Str.

POJAM DRŽAVE I PRAVA

1. DRŽAVA

U širem zna enju država je posebnim sistemom pravila (pravom) ure ena društvena organizacija sa
monopolom fizi ke prinude koja odre eno stanovništvo na odre enom teritoriju drži pod suverenom
vlaš u (vlast mo upravljanja, odnos izme u lica gdje postoji nadre enost i podre enost), sa ciljem da
u datom društvu održi postoje i na in proizvodnje i politi ke odnosa koji su u interesu vladaju e klase.
Elementi države su:
- teritorij – država se proteže trodimenzialno (na kopno i na more, 1000 km vazdušno i u dubinu
zemlje do efektivne iskoristivosti
- stanovništvo – državljani. Državljanstvo je li na veza izme u svakog pojedinca i države. Može
se ste i na više na ina (po krvi oca i majke, po krvi ocapo ro enju bez obzira na roditelje.
- postojanje suverene vlasti – tj. pravno-neograni ene mogu nosti zapovjedanja na bazi
monopola za fizi ku prinudu.
U užem smislu pod pojmom države se podrazumjeva državna organizacija ili državni aparat. Državna
organizacija je hijerarhijski ustrojen i pravom organizovan sistem organa koji raspolaže monopolom za
fizi ku prinudu i mo i stvaranja pravila ponašanja. Država je jedna od drušvenih organizacija, koja ne
postoji iznad društva, nego predstavlja njegov sastavni dio. Ona je društvena sila, ali ne sila iznad
društva.
Državni organ je dio državne organizacije. Pod njim podrazumjevamo jedno fizi ko lice ili skup fizi kih
lica koji stoje u posebnoj vezi sa državnim aparatom (državna službena lica) i koji, povjerenimim
sredstvima na odre enoj teritoriji vrše odre eni krug poslova. Teritorija i krug poslova nazivaju se
stvarnom i mjesnom nadležnoš u.

2. POJAM PRAVA

Sociološki posmatrano, pravo predstavlja jedan od sistema pravila ponašanja ljudi u društvu u kome
postoji država. Pravila po kojima se ljudi ponašaju u društvu, nazivaju se društvena pravila, a to su
moral i obi aji. Izme u prava i drugih sistema društvenih normi ne postoji razlika u strukturi norme.
Sve drušvene norme kao osnovne sastojke imaju:
- dispociju – koja odre uje na in ponašanja u društvu (primarno pravilo ponašanja)
- sankciju – mjera koja se izri e u slu aju kršenja dispozicije (sekundarno pravilo ponašanja)
Ono po emu se pravna pravila razlikuju od drugih je zahtjev za izvršenje sankcije od strane državnih
organa. Pravne norme stvaraju državni organi (zakonodavni organi - skupštine, organi izvršne vlasti –
vlada, inspekcije itd., dok sudksi organi ne donose norme nego ih primjenjuju), i pravne norme donose
i nedržavni organi (organizacije, pojedinci npr. kod zaklju ivanja ugovora)
Pravo i pravne norme se nemogu poistovjetiti. Pravo ini itav skup pravnih normi koje donose razli iti
subjekti. Pravo je sistematizovan skup pravnih normi koje su hijerarsijski ustrojene (niže norme moraju
biti usaglašene sa višim, a više norme sadrže Ustav i Zakon). Ovako poimanje prava nazivamo "pravo
u objektivnom smislu" ili "objektivno pravo" (sve pravne norme koje je stvorila država ili neki drugi
ovlašteni subjekat). Cilj objektivnog prava je usmjeravanje subjekata u željenom pravcu.
Pored ovog postoji i "pravo u subjektivnom smislu" ("subjektivno pravo"). To je ovlaštenje koje ima
neki subjekat, ali je zasnovano na objektivnom pravu. Nosilac subjektivnog prava (titular) ima pravo od
drugog lica tražiti ispunjenje odre enih pravnih normi.
Primjer: Kupoprodaja izme u lica A i B (lice A ima ovlaštenje – subjektivno pravo da traži da mu lice B
isporu i robu, a lice B da mu lice A plati robu). Iz ovog primjera može se vidjeti da na suprot prava stoji i
obaveza.
Elementi subjektivnog prava su:
- ovlaštenje na vršenje odre enih radnji,
- zahtjev za ponašanje odre enog lica u sopstvenom interesu,
- intervencija suda, zahtjev ili tužba u materijalnom smislu upu ena državnim organima u
slu aju kada ovlaštenja nisu dobrovoljno poštovana, kada pravne obaveze nisu uredno
izvršene.

Pojam "pravo" ima još jedno zna enje, on obuhvata pravni odnos – vezu izme u subjekata ure ena
dispozicijom ili sankcijom. Elementi pravnog odnosa su: subjektivno pravo i obaveza. Ukoliko titular
(nosilac) prava ne djeluje u svom interesu nego u tu em interesu, tada se umjesto subjektivnog prava
kao elemenat pravnog odnosa pojavljuje nadležnost. Pod obavezom se podrazumjeva dužnost
odre enog ponašanja, koja u krajnjoj liniji može biti ostvarena monopolom za fizi ku prinudu ili
dužnost nekog ponašanja ije propuštanje za sobom povla i sankcu od strane državnih organa.

S.Keško 2003/2004
 Str. 2

injenica da postoji izvjestan broj kršenja pravnih normi, ne uti e na postojanje pravnog poretka sve
dok je on u stanju da vrši svoju osnovnu funkciju: o uvanje postoje eg na ina proizvodnje i postoje ih
politi kih odnosa.
Pravni poredak je šira kategorija od prava i može se definisati kao "postavljanje, stvaranje pravnih
normi i njihovo ostvarivanje" (dr. Radomir Luki "Uvod u pravo").
Postoje dva Elementa pravnog poretka me usobno povezana na elom zakonitosti:
- normativni (obuhvata stvaranje normi i njihovo objavljivanje)
- i fakti ki (stvarna primjena pravnih normi).
Kad se ostvaruje i jedan i drugi elemenat možemo re i da postoji pravni poredak, odnosno da postoji
vladavina prava.
U nekim zemljama (anglosaksonskim) i odre eni obi aji spadaju u pravne norme i to u fakti ku stranu,
a ne moraju biti u normativnoj strani.

3. PRAVNA NORMA

Pravna norma je pravilo ponašanja svih subjekata koji se na u u odre enoj situaciji sa sankcijom
države. Pravna norma se sastoji iz dva elementa:
- pravni (iuridi ki), a on ima dispoziciju i sankciju (normativni dio),
- fakti ki (materijalni), pretpostavka (hipoteza) dispozicije i pretpostavka sankcije

Primjer.
Hipoteza dispozicije: Muškarac koji je navršio 18 godina života i zdravstveno sposoban,
Dispozicija (dio norme koji sadrži pravilo ponašanja): obavezan je služiti vojni rok
Hipoteza sankcije: u protivnom,
Sankcija: kazni e se zatvorom do jedne godine.

Hipoteza dispozicije i sankcije

Iza sankcije stoji država sa monopolom za fizi ku primjenu. Hipoteza dispozicije odre uje fakti ku
situaciju koja treba da se desi pa da nastane obaveza da se ponašamo po dispoziciji, odnosno po
pravnoj normi. I sankcija ima svoju hipotezu. To je opis radnje (dat je uslov), koja predstavlja prekršaj
dispozicije. Prekršaj se može sastojati u injenju ili ne injenju odre ene radnje (u pozitivnoj ili
negativnoj radnji).
Dispozicija
Dispozicija je onaj dio pravne norme u kome je sadržano primarno pravilo ponašanja. To je normativni
dio pravne norme kojom se nar euje šta treba initi u datoj situaciji. Sama dispozicija nije pravna
norma, nego pstaje tek kad joj se doda sankcija. Dispozicija (željeno pravilo ponašanja) može biti
razli ito izraženo:
- nare uju a dispozicijia (gra ani su dužni pla ati porez na imovinu),
- zabranjuju a dispozicija (zabranjeno je voziti auto bez voza ke dozvole),
- ovlaš uju a dispozicija (gra ani mogu slobodno raspolagati svojom imovinom)
Neki autori djele dispozicije po kriterijima po kojima se dijele i pravne norme, pa tako dispozicije mogu
biti odre ene i relativno neodre ene. Odre enim se opisije kakvo ponašanje treba da bude dok
relativno neodre enim ostavlja se manje-više slobode subjektu. Dispozicije se dalje dijele kao i pravne
norme na: kogentne, dispozitivne, alternativne, diskrecione i sa upotrebom standarda.
Sankcija
Sankcija je sekundarno pravilo ponašanja. Ona predstavlja pravilo ponašanja prekršioca pravne
norme. Ona je ujedno i pravilo ponašanja za državni organ (što zna i da se ne može izre i neka druga
sankcija koja nije propisanu za tu vrstu ponašanja - iz dispozicije). Sankciju izi u odre eni državni
organi. Sankcija može biti pozitivna ili negativna, zavisno od toga kako društvo ocjenjuje ponašanje
subjekta u odnosu na pravilo ponašanja. Pravilo o sankciji – kazni (misli se na negativnu) uvjek je
tako formulisano tako da se u krajnjoj liniji može izvršiti primjenom monopola za upotrebu fizi ke sile tj.
putem prinude. Ukoliko sankcija nije ostvarena, pravna norma je neefikasna, a pravni poredak ne vrši
svoju funkciju. Da bi se to izbjeglo i protiv državnog organa je predvi ena sankcija ako ne primjeni
prvu sankciju.
Prilikom izricanja sankcije ostavlja se mogu nost pravnog lijeka. Tako se ide obi no do
tre esetepenosti i na takva se na in postiže što pravednija sankcija.
Sankcije se dijele na više na ina.
- Prema deliktima za koje se primjenjuju

S.Keško 2003/2004
 Str. 3

a) krivi no-pravne sankcije (po inilac se kažnjava zatvorom, nov anom kaznom, smr u
zabranom obavljanja neke funkcije itd). Krivi nim djelom može se smatrati samo ona
ljudska radnja koja je zakonom predvi ena kao krivi no djelo (princip zakonitosti –
legaliteta). Ove sankcije poga aju li nost.
b) gra ansko-pravne sankcije (imovinske) pojavljuju se u sferi imovinsko-pravnih odnosa i
poga aju imovinu subjekta u vidu nadoknade nastale štete. Sankcija se ne izvršava na
li nosti nego na njegovoj imovini.
c) sankcije administrativne prirode – za radnje manje opasne po interese države. To je
administrativna kazna a sastoji se u oduzimanju imovine, slobode ili asti ali u blažem
obliku.
d) sankcije koje imaju radno-pravni karakter.
Sakncije se mogu dijeliti kao i dispozicije na: odre ene i relativno neodre ene. Po tom mjerilu one se
dijele na: kogentne, dispozitivne, alternativne, diskrecione i sankcije sa upotrebom pravnih standarda.

4. PODJELA PRAVNIH NORMI

a) Podjela pravnih normi prema obimu i predmetu regulisanja

Prema tome da li se pravna norma odnosi na neogrni en broj slu ajeva iste vrste ili je njome regulisan
konkretan odnos norme se dijele na: - opšte (generalne) i pojedina ne (individualne).
Opšta pravna norma odnosi se na neodre en broj slu ajeva i donosi se unaprijed za budu e situacije,
dok pojedina ne norme odnose se na jedan odre eni slu aj i za ta no odre eni broj lica, dosnosi se
kada se situacija ve desila. Opšte se nalaze u opštim aktima, a pojedina ne u pojedina nim aktima
(upravni akt).
Primjer:
Opšta norma: Lica koja imaju imovinu dužna su pla ati porez
Individualna: K.S. dužan je platiti 1.000 KM poreza na ukupan prihod.

b) Norme se dijele i prema oblasti društvenog života koji regulišu:

- krivi no-pravne
- gra ansko-imovinske
- administrativne
- radno-pravne
- me unarodno-pravne norme

c) Podjela pravnih normi prema stepenu odre enosti dispozicije

- kogentne (prinudne) – sadrži jedno pravilo ponašanja. U dispozicije je odre eno ta no kakvo
se ponašanje traži. Pr. Dužnik je dužan vratiti dug. Ove norme spadaju u apsolutno
odre ene (kategori ke) norme.
- alternativne – sadrže dva ili više pravila ponašanja i ostavlja se subjektu na volju da izabere
jedno od tih ponašanja. Primjenjuju se u sferi obligacionih odnosa. Pr. porez se može platiti
u novcu ili polaganjem hartija od vrijdnosti
- dispozitivna – sadrži pravilo ponašanja s tim što je subjektima dato ovlaštenje da oni sami
odrede drugo pravilo ponašanja (ali u okviru pravnog poretka). Ukoliko ono nije odre eno
primjenjuje se dispozitivna norma. Zbog toga ove norme se nazivaju i zamjenjljivim normama.
Primjenjuje se sferi tržišnih odnosa. Pr. Prodavac je dužan isporu iti robu srednjeg
kvaliteta, ako nije druga ije ugovoreno. U pogledu formulacije ove norme naj eš e sadrže
re enicu "ako nije druga ije dogovoreno".
- Diskreciono-pravne norme – daju slobodu odre enom državnom organu da odredi pravilo
ponašanja prema okolnostima koje utvrdi. Ovlaštenja iz diskrecionih normi na osnovu i u
okviru propisa. MUP može da tražiocu pasoša ne izda pasoš, ako utvrdi da bi izdavanje
takvog pasoša proizvelo štetne posljedice po državu.
- Pravne norme sa pravnim standardima – odnose se na one situacije u kojima pravilo
ponašanja, zbog obilja razli itih konkretnih okolnosti nije mogu e postaviti kategori ki.
Standardno pravilo ponašanja se smatra tipi no ponašanje u toj sredini. Zato se ove norme
nazivaju i elasti nim.

