα ι n τέχvn tnc;
μ nτέρας ε ίναι να δώσει στο π α ι δ ί
ελευθερία και ε υκαιρία να πετυχαί­
νε ι με τ ι ς δ ι κέ ς του προσπάθειες,
έτσι που να μπορέσει να διαμορΦώ­
σει το σχέδιο tnc; ζωής του και να
επιδιώκει τπν ανωτερότnτα με συνε­
χ ώ ς χ ρ π σ ι μ ότ ε ρ ο υ ς τ ρ ό π ο υ ς .
κατόπιν, βαθμιαία , n μnτέρα πρέπει
ν' αναπτύξει το ενδιαΦέρον του παι­
διού για τ' άλλα πρόσωπα γύρω του
και για το π λ ατύτερο π ε ρ ι β ά λ λον
tnc; ζωής. Στο βαθμό που θα μπορέ­
σει να επιτελέσει αυτές τις δυο λει­
τουργίες, να χαρίσει στο παιδί ανε-

ξ α Ρ τ n σ ία , να τ ο υ μ ε τ α δ ώ σ ε ι μ ι α
Π Ρώτn π ραγματικπ κατανόnσn του
π ε ρ ι β ά λ λ ο ντός του στο σ π ίτ ι κ α ι
στον κόσμο - n μ nτέΡα θα δ ε ι το
παιδί τnς να αναπτύσσει κοινωνικό
συναίσθnμα, ανεξαΡτnσία και θάρ­
ρος. Στον ίδιο βαθμό, ε π ίσnς το παιδί
θα βρει το δικό του σκοπό ζωπς με
το να ε ίνα ι συνάνθρωπος και Φίλος,
να εργάζεται πρόθυ μ α και να ε ίναι
έ ν α ς α λ n θ ι ν ό ς σ ύ ν τ ρ ο Φ ο ς κα ι
συνεΡγάτn ς . Μ ε μ ι α τέτοια μ ύ nσn
oτn ζωπ, n αξεΡΡίζωτn επιθυμία για
ανωτεΡότnτα συνενώνεται με το κοι­
νωνι κό σ υ ν α ίσθ n μ α , κ α ι έ χ ε ι σαν
α ποτέλεσμα tn θαρραλέα και α ισιό­
δοξn δΡαστnΡιότnτα otn χ Ρ n σ ι μ n
πλευρά τnς ζωΠς. Ολα τα συναισθπ­
ματα ενός ατόμου, σε όλn tn διάρ­
κεια τnς ζωπς του, τροποποιούνται
α π ' tnv ποσότnτα του κοινωνικού
συναισθπματος που περιέχεται oτnv
ατομικπ του προσπάθεια για ανωτε ­
Ρότnτα και κύρος.
Oπoιαδr1 πoτε μορΦπ δΡαστnΡιότn­
τας oτnv άχΡnστn πλευρά τnς ζωπς,
όπως είναι n συμπεριΦορά των ΠΡΟ­
β λ n μ ατι κών π α ιδιών , των νευρωτ ι ­
κών, των εγκλnματικών ατόμων, των
σ ε ξο υ α λ ι κά δ ι ε στρα μ μ έ ν ω ν , των
πορνών, και των α υτοκτόνων, μπο­
ρ ε ί ν' α π οδ ο θ ε ί, με μ Ι ΚΡότ ε Ρ n n
μεγαλύτεΡn ακρίβεια, oτnv έλλειψn
κοινωνικού συνα ι σ θ π μ ατος, μ ε tn
συνακόλουθn απώλεια τnς αυτοπε­
π ο ίθ n σn ς . Διότι πρέ π ε ι να αντι λ n ­
Φθούμε ότι κάθε προσαρμογπ που
ε ίμαστε υ π οχρεωμένοι να κάνουμε
otn ζωπ , απ' το νηπιαγωγείο μέχρι
tn διοίκnσn των ε π ιχε ιρπσεων, α π '
τις μαθnτι κές Φι λίες μέχρι το γάμο,
ε ίναι, ά μεσα n έμμεσα, μια κοινωνικπ
ΠΡάξn. Απ' τα πρώτα - πρώτα χρόνια
- 37
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΟΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η ΝΕΙΑ ΤΟΥΣ
μας αντι μετωπ ίζουμε τις νέες σκέ ­
ψεις και τα νέα γεγονότα με τρόπο
που ε ίναι ουσιαστικά κοινωνι κός n
αντικοινωνικός και που δεν μπορεί
να είναι ουδέτερος. Ας υποθέσουμε,
για παράδειγμα, ότι ένα αγόρι τρο­
μοκρατείται α π ' tnv αρρώστια και το
θ ά ν α τ ο στο π ε ρ ι β ά λ λ ον τ ο υ . Το
π α ι δ ί α υτό μ π ορεί ν' ανα κου Φίσει
τους Φόβους του μ ε tnv α πόφασπ
του να γίνει γιατρός κα ι να καταπο­
λεμπσει το θάνατο. ΟλοΦάνερα, n
ιδέα αυτπ είναι περισσότερο κοινω­
νικπ α π ' tnv ιδέα να γίνει νεκροθά­
Φτnς, δ n λ α ό Π κ ά π ο ι ο ς π ο υ θ ά β ε ι
τους ά λ λους - μ ια αντίδΡασn π ο υ
πραγματικά βρπκα σ' ένα αγόρι σε
μ ι α π α ρόμοια κατάστα σ n . Οταν το
κοινωνικό συναίσθnμα έχει εμφυτε­
θ ε ί α π ' tnv αρχπ otnv τάσn τ n ς
ψ υχ π ς γ ι α α νωτε Ρ ό τ n τ α , δ ρ α μ ε
α υτοματικπ βεβαιότnτα χρωματίζο ­
ντας κάθε σκέψn και ΠΡάξn. Οταν το
αυτοματοποιnμένο κοινωνικό συναί­
σ θ n μ α , λ ε ίπ ε ι , το ενδ ι α Φέ ρον του
ατόμου είναι πολύ εγωκεντρικό κα ι
τ ο ά τ ο μ ο α ι σ θ ά ν ε τ α ι α δ ύ να μ ο n
τ ι π οτέν ι ο . Μ ε το κο ινωνι κό α υτό
συναίσθnμα συνδέονται όλα μας τ '
άλλα συναισθπματα, περισσότερο n
λιγότερο άμεσα. Δεν υπάρχουν κατ'
ιδίαν, ούτε ελέγχουν τις πράξεις, αν
και συχνά χΡnσιμοποιούνται για το
σκοπό αυτό - κα ι , φυσικά, επnΡεά­
ζουν τις δευτερεύουσες αποΦάσεις
μας πότε - πότε.
Το αίσθnμα αδυναμίας, n «αίσθnμα
κατωτεΡότnτας», είναι n βασικπ αντί­
λ n ψ n τ n ς Ατο μ ι κ π ς Ψ υ χ ο λ ο γ ία ς .
Ασχετα με tn μορΦπ που θα πάρε ι ,
μπορεί να εκτιμnθεί σωστά μόνο μ ε
tnv κατάλλnλn μελέτn των πράξεων
του ατόμου. Η ακριβπς διάγνωσπ του
-
 είναι ίσως πιο δύσκολπ στπν παιδικπ
π λ ι κία , όπου π α ρατπρούμε πολλές
προσπάθειες για τπν παράκαμψπ των
ενστ ίκτων κ α ι τ π ν α π ό κρ υ ψ π τ ο υ
αισθ πματος α π ' τον κάτοχό του . Ο ι
π ι ο π ο λ λ έ ς α π ' τ ι ς π α ι δ ικές α υτές
ε κδπλώσεις συνδέοντα ι , συνπ θως,
με τπ δύναμπ Π αδυναμία των οργά­
νων και τπ φιλικότπτα Π τπν εχθρό­
τπτα του περιβάλλοντος. Αλλά ούτε
n οργανικπ κλ προνομικότπτα, ούτε
το περιβάλλον ε ίναι Ολοκλπρωτικά
υπεύθυνα για το αίσθπμα κατωτερό­
τπτας και ούτε προκα λ ε ίται α π ' το
συνδυασμό αυτών των δύο παραγό­
ντων. Ο βαθμός στον οποίο το παιδί
σ υ ν α ι σ θ ά ν ε τ α ι τ ο α ίσ θ π μ α α υ τό
ε ξα ρτάται κι α π ' τους δ ύ ο α υτούς
παράγοντες συν τπν αντίδρασπ του
π α ι δ ι ο ύ . Η ψ υχπ του π α ι δ ι ο ύ , σαν
ένας συνειδπτός σύνδεσμος ανάμε­
σα στον οργανισμό του και στο περι­
β ά λ λον το υ , φ α ίνετα ι να έχε ι μ ι α
α κα θόριστ π α ιτ ι α κ π δύνα μ π : π οτέ
δεν αντιδρά με μαθπματικπ ακρίβεια,
ε ίτε πρόκειται για o μ α λr'i ε ίτε για
ανώμαλπ αντίδρασπ. Η ζωπ, σε αντί­
θεσπ με τπ νεκρπ ύ λ π , αντιδρά
πάντοτε έτσι, μ ε τρόπο περισσότερο
Π λιγότερο ανακριβπ και αυθόρμπτο.
Μπορούμε όμως, για λόγους ευκο­
λ ία ς , να κ α τ α τ ά ξ ο υ μ ε ο ρ ι σ μ έ ν ε ς
παραλ λαγές α υτού του αισθπματος
αδυνα μ ία ς Π κατωτε ρότπτας, σ ύ μ ­
φωνα με τυπικές αιτίες. Ετσι, υπάρ­
χουν τρεις τ ύ π ο ι νε υρωτικών π α ι ­
διών - εκείνα που έχουν ελαττωμα­
τικά όργανα, εκείνα που είναι παρα­
χαϊδεμένα και εκείνα που ε ίναι μισπ­
μένα. Τα σωματικά ελαττώματα, ε ίτε
εκ γενετπς ε ίτε ε π ίκτπτα, προκαλούν
αναπόφε υ κτα συναισθπματα κατω­
τερότπτας, και κατά κανόνα ανακα-
-38-
made by Absens
λύπτουμε κάποια ιδιαίτερπ προσπά­
θεια του παιδιού για ν' αναπλπρώσει
το π θ ι κό ε λάττωμά του. Για παρά­
δειγμα, πολλά άτομα που είναι φυσι­
κά αριστερόχειρα και που τα ε κπαί­
δ ε υ σα ν να χρ π σ ι μ ο π ο ι ο ύ ν το δεξί
μόνο χέρ ι , α π ο κρύπτουν το συναί­
σθπμα ανεπάρκειας των χεριών τους
μ ε το ν α α κο λ ο υ θ ο ύ ν τ ι ς κ α λ έ ς
τέχνε ς . Η εξαιρετικπ ε π ι δεξιότπτα
και λ ε πτότπτα που α π α ιτε ίται α π ό
έ ν α ν π α ίκτπ μ ο υ σ ι κο ύ οργάνου Π
ζωγράΦο, γίνεται ένας ουσιαστι κός
π α ράγοντ α ς στο σ κ ο π ό τ π ς ζωπς
τ ο υ ς . Υ π ά ρ χ ο υ ν ε π ίσ π ς π ο λ λ ο ί
ζωγράΦοι και ποιπτές που διάλεξαν
τπν τέχνπ α υτ π ε π π ρε α σμένοι α π '
τπν κακπ όρασπ τους. Ο Μ ίλτον και ο
Ομπρος είναι ΟλοΦάνερα παραδείγ­
ματα αυτπς τπς αναπλr'iρωσπς. Στπν
κωΦότπτα τ ο υ Μ π ε τ ό β ε ν κ α ι στο
τραύλισμα του Δπμοσθένπ, βλέπου­
με τα σπμεία στα οποία συγκεντρώ­
θπκαν οι προσπάθειές τους.
Πολλοί άνθρωποι έχουν ε κφράσει
δυσαρέσκεια για τπν ιδιαίτερπ σπμα­
σία που εγώ και οι συνάδερφοί μου
έχουν δώσει σ' αυτό τον παράγοντα
αντιστάθμισπς στπν εργασία πολλών
ταλαντούχων καλλιτεχνών, και προ­
σπάθπσαν να διαψεύσουν αυτό που
n εμπε ιρία μας βεβαιώνει σταθερά.
Οι αντιρρπσεις τους, όμως, οφείλο­
νται σε μια παρεξπγπσπ των ευρπμά­
των τπς Ατομικπς Ψυχολογίας. Δεν
είμαστε τόσο ανόπτοι που να υπο­
στπρίξουμε ότι n οργανικπ κατωτε­
ρότπτα ε ίναι n πραγματικπ αιτία τπς
μ ε γα λ ο φ υ ία ς . Π ο λ λ ο ί φ ρ ο ϋ δ ι κο ί
υποστπριξαν πραγματικά ότι τ ' ανώ­
τατα έργα τπς ανθρώπινπς μεγαλο­
φυίας οφείλονταν άμεσα σε σεξουα­
λ ι κέ ς α π ω θ π σ ε ι ς , α λ λ ά ε μ ε ίς δεν

π ρ ό κε ι τ α ι ν α δ ι α τ υ π ώ σ ο υ μ ε μ ι α
τέτοια ε κκεντρικιΊ γενίκε υσπ. Κατά
τπν ά π ο ψ π μας, ένας μεγα λοφυπς
άνθρωπος ε ίναι πρώτα απ' όλα ένας
άνθρωπος εξαιρετικπς χρπσιμότπτας.
Αν ε ίναι καλλιτέχνπς, είναι χρπσιμος
για τπν κου λτούρα προσΦέ ροντας
με τπν εργασία του άξια π ράγματα
για τπν ψυχαγωγία χιλιάδων ανθρώ­
πων και n αξία του έργου του, όταν
ε ίναι π πγα ίο και όχι α πλώς μια επι­
φανεια κιΊ λ ά μ ψ π , εξαρτάται απ' το
μεγάλο βαθμό του θάρρους του και
τ π ς κ ο ι νω ν ι κ π ς δ ι ό ρ α σ π ς τ ο υ . Η
ππγπ τπς μεγαλοφυίας δε βρίσκεται
ο ύ τ ε στπν κ λ π ρονο μ ι κότπτα τ ο υ
οργανι σμού , ο ύτε στις ε π ιδράσεις
του περιβάλλοντος, αλλά σ' ε κείνπ
τπν τρίτπ σφαίρα τπς ατομικπς αντί­
δρασπς στπν οποία έχω αναφερθεί
M n , και n ο π ο ία π ε ρ ι λ α μβάνει τπ
δυνατότπτα τπς καταφατικά κοινωνι­
κιΊς, θετικπς δράσπς. σταν όμως δια­
λέγει τπν ιδιαίτερπ μορφπ ε Kδrlλω­
σπς του, το μεγά λο ταλέντο προσ­
διορίζεται α π ' τον οργανισμό με τον
ο π ο ίο έχε ι π ρ ο ι κ ι στ ε ί, κ α ι α π ' το
σπμαντικότερο με ιονέκτπμα α π ' το
ο π ο ίο θ α π α ρ α κ ι ν π θ ε ί π ρ ο ς τ ο
σπμείο που θ α συγκεντρώσει ιδιαίτε­
ρα τπν προσοχπ του.
Η γνώσ π τ π ς α ρχ π ς α υ τ π ς , π ο υ
μπορεί να κερδπθεί σωστά μόνο με
πολλπ παρατπρπσπ, έχει πολύ μεγά­
λπ σπμασία για τπ θεραπεία οργανι­
κά με ιονεκτικών π α ι διών, διότι μας
επιτρέπει να τα προστατεύσουμε α π '
τους πολλούς κινδύνους τπς υπερα­
ναπλrlρωσπς.
Το π α ραχαϊδ ε μ ένο π α ι δ ί, ε π ε ι δ rl
βρίσκετα ι σ ε μ ι α θέσπ όπου παίρνει
πάρα πολλά α π ' τους άλλους, ποτέ
δεν έχει τπν ευκαιρία ν' α ποδείξει τπ
-39-
made by Absens
ΟΙ
δύναμπ του στον εαυτό του. σ σκο­
πός του, που σχπματίζεται πάντα με
βάσπ τπν εμπειρία του , είναι να βρί­
σκεται πάντα στο κέντρο τπς οικογέ­
νειας, να είνα ι n εστία τπς προσοχπς
και τπς φροντίδας. Τα συνπθισμένα
σ υ μ πτώμ ατα ε ίνα ι : οργπ , δυσαρέ­
σ κ ε ι α , α τ α ξ ία , άγχο ς , ε νο ύ ρ π σ π ,
π ά λ π για τπν α ποφυγπ τπς απομό­
νωσπς, και απροθυμία να πάει στο
σχολείο. Η θεραπεία προσδιορίζετα ι
σχεδόν α π ό μόνπ τ π ς · π ο λ λ έ ς
φ ο ρ έ ς , όμως, π ρ έ π ε ι να λ ά β ο υ μ ε
υ π ό Ψ π μ α ς έ ν α εξαιρετικά έντονο
συναίσθπμα ανασΦάλειας.
Το μ ι σ π μένο π α ι δ ί β ρ ίσκεται σε
πολύ χειρότερπ θέσπ, αφού κανείς
ποτέ δεν του χαρίστπκε . σ σκοπός
του ε ίναι να ξεΦύγει και να βρεθεί
μακριά α π ' τους άλλους. Η σκλπρό­
τπτα, n πανουργία και n δειλία είναι
μ ε ρ ι κ ά α π ' τ α σ υ μ πτ ώ μ α τ α . Ε ν α
τέτοιο παιδί είναι συχνά ανίκανο να
κ ο ι τ ά ξ ε ι κ ά π ο ι ον ά λ λ ο ίσ ι α σ τ α
μάτι α , δ ε ν μ π ο ρ ε ί να μ ι λ rlσε ι , και
κρύβει τα συναισθπματά του α π ' το
Φόβο τπς ταπείνωσπς. Η α δ ι ά κο π π
τάσπ του να βρίσκει σφάλματα μπο­
ρ ε ί σ' ο ρ ι σ μ έ ν ε ς π ε ρ ι πτώσε ι ς να
στρα φεί προς τπν κατε ύ θυνσπ τπς
χρπσιμπς κριτικιΊς.
Κα μ ι ά ψ υχ π δ ε ν α ν α π τ ύ σ σ ετ α ι
ανεξάρτπτα. σλες βρίσκονται σε δια­
νοπτικιΊ, συναισθπματικιΊ, και τροφι­
κιΊ εξάρτπσπ α π ' το άμεσο περιβάλ­
λον πάνω στπ γπ κα ι στον κόσμο . Κι
ω σ τ ό σ ο , ε ίν α ι α ν ε ξ ά ρτ π τ π στο
βαθμό εκείνο που ε ίναι υποχρεωμέ­
νπ να πραγματο π ο ι π σ ε ι α υτές τ ι ς
σχέσεις συνειδπτά. Κάθε ψ υχπ οφεί­
λ ε ι ν' α παντπσει στα π ρ o β λrl ματα
τπς ζωΠς. Το κάθε τι που ο άνθρω­
π ο ς κ ά ν ε ι ε ίν α ι μ ι α α π ά ντ π σ π -
 ΖΟΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝΕIΑ
αναμΦίβολα π κα λ ύτερπ α πάντπσπ
που μπορεί να δώσε Ι . Δε μας δόθπκε
π ευλογία τπς παντογνωσίας, και π
πιο μεγάλπ λογικπ ελπίδα μας είναι
να μπν απαντπσουμε με πολύ μεγά­
λα λάθπ. Το καλύτερο λοιπόν ε ίναι
να εξετά σ ο υ μ ε ό λ ε ς τ ι ς α π ό ψ ε ι ς
περιλαμβάνοντας και τπν άποψπ τπς
Ατ ο μ ι κ π ς Ψ υ χο λ ογ ία ς , κ α ι να τ ι ς
δ ο κ ι μ ά σ ο υ μ ε π ρ ο σ ε κτ ι κά . Ο ι π ι ο
σ π ο υ δ α ίε ς μ α ς γνώσε ι ς π ρ έ π ε ι να
εΦαρμόζονται με τπν κοινπ λογικΠ.
Τα μ ι σ π μ ένα π α ι δ ι ά π α ίρνο υν κι
α υτ ά τπ ζωπ ό π ω ς τ π β ρ ίσ κ ο υ ν ,
α ν τ α π ο κ ρ ίν ο ντ α ι σ ' α υ τ π μ ε τ ι ς
κα λ ύτερες α ντ ι δράσε ι ς , π ο υ μ π ο ­
ρούν να ε π ινοπσουν, και σιγά -σιγά
στερεώνουν και μορΦοποιούν α υτές
τις αντιδράσεις σ' ένα μπχανικό πρό­
τυπο ζωΠς. Τα τρία πρoβλr1ματα τπς
ζ ω π ς , σε ο π ο ι α δ π ποτε δ ι α δ ο χ ι κ π
μορΦπ εμφανιστούν, θ α αντιμετωπι­
στούν με β ά σ π α υ τό το στα θ ε ρ ό
πρότυπο συμ περιΦοράς, όσο κι α ν
α υτό θα έχει τροποποιπθεί α π ' τπν
ε μ π ε ι ρ ία . Η μ ε γ ά λ π έ ν τ α σ π π ο υ
αισθάνονται τα παιδιά α υτά, τα κάνει
να ε π ι δ ι ώ κ ο υ ν έ ν α ν υ ψ π λ ότ ε ρ ο
βαθμό ασΦάλειας και ανωτερότπτας,
α π ' ότι το μέσο κανονικό παιδί. Ολες
οι εντυπώσεις, οι αντι λπψεις και οι
στάσεις τους π ροσδιορίζονται α π ό
τπν π ροκατε ι λ π μένπ προοπτικπ
τους έτσι π ο υ , Ο , τ ι δ π π οτε μ α θ α ί­
νουν α π ' τπ ζωπ, σπάνια το αντι λαμ­
βάνονται σα μια νέα προοπτικπ και
το χρπσι μοποιούν μονάχα έτσι που
να τ α ι ρ ι άζει με το π α λ ι ό πρότ υ π ό
τ ο υ ς , π λ ο υ τ ίζ ο ν τ ά ς τ ο μ ε ν έ ε ς
λεπτομέρειες.
Σ' αυτές τις τρεις κατπγορίες παι­
δ ιών συναντούμε τις τρε ις τ υ π ι κές
ε κδ π λ ώ σ ε ι ς τ ο υ σ υ ν α ι σ θ π μ α τ ο ς
-40-
made by Absens
κατωτερότπτας. Ολες τους αδυνατί­
ζουν τπν κοινωνικπ επαΦπ και τεί­
νουν ν' απομονώνουν το άτομο σε
μια όλο και στενότερπ σΦαίρα ενδια­
Φέροντος. Οι α κοινωνικοί χα ρακτπ­
ρες π α ρο υ σ ι ά ζο υ ν π ο λ ύ α π α τ π λ π
εμΦάνισπ, μερικές Φορές. Κ ά π οτε
ππγα να δω μια γριά κυρία που γνώ­
ριζα και που πταν πασίγνωστπ για τις
πράξεις αγαθοεργίας τπς. Τπ βρπκα
να κλαίε ι δ ίπλα σ' ένα γέρο άντρα
που κι αυτός έκλαιγε. "Τι συμβαίνει;».
Ρώτπσα. "Κοιτάξτε αυτόν το δύστυχο
άνθρωπο», είπε π κυρία με λυγμούς,
"έχει πέντε πε ινασμένα π α ι δ ι ά , και
τώρα τον πετούν έ ξω α π ' το σπίτι
του γιατί δεν έχει να πλπρώσει δέκα
σελίνια που χρωστά κι εγώ έχω μόνο
πέντε να του δώσω!». "Μπν κλαίτε».
Απ άντπσα εγώ. " Ε π ιτρέ ψτε μ ο υ να
προσθέσω στπ γεννα ιόδωρπ π ρ ο ­
σ φ ο ρ ά σ α ς έ ν α μ ι κ ρό δ ώ ρ ο α π ό
πέντε σε λ ίνια». Η κυρία μ ε ε υχαρί­
στπσε πολύ διαχυτι κά, και ε ίπ ε ότι
π ά ντοτε π ξε ρ ε πως π μ ο υν κ α λ ό ς
άνθρωπος. Λοι πόν, εγώ πξερα ότι
αυτπ π γριά κυρία πταν πολύ πλού­
σια, αλλά δεν ε ίχε και κανένα κοινω­
ν ι κ ό ε ν δ ι α Φ έ ρ ο ν . Ε π ι κο ι ν ω ν ο ύ σε
μόνο μ ε τους συγγενε ίς τπς α λ λ ά
κα ι μ ' α υτούς με π ο λ ύ κ υ ρ ι α ρχικπ
διάθεσπ και πνεύμα. Η αγαθοεργικπ
δραστπριότπτά τπς δεν αποτελούσε
αντίφασπ με το χαρακτπρα τ π ς : ο
οίκτος και π θλίΨπ τπς για το δύστυ­
χο α υ τ ό ν ά ν θ ρ ω π ο τ π ς έ δ ι νε τ ο
συνα ίσθπμα ε κε ίνο τπς ανωτερότπ­
τας για το οποίο και ζούσε. Δεν έχει
καμιά αξία να κρίνουμε μια α πομο­
νωμένπ ε π ίδειξπ κοινωνικού συνα ι ­
σθπματος, ξέχωρα α π ' τ ο συνολι κό
σχέ δ ι ο ζω πς του ατόμ ο υ . Γ ι α τ π ν
ψ υχο λογικπ κατανό π σ π ενός ατό -

μου, οφείλουμε ν ' αντιλπΦθούμε το
σκοπό προς τον οποίο τείνουν όλα
του τα συναισθΠματα.
•• Το αγόρι
με τα καταναγκαστικά
αισθήματα ενοχής
Εχω ή δ π ε π ισπμάνει το πως ένα
άτομο χρπσι μ ο π οιε ί τα α ι σθπ μ ατα
ενοχπς για να κατα ιαπσει μια νευρω­
τικπ και φανταστ ι κπ ανωτε ρότπτα .
Ε ν α α π ό τα π ι ο χ α ρ α κτ π ρ ι σ τ ι κ ά
παραδείγματα που έχω συναντπσει
στπν εμπειρία μου πταν π περίπτωσπ
ενός αγοριού που πταν το δεύτερο
π α ι δ ί στπν ο ι κογένε ι α , κι ό π ο υ ο
πατέρας και ο μεγαλύτερος αδερΦός
πταν και οι δυο άνθρωποι με ανα ­
γνωρισμένπ τ ι μ ι ότπτα χαρακτΠρο .
οπως συμβαίνει συχνά με τα δεύτε­
ρα παιδιά, ο αγώνας αυτού του αγο­
ριού ε ίχε συγκεντρωθεί κυρίως στπν
προσπάθεια να ξεπεράσει το μεγα ­
λύτερο αδερΦό. Σε πλικία επτά ετών
είπε Ψέματα στο δάσκαλό του, λέγο­
ντας ότι πταν εντελώς δικπ του μια
εργασία που είχε κάνει στο σπίτι, και
σ τ π ν ο π ο ία τον ε ίχε β ο π θ ή σε ι ο
α δε ρ Φός τ ο υ . Η π ρ ά ξ π α υτ ή τ ο υ
δπμιούργπσε ένα συναίσθπ μ α ενο­
χπς το οποίο έκρυβε επί τρία χρόνια,
οπότε πήγε στο δάσκαλο και ομολό­
γπσε ότι ε ίχε πει Ψέματα. Ο δάσκα ­
λος α ρν r1θ Π Kε να πάρει το ζπτπμα
στα σοβαρά και γέ λασε μόνο · τότε
το αγόρι π ήγε στον πατέρα του και
ελάΦρωσε από τπv ενοχπ του ομο­
λογώντας το σΦάλμα του με μεγάλπ
σ υ γ κ ίν π σ π κα ι θ λ ίΨ π . Ο π α τ έ ρ α ς
ευχαριστr1θΠKε από τπν πράξπ αυτπ
-4 1 -
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η Ν ΕΙΑ ΤΟΥΣ
του παιδιού, που τπν ππρε σαν ένα
σπμάδι βαθιάς αγάππς για τπν α λ rl ­
θεια και παρπγόρπσε και επαίνεσε το
γιο του. Αλλά n κατάθλιΨπ του αγο­
ρ ι ο ύ δεν εξαΦανίστ π κ ε μετά α π ό
α υτπ τπν πατρική άφεσπ . Συνέχισε
να σκέφτεται μ' ένα νευρωτικό κατα­
ναγκασμό ότι πταν ψεύτπς. Η μεγά­
λπ πθικπ ατμόσΦαιρα τπς οικογένει ­
α ς και το συναίσθπμα ότι πταν χειρό­
τερος α π ό τον αδερΦό τ ο υ , τόσο
στπν εργασία του σχολείου όσο και
στπ δ π μοτι κότπτα, συνδυάστπκαν
μέσα του και έδωσαν τπν κατε ύθυν­
σπ ν' αγωνίζεται γ ι ' ανωτερότπτα
στπν π ι ο σ π ο υ δ α ία ο ι κογενε ι α κ π
αρετή. Είχε λοι πόν μυστικά αΦιερω­
θεί στπν προσπάθεια ν' α π οδ ε ίξε ι ,
α κόμα κα ι μ ' έναν ισόβιο εξαγνισμό
για ένα ασπμαντο παράπτωμα, ότι π
α κερα ιότπτά του ήταν μεγα λ ύτερπ
από oπoιoυδrlπoτε άλλου.
Η ν ε ύ ρω σ π του α γ ο ρ ι ο ύ α υτ ο ύ
αναπτύχθπκε και πιο πέρα. Βρήκε και
άλλες αυτοκατπγορίες, με αΦορμές
ότι δεν πταν α πό λ υτα τίμ ι ος στπν
εργασία του , και, όπως είναι συνπθι­
σμένο στ' αγόρια, ότι α υνανιζόταν.
Αυτά τα συνα ισθπματα γίνονται πιο
έντονα α κριβώς πριν από τις εξετά ­
σεις. Συσσωρεύοντας έτσι δυσκολίες
μέσα του, αισθανόταν δικαιολογπμέ­
νος για το γεγονός ότι δεν ξε περ­
νούσε τον α δε ρΦό του. Π ρογρ α μ ­
μάτισε να πάρει μ ι α σειρά μαθπμά­
των τ ε χν ι κ π ς ε κ π α ίδ ε υ σ π ς ό τ α ν
βγπκε α π ό τ ο πανε π ιστπ μιο, α λ λ ά ,
στο μεταξύ, n καταναγκαστικπ νεύ ­
ρωσπ του είχε δυναμώσει σε τέτοιο
σ π μ ε ίο ώστε χρπσι μ ο π ο ι ο ύσε τον
περισσότερο καιρό του σε προσευ ­
χές στον Θεό για να τον συγχωρπσε ι ,
π ρ ά γ μ α π ο υ , φ υ σ ι κ ά , α φ α ι ρ ο ύ σε
 κάθε δυνατότητα για εργασία . Τον
έ β α λ α ν σ ' έ ν α ά σ υ λ ο , ό π ο υ τον
χ α ρ α κτ π ρ ι σ α ν ως α θε ρ ά π ε υτ ο . Η
κατάστασπ του όμως βελτιώθηκε και
έ φ υ γ ε α π ό το ά σ υ λ ο , ζητώντα ς ,
ωστόσο, να γίν ε ι π ά λ ι δ ε κτός, αν
παρουσίαζε υ ποτρο π Π . Τπν περίοδο
αυτπ άλλαξε το αντικείμενο μελέτης
του κι άρχισε να μελετά την ιστορία
της τέχνης. Λίγο πριν δώσει εξετά­
σεις στο θέμα αυτό, όμως, κατέστρε­
ψε πάλι τη δυνατότητα να ε π ιτύχει
με μια πολύ παράξενη συμπεριφορά
το υ . Π π γε στ η ν ε κ κ λ η σ ία κ ά π ο ι α
ξεχωριστπ γιορτινπ μέρα , οπόταν το
οίκημα πταν γεμάτο κόσμο, ρίχτηκε
στο έδαφος μ προστά σε όλους και
φ ώ ν α ζε ότι π τ α ν ο μ ε γα λ ύτ ε ρ ο ς
αμαρτωλός.
Σ' αυτό τον ε κπληκτικό τρόπο για
να γίνει το κέντρο της προσοχπς σ'
ένα πολύ μεγάλο κοινό, μ πορούμε
να ξαν α β ρ ο ύ μ ε τ η φ ι λ οδοξία του
ίδιου τύπου που ε ίχε και στην παιδι­
κπ τ ο υ η λ ι κ ία . Το να ε ίν α ι ο π ι ο
μ ε γ ά λ ο ς μ ετ α ν ο ώ ν α ν ά μ ε σ α σ ε
όλους τους ε κκλησιαζομένους είναι
π ε ρ ίπ ο υ το ίδ ι ο ε ίδ ο ς δ ι ά κρ ι σ η ς
ό π ω ς τ ο ν α έ χ ε ι τ η μ ε γα λ ύ τ ε ρ η
ε υσυνειδησία για ένα Ψέμα που είπε,
σε μ ι α ο ι κο γ έ ν ε ι α μ ε ε ξ α ι ρ ετ ι κ π
τιμιότητα. Ε ίναι σα να γίνεται καλύ­
τερος κι από τον καλύτερο. Εκανε κι
άλλη μια τέτοια εκκεντρικπ αυτοεπί­
δειξη, όταν, αφού ε ίχε ξαναγυρίσει
στο άσυλο, κατέβηκε στην τραπεζα­
ρία μια μέρα εντελώς γυμνός. Ηταν
καλοφτιαγμένος άντρας και καθόλου
κατώτερος από την υπόλοιπη οικο­
γένειά του στη σωματικπ εμΦάνιση.
Η ο π ι σ θ ο χ ώ ρ η σ η π ο υ έ κα ν ε ο
ασθενπς μ προστά στην εργασία κα ι
τις ε ξετάσει ς οφειλόταν στο Φόβο
-42-
made by Absens
ότι δε θα μ πορούσε να λ ά μ Ψ ε ι σ '
αυτές τις κανονικές καταστάσεις. Το
συναίσθημα ενοχπς, που δυνάμωνε
ιδιαίτερα όταν το είχε ανάγκη, πρέ­
πει να θεωρηθεί σαν ένας σκόπιμος
α π ο κλεισμός των δραστηριοτπτων
για τις οποίες δεν είχε πεποίθηση ότι
θα πετύχε Ι . Υππ ρχε ε π ίσης και μια
τάση για να επιτύχει φτηνπ διασημό­
τητα, που δεν είναι καθόλου αντιφα­
τικπ με το γενικότερο σκοπό του, και
είναι ακριβώς αυτπ που τον παρώθη­
σε να εμφανιστεί γυμνός στην τρα ­
πεζαρία , καθώς και σ ' άλλες ε κκε ­
ντρικές εκδηλώσεις.
Το καθπκον του γιατρού ε ίνα ι να
β ο η θ π σ ε ι έναν τέτ ο ι ο α σθ ε ν π να
αντιληΦθεί τι κάνει και να μεταΦέρει
το ε γ ω κεντρ ι κό ε ν δ ι α Φ έ ρ ο ν τ ο υ
στην κοινωνικπ ζωπ και τ η χρπσιμη
δ ρ α στ η ρ ι ότ η τ α . Α υ τ π ε ίν α ι μ ι α
τ έ χν η , στ η ν ο π ο ία ο Ατ ο μ ι κός
Ψυχολόγος πρέπει να εξασκηθεί με
τ η ν π ρ α κτ ι κ π κα ι τ η σ υ νε ργα σ ία ,
διότι η ε π ι στ π μ η και η γνώση των
αρχών μόνο ποτέ δε θα τον κάνουν
ικανό να κερδίσει την πλπρη πεποί­
θηση που απαιτείταΙ . Στην περίπτω­
ση που μόλις περιέγραΨα, για παρά­
δειγμα, είχα το καθπκον να διαγνώ­
σω σωστά, στο πρώτο τέταρτο της
ώρας της επίσκεΨης του ασθενπ, το
ε ίδος τ η ς α νωτερότητα ς π ρ ο ς το
οποίο σκόπευε αυτό το σχέδιο ζωΠς.
Εάν αποτύχαινε στο καθπ κον αυτό,
α σ φ α λ ώ ς θα π ρ ο κ α λ ο ύσε έντονη
α ντ ίστ α σ η . Β π μ α με β π μ α , π μ ο υ ν
υ π οχ ρ ε ω μ έ νο ς ν α ε ν θ α ρ ρ ύνω τ ο
ά τ ο μ ο α υτό για να ε ρ μ η ν ε ύ σ ε ι
σωστά τις δυσκολίες του στην παιδι­
κπ ηλικία, να τον κάνω ν ' αποκαλύ­
ψει, με όλο και λιγότερη απροθυ μία ,
τ α βαθύτερα συναισθπματά του ανα -
 ξιότητας που ένιωθε σε σύγκριση με
τον αδερΦό του . Υστερα α π ' α υτό,
π τ α ν ε υ κο λ ότε ρ ο γ ι α κε ίν ο ν ν α
π α ρα δεχτ ε ί π ω ς ε ντ υ π ω σ ία ζε τον
πατέρα του με την τιμιότητά του και
ηως κατάΦερνε να Φέρνει τον εαυτό
του στο κέντρο της δημοσιότητας.
Η μ έ θ ο δ ο ς τ η ς Ατο μ ι κπ ς Ψ υ χ ο ­
λογίας, α κριβώς ε πειδrl α π α ιτεί την
παραδοχπ και τη διόρθρωση λαθών
που εξακολουθούν να είναι αγαπητά
στον ασθενπ, προϋποθέτει την πιο
μεγάλη γνώση και τέχνη από το για­
τρό. Δεν αρνούμαστε ότι και άλλες
σχολές ψυχιατρικπς έχουν τις επιτυ­
χίες τους στη θεραπεία των νευρώ­
σεων, αλλά, κατά την εμπειρία μας,
η επιτυχία αυτπ οΦείλεται λιγότερο
στις μεθόδους τους και περισσότερο
στο γεγονός ότι τυχαίνει να προσΦέ­
ρουν στον ασθενπ καλπ ανθρώπινη
σχέση με το γιατρό, και περισσότερο
α π ' όλα, να του δίνουν ενθάρρυνση.
Είναι γεγονός ότι κι ένας κομπογιανί­
της n ένας πρακτικός μ πορούν μερι­
κές Φορές να βελτιώσουν τη στάση
ενός ατόμου προς τη ζωπ σε μεγάλο
βαθμό' το ίδι ο ε π ίσης μ πορούν να
κάνουν μια κ ά π ο ι α αγία κ α λ ογρ ι ά ,
ένας ο π α δός τ η ς χριστιανικπς ε π ι ­
στπμης, n ένα θρησκευτικό προσκύ­
νημα. Ε με ίς όμως πιστεύουμε σταθε­
ρά ότι η θεραπεία όλων των ψυχικών
διαταραχών βρίσκεται στην α π λ ο ύ ­
στερη, αν και π ι ο κοπιαστι κπ, διαδι­
κασία του να κάνουμε τον ασθενπ
να καταλάβει τα λάθη του.
οπως ε ίδ α μ ε προ ηγουμένως, το
σχέδιο ζωπς των πιο πολλών ασθε ­
νών μ πορεί να ταξινο μ η θε ί σε μ ι α
α π ό τις τ ρ ε ι ς τ υ π ι κέ ς καταστάσεις
κατωτερότητας στην παιδικπ ηλικία.
Υπάρχουν ορισμένα λάθη προσαρμο-
- 43
made by Absens
γπς που εμποδίζουν την εγκατάστα­
ση ενός ομαλού σχεδίου ζωπς, και
τα ο π ο ία ε ίν α ι φανερά α κό μ α κ α ι
πριν τ ο παιδί αντιμετωπίσει τ α πρώτα
κοινωνικά πpoβλrlματά του έξω α π '
το σπίτι. Ενα από τα λάθη αυτά της
παιδικπς ηλικίας είναι και η άρνηση
να δεχτεί το σεξουαλικό του ρόλο, η
π ερίπτωση δ η λα δ rl π ο υ ένα αγόρι
μεγαλώνει σαν κορίτσι , n ένα κορίτσι
σαν αγόρι.
Τέτοιες πλάνες είναι αρκετά συνη­
θισμένες, και στην πραγματι κότητα
κάθε άνθρωπος δ ε ίχνε ι ορισμένες
ε λ αΦρές τάσεις προς α υτές. Ι σως
ό λ ο ι οι ά ντρες να έχουν κάτι στο
σ ώ μ α n στη σ υ μ π ε ρ ι Φορά π ο υ το
θεωρούμε σα θηλυκό και οι γυναίκες
έχουν συχνά πολύ αρρενωπά χαρα­
κτηριστικά στη σωματικπ κατασκευπ,
χωρίς πάντοτε να δείχνουν μια αντί­
στοιχη α ρρενωπότητα στην ψ υχ Π .
Ωστόσο, τις περισσότερες φορές, η
λαθεμένη σεξουαλικότητα βρίσκεται
στην ψυχπ και όχι στο σώμ α .
Ε ίν α ι α λ rl θ ε ι α ό τ ι ο ι γεννη τ ι κ ο ί
αδένες έχουν πολύ μεγά λ η ε π ίδρα­
ση στο σ ώ μ α . Ε χ ο υ ν ό μ ως π ο λ ύ
μικρπ δύναμη για να προσδιορίσουν
τ η ν αντίλ η ψ η ανωτερότητα ς τ ο υ
ατόμου. Και ε ίναι α κριβώς αυτός ο
ατομικός σκοπός ανωτερότητας που
ε υ θύνεται κ υ ρ ίως για τη σύγχυ ση
που κάνει ένα άτομο σχετικά με την
π ραγμ ατ ι κ π γενετ π σ ι α λ ε ιτουργία
του . Οταν αντιμετωπίζουμε τα ψυχι­
κά συμπτώματα μιας ανεστραμμένης
σεξο υ α λ ι κότητας, πρέπει να θυμό­
μαστε αυτό ακριβώς το γεγονός, και
να μην αποδίδουμε πολλά πράγματα
στους αδένες. ΠροΦανώς, είνα ι εξί­
σου α λη θινό ότι η ψ υχικπ προσπά ­
θ ε ι α κ α ι τ ά σ η ε π η ρ ε ά ζ ε ι κ α ι τους
-
 ΖΩΗ ΚΑΙ ΟΙ ΚΟΓΕ ΝΕΙΑ
αδένες τελικά. Πριν απ' όλα , όμως,
π ρ έ π ε ι να δ ο ύ μ ε π ω ς σ υ ν δ έ ε ι ο
aoeEvnc; τις ιδέες του για τπ σεξουα­
λικότπτα με το σκοπό του.
•• Μια νέα γυναίκα που
πάντοτε ήθελε να είναι αγόρι
Ο σκοπός ανωτερότπτας ταυτίζεται
πάντοτε , λ ιγότερο n περισσότε ρο,
με τον αρσενικό ρόλο εξαιτίας των
π ρονομίων, π ραγματι κών n φαντα­
στι κών π ο υ π α ρέχει στον άντρα ο
σπμερινός πολιτισμός μας. Το αίσθπ­
μα κατωτερότπτας ενός κοριτσιού
μ π ορεί ν ' α υ ξπθεί σ π μ αντικά όταν
αντι λ πΦθεί ότι είναι θπλυκό, και το
ίδ ι ο μ π ο ρ ε ί να σ υ μ β ε ί κ α ι μ ' ένα
αγόρι όταν α μ φ ι β ά λ λ ε ι γ ι α τπν
α ντρικότπτά τ ο υ . Στπν π ε ρίπτωσπ
αυτn, και οι δυο αντισταθμίζουν το
α ίσθπμα α υτό με μ ι α υ π ερ β o λ r1 σ '
α υ τό π ο υ φ α ντ ά ζοντα ι ότ ι ε ίν α ι
α ντ ρ ι κ n σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά . Α υ τ n n
μορφn αναπλnρωσnς που μπορεί να
έχει τις πιο ποι κίλες και περίπλοκες
συνέπειες, ανάλογα με τις περιστά­
σ ε ι ς , ε ίναι α κριβώς α υτό που έχω
ονομάσει αντρι κ n δ ι α μ α ρτ υ ρ ία . Το
κ ύ ρ ι ο σ ύ μ πτ ω μ ά τ π ς , τ ό σ ο σ τ π ν
ψυχn του ατόμου όσο και στπν εξω­
τερικn συμ περι φορά του, ε ίναι μ ι α
ανώφελα KUPIaPXIKn στάσπ απέναντι
στο α ντ ίθ ε τ ο φ ύ λ ο . Σ υ ν δ έ ε τ α ι
π ά ντοτε π ο λ ύ στενά μ ' ένα π ο λ ύ
φ ι λ όδοξο π ρόγρ α μ μ α ζω n ς , μ ε το
σκοπό να γίνει υπεράνθρωπος n μια
πολύ χαϊδεμένπ γυναίκα. Η συμπερι­
φορά του ατόμου έχει μια υπερέντα­
σπ, γεγονός που μπορεί να καλύπτε ­
ται σε ευνοϊκές καταστάσεις, αλλά
-44-
made by Absens
π ο υ α π ο κ α λ ύ π τ ε τ α ι φ α ν ε ρ ά σε
καταστάσε ις nττας. Η αντρικn δ ι α ­
μαρτυρία ε κδπλώνεται σ ' έναν ορι­
σμένο βαθμό στις περι πτώσε ι ς που
r1δπ ανέφερα, α λλά θα παρουσιάσω
τώρα ένα πιο τυπικό παράδειγμα.
Μια νευρωτικn γυναίκα πλικίας 26
χρόνων, π ο υ n peE να με σ υ μ β ο υ ­
λευτεί, ε ίχε χάσει τ π μπτέρα τπς σε
πλικία 6 χρόνων και από τότε έζπσε
με τον πατέρα τπς που nταν καλός
και χα ρ ι στ ι κός μαζί τ π ς , μ έχρι τπν
πλι κία των 1 3 χρόνων. Η πιο παλιά
τπς ανάμνπσπ nτov: «Δεν μου άρεσε
καθόλου να π α ίζω με τις κούκλες».
Αυτό nταν ένα σπμάδι τπς α προθυ­
μίας τπς να εξελιχτεί με τον κανονι­
κό τρόπο. Προτιμούσε να παίζει με
τρένα και σιδΠΡΟδρόμους. Τπς άρεσε
πάντοτε να σ υ μ περι φέρετα ι άγρια
κ α ι έ π α ι ζε μ ό νο μ ' α γό ρ ι α . Οταν
έπαιζε με τα κορίτσια, τραβούσε τα
μ α λ λ ι ά τους και τα ενοχλούσε μ ε
π ο λ λ ο ύ ς ά λ λ ο υ ς τρό π ο υ ς . Στπν
ερώτnσn μ ο υ , «ΤΙ γνώ μ π έχετε γ ι α
τους άντρες κα ι τις γυναίκες;» α π ά ­
ντ πσε , « Ο ι γυναίκες ε ίνα ι ρ α δ ι ο ύ ­
ργε ς · ο ι άντρες ε ίναι ε ι λ ι κρι - νε ίς».
Αυτό είναι ακόμα ένα συγκεκριμένο
σπμάδι τπς θέλnσnς τπς για αντρικn
εξέλιξπ.
Σε παρένθεσπ, μ πορώ να πω, ότι
ποτέ δε θ' α παγόρευα σ' ένα κορίτσι
να π α ίζει με τα τρένα, ν' ανεβαίνει
στα δέντρα n να παίζει oπoιoδr1πoτε
α γ ο ρ ίστ ι κ ο π α ι χν ίδ ι , α λ λ ά ε ίμ α ι
πεπεισμένος ότι θα μπορούσα με ν'
αποφύγουμε πολλά προβλnματα τπς
κατοπινnς ζωnς των παιδιών, εάν τα
ανατ ρ έ φ α μ ε α π ό τ π ν a px n μ ε τ π
γνώσπ κα ι τπν προετοιμασία για τον
πραγματικό σεξουαλικό τους ρόλο.
Αυτό β έ β α ι α ε ίν α ι α δ ύνατο ε ά ν n

ατμόσφαιρα στπν ο ι κογένεια ε ίναι
φορτωμένπ με ιδέες για τπν ανικα­
νότπτα των γυναικών κα ι τα προνό­
μ ι α των αντρών, πράγμα που συμ­
βαίνει πολύ συχνά.
Ολοι όσοι υποτιμούν τις γυναίκες
σα φύλο, θα υποστούν μια τιμωρία,
δ ι ότι ανα πτύσσουν μ ι α στάσπ που
βρίσκεται σε αντίφασπ με τπν πραγ­
ματικότπτα και τπν αλήθεια.
Ρώτπσα τπν ασθενπ μου να μου
πει για τα α ι σθ π ματά τπς α πέναντι
στους άντρες και τις γυναίκες. Μου
είπε ότι όταν πταν 1 3 χρόνων γέλα­
σε όταν ά κο υ σε ότι οι ά ν θ ρ ω π ο ι
ερωτεύοντα ι . Δεν πξερε τίποτα για
τον έρωτα μέχρι τα 22 τπς χρόνια . Το
γεγονός, α υτό, μαζί με το γεγονός
ότι ε ίχε πολύ μεγάλπ επίδοσπ στον
αθλπτισμό, ε πιβεβαίωνε τπ στρουθο­
καμπλικπ φυγπ τπς από το σεξουαλι­
κό τπς ρόλΟ. Ηθελε να κοροϊδέψει
τον έρωτα κι έτσι να τον βγάλει από
τπ μέσπ και ν' αρνπθεί τπ θπλυκότπ­
τά τπς με τπν εξαιρετικπ επίδοσπ τπς
στον α θ λ πτισμό. Πε ρίμενα να βρω
κ α ι δ υ σ κ ο λ ίε ς στ πν ε μ μ πνορυσία ,
π ρ ά γ μ α π ο υ σ υ μ β α ίν ε ι σ υ χν ά σε
κορίτ σ ι α που δ υ σφορούν ε νάντια
στπ θ π λ υ κπ τους Φ ύ σ π , και τ ο υ ς
π ρ ο κ α λ ε ί μ ε γά λ ο υ ς π ό ν ο υ ς κα ι
τ ά σ ε ι ς ε ξοργι σ μ ο ύ , α λ λ ά α υτό δε
συνέβαινε στπν περίπτωσπ που εξε­
τάζουμε. Στnν πλικία των 1 3 χρόνων,
όταν ο πατέρας τπς ξαναπαντρεύτπ­
κε , θα περίμενε κανείς ότι n κοπέλα
θα ε Kδrl λωνε θυμό, α λ λ ' α υτπ δεν
έδειξε κάτι τέτοιο. Περιφρόνπσε μια
τέτοια γυναικπσια αντίδρασπ και είπε
ότι πταν ευχαριστπμένπ που ο πατέ­
ρας τπς ξανα παντρεύτπκε, γιατί έτσι
θα μπορούσε αυτπ να είναι ελεύθε­
ρ π . Ωστό σ ο , α π ' τ π ν ε π οχπ α υ τ π
-45-
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥΣ
άρχισε κάποιος αγώνας με τον πατέ­
ρα τπς, και n κοπέλα άρχισε να προ­
καλεί ταραχπ στο σπίτι λέγοντας ότι
rlθελε να ε ίναι ε λ ε ύ θερπ να φύγει
α π ' το σ π ίτι κα ι να γίνε ι κοινωνι κπ
λ ε ιτουργός. Η θε λ ε να νικπσει τον
π ατέρα τπς μ ε τπν ο ι κονο μ ι κπ τπς
ανεξαρτπσία. Η επιθυμία τπς να γίνει
κοινωνικπ λειτουργός χρωματιζόταν
α π ό τπ σ κέ Ψ π τ π ς κ υ ρ ι α ρχία ς τ π ς
πάνω στα παιδιά.
Μας ε ίναι βέβαια πολύ γνωστπ n
επιθυμία που πολύ συχνά ε κδπλώ­
νουν οι ασθενείς, να μπν παίρνουν
χρπματα α π ό τις ο ι κογένειές τους.
Οταν ένας ασθενπς μου λέει ότι έχει
τπν πρόθεσπ να μπν ξανα πάρει πια
χρπ ματα α π ό τ π ν ο ι κογένε ι ά τ ο υ ,
εγώ συχνά προτείνω: «καλύτερα να
τα πάρετε. Τελικά, έτσι θα τους στοι­
χίσει λιγότερο».
Η α σ θ ε ν π ς α υ τ π ε ίχε π ο λ λ ο ύ ς
άντρες Φίλους αλλά ποτέ δεν ερω­
τ ε ύ τ π κε . Ε ίν α ι συνπθισμένο για τ '
αγόρια κα ι τα κορίτσια να ερωτεύο­
ντα ι γύρω στα δώδε κα Π δεκατρία
και αρκετά συχνά ε π ίσπς όταν είναι
πέντε Π έξι χρόνων. Ενα άτομο που
φτάνει στπν π λ ι κ ία των 20 χρόνων
χωρίς κ α μ ι ά τέτοια ε μ π ε ι ρ ία , δεν
ε ίνα ι προετο ι μ α σ μένο γι' α υ τ Π . Ο
έρωτας είναι ένα αναγκαίο καθπκον
τπς ζωπς για το οποίο είναι απαραί­
τπτπ μια πρώιμπ προετοιμασία , και n
διαπαιδαγώγπσπ για τον έρωτα ε ίναι
ένα βασικό μέρος τπς εκπα ίδευσπς
ενός ανθρώπου για τπ ζωΠ . Τόσο ο
κανον ι κός έ ρωτας όσο και όλες οι
διαστροΦές του, όπως n ομοφυλΟΦι­
λ ία , ε ίναι ζπτπμα διαπα ιδαγώγπσπς
και εκπαίδευσπς.
Στπν πλικία των 23 χρόνων, n νέα
α υτπ ε ίχε ένα α ίσθπμα που νόμ ισε
 ότι πταν έ ρωτας συμπάθ πσε έναν
άντρα περισσότερο α π ' oπoιoνδr1πo­
τε ά λλον πριν και ο δεσμός oδr1γπσε
σε σεξουαλικπ σχέσπ . Αυτπ n ελεύ­
θερπ σεξουαλικπ σχέσπ αποτελούσε
μέρος τπς επιθυμίας τπς για ανεξαρ­
τπσία και εξέφραζε τπν αντίθεσπ τπς
προς τον πατέρα τπς και τπν απόφα­
σπ τ π ς να ε ίν α ι αντρο π ρ ε π Π ς . Τα
α ισθπματα του άντρα αυτού ά λ λ α ­
ξαν και ο ίδιος εξαφανίστπκε για μ ι α
ορισμένπ περίοδο. Μπ μπορώντας ν '
αντέξε ι α υτ π τ π ν πττ α , n κ ο π έ λ α
προσπάθπσε ν α τον α κο λ ο υ θ Π σ ε ι .
Τ ο α π οτέλεσμα πταν α υτό π ο υ θα
μπορούσε να περιμένει κανείς στον
πολιτισμό μας, όπου οι άντρες έχουν
διδαχτεί να θεωρούν κατώτερο το να
ερωτοτροπεί μια γυναίκα μαζί τους.
Ο ά ντ ρ α ς Ψ υ χ ρ α ι νό τ α ν ό λ ο κ α ι
περισσότερο και n κοπέλα τον ε ίδε
μια μέρα με μια άλλπ, πράγμα για το
ο π ο ίο τ ο ν κ α τ π γ ό ρ π σε κ α ι στον
καυγά τους ο άντρα ς τπς ε ίπ ε ότι
πταν μ ι α κοινπ γυνα ίκα . Μ ετά α π '
αυτό, ο άντρας εξαφανίστπ κε εντε­
λώς α π ' τπ ζωπ τπς και παντρεύτπκε
τπν άλλπ.
Για ένα διάστπμα μετά το ε πεισό­
διο αυτό, n ασθενπς μου κρατούσε
τις σχέσεις τπς με τους άντρες στο
ε π ίπεδο τπς συνεργασίας στα σπορ
και στον αθλπτισμό και τρόμαζε αν
κάποιος προχωρούσε περισσότερο:
έ φ ε υγε μ α κρ ι ά όταν ένας άντρας
π θ ε λ ε ν α τπ φ ι λ Π σ ε ι . Αργότ ε ρ α ,
έ γ ι νε ε ρ ω μ έ ν π ε ν ό ς δ ε ύ τ ε ρ ο υ
άντρα, αλλά δεν πταν ευτυχισμένπ,
μ ά λ ωνε μ α ζί τ ο υ σ υ νεχώς κ α ι δε
δ ε χότ α ν να τον π α ντ ρ ε υ τ ε ί . Ο
άντρας αυτός έκανε ένα ταξίδι στπν
ΑΦρ ι κ π π ι στε ύ οντ α ς ότι θ α π τ α ν
καλύτερα ν ' απουσιάσει ένα διάστπ-
-46-
made by Absens
μ α , α λ λ ά n δ υστυχία τπς κοπέλας
εξακολούθπσε και τώρα n σκέΨπ τπς
γέμιζε από τις αναμνπσεις του πρώ­
του εραστπ τπς. Στα συνεχπ μ α λώ­
ματά τπς βλέπουμε τπ δικαιολογία
τπς για ν ' α ποφύγει το γάμο και το
ίδιο βλέπουμε στπν επιστροφπ τπς
προς τπν ε ι κόνα του π α ντρεμένου
πια πρώτου εραστπ τπς, που ε ίναι
τώρα α π λ π σίαστος γι ' α υτ Π ν . Ενα
άλλο τυπικό σύμ πτωμα πταν ότι οι
σεξουαλικές σχέσεις δεν τπν ικανο­
ποιούσαν. Δεν ε ίχε π ροετο ι μ α στεί
για το γάμο.
Για το κορίτσι α υτό, n σκέ Ψ π ότι
πταν γυνα ίκα ε ίχε συνδε θ ε ί με τπ
σκέψπ τπς Πττας. Ετσι, δεν μπορού­
σε να ανεχτ ε ί να σ υ μ π ε ρ ι Φέρεται
σαν κορίτσι κ α ι να σ κέ φτετ α ι τπν
προοπτικπ του γάμου. Ηταν ευκολό­
τερο γι' αυτπ να συνεχίζει να παίζει
το ρόλο του άντρα διατπρώντας τις
α θ λ πτ ι κ έ ς ε π ι δ ι ώξε ι ς τ π ς . Α π ' το
άλλο όμως μέρος, αισθανόταν ότι ο
γάμος πταν μ ι α φ υ σ ι κπ και λ ογικπ
κοινωνι κ π α π α ίτ π σ π . Σ' α υτ π τπν
αντιφατικπ κατάστασπ που βρισκό­
ταν σταθερά, ε ίχε δεχτεί ε π ι πλέον
δυο μεγά λ ε ς πττες που τπν ε ίχαν
αποθαρρύνε ι : πρώτα α π ' τον πατέρα
τπς, όταν ε κε ίνος έπαψε να τπ χαϊ­
δ ε ύ ε ι κ α ι ν α τ π ς χ α ρ ίζε τ α ι κ α ι
π αντρε ύ τ π κ ε , κ ι ύ στε ρ α , α π ό τπν
εγκατάλειψπ τπς από τον πρώτο τπς
ε ρ α στ Π . Γ ι α να π ρο στατε ύσε ι τον
ε α υτό τπς και α π ό μ ι α καινού ργια
πττα, τοποθέτπσε τον έρωτα και το
γάμο στπν πιο μακρινπ δυνατπ από­
στασπ και για να δικαιολογπσει τπ
δειλ ία τπς μπροστά σ' αυτό το πρό­
β λ π μ α κ α ι να στα θ ε ρ ο π ο ι π σ ε ι το
στα μ ά τ π μ ά τπς, έ π ε ισε τον ε α υτό
τπς ότι πταν αδύνατο για ένα κορίτσι
 να κρατήσει την αγάηη ενός άντρα.
Η θεμε λιώδης δυσκολία στην ηερί­
ητωση α υ τ ή , όηως κ α ι σε η ο λ λ έ ς
ά λ λες, ήταν η ιδέα ότι ο γυναικείος
ρόλος έχει οριστικά δεύτερη σημα­
σία κα ι επομένως ήταν στην πραγμα-
τικότητα ανάξιος λόγου. Αυτή είναι
μ ι α α π ό τις κύριες δυστυχίες στον
έρωτα και στο γά μο και ε ίναι ακρι­
βώς η π λάνη που αποτελεί τη βάση
της αντρικής διαμαρτυρίας.

-47 -
made by Absens
 ΖΟΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝ ΕIΑ
κ ε φ ά λ α ι ο τ έ τ α ρτ ο
π ρο βλή ματα το υ έ ρωτα καιτο υ γά μ ο υ
Στο τέλος κάθε ομιλίας μου, έχω ν'
απαντπσω σ' ερωτπματα σχετικά με
τ ο ν έ ρωτα κ α ι το γά μ ο . Ο σ ο ι μ ε
ρωτο ύ ν συχνά φ α ίνεται ν α έχουν
π ι στέ ψ ε ι λαθεμένα, ε π πρε α σμένοι
από αναγνώσεις ψυχΟλογικών κειμέ­
νων, ότι n σεξουαλικπ ορμπ είναι το
κύριο κίνπτρο με το οποίο συνδέεται
κάθε άλλπ δραστπριότπτα. Εγώ ποτέ
μου δεν κατάλαβα το λόγο γι' αυτπ
τπν α Φ ύ σ ι κπ έ μ φασπ π άνω σε μ ι α
κ α ι μοναδικπ λειτουργία τπς ζωΠς.
Ασφαλώς, δέχομαι τπ μεγάλπ, αλλά
πολύ μεταβλπτπ, σπμασία τπς. Ομως
n αναζπτπσπ και n ανίχνευσπ απω­
θπμένων σεξουαλικών στοιχείων σε
μ ι α ποικιλία ε κδπ λώσεων δεν είναι
κ α θ ό λ ο υ χρ π σ ι μ π στπν π ρ α κτ ι κ π ,
α κόμα κι όταν είναι δυνατπ: n δικπ
μας εμπειρία είναι ότι τα σεξουαλικά
στοιχεία του ατόμου δεν μπορούν καν
να εκτιμπθούν σωστά, παρά μόνο σε
σχέσπ με το ατομικό σχέδιο ζωΠς.
Οι μορΦές τπς ερωτικπς ζωπς είναι
λ ε ι τ ο υ ργίε ς α υτ ο ύ τ ο υ ατο μ ι κο ύ
σχεδίου ζωπς, και μόνο στο βαθμό
-48-
made by Absens
που θα μπορέσουμε να συλλάβουμε
το ατομικό αυτό σχέδιο, στπν πρότυ­
ππ μορφπ του, θα είμαστε σε θέσπ
να δ ι ε ι σ δ ύ σ ο υ μ ε στπ ν έ ννοια τ π ς
ερωτικπς ζωπς, μ ε όλες τπς τις ιδιο­
τρο π ίε ς , τους δ ι σταγμ ο ύ ς , κ α ι τ ι ς
απατπλές και λεπτές διακρίσεις τπς.
Μ ε τπ λ έ ξ π π ρ ό τ υ π ο ε ν ν ο ώ τ π ν
αρχικπ μορφπ τπς προσαρμογπς του
ατόμου στπ ζωΠ. Το ψυχικό πρότυπο
ε ίναι μια ολοκλ πρωμένπ οντότπτα
α π ' τπ στιγμπ που το παιδί έχει κλεί­
σει τα τέσσερα χρόνια του . Ε ίναι το
νππιο μέσα στον άντρα Π στπ γυναί­
κ α , π ο υ ποτέ π ι α δε θα ω ρ ι μ άσε ι
περισσότερο, και που κυβερνά ολό­
κλπρπ τπ ζωπ μέχρι το τέλος τπς.
Δεν είναι εκπλπκτικό το γεγονός ότι
ορισμένες θρπσκείες λατρεύουν ένα
νππιο, γιατί αυτό το πρωταρχικό ον
ε ίνα ι n μεγα λ ύτ ε ρ π δύνα μ π στπν
ανθρώπινπ ζωΠ . Το πρότ υ π ο αυτό
ε ίναι ο σταθερός παράγοντας, παρ'
όλο ότι μπορούμε να βελτιώσουμε
τις κατ ο π ι ν έ ς ε κ δ π λ ώ σ ε ι ς του σε
α π ε ρ ι ό ρ ι στο βαθμό, όταν κατα Φ έ -

