ÜNİTE 1 MADDENİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ

gösterilir
içe olab
b ilir rir ilir
ola
i
ç
e
arasında r
gösterilir lir
olabi oluşur
e
b
i
l
ol i
ab r

ili
r
ola
ır
ralan

bil
ir

arasında
ayn
de sı

oluşur

ir
ı ci

er
n için

iç
ns

r
la
ato

om
düze

mla

at
ns
r

ci
içe

lı
rk
rir

fa

içerir
iyon
oluşturur
içerir
alış

1. grup
ver
işiy

2. grup
le o
luş

içerir
ur

7. grup

8. grup
Soy Gazlar
1 Giriş Etkinlikleri

Atomun boyutu

Orta büyüklükte
bir köpek
Yandaki resimler
dizisini inceledikten sonra
atomun büyüklüğü
hakkındaki düşüncelerinizi Tırnak
Sabun molekülü
öğretmeninizle ve (50 atomdan çok)
arkadaşlarınızla tartışınız.
Tartışmanın sonuçlarını
defterinize not ediniz.
Virüs Bütün atomların çapı Toplu iğne başı
Ünite sonunda sonuçları 1 nanometreden küçüktür.
kısa bir tartışma ile gözden
geçiriniz.

Bakteri Kılcal damarlar

Kırmızı kan hücresi

(Alvuyar)

Mum yanarken A ve B noktalarında değişimler

meydana geliyor.Söz konusu değişimler sizce ne tür
değişimlerdir. Arkadaşlarınızla tartışınız ve
A düşüncelerinizi not alınız. Ünite sonunda notlarınızı
tekrar gözden geçiriniz.
B

Bir demir çiviyi demirin özeliğini gösteren en

küçük parçalara bölseydiniz ne elde ederdiniz?
Su gibi diğer maddeleri de özeliklerini gösteren
en küçük parçalara bölmeniz mümkün olsaydı aynı
sonucu elde eder miydiniz? Arkadaşlarınızla
tartışınız, not alınız ve notlarınızı ünite sonunda
yeniden gözden geçiriniz.

2
 Maddenin Yapısı ve Özellikleri

MADDENİN YAPISI VE ÖZELİKLERİ

Atomlar çok çok küçük olduklarından kimse onları çok güçlü bir mikroskopla bile göremez.
Elektron mikrografikleri milyonlarca atomun birleşerek meydana getirdiği büyük molekülleri gösterir.
Elektron mikrografikleri Büyük Çin Setti'nin uzaydan çekilmiş fotoğrafına benzetilebilir. Fotoğrafta
Çin Setti duvarını görebilirsiniz; fakat duvarı meydana getiren taşları göremezsiniz.

Grafitin elektron mikrografiğinden düzgün örgülü

Büyük Çin Setti
yapıya sahip karbon atomlarının varlığı anlaşılır.

Yaklaşık 2400 yıl önce eski Yunanlı filozof Democritus bir madde
sonsuza dek küçük parçalara bölünürse en sonunda o maddenin en küçük
parçacığının elde edilebileceğini ileri sürdü. Atom adı Yunanca
bölünemeyen anlamına gelen ”atomos”tan gelir.
Democritus'un görüşü metaller gibi basit maddelerin yapılarının
açıklanmasında günümüzdeki modern atom teorisi ile uyuşur. Demir çivi demir
atomlarından oluşur.

Diğer eski Yunanlı filozoflardan Plato ve Aristo o dönemde

Demecritus'un fikrini kabul etmemişlerdi. Gerçekten de eski
yunanlı bilim insanlarının o dönemde atom hakkında herhangi bir
deney yapmadan fikir ileri sürmeleri günümüz bilim insanlarına çok
etkileyici gelmektedir. Daha sonraları ise bilim, atom konusunda
2000 yıl gibi uzun bir süre bilim insanlarının gündemi dışında kaldı
ta ki İngiliz bilim insanı John Dalton (1766-1844) ileri sürdüğü
atom teorisini açıklayıncaya kadar.
Ünitede geçmişten günümüze kadar ortaya çıkan atom
teorilerini ve atomun yapısı hakkındaki bilgileri öğrenerek Demecritus
atomların elektron alarak, vererek veya ortaklayarak
meydanagetirdiği yapılar hakkında bilgi sahibi olacağız.

3
1 SON ÜÇ ASIRDA ATOM FİKRİ
Çekirdeğin
Dalton, eski Yunanlı filozof Democritus'un etrafındaki elektronlar

fikrinden yola çıkarak yaptığı deneyler

sonucunda atomu içi boş bir küreye benzetmişti.
Günümüzde kimya derslerinde kullandığımız katlı Çekirdeği proton ve
nötronlar oluşturur.
oranlar kanununu ve sabit oranlar kanununu
kullanarak 1807'de Atom Teorisini ileri sürdü.
400 BC Demecritus tüm maddelerin
John Dalton Teori, elementler ve bileşikler hakkında atomlardan yapıldığını ileri sürdü.
atom modeli aşağıdaki bilgileri içermekteydi.
! Tüm maddeler atomlardan oluşur.
! Aynı cins elementlerin atomları 1807 John Dalton atom teorisi aynı cins
elementlerin atomları aynıdır. Farklı
birbiriyle tamamen aynıdır. cins elementler birleşince bileşikleri
oluşturur.
! Farklı cins elementlerin , atomları da
1897 J.J. Thomson elektronu buldu.
farklıdır.
! Kimyasal tepkimelerde atomlar bir
1909 Ernest Rutherford protonu keşfetti.
bütün olarak davranır. Atomlar
J.J. Thomson
parçalanamaz ve yeniden oluşturulamaz.
atom modeli 1911 Ernest Rutherford çekirdeği keşfetti.
! Atomlar belirli oranlarda birleşerek
bileşikleri oluştururlar.
Dalton'dan sonra J.J.Thomson atomla ilgili 1913 Niels Bohr elektronların çekirdeğin
etrafında belirli enerji seviyelerinde
teorisinde (1897) elektronu keşfetti ve atomun hareket ettiğini ileri sürdü.