5. SISTEM PRAVA

Sistem prava je jedinstvena i neprotivrje iva cjelina nastala hijerarhijskim povezivanjem svih
važe ih pravnih normi i njihovim udruživanjem u manje ili ve e, niže ili više srodne grupe.

S.Keško 2003/2004
 Str. 4

Pošto se pravo se sastoji od ogromnog broja pravnih norm, da bi se ono što efikasnije i potpunije
primjenilo u praksi nužno je izvršiti sre ivanje svih važe ih pravnih normi u jedinstvenu cjelinu (sistem
prava).
Prema primjenjljivoj pravnoj tehnici tj. na inu regulisanja drušvenih odnosa, prvenstveno u oblasti
izvora prava postoje i svjetski sitemi se mogu svrstati u tri velike grupe:
- evropsko – kontinentalne
- anglo – saksonske
- sistemi vjerskih i tradicionalnih prava

Elementi sistema prava

- pravna norma
- pravna ustanova ili institut
- grana prava
- pravna oblast (ne mora biti elemenat pravnog sistema što zavisi od konkretnog pravnog
poretka)

Pravna norma kao elemenat sistema prava

Ona je osnovna elija prava. Ona to svojstvo ima bez obzira koju vrstu pravnih odnosa reguliše, kojom
metodom i u kom obimu. Sadržaj pravne norme, njena obaveznost ili dispozitivnost, bez obzira da li je
opšta ili pojedina na, ne uti e na njeno svojstvo elementa prava.

Pravna ustanova ili institut

je zajedni ki naziv za skup pravnih normi koje zajedni kim metodom regulišu razli ite strane istog
pravnog odnosa. Iz definicije se vidi da je to elasti na kategorija. (ilustraciju za ovu tvrdnju pruža
institut ugovora).

Grana prava
je skup viših, složenijih, ustanova koje istim osnovnim metodom regulišu širu oblast srodnih drušvenih
odnosa. Zbog preplitanja društvenih odnosa i miješanja u metodi regulisanja, kako izme u ustanova
tako ni izme u grana prava nije mogu e postaviti vrste i neopozive granice.
Najvažnije grane pravu su:
Ustavno pravo – osnovna grana svakog pravnog sistema. Njime se postavljaju temelji ekonomskog,
politi kog i socijalnog ure enja jednog društva. Detaljno razra uje samo najvažnija pitanja
organizovanja društveno ekonomskog života najviših državnih organa i pravnog poretka. Ostala
materija reguliše se na elima te razrada i sankcionisanje prepušteni su drugim granama.
Upravno pravo – ovom granom se uspostavlja ustrojstvo državnih upravnih organa, odre uju njihovi
me usobni odnosi, odnosi upravnih organa prema tre im licima i propisuju pravila o na inu njihovog
postupanja. Za ovo pravo karakteristi an je metod nare ivanja, subordinacije, jer su njegovi subjekti
lica koja posjeduju monopol za fizi ko nasilje u datom društvu.
Krivi no pravo – sistem normi kojima se kao delikt definišu najteže povrede društvenih interesa i
predvi aju sankcije za njih. Delikti krivi nog prava se mogu podijeliti na: krivi na djela i prestupe u
širem smislu (prestupi i prekršaji). Krivi na djela su najteži prekršaji normi drugih grana prava.
Privredni prestupi su povrede pravila o materijalnom i finansijskom poslovanju privrednih subjekata
koje po svom štetnom intezitetu nisu takve da bi bile uvrštene u krivi na djela. Za metod krivi nog
prava karakteristi no je na elo legaliteta.
Me unarodno poslovno (trgovinsko) pravo – regulišu se odnosi pojedinaca i organizacija koje ne
djeluju na bazi državne suverenosti, a u sebi nose elemente inostranosti.
Gra ansko i poslovno (trgovinsko) pravo – regulišu imovinske odnose subjekata (one koji nastaju u
robno-nov anoj razmjeni ili povodom nje), one koji nastaju povodom objekata koji u sebi nose neku
ekonomsku vrijednost izrazivu u novcu.

Pravne oblasti
Prema vrsti odnosa koje regulišu , po metodu kojim to ine i zavisno od domena u kome djeluje, grane
prava se mogu svrstati u velike srodne grupe, koje se nazivaju pravne oblasti. Postoji šest pravnih
oblasti i u nauci one se se svrstavaju u tri velike grupe:
- materijalno i procesno pravo
- javno i privatno pravo
- doma e i me unarodno pravo

S.Keško 2003/2004
 Str. 5

6. POJAM I PODJELA PRAVNIH AKATA

Sadržina pravnog akta

U prvom stadijumu svog postojanja norme i druge pravno relevantne svjesne radnje su individualni
unutrašnji i kratkoro ni akt (psihi ki akt). Da bi ovi akti mogli da djeluju na savjest, volju i ponašanje
drugih ljudi potrebno je u initi ih saznatljivijim, potrebno je materijalizovati ih. Ta materijalizacija po
odre enom postupku naziva se pravni akt.
Osnovna sadržina svakog pravnog akta je: jedna individualna ili kolektivna odluka volje, a može se
odnositi na: - postavljanje jedne pravne norme, - normativnog dijela pravne norme (dispozicije,
odnosno sankcije) ili na ispunjavanje uslova za primjenu neke druge pravne norme, predvi ene u
hipotezi dispozicije te norme.

Oblik pravnog akta

Oblik pravnog akta predstavlja dijalekti ko jedinstvo procesa stvaranja akta i samog akta kao posebne
društvene i pravne tvorevine. Pojam pravnog akta složen je iz nekoliko elemenata:
- nadležnost – ovlaštenje za donošenje konkretnog pravnog akta. Nadležnost subjekta za
donošenje jednog akta se po pravilu konstatuje u pravnoj normi koja zauzima viši rang u
hijerarhiji normativnog poretka, zatim iz prethodnog akta iste snage, me utime postoje i
izuzetci od ovog pravila. Npr. Donošeenje Ustava ne mora da izvire iz neke prethodne norme,
nju može da zamjeni injenica monopola fizi ke prinude u datom društvu.
- postupak za njegovo donošenje – svrha postupka je precizno odre ivanje sadržaja i njegova
pravilna materijalizacija. Pravni poredak ne reguliše samo postupak donošenja pravnih akata
od strane državnih organa , nego i od strane fizi kih i pravnih lica (subjekata gra anskog i
poslovnog prava). Za važnije akte predvi ena je složenija procedura.
- materijalizacija akta – tjelesna radnja kojom se akt spolja izražava, kao i materijalno srodstvo
pomo u kojeg se obezbje uje eventualno njegovo trajanje. Izražavanje akta (odluka volje)
može biti: usmeno, nedvosmislenim pokretima ili drugima radnjama i pismeno. U izuzetnim
slu ajevima predvi enim zakonom i šutnji se predaje isto zna enje. Naj eš i vid trajne
materijalizacije akta je pisani dokumenat.

Kriteriji podjele pravnih akata

U teoriji prava kao kriterij za podjelu pravnih akata se uglavnom uzima sadržina i oblik akta.
Prema glavnom elementu sadržini pravni akti se mogu podijeliti na:
- one koje sadrže pravnu normu ili njene normativne elemente (u ovu grupu spadaju svi pravni
akti kojima je stvorena bilo opšta, bilo pojedina na pravna norma). Pr. krivi ni zakon, ugovori
koje sadrže klauzulu o ugovorenoj kazni, upravni akt, presuda)
- one koji ne sadrže pravne norme (kod kojih je odluka volje uperena na ispunjavanje uslova iz
hipoteze neke ve postoje e pravne norme) – prijava za upis na fakultet, tužba sudu.

Podjela pravnih akata koji sadrže pravnu normu ili njene normativne elemente
Prema glavnom elementu sadržine pravni akti koji sadrže pravnu normu dijele se na: opše ili
pojedina ne (zavisno da li sadrže opštu ili pojedina nu pravnu normu).
Prema obliku donošenja pravni akti (i opšti i pojedina ni) se mogu podijeliti u nekoliko grupa, a kao
osnovni kriterij služi nadležnost (subjekat), a kao dodatni – ako je subjekat donošenja više akata isti –
postupak po kome je akt stvoren.
Prema obliku donošenja opšti pravni akti se mogu podijeliti na slijede e podgrupe: ustav, zakon,
podzakonski akti (uredbe, naredbe, odluke), sudske odluka sa svojstvom precedenta, obi ajno pravo i
opšti akti društvenih organizacija.
Pojedina ni pravni akti prema obliku donošenja se dijele na: odluku kao akt zakonodavnih organa,
ukaz i rješenje kao akte upravnih organa, sudske odluke (presude i rješenja), odluku ovlaštenih
društvenih organizacija i pravni posao.

Osobine i odnosi opštih i pojedina nih pravnih akata

Opšti pravni akt unaprijed i na uopšten na in reguliše niz i više ili manje odre enih ponovljenih odnosa
istih osobina, iste vrste. Na in primjene opšteg akta zavisi od stepena odre enositi hipoteze
dispozicije i dispozicije opšte pravne norme koju sadrži. Ako su ta dva elementa precizno odre ena
opšti pravni akt je mogu e neposredno primjeniti na konkretan društveni odnos, a ako nisu potrebno je
donijeti pojedina ni pravni akt.

S.Keško 2003/2004
 Str. 6

Osobine pojedina nog akta su da se njime reguliše jedan konkretan, neponovljiv i ve postoje i
odnos, donosi se unazad i po pravilu je bezuslovan, donosi se na osnovu opšteg pravnog akta. On
predstavlja konkretizaciju opšteg akta.

* VRSTE OPŠTIH PRAVNIH AKATA

- Ustav
- Zakon
- Podzakonski akti
- Akti društvenih organizacija
- Obi aj
- Sudski akt
- Ugovor

7. USTAV

Pod ustavom se podrazumjevaju najvažnije radnje organizovanja državnog aparata vlasti i pravnog
poretka. Ustav u pravnom smislu (može se posmatrati i u sociološkom) je sistem opštih pravnih
akata ili jedan opšti pravni akt koji sadrži politi ke i pravne norme i principe organizovanja monopola
fizi ke prinude i pravnog poretka u datom društvu i pravna na ela organizovanja onih oblasti
društvenog života na kojem nosioci monopola fizi ke sile posebno insistiraju.
Ustav ne može sam da riješi sva pitanja koja su od bitnog interesa za vladaju u klasu i društvo u
cjelini. Ona moraju biti ure ena posebnim propisima. Odredbe tih propisa zajedno sa odredbama
ustava sa injavaju ustavno ure enje.

Sadržaj ustava
Sadržaj svih ustava se ne može odrediti jedinstveno, što zavisi od konkretnih društveno politi kih
uslova, ali svi oni sadrže neke zajedni ke elemente:
- odredbe o vlasti i njenom odnosu prema društvu, ovjeku. Akt koji ne sadrži ove odredbe nije
ustav. To je minimalan sadržaj ustava.
U modernim društvima minimalni sadržaj ustava po pravilu obuhvata odredbe o sva etiri oblika
države:
- vladavina
- politi ki režim
- državno ure enje
- državna vlast
U minimalan sadržaj ustava uvijek moraju da u u:
- odredbe o osnovnom društveno-ekonomskom odnosu
- odredbe o vladaju em svojinskom odnosu i njegovom pravnom izrazu.

Oblik ustava
Kao i u pogledu sadržaja tako i u pogledu oblika jedinstveno pravilo ne postoji, ali postoje zajedni ki
momenti.
- Nadležnost za donošenje ustava pripada najvišim državnim organim (kojem od njih zavisi od
društvenih okolnosti u kojima se ustav donosi)
- Postupak donošenja ustava uvjek je specifi an (posebna procedura predlaganja i posebna
ve ina izglasavanja) dužinom i ve om složenoš u)
- Prema na inu materijalizacije ustave možemo podijeliti na nepisane i pisane. Nepisani
(fakti ki) ustavi su oni u kojima je skup najvažnijih principa i normi organizacije državne vlasti,
organizaciji postoje ih institucija i u politi koj praksi. Pisani su oni u kojima su ustavni principi i
ustavne norme obuhva eni pisanim dokumentima. Ako tih dokumenata ima više i izme u njih
ne postoji vrsta pravno-tehni ka veza pisani ustav se naziva nekodifikovani. Kodifikovani
je onaj u kome su osnovne norme i najvažniji principi obuhva eni jednim jedinstvenim opštim
pravnim aktom.
- Promjena ustava može biti izvršena na zakonit i na nezakonit na in. Nezakonit - uspješne
revolucije i kontrarevolucije, dok zakonite su bazirane na odredbama ustavnog akta koji se
mjenja i ozna avaju evoluciju istog društveno-ekonomskog ure enja.
- Promjena ustava može se izvršiti tako da se: potpuno donese novi tekst, da se stari tekst
djelomi no izmjeni i amandmanima.

