**************************************************************************************************************************

OPENBARE BIBLIOTHEKEN TREKKEN NIEUWE DOELGROEPEN MET GAMING

**************************************************************************************************************************

Game is
allang geen
spelletje meer
Games zijn niet meer weg te denken in onze maatschappij. Toch zijn
veel openbare bibliotheken nog steeds huiverig om de vernieuwende
kracht van games te benutten. Ten onrechte, meent Edwin Mijnsbergen.
Inmiddels zijn er in Nederland verschillende initiatieven die aandacht
en navolging verdienen.
Edwin Mijnsbergen

**************************************************************************************************************************

Stel je eens voor dat videogames al eeuw-
enlang bestaan en dat nu opeens het boek
ten tonele verschijnt. Hoe zullen mensen
daarop reageren? Kiest men voor de aan-
val en zegt men zoiets als:
‘Het lezen van boeken onderstimuleert de
zintuigen voortdurend. In tegenstelling
tot de oeroude traditie van het spelen van
games – dat, gestuurd door complexe
spierbewegingen, het kind betrekt in een
levendige, driedimensionale wereld,
gevuld met bewegende beelden en muziek
– zijn boeken niets meer dan een verdorde
reeks woorden op een pagina.
Boeken isoleren de lezer op tragische
wijze. Terwijl games jongeren al jaren-
lang aanzetten tot het aangaan van com-
plexe sociale relaties en vriendschappen
met leeftijdsgenoten en het samen bou-
wen en verkennen van nieuwe werelden,
dwingen boeken het kind zichzelf af te
zonderen in een rustige ruimte, afgesne-
den van iedere interactie met andere kin-
deren.
Al die nieuwe “bibliotheken” die de laat-
ste jaren in opkomst zijn, zien er angst-
aanjagend uit: tientallen kinderen, die
gewoonlijk opgewekt en sociaal bezig
zijn, zitten nu alleen in hun studiecabines,
stilletjes te lezen, zich niet bewust van
hun leeftijdsgenootjes.
Maar misschien is de gevaarlijkste eigen-
‘Op een LAN-party
wissel je ook
programmeerkennis
uit, “pimp” je pc’s en
zoek je informatie op’
schap van boeken nog wel het feit dat ze
een vastgelegd, lineair pad volgen. Je hebt
op geen enkele manier controle over de
verhaallijn; je moet eenvoudigweg gaan
zitten en je het verhaal laten dicteren. Dit
brengt het risico met zich mee dat het
onze kinderen een algemene passiviteit
aanleert en hun het gevoel geeft dat zij in
bepaalde situaties niet in staat zijn iets te
veranderen. Lezen is geen actief proces
waaraan de lezer deelneemt, het is een
proces waaraan de lezer wordt onderwor-
pen.’
Bovenstaande tekst is een vrije vertaling
van een passage uit Everything bad is
good for you van Steven Johnson. Het
boek kwam dit jaar in een Nederlandse
vertaling uit: Alle slechte dingen zijn goed
voor je : waarom de populaire cultuur
ons slimmer maakt. Johnson benadrukt
hierin de mogelijkheden die games bieden
op het gebied van leren in de meest ruime
zin van het woord. Games worden vol-
gens hem almaar complexer, waardoor ze
steeds meer mentale vaardigheden verei-
sen van een speler dan bij bijvoorbeeld
lezen.
In Nederland neemt de populariteit van
gaming alleen maar toe. Zo is in 2006 de
verkoop van games die van muziekopna-
mes voorbijgestreefd (zie kader op pagina
XX). Games zijn dus niet meer weg te
denken in onze maatschappij. Opmerke-
lijk is dan ook dat veel openbare biblio-
theken nog altijd wat huiverig zijn om de
potentie van games te benutten in het
bibliotheekwerk. Waar deze instellingen
van oudsher de culturele functie veel bre-
der trekken dan boeken uitlenen alleen,
lijkt er koudwatervrees te bestaan als het
gaat om gaming.
Bibliotheken,
games en gamers
Voorheen konden bibliotheken videoga-
mes zonder beperkingen aanschaffen en
uitlenen. Totdat de uitgevers hiertegen
bezwaar begonnen te maken. Dat leidde
ertoe dat de brancheorganisaties van de
openbare bibliotheken (VOB) en de

