“Demir yolları Mecmu’ası” kararınca istinadeyi mucib olacağına kana’at getirilmiş ve bu

sayıdan ‘itibaren (84’üncü sahifede) muhterem karelerimizin inzarı metala’asına ‘arz

olunmuşdr.
Resim 5
79

Kömürlü menğezaların bir rese ve tekiblerinin Suret tanzimine dair

Not

Mütercimi: Samri Mustafa

Mühridi: Devlet demir yolları ve lutufları idarei ‘emriyesi fen meşveri

11 İki Baş Arabasındaki Kargir İnşaatının ve Bu Selğin Hacmi

VII numaralaı cevdel kömürlerin inşaına ve tel’iblerinin (hacimleri müsahelerinin) he

sabına luzumi olan bal’umum erkam ve ma’lumatı irae eyler.
Bir sureti ‘umumiyede:
Kenar ayağın sahnı= K ile
Kenar ayağın irtifa’ı= Ho ile
ABCDA sathı (VII numaralı cetvele merace’et olan be’di: B1 ile irae eyleyeroz.

Balade muhataf iksamı gösteren hurufat üzerine o, “eslerinin vazi’i işbu hurufatın
tekabil eyledigi kemerin me’tad sahında olduğuna veyahud bir, iki, veya müte’eddid tahkim
bendlerini havi bulunduğuna tekabil eyler.

İki tipanın sath şakululeri arasındaki mesafe 2*0,15-L dir

L-0,10=17777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777
dir. Benaen ‘aliye iki baş arasında kemer üzüngüleri tavsiyesine kadar olan kargir inşaat ile bu
sağlın hamcı:
Resim 6
olur.

Münfezelerin fazla humulesi pek ziyade olduğu taktirde, Karkir inşa’atı itmek münasib ‘ad
idiliyor. Ve mesela her…

80

bir 3 metrelik fazla imla nazır i’tibara alunursa baladaki dertur şu şekle girecekdir:

Resim 7

Mezkur düsturdaki v ve ce anı üzre te’yin idilen bir miktar tabi’idir.:

Resim 8

Kemer üzeniklerinin fevkindeki boşluk ile karkir inşa’atın hacmi ‘ayni vecihle hesab idilur:

Resim 9
Ve takviye icrası halinde balada olduğu gibi:

Resim 10

Ekseriyetle takviyesiz ya’ni me’tad sahında olarak kullanılan kemerleri haline tekabil
eylemek üzere iki başlar arasındaki karkir inşa’at bu sağın mecmu’ atideki destur ile ifade
olunur.:

Resim 11

81

III. Kemer altında ve kaim kenar ayaklar arasında fazla hesabi dilen boşluk I ve II numaralar
tehtinde şunlarda dahil idilen:
18888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888

1999999999999999999999999999999999999999

20000000000000000000000000000000000

Almanya da devlet demir yolları sirketi-son def’a 1927 Almanya senerine toğru bir nazır ‘aff
iderken Almanyanın iksaden terkiyatının devam ideceği emidini başlamışdık, bu ümüdimizin
boşa çıkmadığını memnuniyetle görüyoruz. Hatta Bosna tarafından iktisadi ve zayi’etin
yüksek dereceye vasıl olduğunu söyleyebiliriz. Hemen ‘umum senayi’ müesseseleri ve
bilhassa büyük sanayi’ fabrikaları, mühim inşaat müesseseleri, makine elektrik ve mevad
kimya fabrikaları büyük siparişler almışlardı. Ticari ve za’iyet de tevzi’ ihtimallerin gerek iş
sahasında ve gerek ‘amele arasında büyük te’sirleri olmuşdur. 1927 sabatından beri en aşağı
1,5 milyon Alman ‘amele yeniden iş bulmuşlardır. Ekseriya iş arayanların %94 derecesini çok
fena görmemek lazım gelir. Her nekadar harb ta’mirat virgileri, hükümet virgileri vesaire
harbin ihdas itmiş olduğu şeraeti hayatıya, ‘umumi vezaiyeti ticariyenin yükselmesine mani’
olmuşsada her tarafda tatbik idilen basitlik ve tasarruf kaidesi ticaret ve senayi’in terkisine
çok yardım itmişdir. Vuzu’iyeti iktisadiyenin inkişaf, Alman demir yollarında bilhassa devlet
demir yolları eşya nakliyatında te’sirini göstermidir.

Bu yüzden hab ta’mirat masrafında tahfif idilmiş olduğunu zikridebiliriz.

Geçen seneye nisbeten Almanyanın müstakbel iktisadı vuzuiyat gelecek sene içün
heralde ümidbahişdir. Mevsim değişikliği münasebiyle bazı yerlere mevcud işsizligden başka
mühim işsiz ‘amele tezayidi görülmemişdir. Erbab senayi’ maliyet fiatının yükseldiğinden
şikayet itmekde iselerde bu gerek virgilerden ve gerek şeraiti hatıyadan tehaddus itmektedir.
Ve bunların neticesi olan ‘amele yenamiyesinin tezayidi, 1 Şubat 1928 senesinde meydana
gelen ‘amele iş sa’atinin tenkis senayi’in büyük bir kısmını ve bilhassa büyük senayi’ erbabını
münzerir itmişdir.1927 senesi sonunda iyi olan devlet demir yolları vezaiyet maliyesinin 1928
senesinde ‘ayni vezaiyetde devam idub idememesi en ziyade Alman vezaiyet iktisadiyesinin
terfi veya tednisine vabestedir. Devlet demir yollarının bu sene ba’zı müşkelata tesadüf
idecegi ihtimal dahilindedir. Çünkü 1928 senesi içün ta’mirat masarifi (70 milyon mark)
kadar çıkacaktır. Ve sonra me’murun ve müstahdemin masarifi ile geçen 1928 senesi iskan
masarıfının ‘alevesi, ma’aşların ve yevmiyelerin, tezyidi 123 milyon tutmuş iken bu sene (213
milyon) mark tahmin idiliyor.bununla beraber devlet demir yolları idaresi hayatı iktisadiyeyi
müşkalata sokacak bir suretde nakliye ücretlerinin tezyidini düşünmemektedir.
 Bunun içinde masarif ‘umumiyeyi sabit bir halde muhafaza idub varidatı n tezyidine
çalışmak şarttır.