S.Keško 2003/2004
 Str. 7

8. ZAKON

Ustavni principi su tako formulisani da ih je teško primjeniti neposredno. Zato je njihovu konretizaciju,
razradu i sankcionisanje nužno izvršiti u nižim pravnim aktima. Prvi akt u kome se to ini je zakon.
Zakon se može definisati kao onaj pravni akt koji je donesen od zakonodavnog organa po
zakonodavnoj proceduri i koji sadrži pravne norme bilo pojedina ne ili opšte.
Važenje zakona se vremenski može unaprijed ograni iti, ali je uglavnom pravilo da se primjenjuje dok
ne bude ukinut izri ito ili donošenjem novijeg zakona koji reguliše istu materiju.
Oblik zakona je odre en donosiocem, postupkom i materijalizacijom.
- Nadležni organt (subjekt) za donošenje zakona je uvijek najviše predstavni ko tijelo.
- Postupak po svojoj složenosti je odmah iza ustavnog i po pravilu se sastoji iz više faza:
1. inicijativa za donošenje zakona koja može biti politi ka i pravna
2. izrada nacrta i prijedloga
3. pretres prijedloga u stru nim tijelima i domovima skupštine uz mogu nost obavljanja i javne
rasprave
4. usvajanje prijedloga putem glasanja i eventualno usaglašavanje stavova nadležnih vije a
5. proglašavanje zakona od strane poglavara države i
6. Objavljivanje u službenom glasilu

9. PODZAKONSKI AKT

U podzakonske akte u širem smislu mogu se svstati svi pravni akti niži od zakona,bez obzira na to ko
je njihov donosilac i šta sadrže.U užem smislu, podzakonskim aktima podrazumjevamo jedino opšte
akte državnih organa nižih od skupštine.Ovi podzakonski akti tako er mogu sadržavati i pojedina ne
pravne norme.
Ukoliko se podzakonski akt donosi radi regulisanja pitanja koje je prethodno obuhva eno zakonom,
tada norme koje sadrži podzakonski akt moraju da se kre u u granicama zakona. Ovaj princip naziva
se zakonitoš u podzakonskih akata.
Postoji više vrsta podzakonskih akata:
- Uredbe za primjenu zakona su najvažniji akti izvršnih organa, odnosno najvišeg organa
uprave – vlade.One su neposredno ispod zakona.Njihova materijalizacija se uvijek vrši u pisanoj formi,
a objavljivanje uredbe u službenom listu je uslov za njihovo važenje.
- Odluka - Izme u odluke i uredbe,u na elu,nema bitnije razlike. Razlikovanje je mogu e
izvršiti samo u širini predmeta regulisanja.
- Pored ovih akata organi uprave mogu donijeti i druge. Najvažniji su instrukcije za rad
službenih lica i službi u organima uprave.

10. AKTI DRUŠTVENIH ORGANIZACIJA

Postoje tri na ina na koja država usvaja op e akte društvenih organizacija u pravni poredak:
1. “pravno iniciranje” , tj. odre ivanje unaprijed ustavom ili zakonom da su akti koje donosi
društvena organizacija pravni akti.
2. “pravno sankcionisanje” , tj. usvajanje u pravni poredak akata koji prilikom donošenja nisu
imali pravni karakter.
3. "pravno iniciranje i pravno sankcioniranje" - kombinacija prethodna dva. Država svojim
propisom odre uje da je akt društvene organizacije pravni akt ukoliko ga odre eni državni
organ potvrdi.
Prvi sistem prihva en je u našem pravu.

11. Obi aj

Obi aj je društvena norma koja nastaje tako što se izvjestan na in ponašanja ljudi u jednoj situaciji
ponavlja sve dok se kod subjekata ne formira svijest da je takvo ponašanje obavezno i u budu im
identi nim situacijama.Ovo ja zna ajno jer svijest o obaveznosti ponašanja povla i i mogu nost da se
primjeni sankcija protiv onoga ko se na ponaša po obi aju.
Prema teritoriji na kojoj nastaju,obi aju se dijele na:
- op e,koji važe na teritoriji cijele države, regionalne i lokalne.
Druga podjela obi aja po iva na personalnom kriteriju (personalni partikularizam) .
- U njoj op e obi aje sa injavaju oni koji važe za sve pripadnike jednog društva,a

S.Keško 2003/2004
 Str. 8

- posebne obi aje oni koji važe za pojedine uže grupe.

Tre a podjela obi aja,u oblasti privre ivanja
- op i - da li važe za sve ili
- posebni - samo za pojedine poslove,odnosno grane poslova.
U slu aju me usobnog sukoba u hijerahiji obi aja ja i je i pravno primjenjljiv obi a koji poti e sa užeg
podru ja.
Da bi država sankcionisala jedno obi ajno pravilo i time ga priznala kao izvor prava, ono mora
ispunjavati dva uslova.
- Prvo “doti ni obi aj” ne smije biti suprotan postoje im pravnim propisima, na elima pravnog
poretka i moralnim principima datog društva.
- I drugo,on mora biti u skladu sa osnovama društveno-politi kog ure enja.
Kada se utvrdi da obi aj postoji, da je podoban da bude izvor prava i da ima potrebe za njegovim
funkcionisanjem u tom svojstvu, državnim organima stoje na raspolaganju dva na ina za njegovo
sankcionisanje,tj. pretvaranje u pravno pravilo.
- Prvi je tzv. “zakonodavni put”. On se “sastoji u tome što se jednim državnim pravnim izvorom
propiše državnim organima koji primjenjuju sankcije u užem smislu (tj. mjere prinude) da se za
pojedine obi aje primjenjuju te sankcije”.
- Drugi na in naziva se sudsko-izvršni put. On se sastoji u mogu nosti da “sudovi i drugi izvršni
organi i bez dozvole zakonodavca prihvataju obi aje kao normative,stvaraju i ad hoc obi ajno
pravo”.
Obi ajno pravo je skup pravila koja su nastala kao obi aj,ali su pretvorena u pravne norme naknadnim
sistematskim sankcionisanjem od strane državnog organa.Norma obi ajnog prava je po porijeklu
obi ajna,a po karakteru,tj. po sankciji,pravna.

12. Sudski akti kao opšti akti

Kontinentalna prava bitno se razlikuju od anglo-saksonskih po teorijskom i politi kom shvatanju uloge
sudske odluke kao izvora prava.
Bez obzira na to da li pod izvorima prava podrazumijevaju samo op e akte, ili i op e i pojedina ne,
danas se svi teoreti ari slažu u tome da su odluke sudova izvor prava. Pošto ustavni sudovi odlu uju o
saglasnosti nižih op ih pravnih akata sa višim, to i njihove odluke moraju imati op i karakter. Pored
odluka ustavnog suda, u teoriji se svojstvo izvora prava priznaje i odlukama najvišeg suda u zemlji,
budu i da se smatra da one imaju precedentni karakter.
Presuda uvijek predstavlja izvor prava za stranke u sporu. Da li e njeni elementi op eg normativnog
karaktera biti priznati kao izvor prava u drugim istim, ili sli nim sporovima – to zavisi od stava drugih
sudova. Ako budu usvojeni, formira se sudska praksa. Pod sudskom praksom podrazumjeva se
donošenje istovjetnih odluka od strane raznih sudova u istim ili bitno sli nim sporovima u dužem
vremenskom periodu.

13. Ugovor (kao opšti pravni akt)

Ugovor je rezultat sporazuma dviju ili više strana kojim se zasniva, mijenja ili ukida pravni odnos
izme u njih. Ugovor je pravni akt koji se svrstava u pravne poslove. Sadrži bilo op u, bilo pojedina nu
pravnu normu u cjelini, ili, eš e samo dispoziciju pojedina ne pravne norme. Prema vrsti pravnih
odnosa koje stranke regulišu ugovorom, ugovori mogu imati razli it karakter i spadati u razne grane
prava: nasljedno, porodi no, obligaciono,me unarodno itd…
Pitanje me unarodnih ugovora koji sadrže op e norme je sporno. Smatra se da oni nisu izvor prava
neposredno, nego da predstavljaju gra u za akt ratifikacije kojim se me unarodni ugovor usvaja u
doma i pravni poredak. Neposredan izvor prava je sam akt o ratifikaciji :zakon ili, rje e, uredba.
Ugovor koji sadrži pojedina ne norme li samo pojedina ne dispozicije u teoriji prava se uglavnom ne
smatra izvorom, me utim u skladu sa našim stavom i ovaj ugovor se može smtarati izvorom prava

14. POJEDINA NI AKTI

Podjela pojedina nih akata

Pošto se pojedina ni akt uglavnom predstavlja konkretizaciju op eg pravnog akta (na neki na in
oslanja na ve postoje i op i akt ili op u normu), razumljivo je da on može,ali ne mora da sadrži oba
bitna elementa pravne norme: konkretnu dispoziciju i konkretnu sankciju. Ako ih sadrži, govorimo o

S.Keško 2003/2004
 Str. 9

potpunom pojedina nom pravnom aktu. Oni su relativno rijetka pojava. Ako pojedina ni akt sadrži
samo dispoziciju ili samo sankciju, radi se o nepotpunom pojedina nom pravnom aktu.
Nepotpuni pojedina ni akti se dijele na one koji sadrže dispoziciju: upravne akte i pravne poslove i na
one koji sadrže sankciju – sudske odluke.

Upravni akt
Upravni akt je mogu e razli ito definisati. Ako se kao kriterij uzme sadržina akta, onda je on
“pojedina an akt kojim se odre uje dispozicija koja obavezuje subjekta ( ije ponašanje reguliše) i
protiv njegove volje”. Pod upravnim aktom u formalnom smislu podrazumjeva se na osnovu javne
vlasti obavezuju i akt državnog organa, ili organizacije koja vrši javna ovlaštenja, donijet po posebnom
upravnom postupku. Najvažniji i najtipi niji dio te procedure je kod nas regulisan Zakonom o
upravnom postupku (ZUP).

Pravni posao
Pravni posao je pojedina an pravni akt nedržavnog subjekta koji je on na osnovu ovlaštenja pravnog
poretka i u njegovim okvirima dobrovoljno stvorio i koji ga na tim osnovama i obavezuje. Tipi an
sadržaj pravnog posla je pojedina na dispozicija, ali može sadržavati i pojedina nu sankciju, pa se
tada javlja kao potpun pojedina an pravni akt. (Obligacioni ugovor sa klauzulom o ugovorenoj kazni)
U stvaranju pravnog posla mogu u estvovati dva ili više nedržavnih lica zajedno. Pod nedržavnim
subjektima treba podrazumijevati sva ona lica sa pravnom sposobnoš u koja djeluju metodom
koordinacije, a ne metodom nare ivanja zasnovanog na suverenoj vlasti.
Pravni posao, po pravilu, obavezuje samo njegove stvaraoce, i to na osnovu njihovog sopstvenog
pristanka. On je, dakle, ”neimperativan” pravni akt. Izuzetno, imperativan karakter može da se sretne
kod jednostranih pravnih poslova. Tada se kaže da privatno lice vrši vlast (o insku,starateljsku i sl.).
Pravni posao se može pojavljivati u raznim granama prava: radnom, javnom, porodi nom, nasljednom
i u svim granama imovinskog prava. Ako pravni posao nastaje u oblasti ekonomskih, imovinskih
odnosa, govori se o gra anskopravnom poslu. Gra anskopravni poslovi se mogu podjeliti na
gra anskopravne poslove u užem smislu i na poslove poslovnog (trgova kog) prava. Prva grupa je
regulisana normama gra anskog prava, druga – normama poslovnog prava.

Sudski akt (kao pojedina ni pravni akt)

Najšire govore i, sudski akt se može odrediti kao onaj koji je donesen od specijalizovanih sudskih
organa po posebnom sudskom postupku.
Najzna ajnije vrste sudskih akata su: presuda, rješenje i na elan stav.
Presuda je sudski akt kojim se odlu uje o tužbenom zahtjevu, što e re i o predmetu spora. Može se
definisati i kao “pravni akt koji donosi sudski organ po posebnom postupku, kojim se utvr uje
postojanje ili ne postojanje povreda prava u prošlosti i, shodno tome, izri e ili ne izri e sankcija”.
Rješenje je sudski akt kojim sud “rešava o svim pitanjima, osim o predmetu spora”.*)

15. POJAM I HIJERARHIJA IZVORA PRAVA

Pojam materijalnih i formalnih izvora prava

Svi društveni inioci koji uti u na stvaranje i primjenu pravnih normi, kao i injenice preko kojih se te
norme saznaju, u teoriji se nazivaju jednim figurativnim izrazom “izvori prava”.
Svi izvori prava se mogu podjeliti na materijalne i formalne.
Materijalne izvore prava možemo definisati kao one društvene injenice i one inioce koji dovode do
stvaranja pravnih normi i do njihove primjene. Mogu se podjeliti na objektivne i subjektivne. U
objektivne materijalne izvore spadaju sve one društvene injenice koje uslovljavaju nastanak, izgled i
primjenu normativnog dijela konkretnog pravnog poretka. A u subjektivne izvore treba uvrstiti one
pojedince, grupe i itave klase koji aktivno u estvuju u stvaranju i primjeni pravnih normi.
Formalni izvori prava su, najkra e re eno, akti kojima se materijalni izvori prava pravno uobli avaju. O
tome postoji opšta saglasnost teorije, me utim u praksi je nešto druga ija situacija. Jedinstveno
mišljenje prestaje im se pre e na konkretno utvr ivanje oblika u kojima se materijalni izvori iskazuju.
Naše pravo smatra da su izvori prava u formalnom smislu svi pravni akti koji sadrže bilo opštu, bilo
pojedina nu pravnu normu.