ρουμε να τ ' αναγνωρίσουμε και να
το κατανοΠσουμε.
Τ ο π ρ ό τ υ π ο π ο υ κ υ β ε ρν ά τ η
συμπεριφορά μας στην ερωτικπ ζωπ
είναι το ν π π ι ο Ερως που βρίσκεται
μ έ σ α μ α ς . Ε ά ν το π ρ ότ υ π ο α υτ ό
αισθάνεται φιλικότητα κα ι ενδιαΦέ ­
ρον για τους ά λλους, η προσωπικό­
τητα που θα αναπτυχθεί α π ' αυτό θα
λύσε ι όλα τα ερωτικά προβλπματα
με την πίστη στον ερωτικό σύντρο­
ΦΟ και με ε υθύνη α πέναντι στην κοι­
νωνία. Ε ά ν το πρότυ π ο αγωνίζετα ι
να προσελκύσει την προσοχπ κα ι να
κατα πιέσει τους ά λλους, οι κατοπι­
νές εκδηλώσεις του θα περιλαμβά­
νουν τη χρπση του σεξου α λ ι σμού
για τους ίδιους σκοπούς: το άτομο
α υτό θα διαμορφώσει σεξου α λ ι κές
σχέσεις με το σκοπό να κυριαρχεί.
Το πρότυπο που έχει σχηματιστεί με
βάση την ε π ιδ ίωξη της ανωτερότη­
τ α ς σε μ ι α π ε ρ ι ο ρ ι σ μ έ ν η σ φ α ίρ α
δραστηριότητας, η οποία αποκλείει
το αντίθετο Φύλο, θα τείνει αργότε­
ρα να δημιουργπσει ομοφυλοφιλία Π
ά λ λες δ ι α στροΦές. Ετσ ι , οι κύριες
γραμμές της ερωτικπς ζωπς προκα­
θορίζονται αυστηρά.
Μ πορού μ ε , ε π ο μ ένως, να ε ρ μ η ­
νεύουμε τις διάφορες σεξου α λ ι κές
τ ά σ ε ι ς τ ο υ α τ ό μ ο υ με β ά σ η τ ο
σκοπό του, ιδιαίτερα στην π ι ο πρω­
ταρχικπ του μ ο ρφ Π . Η αντίθετη
άποψη δε φαίνεται να οδηγεί πουθε­
νά . Η μελέτη των ενστίκτων Π ορμών
ποτέ δε θα μας επιτρέψει να κατα­
νοπσουμε τη δομπ μιας ατομικπς
ψ υ χ π ς : κ α ι ε ίν α ι ε ν δ ι α Φ έ ρ ο ν ν α
σημειώσουμε ότι οι ψυχολόγοι που
προσπαθούν να εξηγπσουν τη λει­
τουργία της ψυχπς με βάση τέτοιες
παρατηρπσεις, ενστικτωδώς προϋπο-
-49-
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η ΝΕ ΙΑ ΤΟΥΣ
θέτουν ένα σχέδιο ζωπς, παρ' όλο
ότι δεν αντιλαμβάνονται ότι κάνουν
κάτι τέτοιο.
Ο έρωτας κ α ι ο γ ά μ ο ς , α π ό τ η ν
ά π ο ψ η τ η ς Ατο μ ι κ π ς Ψ υ χ ο λ ογ ία ς ,
ε ίνα ι οι ομαλές ανταποκρίσε ις στο
σεξουαλικό πρόβλημα - ένα από τα
τρία ζωτικά πρoβλr'iματα της ζωπς -
και το καθπ κον μας ε ίνα ι να κατα­
νοπσουμε τις ι δ ι α ίτερες δυσκολίες
που παρουσιάζουν ο έρωτας και ο
γ ά μ ο ς στα δ ι ά φ ο ρ α ά τ ο μ α . Ε ν α
άτομο που προετοιμάστηκε καλά για
την κοινωνικπ ζωπ στην παιδικπ του
η λ ι κ ία , δε θα έχει μεγά λες δυσκο­
λ ίε ς στη σεξο υ α λ ι κπ του ζωΠ . Το
θάρρος, η αισιόδοξη στάση, ο κοινός
νους και ένα συναίσθημα οικειότη­
τας μέσα στη ζωπ , ε π ιτρέπουν στο
άτομο να αντι μετωπίζει τα καλά και
τ' άσχημα με την ίδια σταθερότητα.
Ο σκοπός ανωτερότητας του ατόμου
αυτού θα ταυτιστεί με ιδέες για την
εξυπηρέτηση της ανθρώπινης κοινό­
τ η τ α ς κ α ι γ ι α το ξε π έ ρ α σ μ α των
δυσκολ ι ών της μ ε τη δ η μ ιουργικπ
δύναμη του ατόμου. Οι α π ο κλ ίσεις
από την κανονικπ σεξουαλικπ εKδr'i­
λωση θ' αποκλείονται ενστικτώδικα
σα μη ε λκυστικές. Ο χρπσιμος σκο ­
πός του ατόμου αυτού θα οργανώ­
σει με τέτοιο τρόπο όλες τις συγκι­
νπσεις και δραστηριότητές του, ώστε
ν α π λ η σ ι ά ζ ε ι τ ο ν έ ρ ωτα μ ε μ ι α
μορφπ πραγματο π ο ι π σ ι μ η : Ταυτό­
χρονα, οι εφηβικές ερωτικές ιστορίες
και οι ε μπειρίες των φ ίλων του θα το
εκπαιδεύσουν για τον έρωτα και θα
δυναμώσουν την πεποίθησπ του . Η
λογοτεχνία των άτυχων ερώτων, των
αποτυχημένων γάμων (που είναι μια
συxvπ πηγπ κακού) δε θα μπορέσει
να τον ξεστρατίσει . Ακόμα κι αν το
 άτομο αυτό έχει δυσάρεστες εμπει­
ρίες με έναν αταίριαστο σύντροφο
του γάμου , το γεγονός α υτό δε θα
καταστρέ ψ ε ι τπν πορεία τ π ς ζωής
του . Τα ιδεώδπ του για τπν κοινωνι­
κή του ζωή, για τπν εργασία και για
τπν ομορφιά θα ξεπεράσουν τις
σ υ ν π θ ι σ μ έ ν ε ς ή ττ ε ς , κ α ι n ίδ ι α
αίσθπσπ τπς ομορφιάς θα μεταβιβα­
στεί στπν ομορφιά τπς προσαρμογής
στπ ζωή.
Εντελώς διαφορετική είναι n μοίρα
των ατόμων που n κοινωνική επαφή
τους ε ίναι φτωχή, που έχουν χάσει
το πραγματικό ενδιαφέρον για τ π
ζ ω ή τ ω ν ά λ λ ων α ν θ ρ ώ π ω ν . Τα
άτομα αυτά προσεγγίζουν τον έρωτα
χωρίς τπν ορθή προετοιμασία - γιατί
κάθε ε ρωτι κό π ρ ό β λ π μ α ε ίναι ένα
κοινωνικό πρόβλπμα απ' τπν άποψπ
ότι είναι ένα ζήτπμα συμπεριφοράς
π ρ ο ς έ ν α ά λ λ ο ά τ ο μ ο π ο υ ε ίν α ι
σεξουαλικά ε λκυστικό - και ο ι απρο­
ετοίμαστες ψυχές τους νιώθουν ότι
η δυσκολία ε ίναι αξεπέραστη όταν
πλησιάζουν στο γάμο, που αποτελεί
την πιο οικεία και την πιο έντονα κοι­
νωνική από κάθε ά λ λ η κατάσταση.
Ενα τέτοιο άτομο έχει ε κπ α ιδεύσει
τον εαυτό του για μια απομονωμένη
ζωή, και δεν επιθυμεί πραγματικά να
μοιραστεί τη ζωή με κάποιον άλλο:
Ετσι, τείνει να αποφεύγει το σύντρο­
Φό του αηό όλες τις δραστηριότη­
τες, ε κτός α π ό λ ίγες στις οποίε ς ο
συνεταιρισμός φαίνεται αναγκαίος ή
π λε ονε κτ ι κός. Δεν αντι λ α μ βάνεται
το γάμο σα μ ι α π λ ή ρ η ανθρώπινη
σχέση. Οι δυσκολίες του α υξάνονται,
πολύ συχνά, απ' το γεγονός ότι πλη­
ροφορήθηκε σχετι κά με τον έρωτα
κ α ι το γ ά μ ο α π ό γονε ίς π ο υ δ ε ν
είχαν ευτυχισμένο γά μο και συλ λ έ -
-50-
made by Absens
γει ενισχυτικές πληροφορίες α π ' το
περιβάλ λον του και α π ' τη λογοτε ­
χνία . Στα λαϊκά μ υ θιστορήματα , οι
καταστ ά σ ε ι ς του γά μ ο υ σ υ ν ή θως
περιγράφονται σα δυστυχισμένες: οι
άτυχοι έρωτες έχουν ολοΦάνερα την
π λ ε ι ο ψ η Φ ία , ε ξα ι τ ία ς τ η ς χ ρ ή σ π ς
που κάνουν ο ι αναγνώστες των ιστο­
ριών αυτών.
Ε να α π ό τα κ ύ ρ ι α ε μ π ό δ ι α στο
γάμο βρίσκεται στη γνώμη που εηι­
κρατεί ότι ο άντρας είναι λειτουργικά
ανώτερος, πράγμα που κάνει τους
άντρες να δ ι α μ ορφώνουν μάταιες
προσδοκίες κυριαρχίας, και κάνει τα
κορίτσια να ε παναστατούν ενάντια
στη θ η λ υ κ ή λ ε ι τ ο υ ργ ία τ ο υ ς : ο ι
κο π έ λ ε ς φ υ σ ι κά α π ορρίπτουν ένα
ρόλο σκλαβιάς σ ' έναν κόσμο
«κατασκευασμένο α π ' τους άντρες».
Αηό τον ανταγωνισμό α υτό προκα­
λείται πάρα πολύ καχυποΨία, ζήλεια
κ α ι δ ι α π λ η κτ ι σ μ ο ί, δι ότι όταν ένα
άτομο αισθάνεται ότι με τον έρωτα ή
το γά μ ο γίνετα ι θ ύ μ α , το α ίσθημα
αυτό του διαταράζει κάθε σχέση με
τη ζωή . Εάν μια κοπέλ α , για παρά ­
δε ιγμ α , α ι σθάνεται ότι η γυνα ι κε ία
θ έ σ π ε ίναι χε ιρότ ε ρ η ή κατώτερη
από την αντρική, θ ' αρχίσει κάποιο
ε ίδος ανταγωνισμού μ ε τον άντρα
στην προσπάθειά της να δείξει ανω­
τερότητα. Εάν ο ένας ή ο άλλος αηό
τους σ υ ντ ρ ό φ ο υ ς ψ ά χν ε ι ν α β ρ ε ι
έναν πιο αδύνατο σύντροφο με το
σκοπό να τον κυρι αρχήσε ι , η α πο­
γοήτε υ σ η θ α έ ρ θ ε ι ο π ω σ δ ή ποτε ,
διότι η στάση του ατόμου αυτού θα
ε ίναι α π α ιτητι κή. Φαίνεται ότι ε ίναι
απαρασάλευτος νόμος στον έρωτα
και στο γάμο πως μπορούν να πετύ­
χ ο υ ν μ όν ο ότ α ν η στ ά σ η τ ω ν
σ υ ντ ρ ό φ ω ν ε ίν α ι δ οτ ι κ ή . Οταν η
 στάση ενός ατόμου προς τον έρωτα
και το γάμο ε ίνα ι διστακτ ι κ π , ανε­
στα λμένη, α π α ιτητι κ π , α υτό φανε­
ρώνει ότι υ πάρχει μια γενικπ έλλει­
ψη προετοιμασίας για την κοινωνικπ
ζ ω π κ α ι μ π ο ρ ο ύ μ ε σ ίγ ο υ ρ α ν α
συμπεράνουμε ότι υπάρχει μ ι α τάση
αποκλεισμού ενός μεγάλου μέρους
των δυνατοτπτων που προσΦέρει η
ζω Π . Σ ε τ έ τ ο ι ε ς π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς , το
άτομο θα δ ι κα ι ο λ ογε ί π ά ντοτε τις
ενέργειές του, ο πραγματικός όμως
σ κο π ό ς τ ο υ θ α φ α ν ε ρώνετ α ι στο
α π οτέλεσμα, στο γεγονός δ η λαδr1
ότι ο έρωτας και ο γάμος αναβάλο­
νται συνεχώς. Ε ίναι ενδιαΦέρον να
σημειώσουμε τα μέσα που χρησιμο­
π ο ι ο ύ ντ α ι σ ' α υτόν το σ κ ο π ό τ η ς
αποφυγπς n του α ποκλεισμού: περι­
λ α μ β ά ν ο υ ν ό λ α τα ν ε υ ρ ωτ ι κά
συμπτώματα που συνδέονται περισ­
σότερο n λιγότερο με τις σεξουαλι­
κές λειτουργίες. Το άτομο μοιάζει με
έναν τραυλό στη σεξουαλικπ σφαί­
ρα. Πρόωρη εκσπερμάτωση, έλλειψη
σεξουαλικού ενδιαΦέροντος και ικα­
νοποίησης, κολπισμός και ψυχρότη­
τα, ε ίναι όλα σημάδια μιας α πόφα­
σης ν' αποκλείσει ενέργειες τις οποί­
ες το άτομο ολοφάνερα επιθυμεί να
ε κτελέσει.
Στην κανονικπ πορεία των πραγμά­
των, βέβαια, ο σεξουαλικός σκοπός
του ατόμου βρίσκεται σε αρμονία με
το σκοπό της ζωπς, α ποτε λ ε ί στην
π ρα γ μ α τ ι κ ό τ η τ α μ ι α π λ ε υ ρά τ η ς
ζωπς, κ α ι μ ό λ ι ς γ ίνετα ι δ υ να τ π η
προσέγγι σ η προς το σκοπό α υτό,
δ η μ ιουργούνται σκέψεις και συνα ι ­
σ θ π μ ατα π ο υ ε ίνα ι κατά λ λ η λα για
την προετοι μασία και αποκλείονται
ό λ ε ς οι αντιφατικές κ α ι αντίθετες
ενέργειες. Στην περίπτωση όμως του
-
51
made by Absens
ν ε υ ρ ω τ ι κ ο ύ α τό μ ο υ , π α ρ ά γοντα ι
σκέψεις και συνα ισθπματα τα οποία
σχετίζοντα ι μ ' ά λ λ α κ α θ π κοντα n
λ ε ι τ ο υ ργ ίε ς τ η ς ζ ω Π ς . Τ ο ά το μ ο
κάνει διάφορες άσχετες σκέψεις που
ε μ π ο δ ίζ ο υ ν , α ν α στέ λ λ ο υ ν , α ντ ι ­
κρούουν n διαστρέφουν την κανονι­
κ π σ υ μ π ε ρ ι φο ρ ά στη σεξο υ α λ ι κ π
σφαίρα. Η ανικανότητα n oπoιαδr1πo­
τε ά λ λ η σεξουα λ ι κπ αδυνα μ ία που
π α ρ ά γε τα ι κατά τον τ ρ ό π ο α υ τ ό ,
υ π αγορε ύεται α π ό έ ν α νευ ρωτ ι κό
σκοπό ανωτερότητα ς κ α ι α π ό ένα
λ α θ ε μένο σχέ δ ι ο ζω Π ς . Η έρευνα
αποκαλύπτει πάντα στα άτομα αυτά
μ ι α μόνι μ η π ρ ό θ ε σ η να π α ίρνο υ ν
χωρίς να δίνουν, μ ι α έλλειψη κοινω­
νικού συναισθπματος, θάρρους και
αισιόδοξης δραστηριότητας.
Υπάρχουν βέβαια κι άλλοι τρόποι
γ ι α να α π ο κ λ ε ίσ ε ι το ά τ ο μ ο τ η
σεξουα λι κπ συντροφικότητα, ε κτός
α π ό τ η λ ε ιτ ο υ ρ γ ι κ π α δ υ να μ ία . Ο
αποκλεισμός αυτός συνr1θως σχεδιά­
ζεται και επιτυγχάνεται με ένα υ περ­
βολικό και εξωπραγματικό ιδεώδες
για το γά μο: και μερικέ ς φορές με
την επιθυμία να συνδέεται με πρό­
σωπα που είναι ολοΦάνερα ακατάλ ­
λ η λ α - π α ρ ά π ο. λ ύ η λ ι κιωμένα , μ ε
αθεράπευτες ασθένειες, n σε ηλικία
μ ικρότερη α π ' το όριο συναίνεσης.
Οταν ο ασθενπς έχει α ν α β ά λ ε ι το
γά μο για πολύ μεγά λ η περίοδο και
αποδίδει ίσως την αναποφασιστικό­
τητά του στις πολύγαμες τάσεις του ,
η έρευνα πολύ συχνά αποκαλύπτει
την υ ποδομπ μιας διαστροφπς, την
ο π ο ία δεν π ρ έ π ε ι να ε ξ η γ π σο υ μ ε
λ α θ ε μένα σαν τ η ν α ι τ ία τ η ς κατά ­
στασης, αλλά να την αναγνωρίσουμε
σαν έναν από τους π αράγοντες της
διστακτικπς στάσης.
-
 ΖΩΗ ΚΑΙ Ο Ι ΚΟΓ Ε Ν Ε ΙΑ
•• Ο σύζυγος
που κυριαρχούσε με το πιοτό
Οι προσπάθειες να αποκλειστεί ο
έ ρωτας και ο γάμος, ε ίτε πριν ε ίτε
μετά τπ γα μπλια σύμβαση , διαμορ­
Φώνεται με βάση το πρωτοτυπικό n
νηπιακό πρότυπο προσαρμογΠς. Το
γ ε γ ο ν ό ς α υ τ ό μ π ο ρ ο ύ μ ε ν α το
δ ο ύ μ ε κ α θ α ρ ά στην ι σ τ ο ρ ία τ ο υ
γά μ ο υ ενός νέου άντρα π ο υ πταν
η λ ι κίας ε ίκοσι τριών χρόνων όταν
πρθε για πρώτη φορά σε μένα . Δεν
είχε ούτε επαγγελματικιΊ α πασχόλη­
σ η , ούτε Φ ίλ ο υ ς . Ενα χρόνο π ρ ι ν
ε ίχε παντρευτεί μ ι α κοπέλα μ ε την
οποία ε ίχε σχέσεις α πό δύο χρόνια .
Η στάση του απέναντί της πταν μια
στάση αδιάκοπης ζπλειας, επι κρίσε ­
ων και συμβουλών. Η κοπέλα φαινό­
ταν να είναι πολύ πειθπνια και υπά­
κουη όσον καιρό έλπιζε να παντρευ ­
τεί, κ α ι ο άντρας α π ο λ ά μ βανε ένα
αίσθημα ανωτερότητας με την υπο­
ταγπ της και με την ιδέα ότι με το
γάμο του θα ανταγωνιζόταν τη μητέ­
ρα τ ο υ . Μ ε τ ά το γ ά μ ο , ό μ ω ς , η
γυναίκα του δεν πταν τόσο υπάκουη
κα ι μερικές φορές ο άντρας εξοργι­
ζόταν π ο λ ύ . Φε ρνόταν ό π ω ς ε ίχε
φερθεί στην παιδικιΊ του ηλικία προς
τη μητέρα και τη μεγαλύτερη αδερ­
φπ του, όταν εκείνες δεν ικανοποι­
ούσαν τις ε π ι θ υ μ ίες του . Σ ' ε κε ίνες
τις κρίσεις οργπς ξεΦώνιζε , έφευγε
α π ' το σχο λ ε ίο , έσπ αζε π α ιχνίδ ι α ,
έσχιζε τ α ρούχα τ ο υ , κ α ι μ ε κάθε
δυνατό τρόπο ενοχλούσε τη μητέρα
του κάνοντας επ ιθέσεις ενάντια στον
ίδιο τον εα υτό του n στα πράγματα
κ α ι τ ι ς α π α σχ ο λ π σ ε ι ς το υ . Τ ώ ρ α ,
ύστερα α π ' τις σκηνές που έκανε μ ε
-
52
made by Absens
τ η γυναίκα τ ο υ , π πγαινε και έ π ινε
πολύ και γύριζε σπίτι μεθυσμένος.
Ο άντρας αυτός πταν ένα παραχαϊ­
δ ε μ έ ν ο π α ι δ ί π ο υ ε ίχε χ ά σε ι τον
πατέρα του σε ηλι κία δύο χρόνων,
και η μητέρα του το είχε καλομάθει.
Ηταν τότε ο τύραννος της οικογένει­
ας, όπως συνπ θως ε ίναι τα π α ιδιά
που βρίσκονται σε μια τέτοια κατά­
σταση: από τα οκτώ μέχρι τα δεκα­
τρία του χρόνια υπέφερε από κρίσεις
λιποθυμίας.
Η σχέ ση μεταξύ λ ι π Ο θ υ μ ία ς και
οργπς μπορεί σ' ορισμένες περιπτώ­
σεις να έχει οργανι κιΊ βάση. Εχω βρει
έναν τύπο ασθενούς που χάνει τις
αισθπσεις του σε μια κρίση οργπς και
υ π ο π τ ε ύ ο μ α ι κ ά π ο ι ε ς ι δ ι ο μ ορφίες
στο κ υ κ λ ο φ ο ρ ι α κό σ ύ στ η μ α τ ο υ
εγκεΦά λου. Σ ε τέτοιες περιπτώσεις
είναι δυνατό να εμφανίζεται μια επι­
λ η π τ ο ε ι δ π ς κ ρ ίσ η σε δ ι ά φ ο ρ ο υ ς
β α θ μ ο ύ ς - μ ι κρός π α ρ οξυσμός,
παράδειγμ α . Ε ά ν όμως, όπως στην
περίπτωση α υτπ , παρουσιαστεί μ ία
διέξοδος, οι κρίσεις μπορούν να δια­
κοπούν και ο ασθενπς, όπως συνέ­
β α ινε στ η ν π ε ρ ίπτωση α υτ π , δεν
ε ίνα ι υ π οχρεωμένος να κατα π ιέζει
την οργπ του.
Σ ύ μ φ ω ν α με τ η ν ά π ο ψ η τ η ς
Ατομικπς Ψυχολογίας, οφείλουμε να
προβλέψουμε την επανάληψη αυτπς
της συμπεριφοράς της πα ιδικπς ηλι­
κίας και ν ' αναμένουμε ότι ο ασθε­
νπς θα κινείται προς την ίδια κατεύ­
θυνση σε κάθε ζωτικιΊ σύγκρουση με
τους ά λλους - δηλαδr1, θα τους βλά­
πτε ι β λ ά πτ ο ν τ α ς τον ε α υτό τ ο υ .
E πειδr1 μια τέτοια συμπεριφορά μπο­
ρεί να κάνει το περιβάλλον αδιάΦο­
ρο και αναίσθητο απέναντί του, το
άτομο θ' αυξάνει τη δυσαρέσκεια και
-
 · ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η ΝΕΙΑ ΤΟΥΣ

τπ β λ ά βπ του ανάλογα. Στπν περί­ •• Η σύζυγος που παίρνει

πτωσΓ'i μας, όταν π μέθπ δεν έκανε
πια τπ σύζυγο να υποΦέρει αρκετά,
μορφίνn
ο άντρας αποπειράθπκε ν' αυτοκτο­
ν Γ'i σ ε ι ύτερα α π ' έναν κα υγά μ α ζί
Η χρΓ'iσπ του έρωτα και του γάμου
τπς. Π λπγώθπκε σοβαρά και άργπσε
σα μέσο κυριαρχία ς ε ίνα ι , φ υ σ ι κ ά ,
πολύ να αναρρώσ ε ι . Η κλπ ρονομιά
α ν υ πόΦορπ γ ι α τ ο σύντροφο του
μιας μ ε γά λ π ς π ε ρ ι ο υ σία ς α π ό τον
γά μ ο υ . Ετσι, π σύζυγος α υτού του
πατέρα του ε ίχε αδυνατίσει τπν ανά ­
άντρα βαθμιαία έχασε κάθε ενδιαΦέ­
γκπ α υτού του ασθενΓ'i για αυτοέ­
ρον γι' αυτόν. Ο άντρας πΓ'iρε διαζύ­
λεγχο. Δεν μπορούσε ποτέ να κρα ­
γ ι ο κ α ι π α ντ ρ ε ύ τ π κε π ά λ ι , δ υ ο
τΓ'iσει μια θέσπ στο ε πάγγελμά του
φορές διαδοχικά. Η τρίτπ του σύζυ­
και δικαιολογούσε τπν αποτυχία του
γος Γ'iταν μια γ υ ν α ίκα χωρ ι σ μ έ ν π ,
με τα π α ρ ά π ονά του για φοβερές
που ε ίχε αποπειραθεί να αυΤOKΤOνΓ'i­
συνθΓ'iKες εργασίας.
σει κατά τπ διάρκεια του πρώτου τπς
Η π ε ρ ί π τ ω σ π α υ τ Γ'i α π ε ι κ ο ν ίζε ι
γά μου. Η απόπειρα έγινε όταν διαπί­
ξ ε κ ά θ α ρα τ π ν α ν ι κ α ν ό τ π τ α ε ν ό ς
στωσε ότι Γ'i τ α ν ά π ι στ π π ρ ο ς τον
παραχαϊδεμένου παιδιού ν α βρει τα
άντρα τπς εξαιτίας τπς παραμέλπσΓ'iς
κατά λ λ π λ α μ έ σα γ ι α να ε π ιτύχε ι .
τπς από κείνον. Η μπτέρα τπς Γ'iταν
Ε πιβεβαιώνει επίσπς τπν ανεπάρκεια
πολύ εΠΙKΡΙΤΙKΓ'i και ψυχρΓ'i μαζί τπς,
τπς θεραπεία ς τέτοιων καταστάσε ­
κα ι ε ίχε αποτύχει και στα δυο μπτρι ­
ων, όπως π μέθπ, χωρίς τπν παράλ­
κά KαθΓ'i KOντ α : έτσι το κορίτσι ε ίχε
λπλπ αναγνώρισπ του ψυχικού προ­
στραφεί, όπως είναι συνπθισμένο σε
τύπου, διότι το πρότυπο αυτό, μπο­
τέτοιες περιπτώσεις, προς τον ευγε­
ρ ε ί ν ' α φ ο μ ο ι ώ σ ε ι o π o ι α δ Γ'i π o τ ε
νι κότερο πατέρα και κείνος τπ χάλα­
μεταβoλr'i στις συνθ Γ'i Kες για ν α τ π
σε μ ε το χά ι δ ε μ ά τ ο υ . Η γυνα ίκα
χ ρ π σ ι μ o π o ι Γ'i σ ε ι γ ι α τον α τ ο μ ι κό
αυτΓ'i φαινόταν να έχει πολύ ευγενι­
σκοπό που επιδιώκε ι . Το άτομο δεν
KΓ'i διάθεσπ, δεν μπορούσε όμως ν'
ενδιαΦέρεται για το πιοτό αλλά για
αντα π ε ξ έ λ θ ε ι στπ δ ο κ ι μ α σ ία των
τον εαυτό του και για τπν ανωτερό­
δυσάρεστων καταστάσεων. Στο σχο­
τπτά του , π οποία παρασύρει έναν
λ ε ίο έ κανε συνεχώς φασαρία στπν
τέτοιο α σθ ε ν Γ'i π ρο ς τ π ν άχρπστπ
τάξπ . Ε ίχε μόνο μ ία φ ίλ π κ α ι δεν
πλευρά τπς ζωΓ'iς. Ο αντικει μενι κός
Γ'iταν καθόλου KoινωνΙKΓ'i.
σκοπός τπς θεραπείας θα πρέπει να
Ο δεύτερος σύζυγός τπς Γ'iταν ένας
ε ίναι το δυνάμωμα του κοινωνικού
άντρας που Γ'iταν το τελευταίο παιδί
ενδιαΦέροντος του ατόμου αυτού
στπν οικογένειά του, αριστερόχειρας
με κάθε δυνατό τρόπο.
και μ ε μια α δε ξιότπτα που προκα­
λ ο ύ σ ε τπ γε λ ι o π o ίπ σ Γ'i τ ο υ α π ό
μέρος των μεγα λ υτέρων αδερΦών
του. Ωστόσο, Γ'iταν πολύ φιλόδοξος
και αγων ι ο ύ σε να ξεπεράσει τους
αδερφούς του, που στπν παιδΙKΓ'i του
π λ ι κία τον ε ίχαν υ ποτάξει εξαιτ ία ς

-53-
made by Absens
 του ελαπώματός του , και όλα αυτά
Τ,ο ν π α ρ α κ ι ν ο ύ σ α ν να κατ α κτ π σ ε ι
τον πλούτο: πραγματικά έγινε πλού­
σιος και απέκτπσε μεγάλο κύρος. Ο
Φόβος τπς ππας και n αποφυγπ τπς
γελοιοποίπσπς πταν τα βασικά στοι ­
χεία του προτύπου του και γι ' αυτό
αγαπούσε και επιζπτούσε τπν απο­
μόνωσπ. Ο ι π ρώτοι δ ύ ο γάμοι του
π τ α ν με γ υ ν α ίκ ε ς που τ ο ν ε ίχ α ν
κολακεύσει. Η δεύτερπ σύζυγός του
παρουσιάστπκε κά ποια περίοδο που
εκείνος είχε χάσει ένα μεγάλΟ μέρος
τπς περιουσίας του, το χρπμ α , που
γι' αυτόν αντιπροσώπευε τπν ανωτε­
ρότπτά του α πέναντι στα αδέρφια
του. Η γυναίκα αυτπ είχε προσπαθπ­
σει να τον παρπγορπσει με τπ μορΦί­
ν π , τ π ν ο π ο ία α υτός συνέχισε να
παίρνει μετά το θάνατό τπς.
Η τρίτπ σύζυγος, τπν οποία αναΦέ­
ραμε πιο πάνω, τον παντρεύτπκε με
τπν απόφασπ να τον σώσει α πό τπν
τ ο ξ ι κο μ α ν ία , α λ λ ά οι πρώτες τ π ς
προσπάθειες τπν έκαναν να καταλά­
βει ότι δε θα μπορούσε να επιτύχει.
Σα χαλασμένο παιδί που πταν, εξορ­
γίστπκε με τπν αδυναμία τπς απένα­
ντί του, κι άρχισε να παίρνει κι αυτπ
μορΦίνπ με το σκοπό να τον τιμωρπ­
σει. Ε ίχε τπν ιδέα ότι θα μπορούσε
να τον αναμορΦώσει εάν μ πορούσε
να του δείξει τις τρομερές συνέπειες
τ π ς κ α κ π ς σ υ ν rl θ ε ι ά ς το υ : ε π ε ι δ π
όμως δεν έγινε κάτι τέτοιο, συνέχι­
σαν και οι δυο τπν κατάχρπσπ του
ναρκωτικού, και σύντομα πρόσεξαν
και οι δυο τους ότι ο καθένας τους
έψαχνε γι' άλλο σύντροΦο.
Το ζευγάρι αυτό δοκίμασε κάμπο­
σες θεραπείες μορΦινομανίας χωρίς
όμως επιτυχία , πράγμα που δεν είναι
εκπλπκτικό, αν λάβουμε υπόΨπ μας
- 54-
made by Absens
τα π ο λ ύ π λο κα κίνπτρα π ο υ υ πο κ ι ­
ν ο ύ σ α ν τ π σ υ μ π ε ρ ι Φορά τ ο υ ς . Το
ένα πταν ο παιδιάστικος σκοπός του
άντρα γι ' ανωτερότπτα, για τπν απο­
Φυγπ τπς γελοιοποίπσπς Π τπς απα­
ξ ίας. Ενα ά λ λ ο κίνπτρο βρισκόταν
στπ στάσπ του απέναντι στις επιχει­
ρ π μ ατ ι κές δ υ σκολίε ς τ ο υ , α π ό τ ι ς
οποίες όχι μόνο έ βρισκε μια μερικπ
ανακούφισπ στπ μορΦίνπ, αλλά κα ι
μια υποκειμενικά ισχυρπ δικαιολογία .
Η πτώσπ τπς ε πιτuχίας του μπορού­
σε να αποδοθεί στπ μορΦίνπ, χωρίς
τπν ο π ο ία , μ πορούσε να π ιστε ύ ε ι ,
πως θ α θριάμβευε σε όλα τα εμπό­
δια. Μερικές Φορές ο άντρας αυτός
μιλούσε για τπ συνπθεια τπς μορΦί­
νπς κ α ι με τους δ υ ο τρό π ο υ ς , κα ι
σαν ανακούφισπ και σα δικαιολογία ,
χωρίς όμως να κατανοεί τ π σύνδεσπ
Π τπν αντίφασπ μεταξύ τους. Για τπν
κατανόπσπ αυτπ, θα πταν απαραίτπ­
το να συνδέσει τις ε κδπ λώσεις του
αυτές με το σχέδιο τπς ζωπς του, να
κατανοπσει τπν υπερβολικπ απαίτπ­
σπ του για ε κτίμ π σ π ο π ότε και θα
μπορούσε ίσως να είχε βρει καλύτε­
ρα μέσα για να επιτύχει. Οι πολύγα ­
μ ε ς τάσεις τ ο υ και ο α π ο κλεισμός
των Φίλων, Φανέρωνε μ ία έλλειψπ
κοινωνικπς προσαρμογπς: όλα αυτά
δε θα μ πορούσαν βέβαια να θερα­
π ε υτ ο ύ ν με τ ο να στα μ ατ π σ ε ι τπ
μ ο ρ φ ίν π . Ε δ ώ , π τ α ν α ν ά γ κ π να
α λ λάξει ολόκλπρπ π προσωπι κότπ­
τα, με τπν αναγνώρισπ του προτύ­
που σχεδίου τπς. Είναι αλrlθεια ότι,
σε ε λαΦρότερες π εριπτώσε ις, ένας
ασθενπς με πολύ ποικίλα συμπτώμα­
τα μπορεί να γλιτώσει α π ' αυτά , πριν
ο ίδ ι ο ς Π ο γ ι ατρός φ τ ά σ ο υ ν στο
σπμείο να κατα λάβουν τπ σπμασία
τ ο υ ς . Οταν σ υ μ β α ίνε ι κάτι τέτ ο ι ο ,

ο φ ε ίλ ε τ α ι ε ίτε στο γεγονός μ ι α ς
ε υνοϊκπς α λ λαγπς στπν κατάστασπ
του ασθενπ, στπ ζωπ του, ε ίτε στο
γεγονός ότι ο γιατρός, με τπν ενθάρ­
ρυνσπ n κατά τύχπ , ανανέ ωσε το
ε ν δ ι α Φέ ρ ον του α σ θ ε ν π γ ι α τους
άλλους.
Η σύζυγος απέτυχε στπν προσπά­
θειά τπς να θεραπευτεί από τπν τοξι­
κομανία . Αισθανόμενπ τον κίνδυνο
να χάσει το δ ε ύτερο σύζυ γό τ π ς ,
εγκατέλειΨε τις προσπάθειές τπς να
τον θεραπεύσει και α δ ι αφορώντας
για τις επικρίσεις των ά λλων και προ­
καλώντας τπ δυσαρέσκεια τπς μπτέ­
ρας τπς, αύξπσε τις δικές τπς δόσεις
μορΦίνπς στο πιο υ περβολικά επικίν­
δυνο σπμείο . Η συμπεριφορά α υτπ
πταν μ ία επανά λ π Ψ π τπς δ ιαγωγπς
τπς στον πρώτο τπς γάμο όπου τπν
ε ίχαν π α ρ α μ ε λ ιΊ σ ε ι . Η τοξικομανία
α υτ π πταν ένα ε ίδος α υτοκτονίας.
ΕΦόσον πταν το πιο μικρό παιδί στπν
ο ι κογέ ν ε ι ά τ π ς κ α ι π ε υνοού μενπ
του πατέρα τπς, τόσο π επιθυμία τπς
για κατάκτπσπ όσο και το α ίσθπμα
ανεπάρκειάς τπς πταν έντονα : έτσι
ζούσε σ ύ μ φ ωνα μ ε τπ ν ε υ ρωτι κ ιΊ
αντίλ π Ψ π - <ι'Η όλα n τίποτα». Στις
π ε ρ ι πτώσεις αυτές, όταν σβπνει π
ελπίδα να τα κερδίσει όλα, δε μένει
παρά το τίποτα: και αυτό αναγκαστι­
κά εκφράζεται με πολύ κακές συνπ­
θειες, με τπν αυτοκτονία n με τπν
π α ρα φ ρ ο σ ύ ν π . Το α ίσθ π μ α ότι π
αυτοκτονία δ ίνει απόλυτπ κυριαρχία
πάνω στπ ζωπ και στο θάνατο είναι π
ανώτατπ έκφρασπ του σκοπού ανω­
τερότπτας στπν άχρπστπ πλευρά τπς
ζωΠς. πρέπει, όμως, να σπμειώσου­
με και το γεγονός ότι ο πατέρας και
ο σύζυγος τπς γυναίκας αυτπς, φοβι­
σμένοι, άρχισαν να τπν παρακολου-
-55-
made by Absens
ΟΙ
θούν. Ολοι έγιναν πιο τρυφεροί μαζί
τπς. Κι έτσι τπς έδιναν ένα αίσθπμα
μεγαλύτερπς δύναμπς και σπουδαιό­
τπτας .
Τέτοιες α κριβώς ε ίναι οι βαθύτερες
δ υ σκολ ίε ς π ο υ ε μ π ο δ ίζουν τόσες
πολλές προσπάθειες για τπ θεραπεία
τπς μέθπς, τπς τοξικομανίας, και των
α π ο π ε ι ρών α υ το κτονία ς . γ π ά ρχε ι
όμως μια μέθοδος για το κάθε τι στπ
ζωπ: και για να λύσουμε οποιοδι1πο­
τε πρόβλπμα, πρέπει να βρούμε τπν
κατάλλπλπ μέθοδο. Για παράδειγμα,
υπάρχουν δύο τρόποι για να δοκιμά­
σουμε να περάσουμε από μια ε ίσοδο
που έχει ύΨος μόνο ενάμισυ μέτρο.
Ο ένας τρόπος ε ίνα ι να π ροχω ρ π ­
σ ο υ μ ε όρθιοι κ α ι ο ά λ λ ος ε ίναι να
σκύΨουμε τπ ράχπ μας. Αν δοκιμάσω
τπν πρώτπ μέθοδο, όχι μόνο θα χτυ­
ππσω το κεΦάλι μου στο ανώΦλι τπς
π όρτα ς , α λ λ ά κ α ι θα υ π οχρεωθώ
τελικά να χρπσιμοποιπσω τπ δεύτε­
ρ π μ έ θ ο δ ο . Θα ονο μ ά σω λ ο ι π ό ν
α υτό τ ο ν ό μ ο , νόμο τ π ς χα μ π λ ιΊ ς
ε ισόδου . Τίποτα δ ε μ ε εξαναγκάζει
να σκύψω, εάν όμως δεν αντιλπΦθώ
τπ σχέσπ ανάμεσα στο ύΨος μου και
στο ύΨος τπς ε ισόδου, δεν μ πορώ
π ρ α κτ ι κά ν α π ε ρά σω τ π ν ε ίσ ο δ ο .
Βρισκόμαστε σ ε μια εξίσου συγκεκρι­
μ έ ν π σχέσ π μ π ροστά στα κρίσ ι μ α
π ροσω π ι κά π ρ ο β λιΊ ματα τ π ς ζωΠς.
Εάν δεν αντιλπΦθούμε το γεγονός
και δεν προσαρμόσουμε τπ μέθοδό
μ α ς α ν ά λ ο γ α , θ α έ ρ θ ο υ μ ε σε
σύγκρουσπ με τπν πραγματικότπτα.
Ολα τ α παιδιά αντιμετωπίζουν τπν
π ρ α γ μ α τ ι κότπτα κ α ι β ρ ίσ κ ο υ ν τ π
μ έ θ ο δ ό τ ο υ ς , μ ε π ε ρ ι σσότε ρ π n
λιγότερπ επιτυχία, στο πρότυπο σχέ­
διο ζωπς που διαμορΦώνουν. Αυτές
οι ατομ ι κές αντιδράσεις στπν πραγ -
 ΖΟΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝΕIΑ
ματικότπτα έχουν μια τέτοια θαυμα­
στή ποικιλία ώστε οι αρχαίοι ποιπτές
και μ υ θο π λάστες τις σύγκριναν με
διάφορα είδπ ζώων όπως ο λαγός, n
α λ ε π ο ύ , ο π ε λ αργός κ α ι το Φ ίδ ι .
Πραγματι κά, τα πρότυπα αυτά είναι
σ α ν ψ υχ έ ς ζώων π ο υ n κ ά θ ε μ ι α
τ ο υ ς κ ι ν ε ίτ α ι π ρ ο ς τ ο δ ι κό τ π ς
σκοπό, για το δικό τπς συμΦέρον και
μ ε το δ ι κό τ π ς χ α ρ α κ τ π ρ ι στ ι κό
τρόπο. Η έντασπ ανάμεσα στο παιδί
και στο περιβά λ λον του, που π οτέ
δε λείπει ολοκλπρωτικά, δεν μπορεί
ποτέ να εκτιμπθεί με α κρίβεια, γιατί
ε κτός α π ό τις πολλές παραλ λαγές
στι ς θέσεις του παιδιού μέσα στον
οικογενειακό αστερισμό, κάθε παιδί
έχει τπ δικπ του ευαισθπσία και τπν
ιδιαίτερπ ανταπόκρισπ. Ετσι, παλεύ­
οντας ενάντια σε μια σχεδόν τυπική
θέσπ κατωτερότπτας, διάΦορα π α ι ­
δ ι ά θ α διαμορΦώσουν π ο λ ύ διάΦο­
ρους συγκεκριμένους σκοπούς ανω­
τερότπτα ς . Για π α ρά δειγμα , υ π ά ρ ­
χουν π ο λ λ ά π α ι δ ι ά που βρίσκονται
σε παρόμοια μειονεκτική θέσπ εξαι­
τίας των α δ υνάτων μυών και τ π ς
κακπς όρασπς, αλλά το καθένα μπο­
ρεί να αναπλπρώσε ι τπν κατωτερό­
τπτα α υτή προς κατε υ θύνσε ις π ο υ
θα τ α οδπγήσουν ά λ λ α να γίνουν
α κροβάτες, ά λ λα εικαστικούς καλλι­
τέχνες κι άλλα σε πολλές και διάΦο­
ρ ε ς ε κδ π λ ώσ ε ι ς , α ν ά λ ογα με τ π ν
πρωτοτυπία τπς αντίδρασής τους, με '
το βαθμό του θάρρους τους, και το
κοινων ι κό τ ο υ ς σ υ ν α ίσθ π μ α . Ε π ι ­
πλέον, οι ατέλειες που ε ίναι υποχρε­
ωμένα να αναπλ πρώσουν τα παιδιά
ε ίναι γε μάτες από λεπτές ατομι κές
διαΦορές.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο
ένα π α ι δ ί π ο υ έχει κάνε ι απόκλισπ
-
56
made by Absens
από τπν κανονική γρα μ μ ή τπς ζωπς
δεν μ πορε ί να ε πανεκπαιδευτεί με
κανονικές μεθόδους. Η μέθοδος
πρέπει ν α προσαρμοστεί ειδικά για
τπν π ε ρ ίπτωση : διότι το π α ι δ ί που
έ χ ε ι μ ι α μ π κ α ν ον ι κ π ε ξ έ λ ι ξ π ή
κλίσπ, θα αισθάνεται κατα πιεσμένο
σε καταστάσεις που θα ε ίναι εντε­
λώς κανονικές. Ενα παιδί με στομα­
χικές δ ι αταραχές, για π α ρά δ ε ιγμ α ,
ίσως δεν κατα Φ έ ρ ε ι ν ' α π ο κτ π σ ε ι
βάρος και θ ' αναπτυχθεί πολύ
μέτρια : και αν δεν προσαρμοστούν
οι συνθήκες με προσοχή στπν περί­
π τ ω σ π τ ο υ , θ ' α κ ο λ ο υ θ ή σο υ ν ο ι
συνπθ ισμένες συνέ πειες - α παισιό­
δοξπ και εχθρικπ στάσπ, μαζί ίσως με
ε ρ ι σ τ ι κό τ π τ α κ α ι ο ξ υ θ υ μ ία . Ε ν α
τέτοιο π α ι δ ί έχει τπν τάσπ ν α δ ι α ­
μ ορ Φ ώ σ ε ι μ ι α ζπ λ ι ά ρ ι κπ δ ι ά θ ε σ π
καθώς συγκρίνει τον εα υτό του με
τους ά λλους: μπορε ί να ε κδπλώσει
ένα α νώ μ α λ ο ε ν δ ι α Φέ ρον γ ι α το
Φαγπτό και τα Φαγώσιμα είδπ, και n
τάσπ του να μαζεύει και να συσσω­
ρεύει διάΦορα πράγματα μ πορεί ν '
αναπτυχθεί στπν κατοπ ινή ζωή σε
μια αποκλειστικπ τάσπ να κάνει χρή­
ματα. Πολύ συχνά βρίσκουμε διατα­
ραχέ ς στπ δ ι ατροφή τ π ς π ρ ώ ι μ π ς
π λ ι κίας σ ε ο ι κογένε ι ε ς π ο υ φτι ά ­
χνουν ε π ιτυχπμένους συσσωρευτές
χρπ μάτων. Κατά κανόνα , όταν ένα
π α ι δ ί ε κδ π λ ώνει υ π ε ρ β ο λ ι κπ α π α ­
σχόλπσπ μ ε το στομάχι του και μια
τάσπ για άγχος, θα πρέπει να κάνου­
με κάτι σχετικά μ ' αυτή τπν κατάστα­
σπ, γιατί α υτπ αποτελεί μια συνπθι ­
σμένπ αρχή στπ νεύρωσπ. γπάρχε ι
ένα συναίσθπμα ταπείνωσπς και μια
α π ώ λ ε ι α ενδια φ έ ρ οντος για τ ο υ ς
άλλους, π ο υ προμ πνύουν κακό για
το μέλλον του παιδιού.
-

Τα παιδιά με τις στομαχικές διατα­
ραχές ε ίναι μ ι α π ο λ ύ γνωστή α ιτία
ενοχλήσεων στους γονείς και στους
γιατρούς, οι δυσκολίες όμως οφεί­
λονται πολύ περισσότερο στις ατε ­
λείς μεθόδους μας παρά στις ιδιοσυ­
στατικές ατέλειες. Το ίδιο συμβαίνει
και μ ' ά λ λε ς σωματικές ανι κανότn­
τες: όσο καλύτερα κατανοούμε tn
σύνδεσή τους με tn γενική γραμμή
tnc ζωής του ατόμου, τόσο καλύτε ­
ρες μεθόδους μπορούμε να επινοή­
σουμε. Εμείς δεν ισχυριζόμαστε ότι
βρήκαμε tnv ολοκλnΡωτικά τέ λεια
μέθοδο, αλλά n συνεχής αναζήτnσn
σωστών μ ε θόδων σ ύ μ φωνα με τις
α ρχ έ ς t n c Ατ ο μ ι κ ή ς Ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς
ασφαλώς μας επιτρέπει να αποφεύ­
γουμε πάρα πολλά λάθn.
•• Η ερωμένη
με την ταχυ παλμία
και τους πονοκεφάλους
Το γ ε γ ο ν ό ς ότι n π ρ ωτοτ υ π ι κ ή
στάσn κυριαρχεί στον έρωτα και στο
γάμο απεικονίζετα ι και oτnv α κόλου­
en πεΡίπτωσn. Η ασθενής μας ήταν
το δεύτερο π α ι δ ί otnv ο ι κογένε ι ά
t n C ' π ο λ ύ αδύνατn, π ο λ ύ όμΟΡφ n ,
πα ραχαϊδε μένn α π ό t n μ nτέΡα tnc
κ α ι κ α κ ο μ εταχε ι ρ ι ζό μ ε ν n α π ό το
μ έ θ υ σ ο π α τ έ ρ α t n c . Ε χ α σε t n v
ε ύνοια t n c μ nτέΡας t n c σ ε n λ ι κία
τριών χρόνων, όταν YEvvrlenKE μια
άλλn αδερφούλα tnc. Για να διαμαρ­
t u p n eE i, έγινε ά γρ ι α , σ κ λ n Ρ ή κα ι
οξύθυμn. Υπέθεσαν ότι ε ίχε κλnΡΟ­
ν ο μ ή σ ε ι το δ ύ στρ ο π ο χα ρ α κτ ή ρ α
του πατέρα tnc, και πολλοί ψυχολό­
γοι θα υ ποστήριζαν αυτή tn λαθεμέ -
-57-
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η ΝΕΙΑ ΤΟΥΣ
v n γνώ μ n , ενώ ε ίν α ι γεγονός ότι
οποιοδήποτε παιδί θα μπορούσε να
πάρει αυτή tn γραμ μ ή tnc ανάπτυ­
ξnς τ ο υ χαρα κτ ή ρ α σε μια τέτο ι α
δυσάΡεστn κατάστασn των πραγμά­
των. Πράγματι, από tn συμπεριφορά
των ε π ιθετι κών, α ν υ π ά κο υ ω ν , ή
κ υ ρ ι α ρχ ι κών π α ι δ ι ώ ν , μ π ο ρ ο ύ μ ε
σ υχνά ν α μ α ντέ ψ ο υ μ ε σωστά ότι
κάποιο σnμαντικό δυσάρεστο γεγο­
νός συνέ βn στο οικογενε ιακό περι­
β ά λ λ ο ν . ο π ω ς ήταν n ε κτ ό π ι σ n
αυτού του κοριτσιού από tn μι κρότε­
pn αδερφούλα tnc.
Οταν ενnλικιώθnκε n κοπέλα αυτή
έγινε nθοποιός κι ε ίχε πΟλλές ερωτι­
κές ιστορίες, και κατέ λnξε να γίνει
εΡωμένn ενός n λ ι κι ωμένου άντρ α .
Αυτή n ολοΦάνεΡn ε κμ ετά λ λε υσn
ενός πλεονεκτήματος δείχνει καθα­
ρά ότι υπάρχουν βαθιά συναισθήμα­
τα ανασΦάλειας και δειλίας. Ωστόσο,
n σχέσn α υτή tnc έ φε ρε στενοχώ­
ριες: n μnτέΡα tnc tnv επέκρινε, και
παρ' όλο ότι ο άντρας ε κε ίνος tnv
αγα πούσε, δεν μ π ορούσε να πάρει
δι αζύγιο από tn γυνα ίκα του . rtnv
περίοδο α υτή n μ Ι ΚΡότεΡn α δερΦή
tnc αρρα βωνιάστnκε.
Μ προστά στο συναγωνισμό αυτό n
κοπέλα άρχισε να νιώθει πονοκεΦά­
λους και ταχυ π α λ μ ίε ς , έγινε π ο λ ύ
ε υ ε Ρ έ θ ιστn α π έναντι στον άντρ α .
Ε πρόκειτο για μια νευρωτική ανυπο­
μονnσία κι αυτός ήταν ο λόγος που
ήρθε να με συμβουλε υτεί. Σ' έναν
ορισμένο τύπο ανθρώπων βρίσκουμε
ότι οι πονο κ έ φ α λ ο ι προκαλο ύνται
τ α κτ ι κ ά α π ό ο ξ ε ίε ς κ α τ α στ ά σ ε ι ς
οργής . Μ π ο ρ ο ύ μ ε ν α π ο ύ μ ε ότι n
OUYKivnon συσσωρεύεται oτn διάρ­
κ ε ι α t n c π ε ρ ι ό δ ο υ otnv ο π ο ία ο
ασθενής δεν εκδnλώνε ι συμπτώμα-
 τ α . Η συγκινπσιακή έντασπ μπορεί
στπν πραγματικότπτα να εκδπλωθεί
με κυκλοφοριακές μετα βολές που
προκαλούν προσβολές τπς νευραλ­
γίας του τριδύμου, πμικρανία και επι­
λ π πτοε ιδείς προσβολές. Ενα παρά­
δειγμα α υτών των κυκλοφορια κών
διαταραχών μας δίνουν οι πολύ γνω­
σ τ ο ί α ν α π ν ε υ στ ι κο ί σ π α σ μ ο ί κ α ι
αισθήματα πνιγμού που προκαλού­
νται από το βίαιο θυμό.
Στις π ε ρ ι πτώσεις α υτές τπς νε υ ­
ρ α λ γ ία ς τ ο υ τ ρ ι δ ύ μ ο υ π ο υ δ ε ν
έχουν οργανική βάσπ, έχω ήδπ επι­
σπμάνει τπ σπμασία των ψυχολογι­
κών παραγόντων. Φυσικά , οι παρά­
γοντες αυτοί μπορεί να ενεργήσουν
μ έ σω α γγε ι α κών δ ι α τ α ρ α χών π ο υ
προκαλούντα ι α πό τις συγκινήσε ι ς
και π συχνή επανάλπψπ αυτών των
π α ρε μ βολών στπν κυκλοφορία του
αίματος μπορεί τελικά να προκαλέ­
σει οργανική β λ ά βπ στους ι στο ύ ς
του νευρικού συστήματος.
Η τάσπ προς το θυμό συνδέεται με
τπν υ πε ρ β ο λ ι κή φ ι λ οδοξία : και τα
δύο προέρχονται από μια ανταγωνι­
στ ι κ ή π ρο σ π ά θ ε ι α του α τ ό μ ο υ να
ξεΦύγει από ένα αίσθπμα ότι μπορεί
να νικπθεί. Εμφανίζονται στους α κοι­
νωνικούς χαρακτήρες, που αισθάνο­
νται αβέβαιοι για τπν ε π ι δ ίωξπ του
σ κ ο π ο ύ τ ο υ ς με τ π ν υ π ο μ ονετ ι κ ή
προσπάθεια και συχνά προσπαθούν
να δ ι α Φ ύγ ο υ ν π ρ ο ς τ π ν ά χ ρ π στπ
π λ ε υρά τπς ζωής μ' ένα ξέσπασμα
θυμού. Τα παιδιά συχνά χρπσιμοποι­
ούν τέτοιες εκρήξεις με το σκοπό να
κατακτήσουν μ ι α κατάστασπ μέσω
τπς τρομοκράτπσπς, των ά λ λων, ή
τουλάχιστον για να αισθανθούν ανώ­
τερα : και με παρόμοιο τρόπο χρπσι­
μ ο π ο ι ο ύ ν ε π ίσ π ς τ ι ς συνέ π ε ι ε ς -
-58 -
made by Absens
τους πονοκεΦάλους τους. Η νευρω­
τική προέλευσπ των πονοκεΦάλων
δεν ήταν γνωστή στον επιστπμονικό
κ ό σ μ ο , ως τότε π ο υ ε γ ώ μ ί λ π σ α
πρώτπ φορά για αυτό το 1 9 1 0, πρέ­
πει όμως να ήταν πολύ καλά γνωστή
στπν αρχαιότπτα. Ο Οράτιος, σε μιαν
ωδή προς τον Μαικήνα, έγραφε για
ε κ ε ίνους τους φ ι λόδοξους ανθρώ­
π ο υ ς που δε θ έ λ ο υ ν ν' α λ λάξουν
τον ε α υτό τ ο υ ς , α λ λ ά μόνο τ ο υ ς
άλλους και αναφέρεται συγκεκριμέ­
να σ τ ο υ ς π ο ν ο κε Φ ά λ ο υ ς κ α ι τ ι ς
α ϋπνίες τους.
Ας επιστρέψουμε στπν περίπτωσή
μας. Η κατάστασπ τ π ς κοπέ λ ας
αυτής ήταν το αποτέλεσμα μιας νευ­
ρωτικής μεθόδου στπν επιδίωξή τπς
να ε πιταχύνει το γάμο τπς, που ήταν
αρκετά α ποτελεσματική. Ο παντρε­
μένος άντρας στενοχωριόταν π ά ρα
πολύ από τους συχνούς πονοκεΦά­
λους τπς και έκανε κάθε προσπάθεια
για να επιτύχει το διαζύγιο, αλλά δε
φαινόταν πάρα πολύ θαρραλέος και
έ κανε π ο λ ύ αργή πρόοδο προς το
σκοπό του. Τότε π κοπέλα διέκοψε
μαζί του κ α ι ήθελε να π α ντρευτεί
έναν ά λ λον άντρα ' πολύ σύντομα
όμως α ν α κ ά λ υ ψ ε ότι α υτός ήταν
πάρα πολύ α μόρφωτος, κι έτσι επέ­
στρε ψ ε στον π ρ ώτο τ π ς ε ρ α στ ή .
Τότε ο παντρε μένος α υτός άντρας
ήρθε να με συμβουλευτεί σχετικά με
τπν ασθενή μου και μου είπε ότι θα
ε π ιτάχυνε το δ ι αζύγιο κ α ι θα τπν
παντρευόταν.
Η θεραπεία τπς άμεσnς αρρώστιας
ήταν ε ύκολπ - στπν πραγματικότπ­
τα, θα είχε θεραπευτεί και χωρίς τπ
βοήθειά μ ο υ , γιατί π κ ο π έ λ α ήταν
αρκετά δυνατή ώστε να επιτύχει το
σκοπό τπς με τπ βοήθεια των πονο-
 κεΦάλων τπς. Ο σκοπός ήταν να εξα ­
ναγκάσει τον άντρα να ε π ιτύχει το
διαζύγιο σύντομ α ' ήταν ακρι βώς ο
σκοπός τπς παιδικής τπς πλικίας, να
μ πν ξ ε π ε ραστεί α π ' τ π μ ι κρότ ε ρ π
αδερΦή τπς: και αμέσως μόλις άρχι­
σε n δ ι α δ ι κα σ ία του δ ι α ζυγίο υ , ο ι
πονοκέΦαλοι εξαΦανίστπκαν.
Εγώ τπς εξήγπσα τπ σχέσπ ανάμε­
σα στους πονοκεΦάλους τπς και τπν
α ντ α γ ω ν ι στ ι κ ή στ ά σ π π ρ ο ς τ π ν
αδερΦή τπς. Αισθανόταν ανίκανπ να
ε π ιτύχει το σκοπό τπς γι' ανωτερό­
τπτα με κανον ι κά μέσα γιατί ήταν
έ ν α α π ό κ ε ίν α τα π α ι δ ι ά π ο υ το
ενδιαΦέρον τους έχει απορροΦπθεί
α π ' τον εαυτό τους και που τρέμουν
α π ό Φ ό β ο μ ή π ως δ ε ν ε π ι τ ύ χ ο υ ν .
Ε κε ίνπ παραδέχτπκε ότι ενδιαΦερό­
ταν πραγματικά μόνο για τον εαυτό
τ π ς κ α ι ό τ ι δ ε σ υ μ π α θ ο ύ σε τ ο ν
άνθρωπο που ε πρόκειτο
παντρευτεί.
Η ταχυ παλμία τπς οΦει λόταν στο
γεγονός ότι ε ίχε μ ε ίνει δυο Φορές
έγκυος και ε ίχε καταΦ ύγε ι και τις
δύο Φορές στπν έκτρωσπ, παρουσιά­
ζοντας και τις δυο φορές στο γιατρό
τπς τπ δικαιολογία ότι n καρδιά τπς
ήταν πάρα πολύ αδύνατπ για να γεν­
ν ή σ ε ι π α ι δ ι ά . Ε ίν α ι α λ ή θ ε ι α ότι n
καρδιά τπς ήταν διαταραγμένπ από
τις κ α τ α στ ά σ ε ι ς έ ν τ α σ π ς κ α ι τον
καταπιεσμένο θυμό, α λ λ ά χρπσιμο­
ποιούσε αυτό το σύμπτωμα όλο και
περισσότερο και το μεγα λοποιούσε
με το σκοπό να δικαιολογήσε ι τπν
πρόθεσή τπς να μπν αποκτήσει ποτέ
π α ι δ ι ά . Οι εγωκεντ ρ ι κέ ς γυνα ίκες
συνήθως ε κδ πλώνουν τπν έλλειψπ
ανθρώπινου και κοινωνικού ενδιαΦέ­
ροντος με τπν α π ρο θ υ μ ία τους να
α ποκτήσουν παιδιά : φυσικά, μερικές
made by Absens
Φορές. ε π ι θ υ μούν τα π α ι δ ι ά για
λόγους ΦιλΟδοξίας ή α π ό το Φόβο
μήπως τις νομ ίσουν κατώτερες.
Στο σπμείο αυτό αξίζει τον κόπο ν'
αναΦέρουμε ένα όνειρο τπς ασθε­
νούς αυτής. Ονε ι ρε ύ τ π κε ότι ήταν
κ α λ ο ντ υ μ έ ν π κ α ι κ ρ α τ ο ύ σε έ ν α
γυμνό μωρό στπν αγκαλιά τπς. Ε ίπε
στο μωρό που ε ίχε δέρμα μελαμΨό
και όμορΦο «δεν μπορώ να σε Φρο­
ντίσω, πρέπει να σ' εγκαταλείψω» .
Το μωρό απάντπσε, «ναι , έχεις δίκιο».
Μ ετά ά ρχισε να κ λ α ίε ι στο όνε ιρό
τπς και ένας άντρας πέρασε δ ίπ λ α
τπς. Εκείνπ όμως έστρεψε το κεΦάλι
για να α π οΦ ύγε ι το κοίταγμά του .
Ωστόσο, ο άντρας επιθυμούσε να τπ
δει και τπν κοίταξε.
Μ ε τ π γυ μνότπτα τ ο υ μ ω ρ ο ύ n
κ ο π έ λ α ε νν ο ο ύ σε ότι ή τ α ν π ά ρ α
πολύ φτωχή για να συντπρήσει παι­
να δ ι ά . Η α δε ρ Φ ή τ π ς ε π ρό κ ε ι τ ο ν α
παντρευτεί κάποιον π λούσιο άντρα,
ενώ αυτή δεν ε ίχε αρκετά χρήματα
παρά μόνο για τα δικά τπς ρούχα, και
δε θα τπς περίσσε υαν για το παιδί
τπς. Το μελαμΨό δέρμα του μωρού
σ ή μ α ινε ότι θα μ πο ρ ο ύ σε να έχει
ένα υγιές παιδί, αλλά το παιδί του
ονείρου τπ διαβεβαίωνε, συμφωνώ­
ντας μαζί τπς, ότι ο καθένας θα μπο­
ρούσε να αντιλπΦθεί ότι ήταν αδύ­
νατο γι' αυτή να συντπρήσει παιδί. Η
ασθενής είπε ότι στπν περίοδΟ αυτή
α ι σθ α νόταν α π ό λ υτα κ α λ ά , α λ λ ά
υ πέΦερε μόνο α π ό ταχυ καρδία τ π
ν ύ χτα κ α ι τ ο π ρ ω ί, π ρ ά γ μ α π ο υ
Φανέρωνε ότι επέμενε στπν ιδέα ότι
n αδύνατπ καρδιά τπς θα δικαιολο­
γούσε τπν α π οΦυγή των π α ι δ ι ών .
Ηταν τόσο πολύ εγωίστρια και τόσο
π ο λ ύ Φ ι λ ό δ ο ξ π ν α β ρ ίσ κ ε τ α ι στο
κέντρο τπς σκπνής τπς ζωής, ώστε
-59-
 ΖΩΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝΕIΑ
δεν μπορούσε ν' ανεχτεί τπν προο­
π τ ι κ π να έ χ ε ι π α ι δ ι ά . Ε π ι π λ έ ο ν ,
α ι σθ α νόταν ότ ι το π α ι δ ί θ α π τ α ν
ένας πιθανός ανταγωνιστπς, γιατί n
τραγωδία τ π ς νπ π ι α κπ ς ζωπς τ π ς
πταν ο ανταγωνισμός μ ε τ π μικρότε­
ρπ αδερφπ τπς. Ο άντρας που πέρα­
σε δίπλα τπς στ' όνειρό τπς πρέπει
να π μ ο υν εγώ, και το γεγονός ότι
έ στρε ψ ε το κε φ ά λ ι τ π ς πταν ένα
σπμάδι ότι δεν επιθυμούσε να είναι
ολότελα ειλικρινπς μαζί μου: φοβό­
ταν μππως τπν ε π ι κρίνω και επειδπ
πξερε ότι εγώ επιθυ μούσα να ανα­
πτύξει το κοινωνικό τπς συναίσθπμα,
νόμ ιζε ότι θα τ π σ υ μ β ο ύ λ ε υ α να
α ποκτπσει παιδί.
Η απόφασπ για το αν μια γυναίκα
θα πρέπει Π όχι ν' α ποκτπσει παιδί
πρέπει ν' αφπνεται αποκλειστικά στπ
γυναίκα - αυτπ είναι τουλάχιστον n
προσωπικπ μου πεποίθπσπ.
Δε βλέπω καμιά χρπσιμότπτα στο
να πιέσουμε για τπν α πόκτπσπ παιδι­
ού μια γυναίκα που δεν έχει κοινωνι­
κό ενδιαΦέρον Π αγά ππ για τα παι­
διά: διότι είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα
το μ εγα λώσει άσχπ μ α . Σε τέτοιες
περιπτώσεις, προτιμώ πρώτα να προ­
σαρμόσω τπ γυναίκα κοινωνικά, και
μετά , είμαι βέβαιος, αυτπ θα επιθυ­
μπσει ν' αποκτπσει παιδί χωρίς υπό­
δ ε ι ξ π Π π ίε σ π α π ό ο π ο ι ον δ π π οτε
άλλο.
Οι Φροϋδικοί ψυχολόγοι θεωρούν,
Π θεωρούσαν κάποτε, ότι το άτομο
που αποκλείει τον έρωτα καταπιέζει
τ π λ ίμ π ι ντ ό τ ο υ . Α π οτε λ ε ί π ο λ ύ
σπουδαία β ε λτίωσπ τόσο στπ δ ι ά ­
γνωσπ όσο και στπ θεραπεία , n ανα­
κάλυψπ ότι μπορούμε να συνδέσου­
με αυτό τον αποκλεισμό του έρωτα
με τον ατομικό σκο πό ανωτερότπ -
-60-
made by Absens
τας. Εάν ο α ποκλεισμός των κανονι­
κών δυνατοτπτων για το ζευγάρωμα
είναι πολύ ε π ίμονος και πεισματικός,
α υ τ ό ε ίν α ι π ά ντ α σ π μ ά δ ι ό τ ι τ ο
άτομο ε ίνα ι νευρωτικό και σε άλλες
σχέσεις επίσπς και δε θέλει να δει το
γά μο στο καθαρό φως τπς κοινωνι­
κπς αναγκαιότπτας, εξαιτίας ενός πιο
γενικού α ποκλεισμού τπς κοινωνικπς
σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά ς . Στις π ε ρ ι πτ ώ σ ε ι ς
αυτές παρατπρούμε μ ι α διστακτικπ
σοφιστικπ στάσπ μπροστά στο ερω­
τικό πρόβλπμα, Π μια αφύσικπ στάσπ
στον ερωτικό δεσμό, που και τα δυο
προέρχοντα ι α π ό ένα λ ά θ ο ς στ πν
κατανόπσπ τπς σχέσπς ανάμεσα στις
πρωτοτυ π ι κές ανάγκες του ατόμου
και στις δυνατότπτες τπς κατάστα ­
σπς του . Μ ια καλύτερπ κατανόπσπ
ασφαλώς θα δπμιουργούσε καλύτε­
ρπ σ υ μ π εριφορά, διότι οι ατο μ ι κο ί
σκοποί δεν ε ίνα ι απραγματοποίπτοι,
ούτε είναι πραγματοποι πσιμοι μ ' ένα
μόνο τρόπο, αλλά κάθε τρόπος επι­
δίωξπς τους έχει τις δικές του συνέ­
πειες και αναγκαστικές υποχρεώσεις.
Ο νευρωτικός πλπρώνει τπν τιμπ για
το γεγονός ότι έχει π ά ρ ε ι τον π ι ο
δύσκολο, μοναχικό και μπ πρακτικό
δρόμο προς τπν κορυφπ των φιλο­
δοξιών τ ο υ , ενώ υ π ά ρχουν π ο λ ύ
ε υ κολότερα και κα λ ύτερα μονο π ά ­
τ ι α . Α π ό μ ι α ά π ο ψ π , μ π ορούμε να
π ο ύ μ ε ότι το πρότ υ π ο σχέ δ ι ο τπς
ζωπς ποτέ δε χαλαρώνει τπν κυριαρ­
χία του πάνω στπ ζωπ του ατόμου,
αλλά ότι υπάρχουν πάντοτε καλύτε­
ροι τρόποι για να εκπλπρωθεί ο σκο­
πός του.
Οφείλουμε να δούμε το ερωτ ι κό
π ρ ό β λ π μ α σαν τ π ν π ι ο ο ι κε ία κ α ι
ο ρ γ α ν ι κ ά π ρο σ δ ι ο ρ ι σ μ έν π μ ο ρ φ π
του π ρ ο β λ π ματος τ π ς κοινων ι κ π ς

συμπεριφοράς, μια άποψπ που μπο­
ρεί να χρπσιμεύει συνεχώς σαν ένα
διορθωτικό μέσο για τα λάθπ. Αυτή n
άποψπ τπς Ατομικής Ψυχολογίας δεν
μ π ορεί να μ α ς δώσε ι τ π ν ε υ λ ογία
τπς απόλυτπς αλήθειας, δεν μπορεί
να μας δώσει τπν ικανότπτα να προ­
βλέψουμε το μέλλον ενός γάμου με
τόσπ ακρίβεια με όσπ μπορούμε να
υ π ο λ ογ ίσ ο υ μ ε τ π ν π ο ρ ε ία μ ι α ς
π έ τ ρ α ς π ο υ π έ φτε ι . Ε ν ώ ό μ ω ς n
π έ τ ρ α β ρ ίσ κ ε τ α ι στον κ ό σ μ ο τ π ς
α ντ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ή ς α λ ή θ ε ι α ς , ε μ ε ίς
ζούμε στπ σφαίρα των ανθρώπινων
λαθών. Η μέθοδός μας μας επιτρέπει
να αVΤΙKαθισΤOύμε τα μεγά λα λάθπ
με μ ι κ ρ ό τ ε ρ α κα ι α υ τ ό ς ε ίν α ι ο
- 61
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΕΡΜΗΝ Ε ΙΑ ΤΟΥΣ
λόγος για τον οποίο πιστεύουμε ότι
μ π ο ρ ο ύ μ ε π ο λ ύ συχνά να β ο π θ π ­
σου μ ε τ ο υ ς ά λ λ ο υ ς να προσεγγί­
σουν τους σκοπούς τους με μ ι α
μέθοδο n οποία , αν δεν είναι ίσως
α λ ά θ π τ π , ε ίν α ι κ α λ ύτ ε ρ π α π ό τ π
δικιά τους, από τπν άποψπ τπς κοι ­
νωνικπς κατεύ θυνσπς. Στον κόσμ ο
τ π ς ψυχπς δεν υ πάρχει καμιά αρχπ
ατο μ ι κ ο ύ προσανατ ο λ ι σ μ ο ύ π έ ρ α
από τις ατομικές μας πεποιθΠσεις. Οι
συνέ πειες των πραγματι κών πεποι­
θπσεών μας ε ίνα ι πάρα πολύ μεγά­
λ ε ς . Τα μ εγά λ α λ ά θ π μ π ορούν να
δ π μ ιο υργπσουν νευρώσε ις, ενώ τα
μικρά λάθπ μπορούν να δπμιουργπ­
σουν ένα σχεδόν κανονικό άτομο.
-
 Κεφά λ α ι ο πέμ πτο
Νευρωτικό σχέδιο ζωής και ψυχοθεραπεία
Ε ίν α ι φ υ σ ι κ ό γ ι α τ ο ά τ ο μ ο ν α
ε κφράζεται μ ε ολόκλπρο τ ο σώμα
τ ο υ , κι έ τ σ ι μ π ο ρ ο ύ μ ε π ο λ λ έ ς
φορές, να πλ προφορπθούμε περισ­
σ ό τ ε ρ α π ρ ά γ μ ατ α γ ι α τ ο ά τ ο μ ο
παρακολουθώντας τις κινπσεις του -
π ω ς π ε ρ π α τ ά , π ω ς κ ά θ ετ α ι , π ω ς
χαμογελά Π πως κινείται ανπσυχα -
π α ρ ά α κ ο ύγοντ α ς α υτά π ο υ λ έε ι .
Μ π ορούμε όμως να προχωρπσουμε
π ε ρισσότερο και να εφαρμόσουμε
αυτπ τπν αντίλπψπ στπν αξιολόγπσπ
των σ υ μ πτωμάτων. Ο ε μ ετός, γ ι α
π α ρ ά δ ε ι γ μ α , ε ίν α ι σ υ ν π θ ω ς έ ν α
σ π μ ά δ ι ότι τ ο πρόσωπο π ο υ κάνει
εμετό δε θέλει να συμφωνΠσε l . Ε ίναι
μ ι α ε π ίθ ε σ π ε ν ά ν τ ι α σε κ ά π ο ι ο ν
άλλο, Π π απόρριψπ μιας προσέγγι­
σπς. Η λ ι ποθυμία μπορεί ε π ίσπς να
ε ίνα ι π α π οτελεσματικπ α π όρρ ι ψ π
μ ι α ς κ α τ ά στ α σ π ς σ τ π ν ο π ο ία τ ο
άτομο αισθάνεται εντελώς αδύναμο.
Πώς θα μπορούσα να θεραπε ύσω
έναν τραυλό Π πίστευα ότι το τραύ­
λ ι σ μ α π ρ ο κ α λ ε ίτ α ι α π ό κ ά π ο ι ε ς
-62-
made by Absens
λεπτεπ ίλεπτες κι άγνωστες οργανι­
κές ανεπάρκειες; Εγώ έχω πάρα πολ­
λές ενδείξεις ότι ο τραυλός δε θέλει
να σ υ μ μετέχει με τους ά λ λους και
ότι μπορεί γενικά να μιλά πολύ καλά
όταν είναι μόνος: μπορεί μάλιστα να
είναι ικανός να διαβάζει Π να απαγ­
γέ λ ε ι θ α υ μ ά σ ι α : έτσι π ο υ να μ π ν
μπορώ παρά να εξπγπσω τον τραυλι­
σμό του σα μια εKδrlλωσπ τπς στά­
σπς του α πέναντι στους άλλους.
Ωστόσο υ π ά ρχει κάποια α λ Πθεια
στπν αντίλπψπ, που είναι κοινπ στπν
Αμερικπ, ότι το τραύλισμα προκαλεί­
ται από τπν εκπαίδευσπ των αριστε­
ρόχειρων παιδιών να χρπσιμοποιούν
το δεξί χέρι, αν και α υτό συμβαίνει
ε π ε ι δ π χ ρ π σ ι μ ο π ο ι ο ύ ντ α ι κ α κέ ς
μέθοδο ι , ο ι οποίες προκαλούν στο
παιδί μια αντικοινωνικπ προκατάλπ­
ψπ σαν αντίδρασπ στις αντι παθπτι­
κές ε π ι κρ ίσ ε ι ς . Μ ι α μ π χα ν ι κ π κ α ι
ανταγωνιστικπ μέθοδος διδασκαλίας
δε λαμβάνει αρκετά υπόΨπ το γεγο­
νός ότι το αριστερόχερο παιδί έχει
 μεγαλύτερπ δυσκολία να προσαρμο­
στεί στπ xpnon του δεξιού χερι ο ύ ,
οπότε τ ο π α ι δ ί ε κδι κείται χρπσιμο­
π οιώντας το σύμπωμα του τρα υ λ ι ­
σμού με το οποίο στενοχωρεί n εξε­
ρ ε θ ίζει τ ο υ ς δ α σ κά λ ο υ ς τ ο υ . Δεν
υ π ά ρχε ι κανένας οργανικό ς λόγος
για τον οποίο δε θα ' πρεπε να διδά­
σκονται τα παιδιά να χρπσιμοποιούν
το δεξί χέρι. Ε Φόσο ζού μ ε σ' έναν
π ο λ ιτ ι σ μ ό ό π ο υ χρ π σ ι μ ο π ο ι ε ίτ α ι
κυρίως το δεξί χέρι, π xpnon του αρι­
στερού χεριού μπορεί πολλές Φορές
να προκαλ ε ί στο άτομο ένα συναί­
σθπμα κατωτερότπτας στις κατο π ι ­
νές περιόδους τπς ζωnς του. Σε πολ­
λές τεχνικές και εμπορικές εργασίες,
αλλά ακόμα και στπν κοινωνικΙ') ζωn,
π αριστεροχειρία μπορεί να είναι μια
σοβαρΙ') ανι κανότπτα n ε μ π ό δ ι ο . Η
ε κ π α ίδ ε υ σ π όμως α υτών των π α ι ­
διών για να προσαρμοστούν προς τπ
δ ε ξ ι οχε ι ρ ία π ο υ ε π ι κ ρ α τ ε ί σ τ ο ν
κόσμο μας θ α πρέπει να γίνει μ ε τπν
κατά λ λ π λ π μέθοδο, γιατί τα παιδιά
αυτά ε ίνα ι μια μεγά λ π μειονότπτα
τπς οποίας τα δικαιώματα πρέπει να
προστατευτούν. Στπν πρώιμπ παιδι­
κΙ') πλικία το αριστερόχερο παιδί έχει
α σΦαλώς μεγα λ ύτερες δυσκολίες,
γιατί πολλές Φορές οι μεγάλοι δεν
αναγνωρ ίζουν τπν α ρ ι στεροχε ι ρ ία
του παιδιού, και το κατπγορούν για
αδεξιότπτα. Ενα τέτοιο παιδί συσχε­
τίζει τπν έλλειψπ επιδεξιότπτάς του
μ ε ό λ ε ς τ ι ς ά λ λ ε ς δ υ σκο λ ίε ς στο
σπίτι και στο σχΟλείο, και υποφέρει
από μία κατάθλιψπ π οποία το κάνει
να σ υ γ κεντρ ώνε ι τ ο ε ν δ ι α Φ έ ρο ν
πάρα πολύ στον εαυτό του. Ετσι, τα
α ρ ι στε ρ όχε ρ α π α ι δ ι ά συχνά α π ο ­
κτούν το συναίσθπμα ότι ο κόσμος
ε ίναι ένα επικίνδυνο μέρος, και γίνο-
-63-
made by Absens
ντα ι πιο ευά λωτα α π ό τπ νεύρωσπ
παρά άλλα παιδιά.
Π ι στ ε ύ ω ό τ ι π ε ρ ίπ ο υ 3 5 % α π ό
όλους τους ανθρώπους είναι αριστε­
ρ ό χε ρ ο ι , ε ν ώ ο ι π ι ο π ο λ λ ο ί α π ό
α υτ ο ύ ς δεν έ χ ο υ ν ε π ίγνωσπ τ ο υ
γεγονότος. γ πάρχουν κάμποσοι τρό­
ποι για να ανιχνεύσουμε τπν αριστε­
ροχειρία ενός ατόμου: ο πιο γνωστός
και απλούστερος είναι να ζπτnσουμε
α π ό το άτομο να ενώσει τα χέρια
του και τα δάχτυλά του · το αριστε­
ρόχερο άτομο ενστι κτώδ ι κα θα τα
ενώσει με τέτοιο τρόπο ώστε ο αρι­
στερός αντίχειρας να είναι πάνω α πό
τ ο δ ε ξ ι ό α ν τ ίχ ε ι ρ α . Το α ρ ι στ ε ρ ό
φ ρ ύ δ ι ε ίν α ι συχνά λ ίγο ψ π λ ότερα
στο αριστερόχερο άτομο και π όλπ
σ υ μ μ ετρία του σώμ ατος π ι ο ανα ­
πτυγμένπ από τπν αριστερΙ') πλευρά.
Ακόμα και στπν κούνια μπορούμε να
παρατπρnσουμε το μωρό που τείνει
να χρπσι μοποιε ί το αριστερό μέρος
του σώματός του περισσότερο α π ό
τ ο δεξί. Η προσαρμογΙ') στπ δεξιοχει ­
ρία είναι ένα είδος έντονπς δοκιμα­
σίας για τα παιδιά αυτά. Κατά κανό­
να, όταν βλέπω ένα πολύ κακό γρα­
φικό xapaKtnpa, ξέρω ότι πρόκειται
για ένα άτομο αριστερόχερο που το
θάρρος του έχει πάθει καθίζπσπ. Από
το ά λ λ ο μ έ ρ ο ς , ό τ α ν β λ έ π ω έ ν α
εξαιρετικό γραΦικό χαρακτnρα, ξέρω
ότι πρόκειται για ένα αριστερόχερο
άτομο επίσπς, αλλά που αντιμετώπι­
σε με επιτυχία τις δυσκολίες του . Τ'
αριστερόχερα άτομα που αναπτύσ­
σουν τ π δ ε ξ ι οχ ε ι ρ ία τους τ ε ίν ο υ ν
προς ορισμένα καλλιτεχνικά n χειρο­
τεχν ι κά τ α λ έ ντ α . Ανά μ ε σ α στους
ζωγράΦους βρίσκου μ ε α ρ κετά αρι­
στερόχερα άτομα που ζωγραΦίζουν
εξίσου καλά και με τα δύο χέρια.
 ΖΩΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝΕIΑ
Δεν είναι γενικά γνωστό ότι τ' αρι­
στερόχερα παιδιά πολύ συχνά έχουν
μ εγά λ π δυσκολία στπ μάθπσπ τπς
ανάγνωσπς επειδrl προφέρουν αντί­
στρ ο φ α , δ π λ α δr'i α π ό δ ε ξ ι ά π ρ ο ς
α ρ ι στερά · κ α ι το λ ά θ ο ς α υτό δ ε ν
μπορούν να το διορθώσουν εάν δεν
τους εξπγπθεί με κατάλλπλο τρόπο.
Οι ατέλειες στα διάφορα αισθπτπ­
ρια όργανα περιορίζουν τα μέσα με
τα οποία το παιδί μπορεί να συμμε­
τέχει στπ ζωπ των ά λ λων. Ε π ι β ά λ ­
λουν αναγκαστικές διαφορές συμπε­
ριφοράς τις οποίες το παιδί μ πορεί
να α ι σθανθεί σαν ένα φορτίο , εάν
ε μ ε ίς δεν α ντ ι μ ε τ ω π ίσ ο υ μ ε τ π ν
κατάστασπ μ ε σωστά ενθαρρυντικά
μέτρα . Τα παιδιά που έχουν ατε λ π
όρασπ περπατούν προσεχτικά , γιατί
έχου ε π ίγνωσπ του κινδύνου στις
κινπσεις τους. Εχουν όμως περισσό­
τερο ενδιαΦέρον στο να κοιτάζουν,
ακριβώς επειδrl αυτό είναι δύσκολο,
κι αν κάνουν μια καλπ αναπλπρωσπ
θα γίνουν οπτικοί τύποι. Υπάρχουν
επίσπς και οι αντίστοιχες αναπλπρώ­
σεις για τπν κακπ α κο π και για τπ
μειονεξία των κινΠσεων.
Ο Γουσταύος Φρά ιτακ, για π α ρ ά ­
δειγμ α , ε ίχε π ο λ ύ μεγά λ π μ υ ω π ία
και δε φορούσε γυαλιά. Μια και δεν
μπορούσε να δει και πολλά πράγμα­
τα, n προσοχπ του συγκεντρώθ π κε
στο να φαντάζεται πως πταν το περι­
βάλ λον του και n μεγάλπ ανάπτυξπ
αυτπς τπς ιδιοτροπίας του αποτέλε­
σε τπ μεγάλπ του ι κανότπτα σα συγ­
γραΦέα. Ο Γκαίτε , ο Σίλλερ, ο Μ ίλτον
και πολλοί άλλοι σπουδαίοι ποιπτές
υπέφεραν από κακπ όρασπ , καθώς
ε π ίσπς και π ο λ λ ο ί α π ό τους μεγά­
λους ζωγρ ά φ ο υ ς . Το π α ι δ ί μ ε τπν
απόλυτα κανονικπ όρασπ δεν ε ίναι
-64-
made by Absens
π ι θ α ν ό ότι θα σ υ γκεντρώσε ι τ π ν
προσοχπ του πάνω στα ορατά φαινό­
μενα, γιατί τα παίρνει σα δεδομένα.
Ωστόσο, δεν πρέπει να το θεωρούμε
σίγουρο ότι n ελαττωματικπ ικανότπ­
τα στπν όρασπ θα αναπλπρωθεί κατ'
ανάγκπ με το ταλέντο Π τπν ι δ ι ο ­
φυία, Π κα ι μ ε oπoιoδrlπoτε κοινωνι­
κά χρπσιμο τρόπο. Η καλπ ανα π λ Π ­
ρωσπ θ α γίνει μόνο εκεί που υπάρχει
το θάρρος και n ευνοϊκπ κατάστασπ :
τότε μπορούμε να λογαριάζουμε σε
κάποια ιδιαίτερπ ανάπτυξπ, είτε σχε­
τικπ με τπν ίδια αισθπτικπ λειτουρ­
γία , Π με μια ά λ λ π , για παράδειγμα
τπν α κ ο Π . Ε ά ν ό μ ως n κατάστα σ π
είναι δυσάρεστπ κ α ι τ ο θάρρος λεί­
π ε ι , θα υ π άρξε ι μ ι α α ρνπτικπ ανα ­
πλΠρωσπ - π .χ., το παιδί δε θα θέλει
να δει τίποτα.
Αλλά κα ι αυτοί που τα μάτια τους
ε ίνα ι εντε λ ώ ς κ α ν ο ν ι κ ά μ ε ρ ι κ έ ς
φ ο ρ έ ς α ν α π τ ύ σ σ ο υ ν ε ν δ ι α Φ έ ρ ον
που εξαρτάται α π ό τ ι ς ι κανότπτες
τπς όρασπς, α λ λ ά α υτό δε γίνετα ι
εάν τα άτομα αυτά δεν αντι μετώπι­
σαν κά ποια φορά τπν ανάγκπ να κοι ­
τάξουν κανονικά. καμιά πρόοδος δε
γίνεται ποτέ χωρίς τπ συνειδπτοποί­
πσπ ενός εμποδίου. Εκείνο ακριβώς
που εμφανίζεται σαν εμπόδιο ε ίναι
ε κε ίν ο π ο υ ε ν ε ρ γ ε ί σαν κ ίν π τ ρ ο ,
όταν υπάρχει μ ι α θαρραλέα προσπά­
θεια για τπν επιτυχία. Εχω πδπ ανα­
φ ε ρ θ ε ί στις δ υ σ κ ο λ ίε ς α κο π ς του
Μ πετόβεν, του Σμέτανα , του
Ντβόρζακ κι άλλων μουσι κών.
Ο πολιτισμός μας δεν ε ίνα ι μόνο
δεξιόχερος, αλλά επίσπς και αντρι­
κός: έτσι, ο αγώνας γι' ανωτερότπτα
τ ε ίνει να δ ι α μ ορΦώνει μ ι α υ π ε ρ α ­
ντρικπ στάσπ. Πολλοί μεγάλοι φιλό­
σοφοι έχουν κάνει τπ σχετικπ παρα-