Bunları etmam itmekle beraber 1928 senesi tamamiyle müşkelatdan ‘ayrı degildir. Hiç
tahmin idilemeyen ba’zı vekayi’in ğayet iyi idare idilen devlet demir yollarında bile tahdisi
ihtimal dahilinde olmakla beraber, gerek Alman ve gerek devlet demir yolları idaresi 1928
senesi içün istikbali pek müsa’id bir ümid ile karşılayabilirler.
1927 senesi içün bilhassa zirdeki hususat zikre şayandır:
1.Vuzu’iyatı maliye –Alman devlet demir yolları şirketi ikinci 1926 sene ticariyesi yapılınca
kar ve zarar hesabatını 31 Mayıs 1927 senesi heyeti idare ictima’ında kabul idub senei
ticariyenin hitamından altı ay sonra enzarı ‘umumiyeye vez’ itmişlerdir. Bu senei ticariye
(820 milyon) marklık bir fazlai varidat ile kapadılmışdır.(mu’amele mikdarı) geçen seneye
nisbetle 50,4 tenzil idilerek 06,81 idi. İşletme fazlai varidatından 574 milyon mark ta’mirat
borcu 91 milyon mark kanunen tevkif idilmesi lazım gelen mikdar ve 140 milyon markda
ihtiyat akçesi olarak taksim idilmişdir. Metbakı karsafi 55 milyon markda 1925 senesi
mevcudu 153 milyon marka ‘ilave idulub bunu %7’si olan 40 milyon mark imtiyazlı hisse
senedatı saclarına ta’diye idilmiş ve metbakı 168 milyon mark senei atiye hesabına devri
dilmiştir. Ğayri mesa’id şeaat iktisadiyenin iyileşmesi ve gerek nakliyadın tezayidi ve gerek
İngiliz me’den ‘amelelerinin ğarh ve i’lad itmeleri dolayısıyla müsa’it bir vazi’iyetde
neticelenmişdir.

Bu vazi’iyetin iyileşmesi bütün 1927 senesi mütdetince devam itmiş böylece nakliyatı
eski seneye nisbeten %4 tezayid itmişdi. Eşya nakliyatı eski seneye nisbetle %18 bir tezayid
göstermiş. Ve bu tezayid nakliyat fiatlarının tenzil idilmesine rağmen elde idilmişdi. Hatta
şair varidattada bir fazlalık husule gelmişdi.

Senei ticariye ibtidalarında asğari olarak ya’yin idilen inşaat ve te’sisat planları,
varidatın müsa’id suretde tezayidi neticesinde yettikçe tevzi’ idilmişdi. Şimdiye kadar ihmal
idilmiş ba’zı inşaat ikmal idilmiş ve yeni vesait nakliye ve bilhassa elektrik nakliye arabaları
alınmışdı.

İstihdam idilen me’mur ve müstahdiminin tezayidide fazla masarıfı iltizam itmişdi.

Kiraların artmasından memuruna varilan i’aşe masarifi de artmış ve sene sonunda me’murin
ma’aşlarının tezyidi icab itdirmişdi.. ‘amele yevmiye ücretleride hakim komisyonunun 1
Nisan 1927 ve 1 Teşrin Evvel 1927 tarihli kararlarıyla tezyid idilmişdi.

Alman devlet demir yolları şirketinin 1927 senesi teşrini evvel nihayetine kadar
vuzu’iyet maliyesinin neşri dilen hesabatı neticesinde, iyi bir vaziiyetde olduğu görülür.
Şöyleki:

233333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333

85
Müessesatın tezyidi içün 1927 senesi teşrin olunan nihayetine kadar sarf idilen para
mikdarı hemende 350 milyon mark idiyordu. Bu sarfiyat plan dahilinde hisse senedleri
üzerinde yapılacak olan istikraz vasıtalarıyla itfa idilecekdi. Fakat şimdiye kadar gerek
harcdan ve devlet dahilinde, bazı mühim inşa’ata tahsis idilen okadar evkaf karadilerden
me’da istikraz te’mini kabul olamamış, bu sebeble devlet demir yolları şirketinin ihtiyacına
kafi istikrazda bulunacak veza’iyetde değildi. Harcı bulurlarsada ise şimdiye kadar ref’
idilmeyen harcı ta’mirat ajanlarının ma’lumvuzu’iyetinden dolayı iktikraz favkalade müşkül
idi. 1927 senesinde müessesatın terkiyatı neticesi malı vu’iyetin tevzini içün evvelki senelerin
mevcudundan ve istiyat akçesinden hatta 1927 senesi kazla varidatından isti’aneye mecbur
kalmışlardı. Bunun içün Alman devlet demir yolları şirketi, istikraz meseleleri hal idilinceye
kadar 1928 senesi içün tasvir idilen inşa’at ve fesisatda bazı tadılat yapmakda maztar
kalmışdı. Geçen sene dördüncü hasse senedatına virilen ve piyasada tedavül iden sertifikaların
şimdi fiatı 100 dür. Ve bunlar ba’zan 118’e kadar da yükselmişdi. Ozamanki fiatı 90,5 idi.
Şimdiye kadar tedavülde bulunan mecmu’ 2000 milyon hisse senedinden 881 milyonu etfa
idilmişdi.

Harb te’miratı ta’diyatı şimdiye kadar mümtezamen ifa idilmişdi. Hatta evvelce her
altı ayda bir ifa idilen ta’diyat ta’mirat ajanlarıyla anlaşılarak, (1) Eylül 1928 senesinden
i’tibaren başlayan dördüncü ta’mirat senesinde ufak bir iskonto ile aydan aya ödemege
başlanmışdır.
Ta’miratbörcü ta’diyatı 11 milyondan itibaren olan ‘umum borcu kanunen i’zamı
ödenmesi lazım gelen %5 faiz ve %1 imhayetli 220 milyon altun mark derecesine vasıl
olmuşdu. Sene’i maliye ile seneyi ticariyenin beraber düştüğü 1927 senesinde ta’mirat borcu
ta’diyatı 590 milyon mark iken gelecek senei ticariye içün 220 milyon marka tezayid
idecekdir.

Nakliyat virgisinde mümtezemen ta’diye idilmişdir. Maliye vekaleti ile ta’mirat

ajanları arasında kararlaştırıldığı vecihle vekaleti nakliyat virgisinin her ay mümtezemen
ta’diye itmekde ve devlet demir yolları şirketi de virgiyi maliye vekaletine ödemektedir.

Hatta üçüncü ta’mirat senesi içün ta’yin idilen 290 milyon altın marklık nakliyat
virgiside bu suretle ödenmişdi. Bunun harcında hemende 10 milyon mark kadar bir fazlai
varidatda maliye vakaletine devr idilmişdi. Dördüncü ta’mirat senesi içünde maliye vekaletine
virilecek nakliyat virgi mikdarı i’zamisi 290 milyon markdır.

Sanayi’de Müste’mil Mülazemenin İmtihanı

Mehruri: Mahzuresi Sacid bir kan

Sanayi’de müste’mel her hangi bir melazemenin i’zamı olarak virebileceği evsaf
muhtelifeden hakkıyla istifade itmek evvela be evsafı bilinmesine saniyan fenni ve’ilmi
suretde imtihanına mefukafdır. Bu imtihan usullerini fenni ve nazari kısmını degilse bile,
tatbiki ve müsbet heyetlerini bilmek anagörünmek müdür, mühendisi, fen me’muru,
kondüktör, ressam baş üste, anbar me’muru gibi eşhasın vazifesidir. Bu evsafı muhtelifenin
nazariyat fenniye ve ‘ilmiyesini bilen onları me’in usulleriyle tecrübe suretiyle tesbit iden
mülazime imtihan me’murudur. İktisadi çalışmak, terfi ve te’ali itmek bu usullerin ve evsafin
memleketimize dahi az çok tatbikini vabestedir.