pozitif bir küreden oluştuğunu ve elektronların 1932 James Chadwick nötronların

varlığını ispatladı.
bu küre içerisinde gelişigüzel dağıldığını ileri
sürdü. Teorisini açıklarken de atomu üzümlü bir
Bohr atom keke, elektronları ise bu kek içerisinde
modeli gelişigüzel dağılmış üzümlere benzetti. Oxford üniversitesinde J.J. Thomson'ın
asistanı olan Ernest Rutherford, Thomson'ın teorisini desteklemek için yaptığı
deneyde atomun bir çekirdeğinin olduğunu keşfetti. Çekirdeğin ve atomun çapını
kıyaslamak için de ünlü benzetmesini yaptı. Bir bezelye tanesi bir atomun
çekirdeği olarak kabul edilirse ve bir stadyum ortasına yerleştirilirse, tribünlerde
dolaşan sinekler de atomun hacmini belirleyen elektronlar olarak kabul edilebilir.
Rutherford modeli merkezinde çekirdek bulunan elektronların gezegenler gibi
dolandığı bir daire gibi de düşünülebilir.
Günümüzde kullanılan
atom modeli 1913 yılında Danimarkalı fizikci Niels Bohr atom modelinde elektronların
çekirdeğin etrafında belirli enerji seviyelerinde haraket ettiğini ileri sürdü. Bohr
Modeli, aynı yörüngede birden çok gezegen bulunan güneş sistemine benzetilebilir.1932yılında ise
James Chadwick nötronların varlığını ispatladı.
Günümüzde kabul edilen Modern Atom Teorisi ise atomu elektron bulutuna benzetmektedir. Bu
durum lambanın etrafında gelişigüzel dönen sineklerin oluşturduğu bir küreye benzetilebilir. Eski atom
modelleri günümüzde geçerli olan birçok ilkeyi içerdiğinden halen kullanılır. Örneğin kitabımızda atom
modeli, Bohr Atom Modeline göre çizilmiştir ve ünitede göreceğimiz iyon oluşumunu da kolayca
açıklayan modeldir.

4
 Maddenin Yapısı ve Özellikleri

1.1 A - Atomun İçi ve Dışı

Bir elementin diğerine göre farklı özelikler göstermesinin nedeni nedir?

Yüzyıllardır biliminsanları atomun en küçük parçacık olduğunu düşünüyordu. Daha sonraları ise
atomun temel tanecikleri olan proton, nötron ve elektronlar keşfedildi. Her elementin kendine özgü
proton, nötron ve elektron sayıları vardır. Böylece her element bir diğerine göre farklı özelikler
gösterir.

Proton Sayısı Nötron Sayısı Elektron Sayısı

Helyum atomu 2 2 2
Sodyum atomu 11 12 11
Potasyum atomu 19 20 19
proton ve nötronlar çekirdekte
bulunur.
M
L
K
çekirdek
elektronlar belirli enerji
elektron bulutu seviyelerinde bulunur.

Atom

Elektronun kütlesi çekirdekte bulunan proton ve nötronların kütlesine oranla yok denecek
kadar azdır. Bir atomun kütlesini hemen hemen çekirdek oluşturur. Çekirdekteki parçacıklar arasında
başka yerde göremediğimiz özel çekim kuvvetleri vardır. Çekirdek ve elektronların bulunduğu enerji
seviyeleri(katmanlar) arasında çok büyük bir boşluk vardır.

Aşağıdaki tablo, atomu meydana getiren parçacıkların yük ve kütlesini gösterir.

Tanecik Yük Kütle (Atom kütle birimi)

Proton +1 1
Nötron 0 1
Elektron -1 0(1/1840)

Proton ve nötronların kütlesi hemen hemen aynıdır. Biliyor muydunuz?

Elektronlar o kadar hafiftir ki kütlesini sıfır kabul
edebiliriz. Yaklaşık 1840 tane elektronun kütlesi bir nötron Atomlar yalnızca proton nötron
veya protonun kütlesine denk gelir. ve elektronlardan meydana
1-Atomun temel tanecikleri hangileridir? gelmez. Bilim insanları bu
2-Atomun çekirdeğinde hangi parçacıklar bulunur? parçacıkları oluşturan en az 37
3-Elektronlar atomun neresinde bulunur? parçacığın varlığından söz
Araştır: Proton, nötron ve elektronların gerçek kütlesini ediyor. Bunlardan bazıları
araştırınız. lepton-lar, kuarklar, fotonlar,
bozonlar, gravitonlardır.

Bir önyargıyı kırmak atomu parçalamaktan güçtür.