τ π ρ η σ η , ό π ως κ α ι ο Καντ όταν
έλεγε, «Κανένας άντρας δ ε θ α πθελε
π οτέ να ε ίν α ι γυνα ίκα » . Εγώ δ ε ν
μ πορώ ν α συμφωνπσω απόλ υτα με
α υ τ π τ η ν π α ρ α τ π ρ η σ η , δ ι ότ ι έχω
γνωρίσει π ε ρ ι πτώσε ι ς αντρών π ο υ
π θ ε λ α ν ν α ε ίν α ι γ υ ν α ίκ ε ς . Ε ν α ς
κοντοπόδαρος άντρας, για παράδειγ­
μα, μου ε ίχε πει ότι επιθυμούσε να
πταν γ υ να ίκα μ ε φ ο ύ στ α π ο υ θ α
έκρυβε τα κακοφτιαγμένα πόδια του,
και υπάρχουν επίσης παραχαϊδεμένα
παιδιά που θα πθελαν να είναι γυναί­
κες γ ι α να χαϊδε ύ ο ντ α ι α π ό τ ο υ ς
άλλους.
Δε θα πμουν ποτέ αντίθετος στην
ά π ο ψ η να π ά ρ ο υ ν ο ι γυνα ίκες τη
θ έ σ η τ ο υ ς σ τ ο ν κ ό σ μ ο π ά νω σε
βάση ισοτιμίας με τους άντρες, έχω
όμως διαπιστώσει ότι είναι καλύτερο
ν' ανατρέφουν τ' αγόρια και τα κορί­
τσια από την πιο πρώιμη ηλικία προς
την κατε ύ θ υνση να σ υ μ β ι β α στούν
μ ε τους αντίστοιχους κο ινωνι κούς
ρ ό λ ο υ ς τ ο υ ς . Οταν ένα κ ο ρ ίτ σ ι
πιστεύει ότι μπορεί ν ' α λ λάξει και να
γίνει αγόρ ι , α υτό συμβαίνει γιατί ο
θηλυκός ρόλος δεν της έχει παρου­
σιαστεί σαν ισότιμος. Το κορίτσι επα­
ναστατεί ενάντια σ' αυτό που αισθά­
νετα ι ότι α ποτε λ ε ί την π ρο ο π τ ι κπ
μ ι α ς μ ό ν ι μ η ς κατωτ ε ρ ότ η τ α ς . Ο ι
Φροϋδικοί έχουν εξηγπσει α υτό το
γεγονός μ ε το α π ο κ α λ ο ύ μενο
«σύ μ π λ εγμα ε υνουχισμ ο ύ » , ε π ε ι δ π
τ α κορίτσια συχνά έχουν τ η φαντα­
σ ίω σ η ό τ ι τ α α ντ ρ ι κ ά γ ε ν ν η τ ι κά
όργανα τους έχουν αφα ιρεθεί χε ι ­
ρ ο υ ργ ι κ ά : η ε ξ π γ η σ η ό μ ω ς α υ τ π
είναι σα ν α παίρνουμε τ ο αποτέλε­
σμα για την α ιτία . Σχε δ όν ό λ α τα
κορίτσια επιθυμούν κατά καιρούς να
πταν αγόρ ι α , ακόμα κα ι όταν λένε
-
65
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙ Σ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η Ν Ε ΙΑ ΤΟΥΣ
ότι π ρ οτ ι μ ο ύ ν ν α ε ίνα ι γυνα ίκε ς ,
επειδr1 η αντρικπ θέση φαίνεται να
είναι πιο σίγουρη. Το κορίτσι δείχνει
ότι έχει ζυγίσει τα π λ εονε κτπματα
και τα μ ε ι ονεκτπματα και των δύο
θέσεων. Στη συλλογπ των Νυφιάτι­
κων τραγο υδιών του Χέ ρντερ δεν
μπορεί παρά να μας εντυπωσιάσει το
γεγονός ότι όλα είναι θλιβερά τρα­
γούδια, δείχνουν το Φόβο της κοπέ­
λας ότι μπορεί να μην την εκτιμούν
και να μην λογαριάζουν στο γάμ ο .
Στην κρίση που παρουσιάζεται ανά­
μ ε σ α στ η ν κ ο ρ ι τ σ ίστ ι κ η κ α ι σ τ η
γυναικεία ηλικία , τ ο κορίτσι φοβάται
τη απώλεια της παρθενιάς της σαν
να ε π ρόκε ιτο για την απώλεια του
δυνα μ ι κού της Π της αξιοπρέπειας.
Ακριβώς α υτό το συναίσθημα ε ίναι
που εξηγεί ορισμένες ε κδ η λ ώσεις
στις γυναίκες, όπως είναι η καχύπο­
πτη στάση, η επιθυμία να ξεΦύγουν
από τον έρωτα και το γάμο, ο κολπ ι ­
σμός, η δειλία και η ντροππ μπροστά
στην εγκυμοσύνη, καθώς και οι δια­
στροΦές.
Τα κορίτσια συχνά θέλουν να ντύ­
νονται σαν αγόρια, να παίζουν σαν
αγόρια, και α κόμα να τα φωνάζουν
με αγορίστικα ονόματα. Κάποτε περ­
π ατούσα μ ' ένα π ε ντάχρονο κορι­
τσάκι, που με oδr1γησε σ' ένα μαγαζί
π ο υ π ο υ λ ο ύ σε αγορίστ ι κα ρούχα ,
που πταν εκτεθει μένα στη βιτρίνα.
Το κορίτσι μου ζπτησε να της αγορά­
σω έ ν α α γ ο ρ ίστ ι κο κο υ στ ο ύ μ ι .
Κατέφυγα στην π ο ν η ρ ι ά και ε ίπ α ,
«Ναι, θα σου το αγόραζα εάν το πθε­
λες, αλλά πρέπει να ξέρεις ότι κανέ­
να αγόρι δε θα r1θε λε να φορέσει
κοριτσίστικα ρούχα». Το κορίτσι έμει­
νε σιωπηλό για λίγο, μετά έδειξε ένα
αγορίστικο παλτό και ε ίπε: «Σε παρα -
-
 ZQH ΚΑι ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

καλώ, αγόρασέ μου τουλάχιστο εκεί­ •• Το αγόρι που φανταζόταν

νο το παλτό».
ότι ήταν προφήτης
Μ πορούμε να συμ περάνουμε ότι
το παιδί αυτό, στπν πλικία των δυο ή
τριών χρόνων, υ π ή ρχε ακόμπ αβε­
Μ ο υ έφεραν α π ό ένα σανατόριο
βαιότπτα για τπν αμετάβλπτπ φύσπ
κάποιο αγόρι πλικίας 1 5 χρόνων, με
του σεξουαλικού ρόλου, και n α βε­
το οποίο ε ίχαν πριν ασχολπθεί αρκε­
β α ιότπτα α υ τ ή ε ίχε ε π π ρε ά σ ε ι τπ
τ ο ί γ ι α τ ρ ο ί. Τα σ υ μ π τ ώ μ α τ ά τ ο υ
διαμόρφωσπ του ψυχικού προτύπου.
ήτα ν : π Ο λ υ ά ρ ι θ μ ε ς κ ι ν ή σ ε ι ς π ο υ
Εάν το κορίτσι παρακινείται να μιμεί­
έκανε μ ε τα χέρια του, παραμορφω­
ται τ' αγόρια από το περιβάλλον τπς
τ ι κές γκρι μάτσες π ο υ έ κανε με το
ή από τπν εκπαίδευσή τπς, αυτό θα
πρόσωπό του και ανωμαλίες τπς ομι­
μεγαλώσει τις δυσκολίες τπς αργό­
λ ία ς : π ο λ ύ σ υχνά ξεΦώνιζε χωρίς
τερα, όταν θα έχει ν' αντιμετωπίσει
κανένα φανερό λόγο. Τα συμπτώμα­
τα προβλήματά τπς σαν ανθρώπινο
τά του έ μ οιζαν με τπ σχιζοφρένια,
ον. Τα κορίτσια θα πρέπει να εκπαι­
α λ λ ά τε λ ι κά το αγόρι μ ο υ ε ίπ ε το
δ ε ύ οντα ι , όχι σα να ε π ρόκε ιτο να
μ υ στ ι κό τ ο υ : " Ξ έ ρ ω ότι ε ίν α ι
ε κτελέσουν μια κατώτερπ λειτουρ­
κουταμάρα», είπε, "αλλά πιστεύω ότι
γία, αλλά με τπν ά ποψπ και με τπν
ε ίμ α ι προΦήτπς. Κανείς όμως δεν
έννοια των ι δ ι α ίτερων κοινωνι κών
πρέπει να το μάθει». κατάφερα να
ε υθυνών κα δυνατοτήτων τους. Αν
τον θεραπεύσω μέσα σε λίγες πμέ­
δε γίνει n π ροετο ι μ α σία α υ τ ή , τα
ρες. Το αγόρι αυτό δεν επιθυμούσε
κορίτσια πιθανότατα θα νιώσουν τπν
να κάνει παρέα με τους ά λλους και
ανάγκπ τπς α ργότερα. Ιδιαίτερα στπν
απομόνωνε τον εαυτό του μ ' α υτή
εφπβεία, όταν για πρώτπ φορά απο­
τ π ν π α ρά ξε ν π σ υ μ π ε ρ ι φ ορά τ ο υ .
κτ ο ύ ν κ ά π ο ι α ε λ ε υ θ ε ρ ία κ α ι
Ε ίχε μια μικρότερπ αδερΦή, πράγμα
ανεξαρτπσία· στπν περίοδο αυτή τα
π ο υ π ά ντα σ π μ α ίν ε ι μ ι α δ ύ σ κ ο λ π
κορίτσια συχνά αγαπούν να υπερβά­
κατάστασπ για το μεγαλύτερο αγόρι.
λ ο υ ν τ ο υ ς αντρ ι κο ύ ς τ ό π ο υ ς κ α ι
παρ' όλο ότι n επίδοσή του στο σχο­
εκδπλώσεις, και ιδιαίτερα να μιμού­
λείο ήταν καλή - στπν πραγματικό­
ντα ι τις κ α κέ ς ε κδ π λ ώσ ε ι ς , ό π ω ς
τπτα, ήταν ο καλύτερος μαθπτής στο
ε ίν α ι τ ο π ι οτό κ α ι ο ι σεξο υ α λ ι κέ ς
σχολείο του n πεισματική απόφασή
-

ελευθεριότπτες. Στπν εποχή μας, n

του να π α ίζε ι μ ονα δ ι κό ρ ό λ ο στπ
αντρική διαμαρτυρία είναι ακράτπτπ
ζωή, ε ίχε προκαλέσε ι τπν αντιπάθεια
κ α ι ε κδ π λ ώ ν ετ α ι ε υ ρ ύτ α τ α α π ό
όλων . Η δ ι α φ υγή του στον κόσμο
γυναίκες όλων των πλικιών, οι οποί­
τ π ς μ π π ρ α γ μ α τ ι κ ότ π τ α ς , ό π ο υ
ες καπνίζουν, φορούν κοντές φού ­
μονάχα μ π ο ρούσε ν α νιώθει έναν
σ τ ε ς , έ χ ο υ ν κοντά μ α λ λ ι ά , κ α ι
ικανοποιπτικ ό βαθμό ανωτερότπτας,
κάνουν κάθε τ ι τ ο δ υ νατό για να
οφει λόταν α ποκλειστικά στπ δειλία
μιμπθούν τους αντρικούς τρόπους.
του. τελικά, είχε έρθει στπν ανάγκπ
να μ ι λ ά ε ι μια γλώσσα διαφορετική
α π ό τους ά λ λους, κ α ι να θεωρεί
ό λ ο υ ς τ ο υ ς σ υ μ μ α θπτές τ ο υ μαζί

- 66 -
made by Absens
 σαν ένα νικπΦόρο εχθρικό έ θνος,
επειδπ εκείνοι τον πείραζαν και τον
χτυ π ο ύσαν! Στο μετα ξ ύ , στο σπίτι
του ένιωθε όλο και περισσότερο ότι
n αδερΦπ του τον ξεπερνούσε κι ότι
για δεύτερπ Φορά θ α έχανε τπν
ανωτερότπτά του, και αυτό τον ανα­
στάτωνε ολοκλπρωτικά. Δεν είχε το
θάρρος να πει στους γονείς του ότι
ένιωθε καταπιεσμένος, και στο σχο­
λ ε ίο δ ιέ Φ ε υγε προς τ π φ αντα σ ία .
Ε τ σ ι , στον ο νε ι ρ ι κ ό κ ό σ μ ο τ ο υ ,
έ κανε τον ε α υτό του προΦΠτ π . Οι
παράξενες παραμορΦώσεις και γκρι­
μάτσες που είχε αρχίσει να χρπσιμο­
π ο ι ε ί δεν πταν π ο λ ύ διαΦορετ ι κέ ς
α π ό τις χειρονο μ ίες που ε ίχε στπν
αρχπ εΦεύρει για να προσελκύει τπν
προσοχπ των γονέων του.
Μ αζί μ ο υ κατάΦερε να β ρ ε ι μ ι α
α ισιόδοξπ στάσπ, διότι α ισθανόταν
ό τ ι μ π ο ρ ο ύ σ ε να α π ο κ α λ ύ ψ ε ι σ '
εμένα μονάχα το μ υστικό του μεγα­
λείου του . Στπ βάσπ αυτπ τπς αμοι­
β α ία ς ε μ π ι στο σ ύ ν π ς , μ π ό ρ ε σε να
συζπτπσει και να ε πανεξετάσει τις
σχέσεις του με τους άλλους, και με
τπ βoιlθεια των εξπγπσεών του και
τπς ενθάρρυνσπς μου ξαναβρπκε τπ
φ υ σι κιΊ ε π ι θ υ μ ία να π ροσαρμοστε ί
στπ ζωΠ. Εχω συναντπσει παρόμοιες
περιπτώσεις, στις οποίες παραχαϊδε­
μένα παιδιά υπέΦεραν πολύ από τπ
σκλπρότπτα των συμμαθπτών τους.
•• Ο έμπορος
με τη διαίσθηση που υ πέφερε
από διακοπές της ομιλίας του
Μ Ι α ά λ λ π π ε ρ ίπτωσπ νε ύρωσπς
π ο υ π ε ρ ι ε ίχε ένα π ροΦπτικό ρόλο
-
67
made by Absens
του ατόμου, πταν n περίπτωσπ ενός
εμπόρου, πλι κίας σαράντα χρόνων,
που πρθε σ' εμένα να τον βοπθπσω
επειδιl διαπίστωνε ότι πταν ανίκανος
να μ ι λιlσει στους άλλους. Οταν βρι­
σκόταν σε κ ο ι νωνι κ ιΊ σ υ ντ ρο Φ ι ά ,
κατα λ α μ βανόταν α π ό μ ι α α γωνία ,
κάτι σαν το τρακ τπς σκπνπς ένιωθε
ντροππ, και είχε ένα α ίσθπμα πνιγ­
μού. Ε ίχε παντρευτεί μια χπρα δώδε­
κα χρόνια μεγαλύτερπ του, που τον
περιποιόταν υ περβολικά, όπως ε ίχε
κάνει και n μ πτέρα του πριν. Μ ε τπ
γυναίκα του αυτπ και λίγους οικείους
Φίλους, καθώς και με τους πε λάτες
του , μ π ορούσε να συνομ ιλεί χωρίς
δυσκολία, αλλά n συμπεριΦορά του
αυτπ δεν άντεχε στπ δοκιμασία οποι ­
ο υ δ π π οτε π λατύτερου κοινωνικού
κύκλου.
Δεν μ πορούσα να βρω το κ λ ε ι δ ί
π ο υ θ α εξπγούσε αυτπ τπν παράξε­
νπ κατάστασπ, μέχρι που ο άντρας
αυτός μου ανέΦερε ότι ε ίχε προΦπ­
τικά όνειρα. Τότε υποπτεύθπκα αμέ­
σως ότι ο σκοπός του ανωτερότπτας
πταν να είναι προΦπτπς, σε μια προ­
νομιούχο και μοναδικιΊ σχέσπ με το
Θεό. Με πολύ προΦύλαξπ του υπέ­
β α λ α α υ τ π τ π ν ι δ έ α , α ρ χ ίζοντας
βέβαια με ένα «ίσως», κι εκείνος αμέ­
σως α πά ντπσε : «Ολοι οι Φίλ ο ι μ ο υ
γνωρίζουν ότι έχω διαίσθπσπ, καθώς
και n γυναίκα μου. Πολλά περιστατι­
κά το έχουν α π οδ ε ίξε ι » . ΑσΦαλώς,
αυτπ πταν και n αιτία τπς δυσκολίας
τ ο υ . Εάν μ ι λ ο ύσε ε λ ε ύ θ ε ρα στπν
κοινωνικιΊ συντροΦιά, θα κινδύνευε
να πΡΟδοθεί από κάποιο λάθος στις
γνώσεις του για τους ά λλους, πράγ­
μα που θα μ π ορούσε να καταστρέ­
ψει τπ Φπμπ του ως ενορατι κού. Η
α γ ω ν ία π ο υ τ ο υ π ρ ο κα λ ο ύ σε ο
-
 ΖΩΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
φόβος τπς πιθανότπτας μιας τέτοιας
πττας τον έκανε να πνίγεται, κι έτσι
n διαίσθπσπ του προστατευόταν με
τπ μυστπριώδπ αλαλία του .
Στις πρώτες συνεντεύξεις μ ' έναν
ασθενπ , ε ίμαστε υ π οχρε ωμένοι να
βεβαιωθούμε εάν n περίπτωσπ είναι
πραγματικά περίπτωσπ νεύρωσπς. Η
δικπ μου μέθοδος είνα ι, αφού πρώτα
ακούσω τα παράπονα του ασθενπ ,
να προχωρώ με έναν από τους εξπς
δυο τρόπους. Εάν υ ποπτεύομαι ότι
δεν υ π ά ρχε ι πραγματικπ οργανικπ
ενόχλ π σ π , α π ο κ λ ε ίω π ρ ο σ ω ρ ι ν ά
αυτπ τπν πλευρά από τπ σκέΨπ μου,
και προχωρώ για να ερευνπσω τις
συνθπ κες και το σχέ δ ι ο ζωπς του
ατό μ ο υ . Εάν, από το ά λ λ ο μ έ ρος,
υπάρχει φανερπ οργανικπ διαταρα­
χπ, εξετάζω εάν το παράπονο και ο
πόνος που περιγράφει είναι μεγα λύ­
τερος απ' ότι n ίδια n αρρώστια θα
δ ι κα ι ο λογο ύ σ ε , δ π λ α δι1 , ε ξετάζω
εάν υπάρχει συνδυασμός οργανικπς
κα ι ψυχικπς ασθένειας. Συχνά βρίσκω
περισσότε ρο πόνο α πό α υτόν π ο υ
δ ι κ α ι ο λ ογε ί n α ρ ρώστι α , κι ε π ίσπς
υπερβολικπ διέγερσπ και αγωνία που
συνοδεύει μια ενοχλπτικπ ασθένεια,
πράγμα που μ πορεί να αυξπσε ι τον
π υ ρετό. Στ ις οργανι κές α ρρώστιες
και n όρεξπ ποικίλ λει σύμφωνα μ ε
τπ γενικπ εμΦάνισπ, και μ ι α σοβαρπ
αρρώστια μπορεί να παραταθεί n και
να εππρεαστεί μοιραία εάν ο ασθε­
νπς στραφεί προς τπν απαισιοδοξία
n προς τον ψυχικό λ ι1θαργο.
Στις περιπτώσεις α υτές, n πιο επεί­
γουσα ανάγκπ είναι να ανακαλύψου­
με αν ο α σ θ ε ν π ς α ντ ι μ ε τ ω π ίζε ι
κάποιο πρόβλπμα το οποίο αισθάνε­
ται ανίκανος να λύσει. Φυσικά, πολύ
σπάνια μ π ορούμε να φτάσουμε σ '
-68-
made by Absens
α υ το α μ ε σ α . Ο τ α ν ε ίν α ι δ υ ν α τ ό ,
συζπτώ τ π ν π ο ρε ία τ π ς ζω π ς του
ασθενπ μαζί του, από τπν πρώτπ του
παιδικπ πλι κία, σπμειώνOVΤας ιδιαίτε­
ρα τα περιστατικά n τις φάσεις που
α π ο κα λ ύ πτουν n α π ο κρ ύ πτουν το
πιο οδυνπρό συναίσθπμα αδυναμ ίας
και ανικανότπτας: ταυτόχρονα παρα­
κολουθώ άγρυπνα μππως βρω σπμά­
δια οργανικπς κατωτερότπτας. Κάθε
φορά που μπορούμε σίγουρα να ανι ­
χνε ύσουμε μια διάθεσπ δισταγμού,
σταματπματος, n διαφυγπς, βρίσκου­
με και μια ένδειξπ για τπν παρούσα
κατάστασπ . Οταν n α ρρώστια α π ο ­
δε ιχτε ί ό τ ι ε ίνα ι κ α ι οργα ν ι κ π κ α ι
ψυχικπ, n θεραπεία πρέπει ν α προ­
χωρπσει στους δύο τομείς ταυτόχρο­
να. Εάν n διαταραχπ είναι κυρίως n
ολοκλπρωτικά ψ υχικού χαρακτπρα ,
εξπγώ στον ασθενπ τι ανακά λ υ ψ α
α π ό τπν πρώτπ συζπτπσπ , α λ λ ά με
τέτοιο τρόπο ώστε να μπν μπορεί ν'
α π ο θ α ρ ρ υ ν θ ε ί , κ α ι π ρ ο σ έ χ ο ντ α ς
ταυτόχρονα πάρα πολύ να μ π ν πω
στον ασθενπ τίποτα π ο υ δεν ε ίναι
κανός να καταλάβει.
Για να ε π α λ π θε ύ ω τα ε υ ρ π ματά
μου, ε λέγχω τπ μια ένδειξπ με μια
ά λ λ π , σ υ λ λ έγοντας π λ π ροφορίε ς
π ο λ λ ώ ν κα ι δ ι α Φόρων ε ι δ ώ ν . Γ ι α
π α ρά δ ε ιγ μ α , ρωτώ , «Τι θ α κάνατε
εάν σας θεράπευα α μέσως;». Λογα­
ριάζω ότι μια τέτοια ερώτπσπ θα μου
δώσει μια ένδειξπ για κάποιο πρό­
β λ π μ α που α π α σχο λ ε ί τον ασθενπ
και που δε συζπτπθπκε μέχρι τώρα.
Ή ζπτώ από τον ασθενπ να μου ανα ­
Φέρει τπν πιο παλιά του ανάμνπσπ,
έστι ώστε να λάβω μ ι α ιδέα για το
επι κρατέστερο ενδιαΦέρον του στπ
ζωΠ. Προσπαθώ επίσπς να καταλάβω
τι σ υ μ β α ίν ε ι μ ε τον α σ θ ε ν π μ ο υ ,

π αρατπ ρώντας ποιες δραστπριότ π ­
τες, π ο υ κανον ι κ ά θ α π ε ρίμενε
κανε ίς ν α τον α π α σχο λούν, έχουν
α π ο κ λ ε ι στ ε ί α π ό τπ ζωr'ι τ ο υ .
Ταυτόχρονα, προσέχω να ρωτώ τον
εαυτό μου, αν δε θα παρουσίαζα κι
εγώ τον ίδιο χαραKτr'ιρα σαν α υτόν
π ο υ ν ο μ ίζω ότι έχω μ π ροστά μ ο υ ,
εάν βρισκόμουν στις ίδιες συνθr'ιKες
κ α ι α κ ο λ ο υ θ ο ύ σα το ίδ ι ο σχέ δ ι ο
ζωr'ις. Μόλις α ισθανθώ ότι έχω κατα­
ν o r'ι σ ε ι τ ι ς συνθ r'ι Kε ς τ ο υ α τ ό μ ο υ
αυτού, ερευνώ ε ά ν ο ι σκέ ψεις, τα
συνα ι σ θ r'ι μ ατ α , οι π ρά ξ ε ι ς , κ α ι τα
χαρακτπριστικά του ασθενr'ι λειτου­
γούν όλα προς τπν ίδια κατεύθυνσπ,
δπλαδr'ι προς τον αποκλεισμό r'ι του ­
λάχιστον τπν αναβOλr'ι του επίκαιρου
Π Ρ O β λ r'ι μ α Τ O ς . Η σ υ σσω ρ ε υ μ έ ν π
πείρα των Ατομικών Ψυχολόγων μας
δίνει τπ δικαιολογία να ερευνούμε
γ ι ' α υ τ r'ι τπν ενότπτα στο σχέ δ ι ο
ζ ω r'ι ς τ ο υ α τ ό μ ο υ , κ α ι n π λ ο ύ σ ι α
γνώσπ τ π ς β ι β λ ι ογ ρ α Φ ία ς κα ι τ π ς
πραKΤΙKr'ις παράδοσπς τπς AΤOμ Ι Kr'ις
Ψυχολογίας έχει μεγάλπ αξία για τπ
διάγνωσπ , διότι μας βοπθά να ανα­
γνωρίσουμε τους τυπικούς νευρωτι­
κ ο ύ ς π α ρ ά γ ο ντ ε ς , ό π ω ς ε ίν α ι n
έλλειψπ κοινωνικού ενδιαΦέροντος,
n αποτυχία στο ζr'ιτπμα του θάρρους
και τπς αυτοπεποίθπσπς, και n απόρ­
ριψπ τπς KOινr'ις λOγΙKr'ις. Ετσι, μπο­
ρούμε να κατα λαβαίνουμε ε υ κολό­
τερα το σχέδιο ζωr'ις: κα ι εάν φροντί­
ζουμε πάντοτε να ελέγχουμε και να
επαλ πθεύουμε κάθε εντύπωσr'ι μας
με ά λ λες, π οτέ δε θα παραπ λανπ ­
θούμε σε απλές γενικεύσεις.
Η συζr'ιτπσπ με τον ασθενr'ι σχεδόν
κατά κανόνα αποκαλύπτει ένα υπερ­
β ο λ ι κό «Εάν». «Θα π α ντρ ε υ ό μ ο υ ν
εάν»' «θα ξανα π r'ιγαινα στπ δουλειά
-69-
made by Absens
O� Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η Ν ΕΙΑ ΤΟΥΣ
μου εάν»' «θα π r'ιγαινα στις εξετάσεις
μου εάν» ' Κ . Ο . Κ . Ο νευ ρωτικός έχει
πάντοτε συλλέξε ι μερικές λιγότερο
r'ι περισσότερο λογικές αιτίες για να
δΙKαΙOλOγr'ισει τπ διαΦυγr'ι του από
τπν πρόκλπσπ τπς ζωr'ις, αλλά δεν
αντιλαμβάνεται τι ακρι βώς κάνε ι . Ο
α σ θ ε ν r'ι ς π ρ έ π ε ι ν α κ α θ ο δ π γ π θ ε ί
πολύ προσεκτικά, και είναι α κρι βώς
το K α θ r'ι K O ν τ ο υ ψ υ χ ο λ ό γ ο υ ν α
ε κπαιδεύσει τον ασθενr'ι του μ ε τπν
ι κανότπτα τ π ς α π λ r'ι ς κ α ι ά μ ε σ π ς
εξr'ιγπσπς.
Ο ψ υ χ O θ ε ρ α π ε υ τ r'ι ς π ρ έ π ε ι ν α
χάσει κάθε ενδια Φέρον γ ι α τον
εαυτό του και κάθε ευαισθπσία σχε ­
τ ι κά μ ε τ π ν υ π εΡOχr'ι κα ι ε π ι τ υχία
τ ο υ , κ α ι δεν π ρέ π ε ι π οτέ να ζπτά
τίποτε από τον ασθενr'ι. Ο ψυχοθερα­
π ε υ τ r'ι ς ε ίν α ι ένα α ρ γο π ο ρ π μ έ ν ο
υποκατάστατο τπς μΠΤΡΙKr'ις λειτουρ­
γίας και πρέπει να εργάζεται με τπν
αντίστοιχπ αφοσίωσπ στι ς ανάγκες
του ασθενr'ι. Αυτό που οι Φροϋδικοί
ονομάζουν μεταβίβασπ (στο βαθμό
που μπορούμε να τπ συζπτr'ισoυμε
ξέχωρα από τις σεξου α λ ι κές εκδπ­
λ ώσε ι ς) ε ίν α ι α π λ ά το κ ο ι ν ων ι κ ό
συναίσθπ μα. Το κοινωνικό συναίσθπ­
μα του ασθενr'ι, που ε ίναι πάντοτε
παρόν σε ορι σμένο βαθμό, βρίσκει
τ π ν κ α λ ύ τ ε ρ π έ K φ ρ α σ r'ι τ ο υ στπ
σχέσπ με τον ψυχολόγο. Η λεγόμενπ
«αντίστασπ», δεν ε ίνα ι τίποτ' ά λ λ ο
α π ό έ λ λ ε ι ψ π θ ά ρ ρ ο υ ς για να ε π ι ­
στρ έ ψ ε ι στπ χρ r'ι σ ι μ π π λ ε υ ρ ά τ π ς
ζωr'ις: αυτό κάνει τ ο ασθενr'ι να προ­
βάλλει ά μ υνα κατά τπς θεραπείας,
είναι ο Φόβος ότι n σχέσπ του με τον
ψ υ χ ο λ ό γ ο θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε να τ ο ν
σπρώξει προς μ ι α χρr'ισι μπ δραστπ­
ρ ι ότπτα στπν ο π ο ία θα μ π ο ρ ο ύ σε
ίσως να πττπθεί. Για το λόγο α υτό,
 ποτέ δεν πρέ πει να πιέζουμε έναν
ασθενή , αλλά να τον καθοδηγούμε
π ο λ ύ α π α λ ά προς τον π ι ο ε ύ κο λ ο
δρόμο χρησι μότητας π ο υ θα μ π ο ­
ρούσε να πάρε ι . Εάν εφαρμόσουμε
ε ξ α ν α γ κ α σ μ ό ε ίνα ι β έ β α ι ο ότι θ α
δραπετεύσε Ι . Η δική μου μέθοδος,
ε π ίσ η ς , ε ίν α ι ν α μ η σ υ μ β ο υ λ ε ύ ω
π οτέ γ ά μ ο ή ε λ ε ύ θ ε ρ ε ς σχέ σ ε ι ς .
Δια π ιστώνω ότι α υτό πάντα οδηγεί
σε άσχημα αποτελέσματα. Ενα πρό­
σωπο π ο υ το σ υ μ β ο υ λ ε ύ ω ότι θα
έπρεπε να παντρευτεί ή να αναζητπ­
σει σεξο υ α λ ι κπ εμπειρία ε ίναι σχε­
δόν βέβαιο ότι θα παρουσιάσει ανι­
κανότ ητα . Ο π ρώτος κανόνας στη
θεραπεία ε ίν α ι να κερδίσο υ μ ε τον
ασθεν ή · ο δε ύτε ρος ε ίν α ι να μ η ν
ενδιαΦέρεται ποτέ ο ψυχολόγος για
τη δική του ε π ιτυχία : εάν το κάνει
α υτό, ε ίναι βέβαιο ότι θα την απο­
κλείσε Ι.
Η κατάργηση κάθε π ίεσης, η π ι ο
ελεύθερη δυνατπ σχέση - να ποιοι
ε�αι ο ι α π α ρα �ητoι όροι ανάμεσα
στο γιατρό και τον ασθενΠ . Διότι η
θεραπεία εξαρτάται από την ενωμέ­
νη προσπάθει ά τους για την κατα­
νόηση του σκοπού του ασθενή, που
μέχρι τώρα πταν ένα μυστικό πολύ
καλά φυλαγμένο. Εχω ήδη επισημά­
νει αυτή την ανάγκη για την ανακά­
λυψη της α λήθειας που υπογραμμ ί­
ζει το ατομικό σχέδιο ζωής, αναφο­
ρικά με τη θεραπεία της μέθης, της
μ ο ρ φ ι ν ο μ α ν ία ς , κ α ι π α ρ ο μ ο ίω ν
σ υ ν η θ ε ι ώ ν . Ε ίν α ι α ν ώ φ ε λ ο ν α
πάρουμε απλώς το δηλητήριο και να
πούμε μερικά ενθαρρ υντ ι κά λόγια
στον ασθεν ή . Ο ασθενής πρέ πει ν '
α ντ ι λ η Φ θ ε ί γ ι α τ ί κατα φ ε ύ γ ε ι στο
πιοτό. Ούτε επίσης είναι αρκετό να
κατανοήσει ο α σθενής τις γενικές
-
70
made by Absens
α ρχ έ ς τ η ς Ατ ο μ ι κ π ς Ψ υ χ ο λ ογ ία ς ,
δ ι ότ ι ό σ ο ι έ χ ο υ ν κ α τ α φ ύ γ ε ι στο
μ ε θ ύ σ ι έχουν χάσε ι το κ ο ι νωνι κό
θάρρος κ α ι ενδι αΦέρον τους, Π
έχουν υποκύψει στο Φόβο μιας απει­
λούμενης ήττας. Είναι εύκολο για το
γιατρό να πει αλλά και για τον ασθε­
νή να π ιστέ ψ ε ι , ότι στρ ά φ η κε στο
π ι οτό ε ξ α ι τ ία ς ε ν ό ς α ι σ θ π μ α τ ο ς
κατωτερότητας π ο υ δημιουργήθηκε
στην παιδική ηλικία, αλλά τίποτα δε
θα βγει α π ' αυτή την απλή φρασεο­
λογία . Ο γιατρός πρέπει να κατανοπ­
σει την ιδιαίτερη δομή και ανάπτυξη
της ζωής α υτού του ατόμου με
τέτοια ακρίβεια, και να την εκφράσει
με τέτοια σαφήνεια, ώστε ο ασθενής
να νιώσει ότι τον έχουν κατα λάβει
α π ό λ υ τ α κ α ι ν' α ν α γ ν ω ρ ίσ ε ι το
λάθος το υ . Οταν ο ι ασθενείς Π οι
θεραπευτές έρχονται και μου λένε :
«Εξηγήσαμε τα πάντα» , ή «Κατανοπ­
σ α μ ε π ο λ ύ κ α λ ά τα γεγονότ α , κι
ωστόσο δεν μ π ο ρ ο ύ μ ε ν α ε π ι τ ύ ­
χου με», θεωρώ τις κουβέντες αυτές
ανόητες. Οταν ερευνώ μ ι α τέτο ι α
περίπτωση αποτυχίας, βρίσκω πάντο­
τε ότι ούτε ο γιατρός, ούτε ο ασθε­
νπς κατά λαβαν το ζήτημα, ούτε κα ι
εξπγησαν τίποτα. Μερικές φορές ο
ασθενής αισθάνθηκε κατώτερος και
κατα π ι ε σμ έ νος α π ό το γιατρό κ α ι
αντιστάθηκε σε κάθε αληθινή εξήγη­
ση. Μερικές φορές μάλ ιστα αναπο­
δογυρίζει το τραπέζι και περιποιείται
το γιατρό ! Αρκετές φορές, ε π ίσης,
ένας άπειρος θεραπε υτής διδάσκει
στον α σ θ ε ν ή τ ι ς θ ε ω ρ ίε ς τ η ς
Ατο μ ι κής Ψυχολογία ς , μ ε φράσεις
όπως «Δεν έχετε κοινωνικό θάρρος,
δεν ενδιαφέρεστε για τους ά λλους,
α ι σ θ ά νε στ ε κ α τ ώτ ε ρ ο ς » , Κ . Ο . Κ . ,
πράγμα που είναι κάτι χειρότερο από
-

ανώφε λο. Μια πραγματική εξήγηση
πρέπει να είναι τόσο καθαρή, ώστε ο
ασθενής να κατανοεί και να λαμβά­
νει ά μ ε ση ε π ίγνωση της δικής του
εμπειρίας σ' αυτή την εξήγηση.
•• Διαφυγή με το μεθύσι
Π α ρ α κο λ ο ύ θ ησα μ ι α π ε ρ ίπτωση
μ έ θ η ς σ ' έναν άντρα 3 2 χρόνων,
πολύ έξυπνο, με καλή εκπαίδευση
και α πόλυτα καλή υγεία, που κατέ­
φ ε υγε κ ά θ ε τόσο, σε δ ι αστήματα
π ερ ίπ ο υ τεσσάρων εβδομάδων, σε
γ ε ρ ά μ ε θ ύ σ ι α . Ε ίχε α κο λ ο υ θ ή σ ε ι
π ο λ λ έ ς θ ε ρ α π ε ίε ς κ α ι Φ ά ρ μ α κα ,
π ε ρ ι λ α μ βάνοντα ς και ενέσε ι ς α π ό
εκχειλίσματα διαΦόρων αδένων. Είχε
περάσει αρκετούς μ ήνες στην απο­
μόνωση, αλλά τίποτα δεν ά λλαξε τις
συνήθειές του .
Ο άντρας α υτός ήταν πολύ ντρο­
π αλός, έτρεμε και κάπνιζε τσιγάρα
αδιάκοπα. Η συμπεριφορά του αυτή
ε πιβεβαίωσε την εντύπωση που ε ίχα
σχηματίσει με την πρώτη ματιά, ότι
μ ε ένιωθε σαν ανώτερό του κ α ι
εχθρό του: και πιανόταν από το τσι­
γάρο του, για να μη συντριβεί ολο­
κληρωτικά από το συνα ίσθημα της,
συγκριτικά με μένα , απραξίας του .
Απαντώντας στις ερωτήσεις μου είπε
ότι δεν είχε Φίλους κι ότι δεν πήγα ι ­
νε σ ε συντροφιές, ότι δεν ε ίχε επάγ­
γελμα, κι ότι δεν ήταν ερωτευμένος.
Π ροτι μ ο ύ σε να μένει μόνος, κι α ν
ήταν αναγκασμένος ν α πάρει μέρος
σε κ ά π ο ι α κ ο ι νων ι κ ή σ υ ντ ρ ο φ ι ά ,
ένιωθε πολύ μεγάλη ένταση . Ζούσε
σπάταλα με έξοδα των γονιών του,
π λήρωνε τις πιο μεγά λες τιμές για
-7 1 -
made by Absens
οι
πράγματα λιγότερο ή περισσότερο
άχρηστα, κάθε φορά που του έ κανε
κέΦι. Μ πορούμε να μαντέΨουμε την
α πάντηση και στο σεξουαλικό πρό­
βλημα. Ηταν ο αυνανισμός, που είναι
ακριβώς το σχέδιο σεξουαλικής ζωής
και που ε ίναι προσαρμοσμένο για να
εξασφαλίζει την απομόνωση και να
αποφεύγει τον έρωτα και το γάμο.
Ενας τέτοιος τρόπος ζωής συνή ­
θως έχει την προέλευσή του σε μια
πρότ υ π η στάση ενός παραχαϊδεμέ­
νου π α ι δ ι ο ύ , π ο υ α ισθάνεται υ π ο ­
χ ρ ε ω μ έ νο ν α μ έ νε ι έ ξ ω α π ό τ η
γραμμή πυρός της ζωής επειδή δεν
ε ίν α ι π ρ ο ε τ ο ι μ α σ μ έ νο γ ι ' α υ τ ή .
Αυτός ο άντρας πραγματοποιούσε τη
διαφυγή του με το να γίνει μέθυσος.
Οταν έφτασε στο σημείο ν' αντιμε­
τωπίσει τα προβλή ματα της κοινω­
νία ς , της ε ργασία ς και του έ ρωτα ,
αβοήθητος από τους ά λλους, άρχισε
να αισθάνεται περιΟδικά και επανει ­
λ η μ μένα καταστάσε ις έντασης και
αισθήματα άγχους, έτσι που τ' ασυ­
γκράτητα μεθύσια του αποτελούσαν
την π ι ο κατά λ λ η λ η λύση του προ­
βλήματός του, αλλά στην άχρηστη
πλευρά της ζωής.
Οι συνηθισμένες εντάσεις της
κ α θ η μ ε ρ ιν ή ς ζωής δεν ήταν τόσο
οξείε ς ώστε να τον εξαναγκάζουν
στο πιοτό, και μπορούσε να χρησιμο­
ποιεί αυτά τα διαστήματα της νηφα­
λ ι ότητάς του για να εκδηλώνει τις
καλές προθέσεις του για την ολο­
κ λ ηρωτι κή εγκατά λ ε ι Ψ η της κακής
αυτής συνήθειας. Δεν προσπαθούσε
να Φέρει το π ε ρ ι β ά λ λ ον του στην
α π ε λ π ι σ ία , ό π ως σ υ χνά κ ά ν ε ι το
παιδί που ανήκει στο τύπο που μάχε­
ται τους άλλους, αλλά μπορούσε να
σ υ ν ε χ ίζε ι τ η δ ι κ ή τ ο υ λ α θ ε μ έ ν η
 ΖΟΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝΕIΑ
γρα μ μ π χρπσι μ οπο ι ώντα ς α υτά τα
δ ι α λ ε ίμ μ ατα των τ ύ ψ ε ω ν και τ π ς
μετάνοιας, που παρα κινούσαν
πάντοτε τους άλλους να του δίνουν
ά λ λ π μ ι α ε υ κα ιρία και να ε λ π ίζουν
ότι «αυτπ n φορά πταν πραγματικά n
τελευταία » . Το μεθύσι του ά λ λ οτε
γινόταν όταν του ζπτούσαν να βγει
στπν κοινωνία, κι άλλοτε όταν βρι ­
σκόταν πραγματικά σε συντροφιά με
ά λ λους Π σε κάποιο πάρτu. Ε μφ α ­
νιζόταν όταν υ π π ρχε μ ι α α π α ίτπσπ
για να εκτελέσει κάποιο καθπκον, Π
όταν γνώριζε κάποιο κορίτσι που τον
έβλεπε σαν πιθανό σύζυγο, κι επίσπς
όταν του τελείωναν τα χρπματα κα ι
οι γονείς του δεν του ταχυδρομού­
σαν αμέσως επιταγΠ. Είχε εν μέρει
συνείδπσπ τπς χρπσπς που έ κανε
α υ τ π ς τ π ς κ α κ π ς τ ο υ σ υ ν t'iθ ε ι α ς ,
π οτέ ό μ ως δ ε ν ε ίχε κατ α λ ά β ε ι τπ
γενικπ τάσπ τπς σα διαφυγπ , ούτε
ότι πταν πάντοτε έτοιμος να υποχω"
ρπσει και να κάνει τον εαυτό του ανυ­
πόΦορο και απαράδεκτο.
σ φανερός σκοπός του πταν να
απαλλαγεί από κάθε καθπκον και να
χρπσιμοποιεί τα μέσα που του παρεί­
χαν μόνο για τον ε α υτό τ ο υ .
Εγωκεντρικός και χωρίς καμιά κοινω­
νικπ προσαρμογπ, ε�ε παρ' όλ' aυτά
ε π ιτύχει ένα σκοπό ανωτε ρότπτας
με το να αποκλείσει κάθε Πττα. Δεν
ε ίχε κα μιά · πττα στπν κοινωνία εΦό­
σον δεν έμπαινε σ' αυτΠ· κα μιά πττα
στ π ν ε ρ γ α σ ία δ ι ό τ ι δ ε ν ε ίχ ε
επάγγελμα· καμιά πττα στον έρωτα,
διότι τον α π όφε υγε . Υποκε ι μενικά ,
θριάμβευε πάνω στπ ζωπ, τπ ζούσε
μ ε τ ο υ ς δ ι κο ύ ς του ό ρ ο υ ς : α λ λ ά
αντικειμενικά, βέβαιοι, ο ι όροι που
π έτυχε πταν σχεδόν οι χειρότε ροι
που μπορούσε να βρει .
-72-
made by Absens
Απ ' τπν έρευνα α π οδ ε ίχτ πκε ότι
πταν ένα παραχαϊδεμένο παιδί, που
t'iθε λε να αντι μετωπίζει κάθε κατά ­
στασπ μέσω τπς υ π οστπριξπς των
γονέ ων. Η τ α ν το μ ο να δ ι κό α γ ό ρ ι
ανάμεσα σε τρεις αδερΦές. Τον μόρ­
φ ω σ α ν με ά μ ε μ π τ π π ρ ο σ οχπ κ α ι
π έ τ υ χε σ τ ο σχο λ ε ίο , ε π ε ι δ π ο ι
δ ά σ κα λ ο ι ε ίχαν π ε ι στ ε ί α π ό τ ο υ ς
γονε ίς να τον κο λ α κε ύ ο υ ν . σ τ α ν
όμως μεγά λωσε και τ έ λ ε ιωσαν τα
χρόνια τπς προστατευμένπς πλικίας,
n ζωπ του φαινόταν α κατόρθωτπ γι'
α υτόν, κι έτσι πραγματοπ οίπσε τπ
διαφυγπ τους. σ πατέρας του ασθε­
νπ σ υ ν π θ ι ζε να π ίν ε ι κ α ι ο ν έ ο ς
πξερε από τπν πιο μικρπ πλικία riως
αυτπ n συνπθεια στενοχωρούσε τπ
μ πτέρα του και τπν έ κανε να σκέ­
φτετα ι συνεχώς τον π α τ έ ρ α . Μ ι α
μ έ ρ α , π ρ ι ν α π ό κά π ο ι ε ς σχο λ ι κέ ς
εξετάσεις, το αγόρι μ έ θ υσε για
πρώτπ φορά. Η μπτέρα του στενο­
χωρπθπκε πάρα πολύ, πιστεύοντας
ότι ε πρόκειτο για ένα κλπρονομ ι κό
στίγμα στο χαρακτπρα του κι άρχισε
να τον φροντίζει πολύ περισσότερο
με τπν ε λ π ίδα να τον θεραπεύσει.
Για να μπ χάσει α υτπ τπν επιτυχία, ο
ασθενπς μας εξακολούθπσε να πίνει .
Η πιο π α λ ι ά ανάμνπσπ αυτού του
άντρα αναφερόταν σε μ ι α περίοδο
όπου οι γονείς του είχαν φύγει από
το σ π ίτ ι και τον ε ίχαν α φ π σει στπ
φροντίδα τπς γιαγιάς του. Δεν αισθα­
νόταν καλά κατά τπν περίοδο αυτΠ.
Κάποια φορά, όταν n γιαγιά του τον
μ ά λωσε, μάζε ψ ε μ ε ρ ι κά πράγματά
του κι έφυγε, ενώ n γιαγιά του υπο­
χρεώθπκε να τον ακολουθΠσε ι . Στο
περι στατικό ε κε ίνο πταν τεσσάρων
χρόνων κι α υ τ π n α ν ά μ ν π σ π τ ο υ
φανερώνει τπν πρότυππ στάσπ του

α πέναντι στπ ζωή . Κάθε φορά που
δεν ένιωθε ότι τον προστατεύουν οι
άλλοι, κατέφευγε στπ μέθπ. Ολα τα
νευρωτικά άτομα που έχουν προέλ ­
θ ε ι α π ό τ ο π ρότυ πο τ ο υ χα λασμέ­
νου, παραχαϊδεμένου παιδιού, απαι­
τούν να τους ε κτι μ ή σουν ο ι ά λ λ οι
πριν κάνουν κάτι που να έχει κοινω ­
νική α ξία , αντί ν ' αναμένουν α υτή
τπν ε κτίμ π σ π μετά τις κοινωνικές
π ρ ά ξε ι ς τους, κι έτσι α π α ιτούν να
αντιστ ρ α φ ε ί n φ υ σ ι κ ή πορεία των
πραγμάτων για δικό τους όφελος.
Τώρα έπρεπε ο ασθενής α υτός να
εκπα ιδευτεί έτσι ώστε να αισθάνεται
άνετα στο π λατύτερο π ε ρ ι β ά λ λ ον
τ ο υ κ ό σ μ ο υ , κ α ι να ε ν θ α ρ ρ υ ν θ ε ί
μέχρι τ ο σ π μ ε ίο π ο υ ν α μπορεί να
α ν α γνωρίσ ε ι τ ι ς π ρ α γ μ α τ ι κέ ς κ α ι
αναγκαίες απαιτήσεις του . Αλλά το
έργο α υτό, όπως ανέφερα και πριν,
προϋποθέτει ν' αναλάβει ο ψυχολό­
γος τ ι ς δ υ ο μ πτρικές λ ε ιτουργίε ς
πρώτα, να κερδίσει τπν εμπιστοσύνπ
τ ο υ α σ θ ε ν ή σα σ υ ν ά ν θ ρ ω π ο ς , κ ι
ύστερα, να κατευθύνει αυτή τπν και­
νούργια εμπιστοσύνπ προς τ' άλλα
άτομα και προς τα π λεονεκτήματα
και τις δυσκολίες τπς πραγματ ι κής
ζω ή ς . Η μ πτ έ ρ α του α σ θενή ε ίχε
αποτύχει στπ δεύτερπ αυτή λειτουρ­
γία, που ε ίχε τώρα μεταβιβαστεί σε
μένα.
Στπν αρχή τπς θεραπείας υπήρχε n
πιθανότπς ότι ο ασθενής θα μπορού­
σε να β λ ά ψ ε ι τ ο ν ε α υ τ ό τ ο υ ή
άλλους με μια απελπισμένπ διαφυγή
στπ μ έ θ π , κ ι έ π ρ ε π ε να π ά ρ ο υ μ ε
μέτρα π α ρ α κ ο λ ο ύ θ π σ ή ς τ ο υ . Δεν
μ πορεί να δοθεί κανένας κανόνας
γ ι α το π ω ς μ π ο ρ ε ί α υτό να γ ίν ε ι
καλ ύτερα , α λ λ ά Ο , τ ι δ ή π οτε γίνε ι ,
πρέπει να συμφωνπθεί με τον ίδιο
-73-
made by Absens
ΟΙ Ν ΕγΡΩΣΕIΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η Ν Ε ΙΑ ΤΟΥΣ
τον ασθενή. Διαφορετικά, ο ασθενής
θ' ανταγωνιστεί το γιατρό με τον ίδιο
τ ρ ό π ο π ο υ α ντ α γ ω ν ι ζ ό τ α ν τ ο υ ς
γονείς του, ε κμετα λλευόμενος τπν
αδυναμία του , δπλαδι1 τπ μέθΠ. Εάν
ε ίνα ι α π α ρ α ίτ π τ ο να τον έ χο υ μ ε
κάτω από τπν επίβλεΨή μας παρά τπ
θ έ λ π σ ή του - σ ' ένα ά σ υ λ Ο , για
π α ρ ά δ ε ι γμ α , π ρ έ π ε ι ν ' α Φ ή σ ο υ μ ε
κάποιον άλλο να το πραγματοποιή­
σει α υτό. Ο γιατρός δεν πρέπει σε
κα μ ι ά π ε ρίπτωσπ να ε π έ μ βε ι ενα­
ντίον του , γιατί τότε μόνο θα ε ίναι
ε λ ε ύ θ ε ρ ος α π ό τον α νταγων ι σ μ ό
του αρρώστου.
Σε σχέσπ με τπ Φύσπ σα σύνολο, ο
άνθρωπος β ρ ίσκετα ι σε κατώτερπ
θέσπ κι έτσι ε ίναι υποχρεωμένος να
αναπτύξει τπν ι κανότπτα τπς στρα­
τ π γ ι κ ή ς κ α ι τ ω ν τ ε χν α σ μ ά τ ω ν .
Ιδιαίτερα στον υπερδιανοπτικό πολι­
τισμό μας, κάθε άτομο έχει μια θαυ­
μάσια επιδεξιότπτα στο να χρπσιμο­
ποιεί τα δικά του ατομικά τεχνάσμα­
τα : αλλά οι πραγματικά σπμαντικές
δ ι α φο ρ έ ς τ π ς σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά ς δ ε ν
ε ίναι α υτές π ο υ αναΦέρονται στπν
ατομική εξυπνάδα, αλλά αυτές που
α ν α Φ έ ροντα ι στπ χ ρ π σ ι μ ότ π τ α ή
στπν αχρπστία . Με τπ λέξπ χρπσιμό­
τ π τ α ε ν ν ο ώ τα σ υ μ Φ έ ρ ο ντα τ π ς
ανθρωπότπτας γενικά. Η πιο λογική
ε κτίμ πσπ τπς α ξίας ο π ο ι α σδι1 π οτε
δραστπριότπτας είναι n χρπσιμότπτά
τπς για όλπ τπν ανθρωπότπτα , τπν
τωρινή και τπ μελλοντική. Το κριτή­
ρ ι ο α υτό ε φ α ρ μ όζετα ι όχι μ ονάχα
στα ό σ α υ π π ρ ε τ ο ύ ν τ π ν ά μ ε σ π
συντήρπσπ τπς ζωής , α λ λ ά ε π ίσπς
και στις ανώτερες δραστπριότπτες,
όπως είναι n θρπσκεία , n ε π ιστή μπ
και n τέχν π . Ε ίνα ι α λ ή θ ε ι α ότι δεν
μπορούμε πάντοτε ν ' αποφασίζουμε
 τι είναι πραγματικά άξιο λόγου από
α υτπ τπν ά π ο ψ π . Αλλά γνωρίζουμε
π ό τ ε κ α θ ο δ π γο ύ μ α στ ε α π ό τ π ν
παρόρμπσπ να ενεργπσουμε με χρπ­
σιμότπτα, και όσο καλύτερπ είναι n
κοινωνικιΊ προσαρμογπ ενός ατόμου,
τόσο π ι ο κοντά τα π λ πσι άζει στπν
α λ πθινπ αντίλ π ψ π . Ενα άτομο π ο υ
βρίσκεται στο δρόμο τπς α υτοαπο­
μ όνωσπς και του α π οτρα β πγματος
μπορεί ίσως να καταΦέρει να μάθει
και ν' αποκτπσει πολύτιμες ικανότπ ­
τες, αλλά α κόμα και τότε n κοινωνία
δεν επωφελείται από αυτές τις νέες
δυνατότπτες, αν αυτές δεν πραγμα­
τωθούν μέσα α π ό τπν κοινωνικά
κατευθυνόμενπ δραστπριότπτα του
ατόμου αυτού n ά λλων.
Το εάν μια ορισμένπ γραμμπ ζωπς
οφείλεται πραγματικά σε κοινωνικιΊ
n α κοινωνι κιΊ παρόρμπσπ, φανερώ­
νεται από τπν επαφπ με τπν πραγμα­
τικότπτα. Η ζωπ ενός ατόμου μπορεί
να εξελιχτεί πάρα πολύ καλά n πάρα
πολύ άσχπμα, ίσως σε μια προχωρπ­
μ έ ν π π λ ι κ ία , ο π ότε ο ι ά ν θ ρ ω π ο ι
παραξενεύονται και προσπαθούν να
εξπγπσουν τπν εξέλιξπ αυτπ με τπν
τύχπ , με κλπρονομικές τάσεις, n με
τπ μοίρα, ενώ στπν πραγματικότπτα
n εξέλιξπ αυτπ οφείλεται πάντοτε
στο εσώτερο κοινωνικό n αντικοινω­
νικό συναίσθπμα που κρύβει ο σκο­
πός ζωπς του ατόμου. Τις α κοινωνι­
κές τάσεις και λάθπ που μπορούμε
ν' ανακαλ ύψουμε στπν πρώιμπ ζωπ
ενός παιδιού, μ πορούμε ε π ίσπς να
τ ι ς δ ο ύ μ ε στπ σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά μ ι α ς
ολόκλπρπς οικογένειας n στπ σκέΨπ
ενός ο λ ό κλ πρου έθνο υ ς . Ο μόνος
τρόπος που μπορούμε να ελπίζουμε
ότι θα α π οφύγουμε α υτά τα λ ά θ π
είναι να μάθουμε να πλαταίνουμε το
- 74
made by Absens
κ ο ι ν ω ν ι κ ό μ α ς σ υ ν α ίσ θ π μ α , π ο υ
μόνο αυτό μπορεί να μας σώσει από
άχρπστες και βλαβερές δραστπριό­
τπτες.
Ε ίναι σχεδόν αδύνατο να υ περβάλ­
λει κανείς τπν α ξία που έχει το πλά­
ταιμα του κοινωνικού συναισθπμα­
τος. Και n διάνοια βελτιώνεται, διότι
n ε υ Φ υ ία ε ίν α ι μ ία κοινων ι κ ιΊ λ ε ι ­
τουργία . Το α ίσθπμα χρπσι μότπτας
και α ξίας ανε β α ίνε ι , και α υτό δίνει
θάρρος και μια αισιόδοξπ αντίλπψπ,
και υπάρχει ένα συναίσθπμα συμφι­
λίωσπς με τα κοινά πλεονεκτπματα
και μειονεκτπ ματα τπς μ ο ίρας μας.
Το άτομο νιώθει άνετα μέσα στπ ζωπ
και α ι σθάνεται τπν ύ π α ρξπ του να
ε ίναι άξια στο βαθμό που είναι χρπ­
σ ι μ π στους ά λ λους και αγωνίζεται
ενάντια στα κοινά και όχι στα ατομι­
κά σ υ ν α ι σθ π μ ατα κατωτερότπτα ς .
Στο πραγματι κά α λπθινό κοινωνικό
συναίσθπμα θα στπριχτούν πάντοτε
όχι μόνο ο πθικός χαρακτπρας, αλλά
και n σωστπ στάσπ στπν α ισθπτι κιΊ
αντίλπψπ και n σωστότερπ κατανόπ­
σπ τπς ομορφιάς κα ι τπς ασχΠμιας.
Οσο καιρό το παιδί βρίσκεται ολο­
κλπρωτικά περιστοιχισμένο από τπν
οικογενειακιΊ ομάδα, δεν είναι εύκο­
λο να βεβαιωθούμε εάν αναπτύσσει
κοινωνικό συναίσθ π μ α και χρπσι μ α
ενδιαΦέροντ α : α υτό θ α φανερωθεί
καθαρά όταν το παιδί θ' αντιμετωπί­
σε ι τπν πρώτπ καινούργια κατάστα­
σ π . Μ ι α τ έ τ ο ι α κ α τ ά στ α σ π ε ίν α ι
συνπθως ο ερχομός μιας νέας αδερ­
φ π ς n α δε ρ φο ύ , n n ε ίσοδος στο
νππιαγωγείο n στο σχολείο. Στπ μια
n τπν ά λ λ π α π ό τις καταστάσε ις
αυτές το παιδί είτε περνά, είτε απο­
τυχαίνει στπν πρώτπ εξέτασπ του για
τπν προσαρμογπ του στπ ζωΠ . Το
-
 παιδί που αρνείται να πάει σχολείο,
π ο υ δεν π ροσέχε ι όταν β ρ ίσκετα ι
στο σχολείο, που εργάζεται άσχπμα
ή δεν συντροφεύει με τους συμμα­
θπτές του, δείχνει τπν α καταλλπλό­
τπτα τπς προετοιμασίας του. Εάν το
αφήσουμε ν ' αναπτύξει ένα τέτοιο
σχέδιο ζωής, πιθανότατα δε θα μπο­
ρέσει να πάρει τπ θέσπ του στπν κοι ­
νωνία.
Η νεύρωσπ κατά κανόνα δίνει μια
ανακούφισπ στο άτομο, όχι βέβαια
από τπν άποψπ τπς αντικειμενικότπ­
τας κ α ι τ π ς κ ο ι ν ή ς λ ο γ ι κ ή ς , α λ λ ά
σ ύ μ φωνα μ ε τ π δ ι κ ή του ατο μ ι κή
λ ο γ ι κ ή : τ ο υ ε ξ α σ φ α λ ίζε ι κ ά π ο ι ο
θρία μβο ή τουλάχιστον μετριάζει το
Φ ό β ο τ π ς ή ττ α ς . Ετσι n ν ε ύ ρ ω σ π
ε ίν α ι το ό π λ ο τ ο υ δ ε ι λ ο ύ , κ α ι το
όπλο που πιο πολύ χρπσιμοποιούν οι
αδύνατοι . Δεν μ πορούμε ν' αγνο ή ­
σουμε τ ο πολύ προσεκτικά κρυμμέ­
νο ε π ι θετικό ή εκδι κπτικό στοιχείο
στις πιο πολλές νευρώσεις.
•• Τάσεις αυτοκτονίας
σ' ένα σπουδαστή
της ιατρικής
Ε ίχα μια περίπτωσπ ενός σπουδα­
στή τπς ιατρικής που ήθελε ν' αυτο­
κτονήσε ι . Ηταν ένας άντρας μ ικρό­
σωμος, που κατά συνέπεια ήθελε να
είναι ψ πλός. Τον είχε πολύ παραχαϊ­
δέψει n μπτέρα του που ήταν γυναί­
κα γιατρού, ενός τυραννικού συζύ ­
γου με τον οποίο δεν ήταν ευτυχι­
σμένπ . Κάποια μέρα, n μαγε ίρισσα
μπήκε στο σαλόνι ξεφωνίζοντας και
κλαίγοντας ότι ο πατέρας τπς ε ίχε
κάνει σεξουαλική επίθεσπ. Από τπν
-75-
made by Absens
πμέρα εκείνπ, n μπτέρα καταλΠΦθπ­
κε από κατάθλιψπ κι έ κλαιγε συνε ­
χώς. Το αγόρι δεν μπορούσε να το
καταλάβει αυτό, και ήθελε να του το
εξπγήσω εγώ. Ε ίχε κιόλας ρωτήσει
τ π μ πτ έ ρ α του πως μ π ο ρ ο ύ σε να
θλίβεται τόσο πολύ από τπν απιστία
ενός συζύγου για τον ο π οίο ούτε
ε ίχ ε , ο ύ τ ε π ρ ο σ π ο ι ότ α ν κ α μ ι ά
α γά π π . Ε κ ε ίν π ό μ ω ς δ ι έ κο ψ ε τ π ν
ε ρ ώ τ π σ ή του ξεφωνίζοντ α ς , «εσύ
δεν έχεις τπν ικανότπτα να το κατα­
λάβεις αυτό!». Οταν εγώ τον ρώτπσα
αν n συμπεριφορά του πατέρα του
ήταν εξίσου σκλπρή και βίαιπ όπως
πριν, ο σπουδαστής μου απάντπσε ότι,
αντίθετα, ο πατέρας ε ίχε γίνει πολύ
ήρεμος. ήσυχος και ευγενικός.
« Ν ο μ ίζε ι ς λ ο ι π όν » , τον ρ ώ τ π σ α
μετά, «ότι n μ πτέρα σου θ α εγκατα­
λείψει το μόνο μέσο που έχει για να
δαμάσει αυτό τον τύραννο; Η μπτέ­
ρα σου π λ πρώνει τπν τ ι μ ή με τπν
κατάθλιΨή τπς, αισθάνεται όμως ότι
ε ίναι n νικήτρια . Ε σ ύ κάνε ις τώρα
κ ά τ ι π α ρ ό μ ο ι ο . Η σ ο υ ν κ ά π οτ ε ο
ε υ ν ο ο ύ μ εν ο ς τ π ς μ πτ έ ρ α ς σ ο υ ,
αλλά τώρα ε ίσα ι μόνος σε μια ξένπ
πόλπ, στερπμένος από τις περιποιή­
σ ε ι ς τπς μ πτ έ ρ α ς σ ο υ , π ο υ ε ίν α ι
τόσο απασχολπμένπ μ ε το να δαμά­
ζει τον π ατέρα σ ο υ . Αποτυχα ίνεις
στπν εργασία σου, στο Π ανεπ ιστή­
μιο, και δεν είσαι προετοιμασμένος
να ζήσεις ανεξάρτπτος, και γι' αυτό
επιθυμείς να εντυπωσιάσεις τπ μπτέ­
ρα σου με τις τάσεις σου προς τπν
αυτοκτονία, α κριβώς όπως n μπτέρα
σου εντ υ πωσιάζε ι τον πατέρα σου
με τπν κατάθλιΨή τπς. Εχεις εξασκπ­
θ ε ί, όπως σ υ μ β α ίνει συνήθως στα
π αραχαϊδεμένα παιδιά, να πετυχαί­
νεις με μια επίδειξπ αδυναμίας».
 ΖΩΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕ Ν Ε IΑ
Οταν ε ρ ε υ ν ο ύ μ ε ένα νευ ρωτ ι κό
σχέδιο ζωής, πρέπει πάντοτε να υπο­
ψιαζόμαστε κάποιον αντίπα λο, και να
παρατπρούμε ποιος υποΦέρεl περισ­
σότερο εξαιτίας τπς κατάστασπς του
ασθενή. Συνήθως αυτός είναι κάποιο
μέλος τπς οι κογένε ιας, και μερικές
Φ ο ρ έ ς ένα ά τ ο μ ο τ ο υ α ντ ι θ έ τ ο υ
Φύλου, α ν και υπάρχουν περιπτώσεις
στις οποίες n αρρώστια είναι μια επί­
θ ε σ π ε ν α ντ ίον τ π ς κ ο ι νωνία ς σα
σ ύ νο λ ο . Σ τ π ν ε ύ ρ ω σ π υ π ά ρχ ε ι
πάντοτε αυτό το στοιχείο τπς κρυΦής
κατάκρισπς, και ο ασθενής αισθάνε­
ται σα να έχει στερπθεί από κάποιο
δ ι κα ίω μ ά τ ο υ - δ π λ α δ ή , α π ό το
κέντρο τπς προσοχής - και θέλει να
α ποδώσει τπν ευθυνπ και τπν κατπ­
γορία σε κάποιον άλλο. Με αυτή τπν
κρυΦή εκδlκπτι κότπτα και κατάκρισπ,
με το να α π ο κ λ ε ίε ι τπν κοινων ι κ ή
δ ρ α στ π ρ ι ότ π τ α , ενώ τα υτόχρονα
-76-
made by Absens
πολεμά με τους ανθρώπους και τους
κανονισμούς, το προβλπματικό παιδί
και ο νε υρωτικός βρίσκουν κάποια
ανακούφισπ από τπ δυσάρεστπ κατά­
στασή τους. Υπάρχουν περιπτώσεις
στι ς ο π ο ίε ς το ε κδ l κπτικό κ ίνπτρο
είναι σχεδόν ολοΦάνερο, όπως συνέ­
βαινε σε μια νευρωτική γυναίκα τπν
οποία παρακολουθούσα. Ο γάμος τπς
ήταν ολοκλπρωτικά δυστυχισμένος,
κι όμως ήταν α ποΦασlσμένπ να μπν
πάρει ποτέ διαζύγιο α πό το σύζυγό
τπς, προτιμώντας να είναι μια συνε­
χής επίκρισπ εναντίον του. Ωστόσο,
πρέπει να θυμόμαστε ότι οι νευρωτι­
κοί γενικά, καθώς και οι διεστρα μμέ­
νο ι , οι μέθυσοι και οι τοξικομανείς
δεν έχουν α παρνπθεί ολοκλπρωτικά
το κοινωνικό τους συναίσθπμα, πράγ­
μ α π ο υ τ ο υ ς σ υ γ κ ρ α τ ε ί α π ό το
έγκλπμα και τπν αυτοκτονία .