Sanayide müste’mel melazime hal hazırda beş usul ile imtihan olur.
1. Teknoloji Tecrübeleri: Mesela, bir ma’denden işletme kabiliyeti, kesme
kudretini, kaynatmak hasasını, devimle kabiliyetini elh… imtihan itmek.
2. Kimyavi Tecrübe: Mesela, bir ma’denin hal veya tahlili ile diğer ma’aden
veya bese ma’aden nelerin ve ne mikdar bulunduğunu tesbit itmek.
3. Hakimi Tecrübe: Ma’aden veya şebe ma’adenin kırılma, kopma, bükme
mukavemetlerimle elestikiyat, imtidad, elh… gibi evsadın tecrübe makine ve
alatı ile te’yini.
 4. Mikroskopla mü’ayene: Ma’aden ve ba’zı şebe ma’adenin dahili insicab ve
teşkilatını mütale’e ile me’in ve matlubu evsaf dahiliyeye malik olub
olmadığını ta’yin itmek.
5. Ma’denin runetken ziyası ve istasıyla mu’ayenesi: Bu usul ile demir, çelik,
bakır dökümlerinin, boşluklara malik olmak suretiyle hatalı olub olmadıkları,
ma’den atomlarının, vuzu’ları tetkik olunur.

Teknoloji ve hakimi tecrübe usul ve tatbikatından gelecek makalelerimizle bahs

olunacakdır. Kimya tecrübe usullerinden bu sahifelerdebahs itmege imkan yokdur.
Ma’mafiye söz düşdükçe fevaid ve tatbikatı izah olunacakdır. Röntgen usulu ile
ma’den imtihanı henüz pek inkisaf itmemiş olduğundan bu hususuda uzak bir atiye
terk itmege mecburuz.

Bu makalede hal hazırda günden güne ehemmiyet kesb iden büyük ve arta
ma’den istihsalı ve makine, inşa’at fabrikalarında tatbik olunan mikrosopla ma’den
mü’ayenesi hulusa idilecekdir.

Şekil bir melazime mu’ayenesinde en ziyade müste’mel maden imtihan

mikroskoplarından biri tipi gösterir. a- ziya menbi’i b-ziya cem’i ‘addisesi c-
mu’ayene olunacak ma’den, d- mikrosop altı, e- mikrosopla büyültülen
resimlerialmağa mahsus fotoğraf görünür.

Böyle bir mikrosopla ma’adenin teşkilat dahiliyesinin nasıl olduğu ne süretle

mu’amele gördügü, ayı ve fena (ceruf mikdarının ta’yini suretiyle) vesair kırılmaya
sebeb olan hatalarının menze-i mutale’e tetkik olunabilir. Mikrosopun 25 eli 2500
misli büyütme kabiliyeti vardır.

Elde o ve olanın şekr ve tebaşirin nasıl ufak ufak kristallerden mütşekil olduğu
görülürse, ma’adenin dahi…

87

Resim 21

Usulu ile bilindikden sonra parlatılub me’in bir kimyavi mücser ile dağlanarak böyle
bir miksopla sathına nazır idilmesi onlarında ufak veya büyük müşabehe veya ğayri
mesabehe kristallerden (ki bunlar çizgi ve şekillerin vucudu ile belli olur.) merkeb
olduğu görülür. Bu kristallerin tarzı teşkil ve sureti taksimat ile sebeblerini araşdıran
‘ilme metaloğrafi dinir. Me’aden mikrosopla mu’ayene usulleri Fransız usmunde
şarpi, İngiliz rubret üstüne, Alman hudabur…

88

Resim 22

89

Ve marteniz gibi hakim teşnaslar tarafından bundan yirmi otuz sene evvel tekmil
ittiren vesair me’asirleri tarafından işlenerek bir ilim haline ifrağ idilmişdir. Bu ‘ilim
velevki kısaca olsun nazariyatından bahs itmek_ behkin anlaşabilmesü içün yorucu ve
beklide mevsimsiz bir zahmetdir. Bu sebebdeb biz bu ilmin suret tatbikatından bahs
itmekle iktifa idecegiz.

Ma’lumdur ki zayi’de müsta’mel madenin en mühimleri demir cinsleri ile bakır

halatlarıdır. Ehemmiyetin ziyadeliği hesbiyle evvela demir cinsleri hakkında ‘arz
ma’lumat idilecek ve bu hususdaki makaleler bittikten sonra bakır halatlar mevzu’u
bahs olacakdır.

Demirin cinsleri i’tibari ile tasnifi şöyledir.

1. Ham demir, ki yüksek fırınlarda istihsal olur. Diger demirlerin istihsalinda
kullanılır.
2. Dökme demir: Ham ve eski dökme demirlerin kapulu ‘alev veya elektrik
ocaklarında eritilerek me’in bir şekli olan kablara dökülmesi ile hasıl olan
demirdir.
3. yumuşak demir kaynama ve akma demiri üzere ikiye ayrılır:
Kaynama demir palita halinde akma demiri mayi’ halinda istihsal olunur. Kaynama
demiri çok müste’sil değildir. Akma demiri basemir, tokma, marteyn elektrik ve pota
ezabe ocaklarında müstahsil olabilir.

4. Çelik: Dövme veya dökme olmak üzere ikiye ayrılır: Her ikiside may’ halinde
me’in maksadlara göre may’may halinde isti’sal olunur. Dövme çelik, basamir,
tomas, marteyn elektrik ve potaezebe ocaklarında pişirilerek kavkil denilen
kalıblara doldurulur. Bu kavkillerin şekli olan çelik Block dövülebilirler.
Dökme çelik hal hazırda yalnız ufak basamir mübadelesinde morteyn ve
elektrik azabe ocaklarından bir işin şekline haiz kalıblara dökülmek suretiyle
istihsal olunur.
Bütün bu demir cinsleri birbirinden tefnik iden kemyet bir şebe ma’den olan kömürün
karbon (c) halinde demirde muhtelif mikdar ve şekilde menhal ve marbut olmasıdır.
Şekil 2 yüzde 4,2 miktarında kömürü bulunan bir ham demirin mikrosopla 400 def’a
büyültülerek alınmış fotoğrafıdır. Bu ve diğer şekillerin ekserisi ma’denin dört sefer
numaralı zımpara kağıdına gelinceye kadar bilenub çuha üzerinde parlatıldıktan sonra
yüzde beş hamis azotlu alkol veya su ile dağlanarak istihsal olunmuşdur. (şekil 3) Sert
dökme demir olub seri soğutma ile husul bulmuşdur. (şekil 5) yumuşak esmer dökme
demirdir. Her ikisininde kömür mikdarı yükde 2,2 dir. Beyaz lekelere ferdiyet (saf
demir) siyah ipliklere ğarafit ve siyah kısımlara parıltı denir. (şekil 6) yükde 1,5 kömür
olan çeliki gösterir. beyaz yollara çimento gibi sert olması dolayısıyla çemaniyet dinir.
ki bu beyaz yollarda yüzde 6,6 kömür demirle birleşmişdir. (şekil 7) yüzde 0,80
kömürü olan çizgili parıltı hava bir çelikdir. (şekil 8) yüzde 0,40 kömürü olan bir
çelikin vasfını arae ider. Beyaz kısımlara ferrit siyah kısımlara parıltı denir. (şekil 9)
yüzde 0,10 kömürü olan bir demirdir. Görülüyorki kömür mikdarıda değiştikçe
çeliklerin dahilindeki kristallerin şekli ve tertibide tahvil itmektedir. Ma’mafiye bu
şekiller ma’denin döküldükü veyn dövüldükü haldeki vasıflarıdır. Çelikler sulanırsa bu
kristalleride değişebilirler.(şekil 10) Bir seri turna çelikinin vasfıdır. Küçük ve beyaz
noktalara ciffet karbiyet dirler. Sebebi böyle bir çelikde bulunan kromovolfram
ma’denlerinin karbon ile birleşerek bu sert noktaların vucudunu iltizam
ittirmelerindendir.