5
1 1.1 B - Elektronların Dizilişi

Protonların ve nötronların atomun merkezi olan çekirdekte, elektronların ise çekirdek

etrafında belli enerji seviyelerinde (katmanlarda) dönerek hareket ettiklerini biliyoruz.
Atom çekirdeğine en yakın olan elektronların enerjisi en düşük, çekirdekten en uzak olan
elektronların enerjileri ise en yüksektir. Elektronlar, çekirdeğe en yakın katmandan başlayarak , en
uzak katmana doğru yerleşir. Başka bir ifade ile elektronlar en düşük enerji seviyesinden en yüksek
enerji seviyesine doğru yerleşir. N
Birinci enerji seviyesi K katmanı
M
İkinci enerji seviyesi L katmanı .
L
Üçüncü enerji seviyesi ise M katmanı
K
olarak adlandırılır. + +
+
+ ++

1. enerji seviyesinde en fazla 2 elektron,

2. enerji seviyesinde en fazla 8 elektron, elektronların
3. enerji seviyesinde en fazla 18 elektron bulunabilir. atomda dizilişi
Atomlardaki elektronların yerleşiminin gösterilmesine elektron dizilişi denir.
Örneğin potasyum atomunun 19 elektronu olduğuna göre, elektron dizilişi

2,8,9 yanlıştır 2,8,8,1 'dir

Oktet kuralına göre birinci katman hariç atomların en dış enerji seviyelerinde en fazla sekiz
elektron bulunur. Bu nedenle ilk yirmi atomun elektron dizilişi birinci enerji seviyesinde 2, ikinci enerji
seviyesinde 8, üçüncü enerji seviysinde 8 elektron olacak biçimdedir.
Aşağıdaki tablo ilk 20 elementin elektron dizilişi ile birlikte bu atomlardaki yerleşimini
göstermektedir. Oktet kuralına göre 19 ve 20 atom numaralı elementlerin elektronları üçüncü enerji
seviyesine 8 elektron yerleşince geriye kalan elektronlar 4. katmana yerleşirler.

Hidrojen H Helyum He
1 2
İlk 20 elementin elektronlarının
atomda dizilişi
1 2
Lityum Li Berilyum Be Bor B Karbon C Azot N Oksijen O Flor F Neon Ne
3 4 5 6 7 8 9 10

2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8

Biliyor muydunuz?
Sodyum Na Magnezyum Mg Alüminyum Al Silisyum Si Fosfor P Kükürt S Klor Cl Argon Ar
11 12 13 14 15 16 17 18

Modern atom teorisine göre

bir elektronun yeri ve hızı
2,8,1 2,8,2 2,8,3 2,8,4 2,8,5 2,8,6 2,8,7 2,8,8
Potasyum K Kalsiyum Ca element sembol
19 20 adı
aynı anda belirlenemez.
atom
numarası Elektronların bulunma
atom modeli

elektronların ihtimalinin fazla olduğu

2,8,8,1 2,8,8,2 dizilişi
bölgeye orbital denir.

6
 Maddenin Yapısı ve Özellikleri

1.1 C - Atomların Kimliği

Atom numarası ve kütle numarası

Sodyum atomuna bakınca 11 protonu olduğunu göreceksiniz. Sadece sodyum atomlarının 11
protonu vardır. Diğer atomların tümünün de kendine özgü proton sayısı vardır. Bir atomun kimliğini
belirten en temel öğesi protondur. Atomların kimliklerini proton sayılarına bakarak tespit edebiliriz.
Bir atomdaki proton sayısına atom numarası denir.Böylece sodyumun
atom numarası 11'dir deriz.
Atom numarası = proton sayısı
a r t ı
lik k Nötr atomların proton sayıları elektron sayılarına eşit
Kim u m
So d y olduklarından dolayı yük bakımından nötrdür.
Adı 11 Proton sayısı = Elektron sayısı
sayısı
Proton 1
umaras
ı 1 Kütle numarası: Atomdaki elektronların kütlesi yok denecek
Atom n Na
ik )
Sembo
lü (şimdil kadar küçüktür. Atomun kütlesini, çekirdeğinde bulunan
Dünya
protonlar ve nötronlar belirler.Bir atomdaki
Adres
proton ve nötronların toplam kütlesine Kütle numarası veya
Nükleon sayısı denir.
Kütle numarası =Atomdaki proton sayısı + atomdaki nötron sayısı
Bir sodyum atomunun 11 protonu ve 12 nötronu vardır, kütle numarası 23'tür.
Atom numarası yalnızca proton sayısı olduğuna göre;
Kütle numarası - Atom numarası = Nötron sayısı Sodyum atomunun yükü:
Sodyum atomunun nötron sayısı = (23-11) =12 dir.
Atom ve kütle numaralarının kısaltılması protonların herbirinin yükü +1
olduğundan dolayı toplam yük +11'dir
A
X
Kütle numarası
Elementin sembolü
Z
Her elektronun yükü -1 olduğundan
Atom numarası dolayı toplam yük -11'dir
Yükleri toplayınca: +11
Sodyum atomu için -11
Net yük : 0
Sembolü =Na Atomun toplam yükü sıfırdır.
Proton sayısı =11
23
Na
Kütle Numarası =23
Bu bilgiler kısaca :
11
olarak sembolize edilir.
1-Lityum'un atom numarası 3 , kütle numarası ise 7'dir.
a) Lityum atomunda kaç proton , nötrön ve elektron vardır?
b) Lityum atomunun sembolik gösterimini yazınız?
2-Aşağıdaki atomların isimlerini yazınız ve her atomun kaç Proton, nötron
ve elektrona sahip olduğunu belirtiniz.
12 16 27 56 65 238

6 C 8 O 13Al 26Fe 30Zn 92U

3-Proton sayıları verilen atomların 9. sayfadaki periyodik tabloya bakarak isimlerini yazınız. X=2 ,
Y=16 , Z= 20