κεφά λ α ι ο έ κτ ο
Ν ευρωτική χρ ήση των συγκινήσεων
•• Ο άντρας που πάθαινε
κατάθλιψη όταν όλα
πήγαιναν καλά
Μια περίεργπ περίπτωσπ κατάθλι­
Ψπς που π α ρ α κ ο λ ο ύ θ π σ α κάπ οτε ,
α π ε ι κο ν ίζε ι π ο λ ύ κ α θ α ρ ά π ω ς n
θλίΨπ μπορεί να χρπσιμοποιπθεί για
να δυναμώσει το αίσθπμα ανωτερό­
τπτας. Επρόκειται για τπν περίπτωσπ
ε νός ά ντρα π ενήντα χρόνων, π ο υ
μ ο υ ε ίπ ε ότι α ι σθανόταν α π ό λ υτα
υγιής εκτός από τις περιπτώσεις στις
οποίες βρισκόταν σε μια εξαιρετικά
άνετπ κατάστασπ. Για παράδειγμ α ,
όταν βισκόταν σε μ ι α συναυλία n σε
κ ά π ο ι ο θέατρο μ ε τ π ν ο ι κογέ ν ε ι ά
του , τον έ πιανε κρίσπ μελαγχολίας
κ α ι κατά θ λ ι Ψ π ς . Στις κατα θ λ ί Ψ ε ι ς
αυτές πάντοτε θυμόταν κάποιο πολύ
στενό του Φίλο ο οποίος ε ίχε πεθά­
νει όταν ήταν 25 χρόνων. Ο Φίλος
αυτός υπ ήρξε ανταγωνιστής του, όχι
μόνο στις επιχειρήσεις αλλά και σαν
-77-
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η ΝΕΙΑ ΤΟΥΣ
υποΨήΦιος για το χέρι τπς συζύγου
το υ . Δεν ε ίχε ό μ ω ς ε π ιτύχει στον
ανταγωνισ μό του, γιατί τπν ε ποχή
που ε ίχε προσβλπθεί από τπ μοιραία
ασθένειά του, ο ασθενής μου ε ίχε
ι1δπ κερδίσει τπ μάχπ από αυτόν και
στον έρωτα κα ι στπν επαγγελματ ική
εργασία.
Η επιτυχία ήταν n μοίρα αυτού του
ασθενή , τόσο πριν όσο και μετά το
θάνατο του Φίλου του · ήταν ο ευνο­
ούμενος των γονέων του, αξεπέρα­
στος από αδερΦούς και αδερΦές, και
είχε προκοπή κα ι ευπμερία. Η γυναί­
κα του, όμως είχε χαρακτήρα φιλό­
δοξο αγωνιζόταν να λύσει κάθε πρό­
βλπμα στο σπίτι με τον προσωπικό
τπς θρία μ βο και τπν υ πε ροχή , ε ίτε
π θ ι κ ή , ε ίτε οποιαδπ ποτε ά λ λ π : και
α ν ά μ ε σ α σε δ υ ο τέτοια άτο μ α , ο
αγώνας ήταν φυσικά αδιάκοπος και
έντονος. Μερικές Φορές n γυναίκα
κ έ ρ δ ι ζε τ π ν υ π ε ροχή π ά ρ α π ο λ ύ
έξυπνα, όχι όμως με τον καυγά n με
τπν κ υ ρ ι α ρχία κατ' ο π ο ι ο νδ ή π οτε
 ΚΑι
τρόπο, αλλά με το να γίνεται πολύ
νευρική σε μειονεκτικές καταστάσεις
και να τον υποτάσσει με τπν επώδυ­
νπ κατάστασή τπς. Η γυναίκα α υτή
ποτέ δεν του εξέφραζε τπν υπερβο­
λ ι κή τπς ζήλ ε ι α , α λ λ α ε π ιδίωκε να
τον δεσμεύει κατάλλπλα με τις κρί­
σεις του άγχους τπς. Ετσι, εφόσον ο
άντρας αυτός ήταν επιτυχπμένος σε
όλες εκτός από μια σχέσπ τπς ζωής,
αισθανόταν αβέβαιος για το αν είχε
φτάσει στο σκοπό του ανωτερότπ­
τας, και π υπερβολική φιλοδοξία του
απαιτούσε κάποια αντιστάθμισπ.
Γνωρίζω ότι πολλοί ψυχολόγοι θα
α ν α ζπτούσαν κ ά π ο ι ο «σύ μ π λ ε γ μ α
ενοχής» για ν α εξπγήσουν αυτή τπν
κατάθλιψπ. Θα ερευνούσαν τπν παι­
δική πλικία του ασθενή για ν' ανακα­
λύψουν κάποια πρώιμπ επιθυμία να
σκοτώσει κάποιον - πιθανότερο, τον
π α τ έ ρ α . Α λ λ ά , ο α σ θ ε ν ή ς α υτ ό ς
υπήρξε ο ε υνοούμενος του πατέρα
του, και δεν υπάρχει ο παραμικρός
λ όγος για τον ο π ο ίο θα ε ίχε ποτέ
επιθυμήσε ι το θάνατό του , εΦόσον
πάντα κατάφερνε να τον χε ιρίζεται
για το σ υ μ Φ έ ρο ν τ ο υ . Μ ι α τέτοια
λαθε μένπ έρευνα για κάποιο
«σύμπ λεγμα ενοχής» θ α μ πορούσε
επίσπς να Οδπγήσει έναν ψυχολόγο
να σκεφτεί ότι ο ασθενής ε ίχε επιθυ­
μ ήσει κρυΦά να σκοτώσει το ΦίλΟ
και ανταγωνιστή του : και όταν θριάμ­
βευσε πάνω σε κείνον, και π επιθυ­
μία για το θάνατό του ικανοποιήθπκε
α π ό τπ μ ο ίρ α , ε ξ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σε να
π α ρ α μ έ ν ε ι α ν ι κα ν ο π ο ίπ τ ο ς . Ε ά ν
συνέβαινε κάτι τέτοιο, το σύμπλεγ­
μα ενοχής θα μπορούσε να αναπτυ­
χθεί από τπν προσπάθεια του ασθε­
νή να δει τον εαυτό του κάτω α π ό
π ι ο δ υνατό φ ω ς . Θα ή θ ε λ ε να
-78-
made by Absens
εκφράσει τπν καλή του διάθεσπ και
τπν αγάππ του για τον προπγούμενο
ανταγωνι στ ή του με τπν ανώτερπ
δ υ νατή ε ι λ ι κρ ίνε ι α κ α ι τ ι μ ιότπτ α ·
τ α υ τόχρονα ό μ ω ς θ α κ λ ο ν ι ζόταν
α π ό τπν α ν ά μ ν π σ π του μ ο ι ρ α ίο υ
θανάτου του ανταγωνιστή του και
από τις σκέψεις που δεν μπόρεσε να
αποτινάξει ολοκλπρωτικά, πριν συμ­
βεί το μοιραίο α υτό γεγονός. Αυτά
θα ε ίχαν σαν αποτέλεσμα τπν περί­
πλοκπ κατάστασπ τπς αυτοκατάκρι­
σπς και τπς μετάνοιας ταυτόχρονα,
κατάστασπ τπν ο π ο ία ονομάζουμε
σ ύ μ π λ εγ μ α ενοχής, που α ποτε λ ε ί
πάντοτε μια προσπάθεια ανωτερότπ­
τας στπν άχρπστπ σφαίρα τπς ζωής.
ο π ω ς ή δ π έ χ ω π α ρ α τ π ρ ή σε ι , το
σύμπ λ εγμα ενοχής σ π μ α ίνε ι : « Ε χω
φ τ ά σ ε ι στο π ι ο ψ π λ ό σ π μ ε ίο τ π ς
πλάνπς» ή «π αρετή μ ο υ είναι τόσο
ανώτερπ ώστε αυτό το ε λαφρό στίγ­
μα τπς με σκοτώνει».
Ωστόσο, στπν περίπτωσπ αυτή, δε
β ρ ή κα π α ρ ό μ ο ι ε ς ενδείξε ι ς , κ α ι ο
άντρας α υτός δεν ε ίχε αναπτύξει
κάποια υπερβολική αξιολόγπσπ τπς
τιμιότπτας σαν αρετής. Οι καταθλί­
ψ ε ι ς του ήταν μ ι α προ σ πάθ ε ι α να
φανεί ανώτερος από τπ γυναίκα του .
Το να καταθ λ ίβεται σε πολύ ε υνοϊ­
κές περιστά σε ι ς ε ίχε σαν α ποτέλ ε ­
σμα να προσελκέται π προσοχή των
ά λ λων στπν κα λ ή του τύχπ π ο λ ύ
π ε ρ ι σσότε ρ ο , π α ρ ά ε ά ν ε π έτρεπε
στον ε α υτό του να τις α π ο λ α ύ σ ε ι .
Ολοι γύρω τ ο υ παραξενεύονταν μ ε
τπν κατάθλιΨή του, κ ι εκείνος αδιά­
κοπα αναρωτιόταν, «εσύ, τυχερέ μου
άνθρωπε, γιατί σε πιάνει κατάθλιψπ
εΦόσον έχε ι ς όλα όσα θ έ λ ε ι ς ; » . Η
α ν υ π όταχτπ γ υ να ίκα τ ο υ ή τ α ν n
μ ο να δ ι κή θ λ ίΨ π τ π ς άνετπς ζω ή ς

του , και τπν αντιστάθμιζε με το να
θυμάται τπ νίκπ του στπν πιο δύσκο­
λ π Φάσπ τ π ς ι στορία ς του - όταν
ξεπέρασε το Φίλο του και κέρδισε τπ
γυναίκα του . Η φ ι λ ία τον ε μ π όδιζε
να χ α ίρετα ι μ ε τπν ανάμνπσπ του
νεκρού Φίλου το υ : Ωστόσο όμως,
μ π ορούσε να α ντ λ ε ί ε υχ α ρ ίστπσπ
από αυτό το παλιό θρία μβο με το να
παθαίνει κατάθλιψπ στο θεωρείο του
θ ε ά τ ρ ο υ . Ο σ ο π ι ο μ ε λ α γ χ ο λ ι κό ς
γινόταν κι όσο πιο ευχάριστπ πταν n
π ερίστασπ , τόσο π ερισσότερο μπο­
ρούσε ν' ανα π ο λ ε ί τον π α λ ι ό του
θράμβο και ν' ανεβάζει τπ συνειδπ­
τοπ οίπ σ π τπς τωρινπς του ε υ π μ ε ­
ρίας. Η βαθύτερπ έρευνα επιβεβαίω­
σε το σ υ μ π έ ρ α σ μ ά μ ο υ α υ τ ό . Ο
Φίλος του είχε πεθάνει από παράλυ­
σπ ύστερα από σύΦι λ π , μ ι α αρρώ­
στια π ο υ ε ίχε προσβ ά λ ε ι και τους
δυο ταυτόχρονα. Ωστόσο, ο ασθενπς
μου θεραπεύτπκε και τώρα, τριγυρι­
σμένος από τπ γερπ γυναίκα του και
τα έ ξ ι τ ο υ π α ι δ ι ά , δεν μ π ο ρ ο ύ σε
παρά να θυμάται, μαζί με το θρίαμβο
πάνω στο Φίλο του, και το θρίαμβό
του πάνω στπν ασθένεια.
Αυτές λοιπόν πταν οι παρπγοριές
του . Στο γάμο του ο άντρας α υτός
δεν αισθανόταν ανώτερος τουλάχι­
στον, ό μ ω ς , n γ υ ν α ίκ α τ ο υ π τ α ν
α υ τ π π ο υ ε ίχ ε ε π ι θ υ μ π σ ε ι κ α ι ο
Φίλος του και που n ίδια ε ίχε διαλέ­
ξει αυτόν αντί για το Φίλο του. Με το
ν' αναθυμάται τπν ατυχία του Φίλου
του στι ς καταστάσεις μελαγχολ ίας
του, δυνάμωνε το αίσθπμα τπς νίκπς
του. Αλλά n πα ρπγοριά α υτού του
ε ίδ ο υ ς β ρ ίσ κ ε τ α ι σ τ π ν ά χ ρ π στ π
πλευρά, και τείνει , όπως βλέπουμε,
προς τπν ασθένεια.
-79-
made by Absens
οι Ν ΕΥΡΩΣ ΕΙΣ ΚΑι Η
•• Ανικανότητα
με πΟλυγαμικές επιθυμίες
Ε ν α ς άντρας π λ ι κίας 3 6 χρόνων
πρθε να με συμβουλευτεί σχετι κά με
τπ σ ε ξ ο υ α λ ι κπ τ ο υ α ν ι κ α ν ότ π τ α ,
αΦού πρώτα ε ίχε δοκιμάσει πολλές
και διάΦορες θεραπ ε ίες. Ηταν ένας
άντρας α υτοδπμιούργπτος, με καλπ
θ έ σ π , σ ω μ α τ ι κά υ γ ι π ς , α λ λ ά ό χ ι
π ο λ ύ μ ορ Φ ω μ έ ν ο ς . Ε ίχε ε ρ ω τ ι κ ό
δ ε σ μ ό με μ ι α π ο λ ύ μ ορΦωμένπ
κοπέλα. Ηταν το δεύτερο παιδί στπν
ο ι κ ο γ έ ν ε ι ά τ ο υ α ν ά μ ε σ α σε δ υ ο
αδερφές, και ε ίχε χάσει τους γονείς
του σε πλικία 5 χρόνων. Θυμόταν ότι
n οικογένειά του πταν πολύ φτωχπ,
και πως ο ίδιος πταν ένα παραχαϊδε­
μ έ νο π α ι δ ί, π ο λ ύ χ αρι τ ω μ έ ν ο κ α ι
πσυχο, και οι γείτονες μ ε ευχαρίστπ­
σπ του έδιναν δώρα. Ε κε ίνος ε κμε­
τ α λ λ ε υ όταν τπ γεννα ιοδωρία τους
και σ υ μ π ε ρ ι Φ ε ρόταν σα ζπτ ι ά νο ς .
Μ ι α α π ό τις πιο π α λ ιές αναμνπσε ις
του πταν ότι περπατούσε στους δρό­
μους κάποια παραμονπ Χριστουγέν­
νων και κοίταζε τις β ιτρίνες με τα
χριστουγεννιάτικα δώρα που προορί­
ζονταν για ά λλους. Στο ορΦανοτρο­
φείο , όπου το τοποθέτπσαν σε πλι­
κία 5 χρόνων, τον μεταχει ρ ίζονταν
α υ στπρά, αλλά n συνπθισμένπ του
υπακο π και ο αγωνιστικός χαρακτπ­
ρας που είχε διαμορΦώσει σα δεύτε­
ρο παιδί, του έδωσαν τπ δύνα μ π να
ξεπεράσει τους άλλους. Η δουλ ι κό­
τπτά του του χρπσίμευσε πολύ, διότι
του έδωσαν τπ θέσπ του προϊσταμέ­
νου υ π α λ λ Π λ ο υ στο ίδρυ μ α α υτ ό .
Στο επάγγελμα αυτό πταν υποχρεω­
μένος π ο λ λ έ ς Φορές να περιμένει
πολλπ ώρα σ' ένα παλιό και έρπμο
σιδπροδρομικό σταθμό στπν εξοχπ '
 ΖΏΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝ ΕIΑ
και στις ώρες αυτές, όταν μόνο n
βοπ των τ n λ εγραΦι κών καλωδ ίων
έσπαζε tnv α π ό λυτn σιγπ τnς .
νύχτας, ένιωθε α πόλυτα απομονω­
μένος και μόνος σ' ένα μn φ ι λ ι κό
κόσμο. Διατnρούσε έντονες αναμνπ­
σεις από tnv εμπε ιρία του αυτΠ.
Σ τ n ν κατο π ι ν π ζωπ τ ο υ , σ υ χν ά
παραπονιόταν για βοπ στ' αυτιά του ,
για tnv οποία κανείς ωτολόγος δεν
μπορούσε να βρει tnv αιτία. Ωστόσο,
α υτό αποδείχτnκε ότι πταν α πόλυτα
σ ύ μ φωνο μ ε το σχέ δ ι ο ζωπς το υ .
σταν α ι σθανόταν α π ο μονωμένος,
πράγμα που συνέβαινε πολύ συχνά,
n ανάμνnσn τnς βοπς του τπλεγρά­
φου ξαναγύριζε με όλn τπ ζωnρότn­
τα μιας ψευδαίσθnσnς. σταν όμως
του εξnγπθnκε το γεγονός αυτό, και
α φ ο ύ κ α τ ά φ ε ρ ε να σ υ μ φ ι λ ι ω θ ε ί
π ε ρ ι σσότε ρ ο κο ινων ι κ ά κα ι α φ ο ύ
ε ν θ α ρ ρ ύ ν θ n κε ν α π α ντρε υ τ ε ί t n
αγαπnμένn του , το βουπτό έπαψε.
Είναι πολύ συνπθισμένο για τα παι­
διά που μεγάλωσαν σε ορφανοτρο­
φείο να κάνουν τπν πιο μεγάλπ προ­
σπάθεια π ο υ μ πορούν για να κρύ­
ψουν το γεγονός αυτό, σα να επρό­
κ ε ι τ ο γ ι α κ ά τ ι ε ξ ε υ τ ε λ ι στ ι κ ό . σ
άντρας α υτός δ ι κ α ι ο λ ογο ύσε τ π ν
α π ό κ ρ υ ψ π α υτ π β ε β α ι ώνοντας ότι
πάρα πολλά από τα παιδιά αυτά δεν
έ χ ο υ ν ε π ι τ υ χ ία κατό π ι ν στπ ζ ω π
τους. Θεωρούσε τ π ν α π οτυχία στπ
ζωπ σαν τ π ν ανα π ό φ ε υ κτπ μ ο ίρα
των ορφανών, κι α υτπ του προκα ­
λούσε τπ γεμάτπ άγχος και προσπά­
θ ε ι α στάσπ του στπν ε ργασία . Για
τον ίδιο λόγο σταματούσε μπροστά
στο π ρ ό β λ π μ α του έ ρωτα και του
γάμου, και n νευρωτικπ ανι κανότπτά
του πταν n άμεσπ συνέπεια α υτού
του βαθιού δισταγμού του .
-80-
made by Absens
Το σχέδιο ζωπς αυτού του άντρα,
όπως ε ίδαμε πριν, πταν να παριστά­
νει τον ζπτιάνο. Ωστόσο, στπν επαγ­
γελματικπ δραστπριότπτα (όπως και
π ρ ο π γο υ μ έ ν ως στο ο ρ φ α ν ο τ ρ ο ­
φ ε ίο ) , n ζπτ ι α ν ι ά ε ίχε α ν ο ί ξ ε ι τ ο
δρόμο για τπν κυριαρχία. Στο ε πάγ­
γελμά του τίποτα δεν απολά μβανε
περισσότερο όσο τπ ζπτιάνικπ στάσπ
από μέρους των υφισταμένων του . σ
ίδιος πταν ζπτιάνος μέχρι τότε που
θα μ πορο ύσε να ε ίναι κατακτπτπς,
και έ π α ι ζε το δε ύτερο ρόλο τόσο
ζεστά όσο και τον πρώτο. Δεν υπάρ­
χει λόγος να παρασυρούμε σε ιδέες
γ ι α « α μ φ ι θ υ μ ι κά » χ α ρ ατ π ρ ι στ ι κ ά ,
όπως θα έκαναν α μέσως ορισμένοι
ψ υχολόγο ι , στπν π ερίπτωσπ α υτ Π .
Εάν τπν κατανοπσουμε σωστά, ολό­
κλπρπ αυτπ n ψυχικπ διαδι κασία -
που λειτουργεί από τα κάτω προς τα
επάνω, που εκφράζει μια κατωτερό­
τπτα και τπν ανα π λ π ρώνει με μ ι α
ανωτερότπτα - δεν είναι α μφιθυμία
α λ λ ά μ ι α δυνα μ ι κ π ενότπτα. Μ όνο
εάν δεν κατανοπθεί σα σύνολο, τπ
β λ έ π ο υ μ ε σα δ υ ο αντιφατι κές και
αντιμαχόμενες οντότπτες. Στο επάγ­
γ ε λ μ ά τ ο υ β ρ ίσ κ ο υ μ ε τον άντρα
α υτόν μ ε ένα «σύμ π λεγμα ανωτε­
ρότπτας»· εάν όμως πταν να χάσει τπ
θέσπ του και να υποχρεωθεί να αρχί­
σει πάλι από τπν αρχπ, θα επέστρε­
φε αμέσως στπν εKδrlλωσπ κατωτε­
ρότπτας και θα τπ χρπσιμοποιούσε
π ρ ο ς ό φ ε λ ό ς τ ο υ . Σ τ π ν ε ρ ωτ ι κ π
σχέ σ π τ ο υ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε , σ τ π ν
περίοδο α υτπ, τπν υποτακτικπ γραμ­
μ π δ ρ ά σ π ς , ζ π τ ι α νε ύ οντ α ς τ π ν
αγάππ, αλλά προσπαθώντας να φτά­
σει στπν κ υ ρ ι α ρχία . Η α γ α π π μένπ
του τον συμπαθούσε και πθελε να
τον παντρευτεί κι έτσι αντι δρούσε

στο δισταγμό του με το να π α ίρνει
όλο και πιο παρακλητικπ στάση απέ­
ναντί του ! π ράγματ ι , βρισκόταν σε
καλό δρόμο με το σκοπό να πάρει
την πρώτ η θέση α πέναντί της, και
συχνά το έκανε αυτό σε μι κρότερα
θέματα.
Δ ε ν ε ίχ ε α κό μ α ξε π ε ρ ά σ ε ι τ η
δ ι στ α κτ ι κ π στά ση το υ · όταν όμως
του εξηγrlθη Kε το σχέδιο ζωπς του
και αφού έ λ αβε ενθάρρυνση , η
κατάστασπ τ ο υ β ε λ τ ι ώ θ η κε κ α ι η
α ν ι κ α ν ό τ η τ ά τ ο υ ε ξ α φ α ν ίστ η κ ε .
Υστερα όμως, πρόβαλλε μια δεύτερη
αντίστ α σ η , μ ε τη δ ι κ α ι ο λ ογία ότι
όλες οι γυναίκες του πταν ελκυστι­
κές και αυτές οι πολυγαμικές επιθυ­
μίες του πταν ένας τρόπος διαφυγπς
α π ό το γά μ ο . Στ η ν π ε ρ ίο δ ο α υ τ π
ονειρεύτηκε πως βρισκόταν ξαπ λω­
μένος στο ντιβάνι του ιατρείου του,
ότι έπαθε σεξουαλικπ διέγερση και
είχε εκσπερμάτωση .
Δεν υ π ά ρχε ι ντ ι βάνι στο ιατρείο
μου. Οι ασθενείς μου κάθονται , στέ­
κονται όρθιοι n κινούνται στο δωμά­
τιο κατά την επιθυμία τους αλλά το
ντι βάνι του ονείρου του βρισκόταν
πράγματι στο ιατρείο ενός ά λ λ ο υ
γιατρού που τον είχε προηγουμένως
π α ρα κο λ ο υ θ πσε ι ε π ί μ ε ρ ι κο ύ ς
μΠνες. Το όνειρο αυτό τον έκανε να
ομολογπσει κάτι που δεν ε ίχε φανε­
ρώσει ποτέ πριν. Πίστευε ότι τόσο ο
ά λλος γιατρός όσο και εγώ ανπκαμε
σε μια μυστικπ εταιρεία, που σκοπό
της είχε να θεραπεύει ασθενείς σαν
κι αυτόν με το να τους προμηθεύει
τη δυνατότητα σεξο υ α λ ι κπς ι κανο­
ποίησης. Για το λόγο αυτό, ε ίχε πΡό­
σπαθπσε ι να εξακριβώσει ποια από
τις γυναίκες ασθενείς μου είχα δια­
λέξει γι ' α υτόν. Το γεγονός ότι δεν
-81 -
made by Absens
ΟΙ ΝΕΥΡΟΣΕΙΣ ΚΑΙ Η EPI\�HNIEIA
έβλεπε ντιβάνι στο ιατρείο μου πταν
κάτι σαν επίκριση εναντίον μου. Δεν
π μ ο υ ν ο κατά λ λ η λος γιατρός. Ο
ά ντρας α υτός ε ίχε έ ρ θ ε ι σε μ έ να
ζητ ι α ν ε ύ οντα ς , π ροσδο κώντας να
του λύσω εγώ τις δυσκολίες του , να
αναλάβω εγώ τις ε υθύνες του , και
να τον βοηθπσω να ξεφύγει από το
γάμο. Η βorlθειά μου για να αποΦύ­
γει το γάμο του θα πταν να φτάσω
μέχρι του σημείου να του προμηθεύ­
σω σ ε ξο υ α λ ι κό σ ύ ντ ρ ο φ ο , κ α ι η
φαντασίωση α υτ π πταν β έ β α ι α το
α ποτέλεσμα του Φόβου του, της ανι­
κανότητάς του και των πολυγαμικών
τάσεών του. Εάν η λύση αυτπ α πο­
τύχα ινε , θα έ λ υνε το σεξο υ α λ ι κό
του πρόβλημα με ε κσπερματώσε ις,
ό π ω ς ά λ λ ο ι κ α τ α φ ε ύ γ ο υ ν στον
αυνανισμό n στη διαστροφΠ.
Ο ά ν τ ρ α ς α υ τ ό ς π α ντ ρ ε ύ τ η κ ε ,
αλλά πταν δύσκολο να τον εμποδί­
σει κανείς από το να ε κδηλώνει μια
τυραννικπ στάση α πέναντι στην υπο­
χωρητικπ γυναίκα του.
•• Ο ζητιάνος που γίνεται
βασιλιάς
Μια ά λ λ η περίπτωση της ζητιάνι­
κης στάσης, μου παρουσιάστηκε στο
πρόσωπο ενός άντρα ηλικίας 50 χρό­
νων, π ο υ πταν το μ ι κρότερο π α ι δ ί
μ ι α ς π ο λ ύ φτωχπς ο ι κογέ ν ε ι α ς . Η
μ ητέρα του τον είχε παραχαϊδέψει,
κα ι οι γείτονες το ίδιο, εξαιτίας μιας
φ α ν ε ρ π ς α δ υνα μ ία ς τ ο υ , και α π ό
π ο λ ύ νωρίς παρουσίασε π ο λ ύ δει­
λούς τρόπους. Προσπαθούσε πάντο­
τε να στηριχτεί στη μητέρα του και
να προκαλέσει τη συμπάθεια αδυνά-
 ZQJi ΚΑι ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
των ατόμων, ιδιαίτερα σε δύσκολες
περιόδους, κατά τις οποίες εκδι1λω­
νε μ ε γ ά λ π κατά θ λ ι ψ π κι έ κ λ α ι γε
μ έ χ ρ ι π ο υ ν α έ ρ θ ε ι n β o ι'i θ ε ι α .
Εχουμε Μπ εξπγι'iσει τον τρόπο με
τον οποίο χρπσιμοποιούν το κλάμα
και τα παιδιά και οι μεγάλ ο ι . Η π ι ο
π α λ ι ά ανάμνπσπ α υτού τ ο υ άντρα
ι'iταν ότι είχε πέσει και είχε χτυπι'iσει.
Το γεγονός ότι διάλεξε αυτό το περι­
στατικό για να το δ ι α τ π ρ ι'i σ ε ι στπ
μ ν ι'i μ π τ ο υ , π έ ρ α α π ό κ ά θ ε ά λ λ π
π ι θανι'i ανά μ ν π σ π , εξπγείτ α ι μ όνο
από τπν επιθυμία του να εντυπωσιά­
σει τον εαυτό του με τους κινδύνους
τ π ς ζωι'i ς . Η τεχν Ι K ι'i του στπ ζωι'i
ι'iταν να τ ε λ ε ι o π o ι ι'i σ ε ι τον ε α υτό
του στο ρόλο του ζπτιάνου, να προ­
σελκύει τπν υπoστι'iριξπ, τπν παρπ­
γοριά και τπν εύνοια με το να επιδει­
κνύει τις αδυναμίες του . Κάθε περι­
στατικό το μετέτρεπε σ' ένα αξιοδά ­
κρυτο, θλιβερό γεγονός.
Σαν π α ι δ ί, ο άντρας α υτ ό ς ε ίχε
παρουσιάσει μεγά λ π καθυστέρπσπ
στπν ε κμ ά θ π σ π τ π ς ο μ ι λ ία ς και π
μπτέρα του , όπως συμβαίνει πάντο­
τε σε τέτοιες περιπτώσεις, αναγκά­
στ π κε να τ ο ν π ρ ο σ έ χ ε ι ό λ ο κ α ι
περισσότερο για να καταλαβαίνει τι
επιθυμούσε. Με τον τρόπο αυτό, το
παιδί κατάφερνε να αισθάνεται σαν
ένας μικρός βασιλιάς. οπως λέγει ο
Λέσινγκ, «ο α λ πθινός ζπτιάνος ε ίναι
ο μόνος α λ π θινός βασιλιάς». Εγινε
αριστοτέχνπς στπ ζπτιανιά , ε κφράζο­
ντας τπν κατωτερότπτά του με το να
ε ξ α σφ α λ ίζ ε ι δ ύ να μ π π άνω στο υ ς
άλλους μ ε τπν KαKι'i του κατάστασπ.
« Π ώ ς μ πορώ να μ ε τ α μ ορφώσω το
φτωχό αδύναμο παιδί σε βασι λ ι ά ; » .
Αυτό ι'iταν το π ρ ό β λ π μ α τπς ζωι'iς
όπως το έβλεπε εκείνος, κι απάντπ-
-82-
made by Absens
σε διαμορΦώνοντας το δικό του ατο­
μικό, και ουσιαστι κά ζπτιάνικο, σχέ­
διο ζωι'iς.
Αυτός ε ίναι ένας τρόπος ζωι'iς και
από αρκετά νωρίς, ο μαθπτευόμενος
μπορεί να γίνει μάστορας τπς τεχνι­
Kι'iς του. Και ποτέ δεν θα τπν αλλά­
ξει, εκτός . εάν π τιμι'i που πλπρώνει
γ ι ' α υ τ ι'i γ ίνε ι π ά ρ α π ο λ ύ α Kρ ι β ι'i ,
οπότε, ίσως μπορέσει να φτάσει στο
σπμείο ν ' αντιλπΦθεί ότι αυτι'i π παι­
διάστικπ μέθοδός του είναι ακατάλ­
λ π λ π για τα τωρινά π ρo β λι'i ματα .
Διαφορετικά, π α λλαγι'i είναι αδύνα­
τπ για το άτομο α υτό, γιατί σ' ό λ π
τ ο υ τπ ζωι'i α πέδιδε κ ά θ ε ε π ιτυχία
του στπν τέχνπ τπς ζπτιανιάς του και
κάθε α π οτυχία του στ π ν έ λ λ ε ι ψ π
ι κανότπτας σ ' α υτ ι'i . Ε ν α ς τέτοιος
σκοπός δεν μ πορεί να εξπγπθεί με
τπν κλπρονομικότπτα ι'i με τα ερεθί­
σματα του π ε ρ ι β ά λ λ οντος, γιατί ο
κ ύ ρ ι ο ς α ι τ ι ο λ ογι κ ό ς π α ρ ά γοντα ς
είναι π αΤOμΙ Kι'i αντίλπψπ του παιδι­
ο ύ για το μ έ λ λον. Και π αντίλ π ψ π
π ο υ ε ίχ ε α υτ ό ς ο α σθ ε ν ι'i ς ι'i τ α ν
τέτοια ώστε κάθε φορά που ι'iθελε
να ε π ιτύχε ι ανωτερότπτα δεν ε ίχε
π α ρ ά ν α κ ά ν ε ι έ ν α λ ά θ ο ς ι'i μ ε
κάποιο τρόπο να βρεθεί σε απελπι­
στΙKι'i κατάστασπ. Ολα του τα αισθι'i­
ματα ε ίχαν έτσι κατάλλπλα οργανω­
θεί προς το σκοπό αυτό, δπλαδι'i να
πετυχαίνει κάτι χωρίς να δίνει τίποτα .
Υστερα α π ό θερα πεία λ ίγων πμε­
ρών, ο άντρας α υτός ε ίχε εντυ πω­
σιαστεί πάρα πολύ απ' όσα του είπα·
και μου έστε ιλε ένα φυλλάδιο που
ε ίχε γρά Ψ ε ι πριν μ ε ρ ι κά χρόν ι α . Ο
τίτλος του φυλλαδίου αυτού ι'iταν:
«Ενας σύλλογος ζπτιάνων».
Η σ υ ν ι'i θ ε ι α τπς κατά κ ρ ι σ π ς των
ά λλων, ο θ υμός και ο Φθόνος είναι
 ενδείξε ις μιας αρνπτικπς ε π ι δ ίωξπς
γ ι α α ν ωτ ε ρ ότ π τ α : Ε ίν α ι κ ι ν π σ ε ι ς
προς τ ο σκοπό τπς καταπίεσπς των
ά λ λ ων , ε ίτε στπν πραγματι κότπτα
ε ίτε στπ φαντασία, με το σκοπό να
αισθανθεί το άτομο ανώτερο. Η χρπ­
σιμπ κριτικιΊ με εποικοδομπτικιΊ τάσπ
έ χ ε ι π ά ντ ο τ ε κ ά π ο ι α κ α τ α ν ο π τ π
σχέσπ μ ε το κοινωνικό συναίσθπμα,
αλλά στις περιπτώσεις όπου το κίνπ­
τρο ε ίναι α πλώς n σχετικιΊ αυτο - ανύ­
ψωσπ με μέσο τον υποβιβασμό n τον
ε ξ ε υτ ε λ ι σ μ ό των ά λ λ ων , n τ ά σ π
ε ίν α ι ν ε υ ρ ω τ ι κ ιΊ . Ο ι ν ε υ ρ ω τ ι κ ο ί
συχνά χρπσιμοποιούν τπν α λrl θε ι α
μ ε τ ο σκοπό ν α υ ποτι μπσουν τους
ά λ λους και ε ίναι σ π μ αντικό, όταν
ερευνούμε τπ νευρωτικιΊ κατάκρισπ
των ά λλων, να μπν παραγνωρίζουμε
το στοιχείο α υτό τπς α λrl θειας στις
παρατπρπσεις τους.
Ο θυμός είναι συνrlθως σπμάδι ότι
το πρόσωπο που θυμώνει αισθάνεται
μειονεκτικά - τουλάχιστον πρόσκαι­
ρ α . Οι νε υ ρ ι κο ί χρπσι μ ο π ο ι ο ύ ν το
θ υ μ ό π ά ρα πολύ σαν ό π λ ο για να
τρομοκρατπσουν ε κε ίνους που ε ίναι
υ πεύθυνοι γι ' α υτούς. Η ε Kδrl λωσπ
του θυμού σε σποραδικές περιπτώ­
σεις μ πορεί να είναι μια κατανοπτπ
στάσπ σε ορισμένες κρίσι μες σχέ ­
σεις. Οταν όμως ο θυμός ε ίναι μ ι α
σ υ ν π θ ι σμ έ ν π ε Kδ rlλ ωσ π α π οτε λ ε ί
σ π μ ά δ ι άγχου ς , α ν υ π ο μ ον π σίας n
αισθπμάτων α π ε λ π ισία ς n κατ α π ίε ­
σ π ς . Ο ι α σθ ε ν ε ίς π ο υ υ π ο Φ έ ρ ο υ ν
α π ό τπ συνrlθεια α υτπ ε ίναι συχνά
πολύ έξυπνοι στο να διαλέγουν τα
τρωτά σ π μ ε ία των ά λ λ ω ν γ ι α ν α
τους ε π ιτίθενται και αναπτύσσουν
ε π ίσπς θαυμάσια στρατπγικιΊ στο να
προετοιμάζουν τέτοιες καταστάσεις
ώστε να τοποθετούν τους ά λ λ ους
-
83
made by Absens
κατά κάποιο τρόπο στο άδικο πριν
αρχίσουν τον καυγά.
Ο Φθόνος είναι για όλο τον κόσμο
μ ι α ε Kδrlλωσπ κατωτερότπτα ς, α ν
κ α ι μ ε ρ ι κές Φορές μπορεί ν α ε ίνα ι
ένα κίνπτρο για χρπσιμπ δραστπριό­
τπτα. Στπ νεύρωσπ, όμως, ο Φθόνος
για τα καλά ενός άλλου δεν προχω­
ρεί μέχρι το σ π μ ε ίο τπς πρακτικπς
άμιλλας. Σταματά σαν το τραμ πριν
από το τέρμα και αΦπνει τον ασθενπ
ευρέθιστο και μελαγχολικό.
Σ ' ένα πολύ δπμοΦιλές νούμερο
του Μ ι ο ύ ζι κ Χ ω λ , έ ν α ς « δ υ ν α τ ό ς
άντρας» βγαίνει στπ σκπνπ και σπκώ­
νει ένα τεράστιο βάρος με προσοχπ
και με μεγά λ π δ υσκολία , και μετά,
ενώ το α κροατπριο τον χειροκροτεί
εγκά ρ δ ι α , βγα ίν ε ι στπ σ κπ ν π ένα
π α ι δ ί και α ποκαλύπτει τπν απάτπ
κ ο υ β α λ ώντ α ς μ έ σ α τ ο ψ ε ύ τ ι κο
β ά ρ ο ς με τ ο ένα του μ όν ο χ έ ρ ι .
Υπάρχουν πάρα π ο λ λ ο ί νευρωτικοί
που μας εξαπατούν με τέτοια βάρπ,
και που ε ίναι μάστοροι στπν τέχνπ
να ε μ Φανίζονται π α ραΦορτωμένο ι .
Στπν πραγματικότπτα, θ α μπορούσαν
να χορέψουν με το Φορτίο κάτω α π '
τ ο οποίο σκύβουν και παραπατούν,
σαν τον Ατλαντα που κουβα λούσε
τ ο ν κ ό σ μ ο στ ο υ ς ώ μ ο υ ς τ ο υ .
Ωστόσο, δεν μπορούμε ν ' αρνπθού­
με ότι οι νευρωτικοί α ισθάνονται το
Φ ο ρ τ ίο τ ο υ ς π ά ρ α π ο λ ύ έντονα .
Μ πορεί να είναι συνεχώς κουρασμέ­
νοΙ . Μερικές Φορές μ πορεί να ιδρώ­
νουν πάρα πολύ, και τα συμπτώματά
τους να υ ποδπλώνουν τπν π ιθανό­
τπτα Φυματίωσπς. Κάθε κίνπσπ τους
ε ίν α ι π ο λ ύ κ ο υ ρ α στ ι κιΊ κ α ι σ υχνά
υ ποΦέρουν α π ό ταχυκαρδία . Ε ίναι
σ υ ν rl θ ω ς μ ε λ α γχο λ ι κ ο ί, σ υ νεχώς
απαιτούν πιο μεγάλ π φροντίδα από
-
 ΖΟΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
τ ο υ ς ά λ λ ο υ ς , κ ι ωστόσο , τπ βρί­
σκουν συνεχώς avsnapKn.
•• Αγοραφοβία: αποφυγή
των ανθρώπων
Ε ίχα μ ια περίπτωσπ αγοραφοβίας
σ' έναν άντρα π λ ι κίας 53 χρόνων,
που αισθανόταν ότι δεν μπορούσε ν'
ανασάνει κανονικά όταν βρισκόταν
σε συντροφιά με άλλους. σ άντρας
αυτός ζούσε με τπν αδεΡφn του και
ε ίχε ένα γιο που τα χαρακτπριστικά
του ntav όμοια με τα δικά του. σταν
ερεύνπσα τπν αιτία γι ' autn τπν ασυ­
vneIoτn κα ι υπεΡβΟλικn συγκέντρω­
σ π τ ο υ ε ν δ ι α Φέ ροντός τ ο υ στον
εαυτό του, διαπίστωσα ότι ο άντρας
αυτός ε ίχε μείνει ορφανός σε πλικία
1 0 χρόνων, κ α ι ότι u n n px a v δ υ ο
μεγαλύτεροι αδερφοί στο σπίτι του.
σταν κά ποια φορά καυγάδισαν, ε ίχε
τπν πρώτπ πpoσβoλrl τπς δύσπνοιας.
Αυτό φανερώνει τπν τ ά σ π του
ανθρώπου α υτού ν ' αντ ι μετωπίσει
μ ι α δ ύ σ κ ο λ π κ α τ ά σ τ α σ π με τ π ν
κατάρρε υσπ. Ηταν ο π ι ο μ ι κρός σε
μ ι α ο ι κ ο γ έ ν ε ι α ο κτ ώ α τ ό μ ω ν , κ ι
εκπαιδεύτπκε α π ό τον παππού του.
Ενας παππούς είναι σχεδόν πάντοτε
ένας πολύ χαριστικός θετός γονέας.
σ π ατ έ ρ α ς κι n μ πτέρα του ε ίχαν
κάνει έναν ε υτυχισμένο γά μ ο · ο
πατέρας ntav ανώτερος και n μπτέ­
ρα μάλλον ψυχΡn, έτσι που το αγόρι
ε ίχε στραφεί προς τον πατέρα του.
Η πρώτπ Kαλrl συνΤΡοΦικn σχέσπ
στπ ζωn ενός παιδιού είναι πάντοτε
n σχέσπ μ ε τ π μ πτ έ ρ α τ ο υ , όταν
a utn ε ίναι παρούσα . Ετσι , όταν το
παιδί κ λ ίνε ι περισσότερο προς τον
-84-
made by Absens
πατέ ρα, μ πορούμε να υπ οθέσουμε
ότι εκείνπ δε δίνει στο παιδί apKstn
npoooxn· ε ίναι, πιθανά, χωρίς καλο­
σύνπ, απασχολπμένπ αλλού, n προ­
σέχει περισσότερο κάποιο μικρότερο
π α ι δ ί. Στ ι ς π ε ρ ι στ ά σ ε ι ς α υτ έ ς , το
π α ι δ ί στρέφετα ι προς τον πατέ ρα,
όταν α υτό ε ίν α ι δυνατό, και στπν
περίπτωσπ που εξετάζουμε n αντί­
στασπ στπ μπτέρα ntav πολύ έντο­
νπ.
Πολύ συχνά οι άνθρωποι δεν είναι
σε θέσπ να θυμπθούν σωστά τις πιο
παλιές αναμνnσεις τους, αλλά n
εμπειρία μας επιτρέπει να ανα παρα­
στ n σ ο υ μ ε τ ι ς σ υ ν θ n κ ε ς τ π ς ζωnς
τους από σχετικά λίγες ενδείξεις. σ
άντρας αυτός μου είπε ότι μπορούσε
να θυμπθεί μόνο τρία ε πεισόδια από
τπν πρώιμπ παιδικn του πλ ικία , που
ε ίχαν βαθιά εντυπωσιάσει τπ μνnμn
τ ο υ . Το π ρώτο α π ό τα ε π ε ι σ ό δ ι α
αυτά συνέβπ σ ε π λ ι κ ία 3 χρόνων,
τότε π έ θ α ν ε ο α δ ε ρ Φ ό ς τ ο υ .
Β ρ ι σκόταν μ ε τον π α π π ο ύ του τ π
μ έ ρα τ π ς κ π δ ε ία ς , όταν n μ πτέρα
του γ ύ ρ ισε α π ό το νε κροτ α φ ε ίο ,
γ ε μ ά τ π θ λ ίψ π κ α ι μ ε λ υ γ μ ο ύ ς , κι
όταν ο π α ππούς τπ φίλ πσε κα ι τπς
ψ ι θ ύ ρι σε μ ε ρ ι κά λ όγια κ α λ οσύνπς
και παρπγοριάς, το αγόρι είδε ότι n
μπτέρα του χαμογέλασε λ ίγο. Αυτό
τον α ν α στάτωσε π ο λ ύ , κ α ι π ο λ ύ
καιρό μετά ntav δυσαρεστπμένος με
το χα μ όγε λ ο τ π ς μ πτ έ ρ α ς του τπ
μέρα που το παιδί τις ε ίχε ταφεί. Η
δεύτερπ ανάμνπσπ που ε ίχε διατπ­
pnOSI ntav μια, σε φιλικό τόνο, επί­
κρισπ από το θείο του , που τον είχε
Ρωτnσει, «Γιατί ε ίσα ι π άντοτε τόσο
α π ότ ο μ ο ς μ ε τπ μ πτ έ ρ α σου ; » . Η
τρίτπ ανάμνπσπ από τπν ίδια περίο­
δο τ π ς ζωnς του α ν α φ ε ρόταν σε

κάποιο καυγά ανάμεσα στους γονείς
του , μ ετά α π ό τον ο π ο ίο το π α ι δ ί
στράφηκε προς τον πατέρα και του
ε ίπε, «Ησουνα γενναίος, μπαμπά, σα
στρα τ ι ώτ η ς ! » . Το π α ι δ ί πταν π ο λ ύ
ε ξ α ρτ η μ έ νο α π ο τον πατέρα του ,
π ο υ το π α ραχάιδε υ ε : κ α ι π ά ντοτε
θαύμαζε τον πατέρα του περισσότε ­
ρο από τη μητέρα του, αν και αντι­
λ α μ βα νόταν ότι ο χα ρακτπρας της
μητέρας του πταν καλύτερος.
Ο λ ε ς α υτές οι α ν α μ ν π σ ε ι ς , π ο υ
φαίνονταν ν α χρονολογούντα ι από
τον τρίτο Π τον τέταρτο χρόνο του,
φανέρωναν την αγωνιστ ι κ π στάση
ενάντια στη μ ητέρα τ ο υ . Η π ρώτη
και η τρίτη ανάμνησπ του ολοΦάνε­
ρα ε λέγχονται α π ό το σκοπό τ ο υ ,
που πταν να επικρίνει τ η μητέρα και
να δικαιολογείται για το ότι στρεΦό­
ταν προς τον πατέρα . Ε ίνα ι εύκολο
να μ α ντέ ψ ο υ μ ε την αιτία που τον
έ κα ν ε ν ' α π ο μ α κ ρ ύ ν ε τ α ι α π ό τ η
μητέρα: τον είχε χαϊδέψει τόσο πολύ
π ο υ δεν μ π ορο ύσε να δεχτε ί την
εμφάνιση του μι κρότερου αδερφού
στη σκηνπ, - αυτό τον ίδιο μικρότε ­
ρο αδερΦό που ε μφανίζεται μ ' έναν
ε π ι φ α νε ι α κά αθώο τρόπο στην
πρώτη ανάμνηση.
Ο ασθενπς α υτός είχε παντρευτεί
σε η λ ι κία 24 χρόνων, και ο γάμος
τον ε ίχε απογοητε ύσει, εξαιτίας των
α π α ιτ π σεων π ο υ του π ρ ό β α λ λ ε η
γυναίκα του. Ο γάμος ανά μ εσα σε
δ υ ο π α ραχαϊδ ε μ έ να π α ι δ ι ά ε ίν α ι
πάντοτε δυστυχισμένος, διότι παρα­
μένουν και οι δυο στην α π α ιτητικπ
στάση και κανένας δεν α ρχίζε ι να
δίνε ι . Αυτός ο άντρας πέ ρασε α π ό
δ ι ά φ ο ρ ε ς ε μ π ε ι ρ ίε ς κ α ι δ ο κ ίμ α σ ε
διάφορα ε παγγέ λματα χωρίς ε π ιτυ­
χία . Η γυναίκα του δεν πταν συμπα-
-85-
made by Absens
ο.
θητικπ απέναντί του, και παραπονιό­
ταν λέγοντας ότι θα προτιμούσε να
είναι ερωμένη ενός πλούσιου άντρα
παρά σύζυγος ενός φτωχο ύ , κα ι ο
γάμος τέλειωσε με το διαζύγιο. Παρ'
όλο που ο άντρας α υτός δεν πταν
π ρ α γ μ α τ ι κά φτωχό ς , π τ α ν ό μ ω ς
πολύ σφιχτοχέρης με τη γυναίκα του
και κείνη τον χώρισε από εκδίκηση.
Μετά το χωρισμό, ο άντρας αυτός
έγινε μ ισογύνης και ανέπτυξε ομο ­
φυλοφιλικές τάσεις δεν ε ίχε πραγ­
μ α τ ι κέ ς σχέ σε ι ς μ ε άντρες, α λ λ ά
α ι σθα νόταν μ ι α ε π ι θ υ μ ία να τ ο υ ς
φιλΠσει. Αυτπ η ομοφυλόφιλη τάση
πταν, όπως συνπθως, ένα είδος δει­
λ ία ς . Δ υ ο φ ο ρ έ ς ε ίχε ν ι κ η θ ε ί κ α ι
εξωστεί α π ό γυνα ίκες - πρώτα από
τ η μ η τ έ ρ α τ ο υ κ ι ύστερα α π ό τ η
σύζυγό του - και προσπαθούσε τώρα
να μεταστρέψει το σεξουαλισμό του
προς τους άντρες, έτσι ώστε να απο ­
φύγε ι τις γυναίκες και κάθε μελλο ­
ντικπ δυνατότητα ταπείνωσης. Για να
ενισχύσει τον ε α υτό του σε μ ι α
τ έ τ ο ι α τ ά σ η , ένας άντρας μ π ο ρ ε ί
ε ύ κολα να παραποι πσει τ ο παρε λ ­
θόν, μ ε τ ο ν α α ν α θ υ μ ά τ α ι κα ι να
μεγα λοποιεί τη σημασία ορισμένων
σ υ ν η θ ι σ μ ένων ε μ π ε ι ρ ιών, π ο υ τ ι ς
παίρνει σαν αποδείξεις για έμφυτες
ο μ ο φ υ λ ο φ ι λ ι κέ ς τ ά σ ε ι ς . Ε τ σ ι , ο
ασθενπς α υτός θ υ μ Π θ η κε ότι ε ίχε
ερωτευτεί κάποιο δάσκαλο στο σχο­
λείο κα ι ότι στη νεανικπ του ηλι κία
ένας Φίλος τον ε ίχε παρασύρει σε
αμοιβαίο αυνανισμό.
Ο α ποφασιστικός παράγοντας στη
συμπεριφορά αυτού του άντρα πταν
το γεγονός ότι πταν ένα παραχαϊδε­
μ έ ν ο π α ι δ ί π ο υ π θ ε λ ε τα π ά ντ α
χωρίς να δίνει τίποτα. Η αγοραφοβία
του προερχόταν από το φόβο του να
 σ υ ν α ν τ π σ ε l γ υ ν α ίκ ε ς α π ' τ ο έ ν α
μέρος, και απ' τ' ά λ λ ο μέρος α π ' το
γεγονός ότι πταν εξίσου ε π ικίνδυνο
ν α σ υν α ντ ά ά ντρ ε ς , ε ξ α ι τ ίας των
π ι θ α νών ε ρωτι κών κ λ ίσ ε ων π ρ ο ς
α υ τ ο ύ ς . Σ ' α υ τ π τ π συγκl ν π σ l α κ ιΊ
έντασπ σχε τ ι κά μ ε τ ο ζπτπ μ α τ π ς
ε ξόδου τ ο υ , ανέπτυ ξε στο μ αχικές
κ α ι α ν α π ν ε υ στ ι κ έ ς δ ι α τ α ρ α χ έ ς .
Πολλοί νευρικοί άνθρωποι αρχίζουν
να καταπίνουν αέρα όταν φτάνουν
σε μια κατάστασπ έντασπς, πράγμα
που προκαλεί φούσκωμα, στομαχlκιΊ
δ ι αταραχπ , άγχος και ταχ υ π α λ μ ία ,
ενώ ταυτόχρονα εππρεάζεl τπ ανα­
πνοΠ. Οταν του έδωσα να καταλάβει
ποια πταν n κατάστασπ του, εκείνος
έκανε τπ συνπθlσμένπ ερώτπσπ : "Τι
πρέπει να κάνω για να μπν καταπίνω
αέρα;». Στπν ερώτπσπ αυτπ μερικές
φορές α παντώ: "Μ πορώ να σου πω
πως να καβα λ λ l κέ ψε l ς ένα ά λογο,
αλλά δεν μπορώ να σου πω πως να
μπν το καβαλλlκέψεlς». Αλλες φορές
συμβουλεύω: "Εάν θέλεις να βγε ις
έξω, και αισθάνεσαι αντίστασπ στπν
ε π ι θ υ μ ία σ ο υ α υτ π , να κατα π ι ε ίς
α μ έ σως κά μ ποσο α έ ρ α » . Ο άντρας
αυτός, όπως και πολλοί άλλοι ασθε­
νείς, κατάπινε αέρα ακόμα και στον
ύπνο του, αλλά ύστερα από τπ συμ­
β ο υ λιΊ μ ο υ άρχισε να ε λ έγχε ι τον
εαυτό του και απαλλάχτπκε από τπ
- 86
made by Absens
σ υ ν π θ ε ι α α υ τ Π . Η α ε ρ ο φ α γ ία τ π
ν ύ χτ α κα ι ο ε μ ε τ ό ς στο π ρ ω ι νό
ξύπνπμα εμφανίζονταl στους ασθε­
νείς εκείνους που υ ποφέρουν α π ό
στομαχικές δ ι αταραχές κ α ι άγχος,
στις π ερ ι στάσεις που ενοχλ ούνται
από κάποια δυσκολία που θα πταν
υ π οχρεωμένοι ν' αντι μ ε τ ω π ίσουν
τπν ε πόμενπ μέρα . Ο ασθενπς μας
αυτός άρχισε α μέσως να βελτιώνεται
όταν κατάφερε να κατανοπσεl ότι,
σαν παραχαϊδεμένο παιδί, περίμενε
πάντοτε να π α ίρνει χωρίς να δ ίνε Ι .
Τώρα κατάλαβε ότι πρώτα ε ίχε στα­
ματπσεl τπν κανονlκιΊ σεξο υ α λ l κ ιΊ
ζωπ του, ψάχνοντας για κάτι ευκολό­
τερο , κα ι α ργότερα υ l οθέτπσε μ ι α
φ α ν τ α στ l κ ιΊ ο μ ο φ υ λ ο φ ι λ ία σ τ π ν
οποία ε π ίσπς στα μ άτπσε λίγο πριν
από τον κίνδυνο, και ότι όλπ n διαδι­
κασία πταν ένας περίτεχνος δρόμος
για να φτάσεl σ' ένα σταμάτπμα. Το
τελε υτα ίο ε μ π ό δ ι ο π ο υ έ πρ ε π ε ν '
αφαιρεθεί πταν ο Φόβος του ν' ανα­
κατεύεται με ξένους, οι οποίοι δεν
έ δ ε ιχναν καμιά π ροσοχπ σ' α υτόν,
όπως ε ίναι οι άνθρωποι στο δρόμο. Ο
Φ ό β ο ς α υτός π ρ ο κα λ ε ίτ α ι α π ό το
βαθύτερο κίνπτρο τπς αγοραφοβίας,
π ο υ ε ίν α ι ν' α π ο κ λ ε ίσ ε ι ό λ ε ς τ ι ς
καταστάσεις στις ο π ο ίε ς το άτομο
δεν ε ίναι το κέντρο τπς προσοχΠς.
-

κεφά λαιο έ βδομο
ο οικογενειακός αστερισμός
Αποτε λεί κοινπ πλάνπ ότι τα παι­
διά τπς ίδιας οικογένειας διαμορΦώ­
ν ο ντ α ι στο ίδ ι ο π ε ρ ι β ά λ λ ο ν .
ΑσΦαλώς υπάρχουν πολλά πράγμα­
τα που ε ίναι τα ίδι α για όλους στο
ίδιο σπίτι, αλλά n ψυχικιΊ κατάστασπ
κάθε παιδιού ε ίναι ατομικιΊ και δια­
Φ έ ρ ε ι α π ό τπν κ α τ ά σ τ α σ π τ ω ν
ά λλων, εξαιτίας τπς σειράς διαδοχπς
τω ν.
Υπάρχει αρκετπ παρεξπγπσπ σχετι­
κά με τπν άποψπ μου για τπν κατά­
τ α ξ π σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ π θ έ σ π στπν
ο ι κογένε ι α . ΑσΦ α λ ώ ς , δεν ε ίν α ι ο
αριθμός του παιδιού στπ σειρά δια­
δοχπς των γεννπσεων που εππρεά­
ζει το χαρακτπρα του, αλλά n κατά­
στα σπ στπν ο π ο ία γενν ιέτα ι . Ετσι ,
εάν το μεγα λ ύτερο παιδί ε ίναι δια­
νοπτικά ε λαττωματικό n καταπιεσμέ­
νο, το δεύτερο παιδί μ πορεί να απο­
κτπσει ένα σχέδιο ζωπς παρόμοιο με
αυτό του μεγαλύτερου παιδιού· και
σε μια μεγά λ π οικογένε ια, εάν δυο
π α ι δ ι ά γενν π θ ο ύ ν π ο λ ύ α ργότερα
-"87-
made by Absens
ΟΙ ΝΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑι Η ΕΡΜΗΝΕ ΙΑ ΤΟΥΣ
από τα υ πόλοιπα, και μεγαλώσουν
μαζί χωριστά από τ' ά λ λα παιδιά, το
μεγαλύτερο από τα δυο μ πορεί να
α ν α π τ υ χ θ ε ί σ α ν έ ν α π ρ ωτότο κο
παιδί. Αυτό επίσπς συμβαίνει μερικές
Φορές και στπν περίπτωσπ των δίδυ­
μων παιδιών.
Το πρώτο παιδί έχει τπ μοναδικιΊ
θ έ σ π να ε ίν α ι μ ό ν ο στπν α ρχ Π .
Ε πε ι δ π έτσι α π οτε λ ε ί το κεντρι κό
ενδιαΦέρον, κατά κανόνα χα λ ιέται
με το παραχάιδεμα. Από τπν ά ποψπ
αυτπ, το πρωτότοκο παιδί μοιάζει με
το μοναχοπαίδι, και το χάλασμα είναι
σχεδόν ανα πόΦευκτο και στις δυο
περιπτώσεις. Ωστόσο το πρωτότοκο
παιδί συνπθως θα υποΦέρει από μια
σπουδάια α λλαγπ στπν κατάστασπ
του, και θα ε κθρονιστεί όταν γεννπ­
θεί το δεύτερο. Το παιδί αυτό είναι
γενικά εντελώς α π ροετοίμαστο γ ι '
α υτπ τπν αλλαγπ και αισθάνεται ότι
έχασε τπ θέσπ του στο κέντρο τπς
αγάππς και τπς προσοχΠς. τότε προ­
κ α λ ε ίτ α ι σ τ π ν ψ υχ π τ ο υ μ ε γ ά λ π
 ΖΟΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝΕIΑ
έ ντ α σ π , κ α ι έ ν α ς α γώ ν α ς γ ι α ν α
ξανα κερδίσει τπν εύνο ι α . Χρπσιμο­
ποιεί όλα τα μέσα με τα οποία τρα ­
β ο ύ σε τ π ν π ρ ο σ ο χ π μ έ χ ρ ι τ ώ ρ α .
Ασφα λ ώ ς α ν ι1θ ε λ ε να π ά ρ ε ι τον
καλ ύτερο δρόμο στπν προσπάθειά
του αυτπ, να τον αγαπούν για τπν
καλοσύονπ του ' αλλά n στάσπ του
α υτπ θα περάσει μά λλον α παρατπ­
ρπτπ εΦόσον όλοι είναι α πασχολπ­
μένοι με το νεογέννπτο' τότε , είνα ι
π ι θανό ότι το παιδί θ ' α λλ ά ξε ι τπν
τα κτ ι κ π τ ο υ , και θα καταΦύγει σε
παλιότερες δραστπριότπτες οι οποί­
ες τρα βούσαν έστω και δυσάρεστα
τπν προσοχπ, και θα τις δυναμώνε ι
όλο και περισσότερο. Εάν ε ίνα ι έξυ­
πνο, θα ενεργεί έξυπνα, αλλά όχι σε
αρμονία με τις α παιτπσεις τπς οικο­
γένειας. ο ανταγωνισμός, n ανυπα­
KOn, οι επιθέσεις στο μωρό, α κόμα
και n προσπάθεια να παίξει το ρόλο
του μωρού, αναγκάζουν τους γονείς
να ξανασχολπθούν με τπν ύ π α ρξπ
του. Εχει τπν ανάγκπ να τραβπξει το
κεντρι κό φως ε πάνω του, έστω και
με τπ θυσία να εκδπλώσει αδυνα μ ία
Π να μιμπθεί μια επιστροφπ στπ νεο­
γνικπ πλικία. Ετσι, υπνωτισμένο από
το παρελθόν, το παιδί πετυχαίνει το
σκοπό του στο παρόν με ακατά λλπ­
λ α μέσα : ξαφνικά παρουσιάζει ανι­
κανότπτα να λειτουργπσει μόνο του
και χρειάζεται βοπθεια στο φαγπτό
και στπν κένωσπ, απαιτεί να το προ­
σέχουν συνεχώς, Π αναγκάζει τους
ά λλους ν' ανπσυχούν για τπ ζωπ του
με το να μπαίνει σε κίνδυνο και να
τρομοκρατεί τους γονείς. Η εμΦάνι­
σπ χαρακτπριστικών όπως n ζπλεια,
ο Φθόνος Π ο εγωισμός έχει μια ολο­
Φάνερπ σχέ σ π μ ε τ ι ς π ε ρ ι στ ά σ ε ι ς
αυτές, α λ λ ά το παιδί μπορεί ε π ίσπς
-88-
made by Absens
να χρπσιμοποιπσει - n και να παρα­
τείνει - α ρρώστιες όπως το άσθμα
κ α ι ο κ ο κ κ ύ τ π ς . Σε ο ρ ι σ μ έ νους
τύπους παιδιών n έντασπ αυτπ μπο­
ρεί να προκαλέσει πονοκέφαλο, πμι­
κ ρ α ν ία , στο μ α χ ι κ έ ς δ ι α τ α ρ α χ έ ς ,
μ ι κ ρ ό π α ρ Ο ξ υ σ μ ό κα ι υ στ ε ρ ι κ π
χορε ία . Ε λα φρότερα σ υ μ πτώματα
ε κ δ π λ ώνονται σε μ ι α κουρασμένπ
εμΦάνισπ και μια γενικπ α λλαγπ τπς
σ υ μ π ε ρ ι φοράς προς το χε ιρότερο,
με τα οποία το παιδί εντυ πωσιάζει
τους γονείς του. Φυσι κά, όσο αργό­
τερα γεννπθεί το μωρό - ανταγωνι ­
στπς, τόσο πιο έξυπνα και με περισ­
σότερπ κατανόπσπ θα γίνει n αλλα­
γπ τπς σ υ μ περιφοράς του π ρώτου
π α ι δ ι ο ύ . Ε ά ν ε κ θ ρ ο ν ι στε ί π ο λ ύ
νωρίς, οι προσπάθειες του μεγαλύ­
τερου παιδιού έχουν π ε ρισσότερο
ενστικτώδικο χαρα κτΠρα. Το σχέδιο
του ανταγωνισμού του θα εππρεα­
στεί οπωσδπποτε από τπν αντίδρασπ
των ά λλων στο περιβάλλον και από
τον τ ρ ό π ο με τον ο π ο ίο το π α ι δ ί
εκτιμά τπν αντίδρασπ αυτΠ. Εάν, για
παράδειγμα, το ε κθρονισμένο παιδί
ανακαλύψει ότι μπορεί να νικπσει σ'
ένα κ α υ γά , θ α γίν ε ι κα υγατζίδ ι κο
παιδί· εάν ο καυγάς δε δίνει όφελος,
μπορεί να χάσει τπν ελπίδα του, να
γίνει μ ε λ αγχο λ ι κό και να κερδίσει
μια ε πιτυχία με το να στενοχωρεί και
να τρομάζει τους γονείς του, μετά
από τπν οποία μπορεί να καταΦύγει
σε α κ ό μ α π ι ο λ ε πτές χρπσε ις τ π ς
δυστυχίας για να πετύχει τ ο σκοπό
το υ .
Η λειτουργία ενός τέτοιου προτύ­
που στπν κατο π ινπ ζωπ παρουσιά­
στπκε στπν περίπτωσπ ενός άντρα
που φοβόταν να κατα πιεί από Φόβο
μπ πως πνιγεί. Γιατί ο άντρας α υτός