Hijerarhija formalnih izvora prava

S.Keško 2003/2004
 Str. 10

Hijerarhija uop e ozna ava formalno ure en odnos nadre enosti i podre enosti dijelova jednog
sistema.
Hijerarhija izvora prava je prema pravnoj snazi odre en skup op ih i onih pojedina nih pravnih akata
koji sadrže pravne norme. Pravna snaga pravnog akta jeste njegovo dejstvo na ostale pravne akte i
na fakti ka ljudska ponašanja.
Tehni ka sredstva za uspostavljanje hijerarhije izvora prava jesu na ela ustavnosti i zakonitosti. Oba
ova principa imaju svoj politi ki i pozitivno-pravni vid, a koji se ogleda u pravnoj institutucionalizaciji
vlasti radi spre avanja njene zloupotrebe i radi spre avanja ili sankcionisanja samovolje. Ustavnost
postoji kada je pravni poredak zasnovan na hijerahiji opštih pravnih akata i njihovoj me usobnoj
uskla enosti. Osnovu te hijerahije ini ustav. Pozitivisti ko-pravno shvatanje ustavnosti odnosi se na
specifi nu strukturu pravnog poretka. Na elo zakonitosti u pozitivno-pravnom smislu je sadržinska i
formalna uskla enost svih nižih pravnih akata sa zakonima. Nema na ela zakonitosti, ako i svi
individualni akti ne izviru iz zakona i nisu podre eni zakonu.
Hijerahija naših izvora prava:
1. Ustav BiH
2. Entiteski i kantonalni ustavi
3. ratifikovani me unarodni ugovori
4. zakoni
5. drugi opšti akti zakonodavnih organa
6. drugi opšti podzakonski akti upravnih organa
7. opšti akti skupština
8. opšti akti društvenih organizacija
9. pojedina ni akti upravnih i sudskih organa
10. pojedina ni akti nedržavnih subjekata
11. obi aj

POJAM PRAVNIH INJENICA, DOGA AJA i LJUDSKIH RADNJI

Svi društveni odnosi nisu predmet pravnog regulisanja. Oni koji su ure eni pravnom normom
nazivaju se pravnim odnosima. Pravna injenica je injenica koja uslovljava nastanak, promjenu ili
prestanak pravnog odnosa, a kojoj pravna norma priznaje to dejstvo. To su fakti i okolnosti za koje
objektivno pravo veže nastanak, izmenu i prestanak pravnog odnosa.
Svako pozitivno pravo i svaka grana prava u njemu konkretno odre uju kojim e fakti kim
injenicama i okolnostima dati svojstvo i dejstvo pravnih injenica.
Pravne injenice se naj eš e odre uju pretpostavkama - dispozicije i sankcije
Podjela injenica
- doga aji i ljudske radnje
DOGA AJI
Doga aji su sve promjene u prirodi i društvu koje nastaju bez u eš a LJUDSKE VOLJE i SVJESTI. To
mogu biti na primjer elementarne nepogode.
LJUDSKE RADNJE
Ljudske radnje su izraz ovjekove aktivnosti. One mogu biti preduzete BEZ VOLJE i VOLJNO.
Voljne ljudske radnje su kao pravne injenice daleko zna ajnije.
One mogu biti pravne injenice ako su upravljene na zasnivanje, izmjenu i prestanak pravnog odnosa.
Ljudske radnje mogu biti dozvoljene i nedozvoljene (delikti)
Radi postizanja izvjesnih korisnih ciljeva, OBJEKTIVNO PRAVO pretpostavlja da postoje neke
injenice koje stvarno ne postoje. Da bi se, dakle, postiglo da neki pravni odnos nastane ili prestane
ili se izmijeni injenice se svjesno predstavljaju neta no. Ovo je slu aj FIKCIJA u pravu. Pobijanje
fikcija, FIKTIVNIH INJENICA nije dozvoljeno.
O PRETPOSTAVNI ili PREZUMPCIJI se govori kada se uzme kao dokazana neka PRAVNA
INJENICA ili neko STANJE , a njihovo postojanje ili nepostojanje nije još utvr eno.
Time se prezumpcija razlikuje od fikcije:
FIKCIJA
Kod fikcije se svjesno ili namjerno pretpostavlja nešto što se uopšte nije dogodilo. Kod pretpostavke
se samo ne zna da li se nešto dogodilo.
PREZUMPCIJA
Prezumpirati se može
- injenica (na primjer, da je neko živ kad se desila eksplozija), a može i

S.Keško 2003/2004
 Str. 11

- pravo (pretpostavka prava na zastupanje privrednog subjekta koji postoji u korist upisanog u
javni registar)
U modernim pravima po pravilu se pretpostavljaju (presumpiraju) one injenice koje
naj eš e u praksi postoje i koje odgovaraju redovnom toku stvari.
Onaj ko tvrdi da pretpostavljena injenica nije ta na, u na elu to može DOKAZIVATI. Takve
prezumpcije se nazivaju OBORIVIM.
Ukoliko interes pravne sigurnosti to zahtjeva, ZAKONODAVAC može zabraniti OBARANJE
PRETPOSTAVKE. Ova vrsta prezumpcije naziva se neoborivim.

16. PRAVNI ODNOS

Pojam pravnog odnosa

Pravo reguliše društvene odnose me u ljudima i drugim subjektima. Ono je regulator ponašanja
subjekata jednih prema drugim u me usobnim odnosima kao i u odnosima prema državi. Pravnim
odnosima se smatraju samo oni odnosi koji su ure eni, regulisani pravnom normom, bez obzira na to
da li su postojali prije donošenja norme ili ih je norma stvorila.
Lica koja se nalaze u tom odnosu nazivaju se subjektima pravnog odnosa. Pravni odnos sastoji se iz
ovlaštenja jednog subjekta i dužnosti drugog subjekta koji u estvuju u tom pravnom odnosu. Prema
tome, dvije su bitne komponente pravnog odnosa: ovlaš enje i dužnost ili obaveza. Ovlaštenje je na
objektivnom pravu zasnovana mogu nost nosioca subjektivnog prava da se sam ponaša na odre eni
na in ili da od drugih lica zahtjeva ponašanje sadržano u ovlaštenju. Ovlaš enje i dužnost u pravnom
odnosu su u korelaciji: svakom ovlaš enju jednog subjekta odgovara dužnost drugog, i obratno.
Ako se ovlaš enje vrši u vlastitom interesu, naziva se subjektivnim pravom. Ukoliko se to vrši u tu em
interesu-ime mu je nadležnost.
Odnosi ovlaštenja i obaveza koji postoje izme u subjekata moraju se vršiti povodom ne ega na
ne emu.To su objekti prava.

Subjektivno pravo

“Subjektivno pravo” je na objektivnom pravu zasnovano i od države obezbje eno ovlaštenje jednog
lica da se u sopstvenom interesu ponaša na na in odre en objektivnim pravom ili da od obaveznih
lica traže da se ponašaju na odre eni na in. Elementi subjektivnog prava su: ovlaštenje na vršenje
odre enih radnji, mogu nost da se ona vrše u sopstvenom interesu i zahtjev, ili tužba u materijalnom
smislu, upu en državnom organu kada pravne obaveze nisu izvršene uredno.
Ovlaštenje je na objektivnom pravu zasnovana mogu nost nosioca subjektivnog prava da se sam
ponaša na odre eni na in ili da od drugih lica zahtijeva ponašanje sadržano u ovlaštenju. S obzirom
na složenost društvenih odnosa, jedno ovlaštenje može sadržavati više pravno dozvoljenih
mogu nosti ponašanja. Mogu nosti sadržane u jednom ovlaštenju nazivaju se “podovlaštenja”.
(Vlasnik neke privatne svojine može da ubire plodove sa te svojine, može da je proda, može da isklju i
druga lica iz korištenja te imovine itd.)
Postojanje ovlaštenja u interesu titulara je ono što mu omogu ava da subjektivno pravo ne vrši ili vrši,
kao što mu omogu ava i to da sam odredi na in vršenja svog prava.
Interes titulara se kroz ovlaštenje i njegovo vršenje može realizovati u granicama koje su neposredno
ili posredno postavljene pozitivnim, objektivnim pravom. Prekora enje tih granica predstavlja
zloupotrebu prava.
Tre i elemenat subjektivnog prava je zahtjev ili tužba u materijalnom smislu. Zahtjev je objektivnim
pravom obezbije ena mogu nost nosioca subjektivnog prava da se u slu aju u kojem ne postoji
dobrovoljno poštovanje njegovih ovlaštenja, dobrovoljno izvršavanje obaveza, obrati nedležnom
državnom organu radi obezbje enja i zaštite prinudnim putem. Zahtjev ujedno zna i i obavezu
državnog organa da tu zaštitu pruži ako su ispunjeni svi pravom predvi eni uslovi. Pošto se zahtjev
naj eš e traži od sudskih organa zahtjev se naziva i tužbom u materijalnom smislu. Nju treba
razlikovati od tužbe u formalnom smislu koja predstavlja podnesak kojim se od suda traži pokretanje
postupka zaštite subjektivnog prava.
Mogu e su razli ite podjele subjektivnog prava.

S.Keško 2003/2004
 Str. 12

Na osnovu mogu nosti stavljanja subjektivnih prava u pravni promet, djelimo ih na neprenosiva i
prenosiva.” Javna” prava – ona koja nastaju naredbom državne vlasti (po pravilu su neprenosiva), a
imovinska u prenosiva. Prema kriteriju dejstva subjektivna prava se dijele na apsolutna i relativna.
Apsolutno subjektivno pravo je ono ije ovlaštenje djeluje prema svim subjektima. Obaveza koja
odgovara ovome pravu uvijek je negativna, tj. sastoji se u propuštanju i trpljenju. Najvažnija apsolutna
prava su ona svojinskog karaktera, zatim prava industrijske svojine, pronalaza ko i autorsko pravo, te
li na prava.
Relativna subjektivna prava su ona ije ovaštenje djeluje samo prema ta no odre enom nosiocu
obaveze. Obaveza koja odgovara relativnom pravu može biti pozitivna (davanje) ili negativna
(propuštanje ili trpljenje onoga što se po objektivnom pravu ne bi moralo tolerisati). Najzna ajnija
grupa relativnih prava su obligaciona.

Obaveza

Obaveza se može definisati kao zapovijest u odre enom ponašanju, odre ena u pravnoj normi i
obezbije ena mogu noš u neposrednog ostvarenja od strane države ili mogu noš u primjene
sankcije za neizvršenje dužnog ponašanja od strane države.

Objekat prava

Pod objektom prava podrazumijevamo ono na šta su upereni i na emu se ostvaruju ovlaštenja i
obaveze. On se može definisati i kao izvjesna spona, sredstvo, razlog koji povezuje pravne subjekte i
pravni odnos.

17. Objekti imovinskog prava

Karakteristike objekata imovinskog prava

1. moraju se nalaziti u pravnom prometu. Ekonomski posmatrano, ova osobina ozna ava zahtjev
da objekat imovinskog prava bude podoban predmet privredne razmjene. Pravni ki gledano,
sposobnost objekta da bude u prometu ozna ava njegovu sposobnost da neposredno ili u
nov anom izrazu može prelaziti iz jedne imovinske mase u drugu. (Posebno se ispoljava kod
stvari, ljudskih radnji i intelektualinih produkata).
2. Druga karakteristika objekata imovinskog prava je njihov imovinski karakter. On se ogleda u
tome što se ovi objekti mogu neposredno izraziti u novcu, ili u tome što su tijesno vezani za
prava i interese izrazive u novcu. Usljed toga ovi objekti poprimaju imovinski karakter (firma,
robni žig npr.).
Objekti imovinskog prava su podjeljeni u etiri grupe:
- stvari, ljudske radnje, li na dobra i proizvodi ljudskog duha.

