4

FLAMANRESSAMLARININ
TABLOLARINDA
CONUINU
HALILAR

15. yiizyrhn geometrik motifli hahlarr arasrnda daha baqka bir kompozis-
yon duzeni gosteren hahlar da vardrr. Bu hahlar ozellikle Flaman ressamlarr-
nrn tablolarrnda resmedilmiqlerdir. Daha t4. y:d.zyil.sonundan itibaren
kaynaklarda Alpler'in kuzeyindeki bolgelerde Tiirk hahlarrnrn satrldrfrndan
bahsedilmektedlr. Bu yiizden 15. yuzyrlda bu bolgelerdeki geqitli resim ekol-
lerinde Turk hahlarrnrn resmedildifi tarihi kaynaklarla da belgelenmiq olmak-
tadrr. Onemli olan bu ekollere ait tablolarda italyan ressamlarrnrn eserlerinde
gormediSimiz geometrik ornekli hah kompozisyonlarrna rastlanmasrdrr. Bil-
hassa Jan van Eyck ve talebesi Petrus Christus'un yaptr[r resimlerde baklava
Semasrnagore tertip edilmiq orneklere rastlanmaktadr. Jan van Eyck'in Dres-
den Gemdldegalerie'debulunan Meryem resminde bOylebir hah tasviri Mer-
yem'in tahtr altrna serilmiq olarak g6rulmektedir (Resim 40). Aynr gekilde bir
hah tasviri de, Petrus Christus'un Frankfurt am Main'de StaedelschenKuns-
tinstitut'da bulunan bir resminde gdriilmektedir. Sekizk6qeli yrldrzlarrn ince
qeritlerle baklava $emasrverecek qekilde birleqtigi ve ortalannda sekiz koqeli
yrldrz dolgularr olan boyle kompozisyonlu bir hah Konya Mevldna Miizesi'n-
de bulunmaktadrr (Levha 46). Aynr gekilde baklava Semasrveren fakat daha
geliqmiq detayh bir hah da gene Konya Mevldna Miizesi'ndedir (Levha 47). Bu
halryr 17. yiJrzyil.a
tarihlendirmek miimkiindur.