διά λεξε α υτό το σύμ πτωμα και όχι
κάποιο άλλο; Ο ασθενπς αντιμετώπ ι ­
σε κάποιο άμεσο κοινωνικό πρόβλπ­
μα στπ συμπεριφορά ενός πολύ στε­
νού του Φίλου, ο οποίος του επιτέ ­
θπκε βίαια. Τόσο ο ασθενπς όσο και
n γυναίκα του ε ίχαν κατα λ πξει στο
συμ πέρασμα ότι δεν πρέ πει πια να
το ανέχετα ι αυτό, αλλά εκείνος δεν
α ισθανόταν αρκετά δυνατός για να
α ντ ι μ ε τ ω π ίσ ε ι α υ τ ό τ ο ν α γ ώ ν α .
Ερευνώντας τπν παιδικπ του πλικία ,
έγινε φανερό ότι ε ίχε μια παρόμοια
δ υσκολία στπν κατά ποσπ κα ι πριν.
Ηταν το μεγαλύτερο παιδί, και είχε
ξεπεραστεί από το νεώτερο αδερΦό
του, αλλά μετά κατάφερε, μ ' α υτπν
(n δυσκολία στο φαγπτό, να κάνει
(Ον πατέρα και τπ μπτέρα του να τον
προσέχουν. Τώρα αντιμετώπιζε μια
π ρ οσω π ι κπ πττα στπν ώ ρ ι μ π ζωπ
του, και επειδr1 δεν πξερε τι να κάνει
σχε τ ι κά , ε π έ στ ρ ε ψ ε σ ' α υ τ π τ π ν
π α λ ι ά γρα μ μ π ά μ υνας, π ο υ νόμιζε
ότι μπορούσε να αναγκάσει κάποιον
να τον προσέξει και να τον βοπθπ ­
σει. Η εκρθόνισπ του πρώτου παιδι­
ού από ένα άλλο μπορεί να το κάνει
να στραφεί μακριά α π ό τπ μ πτέρα
κ α ι να π ρ οσ β λ έ ψ ε ι στον π ατ έ ρ α ,
οπότε μια πολύ κριτικπ στάσπ απέ­
ναντι στπ μπτέρα θα διατπρπθεί στπ
συ νέχε ι α γ ι α π ά ντοτ ε . Ενα άτομο
α υτού του τύπου συνεχώς φοβάται
ό τ ι θ α μ ε ίν ε ι π ίσω στπ ζω Π · κ α ι
παρατπρούμε ότι σ ' όλες τις υποθέ­
σ ε ι ς του του αρέσει να κάνει ένα
β π μ α μ π ροστά και μ ετά ένα β π μ α
πίσω, έτσι που τίποτε α ποφασιστικό
να μπ συμβαίνεΙ . Αισθάνεται πάντοτε
δ ι κ α ι ο λ ογ π μ ένος ν α φ ο β ά τ α ι ότι
κ ά π ο ι α ε υ νοϊκπ κατάστασπ του θα
χα λάσε ι . Το άτομο αυτό θα π ά ρ ε ι ,
-
89
made by Absens
Ο Ι Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΕΡΜΗΝ ΕΙΑ
μ π ροστά και στα τρία προβλπ μ ατα
τπς ζωπς, μια διστακτικπ στάσπ, με
ορι σμένες προβλπ ματικές και νε υ ­
ρωτικές τάσεις. Τις τελευταίες αυτές
θα τ ι ς α ι σθάνεται σα β ο π θ ε ι α κ α ι
ασΦάλεια. Θ α πλπσιάσει τπν κοινω­
νία, για παράδειγμα, με μια εχθρικπ
στά σ π · σχε τ ι κ ά μ ε το ε π άγγε λ μ ά
του , θα α λ λάζε ι πάντοτ ε · και στπν
ε ρωτι κ π του ζωπ δε θα μ π ορεί να
λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί κ α ν ο ν ι κ ά κ α ι θα έ χ ε ι
πολυγα μ ι κές τάσεις - α ν ερωτευτεί
ένα άτομο, πολύ σύντομ α θα ερω­
τευτεί κάποιο άλλο. ΑμΦίβολος και
απρόθυμος ν' αποφασίσει o,τιδr1πo­
τε , γίνεται ένας μεγάλος αναβολέας.
Είχα κά ποτε ένα πολύ καθαρό παρά­
δειγμα α υτού του τύπου. Ο άντρας
εκείνος είχε τπν εξπς ανάμνπσπ από
τπν πρώτπ παιδικπ π λ ικία του : «Στα
τ ρ ία χ ρ ό ν ι α μ ο υ α ρ ρώστπσα α π ό
οστρακιά. Η μπτέρα μου μου έδωσε
φαινικό οξύ κατά λάθος για γαργά­
ρες, κα ι παρά λίγο να πεθάνω». Ε ίχε
μ ι α μ ι κρότερπ α δερφπ που πταν n
ευνοο ύ μ ενπ τπς μ πτέρας τ ο υ .
Αργότερα στπ ζω π του ο ασθενπς
αυτός είχε παρουσιάσει τπ περίεργπ
φαντα σ ίωσπ ενός νέου κοριτσιού
που κυριαρχούσε κα ι φόβιζε κάποια
πλι κιωμένπ γυναίκα. Μερικές φορές
τπ φανταζόταν να καβαλά τπν π λ ι ­
κιωμένπ γυναίκα σ α να πταν ά λογο.
•• Η σκληρότητα ενός
δευτερότοκου παιδιού
Αλλά , το πρωτότοκο παιδί μπορεί
να έχει τόσο σταθερά εγκατασταθεί
στπν εύνοια των γονιών του ώστε να
μ π μ π ο ρ ε ί ν α ξ ε π ε ρ α στ ε ί α π ό
-
 ΖΟΚ ΚΑΙ Ο I ΚΟΓΕΝ ΕIΑ
ά λ λους. Αυτό μ πορεί να οφείλεται
στα δικά του καλά χαρίσματα και τπν
καλή του ανάπτυξπ, ή στπν κατωτε­
ρότπτα του δεύτερου παιδιού, εάν
αυτό είναι άσχπμο, οργανικά κατώ­
τερο ή κακοαναθρεμένο. Στπν περί­
πτωσπ αυτή, είναι το δεύτερο παιδί
που γίνεται προβλπ ματικό, ενώ το
πρωτότοκο μπορεί να έχει μια πολύ
ικανοποιπτική εξέλιξπ, όπως παρου­
σ ι άζετα ι και στπν α κό λ ο υ θ π π ε ρ ί­
πτωσπ:
Από δυο αδερφούς, που είχαν δια­
φορά τέσσερα χρόνια, ο μεγαλ ύτε­
ρος ε ίχε π ρ ο σ κ ο λ π θ ε ί π ο λ ύ στπ
μπτέρα, κι όταν γεννήθπκε ο μικρό­
τερος, ο πατέρας ήταν άρρωστος για
κάμ ποσο καιρό, πράγμα που έ κανε
τπ μ πτέρα να του δώσει τον περισ­
σότερο χρόνο κ α ι τ π ν π ι ο π ο λ λ ή
προσοχή τπς. Το μεγαλύτερο αγόρι,
έχοντας ε κ π α ιδευτε ί στπ φ ι λ ία και
στπν υ πα κοή στπ μ πτέρα, προσπά­
θπσε να τπ βοπθήσει και να τπν ανα­
κουΦίσε ι , ενώ το μ ι κρότερο π α ι δ ί
π α ρ α δ ό θ π κ ε σ τ π φ ρ οντ ίδ α μ ι α ς
π α ρ α μάνας, π ο υ το χ ά λ α σε μ ε το
π α ρα χά ι δ ε μ α . Η κ α τ ά στα σ π α υ τ ή
κράτπσε τέσερα χρόνια , έτσι που το
μ ικρότερο παιδί δεν ε ίχε αξιόλογπ
ε υ κα ρ ία να σ υ να γ ω ν ι σ τ ε ί μ ε τ ο
μεγαλύτερο παιδί για τπν αγάππ τπς
μ πτέρας και σύντομα εγκατέλειψε
τπ χρήσιμπ π λευρά τπς ζωής, έγινε
άγριο και ανυπάκουο. Η συμπεριφο­
ρά του έγινε α κόμα χειρότερπ τέσ­
σερα χρόνια αργότερα όταν γεννή­
θ π κ ε μ ι α μ ι κρ ή α δ ε ρ φο ύ λ α , στπν
οποία n μ πτέρα μπορούσε τώρα ν '
α φι ε ρώσει ό λ π τ π ς τ π ν π ροσοχή ,
αφού στο μεταξύ ο πατέρας πέθανε.
Ετσι το αγόρι αυτό ε ίχε αποκλειστεί
δ υ ο φορές α π ό τ π ν π ροσοχή τ π ς
-
90
made by Absens
μ πτέρας, ε ίχε κ α λ ο μ ά θ ε ι α π ό τπν
παραμάνα και δεν θα πρέπει να μας
παραξενέψει το γεγονός ότι ήταν ο
χειρότερος μαθπτής στπν τάξπ του,
ενώ το π ρωτότοκο αγόρι ήταν
πάντοτε ο καλύτερος. Επειδή αισθα­
νόταν απελπιστικά μειονεκτικός στο
συναγωνισμό μ ε τον αδερΦό τ ο υ ,
χωρίς αγάππ στο σπίτι, και με τιμω­
ρίες στο σχολείο, από το οποίο τελι­
κά τον έ δ ιωξαν, το δεύτερο αυτό
π α ιδί, δεν μπορούσε να βρει ά λ λο
σκοπό στπ ζωή του, παρά μόνο να
στενοχωρεί τπ μ πτέρα του . Επειδή
ήταν σωματικά δυνατότερος και από
τον μεγαλύτερο αδερΦό και από τπν
αδερΦή του, άρχισε να τους τυραν­
νεί. Εχανε μάταια τον καιρό του και
στπν εφπβεία άρχισε να χάνει χρή­
ματα και να βάζει χρέπ. Οι τίμιοι και
καλοπροαίρετοι γονείς του του βρή­
καν ένα πολύ αυστπρό παιδαγωγό, ο
οποίος, βέβα ι α , δεν κατανόπσε τπν
κατάστασπ και τπν αντιμετώπισε επι­
πόλαια με τιμωρίες. Ετσ ι , το αγόρι
εξελ ίχτπκε σ' έναν άντρα που προ­
σπαθούσε να γίνει πλούσιος γρήγο­
ρα και ε ύ κολα. Ε πεσε ε ύ κολπ λεία
σε ασυνείδπτους συμβούλους, τους
α κολούθπσε σε άκαρπες ε π ιχε ι ρ ή ­
σεις, κ ι όχι μόνο έχασε τ α χρήματά
του , αλλά έμπλεξε και τους γονείς
του στα ανέντιμα χρέπ του.
Τα γεγονότα τπς ιστορίας αυτής,
μας δ ε ίχνουν καθαρά ότι, το μόνο
θ ά ρ ρ ο ς π ο υ ε ίχε π οτέ ε κ ε ίν ο ς ο
άνθρωπος ήταν ε κε ίνο που υ παγο ­
ρευόταν από τπν ανικανοποίπτπ επι­
θυμία του να νικήσει . Αυτό γινόταν
πιο πολύ φανερό, σ' ένα παράξενο
π α ιχνίδ ι π ο υ έ π α ιζε α π ό καιρό σε
καιρό, ι δ ι α ίτερα όταν τα π ράγματα
του πήγαιναν ενάντια. Η παραμάνα
-

του πταν τώρα γριά και κέρδιζε τπ
ζωπ τπς εργαζόμενπ στπν οικογένεια
αυτπ σαν προϊσταμένπ υ π π ρέτρια,
ενώ εξακολουθούσε να λατρεύει το
δεύτερο αυτό αγόρι, και πάντα μεσί­
τ ε υ ε γ ι α λ ογ α ρ ι α σ μ ό τ ο υ σ τ ι ς
π ο λ υ ά ρ ι θ μ ε ς δ υ σ κο λ ίε ς τ ο υ . Τ ο
π α ρ ά ξενο π α ιχνίδ ι π ο υ ο ά ν τ ρ α ς
α υτός απολάμβανε πταν να κλειδώ­
νε ι τ π ν π α ρ α μ ά να σ' ένα δωμάτιο
μαζί του, και να τπν αναγκάζε ι να
παίζουν τους στρατιώτες μαζί, διατά­
ζοντ ά ς τ π ν να β α δ ίζε ι , να π έ φτ ε ι
χάμω και να ξανασπκώνεται κατά τις
δ ι αταγές το υ · μ ε ρ ι κ έ ς φορές τ π ν
εξανάγκαζε να εκτελεί π ι ο γρπγορα
τις διαταγές του χτυπώντας την μ '
ένα μ π α στούνι . Η γυνα ίκα πάντοτε
υπάκουε παρ' όλο που ξεφώνιζε και
αντιστεκόταν.
Το παράξενο αυτό παιχνίδι αποκά­
λ υπτε ότι ο άντρας αυτός πθελε την
πιο απόλυτη κυριαρχία με τον ευκο­
λότερο δ υνατό τ ρ ό π ο . Ο ρ ι σ μ ένοι
σ υ γγ ρ α φ ε ίς θα τ ο χ α ρ α κτ π ρ ι ζ α ν
α υτό σαν σαδιστ ι κπ σ υ μ π ε ρ ι φορά ,
αλλά εγώ διστάζω να χρπσιμοποιπ­
σω μ ι α λ έ ξ π π ο υ υ π ο κ ρ ύ πτ ε ι κ α ι
σεξο υ α λ ι κό ενδιαΦέρον, διότι δεν
μ πορούσα ν' ανακαλύψω τίποτα σχε­
τ ι κ ό στ π ν π ε ρ ίπ τ ω σ π α υ τ Π . Στο
σεξο υ α λ ι κό ζπτ π μ α ο ά ντρας πταν
π ρ α κτ ι κά κανονι κός, ε κτός α π ό το
γεγονός ότι άλλαζε το αντικείμενο
του δεσμού του πάρα πολύ συχνά
κ α ι π ά ντ ο τ ε δ ι ά λ ε γε κ α τ ώ τ ε ρ α
�ά τ o μ α . Ο π ρ α γ μ α τ ι κ ό ς σ α δ ι σ μ ό ς
ε ίναι μια κυριαρχικπ τάσπ που εκμε­
τ α λ λ ε ύεται τ π σεξο υ α λ ι κπ ανάγκπ
για τπν εκδπλωσπ του, και οφείλεται
στπν αποθάρρυνση του ατόμου στις
ά λλες πλευρές τπς ζωΠς.
τελικά, ο άντρας α υτός έφτασε σε
-
91
made by Absens
οι Ν ΕΥΡΟΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε ΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥΣ
π ο λ ύ ά σχ π μ ε ς σ υ ν θ π κ ε ς , ε ν ώ ο
μεγα λ ύτερος α δερΦός έγινε πολύ
ε πιτυχπμένος και αξιοσέβαστος.
Το πρωτότοκο παιδί, εν μέρει, γιατί
βρίσκεται συχνά στπ θέσπ να ενεργεί
σ α ν α ντ ι π ρ ό σ ω π ο ς τ π ς π α τ ρ ι κ π ς
εξουσίας, κατά κανόνα έχει μεγά λπ
π ίστπ στπ δύναμη και στους νόμους.
Η διαισθπτικπ αντίλ π ψ π α υτού του
γεγονότος φανερώνεται στο αρχαίο
και μόνιμο έθιμο των πρωτοτοκίων.
Ε χ ε ι σ υ χνά π α ρ α τ π ρ π θ ε ί κ α ι στπ
λ ο γ ο τ ε χ ν ία . Ετσι ο Θ ε ό δ ω ρ ο ς
Φοντάνε έγραψε για τπν κατάπλπξπ
π ο υ ένι ωσε όταν ε ίδε τον π ατέρα
του να ευχαριστείται σαν ά κουσε τπν
ε ίδησπ ότι δ έ κα χιλιάδες Π ολωνοί
νίκησαν ε ίκοσι χι λιάδες Ρώσους. Ο
πατέρας του πταν Γάλλος εξόριστος
που ε ίχε συνταχτεί με το μέρος των
Πολωνών, α λ λά για το συγγραΦέ α ,
π τ α ν μ ι α α κα τ α ν ό π τ π ι δ έ α ότι ο ι
δυνατότεροι θ α μπορούσαν να νικπ­
θούν α π ό τους π ι ο α δύνατου ς
α ισθανόταν ότι π δύναμπ έπρεπε και
μπορούσε να νικΠσει. Αυτό εξπγείται
α π ό το ότι ο Θ ε ό δ ωρος Φοντάνε
πταν πρωτότοκο παιδί. Oπωσδr'iπoτε
το πρωτότοκο παιδί, ε ίνα ι περισσό­
τερο πρόθυμο από τα άλλα να ανα­
γνωρίσει τπν εξουσία, και του αρέσει
να τπν υ ποστπρίζε ι . Αυτό φανερώνε­
ται ε π ίσης και στη ζωπ των ε πιστπ­
μόνων, των πολιτικών και των καλλι­
τεχνών, καθώς και στπ ζωπ α π λών
ανθρώπων, α κόμα και αν το άτομο
α υτό είναι ε παναστατικό βρίσκουμε
μ ι α συντπρπτικπ τάση , όπως στπν
περίπτωσπ του Ροβεσπιέρου.
Το δεύτερο παιδί βρίσκεται σε μια
πολύ διαφορετικπ κατάσταση επειδr'i
ποτέ δεν ε ίχε τπν εμπειρία να είναι
το μόνο παιδί, αν και στπν αρχπ το
-
 ΖΩΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝΕIΑ
χαϊδεύουν, ωστόσο ποτέ δεν αποτε­
λεί το μοναδικό κέντρο τπς προσο­
χΠς. Η ζωπ είναι από τπν αρχπ περισ­
σότερο Π λ ι γότερο έ ν α ς α γ ώ ν α ς
δρό μ ο υ · το πρώτο π α ι δ ί ε ίναι που
κανονίζει το βπμα, ενώ το δεύτερο
προσπαθεί να το ξεπεράσεΙ . Το απο­
τέλεσμα από το συναγωνισμό ανά ­
μεσα σε δυο τέτοια παιδιά εξαρτάται
από το θάρρος και τπν αυτοπεποίθπ­
σπ τους. Ε ά ν ο μεγα λύτερος α π ο ­
θαρρυνθεί, θα βρεθεί σε πολύ σοβα­
ρπ κατάστασπ , ιδιαίτερα αν ο μικρό­
τερος είναι πραγματικά δυνατός και
τον ξεπεράσε ι .
Α ν το δ ε ύ τ ε ρ ο π α ι δ ί χ ά σ ε ι τ π ν
ελπίδα για τπν ισότπτα θ α προσπα ­
θπσει ν α λ ά μ ψ ε ι περισσότερο μάλ­
λον παρά να γίνει κάτι περισσότερο.
Δπ λ α δrl , αν το μ ε γα λ ύτερο π α ι δ ί
είναι πιο δυνατό α π ' το νεώτερο, το
νεώτερο θα έχει τπν τάσπ να διαΦύ­
γει προς τπν άχρ πστπ π λε υ ρά τπς
ζωπς και στις προβλπ ματικές π ε ρ ι ­
πτώσε ι ς , n τε μ π ε λ ι ά , τ ο Ψ έ μ α , n
κλοππ θ ' α ρχίσουν ν ' ανοίγουν το
δρόμο προς τπ νεύρωσπ, τπν εγκλπ ­
μ ατι κότπτα κα ι τπν α υτοκαταστρο­
φπ .
Κατά κανόνα , όμως, το δε ύτερο
π α ιδί, βρίσκεται σε κα λύτερπ θέσπ
α π ό το π ρ ώτ ο . Κ α θ ώ ς τ ο π ρ ώτο
κα νονίζε ι το ρ υ θ μ ό , το π α ρ α κ ι ν ε ί
στπν προσπάθεια. Επίσπς, είναι κάτι
συνπθισμένο για το πρώτο παιδί να
ε π ιταχύνε ι τπν ε κθρόνισπ του ,
παλε ύοντας ενάντια σ ' α υτπ με το
Φθόνο, τπ ζπ λεια κα ι τπν αγριότπτα,
π ράγματα π ο υ τον υ π ο β ι βάζουν
στπν εύνοια των γονέων. Οταν όμως
το πρώτο παιδί α κτινοβολεί με τπν
ε ξ υ π ν ά δ α το υ , n κ α τ ά σ τ α σ π τ ο υ
δεύτερου παιδιού είναι χειΡότερπ.
-92-
made by Absens
•• Ηθελε να είναι
πιο καθαρή απ ' όλους
Α λ λ ά το μ ε γα λ ύτ ε ρ ο π α ι δ ί δεν
ε ίν α ι π ά ντα ε κ ε ίνο π ο υ υ π οΦέρει
περισσότερο, ακόμα κι όταν εκθρονί­
ζετα ι . Αυτό το ε ίδα κ α θ α ρ ά στπν
περίπτωσπ ενός κοριτσιού που πταν
το κέντρο τπς προσοχπς και εξαιρε­
τικά παραχαϊδεμένπ μέχρι που έφτα­
σε στπν π λ ι κία των τριών χρόνων,
ο π ότε γενν rl θ Π Kε μ ι α α δ ερΦο ύ λ α
τπς. Μετά τ π γέννπσπ τπς αδερΦπς
τπς, n μεγαλύτερπ έγινε πολύ ζπ λιά­
ρα κα ι εξελίχτπκε σε προβλ πματικό
πα ιδί. Το μικρότερο κορίτσι απέκτπ­
σε γλυκούς και σμπαθπτικούς τρό­
πους κα ι πταν ολοφάνερα n πιο αγα­
ππτπ από τις δυο. Οταν όμως αυτπ n
μ ι κρότε ρπ αδερΦπ π πγε στο σχο ­
λείο, n κατάστασπ δεν πταν όπως θα
τπς ά ρεσε. Δεν τπν π α ραχά ιδευαν
πια, και επειδπ πταν απροετοίμαστπ
ν' αντι μετωπίσει δυσκολίες τρόμαξε
και προσπάθπσε ν' αποσυρθεί. Για ν'
αποΦύγει τπν πττα και στπν πραγμα­
τικότπτα και στα φαινόμενα , υιοθέ­
τπσε ένα τέχνασμα που ε ίναι πολύ
κοινό ανάμεσα στ' α π οθαρρυ μ έ να
άτομα: ποτέ δεν τε λείωνε Ο,τιδππο­
τε έ κανε, έτσι που τελικά ξέΦευγε
από τπν τελικπ κρίσπ και έχανε όσο
μ π ο ρ ο ύ σε π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο κ α ι ρ ό .
Διαπιστώνουμε ότι ο χρόνος είναι ο
μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο ς ε χ θ ρ ό ς α υ τών των
ανθρώπων, γιατί κάτω από τις κοινω­
νικές συνθπκες αισθάνονται ωσάν ο
χρόνος να τους κυνπγούσε συνεχώς
με το ερώτπμα: «Πώς θα με χρπσιμο­
ποιΠσεις;». Απ' εδώ προέρχονται και
οι παράξενες προσπάθειές τους, να
σκοτώσουν το χρόνο με ανόπτες

δ ρ α στ π ρ ι ότ π τ ε ς . Αυτό το κ ο ρ ίτσι
έφτανε πάντοτε αργά κα ι ανέβαλε
κάθε δραστπριότπτα. Δεν ανταγωνι­
ζόταν κανένα ν , α κό μ α και α ν τπν
μάλωναν, αλλά n χάρπ και n γλυκύ­
τπτά τπς, που διατπρούσε όπως και
πριν, δεν τπ γλύτωναν από το γεγο­
νός ότι ι'iταν μια πιο μεγάλπ στενο­
χώρια και πιο ενοχλπτικό φορτίο απ'
ότι n μαχΠΤΙKι'i αδερφι'i τπς.
Οταν n μεγαλύτερπ αδερφι'i αρρα­
βωνιάστπκε κι ε π ρόκειτο να π α ν ­
τρευτεί, n μικρότερπ ένιωσε απελπι­
στικά δυστυχι σμένπ . Παρ' όλο που
ε ίχε κερδίσε ι τπν πρώτπ φάσπ του
αγώνα από τπν αντίπαλό τπς, με τπν
ε υγένεια και τπν υ π α KO ι'i τ π ς , τον
ε ίχε εγκατα λ ε ίψ ε ι στ ι ς κ α τ ο π ι ν έ ς
Φάσεις του σχολείου και τπς κοινω­
ν Ι K ι'i ς ζω ι'i ς . Ε β λ ε π ε το γ ά μ ο τ π ς
αδερΦι'iς τπς σα δΙ Kι'i τπς ι'iττα και
αισθανόταν ότι μόνπ τπς ελπίδα να
ξ α ν α κε ρ δ ίσει έ δ αφος θ α ι'iταν να
παντρε υόταν κι α υτι'i . Ωστόσο, δεν
ε ίχε αρκετό θάρρος για να δια λέξει
ένα κατάλλπλο σύντροφο και ενστι­
κτώδ ι κ α α ν α ζ π τ ο ύ σ ε έ ν α ν π ι ο
δ ε ύ τ ε ρ ο · στ π ν α ρχ ι'i ε ρ ωτε ύ τ π κ ε
έναν άντρα που έπασχε σοβαρά από
φυματίωσπ. Μπορούμε να το θεωρι'i­
σουμε α υτό σαν ένα βι'iμα μπροστά ;
M ι'i πως α υτό έρχετα ι σε αντίφασπ με
τπν προκαθορισμένπ συνι'iθειά τπς ν '
αΦι'iνει κάθε Kαθι'iKOν τπς ατέλειω­
ΤΟ; Καθόλου: n KαKι'i υγεία του ερα­
στι'i τπς κα ι n φυσΙKι'i αντίστασπ των
γονέων τπς στο γάμο α υτό α ποτε ­
λούσαν σίγουρες αιτίες καθυστέρπ ­
σπς και απoγoι'iτευσπς. προτιμού-σε
έ ν α στο ι χ ε ίο α δ υ νατότπτας στ π ν
ε K λ oγι'i τ π ς . Αλλος ένας ε λ άχιστα
κατάλλπλος σύντροφος ε μφανίστπ­
κε στπ ζωι'i τπς στο πρόσωπο ενός
-93-
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΟΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η Ν ΕΙΑ ΤOVΣ
ά ντ ρ α π ο υ ι'i τ α ν τ ρ ι ά ν τ α χ ρ ό ν ι α
μεγαλύτερος α π ' α υτι'i , και ολοΦά­
νερα γερασμένος. Ωστόσο, ο άντρας
αυτός δεν πέθανε , όπως ο πρώτος,
κα ι ο γάμος έγινε. Δεν κέρδισε όμως
κα ι π ο λ λ ά , ε Φ ό σ ο ν n σ τ ά σ π τ π ς
α π ε λ π ι σίας στπν οποία ε ίχε ε κπ α ι ­
δεύσει τον εαυτό τπς, δεν τπς επέ­
τρεπε ν' αναλάβει oπoιαδr'iπoτε χρι'i­
σιμπ δραστπριότπτα. Η στάσπ α υτι'i
εμπόδιζε επίσπς τπ σεξoυαλΙKι'i τπς
ζωι'i , τπν οποία θεωρούσε απδιαστι­
Kι'i κα ι από τπν ο π ο ία α ι σθανόταν
ταπε ινωμένπ και βρωμισμένπ.
Χρπσιμοποιούσε τις συνπ θ ι σμένες
τπς μεθόδους για ν' α ποφεύγει τον
έ ρωτα και ν ' ανα β ά λ λ ε ι τπ σχέ σ π ,
στις κατά λ λ π λ ε ς στι γ μ έ ς . Ωστόσο
δεν κατάφερε να ε π ιτύχει εντε λώς
σε α υτό κι έ μ ε ινε έγκυος, πράγμα
που θεώρπσε σαν άλλο ένα απελπι­
στ ι κ ό γε γονό ς , κι α π ό τ π ν ε π oχι'i
εκείνπ κα ι πέρα, όχι μονάχα απέρρι­
πτε τα χάδια, αλλά παραπονιόταν ότι
αισθανόταν βρωμισμένπ κι άρχισε να
πλένει και να καθαρίζει όλπ τπ μέρα.
Δεν έ π λ ε νε μόνο τον ε α υτό τ π ς ,
αλλα καθάριζε και κάθε τ ι που είχε
αγγίξει ο σύζυγός τπς, n υππρέτρια,
οι επισκέπτες, συμπεριλαμβάνοντας
τα έπιπλα, τα λινά και τα παπούτσια.
Π ο λ ύ σ ύ ντο μ α δ ε ν ε π έ τ ρ ε π ε σ ε
κανέναν ν ' αγγίζει O , τ ι δ ι'i π oτε στο
δωμάτιό τπς και ζούσε με μια νεύ­
ρωσπ KαταναγKασΤΙKι'iς καθαριότπ ­
τας. Ετσι δικαιολογιόταν για τπ μ π
λ ύ σ π των π ρ ο β λ π μάτων τ π ς , κ α ι
πετύχαινε έναν πολύ υψπλό σκοπό
α ισθι'iματoς ανωτερότπτας - ένιωθε
περισσότερο Kαθαρι'i από oπoιoνδr'i ­
ποτε άλλο.
Ο υ π ερβολ ι κός αγώνας για έναν
υ ψ π λ ό σκοπό μ εγά λ π ς δ ι ά κρ ι σ π ς ,
 εκφράζεται πολύ καλά στπ νεύρωσπ
τπς καταναγκαστικπς καθαριότπτας.
Στο μέτρο που μπόρεσα να εξακρι­
βώσω, n ασθένεια αυτπ χρπσιμοποι­
είται πάντοτε σα μέσο για τπν απο­
φυγπ των σεξουαλικών σχέσεων, και
σχεδόν πάντα παρέχει τπ φανταστι­
κπ ανα π λήρωσπ στον πάσχοντα, ότι
α ισθάνεται καθαρότερος από οποι­
oνδr1πoτε άλλο.
Εχοντας όμως αυτπ τπν αντίλπψπ
τ π ς ζωής σαν αγώνα δ ρό μ ο υ , το
δεύτερο παιδί συνπθως εξασκεί τον
εαυτό του πιο ζωπρά και εάν το θάρ­
ρος του κρατήσει, βρίσκεται σε καλό
δρόμο για να ξεπεράσει τον πρωτό­
τοκο στα δικά του εδάφπ . Εάν έχει
κάπως λιγότερο θάρρος, θα διαλέξει
ένα άλλο πεδίο για να ξεπεράσει το
μεγαλύτερο, κι εάν το θάρρος του
είναι ακόμα λιγότερο, θα γίνει περισ­
σότερο από το συνπθισμένο κριτικός
και ανταγωνιστικός, όχι με αντικειμε­
νικό αλλά με προσωπικό τρόπο. Στπν
π α ι δ ι κ ή π λ ι κ ία , n στάσπ α υτ ή θ α
ε κδπλώνεται σε μ ι κρά κ ι ασήμαντα
ζπτήματα : το παιδί αυτό θα θέλει το
παράθυρο κλειστό όταν ο μεγαλύτε­
ρος αδερΦός του το θέλει ανοιχτό,
θ ' ανάβει το φως όταν ο μεγαλύτε­
ρος θα το θ έ λ ε ι σ β π σμένο και θα
ε ίναι συνεχώς αντίθετος κι ανάπο­
δος.
Η κατάστασπ α υτ ή πε ριγράφετα ι
πολύ καλά στπ Βιβλική Ιστορία του
Ησαύ και του ι α κώβ, όπου ο Ι α κώβ
καταΦέρνει να σφετεριστεί τα προ­
νόμια του πρωτότοκου. Η κατάστασπ
του δεύτερου παιδιού είναι σαν τπν
ατμομπχανή που βρίσκεται συνεχώς
κάτω από υπερβΟλι κή πίεσπ ατμού.
Η κατάστασπ αυτή εκφράστπκε πολύ
καλά από ένα μ ι κρό αγόρι τεσσάρων
-94-
made by Absens
χρόνων, π ο υ φώναξε κ λ α ίγοντας,
«είμαι πολύ δυστυχισμένος, γιατί δε
θα μπορέσω ποτέ να είμαι τόσο χρο­
νών όσο ο αδερφός μου» .
Το γεγονός ότι τα παιδιά επανα­
λαμβάνουν τπν ψυχική συμπεριφορά
των μ ε γ α λ υτέ ρων τ ο υ ς α δ ε ρφών
(αγοριών ή κοριτσιών) , και των γονέ­
ων, αποδίδεται από ορισμένους συν­
γραφείς σ ' ένα ένστικτο μ ίμ πσπς ή
ταύτισπς του εαυτού με έναν άλλο:
ε ίναι κ α λ ύτερα όμως να εξπγπθεί
σαν ένας τρόπος εξασΦά λισπς ισό­
τπτας που α ρνούντα ι στο π α ι δ ί σ '
άλλα ε π ίπεδα. Ο ι ψυχικές ομοιότπτες
προς τπ συμπεριφορά των προγόνων
ή α κόμα και των αγρίων, δε σπμαί­
νουν ότι το πρότυπο τ π ς ψ υχικής
αντίδρασπς είναι κλπρονομικό, αλλά
ότι πάρα πολλά άτομα χρπσι μοποι­
ούν τα ίδια μέσα άμ υνας και επίθε­
σπς σε παρόμοιες καταστάσε ι ς . Το
γεγονός ότι βρίσκουμε τόσπ πολλή
ομοιότπτα ανάμεσα σ' όλα τα πρω­
τότοκα παιδιά, σ' όλα τα δευτερότο­
κα και σ' όλα τα υστερότοκα παιδιά,
μας ε π ιτρέπει να αμφιβάλουμε για
το ρόλο που π α ίζει n κλπρονομικό­
τπτα. Ετσι δε βρίσκουμε καμιά χρπσι­
μότπτα, σαν ψυχολόγοι, για τπ θεω­
ρία ότι n ψ υχική ανάπτυξπ του ατό­
μου αναγκαστικά επαναλαμβάνει τπν
ανάπτυξπ τ π ς ανθρώπινπς φ υ λ r'i ς ,
στα διαδοχικά τπς στάδια.
Στπν κατοπινή ανάπτυξπ , το δεύ­
τερο παιδί σπάνια μπορεί να ανεχτεί
τπν αυστπρή πγεσία των ά λλων, ή ν'
αποδεχτεί τπν ιδέα «αιωνίων νόμων».
Το δεύτερο παιδί θα έχει πολύ μεγα­
λ ύ τ ε ρ π τ ά σ π να π ι στ ε ύ ε ι ο ρ θ ά ή
λαθεμένα, ότι δεν υπάρχει δύνα μπ
στον κόσμο που δε θα μπορούσε ν'
ανατραπεί. Ας φυλαγόμαστε από τις

ε παναστατικές πανουργίες του ! Εχω
γνωρίσε ι μ ε ρικές π ε ρ ι πτώσε ι ς που
ένα δ ε ύ τ ε ρ ο π α ι δ ί ε π ω φ ε λ ιΊ θ η κε
α π ό τα π ι ο π α ράξενα μέσα για να
μειώσει την εξουσία των κυρία ρχων
ατόμων n παραδόσεων. Δε θα συμ­
φωνούσαν β έ β α ι α ό λ ο ι ε ύ κο λ α
α κόμα ούτε κι αυτοί οι ίδιοι οι επα­
ναστάτες, με την άποψπ μου α υτπ
για τη συμπεριφορά τους. Γιατί παρ'
όλο που ε ίναι δυνατό να βάλει σε
κίνδυνο την κυβερνώσα εξουσία με
τ η δ υ σ φ π μ η σ η , υ π άρχουν τ ρ ό π ο ι
π ο λ ύ π ι ο ύπουλοι - για παράδειγμq,
ο τρόπος του υπερβολι κού επαίνου
- όπου μπορεί κανείς να εξιδανικεύ­
σει και να δοξάσει έναν άνθρωπο n
μ ι α μέθοδΟ μέΧρι του σημείου που
να μη συμβαδίζει πια με την πραγμα­
τικότητα . Και οι δυο α υτές μέθΟδοι
χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ο ύ ντ α ι στο λ ό γ ο τ ο υ
Μ ά ρ κ ο υ Αντ ώ ν ι ο υ σ τ ο « ι ο ύ λ ι ο ς
Καίσαρας» του Σαίξπηρ και έχω απο­
δ ε ίξ ε ι α λ λ ο ύ , π ω ς ο Φ ι οντόρ
Ν τ ο στ ογ l έ φ σ κ υ έ κα ν ε θ α υ μ ά σ ι α
x ρ ι'i σ η α υ τ ώ ν τ ω ν τ ε λ ε υ τ α ίων
μέσων, ίσως ασυνείδητα, για να κλο­
νίσει τα θεμέλια της παλαιάς Ρωσίας.
Οσοl θυμούνται την περlγραφι'i του
π ατ έ ρ α Ζωσ ι μ ά στο έ ργο τ ο υ « Ο ι
αδερφοί καραμαζώΦ», θ α θυμούνται
επίσης το γεγονός ότι επρόκειτο για
ένα δεύτερο π α ι δ ί, και θα α ντ ι λ η ­
Φθούν την αξία αυτπς της ιδέας μου.
Δ ε ν ε ίν α ι ι δ ι α ίτ ε ρ η α ν ά γ κ η να
τοίσω ότι το σχέδιο ζωπς ενός δεύ­
τ ε ρ ο υ π α ι δ ι ο ύ , όπως κι α υτό του
πρώτου , μ πορεί να εμφανιστεί ε π ί­
σης και σ' ά λ λ α κατοπινότερα παι­
διά, εάν η κατάσταση παρουσιάζεται
μέσα σε μια παρόμοια σΧέση.
Αλλά και το μικρότερο (υστερότο­
κο) π α ι δ ί ε ίν α ι ε π ίσ η ς ξεχωριστός
-95-
made by Absens
οι ΝΕΥΡΟΣΕΙΣ
τ ύ π ο ς , κ α ι ε κ δ η λ ών ε ι ο ρ ι σ μ έ ν α
χα ρ α κτ ηριστ ι κά σχε δ ίο υ ζωπς π ο υ
βρίσκουμε σχεδόν κατά κανόνα. Το
μ ι κρό παιδί πταν πάντα το μωρό της
οικογένειας και ποτέ δε γνώρισε την
τραγωδία της ε κθρόνισης α π ό ένα
ν ε α ρ ό τ ε ρ ο π α ι δ ί, π ο υ α π ο τ ε λ ε ί
π ε ρ ι σσότερο n λ ιγότερο τη μ ο ίρα
όλων των άλλων π αιδιών. Από την
άποψη αυτι'i η κατάστασπ του είναι
ε υνoϊKι'i, και η εκπαίδευσπ του ε ίναι
συχνά καλύτερη, εφόσον η οlκονο­
μ l κ π κ α τ ά σ τ α σ η τ η ς ο ι κογένε ι α ς
πιθανότατα βελτιώνεται στα κατοπι­
ν ά τ η ς χρόν ι α . Π ο λ λ έ ς φ ο ρ έ ς τα
μ ε γα λ ύ τ ε ρ α π α ι δ ι ά α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν
τους γονε ίς στο π α ραχά ι δ ε μ α του
μ ι κρότερου π α ιδ ι ο ύ , που έχει έτσι
τον κίνδυνο να του φερθούν πολύ
χαριστικά. Από το άλλο μέρος όμως,
το μικρότερο παιδί μπορεί να νιώθει
έντονη παρακίνηση από τους μεγα ­
λύτερους. Και οι δυο αυτές περιπτώ­
σ ε ι ς ε ίν α ι α ρ κε τ ά κ α λ ά γνωστές
στους εκπαιδε υτικούς. Στην πρώτη
περίπτωση (του παραχαϊδέματος) το
παιδί θα τείνει σ' όλη του τη ζωπ να
έχει την υ πoστι'iρlξη των ά λλων. Στη
δεύτερη περίπτωση, το παιδί θα μοι­
άζει π ε ρ ι σσότερο μ ' ένα δ ε ύ τερο
παιδί, θα ενεργεί συναγωνιστικά, θα
προσπαθεί να ξεπεράσει όλους εκεί­
νους που του κανονίζουν ένα ρυθμό
ανταγωνισμού, ενώ στις πιο πολλές
π ε ρ ι πτ ώ σ ε ι ς θ ' α π οτ υ χα ίν ε ι στ η ν
π ρ ο σ π ά θ ε ι ά τ ο υ α υτ ι'i . Ε π ομένως,
συχνά θ ' αναζητά κάποιο πεδίο δρα ­
στη ρ ι ότητας ά σχετο α π ό τα π ε δ ία
των ά λλων μελών της οικογένειας -
πράγμα π ο υ , π ιστε ύ ω , κ ρ ύ β ε ι ένα
σ η μ ά δ ι δ ε ι λ ία ς . Εάν η ο ι κογέν ε ι α
ε ίναι εμΠOΡIKι'i, για π α ράδειγμ α , το
μικρότερο παιδί θα στραφεί προς τη
 ΖΟΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝΕIΑ
ζωγραφική ή την ποίηση. Εάν η οικο­
γένεια ε ίναι ε π ιστημονι κή, το παιδί
θα θέλει να γίνει έ μπορος ή πωλη­
τ ή ς . Εχω π α ρ α τ η ρ ή σ ε ι α λ λ ο ύ ότι
πολλοί από τους ε πιτυχημένους
α ν θ ρ ώ π ο υ ς τ η ς ε π οχής μ α ς ήταν
υστερότοκα παιδιά, κα ι είμαι βέβαιος
ότι το ίδιο συνέβαινε και σ' όλες τις
ά λ λ ε ς ε π οχές. Στη Β ι β λ ι κή Ιστορία
βρίσκουμε ένα αρκετά μεγάλο αριθ­
μό υστερότοκων π α ιδιών ανάμεσα
στους ηγετικούς χαρακτήρες, όπως ο
ΔαυΤδ, ο Σαούλ και ο ΙωσήΦ. Η ιστο­
ρία του Ι ωσή φ ε ίναι ένα ι δ ι α ίτερα
καλό π α ρ ά δ ε ι γ μ α , και α π ε ι κονίζε ι
πολλές απόψεις που υποστηρίξαμε.
Ο μ ι κ ρότερος αδε ρΦός του ο
Β ε ν ι α μ ίν , ήταν δ έ κ α ε π τ ά χρόνια
ν ε ώ τ ε ρ ό ς τ ο υ , κι όταν ο Ι ω σ ή φ
έφτασε στην κορυΦή της δύνα μ ή ς
του, δεν ήξερε καν για την ύπαρξη
του μικρότερσ υ αδερφού. Επομένως
η ψυχολογική του θέση ήταν εκείνη
τ ο υ υ σ τ ε ρ ό τ ο κ ο υ π α ι δ ι ο ύ . Ε ίν α ι
ενδιαΦέρον να σημε ιώσο υμε πόσο
καλά οι αδερφο ί του ΙωσήΦ κατάλα­
βαν τα όνειρά του. Πιο συγκεκριμένα
θα έπρεπε να πω ότι κατά λα βαν το
αίσθημα και τη διάθεση του ονειρευ ­
όμενου, ένα σημείο που θα επανέλ­
θω αργότερα . Ο σκοπός ενός ονεί­
ρου δεν είναι να κατανοηθεί, αλλά
να δημιουργήσει μία διάθεση και μία
ένταση συναισθήματος.
Στα παραμύθια όλων των εποχών
κ α ι όλων των λ α ών το μ ι κρότερο
παιδί παίζει το ρόλο του κατακτητή.
Συμπεραίνω ότι στους π α λ ιότερους
καιρούς, όταν τόσο οι συνθήκες της
ζ ω ή ς ό σ ο κ α ι η κ α τ α ν ό η σ η των
ανθρώπων γ ι ' α υτές ήταν π ο λ ύ
απλούστερες, μπορούσε πιο εύκολα
κανείς να συγκεντρώσει τις ιστορίες
-96-
made by Absens
και να κατανοήσει το ενωτικό στοι­
χε ίο στη ζωή των υ στ ε ρ ότ ο κ ω ν .
Αυτή η παραδοσιακή κατανόηση του
χαρακτήρα ε πιζεί στις λαϊκές παρα ­
δόσεις, ενώ οι πραγματικές περιστά­
σεις έχουν λησμονηθεί.
•• Ο γι α τρός που τον
φρόVΤ lζα ν οι μεγα λύτερες
α δερφές του
" Μ ι α π α ρά ξενη π ε ρίπτωση του
τύπου του μ ι κρότερου παιδιού που
το π α ραχαϊδεύουν ε ίναι α υτή π ο υ
ανέφερα ήδη, του άντρα εκείνου με
το ζητιάνικο σχέδιο ζωής. Συνάντησα
ά λ λ ο ένα τέτο ιο παράδειγμα στην
ασθένεια ενός γιατρού, που επί είκο­
σι χρόνια δεν μπορούσε να καταπιεί
κανονικά και ήταν υποχρεωμένος να
τρώει μόνο υγρή τροφή. Τελευταία,
ε ίχε β ά λ ε ι μ α σ έ λ α π ο υ σ υ νεχώς
έσπρωχνε πάνω - κάτω με τη γλώσ­
σα του, κι αυτή η συνήθεια του προ­
κ α λ ο ύ σε π όνο κ α ι ενόχλ η σ η στη
γλώσσα, έτσι άρχισε να φοβάται ότι
θα παρουσίαζε καρκίνο.
Ο άντρας αυτός ήταν ο μικρότερος
σε μια οικογένεια τριών παιδιών, με
δυο μεγαλύτερες αδερΦές, και στην
π α ι δ ι κή του η λ ι κία ήταν α δύνατος.
Του είχαν φερθεί πολύ χαριστικά. Σε
ηλικία σαράντα χρόνων δεν μπορού­
σε να Φάει παρά μονάχα με τις αδερ­
Φές τ ο υ , ή μόνος. Αυτό ε ίνα ι μ ι α
φανερή ένδειξη , ότι ένιωθε άνετα
μόνο στην ευνοϊκή αυτή κατάσταση,
δ η λ α δ ή μόνο όταν τον π ε ρ ι π ο ι ο ύ ­
νται οι αδερΦές του. Κάθε προσέγγι ­
σ ή τ ο υ π ρ ο ς τ η ν κ ο ι ν ω ν ία ή τ α ν
δ ύ σ κο λ η , δ ε ν ε ίχε φ ίλ ο υ ς , ε κτός

από λίγους συναδέρφους τους οποί­
ους συναντούσε πότε - πότε σ' ένα
εστιατόριο. Η στά σπ του α π έναντι
στα τρία προβλήματα τπς ζωής, ήταν
μια στάσπ φόβου και τρόμου, και απ'
α υτό μπορούμε να καταλάβουμε ότι
n έντασπ που ένιωθε όταν βρισκό­
ταν μαζί με άλλους ανθρώπους τον
έ κα ν ε α ν ίκ α ν ο να κ ατ α π ι ε ί τ π ν
τροΦή του. Ζούσε μ ' ένα είδος τρακ
τπς σκπνής, γε μάτος φόβο ότι δεν
έκανε αρκετά καλή εντύπωσπ.
Ο ά ν τ ρ α ς α υ τ ό ς α π ά ντ π σε στο
δεύτερο π ρ ό β λ π μ α τ π ς ζωής (του
επαγγέλματος) με ανεκτή ικανότπτα,
κι αυτό γιατί n καταγωγή του ήταν
πολύ φτωχή , και δεν μ π ορούσε να
ζει χωρίς να κερδίζει το ε ι σόδ π μ ά
του . γπέφερε όμως πάρα π ο λ ύ στο
επάγγελμά του, και σχεδόν λιποθυ­
μούσε κάθε φορά που ήταν υποχρε­
ωμένος να κάνει εξετάσεις. Η φιλο­
δοξία του, σα γενικού γιατρού, ήταν
ν α ε π ιτ ύ χ ε ι μ ι α θ έ σ π μ ε στα θε ρ ό
μ ι σ θ ό , κ ι α ργότ ε ρ α μ ι α σ ύ ντ α ξ π .
Αυτή n αναζήτπσπ μ ι α ς δ π μό σ ι α ς
θέσπς είναι ένα σπμάδι ανασΦάλειας
και οι άνθρωποι που έχουν ένα βαθύ
συναίσθπμα ανεπάρκειας, συνήθως
ε πιδιώκουν τπ σίγουρπ δουλειά. Επί
πολλά χρόνια είχε εγκαταλείψει τον
ε α υτό τ ο υ στα σ υ μ π τ ώ μ ατά τ ο υ .
Οταν π ροχώρπ σε σ ε π λ ι κία , έχασε
μερικά α πό τα δόντια του, κι αποΦά­
σισε να φτιάξει μια μασέλα που απο­
τέλεσε και τπν αφορμή του τελευ­
ταίου συμ πτώματός του.
Οταν ή ρ θ ε σε μ έ να , ο α σθ ε ν ή ς
αυτός είχε πλικία εξήντα χρόνων και
ζούσε α κό μ α με τπ φ ροντίδα των
δύο αδερφών του . Αυτές υπέφεραν
και οι δυο από τα γπρατειά τους, · κι
εγώ είδα καθαρά ότι α υτός ο άντρας,
-97-
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ ΗΝΕΙΑ TOVΣ
που γερνούσε, και που φροντιζόταν
α κό μ α α π ό δ ύ ο α ν ύ π α ντ ρ ε ς κα ι
πολύ πιο πλικιωμένες γυναίκες, αντι­
μετώπιζε μια καινούργια κατάστασπ.
Φοβόταν π ο λ ύ μ ή πως ο ι α δ ε ρΦές
του πεθάνουν. Τι θα έπρεπε να κάνει
στπν περίπτωσπ α υτή - α υτός που
ε ίχε ανάγκπ να τον προσέχουν και
να τον φροντίζουν πάντα; Ποτέ του
δεν ε ίχε ερωτευτεί, γιατί ποτέ του
δεν μ π ορούσε να βρει μ ι α γυναίκα
π ο υ θα ε μ π ι στε υόταν τπν ε ύ θρα υ ­
στπ ευτυχία του. Πως μπορούσε να
πιστεύει ότι οποιοσδήποτε άλλος θα
τον περιποιόταν, όπως είχαν κάνει n
μ πτ έ ρ α τ ο υ κ α ι ο ι μ ε γα λ ύτ ε ρ ε ς
α δερΦές του ; Ηταν ε ύ κο λ ο να
μαντέψω τπ μορφή τπς σεξουαλικής
του ζωής - αυνανισμος, και μερικές
ιστορίες χαδιών με κοπέλες τελευ­
ταία όμως, μια π λ ι κιωμένπ γυναίκα
είχε θελήσει να τον παντρευτεί' και
τώρα ήθελε να φανεί πιο ε λκυστικός
και πιο ευχάριστος στπ συμπεριφορά
του. Ηταν φανερό ότι θ ' άρχιζε γι '
αυτόν κάποιος αγώνας, αλλά n και­
νούργια του οδοντοστοιχία ήρθε να
τον σώσει . Στπν κατά λ λ π λ π στιγμή
παρουσίασε το άγχος σχετικά με τον
καρκίνο στπ γλώσσα του.
Ο ίδ ιος, σα γιατρός, α μ Φ έ β α λ λ ε
πάρα π ο λ ύ για τπν πραγματική
ύπαρξπ του καρκίνου . Οι πολλοί και
διάΦοροι χειρουργοί και γιατροί τους
οποίους συμβουλεύτπκε προσπάθπ­
σαν όλοι να του α πομακρύνουν μια
τέτοια σκέ Ψ π , αλλά α υτός ε πέ μενε
στπν α βεβαιότπτά του, συνέχιζε να
πιέζει πάνω στπν οδοντοστοιχία τπ
γλώσσα του μέχρι που τπν πλήγωνε ,
και κατόπιν συμβουλευόταν κάποιον
άλλο γιατρό.
Κάτι τέτο ι ε ς ανπσυχίες κ α λ λ ι ε ρ -
 ΖΟΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝΕIΑ
γούνται με πολύ προσοχή μέσα στπν
οργάνωσπ μιας νεύρωσπς. Ο ασθε­
νής α π ο μ α κρύνετα ι δ ε ι λ ά α π ' τον
ορθό αντικειμενικό σκοπό, προσπ­
λώνοντας το βλέμμα του όλο και πιο
σταθερά πάνω σε κάποιο σπμείο που
βρίσκεται έξω από τπν πορεία του .
Αυτό το κάνει μ ε τ ο σκοπό να γλι­
στρή σ ε ι κ α ι ν ' α π ο μ α κρ υ ν θ ε ί α π ό
τ π ν κ α τ ε ύ θ υ ν σ π π ο υ α ρχ ίζε ι να
φανερώνεται από τπ λογική αναγκαι­
ότπτα. Η λογική λ ύσπ του προβλή­
ματός του, θα ήταν ανταγωνιστ ι κή
προς το σχέδιο ζωής του , και εΦό­
σον το σχέ δ ι ο ζ ω ή ς π ρ έ π ε ι να
κυριαρχήσει, το άτομο είναι υποχρε­
ωμένο να δπμιουργήσει συγκινήσεις
και συναισθήματα τα οποία θα εξα­
σφα λ ίσουν τπ δ ι α φ υ γή τ ο υ . Π α ρ '
όλο ότι ο άντρας αυτός ήταν εξήντα
χρόνων, n μ όνπ λ ο γ ι κ ή λ ύ σ π του
προβλήματός του θα ήταν να βρει
ένα α ξ ι ό π ι στο υ π ο κατάστατο των
π ε ρ ι π ο ι πτ ι κών α δ ε ρφών τ ο υ π ρ ιν
από τπν οριστική αναχώρπσή τους. Η
καχύποπτπ διάνοιά του δεν μπορού­
σε να α π οδεχτε ί τπν ε λ π ίδα μ ι α ς
τέτοιας δυνατότπτας- ούτε μπορού­
σαν να δ ι α λ υ θούν μ ε τπ λογική οι
αμφιβολίες του, γιατί ε ίχε χτίσει ολό­
κλπρπ τπ ζωή του με μια οριστική
αντίστασπ στο γάμο. Η οδοντοστοι­
χία του, που θα έπρεπε να ήταν ένα
βοήθπμα για το γάμο του , αντίθετα
έγινε ένα αξεπέραστο εμπόδιο.
Σ τ π θ ε ρ α π ε ία τ π ς π ε ρ ίπ τ ω σ π ς
αυτής, ήταν μάταιο να στραΦώ ενα­
ντίον τπς ιδέας του ότι ε ίχε καρκίνο.
Οταν ο άντρας αυτός κατανόπσε τπ
συνοχή τπς συμπερι φοράς του, τα
συμ πτώματά του ε λ ά φρωσαν πάρα
πολύ. Τπν άλλπ μέρα μου είπε ένα
όνε ι ρό τ ο υ : « Κα θ ό μ ο υ ν στο σ π ίτι
-
98
made by Absens
μιας τρίτπς αδερφής, τπ μέρα των
γενε θ λ ίων τ ο υ γ ι ο υ τ π ς , π λ ι κία ς
δεκατριών χρόνων. Ημουν απόλυτα
υ γ ι ή ς , δ ε ν α ι σ θ α νό μ ο υ ν κ α ν έ ν α
π όν ο κ α ι μ π ο ρ ο ύ σα ν α κ α τ α π ι ώ
Ο , τι δ ή ποτε». Το όνε ιρο όμως α υτό
αναφερόταν σ' ένα ε πε ι σόδιο στπ
ζωή του , που ε ίχε γίνει πριν δεκαπέ­
ντε χρόνια . Η σπμασία του επομένως
ήταν ολοΦάνερ π : «Θα ήθελα μόνο
να ή μ ο υ ν δ ε κ α π έ ντε χ ρ όν ι α
νεώτερος». Ετσι το σχέδιο ζωής του
διατπρείται .
Τ ο μ οναχο π α ίδ ι έχε ι κ ι α υτό τ ι ς
χα ρ α κτ π ρ ι σ τ ι κ έ ς δ υ σ κ ο λ ίε ς τ ο υ .
Κατά κανόνα κρατά τ ο κέντρο τπς
π ροσοχής χωρίς π ρ οσ π ά θ ε ι α , κ α ι
γενικά το παραχαϊδεύουν, έτσι ώστε
να διαμ ορΦώνει ένα τέτοιο σχέδιο
ζωής που θα έχει σα σκοπό να στπρί­
ζεται στους ά λλους, και ταυτόχρονα
να τ ο υ ς κ υ β ε ρνά . Π ο λ ύ συχνά το
μοναχοπαίδι μεγαλώνει σ' ένα οικείο
περιβάλλον. Οι γονείς φοβούνται να
αποκτήσουν περισσότερα παιδιά, και
μερικές φορές n μπτέρα, νευρωτική
πριν α πό τον ερχομό του π α ι δ ι ο ύ ,
δεν αισθάνεται ι κανή ν α αναθρέψει
περισσότερα παιδιά, και αναπτύσσει
μια τέτοια συμπεριφορά, ώστε όλοι
γύρω τπς να ε ίναι υποχρεωμένοι να
πουν, « ε ίναι ε υτύχπμα π ο υ αυτή n
γ υ ν α ίκ α δ ε ν έ χ ε ι π ε ρ ι σσ ότ ε ρ α
παιδιά». Η πρόλπψπ νέων γεννήσεων
μπορεί να απορροΦήσει πολλή α πό
τπ φ ροντίδα τ π ς ο ι κογένε ι α ς , κ α ι
στπν περίπτωσπ αυτή, μπορούμε να
συμπεράνουμε ότι θα υπάρχει έντα­
σπ, και ότι οι δυο γονείς ενώθπκαν
για να ζήσουν τπ ζωή τους μέσα στο
άγχος . Κ α ι τότε , n π ρ ο σ ο χ ή π ο υ
αφιερώνουν στο μοναχοπαίδι, ποτέ
δεν παύει, μέρα και νύχτα, και συχνά
-

ε ντ υ πωσιάζει το π α ι δ ί, μέχρι π ο υ
πιστεύει ότι ε ίναι σχεδόν θανάσιμος
ο κίνδυνος να το αφπσουν αφύλα­
κτο και μόνο του . Τέτοια παιδιά πολύ
συχνά γίνονται καχύποπτα και αργά
Π γρπγορα καταΦέρνουν κατά κανό­
να να κερδίσουν την ε κτίμ ηση και
την π ροσοχπ που ε π ι θ υ μ ο ύ ν . Εάν
όμως βρεθούν σε εντελώς διαφορε­
τ ι κέ ς σ υ ν θ π κ ε ς ζ ω π ς , μ π ο ρ ε ί ν α
ε κ δ η λ ώσουν ε κ π λ η κτ ι κ π α ν ε π ά ρ ­
κεια.
Τα μοναχοπαίδια ε ίναι, συχνότατα,
πολύ γλυκά και τρυφερά και αργότε­
ρα στη ζωπ τους μ πορεί ν' αναπτύ­
ξουν χαριτωμένους τρόπους με το
σ κ ο π ό να π ρ ο σε λ κ ύ ο υ ν τ ο υ ς
ά λ λους, εΦόσον εξασκούνται στον
τρόπο α υτό, και στην π ρ ώ ι μ η ζωπ
τους και κατόπιν. Συνπθως βρίσκο­
ντα ι π ι ο κοντά στον π ι ο χαριστ ι κό
γονέ α , π ο υ ε ίν α ι κ α τ ά κ α νό ν α η
μητέρα, και σε μερικές περιπτώσεις
αναπτύσσουν εχθρικές στάσεις απέ­
ναντι στον άλλο γονέα .
Η εκπαίδευση του μοναχού παιδι­
ο ύ δ ε ν ε ίν α ι ε ύ κο λ η . Α λ λ ά ε ίν α ι
πάντα δυνατό ν α κατανοπσουμε το
ατομικό πρόβλημα και να το λύσου­
με σωστ ά . Δε θεωρούμε την κατά ­
στασπ του σαν επικίνδυνη. Διαπιστώ­
νουμε όμως ότι, όταν λείπουν οι άρι­
στες εκπαιδευτικές μέθοδοι, παρου­
σιάζονται πολύ άσχημα αποτελέσμα­
τα π ο υ θα ε ίχ α μ ε ό μ ως α π οφύγει
εάν υππρχαν αδερφοί και αδερφές.
•• Ο μοναχογιός
της μΟδίστρας
Θ ' αναΦέρω τ η ν π ε ρ ίπτωση τ η ς
ανάπτυξης ενός μοναχού π α ι δ ι ο ύ ,
-99-
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η Ν ΕΙΑ TOVΣ
ενός αγοριού, που ε ίχε αποκλειστικπ
π ρο σ κό λ λ η σ η στη μ ητ έ ρ α τ ο υ . σ
π α τ έ ρ α ς δ ε ν ε ίχ ε σ π ο υ δ α ι ότ η τ α
στην ο ι κογένε ι α ' τους συντηρούσε
βέβαια, αλλά ολοΦάνερα δεν ενδια­
φερόταν για το παιδί. Η μητέρα πταν
μοδίστρα που εργαζόταν στο σπίτ ι ,
και το αγόρι περνούσε όλο τον καιρό
μαζί της, κα θόταν κι έ π α ιζε δ ίπ λ α
της. Επαιζε μ ε το ράψιμο, μιμούμενο
τις δραστηριότητες της μητέρας του,
κ α ι τ ε λ ι κά έγινε π ο λ ύ ι κανό στην
τέχνη αυτπ, ενώ δεν έπαιρνε μέρος
στα παιχνίδια των αγοριών. Η μητέρα
έφευγε από το σπίτι κάθε μέρα στις
πέντε το απόγευμα για να παραδώ­
σει τη δουλειά της και γύριζε α κρι­
βώς στις έξι . Στη διάρκεια της απου­
σίας της, το παιδί έ μενε μόνο Π με
μια μεγαλύτερπ του ανηψιά, κι έπαι­
ζαν με υλικά της ραπτικΠς. Το αγόρι
α ν έ π τ υ ξ ε ένα ενδ ι α Φέ ρον γ ι α τ η
μέτρηση του χρόνου , γιατί κοίταζε
πάντα για την επιστροφπ της μ ητέ­
ρας του . Μπορούσε να πει την ώρα
στο ρολόι από τα τρία χρόνια του.
Η μεγαλύτερπ του ανηψιά, έπα ιζε
μαζί του πα ιχνίδια στα ο π ο ία α υτ π
πταν ο γαμπρός κ ι αυτός η νύφη, και
πταν αξιοπαρατπρητο ότι το αγόρι
έδειχνε πιο π ο λ ύ σαν κορίτσι π α ρ '
όσο η ανηψιά. σταν ππγε στο σχο­
λείο, το αγόρι πταν εντελώς απροε­
τοίμαστο για να συναναστραφεί με τ'
αγόρια, αλλά κατάφερε ν' αποκτπσει
μια θέση σα μια αγαπητπ εξαίρεση,
γιατί οι άλλοι αγαπούσαν τη γλυκειά
κι ευγενικπ δ ιάθεσπ του . Αρχισε να
ε π ι δι ώ κε ι το σκοπό ανωτερότητάς
του με το να είναι ελκυστικός, ιδιαί­
τερα προς τ' αγόρια κα τους άντρες.
Στα δεκατέσσερα χρόνια του έπαιξε
το ρόλο ενός κοριτσιού σε μια σχο-
 ΖΩΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝΕIΑ
λικπ παράστασπ. Ο Γθ-εατές δεν ε ίχαν
τπν παραμικρπ α μφι βολία ότι επρό­
κειτο για κορίτσι. Ενας νεαρός άρχι­
σε να τον Φλερτάρε ι , και το αγόρι
ευχαριστιόταν πολύ που ε ίχε προκα­
λέσει ένα τέτοιο θαυμασμό.
Δπ λωσε ότι γνώρισε τπ διαφορά
των Φύ λων, μόνο για μια σύντομ π
π ε ρ ίο δ ο . Φ ο ρ ο ύ σ ε κ ο ρ ι τ σ ίστ ι κ α
φορέματα μέχρι τα τέσσερα χρόνια
του, και μέχρι τα δέκα του χρόνια
δεν πξερε αν πταν αγόρι Π κορίτσι .
Οταν τ ο υ ε ξπγπσαν σχετι κά μ ε το
ΦύλΟ του, άρχισε να α υτοερωτίζε ­
τα ι , κ α ι στπ φαντα σ ία το υ , π ο λ ύ
σ ύ ντ ο μ α σ ύ ν δ ε σε τ π σεξου α λ ι κ π
τ ο υ ε π ι θ υ μ ία μ ε α υ τ ά π ο υ ε ίχε
α ι σθανθε ί όταν τον άγγιζαν Π τον
φ ι λ ούσαν ά λ λ α αγόρ ι α . Το να τον
θ α υ μ ά ζο υ ν κ α ι να ε ρωτοτ ρ ο π ο ύ ν
μ α ζί τ ο υ πταν ο σκοπός τ π ς ζωπς
του π ο υ π ρο σ ά ρ μοζε ό λ α του τα
χα ρ α κτ π ρ ι στ ι κά , έτσι ώστε να τον
θαυμάζουν τ' αγόρια.
Η μεγαλύτερπ του ανπψιά πταν το
μόνο κορίτσι που ε ίχε γνωρίσει, και
πταν ε υ γ ε ν ι κ π κ α ι γ λ υ κ ε ι ά α λ λ ά
έπαιζε τον αντρικό ρόλο στα παιχνί­
δια τους, και γενικά τον κυβερνούσε
όπως και n μπτέρα του. Η υπερβολι­
κ π π ρο σ τ α σ ία κ α ι φροντίλδα τ π ς
μπτέρας του του κλπροδότπσε ένα
πολύ μεγά λο α ίσθπμα κατωτερότπ­
τας. Η μ πτέρα του ε ίχε παντρευτεί
α ργά, σε π λ ι κία τριάντα ο κτώ χρό­
νων, κ α ι δ ε ν π θ ε λ ε ν' α π ο κτ π σ ε ι
περισσότερα πα ιδιά α π ό τ ο σύζυγο
που δε σ υ μ παθούσε . Ε π ομένως το
άγχος τπς ε ίχε αναμΦίβολα παλιότε­
ρπ προέλευσπ και ο αργοπορπμένος
γάμος τπς, φανέρωνε μια διστακτικπ
στάσπ α πέναντι στπ ζωΠ. Ηταν πολύ
α υστπρπ στα σεξουαλικά ζπτπματα,
- 1 00-
made by Absens
κα πθελε το πα ιδί τπς να εκπαιδευτεί
χωρίς να μάθει για το σεξ.
Στπν πλικία των δεκάξι χρόνων, ο
ασθενπς α υτός έ μ ο ι α ζε εξωτε ρ ι κά
και περπατούσε σα φιλάρεσκπ κοπέ­
λα κ α ι π ο λ ύ σύντ ο μ α έ πεσε στπν
παγίδα τπς ομοφυλοφ ι λ ίας. Για να
κατανο π σ ο υ μ ε α υ τ π τ π ν ε ξ έ λ ι ξ π
του , πρέπει να θυμπθούμε ότι ε ίχε
εκπαιδευτεί από ψυχολογικπ άποψπ,
σαν κορίτσι , και ότι n διαφορά ανά­
μεσα στα δύο φύλα, του έγινε αντι­
λππτπ, πολύ αργά στπν εξέλιξπ του.
Ε ίχε ε πιτύχει ε π ίσπς θριάμβους στο
θ π λ υ κό ρ ό λ ο , κ α ι δ ε ν ε ίχε κ α μ ι ά
β ε β α ι ότ π τ α ό τ ι θ α κ έ ρ δ ι ζε τ ό σ α
π ο λ λ ά π α ίζοντα ς τον ά ντ ρ α . Στπ
μ ίμπσπ τπς κοριτσίστι κπς συμπερι­
φοράς δεν μ πορούσε παρά να δει
ένα ανοικτό δρόμο για το σκοπό του
προς τπν ανωτερότπτα.
Η εμπειρία μου ε ίναι ότι τ' αγόρια
π ο υ έχουν α υτού του ε ίδ ο υ ς τπν
ε κπαίδευσπ έχουν πάντοτε κοριτσί­
στ ι κπ ε μ Φ ά ν ι σ π . Η ωρίμανσπ των
οργάνων και επίσπς και των αδένων,
εππρεάζεται εν μέρει α π ό το περι­
βάλλον και προσαρμόζεται σ' αυτό'
έτσ ι , αν μ ι α τέτοια π ρ ώ ι μ π κ λ ίσπ
προς τπ θ π λ υ κότπτα α κολουθπθεί
από ένα προσωπικό σκοπό που έχει
τπν ίδια κατε ύθυνσπ, n επιθυμία να
είναι ένα αγαππτό κορίτσι , θα ε ππρε­
άσει όχι μόνο τπν ψυχπ, αλλα επίσπς
το παράστπμα κι ακόμα και το σώμα.
Η π ε ρ ίπ τ ω σ π α υ τ π α π ε ι κ ο ν ίζ ε ι
πολύ καθαρά, πως ένας σεξουαλικά
διεστρα μ μένος εξασκεί τον εα υτό
του ψυχικά στπ μπ κανονικπ στάσπ
του απέναντι στο σεξ. Δεν υπάρχει
κ α μ ι ά α ν ά γ κ π να υ π ο θ έ σ ο υ μ ε
κάποια έ μφυτπ Π κλπρονομικπ ιδιο­
συστασία . Το γεγονός ότι ο ασθενπς

α υ τ ό ς α π έ κ λ ε ι σε κ ά θ ε κ α ν ο ν ι κ ή
σεξου α λ ι κ ή δ ρ α στ π ρ ι ότ πτ α , τόσο
ψ υχική όσο και σωματική, για χάρπ
του αυτοερωτισμού και τπς ομοφυ­
λοφιλίας, θα μπορούσε να προκαλέ­
σει τπν υποΨία για κάποιο κλπρονο­
μικό παράγοντα, ε κτός εάν μπορού­
σ α μ ε να σ υ λ λ ά β ο υ μ ε το ά τ ο μ ο
αυτό, α κριβώς στπ διαδικασία του να
δ ι α στ ρ έ φ ε ι τον ε α υτό τ ο υ . Στο υ ς
ομοφυλόφιλους κύκλους διαΦόρων
κ ο ι νο τ ή τ ω ν υ π ά ρχ ο υ ν δ ι ά φ ο ρ ε ς
παραδόσεις κα ι το αγόρι αυτό ήταν
υ π οχρεωμένο να προσαρμόσει το
γούστο του στπ συνπθισμένπ τακτι­
κή των ο μοφυλόφιλων συντρόφων
του. Σχεδόν όλοι οι ομοφυλόφιλοι
τπς πόλπς του χρπσιμοποιούσαν τπν
τεχνική φελλάτιο (πεολειχία ) . Στπν
αρχή το αγόρι αντιστάθπκε σ' αυτό,
α λ λ ά κά ποια νύτα ξύπνπσε με μ ι α
περίεργπ γεύσπ στο στόμα του. Στο
τ ρ α π έ ζ ι δ ίπ λ α σ τ ο κ ρ ε β ά τ ι τ ο υ ,
β ρ ή κε ένα π οτ ή ρ ι μ ι σογε μ άτο μ ε
ούρα κα ι δεν ήταν βέβαιο για τ ο πως
είχε βρεθεί εκεί. Π ιθανότατα το είχαν
Φέρει στπ διάρκεια του ύπνου του,
αλλά δεν υπήρχε αμφιβολία γι' αυτό
που ε ίχε συμβεί. Από τπ νύχτα εκεί­
νπ προσαρμόστπκε με τους Φίλους
του: ε ίχε ξεπεράσει τπν αντίδρασή
του .
Οταν ήρθε σε μένα, το αγόρι αυτό,
ε ίχε δεσμό μ ' ένα ά λ λ ο αγόρι που
ήταν το π α ρ α μ ε λ π μένο δε ύτερο
π α ι δ ί μ ια ς πολύ κυρι αρχι κής μ πτέ­
ρας: n κρυφή προσπάθεια αυτού του
α γ ο ρ ι ο ύ ήταν να ξε π ε ρ ά σ ε ι τ ο υ ς
άντρες μ ε τπν προσωπική του γοπ­
τεία , πράγμα το οποίο πραγματικά
π ετύχα ινε στπ σχέ σ π τ ο υ μ ε τον
αδύνατο πατέρα του. Οταν έφτασε
στπν πλι κία τπς σεξουαλικής εκδή-
- 1 01
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΟΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η Ν Ε ΙΑ ΤΟΥΣ
λωσπς, ένιωσε κλονισμό. Η αντίλπ­
ψ ή του για τις γυναίκες ε ίχε θεμε­
λ ιωθεί στπν ε μ π ειρία τπς κυριαρχι­
κ ή ς μ π τ έ ρ α ς τ ο υ , π ο υ τον ε ίχ ε
π α ρ α μ ε λ ήσε ι · έτσι στράφπκε π ρος
τπν ομοφυλοφι λ ία . Σκεφτείτε τώρα
σε τι τραγική κατάστασπ βρισκόταν ο
ασθενής μου· ενώ α υτός ήθελε να
κατακτήσει με γυναικεία μέσα - έχο­
ντα ς τ π χ ά ρ π ενός κ ο ρ ι τ σ ι ο ύ - ο
φίλος του ήθελε να κατα κτά άντρες.
Κατάφερα να τον κάνω ν' αντι λ π ­
Φ θ ε ί ό τ ι , α ν ε ξ ά ρτ π τ α α π ό τ ο τ ι
α ι σ θ α νό τ α ν ή σ κ ε φ τ ό τ α ν γ ι α το
δεσμό αυτό, ο Φίλος του αισθανόταν
τ ο ν ε α υτό τ ο υ σ α ν κ α τ α κτ π τ ή
αντρών. Ε π ο μένως ο ασθενής μου
δεν μπορούσε να είνα ι βέβαιος ότι ο
ίδιος είχε επιτύχει μία κατάκτπσπ κα ι
κατά συνέπεια n ομοφυλοφιλία του
έ παθε μια αναστολ ή . Με τον τρόπο
αυτό κατάφερα να διαλ ύσω αυτή τπ
σχέσπ, γιατί το αγόρι κατά λαβε ότι
ήταν ανόπτο να μπει σ' ένα τέτοιο
άκαρπο ανταγωνισμό. Αυτό του επέ­
τρεψε επίσπς να καταλάβει ευκολό­
τερα , ότι n ανωμαλία του οφειλόταν
σε μ ι α έ λ λ ε ι ψ π ενδιαΦέ ροντος για
τους άλλους, κι ότι το α ίσθπμά του
ανεπάρκειας σα χαϊδεμένο παιδί, τον
είχε κάνει να μετρά τα πάντα με κρι ­
τήριο τον προσωπικό τ ο υ θρίαμβο.
γστερα α π ' αυτό, με εγκατέλειψε για
μερικούς μήνες, κι όταν με επισκέ ­
φτπ κε ξανά , ε ίχε σεξο υ α λ ι κές σχέ­
σε ις μ ' ένα κορίτσι , αλλά ε ίχε προ­
σπαθήσει να παίξει μαζοχιστικό ρόλο
α πέναντί τπς. Ολοφάνερα ε ίχε ε π ι ­
θ υ μ ήσει ν α δοκιμάσει μαζί τπς τπν
ίδια κατωτερότπτα που ε ίχε αισθαν­
θεί με τπ μπτέρα του, και τπν ανπψιά
τ ο υ . Η μ α ζο χ ι στ ι κ ή α υ τ ή στ ά σ π
φ α νε ρωνόταν στο γεγονός ότι ο
-
 ΖοΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝ ΕIΑ
σκοπός του ανωτερότπτας απαιτού­
σε από το κορίτσι να του κάνει ό,ΤΙ
α υτός δ ιέταζε, και ε π ι θ υ μ ού σε να
ολοκλπρώσει τπν πράξπ στο σπμείο
αυτό, χωρίς να πετυχαίνει σεξουαλι­
κή συνουσία, έτσι που το ομαλό εξα­
κολουθούσε ν' αποκλείεται .
Η μεγάλπ δυσκολία στπ μεταβολή
ενός ο μ ο φ υ λ ό φ ι λ ο υ βρίσκεται όχι
μόνο στπν έλλειψπ κοινωνικής προ­
σαρμογής του, αλλά στπ συνπθισμέ­
νπ απουσία τπς σωστής διαπαιδαγώ­
γπσπς που θα έπρεπε ν' α ρχίζει στπν
πιο πρώιμπ παιδική πλικία . Η στάσπ
προς το ά λ λ ο Φ ύ λ ο σύρεται προς
μια λαθεμένπ κατεύθ υνσπ σχεδόν
από τπν αρχή τπς ζωής. Για να αντι­
λπΦθούμε το γεγονός α υτό, οφεί­
λουμε να σπμειώσουμε το είδος τπς
ν ο π μ ο σ ύ ν π ς , τ π ς σ υ μ π ε ρ ι φο ρ ά ς ,
κ α θ ώ ς κ α ι τ ω ν α π α ι τ ή σε ω ν π ο υ
φ α ν ε ρώνοντ α ι , σ ε κ ά θ ε α τ ο μ ι κ ή
π ε ρ ίπ τω σ π . Α ς σ υ γ κ ρ ίν ο υ μ ε τ α
ομαλά πρόσωπα καθώς περπατούν
στο δ ρ ό μ ο ή α ν α μ ι γν ύ ο ντ α ι σ ε
συντροφιές, μ ' έναν ομοφυλόφιλο
στις ίδιες καταστάσεις! Τα κανονικά
άτομα ενδιαΦέρονται κυρίως για το
α ντ ίθετο φ ύ λ ο , τα ο μ ο φ υ λ ό φ ι λ α
μόνο για το δικό τους και αποφε ύ ­
γουν επίσπς τον κανονικό σεξουαλι­
σμό όχι μ ό ν ο στ π σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά ,
αλλά α κόμα και στα όνειρα. Ο ασθε­
νής π ο υ περιέγρα ψ α , ονε ιρευόταν
συχνά ότι πήγαινε ορειβασία και ότι
ανέβαινε το βουνό από ένα φιδίσιο
μονοπάτι. Το όνειρο αυτό ε κφράζει
τπν αποθαρρυμένπ και περιστροφική
προσέγγισή του στπ ζωή. Προχωρού ­
σ ε μ άλ λον σ α Φίδ ι , στρίβοντας το
κεΦάλι και τους ώμους του σε κάθε
βήμα.
Καταλήγοντας, θ' αναΦέρω τις πιο
- 102
made by Absens
άτυχες π ε ρ ι πτώσε ι ς π ο υ γνώρ ι σα
στπν α ν ά πτ υ ξ π μ οναχών π α ι δ ιών.
Κάποια γυναίκα μ ο υ ζήτπσε να τπ
βοπθήσω, αυτήν και τον άντρα τπς,
στ π ν π ε ρ ίπτωσπ τ ο υ μ οναχογι ο ύ
τους, που τους τυραννούσε φοβερά.
Το αγόρι ήταν τότε δεκάξι χρόνων,
π ο λ ύ καλός μ αθπτής στο σχο λ ε ίο ,
α λ λ ά ε ριστι κός κ α ι υ βρ ι στικός στπ
συμπεριφορά του. Ιδιαίτερα μαχόταν
τον πατέρα του, που υπήρξε αυστπ­
ρότερος μαζί του, α π ' όσο n μπτέρα
το υ . Ανταγωνιζόταν κ α ι τ ο υ ς δ υ ο
γονείς συνεχώς, κ α ι ε ά ν δεν κατά ­
φερνε να π ά ρ ε ι α υτό π ο υ ή θ ε λ ε ,
έ κανε ανο ιχτά ε π ι θέ σ ε ι ς , μ ε ρ ι κέ ς
φορές πάλευε με τον πατέρα του,
τον έ φτ υ νε κ α ι χ ρ π σ ι μ ο π ο ι ο ύ σ ε
π ο λ ύ άσχ π μ π γλώσσα . Μ ι α τέτο ι α
εξέ λ ι ξπ ε ίναι π ιθανή για ένα παρα­
χαϊδεμένο και μοναχό παιδί που έχει
εξασκπθεί να περιμένει τα πάντα και
που τα παίρνει , μέχρι που φτάνει n
μέρα που π χαριστική συμπεριφορά
δεν μ π ο ρ ε ί π ι α να συνεχιστεί. Σε
τέτοιες περιπτώσε ι ς ε ίναι δύσκολο
να θ ε ρ α π ε ύ σ ε ι κανείς τον α σθενή
στο παλιό περιβάλλον του, γιατί εκεί
ξαναζούν πάρα πολλές παλιές ανα ­
μνήσεις, π ο υ διαταράσσουν τπν
αρμονία τπς οικογένειας.
Σε μ ι α ά λ λ π περίπτωσπ που μ ο υ
π α ρ ο υ σι άστπ κε ε π ρόκειτο γ ι α ένα
αγόρι δ ε κ α ο κτώ χρονών π ο υ ε ίχε
κατπγο ρ π θ ε ί ότι δ ο λ οΦόνπσε τον
π α τ έ ρ α τ ο υ . Η τ α ν μ ον α χο π α ίδ ι ,
καλομαθπμένο, που είχε σταματήσει
τις σ π ο υ δ έ ς τ ο υ κι έχανε ό λ α τα
χρήματα που μ πορούσε ν' αποσπά­
σει από τους γονείς του, σε κακιές
συντ ρ ο φ ι έ ς . Κ ά π ο ι α μ έ ρ α , όταν ο
πατέρας του αρνήθπκε να του δώσει
χρήματα, το αγόρι τον σκότωσε χτυ -
-