7
1 1.1 D - Aynı Elementin Atomlarındaki Farklılık

Bir elementin tüm atomları her zaman aynı olmayabilir. Aynı olmamaları çekirdekte bulunan
nötron sayılarının farklı olmasındandır. Proton sayıları aynı nötron sayıları farklı,bunun sonucunda
kütle numaraları farklı olan atomlara izotop atomlar denir.
Soluk aldığımız havadaki tüm oksijen atomlarının çekirdeğinde 8 proton vardır. Atomlar nötr
olduklarından 8 tane de elektronları vardır.
Soluduğumuz oksijenin büyük bir bölümünde 8 nötron vardır. Oksijenin böylece kütle numarası
(8+8 =16) 16 olarak bulunur.
Soluduğumuz oksijenin az bir miktarı ise 9 nötrona sahiptir. Bu oksijen
atomlarının kütle numarası ise (8+9=17) 17'dir.
16 17
8 O ve 8O oksijenin izotoplarıdır deriz. Oksijenin üçüncü izotopu ise çok az
miktarda bulunan 188O'dir. Bu izotoplara, oksijen-16, oksijen-17 ve oksijen-18 de
denilebilir.
Yanda Mısır'da bulunan bir mumyanın fotoğrafı
görülmektedir. Mumyanın 3100 yaşında olduğu, vücudunda bulunan
Karbon-14 izotopu sayesinde
kütle numarası 14 olan karbon (14C) atomlarının miktarı ölçülerek Mısır'da bulunan mumyanın
saptanmıştır. yaşı 3100 olarak tesbit edildi.

Hemen hemen bütün elementlerin izotopu vardır. Oksijen, karbon gibi çoğu elementin izotopları
doğada bulunur. Bazı izotoplar ise özel olarak laboratuvarlarda oluşturulur. İzotopların çoğunluğu
ışınlar yayarak başka izotoplara dönüşür. Söz konusu ışınlar canlılar için zararlıdır. Ancak ışınların
etkinliği azaltılarak tıp alanında kullanılır. Örneğin; kripton-81 izotopu akciğerleri kontrol etmede
kullanılır. Bu amaçla kripton-81 izotopunun bir bölümü akciğerlere solunarak alınır. Akciğerlerin iyi
çalışmayan bölgelerine bu izotop ulaşmaz. O bölgeler ekranda siyah olarak görülür. Kobalt-60
izotopuysa kanser tedavisinde kullanılır.
izotop Element adı Atom no Kütle no P e N
35
17 Cl
37
17 Cl
25
12 Mg
26
12 Mg

Kobalt-60 izotopu kanser tedavisinde kullanılır. Biliyor muydunuz?

Biliyor muydunuz? Bütün bitki , insan ve
diğer hayvanlar küçük bir miktar karbon-14
izotopu içerirler. Bir canlıda bu miktar hep
aynıdır, çünkü sürekli olarak kullanılır ve
yerine hep yenisi konur ( besin ve karbon
dioksit olarak ). Ancak canlı öldüğünde
karbon-14 miktarı azalmaya başlar, çünkü
karbon-14 izotopu radyoaktif bir izotop
olduğundan yarılanma süresi vardır (5715
yıl). Antropolojik kazılar sonunda bazı
hayvan kemikleri bulunduğunda yaşı
hesaplanabilir.
Klor elementi doğada %75 1735Cl ve %25 1737Cl
olarak bulunur. Bu yüzden klorun ortalama
atom kütlesi 35.5 olarak hesaplanır.

8
 Maddenin Yapısı ve Özellikleri

1.2 A - Periyodik Tablo

1869 yılında Rus bilim insanı Dimitri Mendeleev o dönemde

bilinen 63 elementi sınıflandırmıştır. Mendeleev bazı elementlerin
neden aynı davrandığına dair bir sıra bulmaya çalışmıştı.
Elementleri atom kütlesine göre listelemişti. Benzer özeliklere
sahip olan elementlerin periyodik özelikler gösterdiğini bulmuş,
elementler listesinde düzgün bir sıra oluşturmuştu.
Mendeleev elementleri düzenli bir şekilde listelemek için bir
tablo hazırladı ve tablosuna Periyodik Tablo adını verdi. Tablosunda
o dönemde keşfedilmemiş elementler için boşluklar bıraktı,
isimlerini eka-aleminyum, eka-boron ve eka-silikon olarak koydu ve
bu elementlerin bazı özeliklerini önceden tahmin etti. Kısa bir süre sonra galyum, skandiyum ve
germanyumun keşfedilmesi ve tahmin ettiği özelliklerin doğrulanması Mendeleev'in Periyodik
Tablo'sunun bilim dünyası tarafından 19. yüzyılın sonlarına doğru kabul görmesini sağladı.
Günümüzde kullandığımız modern Periyodik Tablo, Mendeleev'in Periyodik Tablo’sundan oldukça
farklıdır. Modern Periyodik Tablo'da elementler atom numaralarına göre sıralanmıştır. Tabloda
görülen yatay sıralara periyod, atomların elektron dizinimine göre düzenlenmiş dikey sütünlara grup
denir. 8
H He
1 2
1 2 hidrojen 3 4 5 6 7 helyum

Li Be B C N O F Ne
3 4 5 6 7 8 9 10
lityum berilyum
Modern Periyodik Tablo bor karbon azot oksijen flor neon

Na Mg Al Si P S Cl Ar
11 12 13 14 15 16 17 18
sodyum magnezyum alüminyum silisyum fosfor kükürt klor argon

