FORUM 2009

Doğu Karadeniz Bölgesi Hidroelektrik Enerji Potansiyeli ve Bunun Ülke Enerji Politikalarındaki Yeri, 13-15 Kasım 2009, Trabzon

POMPAJ DEPOLAMALI HİDROELEKTRİK SANTRALLER

Maksut SARAÇ
Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü, Ankara
msarac@eie.gov.tr

ÖZET

Enerji toplumsal refahın sağlanması için gerekli araçlardan ve üretim faaliyetlerinin

ana girdilerinden biri olarak, ekonomik ve sosyal kalkınmanın vazgeçilmez temel taşlarından
biridir. Bu nedenle, endüstrideki gelişmelerin, yaşam standartlarındaki yükselişin ve artan
nüfusun ihtiyaç duyduğu enerjinin yeterli ve güvenilir bir şekilde ve düşük maliyetle
sağlanması büyük önem arz etmektedir.

Genel olarak termik santraller talep değişimlerine kolayca uyum sağlayamamaları

nedeniyle baz yükte, hidroelektrik santraller ise kolayca işletilip durdurulabilen ve aynı
zamanda kısa bir sürede tam kapasite yüke çıkışa uyum sağlayabilmeleri nedeni ile pik talebin
karşılanmasında kullanılmaktadır.

Pik talebin karşılanmasında rezervuarlı HES’lerin yetersiz kalması durumunda pompaj

depolamalı hidroelektrik santrallere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu santraller güç talebinin düşük
olduğu zamanlarda suyu yüksekte bir haznede depolamak ve bu şekilde biriktirilen sudan
puant zamanlarda hidroelektrik enerji elde etmek amacıyla planlanmaktadır.

İlk pompaj depolamalı sistem kullanımı 1890’larda İtalya ve İsviçre’dedir. Pompaj

depolamalı hidroelektrik santrallerin dünyadaki durumuna bakıldığında; toplam 116000
MW’ın üzerinde kurulu güç ile 39 ülkede işletmededir.

Ülkemizde pompaj depolamalı santraller konusunda bugüne kadar ciddi bir çalışma
yapılmamıştır. Oysa dünya ülkelerine bakıldığında bu konuda önemli adımlar atıldığı
görülmektedir. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü olarak amacımız önümüzdeki
yıllarda meydana gelebilecek pik güç açığının giderilmesi, elektrik enerjisi temininde
güvenilirliğinin sağlanması ve depolamalı tesislerimizin verimli kullanılması amacıyla
pompaj depolamalı santrallerinin devreye girmesine yönelik yapılacak çalışmalara öncülük
etmektir.

90
FORUM 2009
Doğu Karadeniz Bölgesi Hidroelektrik Enerji Potansiyeli ve Bunun Ülke Enerji Politikalarındaki Yeri, 13-15 Kasım 2009, Trabzon

PUMPED-STORAGE POWER PLANTS

ABSTRACT

As being basic input of production activities and necessary tools for providing social
welfare, energy is one of the basic parameters of economics and social development. Thus, it
comes into prominence that cheaper and sufficient energy generation is necessary for
improvement of industry, population growth, and life quality.

Generally, while thermal power plants can be used for base load because of not adjusting
capacity for basically variations of the demand; hydroelectric power plants can be operated to
supply peak demands in order that they can be adjusted to the full capacity loads and also
operated and stopped basically.

Pumped-storage installations are needed in case of storage plants are insufficient for
supplying peak demands. These installations are planned to storage water in an elevated
reservoir and water is used to generate hydroelectric energy at peaking hours.

Pumped-storage installations were firstly installed in Italy and Switzerland, in 1890’s.

The total capacity of pumped-storage hydroelectric power plants in worldwide is 116 000
MW.

In comparison with other countries, there has not been yet any complicated and serious
study on pumped-storage installations in Turkey. As being General Directorate of Electrical
Power Resources Survey and Development Administration (EIE) , our target is to make a
guide for working on pumped-storage installations for the purpose of supplying peaking
power requirements in future and getting reliable energy and using energy efficiently.