90
(şekil 11) Kesme kudreti yüksek olan setelliyer madenini (şekil 12) yüzde 20
mikli havi çeliki (şekil 13) yüzde 13 manğanezli mekas çeliki vasıflarını erçe ider.
 Gelecek makale çelik ve demirin teshin ve soğudulmasını suretlerinin
kristallerin şekil ve tarz teşkillerine çelik demirlerin kırılmalarına sebeb olan şeylerin,
suret ve icrası te’sirlerine a’id misaller zikr olunacakdır.

10/Nisan/1928-Edseterya

Devlet Demir Yolları şe’bat İnşaiyesi Fa’aliyetlerinden

Hal fa’aliyetlerinde bulunan demir yollarımızın safhat terkiyatını ta’kibe

çalışan mekmu’a: Bu sayede Samsun, Sivas hattının inkişafatından biraz bahs
idebilecekdir.

Fi elhakika devlet demir yolları teşkilatı te’azu ittikçe Türkiye Cumhuriyeti

şemenduferleri son ferkiyana göre inkişaf itmek ğayretindedir. Samsun-Sivas hattında
bu yoldan müsa.2ede bulunmakdadır. Hattın Amasya istasyonuna kadar işletmeye…

Resim 23

• İlk def’a olarak “vatan” vapurlarıyla Samsun Sivas demir yolları içün Samsuna
varid iden makinenin (1 gün evvel 240) karaya ihracı

Resim 24

• Samsun Limanında: Sabit yirmibeş tonluk vincin manta, hali ve seyyar sekizer
tonluk vinçlerin çimento tahliyesi safhası.

91

Resim 25

Samsun-Sivas hattı
• Samsun Limanında: lokomotif vağonların palatafrumüzerine tahliyesi
‘ameliyatına ‘aid muhtelif safhalar.

Keşadı merasimi müt’akib rayların palankorum üzerine vez’ ve teşbiti

‘ameliyatına devam idilmiş ve bugün amasyadan (15) kilometre uzaklaşarak (148)’inci
kilometreye vusulu ta’yin olunmuşdur.

Bu nokta Çekerek Irmağını otuz metre açıklığında atlayan demir köprüye

mesafa olduğundan demir köprünün kurulma ‘ameliyatına intizaran hali tevkifde
bulunmaktadır. Nisan evasıtına toğru hitamı tahmin idilen kurulma ‘ameliyesinden
sonra o suretle tertibatı ahz ve tevzi’at icra idilmişki bu sayede buz bela tevkif
yürüyecek ve mayu ğayesindeturhana haziran ğayesinde de 2 ileye varmış olacakdır.

Belçikalılardan sonra Turhan-Zile ve Ziladanda mevsi köyüne kadar yüz

kilometrelik bir kısmın inşaat muhtelifesi evvelce hattın metnu’ mıntıkalarında
balfe’el çalışarak ibrazı ehliyet itmiş olan genç Türk mühendis ve müte’ahhidleri
ğurubunun yed fa’aliyetine tevdi’ kılınmış ve bunlarda çizilen proğram dairesinde
vasağri zaman zarfında te’ahhüdlerini ifa emiliyle çalışmağa başlamışlardır.
 Şu halde 10 Temmuzda Zileninde işletmeye resmi keşadı merasiminin kuhi
karibeye gelmiş bulunduğuna etmainan ile bakabiliriz. Devlet demir yolları ve
limanları idare-i ‘umumiyesinin ğayeside memleketleri bir an evvel çelik ağlarla
örmek…

92

Resim 26

• Samsun Limanında: yirmi iki tonluk tenzidlein tobalar üzerinde tahliyesi

safhatından olduğundan her hatta inşaat mıntıkaları yekdigerini ta’kiben hal
fa’aliyete erc a’idilmektedir.

‘Ameliyat inşa’yası böyle bir har devirde bulunan mezkur hattın liman tahmil
ve tahliye işleride başka bir vadida derrei tekmil ve inkisafdadır. Evvelce vapurlardan
dobalara indirilen lokomotif vağonları havi cismi kitleler kalın hatlarla ceidilmek
suretiyle karaya çekilir. Ve kumluklar üzerinde devrilerek içindeki lokomotifler
çıkarılırken bunun biri yirmibeş tonluk sabit diger ikisi sekizer tonluk seyyar üç vincin
mihagki kuvvet kudreti sayesinde vapurlardan kolayca tahliye olabilmektedir.

Samsun-Sivas demir yolu idaresi bu mihaniki şekilde tahmil ve tahliye vesaltı

ile bir hafta zarfında (50) vağon ve (6) lokomotifi ihrac itdigi gibi lokomotiflerin
dingili ile (40) tona baliğ olan şasileride ‘ayni ta’sisat sayesinde iskeleye
çıkarılabilmişdir.

Bu vesile ile Samsun hattı iskelesinin birkaç manzuresiyle tahliye

‘ameliyatından birkaç safhanın resimlerini mecmu’aya derci diyoruz. (Resimler ve
ta’rifatı Samsun-Sivas inşaat ve işletme müdür mü’avini mühendis Hüseyin Ya’kub
bey efendi tarafından gönderilmişdir.)

93

Resim 27

• Samsun Limanında: Yirmi beş tonluk kazanların karaya ihracı ‘ameleyatından.

Devlet Demir Yolları Cer ve Atayemler Reisi Muharremi Tevfik Beg Efendinin
37’inci Sayranı Makalelerine ‘nid

Resim 28

Devlet demir yolları Anadolu-Bağdat işletme müdüriyetindeki manevra

lokomotifleri. Hattın ‘Arzı 1435 m2 eskara sathı 2,1 ‘m2 Selendir kartı 60 “ su
sandıkların hacim isti’yayisi 5 m2 Piston se’asi 230 5 “ kömür sandıkların se’ayi
isti’yayisi 5,1 ton Mührün tekerlek kartı 120 “ lokomotifin boş iken vezni 49” Kazan
tazyiki 14 hevayi nesimi “ tavli “ 60 “ satıh teshin (suya temas iden) 143,5 m2
Kuheceriye (6,0 imsaline göre) 1230 kiloğram.