π ών τ α ς τ ο ν στο κε Φ ά λ ι μ ' έ ν α
σφυρί. Κανείς ά λλος ε κτός α π ' τον
δι κπγόρο που τον υ περάσπιζε, δεν
πξερε ότι ο νέος αυτός ε ίχε σκοτώ­
σει άλλο ένα άτομο, μερικούς μπνες
πριν. Ηταν φανερό ότι α ισθανόταν
α π ό λ υτα β έ β α ι ο ς ότι θα δ ι αφύγει
τ π ν ανακά λ υ Ψ π κα ι τπ δ ε ύτ ε ρ π
φορά.
Σε μια άλλπ περίπτωσπ εγκλπματι­
κπς εξέ λιξπς, ένα μοναχοπαίδι ανα­
τράφπκε από μια μορφωμένπ γυναί­
κα που πθελε να τον κάνει μεγαλο­
φυία . Μετά το θάνατό τπς, μια άλλπ
μορφωμένπ γυναίκα συνέχισε να τον
φροντίζε ι με τον ίδιο τρόπο, μέχρι
π ο υ α ντ ι λ π Φ θ π κε τ ι ς τ υ ρ α νν ι κέ ς
τάσεις του. Πίστεψε ότι αυτές οφεί­
λονταν στπ σεξο υ α λ l κπ κατα π ίεσπ
και του έ κανε ανάλυσπ. Ωστόσο, n
τ υ ρ α ν ν ι κ π στά σ π του αγο ρ ι ο ύ δ ε
σταμάτπσε, και τότε n γυναίκα θέλπ­
σε ν' απαλ λαγε ί α π ' α υτό . Εκείνος
όμως παραβίασε το σπίτι τπς κάποια
νύχτα με το σκοπό να τπ λπστέψει,
και τπ στραγγάλισε.
Ολα τα χαρακτπριστικά που περιέ­
γρα ψ α σαν τ υ π ι κά μ ιας ορισμένπς
θέσπς στον οικογενειακό αστερισμό
υ π όκε ινται σε τ ρ ο π ο π ο ι π σε ι ς α π ό
ά λ λ ους παράγοντες. Ωστόσο, παρ'
όλες τις δυνατότπτες παραλ λαγπς
τους, οι βασικές γραμμές αυτών των
προτύπων συμπεριφοράς ε πιβεβαιώ­
ν ο ντ α ι σ α ν ο υ σ ι α στ ι κ ά σ ω στ έ ς .
Ανά μεσα στι ς ά λ λ ε ς δ υνατότπτες,
μπορούμε ν ' αναΦέρουμε τπ θέσπ
ενός αγοριού που μεγαλώνει ανάμε­
σα σε κορίτσια. Εάν ε ίναι μεγαλύτε­
ρος από τα κορίτσια, αναπτύσσεται
πάρα πολύ όμοια με το μεγαλύτερο
αγόρι κοντά σε μια μ ικρότερπ αδερ­
φ π . Οι διαφορές στπν π λ ι κία, στπν
- 1 03 -
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥΣ
αγάππ των γονέων και στπν προετοι­
μ α σία για τπ ζωπ , αντανα κ λ ώντα ι
στο ατομικό πρότυπο συμπεριφοράς.
Στις περιπτώσεις όπου μια θπλυκπ
π λ ε lοΨπΦία κυριαρχε ί σ' ολόκλπρο
το περιβάλλον, ένα μόνο αγόρι έχει
τπν τάσπ να διαμορΦώσει ένα σκοπό
ανωτερότπτας κι ένα σχέδιο ζωπς,
που κατε υθύνεται π ρος το θ π λ υ κό
στοιχείο. Αυτό μπορεί να εκδπλωθεί
σε δ ι ά φ ο ρ ο υ ς β α θ μ ο ύ ς : σε μ ι α
ταπεινπ αφοσίωσπ στις γυναίκες και
στπ λ ατρεία τους, σε μ ι α μ ι μ πτικπ
στάσπ, τάσπ προς τπν ομοφυλοφιλία
n σε μια τυραννικπ στάσπ απέναντι
στις γυναίκες. Οι άνθρωποι συνπθως
α π ο φ ε ύ γ ο υ ν να ε κπ α ι δ ε ύ σ ο υ ν τ '
αγόρια σ ' ένα πολύ γυνα ι κε ίο περι­
βάλλον, και ε ίναι κοινά γνωστό ότι
τέτοια παιδιά αναπτύσσονται προς
τα δύο άκρα. Ε ίτε υ περβολικπ μαται­
οδοξία, ε ίτε υπερβολικπ αυθάδεια.
Στπν ιστορία του Αχιλλέα υπάρχουν
πολλά σπμεία από τα οποία μπορού­
με να συμ περάνο υ μ ε ότι n τ ε λ ε υ ­
τ α ία α υτ π π ε ρ ίπ τ ω σ π π τ α ν π ο λ ύ
γνωστπ στπν αρχαιότπτα.
Διαπιστώνουμε τις ίδιες αντιφατl­
κές δ υνατότ πτες στι ς π ε ρ ι πτώσε ι ς
κοριτσιών που μεγαλώνουν ανάμεσα
σε α γ ό ρ ι α n σ ' εντε λ ώ ς αντ ρ ι κό
περιβάλλον. Σε τέτοιες περιστάσεις,
το κορίτσι μ πορεί να χα λάσει α πό
τπν υπερβολικπ στοργπ, αλλά μπο­
ρεί ε π ίσπς και να υ ιοθετπσει και τις
αγορίστικες στάσεις, και να μπν επι­
θ υ μ ε ί να μ ο ι ά ζ ε ι μ ε κ ο ρ ίτ σ ι .
Οπωσόι1ποτε, το τι θα συμβεί εξαρ­
τάται σε μεγάλο βαθμό από το πως
α ξ ι ο λ ογ ο ύ ντ α ι ο ι ά ν τ ρ ε ς κ α ι ο ι
γυναίκες στο 'Περιβ ά λ λον. Υπά ρχει
π ά ντ οτε μ ι α κ υ ρ ίαρχπ δ ι αν ο π τ ι κ π
στάσπ απέναντι στο ερώτπμα αυτό,
 ΖΩΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝ Ε IΑ
και με βάση τη στάση αυτπ, κατά ένα
μεγάλΟ μέρος, το ηαιδί θα επιθυμπ­
σει ν' αναλάβει το ρόλο του άντρα n
της γυναίκας.
Αλλά κι ά λ λ ε ς αντ ι λ ιlψεις για τη
ζωπ , που ε π ι κρατούν στην ο ι κογέ ­
νεια , μ π ορούν ε π ίσης να ε π η ρ ε ά ­
σουν το πρότυπο της συμπεριφοράς
του π α ι δ ι ο ύ , n να το Φέρνουν σε
δυσκολίες, όπως π .χ. η πρόληψη για
τα κληρονομ ικά χαρακτηριστικά και
η π ίστη σε δ ι ά φ ο ρ ε ς ι δ ι ότ ρ ο π ε ς
μ ε θ ό δ ο υ ς α γ ωγ Π ς . Ο π ο ι α δ π π οτε
υ πε ρ β ο λ ι κ ιΊ μ έ θοδος αγωγπς έχει
την τάση να προκαλέσει βλάβη στο
παιδί, γεγονός που το ανακαλύπτου­
με σ υχνά , στα π α ι δ ι ά δ α σ κ ά λ ω ν ,
ψυχολόγων, γιατρών και ανθρώπων
που το ε π άγγε λ μ ά τους σχετίζεται
μ ε τ ο υ ς ν ό μ ο υ ς κα ι τ ο υ ς κανονι­
σ μ ο ύ ς - α στ υ ν ο μ ι κο ί , δ ι κ η γό ρ ο ι ,
αξιωματι κοί κ α ι κ λ η ρ ι κοί. Αυτές ο ι
υ π ε ρ β ο λ έ ς τ η ς αγωγπς έ ρχοντ α ι
συχνά στο φως στις αναμνπσεις προ­
β λ η μ ατ ι κών π α ι διών, εγκλη ματιών
και νευρωτικών. Η ε π ίδραση αυτών
των δυο παραγόντων - η πρόλ ηψη
της κληρονομικότητας κι ένας φανα­
τικός τρόπος αγωγπς - παρουσιάζο­
νται στην ακόλουθη περίπτωση.
•• Η μητέρα που
παραδέχεται το λάθος της
απέναVΤΙ στην κόρη της
Κάποτε πρθε σε μένα μια γυναίκα
με την κόρη της, ηλικίας εννέα χρό­
νων και οι δυο τους με κλάματα και
απελπισία. Η μητέρα μου είπε ότι το
κορίτσι ε ίχε έρθει τελευταία να ζπσει
μαζί της, αφού είχε περάσει αρκετά
- 1 04
made by Absens
χρόνια με τη φροντίδα θετών γονέ ­
ων σε χωριό. Ε κε ί το κορίτσι ε ίχε
τελειώσει την τρίτη τάξη και μ π π κε
στην τετάρτη τάξη του σχολείου της
π ό λ η ς , α λ λ ά η ε ργα σ ία τ η ς πταν
τόσο κακιΊ ώστε η δασκάλα υποχρε­
ώ θ η κε να τ η ν τ ο π ο θ ε τ π σ ε ι ξανά
. στην τρίτη τάξη . Υστερα απ' α υτό,
πολύ σύντ ο μ α η εργασία της ε ίχε
γίνει α κ ό μ α χ ε ι ρότε ρ η ο π ότε την
τοποθέτησαν α κό μ α χα μ η λ ότε ρ α ,
στη δεύτερη τάξη . Η μ ητέρα ε ίχε
αναστατωθεί φοβερά από το γεγο­
νός α υτ ό , κ α ι ε ίχε την ι δ έ α ότι η
ε λ αττ ω μ α τ ι κότητα τ η ς κόρ η ς τ η ς
πταν κληρονομικιΊ α π ' τον πατέρα.
Από την πρώτη ματιά , πταν φανε­
ρό σε μένα, ότι η μητέρα μεταχειρι­
ζόταν το κορίτσι με υπερβολικιΊ επι­
μ ο ν π στ η ν σχο λ ι κ ιΊ ε ρ γ α σ ία τ η ς ,
πράγμα που στην π ε ρ ίπτωση α υτπ
πταν ιδιαίτερα άτυχο και ακατάλλη­
λο, επειδιl το κορίτσι είχε μεγαλώσει
σ' ένα ευγενικό, φιλικό περιβάλ λον
κ α ι π ε ρ ίμ εν ε α κό μ α μ ε γα λ ύτ ε ρ η
ευγένεια από τη μητέρα της. Μ ε τη
α γωνία ό μ ω ς μ π π ως α π οτ ύ χ ε ι το
παιδί της, πταν υπερβο λ ι κά α υστη ­
ρπ, κι αυτό προκάλεσε στο παιδί την
πιο βαθιά απογοΠτευση. παρουσίασε
πολύ μεγάλη συναισθηματικιΊ έντα­
σ η , που πραγματικά ε μ π όδιζε την
πρόοδό της και στο σχολείο και στο
σπίτΙ. Επικρίσεις, προτροπές, μαλώ­
ματα και το ξύλισμα, είχαν σα μόνο
αποτέλεσμα να εντείνουν τον ερεθι­
σμό με ε π α κόλουθη α π ε λ π ισία και
από τα δυο μέρη. Για να επιβεβαιώ­
σω την εντύπωσπ μου αυτπ, μ ίλησα
ι δ ι α ίτ ε ρ α μ ε το κ ο ρ ίτ σ ι γ ι α τ ο υ ς
θετούς γονε ίς της. Το κορίτσι μου
ε ίπε πόσο ε υτυχισμένη πταν η ζωπ
της μαζί τους και μετά, ξεσπώντας
-

σε κλάματα , μου είπε ακόμα ότι είχε
χα ρ ε ί π ο λ ύ μ ό λ ι ς π ρωτο πρθε στπ
μπτέρα τπς.
Το κ α θ π κον μ ο υ τ ώ ρ α π τ α ν ν α
κ ά ν ω τ π μ πτέρα ν ' α ντ ι λ π Φ θ ε ί τα
λάθπ στα οποία είχε εμπλακε ί. Δεν
έ πρεπε να περιμένει από το κορίτσι
ν' ανεχτεί μια τέτοια σκλπρπ αγωγπ '
κ α ι β ά ζοντας τον ε α υτό μ ο υ στπ
θέσπ του κοριτσιού μπορούσα εύκο­
λα να καταλάβω τπ διαγωγπ τπς σα
μια έξυπνπ αντίδρασπ - δπλαδιl, σα
μ ι α μορφπ κατπγορία ς κα ι εκδίκπ ­
σ π ς . Σε μ ι α π α ρό μ ο ι α κατάστ α σ π ,
αλλά στις περιπτώσεις π ο υ υπάρχει
λ ι γότερο κ ο ι ν ω ν ι κ ό σ υ ν α ίσθ π μ α ,
είναι α πόλυτα δυνατό για το παιδί να
μετατραπεί σε εγκλπματικό, νευρω­
τ ι κό, α κόμα και να α π οπειραθεί ν '
αυτοκτονΠσει . Στπν περίπτωσπ όμως
α υτπ πμουνα βέβαιος ότι δε θα πταν
δύσκολο για το κορίτσι να βελτιωθεί
αν n μ πτέρα μ π ορούσε να π ε ιστεί
για τπν αλιlθεια και να εντυπωσιάσει
το παιδί τπς με μια αρκετά οριστικιΊ
μεταβoλιl στπ στάσπ τπς. Ππρα λοι­
πόν τπ μ πτέρα κατά μέρος και τπς
εξπγπσα ότι n πίστπ τπς στπν κλπρο­
νο μ ι κότπτα δεν πταν τίποτ' ά λ λ ο
από μια ενοχλπτικιΊ π λάνπ, και μετά
- 1 05 -
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η Ν Ε ΙΑ ΤΟΥΣ
τπν έκανα ν' αντιλπφτεί τα όσα λογι­
κά n κόρπ τ π ς π ε ρ ίμενε α π ' α υτ π
όταν πρωτοπρθε ν α ζπσει μαζί τπς
και πως θα πρέπει να είχε απογοπ ­
τευτεί και κλονιστεί α π ό τπν πειθαρ­
χι κιΊ αγωγπ που ε Φάρμοζε, ώσπου
έφτασε στο σπμείο να μπν μπορεί να
κάνει τίποτ' α π ' όσα τπς απαιτούσαν.
Εγώ θ α ιl θ ε λ α α π ό τπ μ πτέρα ν α
ομολογπσει στο παιδί ότι είχε κάνει
λάθος και ότι πταν πρόθυμπ ν' αλλά­
ξει τπ συμπεριφορά τπς, γι' αυτό τπς
είπα, ότι δεν πίστευα πραγματικά ότι
θ α ε ίχε τ π δ ύ ν α μ π ν α κ ά ν ε ι κ ά τ ι
τέτοιο, αλλά πως εγώ ακριβώς αυτό
θα έ κανα αν βρισκόμουν στπ θέσπ
τπς. Η μπτέρα απάντπσε αποφασιστι­
κά, "θα το κάνω Με τπν παρουσία
••.
μου και με τπ βoιlθειά μου, n μπτέρα
εξπγπσε το λάθος τπς στο παιδί, και
τότε φιλπθπκαν, αγκαλιάστπκαν και
έκλαψαν μαζί. Δυο εβδομάδες αργό­
τερα με ε π ισκέφτπ καν χαρού μενες
και χαμογελαστές και πολύ ικανοποι­
π μένες. Η μ πτέρα μου έφερνε ένα
σπμείωμα από τπ δασκά λα τπς τρί­
τπς τάξπς: "Πρέπει να έγινε κάποιο
θαύμα. Το κορίτσι σας είναι n καλύ­
τερπ μαθπτρια τπς τάξπς...
 ΖΟΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝΕΙΑ
Κεφά λ α ι ο όγδοο
Αναμνήσεις από την παιδική η λικ ία
Η σπμασία των ανα μνήσεων από
τπν παιδική π λ ι κία ε ίναι μια απ' τις
π ι ο σ π ο υ δ α ίε ς α ν α κ α λ ύ ψ ε ι ς τ π ς
Ατο μ ι κή ς Ψ υχ ο λ ογ ία ς , γ ι α τ ί α υ τ ή
φανέρωσε τπν ασυνείδπτπ σκοπιμό­
τπτα που υπάρχει στπν επιλογή των
γεγονότων π ο υ ε ντ υ π ώνονται στπ
μνήμπ μας για περισσότεορ χρόνο
αν και π ανάμνπσπ καθαυτή ε ίναι
αρκετά συνε ιδπτή και ε ύ κολα ανα­
καλείται όταν τπς το ζπτήσουν. Οταν
κατανοπθούν σωστά, αυτές οι συνει­
δπτές αναμνήσεις μας δίνουν κάποι­
ες ενδείξεις για ορισμένα πράγματα
π ο υ β ρ ίσ κοντα ι τ ό σ ο β α θ ι ά , όσο
ε κε ίνα που περισσότερο ή λιγότερο
ε λ ε υ θε ρ ώνοντ α ι ξ α φ ν ι κ ά α π ό τ ο
α σ υ ν ε ίδ π τ ο κατά τπ δ ι ά ρ κ ε ι α τ π ς
θεραπείας.
Ασ φ α λ ώ ς , δ ε ν π ι στ ε ύ ο υ μ ε ό τ ι
ό λ ε ς οι π α ι δ ι κέ ς αναμνή σε ις ε ίναι
α κ ρ ι β ε ίς π ε ρ ι γ ρ α Φ έ ς γεγονότων.
πολλές ε ίναι φανταστικές και πολύ
π ε ρ ι σσότε ρ ε ς έ χ ο υ ν π ι θ α νότατα
τροποπο ι π θ ε ί ή π α ρ α μ ορφωθε ί σε
- 1 06
made by Absens
κάποια κατοπινή περίοδο' αυτό όμως
δε μειώνει πάντοτε τπ σπμασία τους.
Αυτό που ε ίναι φανταστικό ή τροπο­
ποιπμένο εκφράζει επίσπς το σκοπό
του ασθενΠ . Π α ρ ' όλο ότι υ πάρχει
διαφορά ανά μ ε σα στπ λ ε ιτουργία
τπς φαντασίας και εκείνπ τπς μνή­
μπς, μπορούμε με σιγουριά να χρπ ­
σιμοποιήσουμε και τις δυο συνδέο­
ντάς τες με τπ γνώμπ μας για τους
άλλους παράγοντες που γνωρίζου ­
μ ε . Αλλά π αξία και π σπμασία τους
δεν μπορεί να εκτιμπθεί σωστά παρά
μόνο όταν τις συσχετίσΟ !J με με το
συνολικό σχέδιο ζωής, και αναγνωρί­
σουμε τπ συνοχή τους με τπν κύρια
γρα μ μ ή π ρ ο σ π ά θ ε ι α ς του ατόμου
προς κάποιο σκοπό ανωτερότπτας.
Στις ανα μνήσε ι ς που χρονο λ Ογού­
νται απ' τα πρώτα τέσσερα ή πέντε
χρόνια τπς ζωής, βρίσκουμε κυρίως
αποσπάσματα α π ' το πρότυπο του
ατόμου ή χρήσιμους υπαινιγμούς ως
προς το γιατί το σχέδιο ζωής διαμορ­
Φώθπκε στπν ιδιαίτερπ μορφή του.
-

Σ ' α υτές τις αναμνπσε ις, μπορούμε
ε π ίσnς να βρούμε τις πιο σ ίγουρες
ενδείξε ις για tnv α υτοε κπαίδευσn
του ατόμου προς το σκοπό να ξεπε­
ρ ά σε ι α ν ε π ά ρ κ ε ι ε ς n ο ρ γ α ν ι κέ ς
δυσκολίες μέσα στο πρώτο περιβάλ­
λον του. Σε πολλές επίσnς περιπτώ­
σεις ε ίνα ι φανερά τα σnμάδια του
βαθμού του θάρρους και του κοινω­
νικού συναισθΠματος. Εξα ιτίας του
μεγάλου αριθμού των παραχαϊδεμέ­
νων παιδιών που έρχονται για θερα­
πεία , napatnpnaa ότι n ε ικόνα τnς
μ nτέΡας σπάνια λ ε ίπ ε ι α π ' τις π ι ο
παλιές αναμνπσεις πραγματικά σαν
υποπτευθώ ότι πρόκειται για το σχέ ­
διο ζωπς του παραχαϊδεμένου παιδι­
ού, μπορώ απαρά λ λ α κτα να μαντέ­
ψω ότι ο ασθενπς θα θ υ μ n θ ε ί κάτι
σχετ ι κ ό μ ε t n μ n τ έ Ρ α τ ο υ . Π οτ έ
όμως δε θ α έχει κατα λάβει t n σnμα­
σία αυτπς τnς ανάμνnσnς. Π .χ. μπο­
ρεί ν' απαντπσει oτnv εΡώτnσn μου
ως εξπς: «Καθόμουν σ' ένα δωμάτιο
κι έπαιζα μ' ένα παιχνίδι, και n μnτέ­
ρ α μ ο υ κ α θ ό τ α ν κοντά μ ο υ » . Τ ο
άτομο βλέπει αυτπ tnv ανάμνnσn σα
να πταν α υ θ ύ π αΡ κτn και ποτέ δεν
εξετάζει tn συνοχπ τnς με το συνο­
λ ι κό ο ι κο δ ό μ n μ α τ n ς ψ υχικπς του
ζωπς και ατυχώς πολλοί ψ υχολόγοι
κάνουν το ίδιο. Για να εκτιμπσουμε
tn σnμασία τnς, οφείλουμε να συν­
δ έ σο υ μ ε α υτ ό το π α λ ι ό π ρ ό τ υ π ο
αντίλnψnς του κόσμου με όλα όσα
μπορούμε ν' ανακαλύψουμε για tnv
τωρινπ του κατάστα σ n , ώσπου να
β ρ ο ύ μ ε πως το ένα σ υ σχετίζετα ι
καθαρά με το άλλο. Στο παράδειγμα
α υτό, θα έ πρ ε π ε ν ' α ρχίσ ο υ μ ε να
σκεφτόμαστε μππως ο ασθενπς υπέ­
φερε από άγχος όταν έμενε μόνος.
Το ενδιαΦέρον ενός ατόμου να συν-
- 1 07 -
made by Absens
ΟΙ ΝΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η ΝΕ ΙΑ ΤΟΥΣ
δέεται με tn μnτέΡα του, μπορεί να
ε μφανιστεί και με tn μορφπ φαντα­
σ τ ι κ ώ ν α ν α μ ν π σ ε ω ν , ό π ως a t n v
πεΡίπτωσn αυτπ που ο ασθενπς μου
ε ίπ ε , « δ ε θα με π ι στέ ψ ε τ ε , α λ λ ά
θ υ μ ά μ α ι tnv ώρα π ο υ YEvv r1 θ n K Q ,
όταν n μnτέΡα μου με κρατούσε στα
χέρια τnς!».
Πολύ συχνά , n πιο παλιά ανάμνn­
an ενός πα ραχαϊδ ε μ έ ν ο υ π α ι δ ι ο ύ
αναΦέρεται oτnv εκτόπισπ του εξαι­
τίας τ n ς γέννnσnς ενός νεώτε ρου
αδερφού n αδερφΠς. Οι αναμνπσεις
αυτές ποι κίλ λουν, από ε λαφρές και
αθώες περιγραΦές, όπως, «θυμάμαι
tn μέρα που YEvvr1θnKE n νεώτεΡn
α δερφπ μου», μέχρι δ ι nγnσε ι ς που
έχουν πολύ μεγάλn σnμασία για tn
στάσn του ασθενΠ. Μια γυναίκα μου
είπε : «Θυμάμαι που π μουν υποχρεω­
μ έ ν n να π ρ ο σέχω t n μ Ι Κ Ρ ό τ ε Ρ n
αδερφπ μου, που πταν ξαπλωμένn
πάνω σ' ένα τραπέζι. Ηταν avnauxn
και πετούσε τα πετσετάκια· εγώ προ­
σπαθούσα να τα τακτοποιπσω και τα
τραβούσα από εκείνn, οπότε έπεσε
και χτύ πnσε». Η γυνα ίκα αυτπ πταν
σαρανταπέντε χρόνων όταν πρθε σε
μ έ ν α : στο σχο λ ε ίο , στο γ ά μ ο , σ '
ο λ ό κ λ n Ρ n t n ζωπ τnς α ισθανόταν
παΡαμελnμένn, ότι δεν tnv πρόσε­
χαν α κρι βώς όπως και atnv Π Ρώτn
τnς παιδικπ nλικία, όταν είχε ε κθρο­
νιστεί από tn νεώτεΡn αδερφπ τnς.
Μ ι α π α ρ ό μ ο ι α π ε Ρ ίπ τ ω σ n ό π ο υ
εκδnλώνέται περισσότερο n καχυπο­
ψ ία και n δυσπιστία, παρουσιάστnκε
oτnv πεΡίπτωσn ενός άντρα που μου
ε ίπ ε : « Θ υ μ ά μ α ι ότι π πγα ινα με t n
μ nτ έ Ρ α μ ο υ κ α ι το α δε ρ Φ ά κ ι μ ο υ
oτnv αγορά. Ξαφνικά άρχισε να βρέ­
χει και n μnτέΡα με ππρε oτnv αγκα­
λιά τnς. Αμέσως μετά, θυμnθnκε ότι
 ΙΩΗ ΚΑΙ Ο I ΚΟΓΕΝΕIΑ
ή μ ο υ ν ο μ ε γ α λ ύτ ε ρ ο ς , ο π ότε μ ε
άΦπσε κάτω και σήκωσε το μικρότε­
ρο αδερΦό μου». παρ' όλο ότι ήταν
επιτυχπμένος στπ ζωή του, ο άντρας
αυτός δυσπιστούσε προς όλους, ιδι­
α ίτερα προς τις γυναίκες.
Ενας σπουδαστής τριάντα χρόνων
ήρθε σε μένα ανήσυχος επειδή δεν
μπορούσε ν' αντιμετωπίσει τις εξε­
τ ά σ ε ι ς τ ο υ . Β ρ ι σ κόταν σε τ έ τ ο ι α
κατάστασπ έντασπς ώστε δεν μ π ο ­
ρ ο ύ σε ο ύ τ ε ν α κοι μ π θ ε ί ο ύ τ ε ν α
συγκεντρωθεί. Τ α συ μπτώματά του
φανερώνουν έλλειψπ προετοιμασίας
και θάρρους, και n πλικία του φανέ­
ρωνε τπν α πόστασπ που κρατούσε
α πό τπ λύσπ του προβλή ματος τπς
ε παγγε λματικής εργασίας του. Δεν
ε ίχε Φίλους, και δεν είχε ερωτευτεί
ποτέ εξαιτίας τπς έλλειψπς κοινωνι­
κής προσαρμογής του και ο σεξουα­
λ ι σ μ ό ς τ ο υ ε κδ π λ ωνόταν μ ε τον
α υτοερωτισμό και τις ονειρώξεις. Η
πιο παλιά του ανάμνπσπ τον παρου­
σίαζε ξαπλωμένο σ' ένα κρεβατάκι
και να κοιτάζει γύρω στο χαρτί του
τοίχου , και στις κουρτίνες. Η α ν ά ­
μνπσπ αυτή καθρεφτίζει τπν απομό­
νωσπ στπν κατοπινή ζωή του, αλλά
ε π ίσπς και το ενδιαΦέρον του στπν
οπτική δραστπριότπτα. Ηταν αστιγ­
ματικός κι αγωνιζόταν ν' αντι μετωπί­
σει αυτή τπν οργανική του ανεπάρ­
κεια. πρέπει, ωστόσο, να θυμόμαστε
ότι κάθε λειτουργία που αναπτύσσε­
ται έντονα έξω από κάθε κοινωνικό
ενδιαΦέρον μ π ο ρ ε ί να δ ι αταράξει
τπν αρμονία τπς ζωής. Το κοίταγμα
είναι ασΦαλώς μια άξια λόγου δρα­
στπ ριότπτα . Ε ίναι δυνατό ό μως να
γίνε ι μια καταναγκαστική νε ύρωσπ,
όταν ο ασθενής αποκλείει όλες τις
άλλες δραστπριότπτες και θέλει να
- 1 08-
made by Absens
ικανοποιεί τα μάτια του όλπ τπ μέρα.
Υπάρχει ένας τύπος που ενδιαΦέρε­
ται μ ονάχα για το κοίταγμ α , α λ λ ά
δεν υπάρχουν πολλές δραστπριότπ­
τες στις οποίες το ενδιαΦέρον αυτό
θα μ π ο ρ ο ύ σ ε να χρπ σ ι μ ο π ο ι π θ ε ί
ωΦέ λ ι μ α , α λ λ ά α κο μ α κ ι α υτές ο ι
δ ρ α στ π ρ ι ότ π τ ε ς δ ε ν μ π ο ρ ο ύ ν ν '
ανακαλ υΦτούν από ένα άτομο που
ε ίναι κοινωνικά α π ροσάρμ οστο . Ο
ασθενής α υτός, όπως ε ίδ α μ ε , δεν
ε ίχε συμ περιΦε ρθε ί σα συνάνθρω­
πος προς κανέναν, κι έτσι δεν ε ίχε
βρει κάποια χρήσπ για το ιδιαίτερο
ενδιαΦέρον του.
Οι αναμνήσεις τπς πρώτπς παιδικής
πλι κίας πολύ συχνά αποκαλύπτουν
έ ν α ε ν δ ι α Φέ ρ ο ν γ ι α τ π ν κ ίν π σ π ·
δ π λ α δ ή το τ α ξ ίδ ι , το τ ρ έ ξ ι μ ο , το
αυτοκίνπτο ή το πήδπμα. Στο βαθμό
που μπορέσαμε να το κατανοήσου­
με, το ενδιαΦέρον αυτό χαρακτπρί­
ζει τα άτομα που συναντούν δυσκο­
λίες όταν α ρχίζουν να εργάζονται.
Συνάντπσα τπν εκδήλωσπ αυτή στπν
περίπτωσπ ενός άντρα ε ι κοσιπέντε
χρόνων, π ο υ ήταν ο π ρωτότοκος
γιος μιας πολύ θρπσκευτικής οι κογέ­
νε ιας και που τον έΦεραν σε μένα
εξα ιτία ς τπς κ α κ ή ς του δ ι αγωγ ή ς .
Ηταν ανυπάκουος, οκνπρός και ψεύ­
τπς. Ε ίχε δπμιουργήσει χρέπ κι είχε
κλέψεΙ. Η αδερφή του, τρία χρόνια
μι κρότερή του, ήταν ένας χαρακτή­
ρας π ροσαρμ οσμένος, αγωνιστ ι κ ή ,
ικανή, αρκετά μορΦωμένπ και φαινό­
ταν να έχει κερδίσει μια εύκολπ νίκπ
στον α γ ώ ν α δ ρ ό μ ο υ μ α ζ ί τ ο υ . Η
κ α κ ή δ ι αγωγή τ ο υ ά ρ χ ι χε μ ε τ π ν
εφπβεία τ ο υ , κ α ι ε ίμ α ι βέβαιος ότι
π ο λ λ ο ί ψ υχολόγοι θα α πέδιδαν το
γ ε γ ο ν ό ς α υ τ ό , σε κ ά π ο ι ο ε ίδ ο ς
συναισθπματικής έ κρπξπς που προ -

καλείται από τπν ωρίμανσπ των γεν­
νπτικών αδένων. Μια θεωρία που θα
φα ινόταν ακόμα περισσότερο λογι­
Kn, εξαιτίας του ότι υππρχαν πρώ ι ­
μες και ανπθικες σεξουαλικές εκδπ­
λώσεις στπν περίπτωσπ αυτπ καθώς
και σε άλλες. Εμείς όμως ρωτούμε :
Γιατί θα έπρεπε n απόλυτα φυσικιΊ
κρίσπ τπς ε φ π β ε ία ς ν ' α π οτελέσει
τπν αιτία τπς πθικπς καταστροφπς σ'
α υτπ τπν περίπτωσ π , κι όχι σε μια
ά λ λ π - για π α ρ ά δ ε ι γ μ α , όχι στπν
περίπωσπ τπς αδερφπς του ; Και απα­
ντούμε, επειδιl n αδερφπ βρισκόταν
σε πιο ευνοϊκιΊ θέσπ, ενώ n κατάστα­
σπ του αδερφού πταν τέτοια π ο υ ,
ό π ω ς ξ έ ρ ο υ μ ε α π ό τ π ν ε μ π ε ι ρ ία
πάρα πολ λών περι πτώσεων, περιέ­
κ λ ε ι ε έ ν α ν ι δ ι α ίτ ε ρ ο κ ίν δ υ ν ο .
Ε π ι π λέον, α ν πάμε βαθύτερα στπν
ι στορία τ π ς π ε ρ ίπτωσπς, θα δ ι α π ι ­
στώσουμε ότι n εφπβεία δεν προκά­
λεσε καμιά μεταβλπ στο σχέδιο ζτπς
ζωΠς. Και πριν α π ' τπν εφπβεία , το
αγόρι έχανε βαθμιαία τπν ελπίδα να
είνα ι πρώτος σε μια ζωπ με κοινωνι­
κιΊ χρπσιμότπτα, κι όσο περισσότερο
α π ε λ π ι ζό τ α ν , τ ό σ ο π ε ρ ι σσ ό τ ε ρ ο
περιπλανιόταν στους ευκολότερους
δρόμους τπς άχρπστπς αναπλι'i ρω­
σπς.
Η πιο παλιά ανάμνπσπ αυτού του
νέου πταν n εξπς: «Ετρεχα όλπ τπ
μέρα μ' ένα μικρό αυτοκίνπτο». Οταν
θ ε ρ α π ε ύ τ π κ ε , τον π π ρα π ά λ ι στο
γραφείο του πατέρα του, αλλά τελι­
κά προσαρμόστ π κε στπ ζωπ μ ε το
επάγγελμα του ταξιδεύοντος πωλπ­
τού.
Πολ λές πρώτες αναμνπσεις ανα­
Φέρονται σε καταστάσεις κινδύνου
και συνιlθως τις αναΦέρουν άτομα
γ ι α τα ο π ο ία n χ ρ π σ π τ ο υ Φόβου
- 1 09-
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΟΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥΣ
ε ίναι ένας πρωταρχικός παράγοντας
στο σχέ δ ι ο τ π ς ζ ω π ς τ ο υ ς . Μ ι α
π αντρεμένπ γυνα ίκα πρθε κ ά π οτε
και με ρώτπσε γιατί τρόμαζε κάθε
φορά που περνούσε α π ό ένα φαρ­
μ α κ ε ίο . Μ ε ρ ι κά χ ρ ό ν ι α π ρ ι ν ε ίχε
περάσει κάμποσο καιρό σ' ένα σανα­
τ ό ρ ι ο ό π ο υ έ κ α ν ε θ ε ρ α π ε ία γ ι α
φ υ μ ατίωσπ κ α ι λ ίγους μ πνες πριν
έρθε ι σε μένα , κάποιος ειδικός ε ίχε
α π ο φ α ν θ ε ί ό τ ι ε ίχε θ ε ρ α π ε υ τ ε ί
τέλε ι α , ότι πταν α πόλυτα υγιπς και
ικανπ ν' αποκτπσει παιδιά. Λίγο μετά
τπ δ ιl λωσπ α υτ π για τπν α π ό λ υτα
καλπ υγεία τπς από το γιατρό, άρχι­
σε να υποφέρει α π ' τον καναγκασμό
τπς. Η σύνδεσπ είναι ολοΦάνερπ. Το
φαρμακείο πταν μια προειδοποιπτικιΊ
υπόμνπσπ για τπν αρρώστια τπς, μια
χρπσιμοποίπσπ του παρελθόντος για
να κ ά ν ε ι το μ έ λ λ ο ν ε π ίφ ο β ο .
Σ υ ν δ ύ α ζε τ π δ υ νατότπτα ν α έχει
παιδί, με τον κίνδυνο τπς υγείας τπς.
Παρ' όλο ότι και αυτπ και ο σύζυγός
τ π ς ε ίχαν σ υ μφωνπσε ι ότι ιl θ ε λ α ν
ένα παιδί, n συμπεριφορά τπς έδει­
χνε καθαρά τπν κρυφπ τπς αντίθετπ .
Η αντίρρπσπ τπς πταν ι σχυρότερπ
από κάθε λογικό ε πιχείρπμα, που ο
γιατρός σαν ε ι δ ι κός μ π ορούσε να
με ιώνει τπ σπμασία του, α λ λ ά δεν
μπορούσε ν ' αφαιρέσει το σύμπτωμα
του Φ ό β ο υ . Στ πν π ε ρ ίπτωσπ αυτπ
καθώς και σε πολλές άλλες παρό­
μ ο ι ε ς , ξέρου μ ε από τα πριν ότι ο ι
πραγματικές αιτίες βρίσκονται βαθύ­
τερα και θα κατανοπθούν μόνο αν
μ π ορούσαμε ν ' ανακα λ ύ ψ ο υ μ ε τις
πιο σπμαντικές επ ιδιώξεις στο σχέδιο
ζωπς του ατόμου. Πολύ σπάνι α , αν
όχι ποτέ, είναι σωστό ότι n άρνπσπ
για τπν απόκτπσπ πα ιδιών βασίζεται
σε αντι κειμενικούς Φόβους για τον
 ΖΩΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝ ΕIΑ
τοκετό ή για κάποια αρρώστια. Στπν
περίπτωσπ αυτή στάθπκε εύκολο ν '
α ν α κ α λ ύ ψ ω ό τ ι n γ υ ν α ίκα α υ τ ή
υ π ή ρξε π α ρ α χαϊδε μένο π α ι δ ί π ο υ
ήθελε να βρίσκεται στο κέντρο τπς
σκnνnς. Τέτοιες γυναίκες δεν επιθυ­
μούν να Φέρουν ένα μικρό ανταγω­
νιστή στπ σκπνή και αντιστέκονται
με κάθε ε ίδΌς λογικής και παραλογι­
σμού. Και n γυναίκα autn είχε τέλεια
ε ξ α σ κ n σ ε ι τον ε α υτό τ π ς στο ν α
ε κφράζει αδυνα μ ία κ α ι στο ν ' αντι­
λαμβάνεται τις ευκαιρίες για ν' απο­
τελεί το κέντρο τπς προσοχής. Οταν
τπ ρώτπσα για τπν π ι ο π α λ ι ά ανά ­
μνπσή τπς, μου είπε: «Επα ιζα μπρο­
στά από το μ ι κρό μας σπίτι στα περί­
χωρα τπς πόλπς και η μ ητέρα μ ο υ
τρόμαξε όταν μ ε είδε να πηδώ πάνω
στ ι ς σ α ν ίδ ε ς π ο υ σ κέ π α ζα ν τ ο
πηγάδι».
Κάποιος σπουδαστής της φιλοσο­
Φίας ήρθε να με συμβουλευτεί σχε­
τικά με την ερυθροφοβία του . Από
την πολύ μικρή παιδική ηλικία του,
τον πείραζαν επειδή κοκκίνιζε πολύ
ε ύ κ ο λ α , και τους τελευταίους δύο
μ ήνες το φαινόμενο αυτό ε ίχε δυνα­
μώσει τόσο πολύ ώστε φοβόταν να
πάει στο εστιατόριο, να παρακολου­
θ ή σ ε ι τα μ α θ ή ματα , α κό μ α και να
βγε ι α π ό το δ ω μ ά τ ι ό το υ . Δ ι α π ί­
στωσα ότι επρόκειτο να πάρει μέρος
σε ε ξε τ ά σ ε ι ς . Η τ α ν έ ν α ς ά ν τ ρ α ς
λ ιγόκαρδος, δειλός κ α ι ντροπαλός
και ε ίτε έ κανε επισκέψεις σε φίλους,
ε ίτε ε ργαζόταν, ε ίτε βρισκόταν σε
συντροφιά με κάποιο κορίτσι, υ π έ ­
φερε το ίδιο α π ό οξεία συγκινησιακή
ένταση. Επειδή ήταν συμπαθητικο -
- 110
made by Absens
τονικός τύπος, η έντασπ αυτή ερέθι­
ζε το νευροφυτικό νευρικό σύστημα.
Τε λ ε υ τ α ία το κ ο κ κ ίν ι σ μ ά του τον
απασχολούσε ΠΟλύ, κι άρχιζε να το
χρησιμοποιεί σα δικαιολΟγία για την
υ π οχ ώ ρ η σ ή του . Από τ η ν π α ι δ ι κ ή
του ηλι κία ο άντρας α υτός είχε μια
έντονη αντι πάθεια προς τη μ ητέρα
τ ο υ , π ο υ μ ε ρ Ο λ η π τ ο ύ σε γ ι α τ ο
μικρότερο αδερΦό του · και τώρα πια
δεν πίστευε ότι θα μπορούσε να επι­
τύχει Ο , τ ι δ ή π οτε στη ζωn του αν
προχωρούσε . Να π ο ι α ήταν η π ι ο
παλιά ανάμνησn του : «Οταν ήμουν
πέντε χρόνων, βγήκα α π ' το σ π ίτ ι
μαζί μ ε τον τρίχρονο αδερΦό μ ο υ . Οι
γονε ίς μ ο υ στενοχωρή θ η καν πολύ
όταν κατάλαβαν ότι ε ίχαμε Φύγει α π '
τ ο σπίτι, γιατί unnpXE κάποια λ ίμνη
ε κε ί κοντά και ανησυχούσαν μ ήπως
είχαμε πέσε ι μέσα . Οταν γυρίσα με,
εμένα μ ' έδειραν». Απ' αυτά που είπε
κατά λ α βα ότι τον περιφρονούσαν,
και η γνώμπ αυτή ενισχύθηκε όταν
π ρόσθεσε : « Ε μένα μ ' έ δ ε ι ρ α ν , όχι
όμως και τον αδερφό μου». Η ανακά­
λυψη όμως ότι είχε βρεθεί σε επικίν­
δ υ ν η κ α τ ά στ α σ η τον ε ίχ ε ε π ίσ η ς
ε ντ υ π ω σ ι ά σ ε ι α ρ κ ε τ ά . Κ ι α υτ ό
κ α θ ρ ε φτ ι ζό τ α ν σ τ η ν τ ω Ρ ι ν n τ ο υ
συμπεριφορά, που την κυριαρχούσε
η ιδέα - να μ η βγαίνει έξω, να μην
τολμάει πάρα πολύ. Τα άτομα αυτά
α ι σθάνοντ α ι ωσάν η ζωή να ntav
παγίδα· και ε ίναι εύκολο να καταλά­
β ο υ μ ε τα οδυνηρά συναισθή ματα
του ανθρώπου αυτού όταν βρίσκεται
συντροφιά με μια κοπέλα, όπου θα
νιώθει π ε ι ραγμένος, ενοχλ η μ ένος
και θα κοκκινίζει .
-

Κεφά λ α ιο ένατο
π ροω θημ ένοι ά χρηστοισκοποί ανωτερότητας
Ο ι π ι ο μ ε γα λ ε ι ώ δ ε ι ς σκοποί βρί­
σκονται στις πιο παθολογικές περι­
πτώσεις, δηλαδή στις ψ υχώσε ις. Σε
περιπτώσεις σχιζοφρένιας συχνά βρί­
σκουμε την επιθυμία του ατόμου να
ε ίναι ο lησούς χριστός. Σε μανιοκα­
ταθλιπτικές περιπτώσεις επίσης, στη
διάρκεια των μανιακών Φάσεων, ο
ασθενής συχνά επιθυμεί να ε ίναι ο
σωτ ή ρ α ς τ η ς ανθρωπότητας, ενώ
στ ι ς κατα θ λ ι πτ ι κές Φ ά σε ι ς σ υ χνά
παραπονείται ότι είναι το μεγαλύτε­
ρο κακό π άνω στη γη. Στην παρά­
νοια, ο ασθενής όχι μονάχα προσπα­
θεί να είναι το κέντρο της προσοχής,
αλλά στην πραγματικότητα πιστεύει
ότι ε ίναι κιόλας το κέντρο της προ­
σοχής. Η Ατο μ ι κή Ψυχολ ογία έχε ι
α ποδείξει ότι ο σκοπός της ανωτερό­
τητας μ π ορεί να π ροσδι οριστε ί σε
τέτοια ύψη, μόνο όταν το άτομο έχει
χάσει, πρώτον κάθε ενδιαΦέρον για
τους ά λλους, και μετά το ενδιαΦέ­
ρον για τη δική του λογική και κατα­
νόηση. Ε πιπλέον, το ύψος του σκο -
-111-
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΟΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥΣ
π ο ύ π ρ ο κα λ ε ί στο άτο μ ο τέτ ο ι ε ς
δυσκολίες, ώστε η κοινή λογική του
είναι άχρηστη - γιατί είναι ανίκανος
να τ ι ς λ ύ σε ι . Αυτός ο σκοπός τ η ς
προσωπι κής υ π εροχής Φράζε ι τ η ν
π ροσέγγι ση στην πραγματι κότητα .
Οσο περισσότερο η πραγματικότητα
του παρουσιάζει πραγματικές ή έστω
ε λ κ υ στ ι κέ ς δ υ ν ατότητες δ ρ ά σ η ς ,
τόσο μεγα λ ύτερη ε ίναι η προσπά­
θεια που θα κάνει το απροσάρμοστο
άτομο για να την αποφύγε ι , γιατί το
α ίσ θ η μ ά του υ π ε ροχής δ υνα μ ώνει
αναλογικά. Το τελι κό αποτέλεσμα, η
λογική κατάληξη μιας τέτοιας γραμ­
μής ζωής, είναι , φυσικά, η ολοκλη­
ρωτική α πομόνωση σ' ένα άσυλο.
Οι πιο υπερβολικοί σκοποί ανωτε­
ρότητας βρίσ κοντ α ι ίσως σε π ε ρ ι ­
πτώσεις γενικής π α ρ ά λ υσης, όπου
υ π ά ρχει κατά κανόνα η πιο έντονη
απώλεια κοινωνικού συναισθήματος
και διανοητικού ελέγχου. Αλλά όλες
οι περιπτώσεις της Καισαρικής παρα­
φ ρ ο σ ύ ν η ς ε κδ η λ ώ ν ο υ ν τ ο ν ίδ ι ο
 ΖΩΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝΕIΑ
σ κ ο π ό ι σ ο θ εΤα ς , με τ α υ τ ό χ ρ ο ν π
απουσία του κοινωνικού συναισθιΊ ­
ματος επιπλέον, και μ ' αυτό συμφω­
νούν όλα μας τα ευριΊματα, υπάρχει
πάντοτε ένας μεγά λος βαθμός δει­
λ ία ς και παρόμοια, κάθε φορά που
β ρ ίσκο υ μ ε μια έντονπ αναισθπσία
στα βάσανα των ά λλων, n υποτίμ π ­
σπ τπς ζωιΊς των ά λλων - όπως στις
π ε ρ ι πτώσε ι ς των δ ο λ οΦόνων κ α ι
μ ε ρ ι κών ά λ λων εγκλπ ματιών μ π ο ­
ρούμε ν ' ανιχνεύσουμε τπν προετοι­
μασία για τπν εξέλιξιΊ τους σκόπιμα
σπάζουν τα τελευταία όρια του κοι ­
νωνικού συναισθιΊματος σπρωγμένοι
α π ' τπ δειλία τους ν' αναζπτιΊσουν
ανα κούφισπ στπν άχρπστπ π λ ε υρά
τ π ς ζ ω ιΊ ς . Κ ά θ ε δ ο λ οΦόνος ε ίν α ι
ένας δειλός μεθυσμένος με τπν ιδέα
ότι είναι ιΊρωας. Πιστεύω ότι n αλπ­
θινιΊ ψυχολΟγία α υτών των τάσεων
θα έ π ρε π ε να ε ξ π γ π θ ε ί σ ' ό λ ο υ ς
τους ανθρώπους, κα ι ότι n διαΦώτι­
σπ αυτιΊ θα βοπθούσε πολύ για τπν
πρόλπψπ των « Κυ μάτων εγκλ πματι­
κ ότ π τ α ς » . Δ ι ότ ι ο ι ε γ κ λ π μ α τ ίε ς
αντλούν κάποια παρακίνπσπ α π ' τπν
προκατά λπψπ που επι κρατεί, ότι το
έγκλπ μα ε ίνα ι τουλάχιστον θαρρα­
λέο: ενώ στπν πραγματι κότπτα ακό­
μα κα ι το πιο αυθάδικο έγκλ πμα έχει
σαν πιο βαθύ του κίνπτρο το Φόβο.
Η α ν ά π τ υ ξ π τ π ς ε γ κ λ π μ α τ ι κ ιΊ ς
τάσπς έχει κάτι κοινό μ ε τπ γοπτεία
των άχρπστων σπορ· μερικές Φορές
είναι φανεριΊ στο άτομο n επιθυμία
να σπάσει ένα ρεκόρ, κι ένα από τα
πιο μεγά λα ε λατιΊρια του εγκλιΊ μ α ­
τος είναι ότι θα νικιΊσει το νόμο κα ι
τπν αστυνομία. ΑυτιΊ είναι μια πολύ
σπουδαία ι κανοποίπσπ, στπν άχρπ­
στπ βέβαια π λευρά τπς ζωιΊς, εΦό­
σον το άτομο μπορεί να δώσει στον
- 112
made by Absens
εαυτό του το συναίσθπμα ότι νίκπσε
τον κ ό σ μ ο μ όνο τ ο υ . Κ ι εΦόσον,
σύμφωνα με ορισμένες στατιστικές,
περίπου 40% όλων των τιμωρπτέων
π α ρ α β ά σ ε ων π ε ρν ο ύ ν χ ω ρ ίς τ π ν
ανακά λ υ ψ π του παραβάτπ, σχεδόν
κάθε παραβάτπς ε ίχε τπν ε μ π ε ι ρία
να δ ι α π ρ ά ξ ε ι π α ρ ά β α σ π χ ω ρ ίς ν '
ανακαλυΦθεί. Η πιθανότπτα να εξα ­
πατιΊσει και να κοροϊδέψει τπν αστυ­
νομία είναι πολύ γοπτευτικιΊ για μια
δειλι1 ψυχιΊ .
Ο σκοπός τπς προσωπ ικιΊς ανωτε­
ρότπτας είναι τέτοιος ώστε απαράλ­
λαχτα μεγαλοποιεί ένα από τα τρία
π ρο β λιΊ μ α τα τ π ς ζωιΊ ς , π έ ρ α α π ό
κάθε α ν α λ ογία . Β ρ ίσ κο υ μ ε ότι το
ιδεώδες τπς επιτυχίας για ένα άτομο,
περιορίζετα ι αΦύσικα στπν κοινωνικιΊ
ΦιΊμπ, στπν επιχειρπματικιΊ επιτυχία,
n στπ σεξουαλι κιΊ κατά κτπσπ. Ετσι,
θα δούμε τον κοινωνικό καριερίστα,
επιθετικό και ζπλόΦθονο· τον εμπο­
ρ ι κό μεγιστάνα, που ε π ε κτείνε ι τα
συμΦέροντά του σε βάρος όλων των
άλλων- και τον ερωτιάρπ πανούργο,
τον κατά φαντα σία Δον Ζ ο υ ά ν . Ο
καθένας α π ' αυτούς διαταράσσει τπν
α ρμονία τπς ζωιΊς του α φ ιΊνοντας
έτσι π ο λ λ έ ς πραγματικές ανάγκες
ανικανοποίπτες, και κατόπιν προσπα­
θεί ν' αντισταθμίσει ανα πτύσσοντας
α κόμα μεγαλύτερπ προσπάθεια στπ
στενιΊ σΦαίρα τπς δράσπς του.
Στ π ν π ε ρ ι οχιΊ των σεξο υ α λ ι κών
α π ο κ λ ίσεων β ρ ίσκο υ μ ε το σ κ ο π ό
α υτό να εκΦράζεται με μια καθαρά
φ α ν τ α στ ι κ ιΊ μ ο ρ Φ ιΊ . Αυτό γίνε τ α ι
ι δ α ίτ ε ρ α Φ α ν ε ρ ό σ τ ο σ α δ ι στ ι κ ό
τύπο, εννοώ τον τύπο του οποίου n
επιθυμία να κυριαρχεί συνδέεται με
το σεξουαλικό ερεθισμό. Πραγματο­
ποιιΊσαμε μια αξιόλογπ πρόοδο στπν
-

κατανόπσπ τπς ψυχικπς δομπς τπς
διαστροφπς όταν μπορέσαμε ν' απο­
δ ε ίξο υ μ ε ότι τα σ υ μ πτ ώ μ ατα των
μαζοχιστικών περιπτώσεων καθορί­
ζονται ε π ίσπς α π ό ένα προσωπικό
σκοπό ανωτερότπτα ς . Στις φαντα­
σιώσεις των μαζοχιστών, καθώς κα ι
στ ι ς ε ν έ ργε ι έ ς τ ο υ ς , δ ι αγνώσαμε
καθαρά τπν εγωιστικπ τάσπ τους. Η
μαζοχιστικπ στάσπ σπμαίνε ι : "δε με
κυβερνά n δύναμπ τπς έλξπς, αλλά
εσύ ε ίσαι αναγκα σμένος να κάνεις
ό,ΤΙ εγώ θα r'iθελα να κάνεις». παρ'
ό λ ο ότι n τ ά σ π π ο υ υ π ά ρ χ ε ι ε δ ώ
ε κδπλώνεται π λπρέστερα στο σαδι­
σ μ ό , ο σαδ ιστπς Ο λ οΦάνερα έχει
μεγαλύτερπ δυσκολία να επιβάλλει
τις α π α ιτπσεις του παρά ο μαζοχι ­
στπς, που n ανάγκπ του είναι να τον
κ α κο μ ε ταχε ι ρ ίζοντα ι . Β ρ ίσ κ ο υ μ ε
όμως άτομα π ο υ εκδπ λώνουν ένα
μ ίγμα μ αζοχιστικπς και σαδιστικπς
συμπεριφοράς.
Εχω διαπιστώσει ότι ο σκοπός των
π ι ο π ο λ λών μ α ζοχιστ ι κών ατόμων
ε ίναι να ξεφύγουν από τον έρωτα
κα ι το γά μο, γιατί δεν αισθάνονται
α ρκετά δυνατά για να δια κινδυνέ­
ψουν μια Πττα. Τα άτομα αυτά βλέ­
πουν τπν αποφυγπ τπς πττας, έστω
και με μια αισχρπ δραπέτευσπ, ακρι­
βώς σα να πταν σκοπός ανωτερότπ­
τας, χρπσι μοποιώντας τις μαζοχιστι­
κές τάσε ις τους, μ πορούν να απο­
κλείουν όλα τα πραγματικά κατάλ­
λ π λ α μ έ λ π του αντιθέτου Φ ύ λ ο υ .
Σ τ π ν π ε ρ ίπ τ ω σ π ε ν ό ς ά ντ ρ α τον
οποίο θεράπευσα από τπν ομοφυλο­
φ ι λ ία , ο α σθενπς έ φτανε μέχρι το
σ π μ ε ίο να έ χ ε ι μ ι α μ α ζοχ ι στ ι κ π
σχέσπ μ ε μ ι α πόρνπ. Χρπσι μοποιώ­
ντας τ π ν ο μ ο φ υ λ ο φ ι λ ία του α π έ ­
κ λ ε ι ε ό λ ε ς τ ι ς γυνα ίκε ς , κ α ι στπν
-1 13-
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η Ν Ε ΙΑ ΤOVΣ
π ε ρ ίοδο του μαζοχισμού του α π έ ­
κλειε όλες τις άξιες λόγου γυναίκες.
παρόμοια, ανάμεσα στις κοπέλες
που κατα φεύγουν σε μαζοχιστ ι κέ ς
φαντασιώσεις, συχνά διαπιστώνουμε
ότι ο σκοπός ανωτερότπτας π ρ ο ς
τον οποίο τείνουν, παίρνει τ π μορφπ
τπς αγαμίας. Δεν μπορούν να φαντα­
στούν τον έρωτα και το γάμο παρά
σα μ α ρτ ύ ρ ι ο . Και n φαντασία τ π ς
αγαμίας τους είναι κ ι αυτπ μια ικανο­
π ο ίπ σ π , π ο υ ε ίνα ι ε π ίσπς συνε π π ς
π ρος τ ι ς μαζοχιστικές τάσεις τους.
Στον αυτοερωτισμό, είτε φυσικό είτε
διανοπτικό, ε ίναι π ά ντοτε φανερπ
μια ορισμένπ συνοχπ : είναι ακριβώς
n σεξο υ α λ ι κπ στάσπ π ο υ ταιριάζει
στο α π ο μ ον ω μ έ ν ο άτο μ ο . Σωστά
ερμπνε υμένος, είναι n επιθυμία να
αποκλε ιστε ί n σεξουα λ ικπ συντρο­
φ ι ά . Σε τ έ τ ο ι ε ς π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς , τ ο
άτομο τείνει πάντοτε να θεωρεί το
σύντροφο σαν το όργανο του εξευ­
τελισμού του : και n ιδέα αυτπ, αν και
αποφε ύγεται στπν πραγματικότπτα,
θα εκφραστεί στπ φαντασία .
Ε ν α ς τ ρ ό π ο ς γ ι α να ε π ιτύχει το
ά τ ο μ ο α ι σ θ π μ ατ α α νω τ ε ρ ότ π τ α ς
ε ίν α ι ο ε ρε θ ι σ μ ό ς των ά λ λων. Το
ά τ ο μ ο θα φ έ ρ ε ι μ ε λ ίγ ο - π ο λ ύ
πανούργους τρόπους τους γονείς και
τ ο υ ς δ α σ κ ά λ ο υ ς , το σύζυγο n τ π
σ ύ ζυγο σε τ έ τ ο ι ο σ π μ ε ίο ε ξοργι ­
σ μ ο ύ , ώ στε να ξ ε σ π ά σ ε ι μ ' έ ν α ν
παροξυσμό, και ν' αρχίσει να επιτίθε­
ται n να τ ι μωρεί. Για πολλά π α ι δ ι ά
αυτπ n απόδειξπ τπς δύναμπς τους
πάνω στους άλλους ε ίναι μια μεγάλπ
ι κανοπ ο ίπσπ . Και συχνά παραιτού­
νται όταν έχουν προκαλέσει τπν επι­
θυμ πτπ αντίδρασπ . Ακόμα πιο αντι­
κοινωνικός ε ίναι ο σκοπός ανωτερό­
τπτας π ο υ χρπσι μ ο π ο ι ε ί τπ β λ ά β π
 ΖΩΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝΕIΑ
ενός άλλου . Υππρετώντας το σκοπό
αυτό, κάθε ασήμαντπ μαρτυρία ενα­
ντίον ενός άλλου ατόμου θα συγκε­
ντρωθεί με κακεντρέχεια, όπως ε ίναι
n διαφορά στπν εθνικότπτα, το επί­
πεδο τπς ζωής, n προχωρπμένπ πλι­
κία στπν περίπτωσπ των γυναι κών,
και οποιαδήποτε ασυνήθιστα χαρα­
κτπριστικά, όπως τα κόκκινα μαλλιά,
n μ ε γά λ π μ ύ τ π , τ α π ρ ο ε ξέχοντα
δόντια : το νευρωτικό αίσθπμα κατω­
τερότπτας στρέφεται λαίμαργα πάνω
σ' όλα αυτά τα μειονεκτήματα ενός
ά λ λ ο υ , πραγματικά ή π λασματικά,
ωσάν ν α μ π ο ρο ύ σε να γε μ ίσ ε ι το
κενό του παρατπρώντας ένα μεγα­
λ ύτερο κενό κάπου α λ λ ο ύ . Μ ε τις
ενέργειες αυτές, φυσικά, είναι δυνα­
τό να προκλπθούν αισθήματα κατω­
τερότπτας στο πρόσωπο που δέχεται
τπν επίθεσπ.
Το ύψος του σκοπού ανωτερότπ­
τ α ς α π ο κ α λ ύ πτ ε τ α ι κ α θ α ρ ά στ ι ς
ονε ιροπολήσεις τπς πμέρας, όπου
βρίσκει φανταστική ι κανοποίπσπ n
επιθυμία του ατόμου να είναι ο πιο
π λ ο ύ σ ι ο ς ά ν θ ρ ω π ο ς του κόσμ ο υ ,
α υτοκράτορας ή πρωτοπόρος, που
θα ε ίναι πάντα μια εικόνα υπεροχής,
που α κολουθεί τπ γραμμή ζωής του
ατό μ ο υ , ο π ο ι α δ ή ποτε κι α ν ε ίνα ι
αυτή.
Στις ονειροπολήσεις αυτές βρίσκει
ε π ίσπς έ κφρασπ και ο βαθμός του
κ ο ι νω ν ι κ ο ύ ε ν δ ι α Φ έ ρ οντ ο ς . Γ ι α
παράδειγμα, οι φαντασίες ότι σώζει
τπ ζωή κάποιου , ότι στα ματά αφπ­
ν ι α σ μ έ ν α ά λ ογα , κ ι ό τ ι γ λ ι τ ών ε ι
κάποιο άτομο που πνίγεται, δείχνουν
μια πιο κοινωνική τάσπ παρά οι ονει­
ροπολήσεις ότι βασανίζει ή βασανί­
ζε τ α ι . Μ ι α ε ι κ ό ν α φ α ν τ α σ ία ς σ ε
πολλά παιδιά είναι ότι δεν ανήκουν
- 1 14
made by Absens
πραγματικά στους γονείς τους. Αυτό
φανερώνει δ υ σ α ρ έ σ κ ε ι α για τ ο υ ς
πραγματικούς γονε ίς τους γ ι α τον
ένα ή τον άλλο λόγο, και τους δ ίνει
τπν ευκαιρία να πιστεύουν ότι είναι
τα κρυΦά παιδιά κάποιων ε υγενών
γονέων. Αυτή n ιδιαίτερπ τάσπ τπς
φαντα σ ία ς φανερώνεται κ α ι στπν
ψυχολογία τπς μάζας, α π ' το γεγο­
νός ότι στους μύθους και στους θρύ­
λους οι ήρωες και οι πρωίδες είναι
πάντοτε γιοι και θυγατέρες θεών και
πμιθέων ή τουλάχιστον, ενώ κανείς
δεν το ξέ ρ ε ι , έχουν β α σ ι λ ι κο ύ ς
γονείς και ε ίναι κλπρονόμοι μεγάλπς
δύναμπς και πλούτου.
•• Μια διπλή α πομάκρυνση
α π ' την πραγματικότητα
Υπάρχουν επίσπς και ονειροπολή­
σεις τπς πμέρας με καθαρά σαδιστι­
κό ή μ α ζο χ ι στ ι κό χ α ρ α κτ ή ρ α . Σ '
α υτές ο ονε ιρευόμενος συμμετέχει
μόνο σαν παρατπρπτής και όχι σαν
ενεργό μέλος. Απολαμβάνει τπ θέα
τπς δύναμπς του κατακτπτή ή ταυτί­
ζει τα δικά του αισθήματα με το πιο
αδύνατο πρόσωπο. Αυτή n ονε ιρο­
πόλπσπ τπς αντιπροσωπευτικής ικα­
νοποίπσπς ε ίναι , φυσικά, μια διπλή
α πομά κρυνσπ από τπν πραγματικό­
τπτα, και δείχνει μια α κόμπ μεγαλύ­
τερπ έλλειψπ θάρρους. Τέτοια ήταν
n π ε ρ ίπτωσπ ενός άντρα π λ ι κ ία ς
τριανταδύο χρόνων που έπασχε από
ερυθροφοβία. Π ίστευε ότι οι άνθρω­
ποι δεν μπορούσαν παρά να τον κοι ­
τάζουν όπου κι αν πήγαινε, κι έτσι
κ ο κ κ ίνιζε σ υ νεχώς. Η τ α ν κοντό ς ,
α λ λ οίθωρος, κ α ι υ π έ φ ε ρ ε ε π ίσ π ς
-