POMPAJ DEPOLAMALI HİDROELEKTRİK SANTRALLER (PHES)

Enerji toplumsal refahın

sağlanması için gerekli araçlardan
ve üretim faaliyetlerinin ana
girdilerinden biri olarak,
ekonomik ve sosyal kalkınmanın
vazgeçilmez temel taşlarından
biridir. Bu nedenle, endüstrideki

91
FORUM 2009
Doğu Karadeniz Bölgesi Hidroelektrik Enerji Potansiyeli ve Bunun Ülke Enerji Politikalarındaki Yeri, 13-15 Kasım 2009, Trabzon

gelişmelerin, yaşam standartlarındaki yükselişin ve artan nüfusun ihtiyaç duyduğu enerjinin

yeterli ve güvenilir bir şekilde ve düşük maliyetle sağlanması büyük önem arz etmektedir.

Genel olarak termik santraller talep değişimlerine kolayca uyum sağlayamamaları

nedeniyle baz yükte, hidroelektrik santraller ise kolayca işletilip durdurulabilen ve aynı
zamanda kısa bir sürede tam kapasite yüke çıkışa uyum sağlayabilmeleri nedeni ile pik talebin
karşılanmasında kullanılmaktadır.

Pik talebin karşılanmasında rezervuarlı HES’lerin yetersiz kalması durumunda pompaj

depolamalı hidroelektrik santrallere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu santraller güç talebinin düşük
olduğu zamanlarda suyu yüksekte bir haznede depolamak ve bu şekilde biriktirilen sudan
puant zamanlarda hidroelektrik enerji elde etmek amacıyla planlanmaktadır.

İlk pompaj depolamalı sistem kullanımı 1890’larda İtalya ve İsviçre’dedir. Dünyada

İşletme halindeki 290 adet pompaj depolamalı hidroelektrik santrallerin kurulu gücü 90.000
MW’ın üzerindedir. İnşa haindeki 42 adet pompaj depolamalı hidroelektrik santrallerin kurulu
gücü ise 30.000 MW’tır.

ÜLKELERİN POMPAJLI HES PONTANSİYELİ (İşletmede)

Sıra Ülke Kurulu Güç Sıra Ülke Kurulu Güç

No Adı MW No Adı MW

1 Japan 23.668 21 Belgium 1.161

2 USA 22.957 22 Korea 1.152

3 Italy 7.421 23 Czech Republic 1.145

4 Germany 6.681 24 Iran 1.140

5 Ukraine 5.629 25 Luxembourg 1.100

6 Spain 5.208 26 Thailand 910

7 France 5.050 27 Argentina 862

8 China 4.244 28 Portugal 861

9 United Kingdom 3.055 29 Israel 800

92
FORUM 2009
Doğu Karadeniz Bölgesi Hidroelektrik Enerji Potansiyeli ve Bunun Ülke Enerji Politikalarındaki Yeri, 13-15 Kasım 2009, Trabzon

10 Austria 2.797 30 Slovakia 735

11 Switzerland 2.678 31 Sweden 426

12 Taiwan 2.620 32 Serbia 364

13 Australia 2.408 33 Philippines 300

14 Poland 1.738 34 Ireland 292

15 Lithuania 1.600 35 Romania 237

16 South Africa 1.580 36 Brazil 191

17 India 1.390 37 Canada 174

18 Bulgaria 1.335 38 Colombia 31

19 Norway 1.306 39 Chile 29

20 Russia 1.200 T O P L A M : 116.476 MW

DÜNYA ÜLKELERİ PHES POTANSİYELİ

(116.476 MW)
23.668
22.957

25.000

22.500

20.000
Kurulu Güç (MW)

17.500

15.000

12.500

10.000
7.421
6.681
5.629
5.208

7.500
5.050
4.244
3.055
2.797
2.678
2.620

5.000
2.408
1.738
1.600
1.580
1.390
1.335
1.306
1.200
1.161
1.152
1.145
1.140
1.100