94
 Soğuk Hava Ve Sabit Hava Vağonlarıyla Nakliyat
Geçen nüshadan mabe ‘d

Mehrür ve nakli: Devlet demir yolları hareket ve münakat kalemi merberi Kemal

Demir ve emsali deniz suyu enatı:-Kuvvetli dük mevsimlerinde midye ve emsalinin

gerek i ‘aşeye tahsis idilecek olsun, ve gerekse yetiştirilmek üzere havuzlara gönderilecek
olsun soğuk hava vağonlarında sevki şayan tavsiyedir.

Sabanlı İstakos: Canlı istakos ve emsali hayvanatın üç eli 10 derece hararatda kapalı
vağonlardı sevkı lazımdır. Bunun içinde sabit hava vağonları tercih idilmelidir. Mevasatda bu
canlı bu hayvanat kat ‘iyen tatlı su ile yıkanmamalı ve karanat ve serin bir mihalde ve
münkünse üzerinde deniz suyu ile ıslanmış bez ve kağıt yaprakları örterek muhafaza itmelidir.

Tereyağı ve bağlı mevade_ Yağlı mevad ve bazı cins tere yağları soğuk hava
depolarına vez ‘ idilebildiki halde bunların he mev ‘anın soğuk hava vağonlarında nakli
kabildir.

Yaz mevsiminde hatta 24-48- sa ‘atlik mesafeler içün bile bu vağonların isti ‘mailine
mecburiyet vardır. ‘Aliel ‘ada vağon dahilinde yaz mevsiminde hararat haricdeki hararatdan
fazla olacağından tere yağı yumuşar ve erir, bu mihib mehzur bir taraf idilebilir.

Kış mevsiminde tereyağı derhal sarf idilmek üzere sıfır derecede veya daha aşağı bir
derecede hararatda fabrikadan çıkdığı takdirde ‘aliel ‘ada vağonda bile mehzur nakli
olunabilir.

Yaz mevsiminde ‘ayni derece ‘i hararetteki tere yağlarının vağon hacmi isti ‘abisinin
dörte üçünden devr olmak şartıyla sabit hava vağonlarında seki ğayet iyi neticeler verir. Şayet
hamule bu mikdardan devr olacak veyahud esnayı rahde muhtelif mevakifde tevzi ‘ idilmek
üzere vağon sık sık açılacak ise soğuh hava vağonları isti ‘mali tavsiye olunur.

Sıfır veya daha devn bir derecei harartda muhafaza idilen tereyağının esnası (hararanın
yükselmesi) bataetle icra olunmalıdır. Bu ‘amliye 8 ile 12 derecei harartda bir mihalde
yapılmalıdır. Yaz mevsiminde hararatı 8 ile 12 dereceyi tecavüz iden tere yağları içün soğuk
hava vağonları isti ‘mali zaruridir. Me ‘mafiye 48 sa ‘atden fazla mesafelere bile yapılacak
nakliyat içün vağonlara 400 ile 600 kiloğramdan fazla buz vuzu ‘una luzum yokdur. Tere yağı
içün ethazını zikr itdiğimiz bu tedabir erime derecesi ‘ayni olan hayvanı veya nebatı yağları
ihtisa iden diger mevad içinde ithaz idilmelidir.

Peynirler: Peynirlerin behme hali sevd istihsal merkezlerinde i ‘mali mecburiyeti

yokdur. Nitekim bukadar meşhur dokfur peyniri hakkında yalnız rokfurda değil fakat
rokfurdan 500 kilometre dahilindeki saha 5 i’mal idilmektedir. Peynir i ‘mali yaramayan
kesdirilmiş sudların sıcak mevsimlerde bozulmadan sevkleri içün soğuk hava vağonları isti
‘mali tavsiye olunur.

Hamuru yumuşak peynirler yaz mevsiminde müşkelatla naklidir. Muhafazai hararları

12 ile 15 derece arasındadır. Bundan fazla hararata ma ‘ruz kalan bu tür peynirler pek çabuk
bozulurlar benaen bu peynirler serin mahzenlerde muhafaza idilerek satışa cesta cesta
çıkarılır.
 Hatta satış esnasında da bunların 5 ile 4 dereceyi tecavüz itmeycek dolablarda
muhafazaları tavsiye olunur. Eğer peynir istihsal merkezleri kafi derecede hamule birikdirerek
nakliyatları soğuk hava vağonlarında yaparlar, vağonlarda hin ihraclarında peynirler soğuk
hava depolarında muhafaza idilerek piyasanın ihtiyacı nibetinde çıkarılırsa şüphesiz hem
tüccar hem halk ve hemde memleketin iktisadiyatına pek nef ‘ olur. Hamuru pişmiş
peynirlerin diğerlerinden da ‘ima hassas olmakla beraber yaz mevsiminde ‘ayni tedabire re
‘ayat idilerek sevki ve bunların 10 veyahud 12 derecei harartlı muhafaza müddetinin tezyid
idildiki baltecrübe sabitdir. Beyaz ve kaymaklı ve karmalı peynirler yaz aylarında en fazla
satılanlardır. Bunlar umumiyetle istihlak merkezlerinde satılamayan ve bozulmağa yüz tutmuş
sevdlerle i ‘mal olunurlar. Fakat eylerude sevd nakli içün te ‘dad idilen tedabire re ‘ayat
idildiki taktirde istihlak merkezlerinde yevmi istihlakat içün taze südle peynir i ‘mal ve
günügününe piyasaya çıkarmak kabl olduğu gibi, bu peynirlerin i ‘mal ve vesaiti noksan
istihlak merkezlerinede soğuk hava vağonlarında taze olarak sevk kabildir.

95

Yumurtalar: Pek uzuklara sevk idilecek yumurtalara nakli dilecek yumurtalar içün
atideki tedabirde ri’ayat edilmelidir.

Kırılımış ve dökdürülmüş yumurtalar, beyaz ve sarıları ayrı veya birlikde olmak üzere
ma ‘deni kotalara vez’ idilerek nakl olunurlar. Dönen ezalesi içün hususi tedabire luzum
yokdur.

Ancak bu ‘ameliyenin kutu açılacağı zaman ihras icab ider. Bunu neticesi olarak
kutuları sabit hava vağonlarıyla nakli ve soğuk hava depolarında muhafazası elzemdir.