28 - InformatieProfessional | 11 / 2007
**************************************

**************************************

entertainmentindustrie (NVPI) in 2006

een akkoord moesten sluiten dat de col-
lectioneringsmogelijkheden voor biblio-
theken drastisch beperkte.1 Slechts een
paar game-uitgevers hebben toestemming
voor uitlening gegeven, waardoor de top-
titels niet meer uitgeleend kunnen wor-
den. Dit vraagt om een nieuwe benade-
ring van games en gaming, waarbij de
nadruk verlegd wordt van het uitlenen
van games naar het faciliteren van zowel
ruimte als activiteiten rondom gaming.
Niet alleen de populariteit van games is
een reden voor een nieuwe benadering,
ook de doelstellingen van openbare bibli-
otheken zijn dat. In veel beleidsplannen
van bibliotheken hebben thema’s die aan-
slaan bij een breder en jonger publiek
hoge prioriteit, terwijl het advies van de
Raad voor Cultuur Mediawijsheid : de
ontwikkeling van nieuw burgerschap
(2005) de belangrijke rol van bibliothe-
ken onderkent als het gaat om het leren
omgaan met nieuwe media, waartoe ook
games behoren. De activiteiten moeten
dus beter aansluiten op de beleefwereld
van twintigers en dertigers.
Afgaand op de huidige karakteristieken
van gamers en de opvattingen van
auteurs als Steven Johnson, is het beter
om de doelgroep te verbreden tot de hele
generatie die geboren is na 1970. In de
gamingliteratuur wordt deze groep de
gamers of gamergeneratie genoemd. Deze
generatie is opgegroeid in een beeldcul-
tuur en sterk audiovisueel ingesteld. Ze
spelen massaal games: op de pc, op gam-
econsoles, de telefoon of op zogenaamde
handhelds. Alleen of met een hele groep.
In veel bibliotheken worden nu games
uitgeleend, maar wat nog ontbreekt is een
plek waar de gamergeneratie ze kan spe-
len of bekijken. Voor online gaming
gebruiken ze daarom massaal de inter-
netpc’s– vaak tot ongenoegen van de
medewerkers die liever zouden zien dat
deze groep de bibliotheek bezoekt om
boeken te lezen of te lenen. Games heb-
ben, kortom, in de meeste bibliotheken
nog geen structurele plaats in het gebouw
gekregen en het aantal evenementen
rondom gaming is opmerkelijk laag.

Kids gamen in de bibliotheek van Tietjerkstradeel

LAN-party’s
Inmiddels zijn er echter verschillende ini-
tiatieven in Nederlandse bibliotheken die
aandacht en navolging verdienen. Zo