2.500
910
862
861
800
735
Sweden 426
Serbia 364
Philippines 300
Ireland 292
Romania 237
Brazil 191
Canada 174
Colombia 31
Chile 29

0
Slovakia
Japan

Taiwan

India

Iran

Thailand
South Africa

Israel
Italy

Luxembourg
Ukraine

China

Russia

Korea
Spain
France

Poland
Lithuania

Bulgaria

Argentina
Austria
Switzerland

Australia

Portugal
Belgium
United Kingdom
USA

Norway
Germany

Czech Republic

93
FORUM 2009
Doğu Karadeniz Bölgesi Hidroelektrik Enerji Potansiyeli ve Bunun Ülke Enerji Politikalarındaki Yeri, 13-15 Kasım 2009, Trabzon

ELEKTRİK İŞLERİ ETÜT İDARESİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜNÜN POMPAJ

DEPOLAMALI HİDROELEKTRİK SANTRAL (PHES) ÇALIŞMALARI

Öncelikle Pompaj Depolamalı

Hidroelektrik Santrallerin; NEDEN,
NEREDE, NE ZAMAN, NE KADAR
güçte yapılması gerektiği sorularının
cevaplandırılması gerekmektedir. Bu
konuda Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel
Müdürlüğü olarak önemli çalışmalar
yapılmaktadır. 2009 yılında yapılan
çalışmalarla Pompaj Depolamalı
Hidroelektrik Santral proje sayısı 18

adede ulaşmıştır. İlk Etüt seviyesinde hazırlanan bu

projelerin toplam kurulu gücü yaklaşık 15000
MW’tır. Genel Müdürlüğümüzde bu konu ile ilgili
çalışmalar 2009 yılında da devam edecektir.

Pompaj depolamalı santrallar genel olarak pik talebin

karşılanması maksadıyla planlanmaktadır. Yapılacak
planlamalarda ülke ihtiyaçları ve ülke kaynakları da
düşünülmelidir. 36.000 MW’lık Ülkemiz hidroelektrik potansiyelinin önemli bir kısmı barajlı
HES’lerdir. Bu nedenle pompaj depolamalı santralar projelendirirken, depolamalı
santralarımızın daha optimum çalıştırılmasına da katkı sağlayacak şekilde planlanmalıdır.

Şekil-1’de maksimum puant ihtiyacının 09:00-

13:00 ve 13:00-21:00 saatleri arasında,
minimum puant ihtiyacının ise 01:00-08:00
saatleri arasında gerçekleştiği görülmektedir.
Şekil-2’de de yaz dönemi maksimum puant
ihtiyacının 09:30-19:30 saatleri arasında
minimum puant ihtiyacının ise 01:00-08:00
saatleri arasında gerçekleştiği
1100 MW Vianden Pumped Storage – Luksemburg -1964
görülmektedir.

94
FORUM 2009
Doğu Karadeniz Bölgesi Hidroelektrik Enerji Potansiyeli ve Bunun Ülke Enerji Politikalarındaki Yeri, 13-15 Kasım 2009, Trabzon

MAKSİMUM PUANT YAZ DÖNEMİ PUANT

(23 Aralık 2005) (4 AĞUSTOS 2005)

26000 26000
DIŞ ALIM
24000 24000
DIŞ ALIM
22000 22000
20000 HİDROLİK 20000
HİDROLİK
18000 18000
16000 16000

MW
MW

14000 14000
12000 DOĞALGAZ 12000
DOĞALGAZ
10000 10000
8000 8000
SIVI YAKIT SIVI YAKIT
6000 İTHAL KÖMÜR 6000
TAŞKÖMÜRÜ İTHAL KÖMÜR
4000 4000 TAŞKÖMÜRÜ
2000 LİNYİT 2000 LİNYİT
0 0

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
Şekil-1: Maksimum Günlük Puant Grafiği Şekil-2:Yaz Dönemi Günlük Puant Grafiği