Sandık dahilinde sevk idilecek kapuklu yumurtalar sür ‘atle istihlak idilecek veya uzun
müddet muhafaza idileceklerine nazaran nakillerinden evvel soğutulmuş veya soğutulmamış
olabilirler.uzun müddet soğuk hava depolarında muhafaza idilmek üzere sevk idilecek
soğutulmuş yumurtalar içün vağon hacmi isti ‘abisinin, mühim kısmını işğal idilecek suratde
sabit hava vağonları isti ‘mali kafidir. Soğuk hava vağonları isti ‘malina luzum yokdur. Yaz
mevsiminde buz depoları icab hala göre yarıya kadar tamamen imla idilmek suratile soğuk
hava vağonları isti ‘mali faidelidir. Her iki zayi ‘atda yumurta sandıkları bir kitle teşkil idecek
tarzda istif idilmelidir. Mühim miktada süd istihlaki olan büyük merkezlerin süd ihtiyacının
kafisinin şehr dahilinden tedariki imkansızlığına binaen ihitiyacen zaruriyeden ma ‘rud olan
südün, mevsimi ne olursa olsun ihtiyaç nisbetinde ve ucuza mal iderek ta ‘mini, ancak hususi
süd vağonlarıyla kabuldur. 1920 senesinde 100 hatta 200 kilometre mesafelerden
bozulmaksızın, süd celbi kabul olduğu halde elyevm sğuh hava vağonlarıyla 400-450
kilometrelik mesafeden bozulmaksızın süd celbi kabul olmaktadır.

Sahte ‘umumiye noktai nazarından bu nakliyat pek mühimdir. Sahi ğıdasızlıkdan

mütveld çocuk ve fıyartının o güne geçilir. İhtiyar ve hastalara nisbeten az bir asaretle halis
birinci nev ‘ süd te ‘min idilir.

Müddeti nakle mürsel tarafından süde tatbik idilen ta’kim ve soğutma şera ‘atına
nazaran soğuk hava vağonlarının senenin me ‘in mevsimlerinde isti ‘mal müddeti ta ‘vil
idebilir. Ta ‘kim idilmiş halis südlerin bu vağonlara 350-450 kilometreye kadar sevkleri içün
senenin dokuz ayında bu vağonların isti ‘mali icab ider. Me ‘mafiye bu nakliyat içün sabit
hava vağonlarının soğuk hava vağonlarına terkihini tavsiye ideriz.
 Fielhakika buzlar kalıb halinda doğrudan doğruya süd bükümleriyle temasda
bulunacak tarzda düğümler arasına vez ‘ idilebilir.
Dükümlerin ağızları sıkıca ve vağon düşmesi oluklu cenku ile kaplu bulunacağından buzun
arınmasından hasıl olan su ne süde senede bir vağona bir zarar iras ider. Bu vağonlara fazla
mikdar küküm tahmil idilerek vağonun hacim isti ‘amisinden istifade itmek içün vağona
tahmil idilecek olan kükümler ib ‘adide göre eertefa ‘ları mütebeddil katlara veya geniş raflara
tefrik olunabilir. Raf isti ‘mali halinde kükümlerin sadme ta ‘tiriyle düşmemesi içün
saplarında bir ma ‘deni çubuk veya ince sarık geçirmek kafidir. Süd nakliyatına tahsis idilen
vağonların sür ‘at nakliyatına isti ‘maline bazı bazı ‘ameli tavsiyeler:

Bu suretle nakli dilecek südler evvela ta ‘kim idildikden sonra soğutulmalıdır. Bilhassa
yaz mevsiminde ‘aliamede menbe ‘ suyu ile suyun soğutulması ğayri kafidir. Süd +5 imkan
varsa +2 derecesinde olarak mahlinde (fabrika veya mandira) den çıkarılmalıdır.

Fabrikanın mevkie mesafesi, yüz ikiyüz metre geçmiyorsa süd kükümleri üzerine ıslak
meşmi ‘ vuzi ‘i suretiyle genüş ve harici hararatdan vekaye olunmalıdır. Vağon dahi tahmilde
makden imkan derecesinde soğutulmuş olmalıdır. Bunun içün kükümlerün tahmilinden evvel
vağon tahmiline üç dört sa ‘at evvel ve kafi miktarda buz vez ‘ iderek kapuları kapatılması
tavsiye olunur.

Esnayı tahmilde kükümler vaktiyle vağona ithal idilecek ve vağon dip köşelerinden
başlamak suretiyle güzelce istif idilmelidir. Buz kalıbları kırılarak parçalar kükümler arasına
ve bunlarla temasa gelecek tarzda atılmalıdır. Parçaların çok ufak olmasına ve gelişi güzel
atılmamasına dikkat idilmelidir. Bunlar kaldırım taşı büyüklüğünde kırılarak küküm
ağızlarının yekdiğeriyle tenkil ittikleri gözlere vazi ‘i terhiyet olunur. Bedayet de bu kalıbların
kükümler ile temasa gelen kısımları eriyerek ve buz tedrici suratle kükümlerde daha fazla
sathı temas peyda idecekdir. Buzun su haline gelen kısmı kükümlerin cedararından sızmak
suratiyle düşmeye ve oradan ihrac süfonlarına akacakdır. Ve el hasıl kükümler arasına vez’
idilecek buzlar derhal düşmeye düşecek derecede küçük parça halinde olmalıdırlar.

Vağona bu suretle vez ‘ idilecek buz mikdarına gelince: Buna kat ‘i bir cevab
virilemez. Vez ‘idilecek buzun mikdarı süd sukletinin vağon hacmi isti ‘amisine olan
nisbetine harici hararata südün tahmil esnasındaki hareratı derecesine göre mütebeddildir.
Vakim ve +5 derecesinde soğutulmuş ğayri safi (kükümlerle beraber) beş ton sukletinde süd
içün bir ton buz ‘umumiyetle kafi gelmektedir. Ma ‘mafiye bu mikdarın rotasyonla sayki bir
rotbası vardır. Ba ‘dal tahliye boş olarak veya boş kükümleri havi olarak i ‘ade idilen vağonlar
‘umumiyetle soğukluklarının bir kısmı muhafaza idileceklerinden bunlarda, ‘avdetden derhal
istifade etmek suretiyle buz masrafından iktisad idilmiş olurlar. Bu şari ‘at halinde mevsime
göre her sefer içün 600-800 kilo kadar buzla iktifa olunabilir. . .

96

Mevadı Nebatiye

Taze meyvalar-Esnayı nakliyede meyvalar hem fazla soğukdan hemde fazla sıccakdan
müta ‘is olurlar.

Dûni ta ‘siratına karşı – Fazla soğuk (Dûni) ta ‘siratına men ‘ olmak içün sabit hava
vağonlarıyla isti ‘mali kafidir. Hararaatları +10 ile +16 derecelerde idame idilmesi icab iden
muzun bu vağonlarda nakli memaliki ecnebiyede i ‘tiyad halini almışdır.
 Kış mevsiminde bu meyvalar bu vağonlarda nakli dilen elma, kış armutları, portakallar
soğukdan müessir olmazlar. Me ‘mafiye bunun içün nakl bedayetinde bu meyvelerin hareratı
+10 dereceyi tecvüz itmemelidir. Aksi halde nakl müddeti birkaç gün devam itdiki takdirde
vağon dahilinde bir ısınma hasıl olur. Sabit havalı vağonların hacmi isti ‘abisinden e ‘zamı
suretde istifade idilmesi ya ‘ni mümkün mertebe fazla tahmilat yapılması söylemişidik, buna
muhtelif olarak meyvaların daha mu’tedil bir miktarda tahvilini tavsiye idecegiz. Bu vecihle
hamuz karbonun fazla mikdarda husulune meydan virilmeyerek sandıklar etrafından hava
cereyanına musa ‘ade idilmiş olur.