Stvari
Stvari ima vrlo razli itih i mogu se veoma razli ito tretirati. U imovinskom pravu one su najvažniji
objekat, to su materijalni dijelovi prirode. Da bi bile stvari u pravno-tehni kom smislu potrebno je još da
ih ovjek može prisvajati.
Postoji više podjela stvari.To su :
1. stvari odre ene po rodu i individualizirane;
2. pokretne i nepokretne stvari;
3. glavna stvar i pripadak;
4. proste i zbirne stvari;
5. potrošne i nepotrošne stvari;i
6. zamjenjive i nezamjenjive stvari.

Ljudske radnje
Ljudska radnja kao objekat imovinskog prava se može manifestovati kao injenje i davanje ili kao
propuštanje i trpljenje onoga što se po objektivnom pravu ne bi moralo propustiti ili trpjeti. Prva grupa
se naziva pozitivnim, a druga negativnim radnjama. Ljudska radnja mora imati sljede e osobine:
odre enost, da je mogu a, dopuštenost i imovinsku prirodu.

S.Keško 2003/2004
 Str. 13

Li na dobra
Li na dobra su nematerijalne vrijednosti, dobra koja su nejdeljiva od li nosti kao pravnog subjekta
(život, ast, ime, znanje i sl.). To su najve e vrijednosti u životu, ali nisu ekonomske vrijednosti. Za
imovinsko pravo ona predstavljaju objekat i dobijaju gra ansko-pravnu zaštitu samo onda kad ih
možemo na neki na in izraziti i nov anim ekvivalentom.

Proizvodi ljudskog duha

Proizvodi ljudskog duha uglavnom se opredme uju kao nau na, tehni ka i umjetni ka djela. Ponekad
se nazivaju i “intelektualne tvorevine” (beztjelesne tvorevine). Tvorac intelektualnih tvorevina može sa
njima da raspolaže i da iz njih izvla i materijalnu korist. Prava iz imovinskopravnog odnosa koji nastaje
povodom materijalnih vrijednosti se nazivaju: autorskim, pronalaza kim i pravima industrijske svojine,
što zana i da su najvažniji intelektualni produkti kao objekti imovinskog prava autorsko djelo, izum ili
pronalazak, tehni ko unapre enje i “know – how” (znati kako).

18. Uticaj vremena na pravne odnose

Protekom vremena može do i do sticanja ili gubljena prava, donosno njihove modifikacije. U pravnoj
terminologiji vrijeme koje ima uticaja na pravne situacije naziva se rokom. Uticaj rokova na pravo
manifestuje se pored njihovog vezivanja za po etak i kraj pravnog odnosa i u vidu zastarjelosti,
održaja i prekluzije.
Zastarjelost je pravni institut po kome prestaje mogu nost prinudnog ostvarenja usljed nevršenja
tokom zakonom odre enog dužeg vremena. To je, dakle, gubljenje tužbe u materijalnom smislu ili
zahtjeva, kao elemenata subjektivnog prava, usljed nevršenja dospjelih ovlaštenja u zakonom
predvi enim rokovima. Sudovi i drugi državni organi po službenoj dužnosti ne paze na istek ovih
rokova.
Zastarjelost ima veliki zna aj u pravu:
- Zastarjelost olakšava pravni promet – otklanjaju i mnoge teško e i zloupotrebu naro ito u
pogledu dokazivanja nekog prava
- pove ava - pravnu sigurnost – da fakti ki odnosi budu legalizovani i da im uvjek ne prijeti
opasnost da budu poništeni
- stvara pravnu bezbjednost i stabilizuje odnose.
Sva prava ne zastarjevaju: samo obligaciona potraživanja, dok apsolutna prava (svojina služio se
njome ili ne) i porodi na prava ne zastarjevaju.
Prekluzivni rok je vrijeme, koje nekim propisom odre eno, u kojem treba isskoristiti neko svoje pravo.
Poslije isteka ovog roka pravo se gubi u cjelini. Sud i drugi državni organi po službenoj dužnosti paze
na postojanje prekluzije. Kad utvrde da je ovaj rok istekao maroju odbaciti zahtjev.
Održaj je pribavljanje nekog prava proteka vremena pod odre enim uslovima. Da bi se održajem, tj.
protekom vremena steklo pravo, treba da je državina, držanje tu e stvari, savjesno. Svjesno držanje
zna i da držilac misli o sebi da je vlasnik te stvari, budu i da je do stvari došao na dopušten legalan
na in. To zna i, kad neko kroz duže vrijeme savjesno drži neku stvar, postaje njen vlasnik. Održajem
se sti u samo stvarna prava, prava na stvarima kao što su svojina i službenost.

19. SUBJEKTI PRAVA

Pojam subjekta prava

Subjekti prava su lica koja koja se nalaze u pravnom odnosu i koji su nosioci ovlaštenja i obaveza iz
tog pravnog odnosa. Ta njihova osobina da mogu biti nosioci prava i obaveza naziva se pravnom
sposobnoš u. Pored fizi kih lica i grupi ljudi, kolektivu, pod uslovima koje odre uje pravni poredak,
može biti priznata posebna i samostalna pravna sposobnost. Takav subjekat prava se naziva pravnim
licem.
Subjekti prava treba da imaju pravnu svjest, svijest o postojanju i sadržini prava. Pravna svijest se
sastoji od dvije bazi ne komponente: saznanja prava i stava o pravu. Saznanje prava je jedan od
osnovnih uslova za njegovu primjenu. Ukoliko lice ispunjava odre ene psihi ke i intelektualne uslove
smatra se da je obavezan na saznanje pava i njegovu primjenu. Nepostojanje ovog elementa škodi
onome ko ga nije stekao.

Fizi ko lice kao subjekat prava

Moderno pravo priznaje svakom ovjeku, svakom fizi kom licu svojstvo pravnog subjekta. Za to
priznanje je dovoljno da dijete bude živo ro eno i da ima ovje iji oblik. Fizi ko lice smr u prestaje da

S.Keško 2003/2004
 Str. 14

bide subjekat prava. Pod preciznim zakonskim uslovima sud može nestalo fizi ko lice proglasiti
umrlim.
Pravni subjekti imaju izvjesne oznake po kojima se razlikuju jedan od drugoga i koji služe za
identifikaciju svakog subjekta.Te oznake se nazivaju i atributima pravnog subjekta: ime, prebivalište i
boravište i državljanstvo.

Pravna, gra ansko-pravna, poslovna i deliktna sposobnost fizi kog lica

Svaki je ovjek subjekat prava. Takav njegov položaj u društvu, mogu nost da bude nosilac prava i
obaveza naziva se pravnom sposobnoš u.
Kad se radi o gra anskom pravu, onda se pravna sposobnost manifestuje preko imovine.
Poslovna sposobnost je mogu nost ostvarivanja pravne sposobnosti, mogu nost sticanja prava i
obaveza svojim svjesnim radnjama, svojim svjesnim izjavama volje. Fizi ko lice sti e pravnu
sposobnost punoljetsvom, a u izuzetnim slu ajevima može i ranije (npr. maloljetno lice kada se uda ili
oženi sti e poslovnu sposobnost. Poslovna sposobnost prestaje smr u (medicinska kategorija
prestanak rada mozga i srca) ili oduzimanjem
Pravni odnos može nastati i iz skrivljene nedozvoljene radnje, iz delikta. Za delikt se odgovara, pošto
je to ponašanje protivno pravnoj normi. (Djeca do 7g. ne odgovarjua preko 7g sa starateljem su
odgovorna). Ta sposobnost pravnog subjekta da snosi sankciju za delikt naziva se deliktnom
sposobnoš u.

Pravno lice kao subjekat prava

Pravno lice je konstrukcija prava, ali ipak predstavlja stvarnost, realnost. To je društvena tvorevina,
kolektiv, grupa ljudi, organizacija, koja ima svoje posebne društveno prihvatljive ciljeve i interese i kojoj
stoga pravni poredak priznaje pravni subjektivitet. Pravno lice nastaje osnivanjem, a prestaje
brisanjem iz odgovarau eg registra u kojem se vode njegovi statusni podaci. Uslovi i postupak
osnivanja i prestanka precizno se ure uju zakonom.
Da bi se jednoj socijalnoj tvorevini priznalo svojstvo pravnog lica, potrebni su sljede i elementi:
1. da postoji vrsta legalna organizacija i organi te organizacije preko kojih ona formuliše svoje
interese, ciljeve i odluke, stupa u odnose sa tre im licima i ostvaruje svoje zadatke;
2. da ta organizacija ima cilj radi kojeg postoji i da ima zadatke koje treba da ostvaruje radi
postizanja toga cilja. Zadaci treba da su u skladu sa društvenim interesima, ili da ne vrije aju
interese društva. Država ne dozvoljava osnivanje ni rad, ne priznaje pravni subjektivitet
organizacijama iji cilj i zadaci nisu u skladu sa njenim interesima;
3. da istupa u svoje ime radi vršenja prava i obaveza, tj. da ima svoju samostalnost i svoju
egzistenciju, odvojenu od egzistencije pojedinaca koji su okupljeni u toj organizaciji.
4. da ima svoju posebnu imovinu, odvojenu od imovine svakog lana tog pravnog lica i da
samostalno odgovara.
Kao i fizi ko lice,tako i pravno lice mora imati atribute koji odre uju njegov pravni subjektivitet.U njih
spadaju:ime ili firma,prebivalište ili sjedište i državljanstvo ili pripadnost.

Pravna, poslovna i deliktna sposobnost pravnih lica

Pravna lica imaju specijalnu pravnu sposobnost. Ona ne mogu vršiti ona prava i obaveze koje su
vezane samo za fizi ku li nost. (pravno lice ne možete zatvoriti u zatvor). Pravna lica su ustanovljena
radi postizanja nekog cilja, pa i njihova pravna sposobnost treba da odgovara tom cilju. Prema našem
pravu, pravna lica mogu imati samo ona prava koja su im potrebna radi postizanja ciljeva radi kojih su
osnovani.
Poslovna sposobnost je mogu nost ostvarivanja pravne sposobnosti, mogu nost sticanja prava i
obaveza svojim svjesnim radnjama, svojim svjesnim izjavama volje. Pravno lice ne može imati svijest
pa se pod svjesnim izjavama volje smatraju izjave volje ovlaštenih fizi kih lica (u sastavu ili ga
zastupaju) i kad je ta izjava u ime i za ra un pravnog lica. Zna i pravno lice se pojavljuje kao subjekt u
pravnim odnosima, a svoju poslovnu sposobnost ostvaruje izjavama volje ovlaštenih fizi kih lica.
Pošto organi pravnog lica mogu da u ine i protivpravnu radnju valja pravnom licu priznati i deliktnu
sposobnost, i u initi ga odgovornim za delikte. Odgovornost se danas prošitila i na rad lica zaposlenih
u pravnom licu, koja se pravda teorijom rizika po kojoj onaj koji vu e korist od neke djelatnosti treba da
snosi i štetu koja bi proistekla iz te djelatnosti.
Ove sposobnosti pravnog lica prestaju brisanjem iz sudskog registra..

20. Zastupanje fizi kih i pravnih lica

Pojam zastupništva

S.Keško 2003/2004
 Str. 15

Zastupništvo je pravni odnos u kome jedno lice (zastupnik ili agent) sklapa posao ii obavlja neku
pravnu radnju, daje izjevu volje, za drugo lice (vlastodavca), ali tako da sva pravna dejstva iz tog
pravnog posla, odnosno radnje, prelaze na to drugo lice.

Vrste zastupništva
Kriterija za klasifikaciju zastupništva ima više, a najvažniji su osnov i obim ovlaštenja. Pod osnovom
podrazumijevamo pravnu injenicu na kojoj odnos zastupanja po iva (na osnovu pravnog nastanka).
Prema osnovu zastupništvo se može podjeliti na:
1. zakonsko - nastalo na osnovu zakona (maloljetno dijete zastupa roditelj, direktor firmu)
2. statutarno - “Statutarno zastupništvo” je pravno-tehni ki termin. Ono obuhvata ne samo
zastupanje na osnovu statuta nego i na bazi odredbi i drugih samoupravnih op ih akata ili
pravila. Ovo zastupništvo odre uje i Zakon o obligacionim odnosima
3. zasnovano na aktu nadležnog organa – Naj eš i pojavni vid je sudsko zastupništvo (zastupnik
siromašne stranke, upravitelj ste ajne mase i prinudnog poravnanja)
4. zastupanje po punomo ju, ili ugovorno zastupništvo – Za lica koja su poslovno sposobna, ali
ne e ili ne mogu da vrše pravne radnje. Kod ovog zatupništva obim pravnih radnji koje obavlja
zastupnik odre uje se ovlaštenjem zastupljenog, koje daje zastupljeni u vidu punomo i.
Punomo je samostalan, apstraktan i jednostran posao, jednostrana izjava volje, kojom
vlastodavac izjavljuje da e u okviru punomo i smatrati punomo nikove pravne radnje za
svoje. U savremenom svijetu punomo se daje u pisanoj formi. Prestanak punomo i može
nastupiti protekom vremena, otkazom agenta, opozivom vlastodavca.
Prema obimu ovlaštenja:
1. generalno (odre eno na najuopšteniji na in ili po rodu) i posebno (za jedan ili nekoliko
konkretnih poslova)
2. ograni eno (limitiran broj bravnih poslova i na koji na in) i neograni eno (bez posebnog
naloga i upustva)
3. kvantitativna (može sklopiti ugovore do 100.000KM) i kvalitativna (o vrsti poslova – može
sklopiti posao samo o uslugama)
Ograni enja se mogu ticati i teritorije i vremena u kome zastupnik nastupa.