από χωλότητα, γιατί το ένα του πόδι
n t a v κ ο ντ ύ τ ε ρ ο α π ό τ ' ά λ λ ο . Η
μ ητέρα του τον ε ίχε παραχαϊδέψ ε ι ,
α λ λ ά τ α αδέρφια του και ο ι αδερΦές
του τον αντιπαθούσαν και τον κατα­
π ίεζαν. Ετσι, όταν nnYE στο σχολείο,
υιοθέτησε μια λαθεμένη στάση απέ­
ναντι στους συμμαθητές του, αλλά
προσπάθησε να διατηρnσει την προ­
σωπ ι κ n του άνοδο, με το να γίνε ι
ένας θαυμάσιος γυμναστnς. Ωστόσο,
α κόμα και το α π ό κτ η μ α α υτό, δεν
τον συγκράτησε α ρκετά στο ύψος
της γενικnς προσοχnς, και προσπα­
θούσε να συμπληρώσει την επιτυχία
του προκαλώντας τη συμπάθεια των
ά λλων: αλλά όταν και αυτό δεν τον
ι κανοποίησε, τράβηξε την npoaoxn
στο άτομό του κάνοντας τον κλόουν
και τον τρελό. τε λ ι κ ά , α π ε λ π ισμέ­
νος, ότι θα κέρδιζε τη μεγά λ η εκτί­
μ η σ η π ο υ θα ιi θ ε λ ε , εγκατέ λ ε ι ψ ε
τον αγώνα και · προσπάθησε ν α δια­
φύγει κι απ' την κοινωνία και α π ' τον
έ ρ ωτα . Ο π ο υ κ ι α ν σ υ ν α ν τ ο ύ σ ε
ανθρώπους, στο δρόμο, στα ρεστω­
ράν, n στα θέατρα, δοκίμαζε οξύτα­
τ η ψ υ χ ι κ n ένταση κι ε π ε ι δ n ntav
α γγε ι ο κι ν η τ ι κός τ ύ π ο ς , η ένταση
εκδηλωνόταν μ ε το κοκκίνισμα και
μ ε το α ίσθημα του Φόβου. Ταυτό­
χρονα α π έ κτησε κι ένα π αρανοϊκό
Φόβο ότι κάθε αστυνομικός τον κοί­
ταζε σαν ύποπτο πρόσωπο. Το απο­
τέλεσμα α υτών των σ υ μ πτωμάτων
ntav να τον κάνουν ν' απομονωθεί
σε πιο μεγάλο βαθμό και να εκτελεί
μόνο πολύ ε λαφρές και πολύ σπά­
νιες εργασίες.
Ο ι Ονε ι ρ ο π ο λ n σ ε ι ς α υ τ ο ύ του
άντρα, που είναι και το θέμα αυτnς
της περιγραφnς ntav κυρίως σεξου­
α λικές φαντασίες. Η σεξΟυαλικn του
- 115
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΟΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥΣ
ζωn ntav φυσικά ο α υνανισμός,
αλλά στις φαντασίες αυτές η μεγάλη
τ ο υ α π ό σ τ α σ η α π ό τη λ ύ σ η τ ο υ
σεξουα λ ι κού π ροβλn ματος, ε κφρα­
ζόταν μ ε το να φαντάζεται αγόρι α
π ο υ έ δε ρναν έ ν α ς τ ο ν ά λ λ ο , ενώ
α υτός ntav μόνο ένας «χαμογε λ α ­
στός» τρίτος. Σαν τελευταίο καταΦύ­
γιο , προσπάθησε να κάνει EnIXEIpn­
σεις, α λ λ ά ε π ε ι δr'i π ά λ ι διαπίστωσε
ότι δεν τον εκτιμούσαν ανέπτυξε μια
ά λ λ η π αρανΟϊκn φαντασία ότι όλοι
οι συνάδερφοί του συνωμοτούσαν
εναντίον του. Από το γραφείο του
n nYE σε κ ά π ο ι ο σανατό ρ ι ο , ό π ο υ
γνώ ρ ι σε μ ι α γ υ ν α ίκα π ο υ έ δ ε ι ξε
μεγά λ η συμπάθεια γι ' α υτόν. π α ρ '
ό λ ο π ο υ μέχρι τώρα είχε υποχωρn­
σει από κάθε πρόβ λ η μ α της ζωnς,
autn τη φορά ένιωθε την παρόρμη­
ση να π ροχωρnσει στο ζnτημα του
έρωτα. Το π α λ ιό όμως συναίσθημα
της α π ε λ π ι σ ία ς και τ η ς έ λ λ ε ι ψ η ς
θάρρους επέμενε. Από πολύ καιρό
πριν ε ίχε προσδιορίσει τη θέση του
σαν π α ρα τ η ρ η τ n ς τ ο υ α γώνα τ η ς
ζωnς, α λ λ ά τώρα ε μ φανίστη κε μ ι α
κατάσταση π ο υ α π οτε λ ο ύ σε π ρ ό ­
κληση για τη θέση του autn. Κι έτσι,
κάποια μέρα αυτοκτόνησε.
•• Ο φο u σκωμ ένος κόκκινος
βάτραχος
Τ α κ ό κ κ ι ν α μ α λ λ ι ά θ ε ω ρ ο ύ ντ α ι
μερικές φορές από τ ο άτομο που τα
έ χ ε ι σ α σ ο β α ρ ό ς λ όγ ο ς γ ι α έ ν α
α ίσθημα κατωτερότητας, και ο ρόλος
που αυτό μπορεί να παίξει στη δημι­
ουργία μιας νεύρωσης απεικονίζεται
στην παρακάτω περίπτωση .
-
 ΖΩΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝΕIΑ
Ενας άντρας πλlκίας σαρανταπέντε
χρόνων, παρα πονιόταν για καρδι α ­
κές διαταραχές, για τις οποίες n διά­
γνωσπ στπν αρχή ήταν οργανική και
ύ στερα νε υρωτι κ ή δ ι αταραχή . Σαν
π α ιδί, είχε πολύ πα ραχαϊδευτή α π '
τπ μπτέρα του, και επειδή προσπα­
θούσε να κυριαρχεί συνεχώς στους
συναδέ λφους του, δεν ήταν πάντα
αγαπ πτός ανάμεσά τους, κι ε κε ίνοι
τον πείραζαν με αφορμή το χα λκό­
χρωμο κεΦάλl του. Ηταν πολύ ακοι­
νωνlκός και δεν έκανε Φίλους, αλλά
π ο λ ύ ε π lτ υ χ π μ έ ν ο ς στπ σχολ ι κ ή
εργασία του.
Αργότερα, πέρασε από ψυχανάλυ­
σπ επί δύο χρόνια, και ο γιατρός που
τον θεράπευε τον συμβούλευσε να
παντρευτεί κάποια α π ' τις ασθενείς
του. Φυσlκά, με τέτοια έλλειψπ κοι­
νωνικού ενδlα Φέ ροντος δεν μ π ο ­
ρούσε να κάνει επ lτuχπμένo το γάμο
του. Προσπαθούσε να κυρι αρχήσει
στ π γ υ ν α ίκα τ ο υ μ ' έ ν α ν α ν ό π τ ο
τρόπο, κ ι όταν ε κείνπ αντιστεκόταν
στο π α ρα μ ι κρό, · α υτός έ Φτανε σε
μεγά λ π έντασπ και οι σΦύξε lς του
αυξάνονταν μέχρι 1 50 το λεπτό.
Τέτοιες καρδιακές διαταραχές μπο­
ρούν συχνά να παρατπρπθούν σαν
α π οτέλεσμα α εροΦαγία ς . Η συνή­
θεια α υτή συνδέεται ε π ίσπς και με
το άσθμα , στομαχικές διαταραχές,
τυμπανίτιδα και α κόμα τπν ψευδοε ­
γκυμοσύνπ. Συνήθως ο ασθενής δεν
ξέρει τίποτα γ ι ' α υτό, και n π ε ίρα
μου με κάνει να πιστεύω πως α υτό
σ υ χ ν ά γ ίν ε τ α ι σ τ π δ ι ά ρ κε ι α τ ο υ
ύ πνου . Πρέπει να τπν υποπτευόμα ­
στε σε περιπτώσεις πρωινής αδιαθε­
σίας, ιδιαίτερα στπν υστερική έμμε­
σπ. Η συνήθεια τπς αεροΦαγίας προ­
κα λείται α πό μεγά λ π ψυχική έντασπ,
-1 1 6-
made by Absens
που οΦείλεταl σε υπερβολικά αισθπ­
ματα ανεπάρκειας. Πιθανότατα οφεί­
λεταl σε κάποια τάσπ που βρίσκεται
βαθιά μέσα στπν ανθρώπινπ Φύσπ,
εΦόσον παρουσιάζεται τόσο πολύ
συχνά σε περιόδους κρίσπς, όπως
στπ διάρκεια των εξετάσεων, ή το
ερωτικό Φλερτάρισμα.
Στπν περίπτωσπ μας αυτή n διατα­
ραχή ήταν n αεροΦαγία . Μετά από
τπν εξήγπσπ του ψ υχικού μ πχανl ­
σ μ ο ύ τ π ς α ε ρ ο Φ α γ ία ς π ο υ τ ο υ
δώσα μ ε , ο ά ντρας α υτός ε ίχε ένα
όνε ι ρ ο . Ε ίπ ε : « Ε ίδ α έ ν α ν κ ό κ κ ι ν ο
β ά τ ρ α χ ο , Φ ο υ σ κω μ έ ν ο μ ε α έ ρ α » .
Ε ίνα ι ε ν δ l α Φ έ ρον ν α δ ο ύ μ ε πόσο
εύκολα n προσοχή του ξεΦεύγεl από
τπν πραγματική συνοχή τπς περίπτω­
σπς. Αντιμετώπισε το όνε ιρο α υτό,
σα να ήταν κάποιο μυστήριο που δε
θ α μ π ο ρ ο ύ σε π οτέ να κατα λ ά β ε ι .
Του τ ο ερμήνευσα , εξπγώντας του
ότι , τπν ώρα που κοιμόταν καταλά­
βαινε πολύ καλά τι έ κανε, και ότι το
όνειρό του ήταν ένας τρόπος για να
π ε ι : « Ε ίμ α ι σαν α υτό τον κ ό κ κ ι νο
βάτραχο, που υποφέρω από το ανώ­
μ α λ ο χρώμα των μ α λ λ ι ών μ ο υ κα ι
π ο υ προσπαθώ να φουσκώσω τον
εαυτό μου κα ι να γίνω μεγα λ ύτερο
ον από ό,ΤΙ πραγματικά είμαι». Καθώς
όμως ε π έ κρ ινε τπν ε ρ μ πνε ία μ ο υ ,
ήταν ολοΦάνερο ότι ο ασθενής αυτός
δεν επιθυμούσε να κατανοήσει
•• Ο άντρας που ήθελε να
παντρευτεί την εξαδέρφη του
Η αντρική διαμαρτυρία ε κδπλώνε­
ταl συχνά στους π ι ο προσω π ι κούς
σ κ ο π ο ύ ς υ π ε ρ ο χ ή ς . Ε ν α ς ά ντ ρ α ς

σαράντα χρόνων πρθε σε μένα σε
μια κατάστασπ νευρικού ερεθισμού
επειδπ α ισθανόταν τπν παρόρμπσπ,
σα να βρισκόταν σε μια κρίσπ ανευ­
θυνότπτας, να παντρευτεί τπν εξα­
δέρφπ το υ . Ο γά μος μ ' ένα στενό
σ υ γγ ε ν π , στπν π ραγματι κότπτα n
στπ φαντασία, φανερώνει Φόβο για
το άλλο Φύλο, γιατί n αιμομιξία ε ίναι
αντίθετπ στο κ ο ι ν ό α ίσ θ π μ α π ο υ
α π α ιτεί μ ι α θα ρρα λέα ανάμιξπ των
α ιμάτων. Οι α ιμομικτικές τάσεις πρέ­
πει ν' αποδίδονται σε δε ι λ ία και σ'
ένα αίσθπμα κοινωνικπς ανεπάρκει­
ας. Ο ασθενπς α υτός ε ίχε πάντοτε
αντισταθεί στις παρορμπσεις του για
τον έ ρωτα κ α ι το γά μ ο . Αρνιόταν
στον εα υτό του διάφορες ικανοποιπ­
σεις, όπως να π πγαίνει για πα ιχνίδι
και να τρώει κρέας, - τελευταία είχε
γίνει χορτοφάγος - κα ι α πέδιδε πολύ
μεγά λ π σπμασία στπν αγιότπτα , ενώ
ένιωθε πολύ ταραγμένος όταν πταν
υποχρεωμένος να κάνει συναλλαγές
με μια κυρία πελάτισσα στο γραφείο
του. Ηταν ένας πρωτότοκος γιος που
ε ίχ ε δ υ σ α ρ ε στ π θ ε ί ε ξ α ι τ ία ς τ π ς
ε κθρόνισπς του από ένα μ ι κρότερο
αδερΦό, και που ένιωθε επίσπς ότι n
μ πτέρα του τον ταπείνωσε και τον
π α ρα μέρισε , και για το λόγο α υτό
ε ίχε στραφεί περισσότερο προς τον
πατέρα. Η κριτικπ του για τπ μπτέρα
και για όλες τις γυναίκες, πταν πολύ
π ι κ ρ π . Η π ι ο π α λ ι ά του ανάμνπσπ
πταν n εξπς: "Οταν πμουν τεσσάρων
χρόνων, μεταKo μ � α μ ε . Συνάντπσα
μια παράξενπ γυναίκα κοντά στο και ­
νούργιο διαμέρισμα, τπν οποία ΠΡΟ­
σ π ά θ πσα να σ π ρώξω μ έ σα σ' ένα
χ α ντ ά κ ι » . Θ υ μ ότ α ν ε π ίσ π ς ότι τα
α ι σ θ π μ ατ ά του για τπ γ ι α γ ι ά τ ο υ
πταν πολύ εχθρικά.
- 1 1 7-
made by Absens
ΟΙ Ν ΕγΡΩΣΕIΣ ΚΑΙ Η ΕΡΜΗ Ν ΕΙΑ ΤΟΥΣ
Ο άντρας τώρα ε ίχε φτάσει σε μια
πλικία που πταν φυσικό να παντρε υ­
τεί, κι ένιωθε τπν παρόρμπσπ για το
γάμο, αλλά όχι με κανονικό τρόπο,
έτσι, αναζπτούσε μια στενπ συγγενπ
σαν ένα ε ίδος π μ ι μέτρ ο υ . Τα υτό­
χρονα , n ανευθ υνότπτά του και n
ξαφνικπ μετα μ έ λ ε ι ά του α π ο κα λ ύ ­
πτουν κάτι βαθύτερο σ ' ολόκλπρπ
τπν οργάνωσπ τπς ζωπς του. Ε κείνο
που π ραγματικά πθελε πταν να
δώσε ι στον εα υτό του μ ι α δυνατπ
προε ι δ ο π ο ίπ σ π να μ π ν π λ π σ ι άσε ι
ξανά κοπέλα ποτέ όσο ζούσε. Ετσι
σκπνοθέτπσε α υτό το μι κρό προει­
δ ο π ο ι πτ ι κό ε π ε ισόδ ι ο , στο ο π ο ίο ,
φυσικά, σε μένα , ε ίχε αναθέσει το
ρόλο του σοφού συμβούλου που θα
του έλεγε να μπν παντρευτεί κι ότι n
επιθυμία του για το γάμο πταν μόνο
μια νευρωτικπ ε κδΠλωσπ.
Η ζ π λ ε ι α χ ρ π σ ι μ ο π ο ι ε ίτ α ι π ο λ ύ
συχνά σα μέσο για να εγκαταστπσει
το άτομο μια σχέσπ ανωτερότπτας.
Ο ζπ λ ι ά ρ πς σύζυγος προσδ ι ο ρ ίζε ι
κανόνες για τ π σ υ μ π ε ρ ι φορά του
άλλου συντρόφου και τον εξαναγκά­
ζει να συμμορφωθεί με αυτούς χρπ­
σιμοποιώντας τις κατπγορίες και τπν
π θ ι κ π α π οδ ο κ ι μ α σ ία . Το πρόσωπο
π ο υ εναντίον του α σ κε ίται αυτπ n
συμπεριφορά υποβιβάζεται έτσι από
τπ θέσπ του συντρόφου, στπ θέσπ
ε νός ανέντ ι μ ο υ υ π π ρ έ τ π , πράγμα
που δίνε ι στο ζπλιάρπ ένα αίσθπμα
ανωτ ε ρ ότπτ α ς . Τπ ζ r1 λ ε ι α τπ βρί­
σκουμε επίσπς σε συνδυασμό με τπν
παράνοια και τον αλκΟΟλισμό, όπου
n χρ π σ ι μ ο π ο ίπσπ τ π ς ε ίν α ι β α σ ι κά
παρόμοια. Και στις δύο περιπτώσεις,
μια έντονπ έλλειψπ αυτοπε ποίθπσπς
οδ πγε ί τον α σθενπ να μ άχεται για
ανωτερότπτα με τ π ν π λ α σ μ α τ ι κ π
 ΖΩΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝ Ε ΙΑ
μέθοδο τπς τυραννίας του σεξουαλι­
κού συντρόφου. Δεν είναι α λήθεια ,
ό π ω ς ι σχ υ ρ ίζοντα ι σ υ χν ά , ό τ ι ο
α λ κοολισμός προκαλεί ανικανότπτα
στις περιπτώσεις αυτές. Στις ε κδπλώ­
σεις αυτές, ο αλκοολισμός, π ανικα­
νότπτα και π ζή λεια συντονίζονται
για τπν α μ υντι κ ή προσπά θ ε ι α του
ατόμου ν ' αναπλ πρώσει για τπν
α π ουσία κοινωνικής προσαρμογής,
θάρρους και α υτ ο π ε πο ίθ π σ π ς - και
στο σύνολό τους, υποδπλώνουν μια
προοδευτικά εγωιστική στάσπ.
•• Η γυναίκα που έγινε
ζηλιάρα στα εξήντα
Η π ι ο κ α θ α ρ ή π α ρ ά νο ι α , π ο υ
παρουσιάζεται αργά στπ ζωή , μερι­
κές φορές δ π μ ιουργεί περιπτώσε ις
ζήλειας που είναι στπν πραγματικό­
τπτα μια Ψευδαίσθπσπ που δπμιουρ­
γείται για ν ' αντισταθμίσει τπν κατά­
στασπ τπς απελπισίας. Μ ια σχετική
περίπτωσπ ήταν αυτή, μιας γυναίκας
που κάποτε υ π ή ρξε πολύ πλούσια
και ε ίχε π ο λ ύ μεγά λ π π ο λ υτέλ ε ι α ,
α λ λ ά αργότερα έγινε π ο λ ύ φτωχή.
Ο ι δ υ ο π α ντ ρ ε μ έ ν ε ς κ ό ρ ε ς τ π ς
σ υ ντπ ρούσαν α υτ ή και τ ο σ ύζυγό
τπς, και τους διατπρούσαν τπν πολυ­
τέλεια στπν οποία ε ίχαν συνπθίσε ι .
Ωστόσο, π γυνα ίκα ένιωθε εγκατα­
λ ε ι μένπ, κι ανίκανπ να προσαρμο­
στεί στπ νέα περιορισμένπ τπς κατά­
στασπ, γιατί ε ίχε πάρα πολύ συνπθί­
σει στπν υπερβολή και στπ δύναμπ.
Οι κόρες τπς, απασχΟλπμένες με τις
ο ικογένειές τους, τπς έ διναν πολύ
λ ίγπ προσοχή, και το μόνο που τπς
ε ίχε μείνει ήταν ο σύζυγός τπς, στον
-1 18-
made by Absens
ο π ο ίο προσπα θ ο ύ σε να βρει α ν α ­
π λ ή ρωσπ γ ι α ό λ α ό σ α ε ίχε χάσε ι .
Φυσικά, ήταν αδύνατο γι' α υτόν να
δεχτεί μια τέτοια θέσπ . Μόνο π ολο­
κλπρωτική υποταγή και δουλικότπτά
του θα μπορούσαν να διατπρήσουν
το αίσθπμα τπς προσωπικής υπερο­
χής που ε π ιδίωκε π γυνα ίκα αυτή,
αλλά π υποτακτικότπτα του συζύγου
τπς ήταν πολύ μακριά από τις απαι­
τήσεις τπς. Αυτό πλ ήγωνε περισσό­
τερο τπν ήδπ π λ πγωμένπ περπΦά­
νεια τ π ς , και στπν προσπάθεια να
επιβάλλει τπν υπεροχή τπς κατπγό­
ρπσε τον άντρα τπς για απιστία, παρ'
όλο π ο υ ε κε ίνος ήταν ε β δ ο μ ή ντα
χρόνων κι ε κείνπ εξήντα. Στο σπίτι
τους ζούσε μια νεαρή υ ππρέτρια και
π γυναίκα ερμήνευσε τπν καλοσύνπ
του συζύγου τπς προς αυτό το κορί­
τσι σα σπμάδι οικείων σχέσεων. Από
τότε φανταζόταν ότι κάθε ήχος που
ά κο υ γ ε μ έ σ α στο σ π ίτ ι , μ έ ρ α κα ι
νύχτ α , ήταν μ ι α ε π ι β ε β α ίωσπ τ π ς
υ π ο Ψ ία ς τ π ς . Η υ π π ρ έ τ ρ ι α τ ε λ ι κά
έ φ υ γ ε κ α ι β ρ ή κε δ ο υ λ ε ι ά σε μ ι α
ά λ λ π π ό λ π , α λ λ ά π α σθ ε ν ή ς δεν
μπορούσε να πειστεί ότι π υππρέτρια
δε βρι σκόταν α κό μ α στπ γειτονι ά ,
πίστευε ότι τπν άκουγε να χτυπά τπν
πόρτα τπ νύχτα και υποΨιαζόταν ότι
επικοινωνούσε α κόμα με · το σύζυγό
τπς μέσω αγγελιών στις εφπμερίδες.
Δεν είναι δύσκολο να καταλάβου­
με γιατί π γυναίκα αυτή δεν μπορού­
σε να κάνει χωρίς τπ ζήλεια τπς. Η
σ τ ά σ π τ ο υ σ υ ζύ γ ο υ τ π ς κ α ι τ ω ν
θυγατέρων τπς πρς αυτήν ε ίχε αλλά­
ξε ι σε σύγκρισπ με τπν ε π οχή που
α ποτελούσε το κέντρο τπς προσο­
χής τους. Τώρα είχε απελπιστεί από
τπν πραγματι κότπτα , α λ λ ά εξακο­
λ ο υ θο ύ σε ν α έχει τον ίδι ο σκοπό

υ περοχής: και η ζήλεια της της έδινε
τη δύναμη, με μια στάση ε π ίκρισης,
να κάνει τα πράγματα να γυρίζουν
α κόμα γύρω από το πρόβλημα των
προσωπικών της προνομίων.
•• Νευρωτι κ ή καρδιοπάθεια
κα ι ζήλεια
Υπάρχουν οπωσδήποτε και πολλές
περιπτώσεις όπου οι ασθενείς κατα­
φεύγουν στη ζήλεια χωρίς ποτέ να
το παραδέχονται μέσα τους. Αυτό
π ροφανώς συμβαίνε ι επειδή αισθά­
νονται τη ζήλεια σαν ένα κατώτερο
συναίσθημα, πράγμα που έρχεται σε
αντίθεση με τη συνειδητή αυτοεκτί­
μ ηση .
Κάποια ασθενής παραπονιόταν για
πόνους στην καρδιά, που επαναλαμ­
βάνονταν από καιρό σε καιρό, ιδιαί­
τερα όταν ένιωθε δυσα ρεστημένη.
Ηταν π αντρ ε μ έ ν η π ε ρ ίπ ο υ ε ίκοσι
χρόνι α , κ α ι ο γά μ ο ς φ α ινόταν ν α
είναι πολύ ευτυχισμένος. Ο σύζυγος
ήταν ε υγενικός ά ν θ ρ ω π ο ς α ν κ α ι
α δύνατος, ε ίχαν μ ι α καλοθρεμέν η
κόρη σ α μόνο π α ι δ ί και ζούσαν με
πολύ καλές συνθήκες. Επί ένα χρόνο
η α σ θ ε ν ή ς υ π έ φε ρ ε α π ό α υτ ο ύ ς
τ ο υ ς πόνους π ο υ αντανα κ λ ούσαν
απ' τα στήθη στα δυο μπράτσα της
και μπορούσε κανείς να υποπτευθεί
a ng i n a pectori s . Ε π ε ι δ ή ό μ ω ς δεν
μ πορούσαν να διαπιστωθούν οργανι­
κά συμ πτώματα- ·κι ε π ε ι δ ή οι πόνοι
ε μφανίζονταν πάντοτε ύστερα από
μια ψ υχική διατάραξη, ήταν δικαιο­
λογημένη η δ ι άγνωση τ η ς νεύρω­
σ η ς . Λ ίγη ώρα πριν την ε μ Φ άνιση
των συμπτωμάτων αυτών, η γυναίκα
- 1 1 9-
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥΣ
ε ίχ ε έ ν α π ε ρ ίε ργ ο α ίσ θ η μ α στα
πόδια, ωσάν να ήταν δεμένα και να
μ η ν μ π ο ρ ο ύ σε ν α τ α κ ι ν ή σε ι .
Πε ριέγραψε τα τελε υταία σ υ μ πτώ­
ματα σαν πάρα πολύ οδυνηρά, που
δ ι α ρ κούσαν για α ρ κετά λ ε πτά κ α ι
τελείωναν με έμμεση. Η λεπτομερέ­
στε ρ η έ ρ ε υ ν α α π ο κά λ υ ψ ε ότι ο ι
πόνοι έ φταναν στο λ α ι μ ό α π ό τ η
θωρακική περιοχή και συνδέοντα ν
μ ε συχνή έ μ μ ε σ η , φ ο ύ σ κ ω μ α κ α ι ,
σποραδικά, τ υ μ πανίτιδα. Στις περι­
πτώσεις που βρίσκουμε τέτοιες περι­
π λοκές συμ πτωμάτων θα συνιστού­
σα π ά ντοτε στο γε ν ι κό γιατρό να
ερευνά για αεροφαγία, μια κατάστα­
σ η π ο υ στην π α ρούσα π ε ρ ίπτωση,
μ πορούσα να παρατηρήσω την ώρα
που μιλούσαν με την ασθενή.
Η γυναίκα αυτή ε ίχε έρθει σε μένα
α π ό το εξωτερικό και όταν έφτασε
στη Βιέννη, ο άντρας της την άφησε
γ ι α να π ε ρ ά σ ε ι λ ίγ ο κ α ι ρ ό στο
Βερολίνο. Τη νύχτα της αναχώρησής
του, η γυναίκα δεν μπορούσε να κοι­
μηθεί, κι όταν τη ρώτησα τι σκέψεις
πέρα σαν α π ' το νου τ η ς όσο ήταν
άγρυπνη, μου απάντησε: «Λογάριαζα
σ υ νε χ ώ ς π ό σ ο μ α κρ ι ά α π ' τ ο
Βερολίνο ήταν ο άντρας μου».
Η παρατήρηση αυτή με έπεισε ότι
η γυναίκα α υτή σκεφτόταν συνεχώς
που ήταν ο σύζυγός της κι αναρω­
τιόταν τι έ κανε . Το γεγονός ότι ο
γά μος τ η ς ήταν καλότυχος, έ κανε
α κόμα π ιο πιθανή την περίπτωση ότι
τον πρόσεχε ζωηρά . Οι καταστάσεις
αυτές είναι γόνιμο έδαφος για ζηλιά­
ρικους Φόβους, ιδιαίτερα στην περί­
πτωση μιας γυναίκας τόσο φιλόδο­
ξης, όπως α π οδ ε ίχτη κε ότι ήταν η
περίπτωση α υτή .
Μετά τη δεύτερη νύχτα, η γυναίκα
 ΖΩΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝΕIΑ
μου διπγπθπκε τ' ακόλουθο όνειρο:
«Κά π ο ι ος μ ο υ έ δ ε ιξε ένα μ οσχάρι
π ο υ πταν κ ο υτσό κ α ι ανίκανο να
π ε ρ π ατ π σ ε ι και με δ ι έτ α ξε ν α το
σ Φ ά ξω» . Η α δ υ ν α μ ία β α δ ίσ μ α τ ο ς
θ ύ μ ι ζε μ ε ρ ι κ ά α π ' τα δ ι κά τ π ς
συμπτώματα, κι έτσι πταν δικαιολο­
γπμένο να υποθέσω ότι ταύτιζε τον
εα υτό τ π ς με το μοσχά ρ ι . Μ ε τ π ν
έννοια αυτπ, ο σκοτωμός του μοσχα-­
ριού σπμαινε αυτοκτονία, προφανώς
στπν περίπτωσπ αυτπ, με το κόψιμο
του λαιμού. Εμεινε όμως ανεξπγπτπ
n χωλότπτα . Σ ' α υτό με β ο π θ π σε
πολύ n ίδια, λέγοντάς μου ότι ένας
Φίλος του άντρα τπς υπέ φερε από
αγκύλωσπ των γονάτων σα συνέπεια
μιας γοννορροϊκπς αρθρίτιδος.
Ι Ι Φόβος της σύφιλης
Το πως n πλπγωμένπ ζπλεια μπο­
ρε ί να χρπσιμοποιπθεί στπν υππρε­
σία ενός νευρωτικού σκοπού, απει­
κ ο ν ίζε τ α ι στπν π ε ρ ίπ τ ω σ π ε ν ό ς
άντρα τ ρ ι άντα ο κτώ χρόνων, π ο υ
υ π έ φ ε ρ ε α π ό α γ ο ρ α φ ο β ία . Η τ α ν
αρκετά έξυπνος, αλλά n φοβία του
α υτπ απέκλειε και τπν εργασία κα ι
τις κοινωνικές σχέσεις. Η νεύρωσπ
α υτ π π α ρο υσι άστπκε μετά α π ό
κάποια απογοπτευσπ όταν το κορίτσι
με το οποίο ε ίχε αρραβωνιαστεί απί­
στπσε προς αυτόν. Τον συμβούλευ ­
σαν τότε να πάρει μια κα λπ θέσπ σ'
ένα άλλο μέρος τπς χώρας έτσι που
να μπορέσει να ξεχάσει τπ δυστυχία
του, πράγμα που έκανε. Αλλά, ύστε­
ρα από λ ίγων πμερών εργασία, είχε
τπν πρώτπ του κρίσπ άγχους, τρομο­
κρατπθπκε μέχρι θανάτου, και γύρι -
- 1 20-
made by Absens
σε βιαστικά στπ μπτέρα του με τπν
ο π ο ία ζούσε α π ό τπ ε π οχπ ε κε ίνπ
μέχρι τ π μ έ ρ α που τον ε ίδα ε γ ώ .
Μου είπε ότι μερικές μέρες πριν από
τπν πρώτπ κρίσπ άγχους σκεφτόταν
συνεχώς τπ σ ύ φ ι λ π , κ α ι τ ο π ό σ ο
εύκολα θ α μπορούσε να προσβλπθεί
α π ' α υ τ Π . Α υ τ ό θ α π ρ έ π ε ι να τ ο
κατανοπσουμε σα μ ι α αυτοπροετοι­
μασία , με τις κατά λ λ π λες σκέψεις,
για να κρατπθεί μακριά α π ' όλες τις
γυνα ίκες και να ζπσε ι μ όνο με τ π
φροντίδα τπς μπτέρας του . Η συμπε­
ριφορά του πταν όπως ενός παρα­
χαϊδ ε μ έ ν ο υ π α ι δ ι ο ύ , που ε ύ κο λ α
οπισθοχωρεί από τον κόσμο, κι ένιω­
θε σιγουριά και ασφάλεια μόνο με τπ
μ πτέρα του. Η πιο π α λ ι ά του ανά ­
μνπσπ πταν μια επιτομ π του σχεδίου
του ζω π ς : «Οταν π μ ουν τεσσάρων
χρόνων, βρισκόμουν σ' ένα δωμάτιο
με τπ μπτέρα μου. Θυμάμαι ότι κοί­
ταζα έξω α π ' το παράθυρο και παρα ­
κολουθούσα τους ανθρώπους π ο υ
ε ργάζονταν στο δ ρ ό μ ο » . Α υ τ ό το
μικρό κομμάτι ανάμνπσπς, υποδπλώ­
νει τπν ανώμαλπ ανάγκπ του για μια
προστατε υ μένπ θέσπ και το ενδι α ­
Φέρον του να κοιτάζει (πταν μ ύωψ)
«πως δουλεύουν οι άλλοι» . Να βρί­
σκεται κοντά στπ μπτέρα του, και να
παρατπρε ί τους άλλους να εργάζο­
νται , πταν n μόνπ του ιδέα τπς δια­
φυγπς απ' τπν έντασπ και το άγχος.
Οταν θεραπεύτπ κε άρχισε να εργά ­
ζεται σαν εσωτερικός διακοσμπτΠς.
11 " Αποφυγή
του αντρικού ρόλου
Οι π α ι δ ι κέ ς αναμνπσεις π ροσΦέ­
ρουν συχνά πολύ σπμαντικούς υπαι -

νιγμούς για τον τρόπο που έχει δια­
μορφωθεί η σεξουαλικπ στάση. Αυτό
α πει κονίζεται πολύ κα λά στην περί­
πτωση ενός παραχαϊδεμένου αγορι­
ού δεκατεσσάρων χρόνων, που είχε
μια πολύ απαιτητικπ στάση στη ζωπ,
κακός α θ λ ητπς που δ η μ ι ο υ ργούσε
πολλές δυσκολίε ς στη μάθηση της
κολύμβησης και είχε α προθυ μ ία να
εργαστεί n να μάθει o,τιδr1πoτε, ιδιαί­
τερα τα μαθηματικά. Τα μαθηματικά
είναι συνπθως η κύρια δυσκολ ία με
α υτό τον τύπο π α ι δ ι ο ύ , π ροφανώς
ε πε ι δr1 α π α ιτούν ι δ ι α ίτερη δύνα μ η
ανεξάρτητης εργασίας. Ομολογούσε
στη μητέρα του , που πταν η καλύτε­
ρη σύντροΦός του , ότι για κ ά π ο ι α
περίοδο είχε την τάση να αισθάνεται
σεξο υ α λ ι κπ διέγερση στη θέα των
μυώνων ενός άντρα στο κολυμβητπ­
ριο n αλλού. Σαν παλιότερη εμπειρία
του μ πορούσε να θ υ μ η θ ε ί ότι ε ίχε
βγει έ ξω με τη μ ητέρα του κα ι ο ι
άνθρωποι έλεγαν συχνά, κοιτάζοντας
τα ξανθά και σγουρά μαλλιά του, "Τι
ό μ ορφο κοριτσά κ ι ! » . Οταν όμως
ρωτr1θηKε αν πθελε να είναι κορίτσι,
το αρνr1θηKε έντονα . Στη συνειδητπ
γνώμη . του, πταν καλύτερα να είναι
άντρας παρά γυναίκα, αλλά εΦόσον
στην πραγματικότητα προτιμούσε να
έχει το κάθε τι εύκολα, ενστικτώδικα
α πέφευγε την αναγκαία προετοιμα­
σία για τον αντρικό ρόλο και ο σκο­
πός του πταν να τον κολακεύουν και
να δέχεται την προσοχπ των άλλων,
σα να πταν κορίτσι . Αυτό φα ινόταν
πραγματο π ο ι π σι μ ο ε π ε ι δ π πταν
όμορφος κ ι ευχάριστος στ ην ό ψ η ,
α λ λ ά σε όλα τ ' άλλα επίπεδα η επι­
τυχία φαινόταν δύσκολη και αμΦίβο­
λ η , κι έτσι β ρ π κε καταΦύγιο στ ην
τεμπελιά και την ανικανότητα.
-121-
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η ΝΕΙΑ ΤΟΥΣ
Πρέπει να σκεφτούμε καθαρά ότι
ένα τέτοιο σχέδιο ζωπς, δίνει πραγ­
ματικά στο άτομο ένα αίσθημα σχετι­
κπς δύναμης n κυριαρχίας. Συνδυά­
ζετα ι με μ ι α μ ε γά λ η α π ο στ ρ ο φ π
προς όλες τις καταστάσεις στις οποί­
ες δεν μπορεί κανείς να κυριαρχπσε ι ,
κ ι έτσι δ ε θ α μας ε Kπ λr1ξει το γεγο­
νός ότι α υτ ό το α γ ό ρ ι ε ίχε έ ν α ν
υ π ε ρ β ο λ ι κό φόβο γ ι α τους κερα υ ­
νούς και τις καταιγίδες. Η καταιγίδα
ε ίναι ένα ακραίο π α ράδειγμα ενός
πράγματος που δεν μπορεί κανείς να
χειριστεί n να ελέγξε ι . Με την υπερ­
βολικπ φιλοδοξία ενός δεύτερου και
υ στερότοκου π α ι δ ι ο ύ , ο ι φανερές
πττες α υτού του αγορ ιού το ε ίχαν
κάνει ανίκανο να ελπίζει σε μια ικα­
νοποιητικπ επιτυχία σαν άντρας: απ'
α υτό προερχόταν κι η προσπ ά θ ε ι ά
του να διαμορφώσει ένα σκοπό ομο­
φυλοφιλίας για να μπορεί να κυβερ­
νά παθητικά με το να τον αγαπούν
και να τον λατρεύουν.
• • Το κορίτσι με τις
μαζοχιστικές φαντασιώσεις
Π ο λ λ έ ς φορές: ένα κομμάτι του
προτ ύ π ο υ σχεδίου ζωπς α π ο κ α λ ύ ­
π τ ε τ α ι ό τ α ν , σ ε κ ά π ο ι ο όνε ι ρ ο ,
φαντασίωση n π α λ ι ά ανά μνη σ η , ο
ασθενπς φανερώνει κάποια τάση για
μεγά λ η ανωτερότητα . Ετσι, κάποιο
κορίτσι η λ ικία ς ε ίκοσι χρόνων μ ο υ
είπε μ ι α φορά: "Εχω μια πολύ παλιά
κα ι , φυσικά, φανταστικπ ανάμνηση
ότι πμουν κάποτε ψηλά πάνω σ' ένα
σύννεφο». Ηταν πάρα πολύ όμορφη
σαν παιδί και ο πατέρας της την είχε
παραχαϊδέψει, ο οποίος όμως αυτο-
 ΖΟΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝΕIΑ
κτόνησε όταν εκείνη ntav δεκατεσ­
σάρων χρόνων. καθώς γνωρίζουμε,
η στροφή προς τον πατέρα αποτελεί
πάντοτε μια δεύτερη καλύτερη λύση
και υποδη λώνει δυσαρέσκεια με τη
μ ητ έ ρ α , π ρά γ μ α π ο υ μ ' έ κανε να
υ π ο π τ ε υ τ ώ ό τ ι η α σ θ ε ν n ς ε ίχε
κάποια νεώτερη αδερφn, και a utn
ntav η αλr1θεια. Με το θάνατο του
πατέρα της, η εμφάνισn της ά λλαξε,
κι έχασε την ομορφιά της. Η νεώτε­
ρη αδερφn ntav τώρα πιο ελκυστικn
από autn και η μ ητέρα έδινε όλη της
τ η φ ροντίδα σ ' έ ν α μ ε γα λ ύτ ε ρ ο
αδερΦό που ntav άρρωστος για μ ια
περίοδο κι έτσι, αυτό το παραχαϊδε­
μ έ νο κορίτσι έ μεινε χωρίς να έχε ι
κανένα ν α την κολακεύει κι άρχισε
να μάχεται για npoooxn και πιο πολύ
επειδή ο αδερΦός της ntav εχθρικός
απέναντί της. Στην περίοδο a utn της
έτυχε ένα π ο λ ύ ά σχη μ ο γεγονός
καθώς γύριζε απ' το σχολείο κάποια
μέρα, πέρασε κοντά από έναν άντρα
που έκανε επίδειξη των γεννητι κών
οργάνων του και το κορίτσι έτρεξε
π ρ ο ς το σ π ίτ ι ξ ε φ ω ν ίζοντ α ς α π ό
φόβο.
Τέτοιες ε μ πε ι ρίες με επιδειξιομα­
ν ε ίς σ υ μ β α ίνουν π ο λ ύ συχνότε ρ α
α π ό ό , Τ Ι γ ε ν ι κ ά ε ίν α ι γνωστ ό .
γ πάρχουν πολλοί άντρες που είναι
αρκετά δειλοί ώστε να μην αγωνίζο­
ντα ι για μ ι α πραγματικn λ ύση του
πρoβλr1ματoς της ζωnς που αναΦέ­
ρεται στο σεξ και οι οποίοι, αναζητώ­
ντας μια ανακούφιση n ένα υποκατά­
στατο, σταματούν σε κάποια μερικn
ε Kδ r1 λ ωση του σεξουα λ ι σ μ ο ύ . Εάν
ε ίναι οπτικοί τύποι και η όρασn τους
δε μεταβιβαστεί σε άλλα αντικείμε­
να, γίνονται ηδονοβλεΨίες n επιδει­
ξιομανείς. Η δειλία τους ε π ι βεβαιώ-
- 1 22
made by Absens
νεται από το γεγονός ότι συνr1θως
π λησιάζουν παιδιά.
Το σοκ που έπαθε η ασθενnς μου
από τον επιδειξιομανn σημείωσε την
apxn της αγοραφοβίας της. Ωστόσο,
πρέπει ν' αναγνωρίσουμε ότι η κοπέ­
λα εξασκούσε τον εαυτό της για να
ε πιτύχει την ανώτερη θέση σε μια μη
σεξουαλικn γραμμn της ζωnς όπως
και στην πρώιμη σχέση με τον πατέ­
ρα της. Το ύΨος της φιλοδοξίας της
υποδηλώνεται από την παλιά παιδι­
K n α ν ά μ ν η σ n τ η ς κ α ι ε ίχε α κό μ α
περισσότερο νευρωτικά μεγαλοποιη­
θεί ε πε ι δr1 η αδερφn της την ε ίχε
ξεπεράσει, ο αδερΦός της την κατα­
πίεζε, και η μητέρα της την παραμε­
λούσε . Ενας τέτοιος σκοπός προσω­
πικnς ανωτερότητας κινδυνεύει από
τον έρωτα και το γάμ ο και φυσικά
προσπαθούσε ν' α π ο κ λ ε ίσει α υτές
τις δ υνατότητες. χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ούσε
λοιπόν υ περβολικά autn την πρώτη
εμπειρία της πραγματικής σεξουαλι­
κότητας με το σκοπό να δικαιολογη­
θ ε ί για την aVO I Ktn α π ό ρ ρ ι ψ η τ η ς
σεξο υ α λ ι κή ς ζ ω n ς ο λ ο κ λ η ρωτι κ ά .
Διαπίστωσα ότι εξασκούσε τον εαυτό
της στη στάση a ut n χρη σ ι μ ο π ο ι ώ ­
ντας ορισμένες Oνειρoπoλr1σεις της
η μέρας που ntav υπολογισμένες να
τη διαποτίζουν με την ίδια. ιδέα . Σε
μια α π ό α υτές τις Oνε ι ρoπoλ r1σεις,
που επαναλαμβανόταν πολύ συχνά ,
ι δ ι α ίτ ε ρ α ό τ α ν ε ίχε σ ε ξο υ α λ ι κ ά
α ι σ θ n μ α τ α , φ α ντα ζόταν ότι έ ν α ς
άντρα ς π ο υ έ μ ο ι αζε στον αδερΦό
τ η ς τ η ν έρριχνε χάμω κ α ι έ φτυνε
πάνω της και στο σημείο αυτό εκείνη
δοκίμαζε ικανοποίηση.
Η πείρα μου βεβαιώνει ότι τέτοιες
μαζοχιστ ι κέ ς φαντασίες ε ίναι π ο λ ύ
συχνές στις κοπέλες, κ ι α ν ποτέ απο-
-

καλυφτούν, θεωρούνται σαν ένδειξη
τ η ς κ λ ίσ η ς να υ ποτάσσοντα ι , που
υ π οτίθεται ότι ε ίναι θ η λ υ κό χαρ α ­
κτηριστικό. Αντίθετα, όμως, τέτοιες
ονειροπολπσεις αποτελούν μια λιγό­
τ ε ρ ο n π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο π ε ρ ίπ λ ο κ η
εκπλπρωση μιας επιθυμίας που είναι
βασικά πολύ απλr1, αλλά ε ίναι ακρι­
βώς το αντίθετο της υποτακτικότ η ­
τας - δηλαδr1, της επιθυμίας να απο­
κλειστεί το πραγματικό σεξουα λ ι κό
αντικείμενο με τις πιθανότητες πττας
και ταπείνωσης. Διαπιστώνουμε ότι η
φαντασία διαμορΦώνει την αντίστα­
ση της ονειροπόλου προς τον έρωτα
ενώ τα υτόχρονα ι κα ν ο π ο ι ε ί τ η ν
αισθησιακπ ανάγκη ' πρώτα επειδr1 το
να ι κα ν ο π ο ι ε ίτ α ι μ ε τ η φ αντασία
είναι σα να διδάσκει τον εαυτό της.
«Δεν ε ίναι ανάγκη να έχω πραγματι­
κπ σχέση» και δεύτερο, επειδπ η ικα­
νοποίη σ η π ο υ ανα μ ιγνύεται με τ η
φαντασία μιας πττας (στην περίπτω­
ση αυτπ ταπείνωση από έναν αδερ­
Φό που την αντιπαθούσε ) διδάσκει
το άτομο να α ισθάνεται ότι η πραγ­
ματικπ εμπειρία είναι κάτι που πρέ-
- 1 23-
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΟΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η Ν Ε ΙΑ ΤΟΥΣ
πει να απορρίψει oπωσδr1πoτε. Ετσι
η φαντασία ε ίναι ένας κατά λ λ η λος
δια λογισμός, ένα ε ίδος προσευχπς,
όπου η ατομικπ ψυχπ εκπαιδεύει τον
ε α υτό τ η ς , κ α τ ά π ρ ώτ ο λ ό γο ν α
χάσει το ενδιαΦέρον για τους
άλλους, και κατά δεύτερο λόγο, να
επιθυμεί ζωηρά τη διαφυγπ α π ' το
γάμο. Στις περιπτώσεις όπου ο μαζο­
χισμός ε κφ ράζετ α ι πραγματικά σε
προσπάθειες να δημιουργπσει μαζο­
χ ι στ ι κέ ς σχέ σ ε ι ς , ο σ κ ο π ό ς ε ίν α ι
ουσιαστικά ο ίδιος - να τοποθετηθεί
σε μεγάλη απόσταση απ' την oμαλr1
συμπε ριφορά και τις φυσιολογικές
συνθΠκες.
Επομένως, τίποτα δεν ε ίναι μακρύ­
τερα απ' την α λr1θεια, όσο η ιδέα ότι
ο ι μαζοχιστικές φαντασιώσε ις υπο­
δηλώνουν μια επιθυμία για υποταγΠ.
Αυτπ η ασθενπς μου έ ψαχνε γύρω
της να βρει κάποιον που θα μπορού­
σε να κυριαρχπσει, ε ίχε προσκοληθεί
στη μικρότερη αδερφπ της και τελι­
κά πέτυχε να την υποχρεώσει να τη
συνοδεύει παντού.
 ΖΩΗ ΚΑΙ OIKOΓENE�A
κεφά λ α ι ο δ έ κα τ ο
Εκλ ογή επαγγέ λματος καιστάσεις στον ύπνο
Οι παιδικές αναμνπσεις, όπως είδα­
με, συνδέονται συχνά με ιδέες κιν­
δύνου, και εξίσου συχνά σχετίζοντα ι
με βαθιές εντυπώσεις ασθένειας κα ι
θανάτο υ . Ε ίναι ε ύ κολο να κατα λ ά ­
βουμε πως ο ι πρώτες εμπειρίες των
γεγονότων αυτών, ιδιαίτερα αν συν­
δέονταν με κίνδυνο και Φόβο, μπο­
ρούν να καταπιέσουν το παιδί και να
τ ο υ δ η μ ι ο υ ργ π σ ο υ ν α ι σ θ π μ α τ α
κατωτερότπτας. Ε ίνα ι σχεδόν βέβαιο
ότι κανένα άλλο ον, εκτός α π ' τους
ανθρώπους, δεν έχει συνείδπσπ του
γεγονότος ότι ο θ ά ν ατος ε ίν α ι n
μοίρα τπς ζωπς, και n επίγνωσπ αυτπ
μόνπ τπς ε ίνα ι αρκετπ για να δώσει
στην ανθρωπότπτα μια α ίσθπσπ ότι
είναι τρομερά αδύνατπ μπροστά στπ
Φύσπ . Αν ένα παιδί δοκιμάσει μιαν
απότομπ επαφπ με το θάνατο σε μια
πρώιμπ πλικία , ολόκλπρο το σχέδιο
τπς ζωπς του μπορεί να δια μορφω­
θεί σε μεγάλο βαθμό από α υτπ τπ
μοναδικπ εντύ πωσπ. Σε μ ι α τέτοια
περίπτωσπ, n υπεροχπ του θανάτου
- 1 24
made by Absens
πάνω στπ ζωπ κατά κανόνα υπερε­
κτ ι μ άτ α ι , και μ π ο ρ ο ύ μ ε σ υχνά να
παρατπρπσουμε πως n δράσπ κα ι n
αντίδρασπ του παιδιού κατευθύνεται
με τρόπο, ώστε να βρίσκει ανακού­
φ ι σ π α π ό α υτ π τ π ν κατα θ λ ι π τ ι κ π
ιδέα, n αντιστάθμισπ γ ι ' α υτΠν. Τα
π α ι δ ι ά υ ι ο θετούν δ ι άφορα τεχνά ­
σματα στπν πάλπ τους ενάντια στο
θάνατο. Μερικά καταφεύγουν στπν
τακτικπ τπς στρουθοκαμπλου, απο­
φεύγοντας κάθε δυνατπ ανάμνπσπ
του ζπτπ ματος, ά λ λ α π α ι δ ι ά ανα ­
πτύσσουν δ ι άφορα άγχπ τα ο π ο ία
κρατούν τον πραγματικό τρόμο έξω
α π ό τπ σ υ ν ε ίδ π σ π , κ α ι υ π ά ρχουν
επίσπς άλλα, με πιο ενεργπτικπ διά ­
θεσπ, που αγωνίζονται να προστα­
τ ε ύ σ ο υ ν κ α ι να ε ξ ο π λ ίσ ο υ ν τ ο ν
εαυτό τους κα ι να νικπσουν τ ο θάνα­
το. Σ' όλες αυτές τις περιπτώσεις το
αποκαλούμενο ένστικτο τπς αυτοσυ­
ντ π ρ π σ π ς ε κ δ π λώνεται σε β α θ μ ό
μεγαλύτερο από τον κανονικό.
Υπάρχουν δύο τρόποι για να πολε-
-

μπσει κανένας το θάνατο με κάποια
βεβα ιότητα νίκης. σ πρώτος ε ίνα ι η
διατπρηση του είδους, με την παρα­
γωγπ και ανατροφπ π α ιδ ι ών. Στην
πάλη αυτπ του ατόμου για να κατα­
κτπσει τη μοίρα του, μπορεί να έχει
συμμάχους τα ισχυρότερα ένστικτα
και το ψ υχ ι κό του ενδια Φέρον να
δ υ ν α μ ώσε ι π ρο ς τ η ν κατε ύ θ υνση
της κοινωνίας και του μέλλοντος της
ανθρωπότητας. Αυτπ η κοινπ λογικπ
αναπλΠρωση για το Φόβο του θανά­
του συνεπάγεται φυσικά τις πιο υγι­
είς αντιλπψεις για τον έρωτα και τον
αποκλεισμό κάθε απόκλισης. Η δεύ­
τερη μ έθοδος, π ο υ ταιρι άζει σε
περ ισσότερο ατο μ ι κές φ ι λ οδοξίε ς ,
ε ίν α ι να ζ π σ ε ι κ α ν έ ν α ς μ ε τ ρ ό π ο
ώστε να επηρεάσει τ η ζωπ του μέλ­
λοντος. Αυτό πταν το κυρίαρχο κίνη­
τρο πολλών σπουδαίων ανθρώπων,
που δημιούργησαν ανθεκτικό έργο
στην τέχνη κ α ι στην ε π ι στ Π μ η . σ
σκοπός αυτός φαίνεται επίσης καθα­
ρά στις ζωές των π ο ι η τ ώ ν . Τόσο
στην αναπαραγωγπ του είδους, όσο
κ α ι στην π ρόοδο του π ο λ ιτ ι σμ ο ύ ,
σημαντικό ρόλο παίζει αυτπ η ψυχι­
κπ προσπάθεια για την κατανίκηση
του θανάτου.
Το γεγονός ότι το έ ργο π ο λ λών
π ο ι η τ ώ ν κ α ι φ ι λ ο σό φ ω ν ε ίχε σ α
σημαντικό κίνητρο την επιθυμία για
την κατανίκηση του θανάτου, φανε­
ρώνεται α πό τη δύναμη του θανάτου
στις σκέψεις και στους στοχασμούς
τους. Αυτό το βλέπουμε στη Φάση
του σράτι ο υ "Exegi m o n u m e nt u m
aere perennius», κ α ι στους στίχους
του Χάινε " N icht ίη D ϋ sseld οrf a m
R h e i n ννί l l i c h ste h n a u f ta u b e m
Stein». Και ο Τολστόι γράφει: "σταν
δεν ξέρω πως να ενεργπσω σε μ ία
- 1 25-
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η Ν Ε ΙΑ ΤΟΥΣ
κατάσταση, σκέφτομαι το εξπς: τι θα
έ κ α ν α αν ε π ρ ό κ ε ι τ ο να π ε θ ά ν ω
αύριο;» .
σ π α ι δ ι κός Φ ό β ο ς τ ο υ θ α ν ά τ ο υ
μ π ο ρ ε ί να προ κα λέσει μ ία γρα μ μ π
προσπάθειας που θ α είναι κάτι χε ι ­
ρότερο από άχρηστη, παρ' όλο που
μπορε ί να είναι αποδοτικΠ. Εχω Πόη
αναΦέρει β ι α στ ι κ ά την π ε ρ ίπτωση
ενός αγορ ι ο ύ δ ε κ α πέ ντε χρόνων,
που ε ίχε εντυπωσιαστεί βαθιά από
το θάνατο μιας μεγα λύτερης αδερ­
φπς του , και συχνά μιλούσε για το
θ ά ν α τ ο . σ τ α ν τ ο ν ρ ώ τ η σ α τι θ α
πθελε να γίνει , περίμενα ότι θα απα­
ντούσε "γιατρός». Εκείνος όμως απά­
ντησε: "νεΚΡΟθάφτης», γιατί δε θέλω
να ε ίμ α ι ε κ ε ίν ο ς π ο υ θ ά β ο υ ν ο ι
ά λ λ ο ι , θ έ λ ω ν α θ ά β ω εγώ τ ο υ ς
ά λ λους». Και πράγματι α υτό έκανε,
με το δικό του τρόπο βέβαια. Εγινε
έμπορος, ένας σκληρός επιχειρημα-
. τίας, που "έθαβε» τους ανταγωνιστές
του.
Εναν εντελώς διαφορετικό δρόμο
ζωπς ακολουθούν πολλές φορές τα
π α ι δ ι ά π ο υ ε ίχ α ν κά π ο ι α έ ν τ ο ν η
ε μ π ε ι ρ ία τ ο υ θανάτο υ . Διαμ ορφώ­
νουν μια πρώιμη επιθυμία να γίνουν
γιατροί, και ν' αποκτπσουν όλη την
ιατρικπ γνώση με σκοπό να επιβιώ­
σουν.
Στη συζπτηση που άνοιξα κάποτε
σε μια συντροφιά από γιατρούς, σχε­
δόν όλοι οι παρόντες ανέφεραν ανα­
μνπσεις θανάτου, θανάσι μου κινδύ­
νου , Π α ρρώστιας κάποιου μέλους
της ο ι κογένε ι α ς . Ενας ε π αγγε λ μ α ­
τίας, ψυχαναλυτπς, που πταν παρών,
έφερε αντίρρηση στην ερμηνεία μου
γι ' α υτπ tnv ομοιότnτα των ε μ πε ι ­
ρ ι ώ ν τ ο υ ς , π ο υ θ α μ π ο ρ ο ύ σ α )(,α
συσχετίσω με π ο λ λ έ ς ά λ λες περι-
 ΖΩΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝΕ IΑ
πτώσε ις παιδι κών αναμνπσεων των
γιατρών' ο ψυχαναλπτπς επέμενε ότι
n δ ι κπ τ ο υ π ρώτπ α ν ά μ ν π σ π ε ίχε
εντε λ ώ ς δ ι α Φο ρ ε τ ι κό χ α ρ α κτ Π ρ α .
Θυμόταν ότι ε ίχε πει στπν άρρωστπ
μ πτέρα τ ο υ , όταν πταν τεσσά ρων
χρόνων, « π ερ ίμενε λ ίγο, και μ ό λ ι ς
μ ε γα λ ώ σ ω θ α σ ο υ α γ ο ρ ά σω τ α
καλύτερα και τα πιο α κριβά Φάρμα­
κα».
Στπν περίπτωσπ που αποτυχαίνουν
και οι τρε ις αυτές αναπλ πρώσεις, ο
Φόβος του θανάτου μ πορεί να βρει
μια θρπσκευτικπ ανακούφισπ, με τπν
π ίστ π στπν α θ α να σ ία τ π ς ψ υχ Π ς .
Αυτό μπορεί να ε κδπλωθεί σε περί­
πλοκες μορΦές όπως είναι n μετεν­
σάρκωσπ , n π ι ο ά μεσα, στον πνε υ ­
ματισμό. Ο πνευματισμός στπρίζεται
στπν αξία τπς υπόθεσπς ότι τα πνεύ­
μ ατ α τ ω ν π ε θ α μ έ νων μ π ο ρ ο ύ ν
ακόμα να κινούντ α ι , να ενεργούν,
και να μ ι λούν - και τπν αξία αυτπς
τπς π ίστπς π ρ έ π ε ι να τπν παραδε­
χτού μ ε , εΦόσον δεν υπάρχει καμιά
π ιο ρεαλ ιστικπ ελπίδα για τπν κατά­
κτπσπ του θανάτου.
Οχι μόνο στους γιατρούς, αλλά και
σ ' ό λ ο υ ς τ ο υ ς ε ρ γ α ζό μ ε ν ο υ ς , n
ε κλογπ του επαγγέλ ματος προσδιο­
ρίζεται και προμπνύεται από κάποιο
κ υ ρ ία ρχο ε ν δ ι α φέ ρ ον στο ψ υχ ι κ ό
πρότυπο. Η εξέλιξπ αυτού του προ­
τύπου σε συγκεκριμένπ πραγμάτωσπ
τ π ς ε ργασία ς α ποτε λ ε ί συχνά μ ι α
μ α κρόχρονπ διαδικασία α υτοεκπαί­
δ ε υ σ π ς , στπν ο π ο ία μ π ο ρ ο ύ μ ε να
π α ρ α κ ο λ ο υ θ π σ ο υ μ ε τπν ίδι α ι δ έ α
π ο υ αναπ ροσαρ μόζετ α ι δ ι α δοχι κά
στις διάΦορες υ λι κές δυνατότπτες.
Ετσι, ένα μεγάλο ενδιαΦέρον για το
παιχνίδι με στρατιωτάκια, μ πορεί να
ε ίνα ι μ ια προετοιμασία για τπ στρα-
- 1 26-
made by Absens
τιωτικπ ζωπ, αλλά μ πορεί επίσπς να
είναι ο πρόλογος στπν επιτυχία του
ατόμου σα διευθ υντού ενός μεγά ­
λου καταστΠματος. Το παιχνίδι με τπ
ραπτικπ, με το βελόνι και τπν κλω­
στπ, δεν προμπνύει αναγκαστικά ένα
μελλOVΤΙKό ράΦτπ' μπορεί θαυμάσια
να ε ίναι το πρώτο βπμα προς τπ στα­
διοδρομία ενός χειρούργου. Το παι­
χνίδ ι μ ε τις κ ο ύ κ λ ε ς ε ίν α ι σ π μ ά δ ι
ε ν ό ς ε ν δ ι α Φ έ ροντος π ο υ μ π ο ρ ε ί
θαυμάσια να εξελιχτεί προς το γάμο
και τπν οικογενειακπ ζωπ, αλλά μπο­
ρεί επίσπς να είναι το προμπνυμα για
μια μελλOVΤΙKΠ νοσοκόμο n δασκά­
λα.
Τόσο ο γάμος όσο και n επαγγελ­
ματικπ ε ργασία , α π α ιτούν δύνα μ π
για ανεξάρτπτπ δραστπριότπτα και
προθυμία για τπν α ποδοχπ τπς κατα­
νομπς τπς εργασίας.
Οι ιδιότπτες όμως αυτές δεν μπο­
ρ ο ύ ν να υ π ά ρχ ο υ ν χ ω ρ ίς έ ν α ν
κάποιο βαθμό κοινωνικού συναισθπ­
ματος και προσαρμογπς και συχνά n
έ λ λ ε ι ψ π κοινωνι κπ ς προσαρμογπς
Φανερώνεται τπ στιγμπ που γίνετα ι
αναγκαία n ε κλογπ ενός επαγγέλμα­
τος. Πιστεύω ότι n προσοχπ των παι­
δ ι ών π ρ έ π ε ι α π ό π ο λ ύ νωρίς στπ
σχολικπ τους ζωπ να στρέΦεται στο
ερώτπμα: «Τι θέλω να κάνω αργότε­
ρα στπ ζωπ μου, και γιατί το θέλω;».
Οι ιδέες που θα εκΦραστούν έτσι, σε
συνδ υ α σ μ ό μ ε τ ι ς οργανικές α ν ε ­
πάρκειες κ α ι ιδιομορΦίες, μ πορούν
ν' αποτελέσουν το καλύτερο βοπθπ­
μά μας στπν επαγγελματικπ KαθOδr1 -
γπσπ των μ α θ πτών. Δε θα π ρ έ π ε ι
μόνον ν α αναζπτούμε τ ο πιο καλά
εξασκπμένο ενδιαΦέρον, α λ λ ά να
προσπαθούμε να κατανοπσουμε τπ
ρίζα του ενδιαΦέροντος αυτού στο

ψυχικό πρότυπο. Οταν βρίσκουμε μια
ι κανότπτα , α υτπ ε ίναι π ά ντοτε το
α π οτ έ λ ε σ μ α ενός ε ν δ ι α Φέ ροντος,
στο ο π ο ίο το π α ι δ ί έχει ε ξασκπσει
τον εαυτό του, παρακινπμένο απ' το
σ ύ ν ο λ ο των σ υ ν θ η κών τ η ς ζ ω π ς
του. Το γεγονός αυτό παρουσιάζεται
τ ό σ ο κ α θ α ρ ό , ώστε θ α ε ίμ α στ α ν
δικαιολογημένοι να πιστεύουμε ότι ο
οποιοσδπποτε θα μπορούσε να επι­
τύχει o,τιδι'iπoτε, με τον όρο ότι θα
λάβει τη σωστπ εκπαίδευση και με
τη σωστπ μέθοδο.
Ο τρόπος με τον ο π ο ίο το π α ι δ ί
σκέφτεται και συμπεριφέρεται, και οι
χαρακτηριστικές του αντιλπψεις, δια­
μορφώνουν και ειδικεύουν το ενδια­
φέρον του για τη μ ε λ λοντ ι κπ του
α πασχόληση. Ωστόσο το ενδιαΦέρον
σα σύνολο δυναμώνει Π αδυνατίζει
α π ' την αντίλ η ψ η της δυνατότητας
να πραγματοποιηθεί ο σκοπός ανω­
τερότητας που περιέχει. Στην πορεία
τ η ς ανάπτυξπς τ ο υ , το π α ι δ ί θα
συγκεκριμενοποιπσει το σκοπό του
με διάφορες μη πραγματοποιπσιμες
μ ο ρ Φ έ ς , π ο υ θα π ρ έ π ε ι ν α ε ίν α ι
ι κα ν ό ν α τ ι ς ε γ κ α τ α λ ε ίπ ε ι χ ω ρ ίς
καμιά ουσιαστι κπ αποθάρρυνση . Το
κ α θ π κον μ α ς , ε π ο μένως, ε ίν α ι ν α
βοηθπσουμε τ ο παιδί στην ψ υχπ κ ι
όχι στη συνε ίδηση . Οσο π ι ο στενπ
παραμείνει η κοινωνικπ του επαφπ,
τόσο λογικότερες αντιλπψεις ανωτε­
ρότητας θ' αναπτύξει.
πολλές φορές, βέβαια, η ιδέα
ανωτερότητας ενός παιδιού επηρεά ­
ζεται α π ' την επιθυμία ν α ξεπεράσει
τον πατέρα στο επάγγελμά του. Ετσι
α ν ο πατέρας ε ίναι δάσκαλος, στο
δημοτικό σχολείο το αγόρι μ πορεί να
θέλει να γίνει καθηγητπς γυμνασίου.
Κατά κανόν α , β ρ ίσ κ ο υ μ ε ότι όσο
- 1 27 -
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ ΗΝ ΕΙΑ ΤΟΥΣ
π ε ρ ισσότερο α λ λ άζει η ε κλογπ
επαγγέλματος, τόσο περισσότερο το
παιδί κατανοεί την πραγματικότητα ·
α λ λ ά σε κ ά θ ε ε κ λ ογπ μ π ο ρ ο ύ μ ε
πάντα ν ' ανιχνεύσουμε την π α ρόρ­
μηση προς την κυριαρχία, την από­
φαση να επιτύχει ένα σκοπό σπου­
δα ιότητας Π ασΦά λειας, Π τουλάχι ­
στον να ξεΦύγει από τη δυσκολία Π
την Πττα. Το παιδί σχεδιάζει καινούρ­
γιες εικόνες της μελλοντικπς δράσης
τ ο υ α π ό κ α ι ρ ό σε κ α ι ρ ό . Π άντοτε
ό μ ω ς π ρο σ δ ι ορ ίζετα ι α π ό το ίδ ι ο
π ρωτοτ υ π ι κ ό κ ίνητρο . Οταν ε ίν α ι
ανάγκη ν α γίνει η πραγματικπ εκλο­
γπ του επαγγέλματος, το παιδί αντι­
μετωπίζε ι μια πραγματικότητα που
από καιρό προσπαθούσε να πλησιά­
σει, αλλά η πραγματι κότητα μπορεί
να π αρουσιαστεί σε συνθπ κες ε ίτε
εχθρικές ε ίτε φ ι λ ι κές, σε σΧέση με
την προσπάθειά του. Ωστόσο, τώρα
ε ίν α ι α ν ά γ κ η να π ρ ο σ δ ι ο ρ ι στ ε ί ο
σ κ ο π ό ς τ η ς ε π αγγε λ μ α τ ι κ π ς τ ο υ
ζωπς, οπότε ο νέος διαπραγματεύε­
ται με την πραγματικότητα διαλέγο­
ντας μια εργασία με τρόπο ατομικό.
Oπoιαδι'i π oτε ε υ ρ ύτητα ε κλογπς κι
αν παρουσιάζεται, το παιδί αποφασί­
ζει τουλάχιστον για το πως θα αντι­
μετω π ίσει την ανάγκη της δράσης
του , σύμφωνα με όλα τα γεγονότα
όπως α υτός τα κατ α λ α β α ίνε ι . Δεν
π ρ έ π ε ι να π ε ρ ι μ έ ν ο υ μ ε ό τ ι τ α
συμπεράσματά του θα είναι απόλυτα
σωστά . Στην ε κλογπ του κατά κανό­
να θα π ε ρ ι έ χετα ι έ ν α λ ιγότ ε ρ ο Π
περισσότερο ατομικό λάθος. Η αντί­
λ η ψ η τ η ς λ ε ι τ ο υ ργίας τ ο υ , στην
τελικπ ιδεώδη μορφπ της, παραμορ­
Φώνεται από άσχετους παράγοντες.
Ενας α π ' αυτούς είναι το χρπμα , που
στον πολιτισμό μας έχει μια υπερβο-
 ΖΩΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝΕIΑ
λ ι κά διογκωμένπ σπμασία . Η τελική
αυτή μορΦή τπς εργασίας του μπο­
ρ ε ί ε π ίσ π ς ν' α λ λ ο ι ω θ ε ί α π ό ένα
ενδιαφέ ρον για τπ μα κροζωία , τπν
υγεία, τπν ασφάλεια, n τπν κοινωνι­
κή φιλοδοξία, ή να διαστραφεί α πό
κυριαρχικές κα ι επικριτικές τάσεις.
Στα αποθαρρυμένα παιδιά υπάρχει
κατά κανόνα μια αμΦίβολπ και απελ­
πισμένπ στάσπ και κάθε προσπάθειά
τους αποκαλύπτει τπν κίνπσπ προς
τπ δ ι α φ υγή α π ' τπν αναγκα ιότπτα
τπς απόφασπς. Αυτό φανερώνεται
π ο λ ύ συχνά στ πν ε κλογή π ο λ λών
και ά σχετων ε π α γγε λ μ άτων, ή μ ε
τπν έλλειψπ προτίμπσπς για οποιο­
δήποτε επάγγε λ μ α , με άδεια ιδανι­
κά , με έλλειψπ τόλμπς, ή με εγκλπ­
ματικές τάσεις.
Εχει ιδιαίτερπ αξία να συγκρίνουμε
όλες τις επι λογές επαγγέλματος που
κάνει ένα παιδί στπν πορεία τπς ανά­
πτυξπς του, γιατί, αν τις εξετάσουμε
σα σύνολο, αποκαλύπτουν τπ γραμ­
μή δράσπς και το βαθμό του κοινωνι­
κού ενδιαΦέροντος και του θάρρους
του παιδιού. Δε θα πρέπει να αγνοή­
σουμε α κόμα και τις π ι ο περίεργες
κ α ι τ ι ς π ι ο φανταστικές ε κλ ο γ έ ς ,
γιατί α υτές σχετίζοντ α ι , μ ε τρόπο
μ ε τ α φ ορ ι κό , μ ε τ π στά σ π που το
π α ι δ ί προετοι μ ά ζεται ν ' ανα λ ά β ε ι
απέναντι στις α πα ιτήσεις τπς πραγ­
ματικότπτας. Ενα α γόρι, για π α ρ ά ­
δειγμα, που ρώτπσα τι θ α ήθελε να
γίνει αργότερα στπ ζωή του, απάντπ­
σε , "Αλογο». Το παιδί αυτό προσπα­
θούσε πάντοτε να μιμείται τις κινή­
σεις και τπν ταχύτπτα του α λόγο υ .
Στπ νππιακή πλικία του ε ίχε υ ποΦέ ­
ρει από ενδοκαρδίτιδα κι ε ίχε υπο­
χρεωθε ί να μείνε ι α κίνπτο στο κρε­
β ά τ ι γ ι α π ο λ ύ κ α ι ρ ό . Αργότε ρ α ,
- 1 28-
made by Absens
όμως, εξέφρασε τπν εκλογπ του για
κάποιο ε πάγγελμα με πιο ρεαλιστικό
τρό πο. Εγινε μ πχανικός α υτοκινπ­
των. Ενα άλλο αγόρι, επίσπς πλικίας
επτά χρόνων, συμβόλιζε τπ φιλοδο­
ξία του με τπν επιθυμία του να γίνει
άλογο. Οταν ρωτήθπκε για το λόγο,
α π ά ντ π σε , " ο π α τ έ ρ α ς μ ο υ ε ίνα ι
ά ρ ρωστ ο ς , κ α ι α φ ο ύ εγώ ε ίμ α ι ο
μεγα λ ύτερος, ε ίμ α ι υ π οχρεωμένος
να συντπρήσω τπν οικογένεια».
Και στις δύο αυτές περιπτώσε ις θα
ήταν ανόπτο να αναζπτήσουμε τπν
αιτία αυτής τπς φαντασίας σε φιλο­
γενετικές επιδράσεις ή σε σεξουαλι­
κά ελατήρια. Το πρώτο παιδί ενδια­
φε ρόταν για τπν κίνπ σ π , ε π ε ι δ ή ο
περιορισμός α π ' τπν αρρώστια του ,
του είχε δώσει ένα ιδιαίτερο συναί­
σθπμα κατωτερότπτας. Αλλά ο τρό­
πος που το δεύτερο παιδί χρπσιμο­
ποιούσε τπν ιδέα του αλόγου ήταν
εντε λώς διαφορετικός. Ε κε ίνο που
σκεφτόταν ήταν πως θα μπορούσε
κα λ ύτερα ν ' αντικαταστήσει και να
ξ ε π ε ρ ά σ ε ι τον πατέρα του κ α ι το
άλογο ήταν το σύμβολο του μέλλο­
ντός του, σαν τον κουβα λ πτή ενός
β α ρ ι ο ύ φορτίο υ . Β ρ ή κ α ά λ λ π μ ι α
περίπτωσπ φαντασίας ζώου σ ' ένα
α γ ό ρ ι π λ ι κίας δ έ κα χρόνων, π ο υ
ήθελα να γίνει ταύρος, κι έτρεχε απ'
τ ο σχο λ ε ίο στο σ π ίτ ι του σε μ ι α
στά σ π μ ί μ π σ π ς τ ο υ τ α ύ ρ ο υ όταν
ορμάεΙ. Ε ξε λ ίχτπκε σε π α λ λ π καρά ,
που Φόβιζε τους άλλους: ο ιδανικός
ή ρ ω ά ς τ ο υ στ π ν ι σ τ ο ρ ία ή τ α ν ο
Αχιλλέας.
Η θέσπ και n στάσπ του σώματος
φανερώνει π ά ντοτε τον τρό π ο μ ε
τον οποίο ένα άτομ ο κατευ θύνεται
προς το σκοπό του. Το άτομο που
προχωρεί ίσια μπροστά δείχνει θάρ-