Fazla zararata karşı- Yaz mevsiminde soğuk hava vağonları meyva nakliyatında nabi ‘
hidmetler görebilir.

Meyvalar toplandığında muhafazalarına ‘aid soğuk hava depoları mevcud degilse:

bunların soğuk hava vağonlarında nakli içün ba ‘zi tedbr ve ihtimam lazımdır.

Ağaçlarında henüz toplanan meyvalar ekseriya yüksek bir derecei hararetdedirler. Bu

toplama oldukdan sonra yapılmış ise bu hararet daima harici hararetden fazladır. Meyvanın
meradatı sefer derece tenzil idilmedikçe (hadişat ‘ezuye phenomenes organigue) sûr ‘atle
devam ider. Meyva henûz sıcak olmaduğu halde mezru kılınır veya havasız bir mahle vez ‘
olunursa ihtimal başlar. Meyva bozulur ve sûr ‘atle çürür. Bu tebdil ‘umumiyetle hararet
tenzidinide mucib olacağından çürüme keyfiytde sûr ‘atle devam ider.

Bir Fransız tabi ‘iyancısı meysu (Jedebr taze ve sağlam meyvalar üzerine yapdığı
ğayet nafi ‘ tecrübeler ile muhtelif derecei hararatlardan hadisatı ‘uzuyeni şiddeti esbad
itmişdir.

38888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888

97
Şu halde henüz toplanan meyvalar sevklerinden evvel serin ve havalandırılmış bir
mahle sirilmeli ve geceyi burada geçirdikten sonra ertesi gün sandıklanmalı veya sepet veya
kefelere vez‘ idilmelidir. Bir gün evvelki veya geceki hararata göre bu suretle sandıklanan
meyvaların hararatı +10 ile +20 arasında olacakdır. Soğuk hava ile nakliyat işlerinde üstte
olan Amerikalıların yaptıkları tetkikata nazaran 5ile 6 derecei hararatda bir mühle vez‘
idilecek ve 16 ve 17 derecei hararatdaki meyvalar hararatları 6 ile 9 dereceye tenzil itmesi
içün 8 ile 12 sa ‘at müddet lazımdır. Halbuki soğuk hava vağonlarında hazinelere bu vezi
‘inden ancak 3 ile 4 sa ‘at sonra hararat 5 ile 6 dereceye tenzil itmemektedir. Şuhalde ilk
bahar ve yaz mevsimlerinde gece serinlendirilmiş meyvaların bu vağonlarda nakli, ancak
meyvaları ihtiva iden mevzu ‘at arasında kuvvetli bir cereyan hava te ‘mini ile kabildir.
Aksihal bu havasızlık meyvaların (asfikiye (asphixe)) olmasını intac ider.

Hava cereyanı meyvaların soğumasını birkaç sa ‘at tesri ‘ ider. Tahmilat biraz
mühimce ise meyva sandıklarının aralarında hem afakı ve hem şakuli cereyan havaya müsa
‘id boşluklar (bacalar) bırakılmalıdır. Tabi ‘iderki bu nakliyat da en iyi usul taze toplanan
meyvaları soğuk hava vağonlarına tahmilden evvel san ‘i vesa ‘itle soğutmakdadır. Nitekim
Amerikalılar bu usul ile Kaliforniadan Kanadanın meyva merkezlerden cenub ve şarka doğru
müddet nakli 4 ile 10 ve ba ‘zı def ‘a 12 gün evvel devam ider. Bu sayede meyvalar pek uzun
mesafelere nakl idilebilmektedir. Fakat memleketimizde meyva istihsalatı pek dağınık olduğu
cihetle meyvaların kablelsevk soğutulması içün bu merkezlerde soğuk hava depoları ta ‘sis
pek pahalıya mal olacağından masarifi korumaz. Ma ‘mafiye bu ticaretle iştiğal idenler
kendileri hanelerinde veya mağazalarında soğuk mevaldi küçük aletler isti ‘mal iderek soğuk
hava vağonlarıyla sevk idecekleri meyvaları bunlarla soğutduktan sonra sandıklamak suretiyle
bunların muhafazasını te ‘min idebilirler. Bu sayede mallarını uzak piyasa merkezlerine
bozulmadan, çürümeden sevk iderek daha fazla istifade te ‘min idebilirler.

Soğuk hava vağonlarından ihrac idilendiger mallar gibi meyvalarda bu vağonlardan

çıkarıldığında harici havaya doğrudan, doğruya temasa bulundurulmamalıdır. Üzerine terakim
idecek rutubet çiğ meyvalar içün mahzurludur. Bunların üzeirne yapraklar kağıdlar… ve buna
memasil şeylar sermek suretiyle rutubetin bu örtüler üzerine toplanmasını ta ‘min ihmali ve
encab itdikçe bunlar tebdil idilerek meyvaların ıslanmasına mani ‘ olunmalıdır.

Sıfır ile beş derece arasında soğutulmuş meyveler sergiye saişe çıkarılmadan evvel 6
ile 8 sa ‘at müddetle hararatı 10 dereceyi geçmeden mihallerde ıslatılmalıdır. Bu mihallerden
satış yapıldıkça peyderpey yani yavmi satış ihtiyacına göreçıkarılması şayan tavsiyedir.

Sebzeler – Meyvalar içün zikr itdiğimiz hadisat sebzelerde müşahade idilmektedir.

Taze (yeşil sebzeler) %90 nisbetinde suyi ihtiva iderler. Kurak havalarda derhal buruşurlar.
Sıcak veya ılık olarak sandıklandıkları takdirde meyvalardan daha çabuk temhir iderler.
Meyvalar nakilden evvel tabi ‘ oldukları soğutma usulu bunlarada muvaffakiyetle tatbik
idilebilir.

A) Yeşil Fasulye ve Bezelye:20,30 kiloluk torbalara vezʻidilmelidir. Bunların et

kısmına tahsis idilen cengalı vağonlarda bir sıra döşeme üzerine ve bir sırada

çenklere asılmak suretiyle nakilleride kabuldur. Ancak gerek asılan ve gerekse

döşemeye istif idilen çuvallar sadmalar neticesinde yegdiğerine çarparak sebzenin

zedelenmemesi içün yegdiğerine temas idecek vaziʻiyetde tehmil idilmelidir. Bu

usul tahmilat cereyan havaya pek musaʻid olduğu halde naklin ilk saʻatlerinde

hamule hararatının + 8+ 9 dereceye tenzili içün vantilatör isti’mali zaruridir.