K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr
19
potasyum
20
kalsiyum
21 22
skandiyum titanyum
23
vanadyum
24
krom
25
manganez
26
demir
27
kobalt
28
nikel
29
bakır
30
çinko
31
galyum
32
germanyum
33
arsenik
34
selenyum
35
brom
36
kripton
soygazlar
alkali
metaller Rb Sr Y Z Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe
37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54
rubidyum stronsiyum İtriyum zirkonyum niyobyum molibden teknetyum rutenyum rodyum paladyum gümüş kadmiyum indiyum kalay antimon tellür iyot ksenon

Cs Ba La Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn
55 56 57 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86
sezyum baryum lantan hafniyum tantal Tungsten renyum osniyum iridyum platin altın civa talyum kurşun bizmut polonyum astatin radon

toprak alkali metaller geçiş metalleri halojenler

Etkinlik
Periyodik tablodaki elementlerin grup numaraları ve en dış katmanlarındaki elektron sayıları
arasındaki ilişkiyi tabloya bakarak açıklayınız. Elementlerin katman sayısı ve periyod numarası
arasındaki ilişkiyi tabloya bakarak açıklayınız.
1- a)Atom numarası 11 olan elementin periyodik tablodaki grubu ve periyodunu bulunuz.
b)Atom numarası 17 olan elementin grubu ve periyodunu
bulunuz Biliyor muydunuz?
2- Periyodik tabloda 2. grup 3. periyoddaki elementin
Metalik elementler yeni kesildiğinde
elektron ve proton sayısını bulunuz. parlak yüzeyli katılardır.Isı ve elektriği
iletirler.
Ametallerin çoğu oda sıcaklığında
Araştır
gazdır. Sadece brom elementi sıvı, geri
1-Termometrede kullanılan ve oda sıcaklığında sıvı olan kalanı ise katıdır. Ametaller ısı ve
metalik element nedir? elektriği iletmezler.
Mendeleev'in periyodik tablosunun bir
2-Pilin içeriğinde kullanılan grafit hangi elementtir? benzerini de alman bilim adamı L.Mayer
3-Manyetik olan üç elementin adını yazınız. aynı dönemde yapmıştı.

9
1 1.2 B - Elementlerin Birleşmesi

İki veya daha fazla farklı elementin birleşmesinden bileşiklerin meydana geldiğini
biliyoruz.Bileşiğin formülü, kendisini meydana getiren elementlerin sembolleri kullanılarak yazılır.
Elementlerin birleşme oranları ise sembollerin sağ alt köşesine yazılan sayılarla gösterilir.
Su molekülü bir oksijen atomunun iki hidrojen atomuyla birleşmesinden oluşur. Suyun kimyasal
formülü H2O 'dur. Sofra tuzu eşit miktarda sodyum atomu klor atomu içerir , kimyasal formülü
NaCl'dir.

Yağın içinde korunan Gaz kavanozunda Sodyum metali ısıtılıp klor dolu gaz Sonuç olarak gaz kavanozunun çeperlerinden
sodyum metali. bulunan klor gazı. kavanozuna konunca parlak bir alevle yanar. sıyırarak topladığımız beyaz katı sofra tuzudur.

Sodyum + Klor Sodyum Klorür

Denklemdeki + işareti tepkimeye girme, işareti ise oluşma anlamındadır. Sodyum ve
klor gibi birçok element tepkimeye girerek bileşik oluşturur. Yukarıdaki, kimyasal denklemi düzgün
bir cümle ile defterinize yazınız.
Bileşikler nasıl oluşur?
Atomların birleşmesinde veya kimyasal bağ oluşturmasında etkin olan parçacıklar atomun
en dış katmanındaki elektronlardır.
VIII. Grup elementleri tepkimeye girmedikleri için bileşik oluşturmazlar. Bu nedenle asal
gazlar olarak adlandırılırlar. Soy gaz tepkime vermeyen gaz anlamını taşır. Helyum hariç en dış
katmanlarında sekiz elektronları vardır. En dış elektron katmanı tamamen dolu olan atomlar
kararlıdırlar ve kimyasal tepkime vermezler.

M
L L
Helyum atomu : K Neon atomu: K Argon atomu : K
Dış katmanı tamamen Dış Katmanı Dış katmanı
dolu ve kararlı tamamen dolu tamamen dolu
ve kararlı ve kararlı

1-Asal gazlar niçin tepkime vermezler? Biliyor muydunuz?

2-Kalsiyum + Flor Kalsiyum florür denklemini
Kripton, Ksenon ve Argonun
bir cümle ile ifade ediniz.
özel şartlar altında florlu
3- 'Demir, oksijenle tepkimeye girince demir oksit
bileşikleri elde edilmiştir.
oluşur' cümlesini bir denklemle ile ifade ediniz.

10
 Maddenin Yapısı ve Özellikleri

1.2 C - İyon Oluşumu

Diğer atomlar kendisine en yakın soy gazın elektron dizilimine benzeyip kararlı bir yapıya sahip
olmak için ya elektron alıp verirler ya da elektronlarını ortaklarlar.
İyon oluşumu: Bazı elementlerin atomları başka elementlerin atomlarıyla tepkimeye girerek,
tamamen dolu bir elektron katmanına sahip olmak için, ya elektron alırlar ya da elektron verirler.
Elektron verme:Sodyum metalinin en dış katmanında bir elektron vardır. Sodyum elektronunu
başka bir atoma vererek en dıştaki M-katmanını tamamen boşaltır. Böylece bir iç katmanı olan L-
katmanı tamamen dolu olmuş olur. Sonuç olarak +1 yüklü sodyum iyonu oluşur. Bu durumda sodyum
iyonunun 11 protonuna karşılık 10 elektronu kalmış olduğundan net yükü +1 olur.