11 / 2007 | InformatieProfessional - 29
**************************************************************************************************************************
**************************************************************************************************************************
organiseerde de bibliotheek Oss op zater-
dag 6 oktober 2007 een acht uur durende
LAN-party, waaraan twintig mensen
deelnamen. De party werd gespeeld op
game-servers die gemaakt zijn door twee
ict-stagiaires van de bibliotheek, afkom-
stig van een regionaal opleidingscentrum
uit de buurt. Het succes smaakt naar
meer: op zaterdag 1 december organiseert
de bibliotheek een tweede evenement.
De LAN-party die de Zeeuwse Biblio-
theek in Middelburg in december 2005
op touw zette, duurde maar liefst 24 uur
en trok 85 mensen. Ook organiseerde de
Zeeuwse Bibliotheek vier ‘game events’
rondom de spelconsoles van Nintendo,
Sony en Microsoft: de Wii, Playstation en
Xbox (zie ook verderop).
In het kader van het evenement Boek in
Beeld hield de bibliotheek Parkstad in
Heerlen afgelopen augustus een LAN-
party. Zij combineerde dit evenement met
onder meer de lancering van het Corio-
vallum Complot, een internetspel dat
tegelijkertijd een interactieve film is. De
opdrachten van het spel moeten deels op
de computer en deels op straat, in de stad
Heerlen, worden volbracht. Middelbare
scholieren kunnen het spel dit schooljaar
zelfs als CKV-opdracht (Culturele en
Kunstzinnige Vorming) uitvoeren.
DOK integreert gaming
Hoewel DOK Delft nog geen grote game-
events heeft georganiseerd, is deze biblio-
theek in Nederland wel het verst met het
integreren van gaming in het bibliotheek-
werk. In het nieuwe gebouw staat op de
muziekafdeling een Nintendo Wii opge-
steld, waar gratis op gespeeld kan wor-
den. Verder bevinden zich op de jeugdaf-
deling twee playstations en internetpc’s
voor online gaming. Voor de internettoe-
gang hoeft de jeugd – in tegenstelling tot
volwassenen elders in het gebouw – niet
te betalen.
Het komende jaar zal DOK Delft de inte-
gratie van gaming verder vormgeven door
op verschillende plaatsen de Nintendo DS
(handheld) aan inlichtingenbalies te
bevestigen. Er zijn ook plannen om meer
Nintendo Wii’s aan te schaffen en deze te
koppelen aan de vele beeldschermen in
het gebouw, wat een multiplayer-event
door het gehele gebouw mogelijk zal
maken. Verder is DOK in gesprek met de
TU Delft over een samenwerkingsver-
30 - InformatieProfessional | 11 / 2007
***********************************
De gamemarkt
***********************************
Uit een onderzoek5 van PriceWaterhouseCoo-
pers blijkt dat in 2006 de verkoop van Neder-
landse games die van muziekopnames voor-
bij is gestreefd. De verwachting is dat ook in
de komende vijf jaar de verkoop van games
meer omzet zal genereren dan die van muzie-
kopnames. Bedroeg de omzet in 2006 nog
369 miljoen, voor 2011 is 541 miljoen euro
voorspeld. Ofwel een jaarlijkse groei van
gemiddeld 8 procent.
In de Verenigde Staten is de verkoop van
computer- en videogames in 2006 met zes
procent gestegen. De omzet liep volgens de
Entertainment Software Association6 op tot
maar liefst 7,4 miljard dollar, een verdrievou-
diging van de verkoopcijfers in 1996.
Nog een paar interessante feiten van de ESA:
> In de VS speelt 69 procent van de huishou-
dens wel eens games.
> De gemiddelde leeftijd van mensen die
games kopen is 40.
> De gemiddelde leeftijd van mensen die
games spelen is 33.
> Voor pc-games is 93 procent van de aan-
schaffers ouder dan 18, voor consolega-
mes 87 procent.
> De gamegeschiedenis (hoe lang iemand al
games speelt) is inmiddels gemiddeld 12
jaar.
***********************************
band op het gebied van gaming. Het pro-
jectplan omvat onder meer een congres,
gametoernooien en de ontwikkeling van
een eigen game.2
DOK doet veel aan promotie van gaming
in de bibliotheek. Medewerkers maakten
internationaal furore door in opdracht
van ProBiblio de documentaire If you’re
not gaming, you’re losing te maken. Deze
film geeft een goed overzicht van
bestaande game-initiatieven in Ameri-