ρ ο ς , ε ν ώ ο ά ν θ ρ ω π ο ς π ο υ ε ίν α ι
αγχώ δ π ς κ α ι δ ι στ α κτ ι κός έχει ένα
σχέ δ ι ο ζω ή ς π ο υ τ ο υ α π α γορε ύ ε ι
τπν άμεσπ δράσπ και σε κάθε ενέρ­
γειά του εκδπλώνει ένα είδος περι­
στρ ο Φ ή ς . Μ π ο ρ ο ύ μ ε π ά ντοτε να
εξακριβώνουμε α π ' τον τρόπο που
ένα άτομο δίνει το χέρι του, αν έχει
κοινωνικό συναίσθπ μ α κι αν αγαπά
να συνδέεται με τους άλλους. Μια
α πόλυτα ομαλή χειραΨία είναι μάλ­
λον σπάνι α ' συνήθως είναι υ περτονι­
κή, υποτονική, ή προδίδει μια τάσπ
για απώθπσπ ή για έλξπ. Ε ίναι αξιο­
π α ρατήρπτο ότι σ' ένα βαγόνι του
τραμ μερικοί άνθρωποι γέρνουν από
το ένα π λ ε υ ρ ό . Θ έ λ ο υ ν να έχουν
υ ποστήριγμα και ξεχνούν ο λότε λ α
τπν άνεσπ των άλλων. Η ίδια κοινω­
ν ι κ ή α ν α ι σ θ π σ ία Φ α ν ε ρώνετα ι σ '
ε κ ε ίν ο υ ς π ο υ β ήχουν μ π ροστά σε
ά λλους, αδιαφορώντας αν θα τους
μ ο λ ύ ν ο υ ν . Ορισμένοι ά λ λο ι , όταν
μπαίνουν σε μια αίθουσα, φαίνονται
να κρατιούνται ενστικτωδώς στπ πιο
μεγά λ π δυνατή α πόστασπ α π ' τους
ά λ λους. Ολες αυτές οι ε κδπ λώσε ις
α π ο κ α λ ύ πτουν πιο ά μεσα α π ' τπν
ομιλία τους, τπ στάσn που αυτά τα
άτομα κρατούν απέναντι στπ ζωή.
Οι στάσεις που παίρνουν οι άνθρω­
π ο ι σ τ ο ν ύ πν ο τ ο υ ς έ χ ο υ ν τ ό σ π
σπμασία όσπ κ α ι οι σωματικές στά­
σ ε ι ς κ α ι κινήσε ι ς κατά τπν π μέ ρ α .
Πολύ λ ίγα παιδιά κοιμούνται ξαπλω­
μένα με τπ ράχπ τους και τα χέρια
τ ε ντ ω μ έ να . Ο τ α ν β λ έ π ο υ μ ε έ ν α
παιδί να κοιμάται σΆ αυτή τ π στάσπ,
μπορούμε να υποθέσουμε ότι ε ίναι
υγιές. Αν το παιδί αλλάξει τπ στάσπ
αυτπ και κοιμπθεί με τα χέρια κάτω;
για παράδειγμ α , πρέπει να υποψια­
στούμε κάποια αρρώστια. παρόμοια ,
- 1 29-
made by Absens
ΟΙ ΝΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η Ν Ε ΙΑ ΤΟΥΣ
αν ένας ενή λ ι κος ε ίνα ι συνπθισμέ­
νος ν α κ ο ι μ ά τ α ι με μ ι α ο ρ ι σ μ έ ν π
στάσπ και ξαφνικά τπν α λλάξει, μπο­
ρ ο ύ μ ε ν α υ π Ο θ έ σ ο υ μ ε ότι κ ά τ ι
άλλαξε στπν Ψ υχικπ του κατάστασπ .
Τα οργανικά ε λαττώματα παίζουν το
ρόλο τους, φυσικά, στον προσδιορι­
σ μ ό τ π ς στά σ π ς τ ο υ ύ π νο υ . Ε ν α
άτομο που υποΦέρει από πνευμονία
Π π λ ε υ ρ ίτιδα θα κοιμάται πάντοτε
α πό τπν ελαττωματική πλευρά, μερι­
κές φορές χωρίς να ξέρει γιατί. Το
κάνει ασυνείδπτα επειδιi αυτό διευ­
κολύνει τπν αναπνοή. Μερικά άτομα
που έχουν καρδιακές διαταραχές, Π
νομ ίζουν ότι έχουν, π ιστε ύουν ότι
δεν μπορούν να κοιμπθούν α π ' τπν
α ρ ι στ ε ρ ή π λ ε υ ρ ά . Δ ε ν υ π ά ρχ ε ι
β έ β α ι α οργα ν ι κός λ όγος γ ι ' α υτό,
α λ λ ά α υτοί α ι σθάνοντ α ι ότι ο φ ε ί­
λουν να ε ίν α ι προσεκτ ι κο ί α π ' τπν
πλευρά που ε ίναι n πιο αδύνατπ.
Οταν βλέπουμε ένα άτομο να κοι­
μάτα ι ξαπ λωμένο με τπ ράΧπ , κ α ι
τεντωμένο σαν ένας στρατιώτπς σε
προσοχ ή , αυτό ε ίναι σπμάδι ότι το
άτομο αυτό επιθυμεί να φανεί όσο
το δυνατό πιο μεγάλο. Ο άνθρωπος
που ξαπλώνει κουλουριασμένος σα
σκατζόχοιρος και τραβά το στεντόνι
πάνω από το κεΦάλι του , πιθανότα­
τα δε θα ε ίναι αγωνιστικός Π θαρρα­
λέος χαρακτήρας, αλλά μάλλον δει­
λός. Θα πρέπ ε ι να προσέξο υ μ ε να
μπν του δώσου μ ε κάποιο δύσκολο
κ α θ ή κον προς ε κτ έ λ ε σ π , μέχρι να
β ρ ο ύ μ ε τ ρ ό π ο να τ ο υ δ ώ σ ο υ μ ε
πρώτα θάρρος. Το άτομο που κοιμά­
ται με τπν κοιλιά, προδίδει πεισματά­
ρικο χαρακτπρα και αρνπτικότπτα.
Σ υ γ κρ ίνοντα ς τ ι ς στ ά σ ε ι ς στον
ύ π ν ο των α σ θ ε ν ώ ν σ ε δ ι ά φ ο ρ α
νοσοκομεία , μ ε τις περιγραΦές τπς
 ΖοΗ ΚΑι ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
καθημερινής τους ζωής, μπόρεσα να
σ υ μ π ε ρ ά ν ω ό τ ι η ψ υ χ ι κ ή στ ά σ η
εκφράζεται μ ε συνέπεια και στις δυο
σφαίρες της ζωής, και στον ύπνο και
στην εγρήγορση.
Μ ε ρ ι κ ο ί άνθρωποι πραγματοπ ο ι ­
ούν μια βαθμιαία τούμπα στον ύπνο
τους και ξυπνούν με το κεφάλι στο
κάτω μ έ ρος του κρεβατιού κ α ι τ α
πόδια τους στο μαξιλάρΙ. Ο ι άνθρω­
ποι α υτοί ψ υχικά έχουν μ ι α στάση
εξα ι ρετικά έντονης αντίθεσης προς
τον κόσμο, στάση του νευ ρωτικού
τύπου που συχνά απαντά «όχι» πριν
α κό μ α κ α τ α λ ά β ε ι τ η ν ε ρ ώ τ η σ η .
Υ π ά ρχ ο υ ν ε π ίσ η ς α σθ ε νε ίς π ο υ
κάνουν μισή στροΦή και κοιμούνται
με το κεφάλι τους κρεμασμένο έξω
απ' την ά κρη του στρώματος. Μ ε τη
συνήθεια αυτή φτιάχνουν π ονοκέ­
φαλο, ο οποίος συχνά χρησιμοποιεί­
ται για να ξεΦύγουν απ ' τις α παιτή­
σεις της επόμενης ημέρας.
παραξενεύτηκα πολύ απ' την Ο\1α­
κάλυψη ότι μερικά παιδιά κοιμούνται
σε μ ι α στάση κυρτή, αKoυμ πώ�σς
στο γόνατο και στους αγκώνες τους,
ό π ως τα ζ ώ α στα τ έ σ σ ε ρ α π ό(δΊ Ο'
τ ο υ ς . Τε λ ι κά ό μ ω ς κ α τ ά λ α β α ότι
αυτή είναι η καλύτερη στάση για να
μπορεί κανένας να α κούει τι συμβαί­
νει στο διπλανό δωμάτιο. Τη στάση
α υτ ή χρησιμοποιούν τα παιδιά που
έχουν μεγαλύτερη από το κανονικό
επιθυμία να βρίσκονται σε επαΦή με
τους ά λλους, ακόμα και στον ύπνο,
και γενικά θέλουν να κοιμούνται με
την πόρτα ανοικτή.
Ε πο μ ένως, όλες ο ι στάσεις κρύ-
- 1 30
made by Absens
βουν κάποιο σκοπό. Κάποτε παρακο­
λ ο υ θ ο ύ σα έ ν α ν ά ντ ρ α π ο υ ε ίχε
τ υ Φ λ ω θ ε ί κι α π ό τ ό τ ε ή θ ε λ ε να
κρατά πάντα το χέρι τ η ς γυναίκας
του στον ύπνου του, πράγμα που
τπν ε μ π ό δ ιζε β έ β α ι α ν α κ ι ν ε ίτ α ι .
Αυτή ήταν μια παθητική μεταμΦίεση
μ ι α ς τ υ ρ α νν ι κ ή ς τ ά σ η ς . Οτ α ν η
γυναίκα του αρνιόταν, αυτός υπέφε­
ρε α πό ψευδαισθήσεις τη νύχτα, και
φανταζόταν ότι λ η στές την άρπαζαν
και την έπαιρναν μακριά του. Η ψευ­
δαίσθηση αυτή ήταν μια ε κδήλωση
π ο υ β ρ ι σ κόταν στ η ν ίδ ι α γρα μ μ ή
ενέργειάς του, δηλαδή να κρατήσει
τη γυναίκα του στην εξουσία του .
Οσοι κοιμούνται ανήσυχα και στρι­
φογυρίζουν όλη τη νύχτα, δείχνουν
ότι δ ε ν ε ίν α ι ι κα νο π ο ι η μ έν ο ι κ α ι
θέλουν να κάνουν κάτι περισσότερο.
Μπορε, επίσης να ε ίνα ι σημάδι ότι
'θ έ λ ο υ ν να τ ο υ ς π ροσέχει κ ά π ο ι ο
άλλο πρόσωπο, συνήθως η μητέρα.
Οταν τα π α ι δ ι ά κ λ α ίνε στον ύ π νο
τους, αυτό γίνεται για τον ίδιο λόγο,
δ η λαδή δε θέλουν να τ ' α Φήνουν
μόνα, αλλά θα επιθυι!ιούσαν να εξα­
σφαλ ίσουν φροντίδα και προστασία.
Οι πιο ήσυχοι στον ύπνο τους είναι
εκείνοι που είναι καλά τακτοποιημέ­
νοι στη στάση τ ο υ ς α π έναντ ι στα
προβλήματα της ζωής. Η ζωή τους
είναι καλ ά οργανωμένη στη διάρκεια
της μέρας και χρησιμοποιούν τη
νύχτα για το σωστό σκοπό της ανά­
:ι;ι α ι:.ι σ η ς κ α ι τ η ς α ν α ν έ ω σ η ς κ α ι ο
ύπνος τους γενικά είναι χωρίς όνει­
ρα.
-
 κεφά λ α ι ο ενδέκατο
Η δι ά λεκτος των οργάνων καιτα όνειρα
Στις περιπτώσεις όπου ο ασθενής
J ρχίζει με το συναίσθημα ότι η θερα ­
πεία θα βάλει σε κίνδυνο το σκοπό
του ανωτερότητας , ε ίνα ι συνήθως
δύσκολο να γίνει μια αρχή. Είχα μια
τέτοια περίπτωση σε μια παντρεμένη
γυνα ίκα η λ ι κία ς ε ίκοσι π έ ντε χρό ­
νων, π ο υ υ π έ φ ε ρ ε α π ό ν ε ύ ρω σ η
άγχους. Στην πρώτη συνάντησή μας
της ζήτησα να πάρει μια θέση δίπλα
μ ο υ , α λ λ ά εκείνη πήγε και κάθησε
στην άλλη πλευρά της αίθουσας.
Οι οξείες προσβολές άγχους εκδη ­
λ ώνονταν όταν ο άντρας της αργού­
σε να γ υ ρ ίσ ε ι σ π ίτ ι . Ε ίχ ε ν ι ώ σ ε ι
ταπεινωμένη στη ζωή μ ε την οικογέ ­
νειά της, και ο άντρας της ήταν το
πρώτο άτομο που την είχε μεταχειρι­
στεί με υπερβολικ ή προσοχή , αλλά
τώρα οι επαγγελματικές του υποχρε­
ώ σ ε ι ς δεν τ ο υ ε π έτρε π α ν να τ η ς
α φιερώνεται πάρα πολύ . Η γυναίκα
α υ τ ή ή θ ε λ ε τ ώ ρ α ν α ε π ι κοινωνεί
μ όνο μ ε τ η σύζυγό τ η ς α π ο κλ ε ίο ­
ντας κάθε άλλο πρόσωπο, και μ ε την
-131-
made by Absens
ε κδ ή λωση του νε υρωτι κού άγχους
της παρεμπόδιζε την ε ργασία του.
Κανένας ά λ λ ο ς , δεν μ π ο ρ ο ύ σε ν'
απαιτεί Ο,τιδήποτε απ' αυτή κι ε κε ί­
νος ήταν υποχρεωμένος να υποτάσ ­
σεται · αλλά η γυνα ίκα πλήρωνε για
τούτη την ε πιτυχία της με πολύ οδυ ­
ν η ρ έ ς αγωνίες κα ι ο άντρας τ η ς
κατάφερε να την πείσει να 'ρθει να
με δεΙ.
Κατά συνέ π ε ι α η κατάστασή της
ήταν αδιέξοδη. πριν έρθει σε μένα ,
α ι σ θ ανόταν ό τ ι εγώ α π οτε λ ο ύ σ α
έναν κίνδυνο γ ι ' α υτή, κ ι εξέφρασε
τη στάση της με την α πόσταση που
πήρε. Αν την α πελευθέρωνα α π ' τη
νεύρωσή της, με τι όπλο θ ' αντιμε ­
τώπιζε το σύζυγό της ;
•• Μια πολύ αυστηρή
πιεστι κ ή σύζυγος
Μ ι α ά λ λ η π α ρ ό μ ο ι α π ε ρ ίπ τ ω σ η
ήταν εκείνη μ ι α ς παντρεμένης γυναί-
 κας, που ήταν το μικρότερο παιδί σε
μια πολύ ανταγωνιστική οικογένεια.
Τπν επέκριναν και τπν πείραζαν σαν
το κατώτερο μέλος τπς οικογένειας.
Σαν κοπέλα δεν ε ίχε βρει κανέναν
τρόπο για ν ' ανα π λ π ρώσει κ ά π ως
α υτ ή τ π ν ά τ υ χ π θ έ σ π τ π ς , ε κτ ό ς
μόνο α π ' τον τρόπο ν' αποδείχνει ότι
ο ι ά λ λ ο ι ε ίχαν ά δ ι κ ο . Η σ υ ν ή θ ε ι α
αυτή τπς έδωσε το παρατσούκλι «ο
δικαστής».
Οταν παντρεύτπκε, το έ κανε μόνο
μ ε το σ κ ο π ό ν α ε ξ ι σ ω θ ε ί μ ε τ ι ς
παντρεμένες αδερΦές τπς. Δεν ήταν
ερωτευμένπ με το σύζυγό τπς, αλλά
φοβόταν μήπως τπν περιφρονήσουν
αν α ποδε ιχνόταν ανίκανπ για έναν
ε υτυχισμένο γά μ ο . Π α ρ ' όλο όμως
που έκανε τρία παιδιά, δεν μ πορού­
σε να αισθανθεί ίσπ με τους άλλους,
κι έτσι υπερασπιζόταν τον εαυτό τπς
ενάντια στπν κοινωνία με τον απότο­
μο τρόπο, τπν αλαζονία και τις επι­
κρίσε ι ς . Μ ι α τέτοι α σ υ μ π ε ρ ι φο ρ ά
συχνά δεν ε ίναι τίποτα περισσότερο
από μια νευρωτική προΦύλαξπ ενά­
ντια στπ ν α π ογο ήτε υσπ , κ α ι ε ίν α ι
εντελώς λαθεμένο ν α το θεωρούμε
σ α ν α π ο τ έ λ ε σ μ α κ λ π ρ ο νο μ ι κώ ν
ψ υχοπαθπτικών παραγόντων.
Η γυναίκα αυτή ένιωθε σίγουρα ότι
δ ε θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α μ ο ι ά σε ι στπ
μεγαλύτερπ αδερΦή τπς στπν τέχνπ
του νοικοκυριού και ο άντρας τ π ς
είχε κάνει ένα λάθος όταν παντρεύ ­
τ π καν, ρωτώντ α ς τ π ν α ν θ α ήταν
τόσο τ α κτ ι κ ή όσο n α δ ε ρ Φ ή τ π ς .
Α υ τ ό τ π ν ά γ γ ι ξ ε σ τ ο ε υ α ίσ θ π τ ο
σπμείο τπς, κι από ε κείνπ τπν εποχή
ήθελε ν' αποΦύγει το νοικοκυριό, ή
τ ο υ λ ά χ ι στον ν ' α π οτύχει σ ' α υτό
κάτω από ελαΦρυντικές περιστάσεις.
Ακολούθπσε μια μορΦή καταναγκα-
- 1 32
made by Absens
στικής \ιωρωσπς, που πήρε τπ γραμ­
μή ν' αΦιερώνεται στπν καθαριότπτα
και στο πλύσιμο μέχρι που n Φροντί­
δα και n α κρίβειά τπς καταντούσαν
ε ν όχ λ π σ π κ α ι χ ά σ ι μ ο χ ρ όν ο υ .
ΕΦόσον n κατάστασπ α υτή δεν τπς
άΦπνε χρόνο για Ο,τιδήποτε ά λ λ ο ,
ε ίχε μια δικαιολογία αν ο γάμος τπς
πήγαινε άσχπμα.
Ε ίχε κι ά λ λο ένα τέχνασμα μ ε το
οποίο υπερασπιζόταν τον εαυτό τπς
κ α ι π ο υ χρ π σ ι μ ο π ο ι ε ίτ α ι α ρ κε τ ά
συχνά από τους νευρωτικούς συνή­
θιζε να κρίνει τους άλλους ανθρώ­
πους με κριτήριο τπν ομο ιότπτα Π
τπν ανομοιότπτά τους με τον Ι πσού
χριστό. Ετσι , αΦού πρώτα τοποθε­
τ ο ύ σ ε τον κ α θ έ ν α π ά νω σ ' έ ν α
βάθρο για θαυμασμό, τπς ήταν εύκο­
λο μετά να του βρει σΦά λ ματα, ν'
αποδείξει ότι δεν ήταν ένας χαρα ­
κτπρας ισόχριστος κι α κόμα να τον
α π ο ρ ρ ίψ ε ι . Χρ π σ ι μ ο π ο ι ο ύσε α υ τ π
τπν ά μ υνα εναντίον πολλών γιατρών
στους οποίους ππγε για θεραπεία και
μ ατ α ίω ν ε τ ι ς π ρ ο σ π ά θ ε ι έ ς τ ο υ ς
λόγω του πρωτοτυπικού συναισθή­
ματός τπς πως αν τπν κατανοούσαν
θ α έ π ε Φτ ε π ίσ ω στ π ν κ α τ ώ τ ε ρ π
θ έ σ π τ ο υ μ ι κρ ό τ ε ρ ο υ π α ι δ ι ο ύ .
Ε π ο μένως, ήταν αναγκασμένπ να
βγά λει τους γιατρούς λαθε μένους.
Πάντοτε προσπαθούσε να προβλέ­
ψ ε ι τ ι ς γνώ μ ε ς τ ο υ ς , κ α ι έ δ ε ι χνε
α δ ι ά κο π α ανπσυχία και δ ι ατ ύ π ωνε
ε π ι κρ ίσεις, έτσι που οι γιατροί δεν
μπορούσαν να μιλilσoυν, κι ο χρόνος
των συνεντεύξεων περνούσε χωρίς
αποτέλεσμα.
οπως ε ίδαμε σε πολλές περιπτώ­
σε ι ς , ο ι ο ρ γα ν ι κέ ς λ ε ι τ ο υ ργ ί ε ς
κ υ ρ ι α ρχ ο ύ ντ α ι α π ό τ ο σχέ δ ι ο τ π ς
ζωΠς. Αυτό σ υ μ βαίνει ι δ ι α ίτερα μ ε
-
 τους πνεύμονες, τπν καρδιά, το στο­
μάχι, τα όργανα τπς κένωσπς και τα
γεννπτικά όργανα. Η διαταραχπ των
λ ε ιτουργιών α υτών φανερώνει τπν
κατεύθυνσπ που παίρνει ένα άτομο
για να φτάσει στο σκοπό του . Εχω
ονομάσει τις διαταραχές α υτές διά­
λεκτο των οργάνων, επειδr'i τα όργα­
να α ποκαλ ύπτουν τπν ε κφραστικό­
τατπ δικπ τους γλώσσα, τπν πρόθε­
σπ τπς ολότπτας του ατόμου.
Η διάλεκτος των γεννπτικών οργά­
νων είναι ιδιαίτερα ε κφραστικπ και
πολύ συχνά οδπγε ί τον ασθενπ στο
γιατρό. Κάθε περίπτωσπ έχει τα ιδιαί­
τ ε ρ α χ α ρ α κτ π ρ ι στ ι κ ά τ π ς , α λ λ ά
ουσιαστικά σ' όλες τις περιπτώσεις ο
ασθενπς εκφράζει με τπν διαταραχπ
τπς σεξο υ α λ ι κπς λειτουργία ς του,
ένα στα μ άτ π μ α , ένα δισταγμό, μ ι α
διαφυγπ μπροστά στα τρία προβλΠ­
ματα τπς ζωΠς. Oπoιαδr'iπoτε μερικπ
σεξο υ α λ ι κ π ι κανοποίπσπ μ πορέσει
να προσΦέρει ο ασθενπς στον εαυτό
του θα έχει το χαρακτπρα μιας δια­
φυγπς απ' το πραγματικό του πρό­
βλπμα. Από τπν άποψπ αυτπ, οι διά­
φορες μορφές ανι κανότπτας μ π ο ­
ρ ο ύ ν ν ' α π ο δ ο θ ο ύ ν σε μ ι α κ ο ι ν π
ρίζα , δ π λ α δr'i , στπν απροθυ μ ία κ α ι
τπν έλλειψπ προετοιμασίας για σχέ­
σεις με τους άλ λους ανθρώπους.
Αυτό φαίνεται πάντοτε καθαρά όταν
αφπνουμε προσωρινά κατά μέρος τα
σεξουαλι κά συμπτώματα, και μελε­
τάμε το χαρακτπρα των κοινωνικών
επαφών του ασθενΠ. Οι περισσότε­
ρ ε ς α π ό τ ι ς π ε ρ ι π ώσ ε ι ς π ο υ έχω
γνωρίσει, με τπν ιδιαίτερπ α υτπ λει­
τ ο υ ρ γ ι κ π α δ υ ν α μ ία , α φ ο ρ ο ύ σ α ν
ασθενείς που αντιμετώπιζαν το πρό­
β λ π μ α τ ο υ γά μ ο υ . Η πρόωρπ
ε κσπερμάτωσπ ποικίλλει πολύ στπν
- 1 33 -
made by Absens
ατο μ ι κ π σ π μ α σία τ π ς , δ ι α π ίστωσα
όμως πως είναι πάντοτε σπμάδι εγω­
ιστικού χαρα κτπρα, ενός συνα ισθπ­
ματος αδυναμίας, κι ότι συνοδεύεται
με μια πολύ, φτωχπ κοινωνικπ ΠΡΟ­
σαρμογΠ. Η αδυνα μ ία ε κσπερμάτω­
σπς παρουσιάζεται σε εγωιστ ι κούς
άντρες που φοβούνται ν' α π οκτ π ­
σουν π α ι δ ι ά , κατά κανόνα εξαιτία ς
του πιθανού ανταγωνισμού τους.
Κανένας α π ' όσο υ ς έχουν κατα ­
ν ο π σε ι κ ά τ ι α π ό τ π ν Ατ ο μ ι κ π
Ψυχολογία δε θα δοκιμάσει να θερα ­
πεύσει τέτοιες περιπτώσεις κατπγο­
ρώντας τους ασθενείς με τις λέξεις
που χρπσιμοποίπσαν, ωσάν να μ πο­
ρούσαμε να κάνουμε καλό κρατώ­
ντας μια πθικολογικπ στάσπ. Ο ασθε­
ν π ς π ρ έ π ε ι να ο δ π γ π θ ε ί σε μ ι α
τέτοια συναισθπματικπ κατάστασπ,
ώ στε ν α θ έ λ ε ι ν' α κο ύ σ ε ι κ α ι να
θέλει να κατανοΠσε ι . Μόνο τότε θα
μ π ορέσει να παρα κινπθεί να ζπσει
αυτό που κατανόπσε.
Στ ι ς γ υ ν α ίκ ε ς n ίδ ι α δ ι ά λ ε κτ ο ς
ε μ φ ανίζετα ι σ α ν κ ο λ π ι σ μ ό ς . Αυτό
σ π μ α ίν ε ι α π οφυγπ του ά ντ ρ α , κ α ι
συνοδ ε ύ ετ α ι κ ι α π ό ά λ λ α ψ υ χ ι κά
συμπτώματα που υποδπλώνουν τπν
αποστροφπ τπς γυναίκας ε ίτε προς
έναν ορισμένο άντρα, ε ίτε προς τους
άντρες γενι κά . Ε κτός α π ' α υτπ τπν
ενεργπτικπ α ποφυγπ υπάρχουν και
παθπτικές μορΦές σεξουαλικπς απο­
φυγπς, n ψυχρότπτ α και n ε π ίδειξπ
παθπτικότπτας. Αυτπ n έλλειψπ λέι­
τουργίας καθρεφτίζεται στο μ υ α λό
τ π ς γυνα ίκ α ς μ ε τπν ι δ έ α ότι δεν
είναι παρούσα στπ σεξουαλικπ συνο­
μιλία, ωσάν το ζπτπμα αυτό να πταν
μόνο υ πόθεσπ του άντρα. Σε όλες
τις περιπτώσεις τπς ψυχρότπτας δια­
π ίστωσα ότι n γυνα ίκα έ ν ι ω θ ε το
 ΖΟΗ ΚΑΙ OJKOrENEIA
θ π λ υ κό ρόλο σα ρόλο ταπεινωτικό
και μειωτικό. Εχε ι ιδαίτερπ σπμασία
να το εξακριβώσουμε αυτό με βεβαι­
ότπτα και ξεχωριστά απ' τπ σεξουα­
λικπ ζωΠ.
•• Η εκδίκηση
ενός κοριτσιού
προς τον πατέρα της
Τα φιλόδοξα κορίτσια που τα ε ίχαν
π α ραχαϊδ έ ψ ε ι μ π ορούν ε ύ κο λ α να
χάσουν τπν αυτοπεποίθπσπ τους στο
ζπτπμα των σεξουαλι κών σχέσεων.
Αυτπ πταν n περίπτωσπ μιας πολύ
όμορφπς κοπέλας που παρακολου­
θούσα. Ηταν το πιο μ ικρό παιδί στπν
ο ι κογέ ν ε ι α κ α ι τ π ν π α ρ α χά ι δ ε υ α ν
όλοι, ιδια ίτερα ο πατέρας, μέχρι τπ
μέρα που παντρεύτπκε για δεύτερπ
φορά. σ δεύτερος γάμος του πατέρα
υποβίβασε τπν α υτοπεπο ίθπσπ του
κοριτσιο ύ . Ε ίναι πολύ δύσκολο για
μια μπτριά να βρει τπ θέσπ τπς στπ
σχέσπ τπς με τα παιδιά του συζύγου
τπς, χωρίς να προκαλέσει τον αντα­
γωνισμό τους. Δε γνωρίζω αν έχουν
κι άλλοι τπν ίδια εμπειρία, εγώ όμως
δ ι α π ίστωσα ότι τα κορίτσια προκα ­
λ ο ύ ν τ ι ς μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ε ς δ υ σ κ ο λ ίε ς
στ ι ς π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς α υτ έ ς , κ α ι α ν
π α ρο υ σ ι α στ ε ί ε υ κα ι ρ ία , α ρχ ίζο υ ν
ε λεύθερες σεξουαλικές σχέσεις σαν
ε κδίκπσπ. σταν είναι αρκετά έξυπνα
και ε υ α ίσθπτα για ν' αντ ι λ ΠΦθούν
τπν πραγματικπ δυσκολία τπς κατά ­
στα σ π ς , α ισθάνοντ α ι τπν έ λ λ ε ι ψ π
τπς αγάππς κι απ' τις δύο πλε υρές,
και συχνά γίνονται ψ υχρές κι α π ο­
φ ε ύγουν τ ο γά μ ο , ό π ω ς α κρ ι βώς
συνέβπ με τπν ασθενπ μου αυτΠ. Θα
- 1 34-
made by Absens
μ π ο ρ ο ύ σ α μ ε δ ι κ α ι ο λ ογ π μ έ ν α να
ρωτ π σ ο υ μ ε γ ι α τ ί α υτό το κ ο ρ ίτσι
συνέχιζε να έχει σεξο υ α λ ι κές σχέ ­
σε ι ς , ε ά ν λογα ρ ι ά σ ο υ μ ε ό λ α όσα
ε ίχε εναντίον τους. Η κοπέλα ε ίχε
τπν ανάμνπσπ ότι εγκατα λ ε ίΦθπκε
απ' τον πατέρα τπς, τπν εμπειρία ότι
ο εραστπς δεν τπν κολακεύει όπως
έ κανε ο π α τ έ ρ α ς τ π ς , κ α ι μ α ζί μ '
αυτά, ε ίχε τις απαίσιες εμπειρίες τπς
ανεπιθύμπτπς εγκυμοσύνπς και τπς
τεχν π τ π ς έ κτ ρ ω σ π ς , χ ω ρ ίς κ α μ ι ά
φυσικά ικανοποίπσπ στον έρωτα. Για
να αντισταθμίσει όλ' αυτά τα μειονε­
κτπματα δεν είχε τίποτ' άλλο ε κτός
από ένα κρυΦό αίσθπμα ότι εκδικιό­
ταν τον πατέρα τπς.
Ε ν α άτο μ ο δ ε ν μ π ο ρ ε ί ποτέ να
εγκατασταθεί μόνι μ α σε μια τέτοια
δυσάρεστπ γρα μμπ ζωπς, που απο­
κλείει το γάμο και δεν ταιριάζει στις
κοινωνικές σχέσε ις Π στπν εργασία.
Εκείνο π ο υ παρατπρείται ε ίναι μ ι α
κατάστασπ συνεχούς έντασπς, που
γίνεται οξεία μπροστά σε oπoιoδr'i ­
π οτε π ρ α γ μ α τ ι κ ό π ρ ό β λ π μ α π ο υ
μπορεί να π α ρουσι αστε ί και συχνά
εκδπλώνεται με πονοκεΦά λους και
κόπωσπ.
Η ασθενπς μ ο υ ε ίχε δ ε ι το εξπς
όνε ι ρ ο : « π α ρο υ σι ά στ π κ ε μ π ροστά
μου ο Ι π σούς Χριστός, και με προ­
σκάλεσε να πάω στον ουρανό μαζί
του , όπου καθπκον μου θα πταν να
διασκεδάζω όλους τους άλλους. Εάν
δε δεχόμουν να το κάνω α υτό, θα
ππγαινα στπν κόλασπ. Μετά, βρέθπ­
κα στον ουρανό και ε ίδα πολλούς
α γγέ λ ο υ ς , που έ μ ο ι α ζα ν μ ε τ ο υ ς
πιγκουίνους στπ σάτιρα του Ανατόλ
Φρανς και ε ίδα ακόμα και τον Θεό,
που ξύριζε τπ γενειάδα του. Ε μοιαζε
και κουνιόταν όπως ο άνθρωπος στις

διαφημίσεις στη βιτρίνα του φαρμα­
κείου. Ενιωσα μεγά λ η απελπισία και
πθελα να φύγω από κει».
Το όνειρο αυτό είναι δύσκολο να
ερμηνευτεί, εκτός αν το συσχετίσου ­
με με τη γενικπ γραμ μ π ανάπτυξης
της κοπέλας αυτπς: Πράγματι, δε θα
μπορούσαμε να βγά λ ο υ μ ε κανένα
νόημα α π ' αυτό, αν δεν καταΦέρνα­
με να εκτι μπσουμε από το ιστορικό
της κι από τη γραμμπ ενεργείας της,
ποια πταν η συναισθηματικπ ιδέα με
την οποία προσπαθούσε πάντοτε να
γεμίσει τον εαυτό της. Η ιδέα αυτπ
πταν η α πόρρ ι Ψ η της α ρετπς κα ι η
κατα φ υ γ π στην α ν ι1 θ ι κη δ ι α γωγπ
που ε ίχε σαν κίνητρο την εκδίκηση
π ρο ς τον π α τ έ ρ α , π ο υ α π α ιτ ο ύ σε
αρετπ α π ' αυτΠν. Αφού κατανοπσου­
με α υτπ τη βασικπ αντιστοιχία του
ονείρου με όλα όσα κάνε ι η ασθε ­
νπς, μ π ο ρ ο ύ μ ε να π ροχωρπσουμε
στην ερμηνεία : «να διασκεδάζει τους
ά λ λους» αντιστοιχε ί στην ιδέα της
για τ η ν τ α π ε ινότητα του θ η λ υ κο ύ
ρόλου , π ο υ τον βλέπει μόνο σα δια­
σ κ έ δ α σ η των α ν τ ρ ώ ν . σ l η σ ο ύ ς
χριστός ε ίν α ι το ι δ α ν ι κό σ ύ μ βο λ ό
της για κάποιον άντρα μ ε σοβαρό και
α λτ ρο υ ι στ ι κό χαρα κτπ ρ α π ο υ τ η ς
ε ίχε π ροτείνει ν α τ η ν π αντρε υτεί.
Της είχε πει, «θέλω να θυσιαστώ για
να σε κάνω ε υτυχισμένη». σ ουρα­
νός, επομένως, είναι ο ουρανός που
ε κε ίνος π ρότεινε με το γάμο το υ .
Αλλά, όπως ε ίδαμε, η κοπέλα φοβά ­
ται την πττα στο γά μο, κ ι έτσι δεν
μ π ο ρ ε ί να ε π ιτρέ Ψ ε ι να της φανεί
ε λ κυστικπ η έγγα μ η ζωπ, μ ε βάση
την ίδια αρχπ με την οποία τα στα­
φύλια που είναι πολύ Ψηλά και δεν
τα φτάνουμε τα υ ποΨιαζόμαστε για
άγουρα. Ετσι και στο όνε ιρό της, ο
- 1 35
made by Absens
Ο Ι Ν ΕΥΡΟΣΕ Ι Σ ΚΑΙ Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΠ
ά ν τ ρ α ς α υτ ό ς τ ο υ χ ω ρ ι ο ύ τ η ς
παρουσιάστηκε μπροστά της μ ' εκεί­
νη τη στοχαστικπ διάθεση βιεννέζου
σατιρικού, του Νεστρόι , όταν έγρα­
φ ε : «Τι ε ίν α ι ο άντρ α ς ; Ξ ύ π ν η μ α ,
ξύρισμα κα ι πάλι ύπνος!».
•• Η κατάθλιψη σαν
προφύλαξη κατά του γάμου
Ενα πολύ παραχαϊδεμένο κορίτσι ,
π ο υ πταν το μ ι κρότερο π α ι δ ί α π ό
έντεκα αδέρφια, αγόρια και κορίτσια
και πολύ φι λόδοξο, ε ίχε έναν άλλο
τρόπο για να κάνει τα σταφύλια του
γάμου άγουρα και ξυνά. Ε ίχε λίγες
σεξουαλικές οικειότητες, αλλά μόνο
μ ε π α ν τ ρ ε μ έ ν ο υ ς ά ντ ρ ε ς . Ε χ ω
πάντοτε υποΨίες για ένα κορίτσι που
α ρχίζε ι μ ε παντρ ε μ έ νο υ ς ά ντρες,
εΦόσον ο ι δ υ σκολ ίε ς ολοΦάνερα
ε ίν α ι π ο λ ύ μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ε ς και μ ία
τέτοια μη πραγματοποιπσιμη σχέση
δεν πρέπει να εξηγείται απλώς με το
επιχείρημα της α κατανίκητης δύνα­
μ η ς τ ο υ έ ρ ω τ α . Σ τ η ν π ε ρ ίπ τ ω σ η
αυτπ πταν ε ύ κολο να διαπιστώσου ­
με ότι η ασθενπς είχε χάσει τ ο θάρ­
ρος της εξαιτίας του παραχαϊδέμ α ­
τος στην ανατροφπ της και πταν ιδι­
α ίτερα νε υ ρ ι κ π μ προστά στο πρό­
β λ η μ α του γ ά μ ο υ ε π ε ι δ π ο ι δ υ ο
αδερΦές της είχαν παντρευτεί ευτυ­
χισμένα και φοβόταν ότι δε θα κατά­
φερνε να τις ξεπεράσει . Ε ίχε πάντο­
τε επίγνωση του γεγονότος α υτού,
αλλά δεν είχε επίγνωση τι πταν εκεί­
νο που έ κανε μ ε τους διαδοχι κούς
δεσμούς της. σταν κάποιος από τους
εραστές της πθελε να πάρει διαζύγιο
κ α ι να την παντρευτεί ε κε ίνη τον
-
 ΖΟΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓ ΕΝ Ε ΙΑ
εγκατέλειπε λ υ π η μένη, και κλαίγο­
ντας λ ίγο, αλλά σταθερή πάντα, με
τη δ ι κα ι ο λ ογία ότι σ κ ε φτόταν τ η
δύστυχη σύζυγο, που συνήθως ήταν
κα προσωπική Φίλη της. Η κατάθλιΨη
πολύ σύντομα στα μ ατούσε μ ε την
έναρξη ενός ά λ λ ο υ δεσμο ύ , α λ λ ά
τελικά, αφού διέκοΨε κάθε σχέση με
τον ίδιο τρόπο, έπεσε σε μελαγχολία
που κράτησε πολλούς μήνες.
Τότε ήταν που ήρθε σε μένα. Ηταν
τριανταέξι χρόνων και ζούσε μ ' έναν
αδερΦό της που ήταν χήρος και που
την καλομάθαινε πάρα πολύ. Αλλά
ύστερα από λ ίγο καιρό π ο υ ζήσαν
μαζί, ο αδερΦός μίλησε πάλι για και­
νούργιο γά μο του και της υ πέδειξε
ότι θα ' πρεπε α παντρευτεί κι εκείνη.
Μ π ροστά σ' α υτή την ανε π ι θ ύ μ ητη
προοπτική, και έχοντας διακόΨει μια
σχέση της, η αρρώστια της ήταν ένα
τέχνασμα, για να ρίξει <ψ ' ένα σμπά­
ρο δυο τρυγόνια !». Εκανε στον αδερ­
φό της μ ι α π ρ ο ε ι δ ο π ο ίη σ η να την
π ρ ο σ έ ξ ε ι π ε ρ ι σ σότ ε ρ ο κ α ι σ τ ο ν
εαυτό της ένα μάθημα να μ η ν αρχί­
σει π ά λ ι με ά λ λ ο άντρα, που μ π ο ­
ρούσε να της Φέρει καινούργιες και
πιο επικίνδυνες συνέπειες.
Ο ύ π ν ο ς ε ίν α ι μ ι α δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ή
μ ο ρ φ ή εγρήγορ σ η ς . Θ α ε ίμ α σταν
φυσικά εξίσου δικαιολογημένοι αν
λέγαμε ότι η εγρήγορση ε ίναι μ ι α
παραλλαγή του ύπνου, αλλά η αλή­
θεια είναι ότι για να κατα λάβουμε τις
καταστάσεις αυτές, ε ίτε Ψυχολογικά,
είτε βιολογικά, πρέπει να εγκαταλεί­
Ψουμε την ιδέα ότι είναι αντιφατικές.
Από τη β ι ολογική ά π ο ψ η , ο ύ πνος
ε ίναι μόνο μ ι α μερική διακοπή της
ε π α Φ ή ς τ ο υ ο ργ α ν ι σ μ ο ύ με τ η ν
πραγματικότητα, μια μείωση της λει­
τουργικής του δραστηριότητας. Στον
- 1 36
made by Absens
ύπνο η προσοχή μας διατηρεί κάποιο
βαθμό επαφής με την πραγματικότη­
τα μέσω των α ισθήσεων της α φής,
της α κο ή ς κ α ι μ έ σ ω τ η ς σ κ έ ψ η ς ,
α λ λ ά α ποκλείουμε το μεγα λ ύτερο
μ έ ρ ο ς των σ υ ν δ έ σ ε ω ν μ ε τ α ξ ύ
α υτών. Π α ρ α κ ο λ ο υ θ ο ύ μ ε τ α όρια
των κινήσεών μας στο κρεβάτι και
δεν π έ φ τ ο υ μ ε χάμω. Δ ι α λ έ γ ο υ μ ε
ορισμένους ήχους που είναι αρκετά
σημαντικοί για να μας ξυπνήσουν και
αμελούμε ά λλους. Μ πορούμε ακόμα
και να ξυπνήσουμε τον εαυτό μας σε
καθορισμένη ώρα. Ολες αυτές οι
δραστηριότητες τις οποίες ο ύπνος
δεν α π οκ λ ε ίε ι ε κτελο ύντα ι ε π ίσης
και στην κατάσταση της εγρήγορσης
και συχνά όχι πιο πολύ συνειδητά.
Ο υ π ν ωτ ι σ μ ό ς ε ίν α ι ε π ίσ η ς μ ι α
παραλ λαγή της εγρήγορσης, α λ λ ά
διαΦέρει από τον ύπνο ω ς προς το
ότι α π ο κ λ ε ίε ι μ ι α σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν η
κ α τ η γ ο ρ ία δ ρ α στ η ρ ι ο τ ή τ ω ν . Το
υπνωτισμένο υποκε ίμενο α ποκλείει
Ο,τιδή ποτε ο υ πνωτιστής θέλει να
αποκλείσει , αφού πρώτα συμΦώνη ­
σε (είτε το παραδέχεται, είτε όχι) να
δ ε χτ ε ί μ ό ν ο τ ι ς π ρ ο σ τ α γ έ ς τ ο υ
υπνωτιστή. Ετσι ο υπνωτισμός μ πο­
ρεί να ονομαστεί ύπνος κατ' εντολή .
Αλλά κι έξω α π ' τον υ πνωτισμό, ο
ύπνος κατ' εντολή δεν είναι ασυνή­
θιστος ιδιαίτερα ανάμεσα στα παιδιά.
Ετσ ι , ο υ πνωτισμός ε ίναι α ποτέ λε­
σμα μ ι α ς π ο λ ύ μ εγά λ η ς υ π α κο ή ς .
Συχνά θεωρείται σα μια δικαιολογη­
μένη μ έ θ ο δ ο ς ι α τ ρ ι κ ή ς ή ψ υχ ι κ ή ς
θ ε ρ α π ε ία ς , α λ λ ά ο ι Ατ ο μ ι κ ο ί
Ψυχολόγοι βέβαια την αποφεύγουν,
γνωρίζοντας ότι η ουσία της επιτυχη­
μένης θεραπείας είναι το δυνάμωμα
του θάρρους και του αυτοελέγχου.
Ο α σθενής πρέπει ν ' α π οδ ε ίξει ότι
-

κατέχει αυτές τις ιδιότπτες χρπσιμο­
ποιώντας τες μόνος του , κι όχι ανα­
θ έτοντ α ς τον έ λ ε γχο σε κά π ο ι ον
άλλο. Οι συχνές αποτυχίες που επα­
κολουθούν στις υπνωτικές μεθόδους
θ ε ρ α π ε ία ς ε ίν α ι n ε κ δ ί κ π σ π τ ο υ
ασθενπ για το γεγονός ότι απροσδό­
κπτα του υ πέ βα λ α ν ιδέες κατά τ π
διάρκεια τπς ύπνωσπς.
Δεν υπάρχει τίποτα το ε κπλπκτικό
στο γεγονός ότι n ύπνωσπ μπορεί ν'
αφαιρέσει Π να μετριάσει ορισμένα
σ υ μ πτώματα, αν κ α ι χωρίς μόνι μο
αποτέλεσμα. Εχω rlδπ τονίσει ότι το
ίδιο συμβαίνει και με πολλές μεθό­
δους υποβολπς, τις οποίες ο ασθε­
νπς βλέπει κάτω από ένα μαγικό Π
μ ι σ ο θ ρ π σ κ ε υτ ι κ ό φ ω ς , α λ λ ά τ α
πράγμ ατα α υτά δ ε δ ι δάσκουν α π ό
μόνα τους μ ι α καλύτερπ προσαρμο­
γπ στπ ζωΠ. Ετσι προσΦέρουν μόνο
πρόσκαιρες ανακουΦίσεις, και φαίνο­
νται να είναι πιο πλύ απΟδοτικές στπ
μείωσπ των νευρωτικών συμ-πτωμά­
τ ω ν π ο υ σ υ ν ο δ ε ύ ο υ ν ο ρ ι σ μ έν ε ς
οργανικέ ς ασθένειες, όπως n απο­
πλπξία, τα επακόλουθα τπς σύφιλπς
και τπς πολλαπλπς σκλ Πρωσπς.
ο π ω ς α πέ δ ε ι ξε ο Λούντβιχ Στά ι ν ,
σχεδόν όλες ο ι οργανικές ασθένειες
παράγουν περισσότερα συμπτώματα
α π ' ό,ΤΙ είναι αναγκαίο. ΟΙ νευρικές
α υτές ε π ι π λο κέ ς αντ ι μ ετωπίζοντα ι
ά ριστα μ ε τ π μέθοδο τπς Ατομικπς
Ψυχολογίας, n οποία παρ' όλο που
δεν μπορεί να θεραπεύσει τπν πνευ­
μονία , Π τπν καρδιοπάθεια, μ πορε ί
να ε λαφρύνει πάρα πολύ αυτές τις
καταστά σ ε ι ς , ε ν θ α ρ ρ υ νοντ α ς τον
ασθενΠ. Η ιδιαίτερπ μας μέθΟδος τπς
ερμ πνείας των ονείρων, στπρίζεται
α κριβώς πάνω σ' αυτπ τπν αναγνώρι­
σπ τπς ενότπτας των καταστάσεων
- 1 37 -
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΟΣΕ Ι Σ ΚΑΙ Η Ε ΡΜ Η Ν Ε ΙΑ ΨόVI
του ύπνου κα ι τπς εγρΠγορσπς. Και
τούτο α ποτε λεί πρόοδο σχετι κά με
τις πολύτιμες ανα κ α λ ύ ψ ε ι ς του
Λίχτενμπεργκ και του Φρόυντ, ότι τα
όνε ιρα π ά ντοτε π ε ριέχουν κ ά π ο ι α
σ π μ ά δ ι α ζωτικών προβλπ μάτων τα
οποία ο ασθενπς ποτέ δεν αναγνωρί­
ζει στπν κατάστασπ τπς εγρπγορσπς,
ανα κ α λ ύ ψ ε ι ς τις οποίες n εργασία
μας επιβεβαιώνει ευρύτατα. Το όνει­
ρο όμως δεν είναι απλώς n υποκατά­
στατπ ικανοποίπσπ επιθυμιών ανεκ­
πλπρωτων στπ διάρκεια τπς μέρας -
ιδιαίτερα των νππιακών σεξουαλικών
επιθυμιών του Φρόυντ - αλλά είναι
μια λειτουργία του συνολικού σχεδί­
ου ζωπς, που συνδέεται πιο δυναμι­
κά με το μέλλον παρά με το παρελ­
θόν - γεγονός που το γνώριζαν διαι­
σθπτικά στπν αρχαιότπτα, όταν θεω­
ρούσαν τα όνειρα σαν προφπτικά και
όχι σαν ιστορικά . Ο ονε ιρευόμενος
ασχολείται με το να διαμορΦώσει τπ
στάσπ και τπ διάθεσπ του προς τα
ε π ε ρχ ό μ ε ν α γε γονότα τ π ς ζω π ς ,
α ποταμιεύει ένα ορισμένο α πόθεμα
σ υ ν α ι σ θ π μ άτων κ α ι σ υ γ κ ι ν π σε ων
που δε θα μ π ορούσαν ν ' α π ο κτ π ­
θ ο ύ ν κατά τ π δ ι ά ρ κ ε ι α τ π ς μ έ ρ α ς
στπν επαφπ με τπν πραγματικότπτα
και με τπ λογικπ σκέΨπ. Συσσωρεύει
έτσι μια κάποια εξωλογικπ δύνα μ π
π ο υ θ α τον υποστπρίξει στπν προ­
σπάθειά του για το δικό του σκοπό
ανωτερότπτας στα προβλπματα που
περιμένει ν' αντιμετωπίσει, για να τα
λύσει με το δικό του τρόπο, κα ι αντί­
θετα προς τις α παιτπσεις τπς κοινπς
λογικΠς.
Ε πομένως, στα όνειρα ποτέ δε θα
β ρ ο ύ μ ε ά λ λε ς στά σε ις r'i κινπσε ις,
εκτός απ' α υτές που ε κδπλώνονται
στο σχέδιο τπς ζωπς κατά τπν εγρπ-
 ΖΩΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝΕ1Α
γορσπ, αν το σχέδιο αυτό το συλλά­
βουμε στπν ενότπτά του . Δεν μπο­
ρούμε, ε πομένως, ν ' αντιθέσουμε το
συνειδπτό στο ασυνείδπτο ωσάν να
πταν δ υ ο ανταγωνι στικά μ ι σά τ π ς
ο λ ι κ π ς ύ π α ρ ξ π ς τ ο υ α τό μ ο υ . Η
συνειδπτπ ζωπ γίνεται α συνείδπτπ
α μ έ σως μ ό λ ι ς α π οτύχο υ μ ε να τπν
κατανο π σ ο υ μ ε και α μ έσως μ ό λ ι ς
κατανοπσουμε μια ασυνείδπτπ τάσπ ,
έχει γίνει κιόλας συνειδπτΠ.
Το όνειρο προσπαθεί ν' ανοίξει το
δρόμο προς τπ λύσπ ενός προβλπμ­
τος με μια μεταΦορικπ παρουσίασπ
τ ο υ , κ α ι α υτό κ α θ α υτό το ο ν ε ι ρ ο
ε ίναι ένα σπμάδι ότι ο ονε ιρευόμε­
νος αισθάνεται αδυναμία να λύσει το
πρόβλπμά του με τπν κοινπ λογικΠ.
Μια μεταΦορικπ σύλλπψπ τπς κατά­
στασπς ε ίναι για το άτομο ένας τρό­
π ο ς να ξ ε Φ ύ γ ε ι α π ' α υ τ π , γ ι α τ ί n
μεταΦορικπ σ ύ λ λ π ψ π μ π ορεί να
χρπσιμοποιπθεί για ν α υ π οστπρίξει
oπoιoδrl π oτε ε ίδος πρα κτικπς δρά­
σπς. Αυτό α π ε ι κονίζεται καλύτερα
στα όνειρα ε κε ίνα που δπμιουργούν
τα συναισθπματα και τις συγκινπσεις
τ π ς ε π ιτ υ χ ία ς , κ α ι π α ρ ά γ ο υ ν έ ν α
είδος μέθπς που αντιΦάσκει απόλυ­
τα μ ε τ π λ ο γ ι κ π τ π ς κ ο ι ν ων ι κ π ς
ζωΠς. Φυσικά ο ονειρευόμενος δεν
αναγνωρίζει α υτό π ο υ π ραγματικά
ε ίνα ι n μεταΦορικπ ε ι κόνα του. Αν
τπν κατανοούσε, n ε ι κόνα α υτπ θα
π τ α ν ά χ ρ π στ π γ ι α το σ κ ο π ό το υ .
Ουσιαστικά, λοιπόν, είναι μια αυτοε­
ξαπάτπσπ, προς το σ υ μΦέ ρον του
ατομικού του σκοπού. Επομένως, θα
έ π ρ ε π ε να π ε ρ ι μ έ ν ο υ μ ε ό τ ι ό σ ο
περισσότερο ο σκοπός του ατόμου
σ υ μ Φωνε ί μ ε τπν πραγματι κότπτα
τόσο λιγότερο το άτομο ονειρεύεται
και διαπιστώνουμε ότι αυτό α κριβώς
- 1 38-
made by Absens
σ υ μ β α ίν ε ι . Ο ι π ο λ ύ θ α ρ ρ α λ έ ο ι
άνθρωποι ονειρεύονται σπάνια, γιατί
α ντ ι μ ετ ω π ίζ ο υ ν κ α τά λ λ π λ α τ π ν
κατάστασπ τους στπ δ ι ά ρ κ ε ι α τ π ς
μέρας.
Φυσικά, υπάρχουν και προβλπματι­
κές περιπτώσεις. Μια α πουσία ονεί­
ρων μ πορεί αργότερα ν' α ποδειχτεί
ότι πταν μόνο απουσία του περιεχο­
μένου των ονείρων, τα οποία λπσμο­
νούνται ολοκλπρωτικά, έτσι που να
μένει μόνο n συγκίνπσπ. Αυτό δεν
ε ίν α ι π α ρ ά ένα α κ ό μ α β π μ α στπν
αυτοεξαπατπτικπ διαδικασία μια α π '
τις λε ιτουργίες τπς οποία ς ε ίναι το
όνε ι ρο κ α ι ο σκοπός του ε ίνα ι ν α
εμπΟδίσει το άτομο να διεισδύσει και
κατ α ν ο π σ ε ι τα όνε ι ρ ά τ ο υ . Ή , n
α π ο υ σ ία ονε ίρων μ π ορε ί να ε ίν α ι
σπμάδι ότι ο ασθενπς έχει φτάσει σ'
ένα σπμείο ανάπαυσπς στπ νεύρωσπ
του κι έχει εγκαταστπσει μια νευρω­
τικπ στάσπ που δε θέλει ν' αλλάξε Ι .
Τ α σύντο μ α όνε ι ρ α υ π ο δ π λώνουν
ότι τα ε π ίκ α ι ρ α π ρο β λ π μ ατα ε ίν α ι
τέτοια ώστε ο ονειρευόμενος επιθυ­
μεί να βρει ένα σύντομο δρόμο ανά ­
μεσα σ' αυτά και στο ατομικό σχέδιο
ζωΠς. Ονειρα που είναι πολύ μεγάλα
Π πολύ περίπλοκα, τα ονειρεύονται
οι ασθενείς που αναζπτούν υπερβο­
λ ι κ π ασΦά λ ε ι α στ π ζωπ .τους, κ α ι
συνπθως υποδπλώνουν δισταγμό και
επιθυμία ν' αναβάλει ακόμα και τπν
αυταπάτπ του, στπν περίπτωσπ που
αυτπ δε θα κατέλπγε σωστά. Το σχέ­
δ ι ο ζωπς Φανε ρώνετ α ι κ α λ ύ τ ε ρ α
α π ό τ α όνειρα, που επαναλαμβάνο­
ντ α ι σ υ χνά , Π π ο υ έ μ ε ι ν α ν στπ
μνπμπ πολλά χρόνια.
Οι μέθοδοι τπς α υτοεξαπάτπσπς,
π ο υ χ ρ π σ ι μ ο π ο ι ο ύ μ ε στα όνε ι ρ α
μπορούν να φανούν όχι μόνο στπν

κατάχρηση των σ υ γκρίσ ε ω ν , των
μεταφορών και των συμβόλων, αλλά
ε π ίσης και στην τάση να στενέψει
και να σμικρογραφήσει ένα επίκαιρο
π ρό β λ η μ α , μέχρι π ο υ μόνο ένα
σ η μ ε ίο τ ο υ ν α ε ίν α ι ο ρ α τ ό - έ ν α
σημείο που δεν μπορεί να κριθεί με
τα ίδια κριτήρια, όπως και το σύνο­
λο.
Η επείγουσα και αναγκαία απόφα­
ση πάνω σ' ένα ζωτικό πρόβ λ η μ α ,
για παράδειγμα, μπορεί στο όνειρο
να παρουσιαστεί με τη μορΦή μιας
ασήμαν της σχολικ ής εξέτασ ης.
•• Ανταγωνισμός προς
τπ σύζυγο στα όνειρα
και την εγρήγορση
Μ ι α π ε ρ ίπτωση ό π ο υ τα όνε ι ρ α
έπαιξαν σημαντικό ρόλο ήταν εκείνη
ενός άντρα που είχε παντρευτεί πριν
ο κτώ χρόνια κ α ι ε ίχε δ υ ο π α ι δ ι ά ,
αλλά ήταν απογοητευμένος από τη
σύζυγό του. Το μεγάλο του παράπο­
νο εναντίον της ήταν ότι δε φρόντι­
ζε αρκετά για τα παιδιά. Ο τονισμός
του καθή κοντος για τα π α ι δ ι ά στο
γ ά μ ο ε ίν α ι π ά ντοτε σ η μ ά δ ι μ ι α ς
βαθύτερης κρυμμένης διαφωνίας με
το σ ύ ντ ρ ο φ ο . Ασχετα μ ε το αν ο
άντρας αυτός είχε δίκιο ή άδικο σχε­
τ ι κά με την π α ρ α μ έ λ η σ η των π α ι ­
διών από τ η γυναίκα του, χρησιμο­
ποιούσε την κριτική του αυτή για να
ε κφράσει μ ι α βαθύτερη μομφή και
την κρατούσε σαν οχυρό εναντίον
της. Αυτό ήταν φανερό από άλλες
λ ε πτ ο μ έ ρ ε ι ε ς τ η ς σ υ μ π ε ρ ι φο ρ ά ς
του, π ο υ έδε ιχναν ότι στενοχωριό­
ταν για το χειρισμό της και σ' άλλα
- 1 39-
made by Absens
Ο Ι Ν ΕΥΡΟΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤOVΣ
ζητήματα εκτός α π ' τα παιδιά, όπως
το ν ο ι κ ο κ υ ρ ι ό τ η ς . Η π ρα γ μ ατ ι κή
α ιτία του ανταγωνισμού του ήταν η
π ε π ο ίθησή του ότι ε κε ίνη δεν τον
είχε παντρευτεί από αγάπη, και έβρι­
σ κε μ ι α ε π ι βε β α ίωση γι ' α υτό στο
γεγονός ότι η γ υ ν α ίκα τ ο υ ή τ α ν
ψ υχ ρ ή . Δ ι α π ίστωσα ότι πάντοτε η
ψ υχρότητα π ο υ συνεχίζεται π ο λ ύ
καιρό προσβά λ λ ε ι τ ο σύζυγο στον
α νώτατο β α θ μ ό κ α ι ο ι σύντροφοι
γίνονται και ο ι δυο πολύ ε υερέθι ­
στοι . Με το σκοπό να έχει μια ισχυρή
απόδειξη της ενοχής της γυναίκας
τ ο υ , αντί γ ι α τον π ρ α γ μ α τ ι κό κα ι
ταπεινωτικό λόγο για τον οποίο την
καταδ ίκαζε, ο άντρας π α ρο υ σ ία ζε
α υτό τον υ π ερβολικό Φόβο για τα
π α ι δ ι ά , και κατό π ι ν ήρθε σ' ε μένα
εξαιτίας πονοκεΦάλων και απέχθειας
γ ι α τ η δ ο υ λ ε ι ά . Δεν ήταν α ρ κετά
θαρραλέος για να πάρει διαζύγιο ή
να γυρέ ψει μια άλλη γυνα ίκα, επειδ ή
ε ίχε μεγαλ ώσε ι μ ε το συναίσ θ η μ α
ότι στην παιδική του ηλικία η μητέρα
του τον είχε αγνοήσει .
Ο άντρας αυτός έγινε πολύ ζηλιά­
ρης και έχασε κάθε ε μ π ι στ ο σ ύ ν η
στις γυναίκες. Κάποια νύχτα ονειρεύ­
τ η κε : « Βρ έ θ η κ α σε μ ι α μάχη μέσα
στους δρόμους μιας πόλης, κι ανά­
μεσα στους πυροβολισμούς και στις
φωτι ές, πολλ ές γυναίκες ε ίχαν τινα­
χτεί στον αέρα σαν από έκρηξη». Στη
συνέχεια υπέφερε πολύ από θλίψη
όταν θ υ μόταν την ε ι κόνα α υ τ ή ,
μέχρι τη μέρα που η θεραπεία μου
του επέτρεψε να την κατανοήσει ' Η
ε ι κ ό ν α α υ τ ή σ υ μ φ ω ν ο ύ σε μ ε τ η
στάση του α πέναντι στο πρόβλημα
του γ ά μ ο υ τ ο υ , γ ι α τ ί στο όνε ι ρ ο
α υτό ι κα ν ο π ο ι ο ύ σ ε τ η ν ο ργή του
φανταζόμενος μ ι α γ ε ν ι κ ή ε ξ ο λ ό -
 θ ρ ε υ σ π των γυνα ι κών, τ π ν ο π ο ία
ήταν αναγκα σμένος ν' απωθεί, γιατί
ε ίχε αρκετό κοινωνικό σ υνα ίσ θπμα
και ε υ σπλαχνία. Βλέπουμε πως αυτή
π κατοπινή ε υ σ πλαχνική σκέΨπ του
επέτρεπε να διατπρεί τπν καθπμερι­
νή στά σπ που έπαιρνε απέναντι στπ
σύ ζυγό του - ότι δεν ήταν καθόλου
θυμωμένος μ α ζ ί τπς, α λ λ ά ανπ σ υ ­
χού σε μόνο για τα παιδιά. Θ ' αναλύ­
σ ω ως ε ξ ή ς τ π δομή του ονείρ ο υ
του : Διάλεξε μερικές φοβερές εικό­
νες α π ' τις π ο λ ε μ ι κέ ς αναμνή σ ε ι ς
του - κι αυτό θ α τ ' ονομά σω επιλογή
τπς κατά λλπλπς σ κέψπς - και μετά
σ υνέκρινε τις σχέ σεις ανάμε σα στα
Φύλα με ένα τέτοιο πόλεμο. Με τον
τ ρ ό π ο α υ τό ε λ α χ ι στ ο π ο ι ο ύ σ ε το
σ υνολικό πρό β λ π μ α των Φύλων σ '
ένα μ ι κρ ό μ όν ο μ έ ρ ο ς τ ο υ - μ ι α
μάχπ - α Φήνοντας α π ' έ ξω ό λ ο υ ς
τους π ι ο σ πμαντικούς παράγοντες.
στα σ υνήλθε α π ' τον τρόμο του, κι
όταν εξπγήθπκαν π αυταπάτπ και π
α υτοϊκανοποίπ σ ή του, και αΦού τις
κατά λ α β ε , έγινε π ι ο ή συχος, ο ι
πονοκέΦαλοι έπαψαν, αλλά δεν επι­
θ υ μ ο ύ σ ε ν α σ υ μ Φ ι λ ι ω θ ε ί με τ π
γυνα ίκα τ ο υ . Τότε ε ίδε έ ν α ά λ λ ο
όνειρο: «Το μ ι κρότερο α π ό τα τρία
παιδιά μου ε ίχε χαθεί και δεν μπο­
ρ ο ύ σ α μ ε να τ ο β ρ ο ύ μ ε » . σ π ω ς
ξέρουμε, ε ίχε μόνο δύο παιδιά, αλλά
ε ίχε τρομάξει πάρα π ο λ ύ · και στο
όνειρο και αργότερα, όταν ξύπνπ σε.
Η γρα μ μ ή τ π ς ε π ίκρι σ π ς ενάντια
στπ σ ύ ζ υγό του που α κολουθού σε
από πάντοτε ο α σθενής αυτός, ήταν
ότι α μ ε λ ο ύ σ ε τα π α ι δ ι ά . Ε τ σ ι , α ν
φαντα ζ όταν ότι χά θ π κε ένα τ ρ ίτο
παιδί, αυτό ήταν μια προειδοποίπ σπ
να μπν κάνει άλλα παιδιά και να μπν
α υ ξή σ ε ι έτ σ ι τον κ ίνδυνο. Με τπν
- 1 40-
made by Absens
περι στροφή αυτή μπορού σε ν' απο­
φύγει τπν επανάλπ Ψπ των σχέ σεων
με τπ γυναίκα του. Και πάλι βλέπου­
με πως π επι λογή μιας κατάλλπλπς
σκέψπς του επιτρέπει να ε πεξεργα ­
στεί μια σύγκρισ π π οποία ελαχι στο­
ποιεί το όλο πρόβλπμα τπς εκπαί­
δευ σπς και τπς προστα σίας των παι­
διών σε μια λεπτομέρειά του. παρ'
όλα αυτά, ένας πολύ οξύς ψυχολό­
γος μπορεί ν' ανιχνεύ σε ι , στπν ε π ι ­
λογή τπς φαντα σίας του τρίτου παι­
διού, τπν αρχή μιας κίνπ σπς προς τπ
συμφιλίωσ π . Διότι π φαντα σία α υτή
είναι ωσάν ο α σθενής να ε ίχε διακρί­
νει τπ δυνατότπτα και άλλου παιδι­
ού, αλλά αποσ ύρθπκε, λέγοντας: «Η
γυναίκα μου μ πορεί να είναι αρκετά
π ρ ο σ ε κτ ι κ ή για δ υ ο π α ι δ ι ά , α λ λ ά
α σφαλώς όχι για τρία».
Η α υταπάτπ που ε πεξεργά ζονται
τα όνειρα μπορεί πολλές φορές να
φανεί και στπν κατά στα σπ τπς εγρή­
γορ σ πς, ένα γεγονός για το ο π ο ίο
ε ίχα κα ποτε μια πολύ ενδιαΦέρου σα
απόδε ι ξ π . Ε πρόκε ιτο να Φύγω α π ό
τ π Β ι έννπ, όταν μ ο υ τ π λ ε Φώνπ σ ε
ένας πρώπν α σ θενής μ ο υ και μ ο υ
ζήτπ σε να δω τπν άρρωστπ γυναίκα
το υ . Ε ίχε σ υ μ β ο υ λ ε υτ ε ί δ υ ο γ ι α ­
τρούς και κανένας δεν μπόρε σε να
δ ι α γν ώ σ ε ι π ο ι α ήταν π α ι τ ία τ ο υ
π υρετού. Η μουν βια στι κός και προ­
σ π ά θ π σ α να δ ι κ α ι ο λ ο γ π θ ώ κα ι ν '
αποΦύγω, λέγοντας ότι δεν ήμουν
ε ι δ ι κός στ ι ς οργα ν ι κ έ ς α σ θένε ι ε ς ,
α λλά τελικά υποχώρπ σα στπν επιμο­
νή του. Δ ι α π ίστω σα ότι π α σ θενής
έπα σχε από τύΦο και συνέ στπ σα ένα
γιατρό που ήταν πεπειρα μένος στις
π ε ρ ι πτώ σε ι ς α υτ έ ς . Ε κ ε ίνος όμως
αντι στάθπκε λέγοντας ότι κανένας
γιατρός δεν μ π ορού σ ε να του π ε ι

περισσότερα απ' όσα εγώ, και πολύ
δύσκολα μπόρεσα να ξεφύγω με τπν
υπόσχεσπ ότι θα τον επισκεφτόμουν
σα Φ ίλ ο ς μ ό λ ι ς ξ α ν α γ ύ ρ ι ζα στπ
Β ι έννπ . Ε κε ίνος ε π έ μ ε ινε να λ έ ε ι :
«Μα εκείνος δε θα μπορούσε να μου
πει περισσότερα α π ' όσα μου είπατε
εσείς» . Επιτέλους τον έπεισα να επι­
σκεφτεί τον ε ι δ ι κό κι έφυγα . Οταν
γύρισα και τον ε π ισκέφτπκα, λ ίγες
βδομάδες αργότερα, n γυναίκα του
π πγαινε κ α λ ύτερα , κι εκείνος μ ο υ
είπε ότι πταν π ο λ ύ ι κανοπο ι πμένος
με το γιατρό που του είχα συστΠσει .
Κατόπιν, σ ε πολύ θετικό τόνο, παρα­
τπρπσε: «Ασφαλώς, μου είπατε μόλις
μ ππκατε ότι ο Δόκτωρ Χ. είχε πεθά­
νει εκείνο το πρω ί».
Δεν του είχα πει τίποτα τέτοιο, και
γ ι ' α υτό αρνΜ π κ α . Ε ίχα δ ι α βά σ ε ι
μόνο τ α νέα στις διακοπές μ ο υ τπν
επαύριο που έφυγα α π ' τπ Βιέννπ .
Ε κείνος όμως δεν πθελε ν α το πιστέ­
ψ ε ι α υτό, και επέμενε σταθερά ότι
ε ίχ α μ ι λ π σε ι γ ι α τ ο θ ά ν α τ ο τ ο υ
Δόκτορα Χ . « Μ α πρέπει ν α μου το
είπατε, γιατί όταν ο ειδικός πρθε να
δει τπ γυνα ίκα μ ο υ το ά λ λ ο πρωί,
- 141
made by Absens
ΟΙ Ν ΕΥΡΟΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΕΡΜΗΝΕ ΙΑ
μόλις μας χαιρέτπσε όλους, στράΦπ­
κε π ρ ο ς τ ο υ ς γ ι α τ ρ ο ύ ς κα ι ε ίπ ε ,
" Μάθατε ότι ο Φίλος μου, ο Δόκτωρ
Χ. πέθανε ; " " Ν α ι " , μππκα στπ μέσπ
εγώ, " μου το είπε ο Δόκτωρ Αντλερ
χθες" . Ο ειδικός με κοίταξε κατάπλπ­
κτος και είπε, "Γνωρίζω το Δόκτορα
Αντλερ πολύ καλά, αλλά δεν πξερα
ότι είχε το χάρισμα τπς προφπτείας".
Πρέπει να έγινε κάποιο λάθος, και
αναρωτιέμαι αν μπορείτε να μου το
εξπγΠσετε». Δεν πταν τόσο δύσκολο
να το εξπγΠσω. Ο άντρας ε κε ίνος
ε ίχε μ ια απεριόριστπ σχεδόν π ίστπ
σε μένα , κα ι τπ μέρα που τον είδα,
πριν φύγω α π ' τπ Βιέvvπ , είχε πολ­
λές φορές πει, .0 ειδικός δε θα μου
πει τίποτα περισσότερο από όσα μου
ε ίπ ατε εσε ίς » . Ε ίχε δ ι α π οτίσε ι τον
εαυτό του με τπν ιδέα αuτπ, και έτσι
δέχτπκε το νέο γιστρό με τπ σuναι­
σθπματικιΊ προδιάθεσπ ότι κάθε τι
που θα έ λεγε , πταν κάτι που ιl δ π
του τ ο είχα πει εγώ. Ετσι , αυθόρμπτα
αντέδρασε στπν π ρ ώτ π κ ο υ β έ ντα
που πρόφερε ο ειδικός και σταθερά,
και με τέλεια αυταπάτπ, τπν απέδω­
σε σ' ε μένα.
-
made by Absens
made by Absens