B-

Tomateslerin Nakli: Ancak 4-5 günlükden mesafeler düz mesafeler içün hususi

tedabir ithazını icab ittirmez. Henüz temamıyla kızarmadan yaʻni sarı iken

toplanmış tomatesler, ʻalielʻada fakat havalandırılmış vağonlara nakli dilebilinirler.

Tomatesin toplandıktan sonra kendiliğinden kemale irmesi tomatesin semde

teʻsiratından müteesir olması bu sebzenin sahuletli naklini mevcub ihvaldendir.

Patatesler Taze ve beyat tomatesler her

mevsimin başlıca naklı mütaʻalarından birisi teşkil ider. Bunlar hararatdan ziyade

soğukdan müteessir olduğundan dün taʻsiratından vekayaları taʻsirdir. Fielhakika

nevʻlarına göre, 1,4 derece ile 2 arasında da dönerler. Şu halde kış mevsiminin kış

aylarında patateslerinde soğuk hava vağonlarında nakli kaidelidir. Bu nakliyat da

müşkelat yokdur. Tahmilat mümkün mertebe kış günlerinin en sıcak saʻatinde

yaʻni harici hararenin sıfır dereceden daha yüksek olduğu bir zamanda yapılması

kafidir. Harici hararat daha fazla soğuk olduğu taktirde vağunu Dahilen ısıtarak

tahmilat yapılmalıdır.-Mabeʻdivar.

……………………………………..
Demir Yollarının Kar ile Kapanması ve Ehemmiyeti ile Buna karşı İttihaz
İdilen Tedabir.
83 üncü sayıdan mabeʻd
Nakli: Cervatlılar Dairesi Fen Kılınmada Mühmin Tevfik
Hadleri siniroloğ kumpanı kar güder makinesi:-1893 senesi şikağa sergisinde
Kanada memleketine ʻaid ʻaynı tipde bir alete tesadüf idilmişdir. Bu alet kendü
mühürü üzerinde dakikada üçyüz devirle dönmekde ve iki afakı buhar makinesi
tarafından tahrik olunmakda idi. Bu vağon ön tarafından açık olub arkasına merbut
iki üç lokomotif tarafından mülk tedviri ile beraber sevk olunmaktaʻdır.
Mil devri iʻtibariyle karı kaldırmakda ve kenarlardan defʻ itmektedir.
Toruntoğrayı enderus şemenduferlerine vakiʻ bir tecrübede işbu vağon 40 metre
tavlında ve 1,80 metre sahninde bir kar tabakasından merur kabl olduğu
görülmüşdür. Bu ve buna memasil altin noksanı karı matlub uzağa sevk idememesi
ve karı meldayriz meydalmış bir şekilde ve hemen hat kenarına bırakmasıdır.
Rüzgar karı bi tekar hatta ʻide itmekde ve tethir vazifesine yeniden başlamak
lazımgelmektedir.
Bozulmanın kar göreri Stok stemi:-Amerikada bir kar küreri isitiʻmal
idilmektedirki keşfi stok bu aletin kabiliyetini 500ʻamelinin seyʻi ile mukayese
itmektedir. Bu makine evvela hattı taramakda ve akıbetinde kuvvetli bir hava
cereyanıyla karı uzak mesafeye serpmekde ve bu suretle yeniden hattın setrine
memaniʻet itmektedir. Bu alet arkadan lokomotif tarafından sevk olunmakda olan
ve bir buhar makinesiyle mücehhiz bulunan bir vağona mevzuʻ olub buhar
makinesi çok kuvvetli bir vantilatörü tahrik eylemektedir. (Şekil 56) ʻumudi bir
kapak dişli tertiyanla mütahrik olarak vağonunön tarafındaki açığı kapayub
açmağdadır. İşbu açıkdan devhil iden kar derhal bir çerh vasıtasıyla kırılub tuz
haline getirilur.

Resim 29

-Amerikada penumatın vantilatorlu “stok”kârgöreri-miktaʻ

A vantilatörü karı mes ve C şeklindeki mehuri üzerinde mutahrik olarak

vağonun üstüne mevziʻ afakı bir boru dahilinde defʻ itmektedir.
 Bu suretle milli bir istikamet kazanarak karı hattın haricine sevk itmektedir.
İşbu boru dahilindeki cereyan lokomotifin akyon buharı tarafından husula
getirilmektedir. Vantilatör dakikada 600 devr yapmakda ve dakikada 2100 metre
menʻebi kar defʻ itmektedir.

Santirifor kuvvetli kar göreri- Önyün basifik şemenduferleri 1890 senesinde

santirifoj kuvvetli vejvel mayfaktoriniği kumpanı tarafından maʻmul yeni bir kar
güreri makine kullanmağa başlamamışdıki bu makine 1893 sergisinde teşhir
olunmuşidi. Bu alet bilhassa karları diger eski aletlerden daha fazla ve uzağa
dağıtmak maksadıyla iʻmal olunmuşdu. Bütün emsali gibi işbu alet dahi karı ön
tarafdan bir mahrevatın kuvvetli deviriyle dahile doğru almaktadır. Bu mahrevatın
milli hattın istikametine nazaran milli olub santirifaj kuvvetli atılan kar arzuya göre
hattın bir tarafına veyahud diğer tarafına sevk idilebilir. Kar vağonların canisine
mevzuʻ deliglerden huruc ider.

99

Resim 30
-Amerikada-santirifaj kuvvetli (zul) kar küreri.

Mahrevatın tedaviri iki buhar makinesi tarafından icra olunmakda olub buharı
320 devir yapmakdadır. Silindirlerin katları 0,457 metre ve pistonun seʻesi 0,609
metredir. Bunlara buhar sevk iden kazanın kabiliyeti 800 bergirdir. İşbu makine
tertibatı kapalu ve iki dingili bir vağon dahiline mevzuʻ olub mahrevatın tedaviri
köşeli çerhler vasıtasıyla vukuʻ bulmaktadır.

Resim 31

- Amerikada-santrifoj kuvvetli kar küreri.

Vağon bir veya iki lokomotif tarafından arkadan sevk olunmakda olub altı
çok kuvvetli ve en cismi karyığınlarını ayırmak kabiliyetindedir. Ban şardki bu
karın ertefeʻi vağonun istifaʻından fazla olmasın.

1890 senesi günün senisinde Pasifik hattında büyük bir kar fırtınasından
sonra yapulan tecrübeler o zamna kadar istiʻmal olunan tekmil aletler ğayri kafi
gelmesine mukabil işbu alet bir vecezir netayici ibraz eylemişdir.

“Ğaranjore” mevkiʻinde “hevnetinkaton” kadar karın irtifaʻı 1,20 ile1,50

metre arasında idi. Alet 820 kilometrelik bir mesafede bela müşkelat
çalışmışdır. Buradan sonra 20 kilometrelik bir mesafede sertleşmiş kar 1,80
metre irtifaʻda idi. Bu hat dahi sa’atda 12 kilometrelik bir sürʻatle katʻ ve tethir
olundu. Makinenin “beker siti” beldesine varudi yolda