Sodyum atomu Sodyum iyonu

Sodyum iyonunun yükü
M
L Bir elektron L 11protonun yükü : +11
K K 10 elektronun yükü : -10
kaybeder
Na Na+ Net yük : +1
Pozitif yüklü iyonlara katyon
denir.
Katyon elektron veren
iyondur.
M- Katmanı boşalır L- Katmanı en dış katman olur

Elektron alma: Klor atomunun en dış katmanında 7 elektron vardır, sodyum gibi başka bir atomdan
elektron alarak M- katmanını tamamen doldurur ve kararlı bir yapıya ulaşarak -1 yüklü klorür
iyonunu oluşturur. Klor atomu Klorür iyonu
M M Klorür iyonunun yükü:
yakala L L
K K 17 protonun yükü : +17
Cl
-
Cl 18 elektronun yükü: -18
Bir Net yük: -1
teşekkürler Negatif yüklü iyonlara anyon
elektron denir.
metal atomlar elektronlarını M- katmanı 1 elektron alır M- katmanı doludur Anyon.
a metal atomlarına verirler elektron
eksik olduğundan kararsızdır ve kararlıdır
kazanan iyondur
III. periyot elementleri ve oluşturacağı iyonlar
Na Mg Al Si P S Cl Ar
2,8,1 2,8,2 2,8,3 2,8,4 2,8,5 2,8,6 2,8,7 2,8,8
Na+ Mg+2 Al+3 * P-3 S-2 Cl-1 Ar
2,8 2,8 2,8 2,8,8 2,8,8 2,8,8 2,8,8

*silikon genelde iyon oluşturmaz.

İyonlar tüm canlılar için çok önemlidir. Her gün suyla birlikte iyonlar içiyoruz. Tüm bitkiler kendileri için gerekli
iyonları suda çözünmüş maddelerden alır ve besin oluşturmak için
kullanır.
Biliyor muydunuz?
1-Magnezyum iyonunun yükünün neden +2 olduğunu açıklayınız?
2-Alüminyum atomunun modelini çizerek iyon oluşumunu -2 -
Karbonat(CO3 ), Hidroksit (OH ),
gösteriniz. - -2
Nitrat (NO3 ), Sülfat (SO4 ) gibi
3-Yukarıdaki tablonun benzerini II. Periyot elementleri için
birden fazla elementin
düzenleyiniz.
birleşmesinden oluşan çok atomlu
4- İyonlar kaç çeşittir? İsimlerini yazınız ve anlamlarını
açıklayınız. iyonlar vardır.

11
1 1.3 A - Kovalent Yapılı Moleküller

A-metallerin atomları elektron alıp en dış elektron katmanını tamamlayarak soy gaz elektron
dizilimine benzemek ister. Aynı veya farklı elementlerden oluşan iki a-metal atomu tepkimeye
girince ikisi de elektron almak istediğinden en dış katmanlarındaki elektronlarını paylaşırlar
(ortaklarlar). Böylece atomlar ortaklanan elektronları kendilerinin gibi kabul ederek en dış
katmanlarındaki elektronlarını tamamlamış olurlar.
Hidrojen molekülü: Hidrojen atomunun bir elektronu vardır. Kendisine en yakın soy gaz olan
helyumun yapısına benzemek için bir elektron daha alabilir. İki hidrojen atomu birbirine yeterince
yakınlaşınca elektron katmanları birbirinin içine girer ve elektronlarını ortaklarlar.
kovalent bağ Bir elementin oluşturduğu
kovalent bağ sayısı en dış
K K K K elektron katmanını
tamamlamak için alması
H H H H gereken veya ortakladığı
elektron sayısına eşittir.Ör:
Cl=2,8,7 Bir elektron alması
gerektiğinden oluşturacağı
bir molekülde tek bağ yapar.
iki hidrojen atomu hidrojen molekülü
A-metal - A-metal atomları arasında elektron ortaklanması sonucu oluşan çok güçlü çekim kuvvetine
kovalent bağ denir. Bir grup atomun kovalent bağlarla birleşmesine molekül denir.Moleküller element
molekül veya bileşik molekül olabilir. Hidrojen gazı hidrojen moleküllerinden meydana gelir bu yüzden
moleküler yapıya sahiptir.
Oksijen molekülü: Oksijen atomu (2,6) soy gaz olan neonun yapısına benzemek için iki elektron almak
ister. İki oksijen atomu birbirine yaklaşınca çift bağlı bir molekül oluşur.
iki kovalent bağ
L L L L
K K K K

O O O O

oksijen molekül modeli

iki oksijen atomu oksijen molekülü
Hidrojen Klorür molekülü:Hidrojen ve klor atomları birer elektron eksildiğinden atomlar kovalent
yapılı bir bileşik oluştururlar.
kovalent bağ
M M
K L K
K L
K
H O H O

hidrojen atomu klor atomu klor molekülü

Biliyor muydunuz?
1-Aşağıdaki maddeleri iyonik bileşik, Element
molekül ve Bileşik molekül olarak sınıflandırınız. Suda çözünebilen katıların veya
NH3,MgBr2, N2 , CaCl2, H2O, NO2, CuSO4, sıvıların iyonik ya da kovalent yapılı
2- Flor ve brom gibi yedinci grup elementleri oldukları elektriksel iletkenlikleri
moleküllerinde kaç bağ yapar? ölçülerek anlaşılabilir.