kaanse en Nederlandse bibliotheken en
werd op op verschillende bijeenkomsten
in Nederland en de VS getoond.
Ook in Rotterdam leeft gaming. De Bibli-
otheek Rotterdam heeft vergevorderde
plannen voor het inrichten van een
‘game-terras’ in het gebouw. De biblio-
theek organiseert ook activiteiten voor
jongeren rondom het zelf bouwen van
games.3
De stadsbibliotheek Haarlem, ten slotte,
heeft het op leesbevordering en jongeren
gerichte concept 4YOU! ontwikkeld,
waarbij ‘gaming en lezen in activiteiten
aan elkaar zullen worden verbonden’.
Met dit concept wil de bibliotheek jonge-
ren uitnodigen voor een reis door het
visueel rijke landschap van games om zo
aansluiting te vinden bij hun leefwereld
en tegelijkertijd hun taalontwikkeling te
stimuleren. 4YOU! baseert zich op het
uitgangspunt dat games het creatieve den-
ken en de sociale vaardigheden verster-
ken.
Zelf aan de slag
De OCLC Nieuwsbrief (Next) van maart
2006 biedt handreikingen voor de dienst-
verlening aan de gamergeneratie. Het is
raadzaam om in de bibliotheek aparte
zones te creëren, om de traditionele bibli-
otheekcultuur zo min mogelijk te laten
botsen met de multimediacultuur van nu.
Hoewel het niet opgaat voor alle biblio-
theken, bewijst het nieuwe gebouw van
DOK Delft bijvoorbeeld dat een integra-
tie van beide culturen wel degelijk goed
mogelijk is.
Omdat gamers ‘multitasken’, hebben ze
behoefte aan ruimten die hierin voorzien.
In het ideale geval is een gamezone een
complete multimediale afdeling. Terwijl
de gamergeneratie informatie in hapklare
brokken tot zich neemt (en daarbinnen is
natuurlijk ook ruimte voor traditionele
bibliotheekcollecties), willen ze ook hun
sociale contacten onderhouden via MSN,
SMS, Hyves of Twitter.
In de zone kunnen gebruikers ook bezig
zijn met muziek, videostreams en televi-
sie. Er zijn voorzieningen voor ad hoc
mediaeducatie en het meubilair geeft een
huiskamergevoel. De nieuwsbrief stelt
voorts dat bibliotheken middelen
beschikbaar moeten blijven stellen voor
de uitbreiding van de AVM-collectie.
Denk hierbij ook aan minder voor de
hand liggende zaken, zoals het beschik-
baar stellen van strategieën en tips voor
games, het fungeren als gids bij het navi-
geren in het muziekaanbod op internet en
het mixen van educatie en gaming.
De multimediale competenties van de
inlichtingenmedewerkers vragen even-
eens de nodige aandacht. De medewekers
dienen enige kennis te hebben van het jar-
gon van de gamergeneratie, de populaire
**************************************************************************************************************************
**************************************************************************************************************************
games en websites, en ontwikkelingen op
het gebied van mobiele telefoons en
andere hardware.
De laatste tip die Next geeft is simpelweg:
‘Globaliseer!’ De gamers zijn gewend aan
snelle levering van informatie uit de
gehele wereld. Daarom moeten bibliothe-
ken ook inhaken op internationale the-
ma’s die niet eenvoudig zijn te vinden op
internet, maar wel sterk tot de verbeel-
ding spreken. Een boekentafel over orka-
nen in de VS kun je aantrekkelijk maken
met spectaculaire amateurbeelden van het
web. Spelen kinderen games als Civilisa-
tion of Sim City, dan kan een medewer-
ker daar handig op inspelen door boeken
en tijdschriften over de thematiek van die
spellen aan te leveren. Door steeds actief
interesse te tonen in de beleefwereld van
gamers en daarover te communiceren,
nemen de mogelijkheden om gamers geïn-
teresseerd te krijgen voor bibliotheekthe-
ma’s almaar toe.4
Ervaringen
Zeeuwse Bibliotheek
Een projectplan voor een gamezone in de
Zeeuwse Bibliotheek kreeg bijval van
subsidieverstrekkers en bestuursleden;
helaas staan gewijzigde prioriteiten en
ruimtegebrek de implementatie van een
volwaardige zone vooralsnog in de weg.
Ondertussen wil de bibliotheek game-
events een structurele plaats geven in het
activiteitenprogramma. De ervaring heeft
de bibliotheek geleerd dat de kosten laag
zijn (een paar honderd euro), dat er veel
bereikt kan worden met beperkte midde-