OSNOVI OBLIGACIONOG PRAVA

OBLIGACIONO – PRAVNI ODNOSI (OBLIGACIJA)

Pojam,vrste i subjekti obligacionih odnosa

21. Pojam i karakteristike obligacije

Pojam obligacije
Obligaciono pravo je skup pravnih normi koje regulišu obligacione odnose. Obligacioni odnos
(obligacija) je takav pravni odnos me u odre enim licima u kome je jedno lice (dužnik) obavezno da
drugom licu (povjeriocu) izvrši odre enu radnju (prestaciju, inidbu), a to drugo lice ima pravo,
ovlaštenje da traži od prvog da mu to u ini, a ukoliko ne u ini, pošto je to "pavni odnos", povjerilac
može da traži intervenciju državnog organa radi izvršenja prinudnim pute. Obaveza i ovlaštenje su u
korelaciji: ono što je za jednog u tom odnosu dužnost, obaveza, za drugog je pravo, ovlaštenje.
Obligacioni odnosi se zasnivaju povodom prometa roba i usluga.
U obligacionom odnosu nalaze se dvije strane,s tim da na svakoj strani može biti jedno ili više lica. Na
jednoj strani je lice koje se naziva povjerilac ili vjerovnik (aktivna strana obligacije). Njegovo ovlaštenje
da traži nešto od druge strane naziva se “tražbinom”, ”potraživanjem”. Na drugoj strani je dužnik
(pasivna strana obligacije). Subjekti u obligacionom odnosu mogu biti fizi ka i pravna lica.
Pošto je obligacioni odnos pravni odnos, povjerilac može dužnika da prinudi i putem intervencije
državne vlasti da u ini ono što mu je dužan u tom odnosu.

Karakteristike obligacionih odnosa

Obligacioni odnos je gra ansko-pravni odnos, a njegove karakteristike su:
1. to je pravni odnos izme u ta no odre enih lica, i povodom ta no odre ene radnje.
2. Obligaciono pravo spada u relativna prava. Povjerilac svoje pravo iz obligacije može ostvariti
samo prema svom dužniku. Prema tre im licima, koja nisu u tom obligacionom odnosu,
povjerilac nema nikakva prava.
3. Povjerilac u obligacionom odnosu svoje pravo na stvar može ostvariti samo preko dužnika, što
zna i da ne može sam uzeti kupljenu stvar nego mu je dužnik mora predati. (za razliku od

S.Keško 2003/2004
 Str. 16

stvarnog prava gdje nosilac stvarnog prava svoje pravo ostvaruje neposredno i od drugih
može tražiti da ga u tome ne ometaju)
4. Radnja iz obligacionih odnosa može se ticati kako individualiziranih (specijalno odre enih
stvari), tako i stvari odre enih samo po rodu. (u stvarnom pravu pravo postoji na ta no
odre enim stvarim)
5. Obaveza iz obligacije je po pravilu pozitivna (dužnik je dužan da nešto u ini ili da). Rje e je
negativna a sastoji se u ne injenju radnji koje bi se ina e pravovaljano mogle preduzeti.
Tipi na tužba za zaštitu obligacije je gra ansko-pravna tužba:
- na prvom mjestu tužba da se utvrdi da postoji potraživanje,odnosno obligacija,
- a potom tužba za ispunjenje obligacije.
Sredstva prinude protiv dužnika koji ne e da ispuni tražbinu svoga povjerioca nisu usmjerena na
njegovu li nost, nego na njegovu imovinu. Karakteristi na sankcija je popravljanje štete. Ona se vrši
na razne na ine:
- Izvršavanje radnje koja je predmet obligacije može se povjeriti nekom drugom licu ukoliko je to
prema karakteru radnje mogu e – na trošak dužnika.
- Pored toga,sud može procjeniti vrijednost neizvršene radnje i narediti da se ona isplati iz
imovine dužnika. Ne e li dužnik dobrovoljno da isplati te izdatke, sud nare uje njegovu prisilnu
naplatu putem javne prodaje dužnikove imovine.

Obligaciona radnja (prestacija)

Obligacioni odnos odre en je pravnom normom. Dispozicijom pravne norme odre eno je ponašanje
lica (subjekata) u toj obligaciji. To njihovo ponašanje, ono što treba da rade u tom obligacionom
odnosu, naziva se obligacionom radnjom, radnjom obligacije, ili samo radnjom, a naj eš e
inidbom, prestacijom. Sama ta radnja je predmet obligacije. Sadržina su prava i obaveze subjekata u
obligacionom odnosu: ovlaš enje povjerioca da traži od dužnika odre eno ponašanje i dužnost
dužnika da udovolji tom zahtjevu povjerioca, da postupi onako kako je obavezan.
Obligaciona radnja se može sastojati u davanju neke stvari, u nekom injenju, u ne injenju, tj. u
uzdržavanju da se nešto u ini, u propuštanju da se nešto uradi, ili u trpljenju, dopuštanju da da
povjerilac nešto ini, što ina e ne bi smio (postavljanje antene na moj balkon).
Obligaciona radnja može biti pozitivna ili aktivna i negativna ili pasivna. Obaveza dužnika na davanje i
injenje je pozitivna inidba, dok su propuštanje i trpljenje negativne inidbe
Karakteristike obligacione radnje:.
1. Radnja koja je predmet obligacije treba da je dopuštena objektivnim pravom, jer pravno
nedopuštene radnje niko se ne može obavezati. Predmet obaveze je nedopušten ako je
protivan ustavu, prinudnim propisima i moralu društva.
2. Radnja, nadalje mora biti mogu a, besmislica bi bila obavezivati se na nešto što je nemogu e
u initi. Ali, ako radnju ne može uraditi dužnik, a neko drugo bi lice moglo to u initi, onda takva
radnja može biti predmet obligacije (objektivno je mogu a). To što dužnik ne može izvrštiti
radnju u pitanju je subjektivna nemogu nost. Dužnik može platiti nekom drugom ko tu radnju
može izvršiti, ili može povjeriocu nadoknaditi štetu zbog neizvršenja.
3. Radnja treba da je odre ena, da se po nekim osobinama, znacima i pojedinostima zna o kojoj
se inidbi radi. (koju stvar treba da preda povjeriocu odnosno šta treba da uradi, kako to da
uradi, na kom mjestu i kada). Kao odre ene obligacione radnje smatraju se i tzv. odreive
radnje (subjeti su odredili samo neke elemente na osnovu kojih se inidba može identifikovati
– kad stvar još nije proizvedena)
4. Obligaciona radnja mora biti imovinskog karaktera, mora se ticati neposredno ili posredno
imovine lica koja zasnivaju obligacioni odnos, a to zna i da mora biti izraziva u novcu.
Ako je predmet obaveze nemogu ,nedopušten,neodre en ili neodrediv,obligacioni odnos je ništav.
(On je ništavan zbog predmeta obligacije).

Vrste obligacija
Prema vrsti radnje
Prema tome da li se obligaciona radnja sastoji u injenju ili davanju ili ne injenju, trpljenju ili
propuštanju obligacije se dijele na:
1. aktivne ili pozitivne
2. pasivne ili negativne
Prema tome da li obligacionu radnju treba da izvrši ta no odre eno lice ili neko tre e lice obligacije
mogu biti:
1. stogo li ne

S.Keško 2003/2004
 Str. 17

2. li ne ( eš e su) i uglavnom su pozitivne. Povjeriocu je svejedno ko e mu dati stvar ili izvršiti

radnju
Prema tome da li se obligaciona radnja može izvršiti u odre enom, odnosno kratkom vremenu, ili
izvršenje traje duže vremena obligacije su:
1. trenutne - Trenutna bi obligacija bila predaja prodate stvari
2. trajne - Trajanje obaveze može biti za odre eno vrijeme (6 mjeseci, godinu dana…) ili za
neodre eno vrijeme (npr. do otkaza)
S obzirom na to da li se radnja može izvršiti u dijelovima (u obrocima) ili se ne može rastavljati –
obligacije su:
1. djeljive – otplata duga u više rata
2. nedjeljive – prirodna nedjeljivost (predaja prodate krave) i pravna nedjeljivost (subjekti
obligacionog odnosa su se sporazumjeli da se obligaciona radnja izvrši odjednom u cjelini)
Prema tome da li se obaveza iz obligacije može izvršiti jednom radnjom ili je dužnik dužan preduzeti
više radnji koje sve zajedno predstavljaju predmet obligacije, obligacije mogu biti:
1. jednostavne ili proste (predaja prodate stvari – u ratama ili odmaha "predaja stvari" je uvijek
ista)
2. sastavljene ili složene (pojedine radnje složene obligacije mogu, ali ne moraju biti poznate
prilikom zasnivanja odnosa). (instalacija IS – ra unarske mreže u nekoj organizaciji –
projektovanje, nabavka opreme, instalacija softwera, testiranje i održavanje)
Sastavljene obligacije mogu se sastojati od:
1. glavna – povodom koje radnje je i obligacija nastala
2. sporednih obligacija – služe dopuni glavne obligacije, nisu samostalne, dijele pravnu sudbinu
glavne obligacije. Nastaju uvijek sa glavnom, a naj eš e prestaju kad prestane i glavna.
(Predaja kamata uz glavnicu)
Prema tome da li je obaveza dužnika da preda stvar ili novac obligacije mogu biti:
1. nov ane i
2. nenov ane – pošto predmet obligacije mora imati ekonomski karakter i ove obligacije je
veoma lako pretvoriti u nov ane (naknada štete kada dužnik ne izvrši obligaciju)

Prema na inu odre ivanja obligacione radnje

Po kriteriju kako je odre ena obligaciona radnja, obligacije se dijele na: individualne ili specijalne,
generi ne (odre ene po vrsti),alternativne i fakultativne.
Specijalna ili individualna obligacija je ona kod koje se zna na koju je inidbu dužnik obavezan.
Radnja je specijalno odre ena i obligacije se može ispuniti samo izvršenjem te radnje (mora se vratiti
ista stvar data u zakup). Karakteristika ove obligacije da ukoliko do e do propasti ove stvari iz
objektivnih uslova dužnik se osloba a obaveze, odnosno dužnik ne odgovara ako se inidba ne može
izvršiti usljed naknadne objektivne nemogu nosti.
Generi ke obligacije - predmet obligacije je odre en samo po rodu, po vrsti. Predmet obligacije nije
dovoljno odre en. Odre ena je samo vrsta, rod stvari, a koja e to stvar, odnosno radnja baš biti pri
izvršenju obligacije, za strane u obligacionom odnosu je manje važno. Za ovu obligaciju je
karakteristi no da se dužnik ne osloba a obaveze ukoliko stvar propadne iz objektivnih uslova, jedino
se osloba a kada je stvar odre ena po rodu koje seimaju uzeti iz odre ene mase, a masa sva
propadne.
Alternativna obligacija - Predmet obligacije mogu biti dvije ili više radnji, a dužnik je dužan izvršiti
samo jednu od njih. Ako strane nisu odredile, pravo izbora pripada po zakonu dužniku. Koju e od
ovih radnji izabrati treba da se opredijeli do po etka izvršenja obligacije. U pogledu naknadne
neomogu nosti ispunjenja obaveze dužnik nastale bez krivice stranaka obaveza se ne gasi nego se
ograni ava na preostali predmet.
Fakultativna obligacija - Obligacija se ti e jedne radnje, predmet joj je jedna odre ena radnja, ali
dužnik je ovlašten da obligaciju ispuni i izvršenjem druge, ali opet odre ene radnje. Dužnik je ovlašten
da bira kako e ispuniti obligaciju: izvršenjem jedne ili druge radnje, ali povjerilac može zahtjevati
samo onu koja je predmet obligacije. Ukoliko do e do naknadne objektivne nemogu nosti izvršenja
radnje koja je predmet obligacije ili krivicom povjerioca, dužnik se osloba a obaveze, a ako ho e
može izvršiti drugu radnju.. Ako je kriv dužnik on e izvršiti drugu radnju ili nadokanditi štetu.
Posebna vrsta obligacija su prirodne ili naturalne. One nisu pravno zašti ene, ne mogu se ostvarivati
putem suda, ali su pravno priznate. Dužnik ako ho e može izvršiti obavezu, ali ga povjerilac ne može
natjerati. Isto tako ako bi dužnik izvršio obligaciju u zabludi misle i da je prava obligacija ne može
tražiti povra aj, jer bi njegova radnja predstavljala izvršenje obligacije.