12
 Maddenin Yapısı ve Özellikleri

1.3 B - Fiziksel ve Kimyasal Değişim

Maddeler ısıtılınca , üzerine su ilave edilince, başka maddelerle karıştırılınca ve buna benzer
işlemlere tabii tutulunca değişime uğrayabilirler. Değişim iki şekilde olabilir ;
1- Kimyasal Değişim
2- Fiziksel değişim
Kimyasal Değişim: Demir tozu ve Demir tozları mıknatıs
Kükürdün metil
kükürt karışımı tarafından çekilir
benzendeki
(toluen) çözeltisi

1- Biraz demir tozu ,sarı
kükürt tozu ile karıştırılır
mıknatıs
2-Bir mıknatıs yardımı ile
karışımı kolayca ayırabiliriz…
Demir çözünmeden
kalır
3-…veya kükürdü metil benzende
çözerek yine ayırabiliriz.

Siyah katı metil benzen

Bunzen beki
uzaklaştırılınca
kızıllık
devam eder. Siyah katı
Mıknatıs
çözünmez

4-Karışım ısıtıldığında kızılca bir 5-Siyah madde artık karışım 6-…ve metil benzende
parlama görülür, sarı kükürt lekeleri değildir , mıknatıstan etkilenmez… çözünmez.
kaybolur ve siyah bir katı madde oluşur

Isı etkisiyle oluşan siyah katı yeni bir kimyasal maddedir.

Değişim sonucunda yeni bir madde meydana geliyorsa yapılan değişime kimyasal değişim denir.
Karışım ve bileşik arasındaki fark:
Yukarıdaki karışımda demir ve kükürt tanecikleri birbiriyle kimyasal bağ yapmadan gelişigüzel
karıştığından elementler kendi özelliklerini korumuştur ( 2 ve 3, resimler). Karışımı meydana getiren
maddeler kendi özelliklerini korurlar.
Demir ve kükürt tanecikleri tepkimeye girdiklerinde birbirleriyle belli bir oranda bağlanırlar.
Oluşan yeni bileşikte çözücünün ve mıknatısın etkisi yoktur ( 5 ve 6. resimler). Bileşiğin özelikleri
kendisini meydana getiren elementlerden farklıdır.
Karışımın ve bileşiğin birleşme oranları hakkında sınıf
tartışması yapınız. Biliyor muydunuz?
Karışım Bileşik
Demir sülfür yer kabuğunda
pirit olarak bulunur.
Hidrojen yanıcı, oksijen yakıcı,
bu elementlerden meydana
gelen su ise yangını söndürmek
için kullanılır.

13
1 1.3 C - Değişimin Belirtileri

Kimyasal değişime genellikle kimyasal tepkime veya kimyasal reaksiyon denir. Kimyasal
tepkimenin meydana geldiğini nasıl anlarız?
1. Tepkime sonucunda bir veya daha fazla yeni madde oluşur.
Yeni madde veya maddeler başlangıçtaki maddelerden
oldukça farklıdır.
Demir + Kükürt Demir Sülfür
(Metalik toz) (Sarı Toz) ( Siyah Katı)
2. Kimyasal tepkimede enerji verilir veya alınır Yumurtayı kavururken
Önceki konuda gördüğümüz tepkimeyi başlatmak için çok az ısı enerjisi meydana gelen tepkime
bunzen bekinden verilir. Tepkime başlayınca çok daha fazla ısı açığa çıkar. endotermiktir.
Bir tepkimede ısı enerjisi açığa çıkıyorsa tepkime
Ekzotermiktir (ısı veren). Bir tepkimede ısı gerekiyorsa
tepkime Endotermiktir (ısı alan). Demir ve kükürt arasında
meydana gelen tepkime ekzotermik, yumurtayı kızartırken
meydana gelen tepkime ise endotermiktir. Bazı kimyasal
tepkimelerde ısının yanında ışık ve ses enerjisi de açığa
çıkabilir. Magnezyum havada yanarken parlak bir ışık görülür
tıslama sesi de duyulur.
3. Kimyasal değişim genellikle tersinir değildir.
Demir sülfürden demiri ve kükürtü yeniden elde etmek çok
zordur ve birçok başka kimyasal tepkime gerektirir. Magnezyum yandığında ısı ışık
ve ses enerjisi açığa çıkar.
Bu nedenle havai fişek yapımında
Fiziksel Değişim
magnezyum kullanılır.
şeker
buz eriyor

o
Buz 0 C 'ta suya dönüşür. Şeker alkolde çözünür . İkisini
Oluşan suyu tekrar buza alkol tekrar ayrımsal damıtarak
dönüştürmek kolaydır. kolayca ayırabiliriz.

Fiziksel değişimlerde yeni maddeler meydana gelmez. Örneğin buz ve su farklı görünseler bile her
ikisini de su molekülleri meydana getirir.
Değişim sonucunda yeni kimyasal maddeler meydana gelmiyorsa yapılan değişim Fiziksel
değişimdir.
1. Demir tozu ve kükürt tozu karışımı ile demir sülfür bileşiği arasındaki farkları tablo şeklinde
yazınız.
2. Aşağıdaki değişimlerin kimyasal veya fiziksel olduğuna Biliyor muydunuz?
karar verin?
a) Suyun donması b) Demirin paslanması c) Petrolun yanması Fotoğraf çekerken güneş ışığı
d) Mumun erimesi e) Mumun yanması f) Sütün ekşimesi, filme çarpar ve filmdeki gümüş
g) Kolonyanın buharlaşması h) Taşın parçalanması bromür gibi foto kimyasallar
değişikliğe uğrar.