TEİAŞ’ın verilerine göre Şekil-3 de verilen grafikte 1970-2007 yılları arası

gerçekleşen enerji üretimlerini, 2008-2020 yılları arası ise enerji tahminlerini göstermektedir.
TEİAŞ verilerine göre 2005 yılında yapılan 1.Talep Tahminine göre 2020 yılındaki enerji
tahmini 500 Milyar kWh, 2.Talep Tahminine göre 2020 yılındaki enerjinin 400 Milyar kWh
olarak gerçekleşeceği tahmin edilmiştir. Buna göre aynı yıl için puant talebinde 67.000 MW
ile 80.000 MW arasında gerçekleşeceği tahmin edilmiştir.

Puant güçtelerdeki benzer ihtiyaçların karşılanmasında gelişmiş ülkelerde, Pompaj

Depolamalı Hidroelektrik Santrallarden yararlanılmaktadır. EİE, bu maksatla pompaj
depolamalı hidroelektrik santral projelerinin hazırlanmasında önemli adımlar atmıştır.

500.000
450.000
400.000
350.000
Enerji GWh

300.000
250.000
200.000
150.000
100.000
50.000
0
1970
1972
1974
1976
1978
1980
1982
1984
1986
1988
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
2008
2010
2012
2014
2016
2018
2020

Yıllar

Şekil-3: 1980-2006 Yıları Arası Kurulu Güç ve Puant Güç Gelişimi

95
FORUM 2009
Doğu Karadeniz Bölgesi Hidroelektrik Enerji Potansiyeli ve Bunun Ülke Enerji Politikalarındaki Yeri, 13-15 Kasım 2009, Trabzon

Şekil:4’te görülen 2006 yılı için il bazındaki enerji tüketimleri değerlendirildiğinde

ülkemiz genelinde muhtemel pompaj depolamalı santralların nerelerde yapılacağı konusu
önemli ölçüde açıklığa kavuşmuş olacaktır. Şekil-4’teki renk sıkalasında gösterilen kırmızı
renkli iller pompaj depolamalı santralar için öncelikle ele alınması gereken illerimiz arasında
olmalıdır. Bu illerimiz; Ankara, İstanbul, Bursa, Kocaeli ve İzmir’dir. İkinci öncelikli
illerimiz ise Antalya, Konya, Tekirdağ, Adana, Hatay, Gaziantep ve Ş.Urfa olmalıdır.

Şekil-4: İllere Göre 2006 Yılı Enerji Tüketimleri

ELEKTRİK İŞLERİ ETÜT İDARESİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ PROJE DAİRESİ

BAŞKANLIĞI TARAFINDAN HAZIRLANAN PHES PROJELERİ

Sarıyar Pompaj Depolamalı HES: İlk Etüt

seviyesinde 1000 MW kurulu gücündeki
Sarıyar PHES Ankara il sınırları
içerisindedir. PHES’in alt rezervuarı Sarıyar
Barajı, üst rezervuarı ise 435 m yükseklikte
beton kaplamalı havuzdur. Projede 595 m
cebri boru, 387 m şaft ve 815 m kuyruk suyu

tüneli bulunmaktadır.
435 MW Seneca Pumped Storage – USA - 1970

96
 FORUM 2009
Doğu Karadeniz Bölgesi Hidroelektrik Enerji Potansiyeli ve Bunun Ülke Enerji Politikalarındaki Yeri, 13-15 Kasım 2009, Trabzon

Bayramhacılı Pompaj Depolamalı HES: İlk Etüt seviyesinde 1000 MW kurulu gücündeki
Bayramhacılı PHES Kayseri il sınırları içerisindedir. PHES’in alt rezervuarı Bayramhacılı
Barajı, üst rezervuarı ise 161 m yükseklikte beton kaplamalı havuzdur. Projede, 305 m şaft ve
160 m kuyruk suyu tüneli bulunmaktadır.