len en dat het succes ervan verzekerd is.
Tijdens bovengenoemde LAN-party in
2005 viel het op dat er een groot deel van
de tijd níet gegamed werd: het evenement
bleek ook een gelegenheid te zijn om pro-
grammeerkennis uit te wisselen, pc’s ‘te
pimpen’ en informatie op te zoeken. De
geluidsoverlast was overigens nihil. De
bibliotheek had geen bemoeienis met de
organisatie van het evenement en facili-
teerde slechts de ruimte, de stroomvoor-
ziening en de internetaansluitingen. Na
sluitingstijd was er wel een nachtportier
aanwezig voor noodgevallen en toezicht.
Tijdens de game-events rondom consoles
(spelcomputers zoals Playstation, Wii en
Xbox) werkte de ZB samen met een
regionale gameclub en faciliteerde alleen
de ruimte, de stroomvoorziening en een
OPENBARE BIBLIOTHEKEN TREKKEN NIEUWE DOELGROEPEN MET GAMING
aantal tv’s, beamers en grote schermen.
Zowel als onderdeel van de jaarlijkse
‘Game-events
wetenschapsdagen en als zelfstandige eve- kosten weinig,
nementen waren deze events een succes.
Ze trokken gemiddeld vijftig deelnemers
maar sorteren
per keer én de hele dag een permanente een groot effect’
bezetting.
Een werkgroep onderzoekt nu hoe games
en andere multimediale ontwikkelingen
kunnen worden toegepast om de gamer-
generatie (opnieuw) aan te spreken. Een
werkbezoek aan DOK Delft was in dat
kader leerzaam. De werkgroep bekijkt
ook of er gebruik kan worden gemaakt Noten
van ontwikkelingen als Context Aware 1 Bibliotheken en Games: hoe verder?
Gaming en van Open Source Games. Een zbdigitaal.blogspot.com/2006/10/bibliotheken-en-games-
bron als SourceForge bijvoorbeeld biedt hoe-verder.html.
ruim 13.000 games die vrij gebruikt 2 Over de ontwikkelingen op dit gebied schrijft Liesbeth Man-
mogen worden. Daarmee is het een goed tel, productonderzoeker bij de Bibliotheek TU Delft, op haar
alternatief voor het verschraalde game- weblog Moqub’s bibliotheek van dingen (www.moqub.com).
aanbod in bibliotheken. 3 Op Ritalina’s Blog (blogger.xs4all.nl/ritanila/) schrijft Rita
Niland, medewerker innovatie Digitale Bibliotheek bij de
Van een gamerevolutie in bibliotheken is OBR, over deze ontwikkelingen.
nog geen sprake, maar we zijn op de 4 Op de weblog (ict-en-onderwijs.blogspot.com/) van Margreet
goede weg. De belangstelling voor het van den Berg, adviseur ict en onderwijs, zijn artikelen over
thema neemt in ons vakgebied toe en dat (serious) games en educatie te vinden.
is een goede zaak. Bibliotheken willen 5 PricewaterhouseCoopers: Nederlandse gamesverkoop over-
tenslotte niet verworden tot boeken- stijgt verkoop van cd’s. September 2007. www.pwc.com/ext-
musea. web/ncpressrelease.nsf/docid/3277FD77ADE232C18025736
2003D8F3A
Edwin Mijnsbergen is informatiespecia- 6 The Entertainment Software Association top ten industry
list bij de Zeeuwse Bibliotheek. facts. theesa.com/facts/top_10_facts.php
*****************************************************************************
Verder lezen
*****************************************************************************
Nederland
LAN-party Bibliotheek Oss www.digibieb.nl/lan
LAN-party Bibliotheek Parkstad 2007.boekinbeeld.nl/?id=172
Het Coriovallum Complot 2007.boekinbeeld.nl/?id=170, www.complot.cc/?go=60
Game-activiteiten Zeeuwse Bibliotheek zie zbdigitaal.blogspot.com
Film If you’re not gaming DOK Delft dok.info/index.php?cat=home&video_id=63
Concept 4YOU! van Stadsbibliotheek Haarlem www.probiblio.nl/nieuws/bericht.asp?669
Verenigde Staten
Onderzoek games in bibliotheken boardgameswithscott.com/pulse2007.pdf,
stephenslighthouse.sirsidynix.com/archives/2007/07/scott_nicholson_4.html
A quick guide to gaming in libraries oedb.org/blogs/ilibrarian/2007/a-quick-guide-to-gaming-in-libraries/
Gaming in libraries gaminginlibraries.org/
Library Success Wiki-Gaming www.libsuccess.org/index.php?title=Gaming
Serious Games www.seriousgames.org/index2.html
Open Source Games sourceforge.net/softwaremap/trove_list.php?form_cat=80
Videogames Wikipedia en.wikipedia.org/wiki/Videogames
*****************************************************************************
11 / 2007 | InformatieProfessional - 31