14
 Maddenin Yapısı ve Özellikleri

TEST 1
1-Proton ve nötronların benzerlik ve farklılıklarından iki tanesini yazınız.
2-Aşağıdakilerin atom modellerini çizerek gösteriniz.
a) 126C, b) 4018Ar , c) 3115P, d) 2412Mg
3- Aşağıdaki tabloyu periyodik tablodan yararlanarak tamamlayınız ve defterinize yazınız..

A
Elementin Sembol Atom No. Kütle No. Nötron Z X
adı sayısı
5 11
40 22
14 28
20 10
26 30
13 27

4-X atomunun atom numarası 19, kütle numarası ise 39'dur.

a) X atomunun proton, nötron ve elektron sayısını bulunuz.
b) X atomunun en dış enerji seviyesinde kaç elektron bulunur?
c) X elementinin oluşturacağı iyonun sembolünü yazınız.
d) X elementinin periyodik tablodaki grup ve periyodu nedir?
5-
Element Atom Kütle Elektron
numarası numarası dizilimi
Q 3 7 2,1
R 20 40 2,8,8,2
S 18 40 2,8,8,
T 8 18 2,6
X 9 19 2,8,8,1

a) Hangi elementin atomlarında 22 nötron vardır?

b) Hangi element bir asal gazdır?
c) Hangi iki element neonun elektron dizilimine benzeyerek iyon oluşturur.
d) Hangi iki element periyodik tablonun aynı grubundadır?

6- Baryum elementinin atom numarası 56'dır ve periyodik tabonun 2. grubunda yer almaktadır.
a- Baryum atomunun en dış enerji seviyesinde kaç elektron bulunur?
b- Baryum atomunun oluşturacağı iyonun yükü nedir? Sebebini açıklayınız.
8-Aşağıdaki listeye bakarak soruları yanıtlayınız

Argon, Alüminyum, Karbondioksit, Magnezyum oksit, Sodyum klorür, Su, Hidrojen

a- Tek atomlu maddeyi yazınız. b-Moleküler yapılı iki bileşiği yazınız.

c- İyonik yapılı iki maddeyi yazınız. d- Kovalent yapılı maddeleri yazınız

35
15
1 Çoklu Zeka Etkinlikleri

Vücudumuzda olan bir karbon atomu belki de Aşağıda ilk yirmi elementin bağlanma gücünü
milyonlarca yıl önce yaşayan bir dinazorun veya bir gösteren kartlar vardır. Bu kartları kullanarak
zeytin ağacının atomlarından biriydi; siz de kendi oluşabilecek iyonik ve kovalent yapılı bileşiklerin
hayal gücünüzü kullanarak karbon atomunun formüllerini ortaya çıkarabilirsiniz.
başından geçen yolculuk hakkında bir hikaye
yazınız.
H Li Na K Cl F

He Ne Ar

Be Mg S Ca O

B Al N P

C Si

Kovalent yapılı olan azot molekülünü oyun hamuru Seçeceğiniz bir arkadaşınızla rap şarkısı
(veya hamurla) ve kürdan kullanarak yapılan top- besteleyiniz. Bestenizi hazırlarken aşağıdaki gibi
çubuk modeli, azot atomunun elektron diziliminden örnek cümleler kullanabilirsiniz
faydalanılarak da yapılabilir.
Dalton atomu içi boş küreye benzetti.
Thomson ise onu üzümlü topkek zannetti......vs.
Azot molekülü.
elektron dizilişi = 2,5
Azot atomu en dış katmanını tamamlamak için 3
elektron istediğinden dolayı 3 bağ yapar. Böylece 3
kürdan gerekir.

Sizler tasarlayacağınız bazı molekül modellerini

ametallerin elektron diziliminden faydalanarak
yapabilirsiniz.

16
 Maddenin Yapısı ve Özellikleri

Çoklu Zeka Etkinlikleri

Atom modellerinin basit çizimlerle gösterildiği bir Aşağıdaki etkinliği yapınız.

poster hazırlayınız. CAN sözcüğü kalsiyum ( Ca ) ve Azot ( N )
elementlerinin sembollerinden oluşturulmuştur.
Aşağıdaki kelimelerin hangi elementlerin
sembollerinden oluştuğunu bulunuz.
Atom modelleri POLİS, BANANE, TELİF, ASKI.

Bu kelimelerle birlikte sizlerin de oluşturduğu

kelimelerden bir poster hazırlayınız.

Polis = Polonyum + Lityum + Kükürt

Dinamitin ana maddesi olan TNT'yi bulan bilim Aşağıda verilen elementlerden yararlanarak mini
adamı Alfred Nobel yaptığı bileşiğin dağları bir periyodik tablo tasarlayınız.
parçalayıp yol yapımında kullanımından dolayı Si, H, P, He, Be, Al, B, C, Na, N, Ca, O, K, F, S, Cl,
insanlığa faydalı bir buluş sunmuştu daha sonra ise Ne, Ar, Li, Mg
savaşlarda kullanılmasından dolayı büyük vicdan
azabı çekmişti. Atomun parçalanmasından, atom
bombası ve nükleer santral yapımı gibi veya
Si
laboratuvarda sentezlenen bazı ilaçlar gibi,
bulacağınız örneklerle bir tablo oluşturunuz.
Örneğin silikonu sizin için biz yerleştirelim.
Buluş Fayda Zarar
14Si = 2 8 4
Atomun Enerji Atom
parçalanması santralleri, bombası 3 enerji seviyesi olduğundan dolayı 3. periyot. En
kanser dış enerji seviyesinde 4 elektron olduğundan dolayı
tedavisi ise 4. grupta yer alır.

17
 NOTLAR

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................