S.Keško 2003/2004
 Str. 18

24. Subjekti obligacije

Obligacija se obrazuje izme u najmanje dva lica koji su subjekti tog odnosa. Jedan subjekt tog odnosa
je nosilac prava – povjerilac, a drugi je nosilac obaveze – dužnik. Jedan potražuje, drugi duguje.Ti
subjekti mogu biti i fizi ka i pravna lica, i to na svakoj strani i može ih biti više. Obligacioni odnos može
biti i takav da svaki subjekt i nešto duguje i istovremeno nešto potražuje, da je svaki od njih
istovremeno i nosilac ovlaštenja i nosilac obaveza (ugovorni odnos kupoprodaje – PRODAVAC je
obavezan da preda kupcu prodatu stvar, a od kupca potražuje cijenu, KUPAC od prodavca
potražuje kupljenu stvar, a duguje mu cijenu). Ove obligacije se nazivaju dvostranim ili dvostrano
obaveznim za razliku od jednostranih gdje je samo jedna strana povjerilac, a druga dužnik.

Množina subjekata obligacije

U obligacionom odnosu može se na i u isto vrijeme više lica na svakoj strani ponaosob tj. više lica kao
povjerioca ili više lica kao dužnika. Radnja obligacije može biti djeljiva, pa da više ljudi bude obavezno
svi zajedno ili svaki ponaosob. Na osnovu toga razlikujemo:
1. Razdjeljene obligacije
2. Solidarne obligacije

Razdijeljena obligacija
To je takva obligacija kod koje je radnja djeljiva, a odnos izme u množine subjekata obligacije takav
da je svaki povjerilac ovlašten da traži samo svoj dio tražbine, odnosno da svaki dužnik duguje samo
svoj dio duga. Pored toga što je radnja djeljiva, da bi obligacija mogla biti razdjeljena potrebno je da
bar na jednoj strani bude više lica i da zakonom ili ugovorom nije odre eno da je ta obligacija
solidarna. Me usobni odnosi izme u tih lica na jednoj strani mogu biti ure eni sporazumom tako da u
obligaciji u estvuju sa jednakim ili nejednakim dijelovima.
To je ustvari skup više samostalnih pojedina nih obligacija, koje su samo prividno jedna obligacija.
Svaki sapovjerilac ima pravo da traži samo svoj dio duga.
Svaki sudužnik je obavezan da ispuni samo svoj dio obaveze i povjerilac njegov dio ne može da traži
od drugog sudužnika.
Zastarjelost te e ponaosob za svakog sudužnika.
Jednom tužbom mogu se tužiti svi sudužnici, a može ponaosob svaki od njih za njihov dio duga.

Solidarna obligacija
To je takva obligacija kod množine subjekata gdje je njihov me usobni odnos tako ure en da su svi
sudužnici obavezni da izvrše cijelu inidbu, i da su svi povjerioci ovlašteni da traže izvršenje cijele
inidbe i to bez obzira što je radnja djeljiva. Svi sapoverioci zajedno, a i na ponaosob mogu tražiti
izvršenje cijele obligacije od svih sadužnika i od svakog ponaosob, pa i od onih sadužnika koji su ve
izvršili dio obaveze, sve dok se obaveza u potpunosti ne izvrši.
Odnos solidarnosti može postojati na:
- strani povjerioca (aktivna solidarnost) i – jedno potraživanje a više ovlaštenih lica,
- na strani dužnika (pasivna solidarnost), - jedno dugovanje a više dužnika
- a može istovremeno na obje strane.
Me usobni unutrašnji odnosi na jednoj strani mogu biti sporazumom razli ito ure eni (jenaki ili
nejednaki dijelovi). Onaj ko ispuni cijelu obligaciju ima pravo da traži od svakog sadužnika da mu
nadokande onaj dio koji otpada na tog sadužnika, što zna i da je u solidarnoj obligaciji obaveza
svakog sadužnika da izvrši cijelu inidbu, ali ne i da snosi cio teret. Isto tako svaki solidarni povjerilac
ima pravo da traži svoj dio tražbine od povjerioca kome je izvršena cijela obligaciona radnja, što zna i
da ovlaštenje iz solidarne obligacije da traži izvršenje cijele inidbe pripada svakom solidarnom
povjericu, ali mu ne pripada cijela korist.
Vanjski ili spoljni odnos je ono što je karakteristi no za solidarne obligacije: Ako se izvrši obligaciona
radnja ma kom solidarnom povjeriocu, obligacija prestaje i smatra se da je izvršena svima zajedno i
svakom ponaosob.
Solidarna obligacija se ne pretpostavlja u gra anskom pravu, ona mora proisticati ili iz volje stranaka
(ugovor, testament) ili iz zakona (mjeni ni potpisnici su solidarni dužnici zakonitom imaocu mjenice).

CESIJA I INTER CESIJA

U pravnom odnosu osim ako se radi o strogo li nom odnosu strane koje u njemu u estvuju mogu se
mijenjati. Tako i u obligacionom odnosu samo predmet obligacije ostaje isti.

S.Keško 2003/2004
 Str. 19

Cesija je mjenjanje povjerioca u obligacionom odnosu, odnosno ustupanje tražbine, dok je intercesija
mjenjanje dužnika odnosno preuzimanje duga.
Lica u cesiji su:
- cedent – stari povjerilac koji ugovorom svoju tražbinu prenosi na
- cesionara – novog povjerioca dok
- cesua – dužnik ostaje isti
Do cesije može do i
- na osnovu pravnog posla (ugovorom)
- na osnovu sudske odluke,
- a može i na osnovu zakona (što su rje i slu ajevi).
Na osnovu pravnog posla
1. može se nekom pokloniti svoje potraživanje
2. može se dug vratiti ustupanjem svog potraživanja
3. može se platiti kupljena stvar cediranjem neke tražbine
4. može se sama tražbina prodati
Predmet cesije mogu biti sve tražbine osim:
- onih iji je prenos zakonom zabranjen
- koje su vezane za li nost povjerioca
- ija se priroda protivi prenošenju
Odgovornost u cesiji:
- ako je tražbina ustupljena bez naknade cedent ne odgovara novom povjeriocu za nju
- ako je ustupljena uz naknadu cedent odgovara za njenu istinitost (veritet). Za naplativost
(bonitet) odgovara samo ako je ugovorm o ustupanju to predvi eno. I tada odgovara samo do
visine onoga što je primio od cesionara, zatim za kamate, troškove oko ustupanja i troškove
postupka postupka protiv dužnika.
Dužnik u cesiji:
- za punovažnost cesije ne traži se pristanak dužnika (njemu je svejedno kome duguje)
- zakon traži da dužnik bude obavješten o cesiji, ali dotle dok ne bude obavješten i ne sazna na
bilo koji na in o promjeni on može cedenta smatrati za povjerioca i njemu izvršiti inidbu.
- položaj dužnika u cesiji ne može se pogoršati, on duguje onoliko koliko duguje

INTERCESIJA
Intercesija je promjena lica na strani dužnika u obligacionom odnosu. Dug iz obligacionog odnosa
može se preuzti u potpunosti tako da umjesto starog dožnika do e novi (intercedent), a može i tako da
ostane i stari dužnik (kumulativna intercesija).
Do intercesije može do i na osnovu:
- sporazuma
- a može i na osnovu zakona što se rije e dešava
Povjerioci u intercesiji:
- za intercesiju potreban je pristanak povjerioca jer mu nije svejedno ko mu je dužnik
- dug se može preuzeti i na osnovu sporazuma povjerioca i novog dužnika i smatra se da u tom
slu aju ne treba tražiti pristanak starog dužnika, jer se ne radi o njegovm pravu nego o
njegovom rastere enju. Tada se radi o pristupanju duga.
Dugu se može pristupiti novi dužnik a da se obaveza ranijeg dužnika ne ugasi. Na dužni koj strani
obligacionog odnosa se tada pojavljuju dva subjekta. Primjer zajedni kog preuzimanja duga je
jemstvo. Jemac pristupa obavezi dužnika i pored ranijeg dužnika, koji se u ovom slu aju naziva glavni
dužnik. Odgovornost novog dužnika može biti supsidijarna (jemac odgovara tek ako obavezu ne
ispuni glavni dužnik) i to je pravilo. Pored ovoga odgovornost može biti i solidarna.

27. IZVORI OBLIGACIJA

Izvori obligacija su pravne injenice i stanja na osnovu kojih nastaju obligacije, to su razlozi usljed
kojih nastaju obligacije. I zakonici i pravni pisci kao izvor obligacija navode: zakone, ugovore,
jednostrane izjave volje i protivpravne štetne radnje (delikte). Neslaganje nastaje u pogledu ostalih
izvora kkoje navode kao "razli ite injenice", izvore "sli ne ugovorima i sli ne deliktima kvazi-ugovori i
kvazi-delikti", "neopravdano oboga enje", "nezvano vršenje tu ih poslova" itd.. O
1. Pravni poslovi kao izvor obligacija

S.Keško 2003/2004
 Str. 20

a) Ugovori - kao pravni poslovi su naj eš i izvor obligacija. Ugovori su izjava volje dvaju ili
više lica kojima se ta lica sporazumjevaju upravo zato da me u njima nastane odre eni
obligacioni odnos, da jedno drugom izvrši dogovorenu inidbu
b) Jednostrani gra ansko-pravni poslovi – obligacija kao dvostrani pravni posao nastaje
samo izjavom volje jednog lica (hartije od vrijednosti, mjenica, ek, dionica itd.)
2. Prouzrokovanje štete – gra anski delikt je izvor obligacije u tom smislu što za onoga ko protiv-
pravnom radnjom nanse štetu drugome nastaje obaveza da tu štetu nadoknadi ukoliko ne dokaže da
šteta nije nastala njegovom krivicom. Šteta može biti prouzrokovana štetnom radnjom lica sa kojim
štetnik nije u pravnom odnosu – gra anskopravna deliktna odgovornost, a može se nanijeti i
ugovornom pratneru neizvršenjem ili neurednim izvršenjem ugovorenih obaveza – ugovorna
odgovornost.
Da bi štetnik ošte enom nadoknadio štetu moraju biti ispunjena dva uslova:
a) sistem subjektivne odgovornosti
o mora postojati protivpravna radnja
o mora da postoji šteta (šteta je umanjenje imovinskog interesa i dijeli se na:
prostu – umanjenje postoje e imovine
izgubljenu dobit – (onemogu avanje uve anja imovine)
o uzro na veza protivpravne radnje i štete – da je baš tom radnjom prouzrokovana šteta
o krivica (krivnja) – da li je onaj ko je prouzrokovao štetu bio svjestan i da li je postojala
volja
b) sistem objektivne odgovornosti – vezan je "opasne djelatnosti", "opasne stvari" – zato
pravo polazi od pretpostavke da oni subjekti koji su preduzeli ovakve radnje više su
izloženi riziku za prouzrokovanje štete pa se ne utvr uje ko je odgovoran ne traži se
krivnja. Na ovakav na in pravni sistem zašti uje nejake da se izlažu troškovima
dokazivanja krivnje nego se to pretpostavlja. Štiti ih od opasnih djelatnosti.
3. Neosnovano oboga enje – sticanje bez osnova, neopravdano. Kada neko nešto dobije ili uopšte
primi i time pove a svoju imovinu, a nema za to pravnog osnova, kaže se da se neosnovno obogatio.
Obligacija se sastoji u tome da je onaj ija se imovina uve ala (oboga eni), dužan vratiti, odnosno
nadoknaditi onome ija se imovina umanjila (osiromašenom) ono što je neosnovano prešlo u njegovu
imovinu. Ta vrijednost može biti manja ili ve a, ali nikako ve a od one za koliko se oboga eni
obogatio. Dakle osnov za ovu obligaciju je "neosnovano oboga enje". Nej eš i slu aj je de neko
nepažnjom plati nešto što nije dugovao. (2x pla en ra un)
4. Nezvano vršenje tu ih poslova ili poslovodstvo bez naloga
Poslovodstvo bez naloga je kada neko u dobroj namjeri preduzme neku radnju u interesu drugog lica,
a bez njegovog ovlaštenja. Još se naziva vršenjem tu ih poslova ili dejstvom bez punomo stva. Ako
preduzetu radnju odobri i prihvati to drugo lice nastaje odnos kao kod zastupništva. Ukoliko ne prihvati
nastaje ova obligacija sli na kao kada zastupnik prekora i ovlaštenja.
5. Zakon kao izvor obligacije
Nekada zakon stvara obligacione odnose kao npr. certifikati. Osnov je u Zakonu o potraživanju
gra ana – povjerioci su gra ani FBiH, a dužnik FBiH ili Zakon o restituciji (koji još nije donesen jer bi
se stvorila obligacuija – povrat vlasnicima ono što im je oduzeto)

28. Prestanak obligacije

Svrha obligacije je da dužnik ispuni radnju i time zadovolji odre eni interes povjerioca. To je najobi niji
i najredovniji na in prestanka obligacije. Me utim postoje i razni drugi na ini prestanka obligacije:
1. ispunjenje obligacije
2. nemogu nost ipunjenja
3. prestanak subjekata
4. kompenzacija
5. novacija (prenov)
6. konfuzija
7. oproštaj duga
8. poravnanje
9. zastarjelost
10. zakonom
11. otkaz

Ispunjenje obligacije

S.Keško 2003/2004
 Str. 21

Do ispunjenja dolazi kada dužnik izvršava onu radnju koju je bio obavezan izvšiti. Pravilo je da
obligaciju ispunjavaju subjekti te obligacije: dužnik izvršava inidbu, a povjerilac prima ispunjenje. Niti
povjerilac može tražiti od dužnika da izvrši nešto drugo, niti dužnik može nametnuti da mu izvrši drugu
inidbu. Povjerilac je dužan primiti primiti ispunjenje i od svakog lica koje ima pravni interes da
obaveza bude izvršena, ak i kad se dužnik protivi ispunjenju, sem ako se radi o strogo li noj obavezi.
Dužnik treba da ispuni obligaciju pravilno, uredno, ta no prema njenom sadržaju, odnosno na na in,
na mjestu i u vremenu koje odgovaraju njenom sadržaju. Ko ispuni obavezu potpuno ili djelomi no
može zahtjevati da mu povjerilac izda potvrdu o tome.