Hasan Uğurlu Pompaj Depolamalı HES: İlk Etüt seviyesinde 1000 MW kurulu gücündeki
Hasan Uğurlu PHES Samsun il sınırları içerisindedir. PHES’in alt rezervuarı Hasan Uğurlu
Barajı, üst rezervuarı ise 570 m yükseklikte beton kaplamalı havuzdur. Projede 635 m şaft ve
965 m kuyruk suyu tüneli bulunmaktadır.

Adıgüzel Pompaj Depolamalı HES: İlk Etüt seviyesinde 1000 MW kurulu gücündeki
Adıgüzel PHES Denizli il sınırları içerisindedir. PHES’in alt rezervuarı Adıgüzel Barajı, üst
rezervuarı ise 242 m yükseklikte beton kaplamalı havuzdur. Projede 216 m cebri boru, 303 m
şaft ve 447 m kuyruk suyu tüneli bulunmaktadır.

Kargı Pompaj Depolamalı HES: İlk

Etüt seviyesinde 1000 MW kurulu
gücündeki Kargı PHES Ankara il
sınırları içerisindedir. PHES’in alt
rezervuarı Kargı Barajı, üst rezervuarı
ise 513 m yükseklikte sıkıştırılmış kil
havuzdur. Projede 1815 m cebri boru,
367 m şaft ve 580 m kuyruk suyu tüneli

bulunmaktadır.
675 MW Numappara Pumped Storage Power Plant - Japonya

Yalova Pompaj Depolamalı HES: İlk Etüt seviyesinde 500 MW kurulu gücündeki Yalova
PHES Yalova il sınırları içerisindedir. PHES’in
alt rezervuarı Yalova Regülatörü, üst rezervuarı ise
400 m yükseklikte beton kaplamalı havuzdur.
Projede, 800 m şaft ve 300 m kuyruk suyu tüneli
bulunmaktadır.

Yamula Pompaj Depolamalı HES: İlk Etüt

seviyesinde 500 MW kurulu gücündeki Yamula
PHES Kayseri il sınırları içerisindedir. PHES’in
alt rezervuarı Yamula Barajı, üst rezervuarı ise 260
716 MW Żarnowiec Pumped Storage – Polonya-1983

97
FORUM 2009
Doğu Karadeniz Bölgesi Hidroelektrik Enerji Potansiyeli ve Bunun Ülke Enerji Politikalarındaki Yeri, 13-15 Kasım 2009, Trabzon

m yükseklikte beton kaplamalı havuzdur. Projede 1540 m cebri boru, 80 m şaft ve 300 m
kuyruk suyu tüneli bulunmaktadır.

Oymapınar Pompaj Depolamalı HES: İlk Etüt seviyesinde 500 MW kurulu gücündeki
Oymapınar PHES Antalya il sınırları içerisindedir. PHES’in alt rezervuarı Oymapınar Barajı,
üst rezervuarı ise 372 m yükseklikte beton kaplamalı havuzdur. Projede, 419 m şaft ve 500 m
kuyruk suyu tüneli bulunmaktadır.

Aslantaş Pompaj Depolamalı HES: İlk Etüt seviyesinde 500 MW kurulu gücündeki
Aslantaş PHES Osmaniye il sınırları içerisindedir. PHES’in alt rezervuarı Aslantaş Barajı, üst
rezervuarı ise 154 m yükseklikte beton kaplamalı havuzdur. Projede 875 m cebri boru ve 225
m kuyruk suyu tüneli bulunmaktadır.

Demirköprü Pompaj Depolamalı HES: İlk Etüt seviyesinde 300 MW kurulu gücündeki
Demirköprü PHES Manisa il sınırları içerisindedir. PHES’in alt rezervuarı Demirköprü
Barajı, üst rezervuarı ise 215 m yükseklikte beton kaplamalı havuzdur. Projede 473 m cebri
boru, 157 m şaft ve 832 m kuyruk suyu tüneli bulunmaktadır.

Yararlanılan kaynaklar

1- www.teias.gov.tr

2- en.wikipedia.org

98