italyan ressamlarrnrn resimlerinde gorulmeyen fakat ozellikle Hans Mem-

ling'in yaptlgl tablolarda rastlanan bir hah tipi daha vardrr. Bunlar Holbein
hahlarrndan birinci tipe giren ktigiik omekli karelere bolunmuq olan hah kom-
pozisyonunun daha depiqik bir uygularuqmr g6sterir. Bundan dolayr Holbein
halilarmrn drgrnda incelemek gerekmektedir. Bu hahlarda ktigiik kareler igi-
ne kenarlarr kademeli ve gengellerle gevrili sekizgenler yerleqtirilmiqtir. Fa-
kat karelerin kdqelerine rastlayan baklavalar hah sathr tizerinde dik eksenler
meydana getirecek qekilde ince qeritlerle birleqtirilmiqlerdir. Hans Memling'-
in Viyana Gemdldegalerie'debulunan bir resminde Meryem'in tahtr altrna se-
rilmig olan hahda gdriilmektedir (Resim 41). Ayrrca Duk Rene d'Anjou'ya ait
1460 tarihli olup, Viyana Nationalbibliothek'te bulunan bir minyattirde sa!-
da serili olan hahda aynl tipte bir hah tasviri vardrr (Resim 38). Konya Mevld-
na Miizesi'nde bulunan bir hah pargasmda aynr kompozisyon gdrulmektedir.
Bordurunde krifi yazrnrn depiqik bir uygulanrqr yaprlmrgtrr. Bu hahyr 15. yiz-
yrl hahsr olarak tarihlendirip, bu tipin ilk drnefli diye kabul ediyoruz (tevha
 (Resim
: 40)Bakrava€em:i birresminde,
3:hjfi:J;:,:l"n',.
48).AyrrcaistanbulTurkve islAmEserle.i"tvt.rr"si'rrde
bir hah da rs. yuz-
yrl Fransrz minyaturiinde tespit ettifimiz hahnrn tam bir benzeridir. Keza ge-
ne Tiirk ve isldm Eserleri Muzesi'nde bulunan diter bir hahda ise aynt kom-
pozisyonun daha geliqmiq ve detiqmiq bir qekli gdrulmektedir (Resim 42).Bu
hahyr 18. yuzyrl sonu 19. yuzyrl baqrna tarihlendiriyoruz. Resim 42'deki hah
bir teknik ozelli$i ile dikkati geker. Gordesdiisiimii teknili ile yaprlmrq olma-
srna rafmen gifte diisiimler, her srrada alternatif g6zgtiler uzerine bafllan-
mrstrr. Aynr eksendeki gozgulere baflanmam$tu. Bu Ozellik genellikle Orta
Asya Yamut hahlarrnda gorulen bir teknik dzelliktir. Sivri koqeleri dolgula-
maya yarayan bu teknik Yoriik hahlarrnda da kullanrlmaktadrr. Fakat ilging
olan bu hah ile aynr desende olan buttin hahlarda bu teknilin kullanrlmrq
olmasrdrr. Berlin Dahlem Miizesi'nde bulunan kuquk bir hah pargasrnda ve
Amsterdam Rijks Museum'da ve ingiltere'de bazrdzel koleksiyonlarda bulun-
maktadrr. Teknik, renk ve desen bakrmrndan benzerlik g6steren bu nomad
karakterli hah tipinin Anadolu'da henuz tespit edilmeyen bir bdlgede yaprl-
mrq olmasr gerekir.34Onemli olan bu hah tiplerinin bilhassa Kafkas hahlarr-
nrn karakteristik qemalarrnr taqrmasrdrr. Baklava $emasr Kafkas ejder
hahlarrnrn esasqemasrdrr.Bu gemayr ta$ryan 15. yiizyrl Turk halrlarr 16. yuz-
yrlda ilk drnekleri g6rulen Kafkas ejder hahlarrnrn onciisii olmahdu. Etrafi
kancah kademeli sekizgenleri olan hahlar ise 19. yuzyrl kazak hahlarrnrn gok
kullanrlan ornetidir. Bu yuzden de bu grup hahlarrn Dopu Anadolu ve Kaf-
kas menqeli oldutunu ve bu hahlarrn Akdeniz yolu ile de$il fakat daha doSu-
dan belki Karadeniz yolu iless Kuzey Avrupa'ya ihrag edilmiq olabilecefini
Prof. K.Erdmann kabul etmektedir. Fakat bugiin dahi Anadolu Yorukleri tara-
fmdan yaprlmakta olan bu kompozisyonlu halilarrn butun Anadolu'da dogu-
dan batrya kadar yaygrn bir yaprhq sahasr buldu$unu kabul ediyoruz.
Avrupah ressamlann eserlerinde tasvir ettikleri Ttirk hahlarr, tarihlendir-
me igin saglam dayanaklar olmaktadrr. Bunlarrn Anadolu'da yaprhp, Avru-
pa'ya ihraglarl ve sonra da resimlerde tasvir edilmeleri iqin hig defilse 25-30
senelik bir stireye ihtiyag oldu[u r,azarr itibare ahnrrsa,bu hahlarrn orijinaL
lerinin de tarihlendirilmesi igin itibari bir rakam ortaya grkabilmekte ve b6y-
lece hahlar bir devreye yerleqtirilebilmektedir. Benzer qemalardaki
zenginleqme aynr tipin daha sonraki geliqmesini belirtmektedir.
34) $. Yetkin, "Turk Hah SanahndaBir Teknik Ozellik" Vakrflar DergisiXVI, Ankara 1982,s.119-123
-35) K. Erdmann, Der ttirkische Teppich des 15.
Jahrhunderts, s.61-62.

84
( R e s r m :4 1 ) K a n c a lsr e k i z g e nhl ia h ,1 5 . y u z y r lH, a n sM e m l i n g ' ibni r r e s m i n d e
Viyana,Hofmuseum Gemaldegalerie.

(Resim: 42) Geometrik

orneklihalr,18. yuzyrlsonu,istanbulT0rk ve islAm
EserleriMuzesi.