Nemogu nost ispunjenja obligacije

Do nemogu nosti ispunjenja obligacije može do i zbog subjektivnih i objektivnih okolnosti. Ukoliko je
došlo zbog subjektivnih okolnosti (dužnikova krivica), obligacioni odnos se ne gasi nego mjenja
predmet. Dužnik postaje obavezan da povjeriocu nadoknadi štetu.
Kod objektivnih okolnosti (okolnosti za koje dužnik ne odgovara) treba razlikovati da li je predmet
obligacije individualno odre ena stvar ili je odre ena generi no. Ukoliko je individualno odre ena stvar
onda obligacioni odnos prestaje, dok kod generi no odre enih stvari obligacioni odnos ne prestaje.
Me utim strane u obligacionom odnosu se mogu sporazumjeti i ugovoriti da ostaje dužnikova
odgovornost u svakom slu aju.
.
Pretanak subjekta obligacije
Smrt subjekta u na elu ne povla i gašenje obligacije, nego prava i obaveze prelaze na nasljednike,
osim ako je obaveza ili pravo vezano strogo za li nost subjekta obligacije (izrada slike, pla anje
alimentacije).

Kompenzacija (prebijanje)
Kompenzacija je prebijanje duga za dug, usljed ega prestaju obje obligacije iji su se dugovi prebili.
Ako se dva lica nalaze u odnosu tako da je jedno lice dužnik po jednoj obligaciji, a povjerilac po
drugoj, i obratno, kompenzacijom prestaju obligacije ako su ispunjeni potrebni uslovi. Obligacija e
potpuno prestati ako su dugovi jednaki. Ukoliko dugovi nisu jednaki manji dug prestaje, a ve i dug
prestaje za onoliko kolika je bila vrijednost manje obaveze. Cilj kompenzacije je smanjenje finanisjskih
troškova ispunjenja.
Do kompenzacije može do i voljom oba subjekta obligacije, jednostranim zahtjevom jednog subjekta i
zakonski .
Za jednostranu kompenzaciju zakon je odredio sljede e uslove:
1. uzajamnost - da postoje dvije obligacije izme u dva ista lica – svako od tih lica je u jednoj
obligaciji povjerilac, a u drugoj dužnik
2. jednorodnost - tražbine obiju obligacija treba da su jednorodne: da stvari koje su premet
obligacija budu iste vrste, istog roda. Po pravilu se prebijaju nov ane tražbine, ali se mogu
prebijati i tražbine iji su predmet generi ne, zamjenjljive stvari (cigla za ciglu, jest da je malo
teže jer se u obzir uzima i kvalitet);
3. obje tražbine treba da su dospjele, u asu kad se traži kompenzacija da je došlo vrijeme kada
treba obje izvršiti;
4. tražbine treba da su likvidne, tj. da su iste, da se u slu aju spora mogu lako i brzo dokazati.
Kontokorent je takav odnos koji se sastoji u tome da stranke ugovore da e svaka od njih me usobna
potraživanja unositi u jedan jedinstven ra un (kontokorent – teku i ra un) i da e s vremena na
vrijeme, za ugovoreni period taj ra un, svaka svoj zaklju iti i potraživanje prebiti, a saldo e isplatiti
ona strana iji dug bude ve i. Može se dogovoriti i da se razlika prenese na novi kontokorent. Nijedna
stranka ne može raspolagati sa tražbinom koja je unesena u kontokorent tj. ne može se ustupiti
drugom, upotrijebiti za kompenzaciju po drugoj obligaciji, ne može je utužiti itd.

Novacija (prenov)
Novacija je pretvaranje jedne obligacije u drugu, novu. Otuda joj i naziv prenov. Sprazumom subjekata
se gasi postoje a obligacija, a umjesto nje nastaje nova. Subjekti ostaju isti, a mijenja se predmet, ili
pravni osnov. Da bi došlo do prenova obligacije treba da su ispunjenji sljede i uslovi:
1. da su stranke htjele (na bazi sporazuma) da umjesto postoje e nastane nova obligacija; da
jasno izraze namjeru da prestaje stara obligacija i da istvoremeno umjesto nje nastane nova.
Ne može na osnovu jednostrane izjave volje.
2. stara obligacija je morala biti punovažna, jer ako nije bila pravnovaljana umjesto nje ne može
nastati pravno valjana

S.Keško 2003/2004
 Str. 22

3. stara i nova obligacija se moraju razlikovati u ne emu bitnom,u predmetu ili pravnom osnovu.
(kupac i prodavac se pogode da umjesto prodatog stola prodavac za istu cijenu preda ormar).

Ostali na ini prestanka obligacija

1. opraštanje duga – onaj ko ima ovlaštenja može da ih se i odrekne, odricanje od prava
potraživanja. Oprost duga je sli an poklonu pa se na oprost duga i primjenjuju pravila o
poklonu. Dužnik ne mora da prihvati poklon, pa prema tome ni oprost duga – potreban je
pristanak dužnika. Ako povjerilac ipak ho e da se odrekne potraživanja, a dužnik ne prihvata
oprost, poverilac može dugovani predmet položiti kod suda. Tim deponovanjem kod suda
gase se obaveze i potraživanja i obligacija prestaje
2. konfuzija je sjedinjavanje i tražbine i duga kod istog lica. Obligacija se gasi u tom slu aju jer
pravno niko ne može sam sebi dugovati i u obligaciji moraju biti najmanje dvije strane i dva
lica
3. Otkaz – neki obligacioni odnosi duže traju, i obaveza dužnika se sastoji u nizu radnji koji se
ponavljaju u jednakim vremenskim razmacima (mjese no pla anje zakupnine). Ukoliko za
ovakve obligacije nije unaprijed ugovoreno vrijeme ono prestaje otkazom. Otkaz je izjava volje
jedne strane kojom u odre enom asu prestaje obligacioni odnos..
4. Poravnanje ili nagodba, to je ustvari ugovor izme u subjekata jedne obligacije kojim oni
svoja nejsana i osporavana potraživanja i dugovanja iz te obligacije likvidiraju i utvr uju šta
ostaje da jedna drugoj izvrši; Nejasna sadržina poravnanjem postaje jasna.Pošto je to ugovor
na poravnanje se odnose svi propisi i pravila koji se odnose na pravne poslove uošte.
Poravnanje naš zakon smatra ugovornim odnosnom (ZOO). Ukoliko se radi o nagodbi ne
mogu se pobijati ugovori.
5. zastarjelost;
6. može biti donesen zakon kojim se poništavaju ili ukidaju neki obligacioni odnosi (politi ke
reforme,revolucije …).

Pojam poslovnog prava

29. Pojam i predmet poslovnog prava

Poslovno pavo predstvalja sinonim za trgova ko ili trgovinsko pravo. Pojam privrednog prava koji se
kod nas najviše koristio napušten je jer on ne odgovara poredcima na kojima je zasnovana tržišna
ekonomija, dalje društvena svojina na kojoj je privredno pravo izgra ivano više ne postoji.
Poslovno pravo prvenstveno reguliše odnose ekonomskog prometa u koje stupaju subjekti ne radi
neposrednog zadovoljavanja svojih potreba, nego sa ciljem trajnog sticanja dobiti. Stoga se kao
nosioci prava i obaveza pojavljuju lica koja u te odnose stupaju stalno i profesionalno. Kao subjekti
poslovnog prava pojavljuju se trgova ka društva i obrtnici (imaoci radnje – registrovani)
Predmet poslovnog prava u najširem smislu su svi odnosi koji se ti u trgovine u pravnom smislu te
rije i, tj. svi oni odnosi koji nastaju u toku privre ivanja ili su sa njim u neposrednoj funkcionalnoj vezi.
Na toj osnovi trgovinsko pravo se može definisati kao “skup propisa koji se ti u trgovine”, a poslovno
pravo kao skup normi koje ure uju odnose u privrednom poslovanju. Sužavanje predmeta i pojma
poslovnog prava izvršeno je najpre zahtjevom da ono obuhvati samo norme u kojima dominira metod
koordinaceije. Drugi kriterij je bio da on obuhvati samo one privatno-pravne odnose koji poti u iz
dinamike robno-nov anih odnosa.
Predmet poslovnog prava je dakle složena kategorija. On obuhvata:
- status poslovnih subjekata,
- reglementarno pravo - pravila koja regulišu odnose privrednog subjekta i države,
- trgova ke ugovore (transakcije izme u subjekata)
- vrijedonosni prapiri - mjeni no i ekovno pravo – posebne transakcije
- pravila konkurentskog djelovanja na tržištu.

29.1. METOD IZU AVANJA POSLOVNOG PRAVA (na in spoznaje posl. prava)

Profesionalno obavljanje djelatnosti radi sticanja dobiti odredilo je osnovne karakteristike predmeta
poslovnog prava. itava oblast poslovnog prava za razliku od gra anskog prava odlikuje se:
- dinamizmom – pravni poslovi se zaklju uju u velikom broju slu ajeva i velikom brzinom
- privredni poslovi se obavljaju u vidu zanimanja

S.Keško 2003/2004
 Str. 23

- kredit je bitan elemenat poslovanja (rasprostranjenost prodaje na kredit)

- svako društvo je zainteresovano za nesmetano odvijanje prometa pa je i državna intervencija
mnogo eš a u domenu privrednog nego u oblasti gra anskog prava

Ishodišna ta ka metoda poslovnog prava je gra ansko-pravni metod. Specifi nosti metoda poslovnog
prava proisti u iz dejstva izloženih elemenata (dinamizam, ...) i ogledaju se uglavnom na etiri polja:
- izgled zajedni kih osnovnih principa metoda gra anskog i privrednog prava
- izvori prava
- pojedina materijalno-pravna tehni ka rješenja (pojava formuliranih ugovora i opštih uslova
poslovanja, dalje ugovor se smatra zaklju enim naj eš e u pisanom obliku)
- postupak za ostvarenje prava.

Transformacija osnovnih osobina metoda gra anskog prava

(karakteristike metoda poslovnog prava)

1. Ravnopravnost subjekata i jednakost njihovih volja – što pravno zna i da nema nametanje
volje jednih prema drugima, dok u ekonomskom smislu jednakosti nema. Ja i diktiraju uslove
2. Autonomija volje – sloboda ugovaranja – slobodan ulazak u transakcije. Me utim ima
slu ajeva gdje je ta autonomija volje ograni ena (željeznice moraju prihvatiti robu na prevoz
ukoliko ispunjavaju propisane uslove; MP robu mora prodavati svima po istaknutim cijenama)
3. dipozitivnost propisa (normi) – ima oblasti gdje subjekti nisu zainteresovani da ulaze i formiraju
društva. Zbog toga se formiraju javna preduze a. S obzirom na polje korisne državne intervencije
dispozitivni propisi se zna ajno koriguju sa imperativnim normama.
4. prometljivost prava i obaveza – subjekti trgovinskog prava po svom položaju mogu trgovati sa
svojim pravima i obavezama.
5. imperativan karakter odnosa i sankcije – sankcija imovinske priprode je bitno obilježje
privrednog prava, ali se pored ovih pojavljuju i neimovinske sankcije vanugovornog karaktera
(usljed formiranja loše poslovne reputacije zabrana u eš a na sajmovima itd.)

30. IZVORI POSLOVNOG PRAVA

1. Ustav BiH – ima samo opšti okvir i ne pojavljuje se kao neposredni izvor prava
2. Zakoni na novou
a) BiH
b) FBiH i RS
c) Distrihta
d) Kantona / Županija
3. Podzakonski akti i Akti samoregulacionih organizacija
4. Obi aji

ZAKONI
Zakoni su najvažniji izvor poslovnog parva. Njima se ure uju:
- spoljnotrgovinska politika
- carinska politika,
- monetarna politika
- uspostavljanje i funkcionisanje zajedni kih i me unarodnih komunikacija,
- me uentitetski transport
Me u najvažnijim zakonima u oblasti prava su oni koji ure uju status subjekta poslovnih odnosa:
trgovaca, tgova kih društava ili preduze a.
Za naše zakone koji su izvori poslovnog prava karakteristi no je da se oslanjaju na postoje u
gra ansko-pravnu regulativu, a u materiji ortakluka na pravna pravila bivšeg Austrijskog gra anskog
zakonika (ugovor o ortakliuku, ugovor o posudbi, ugovor o poklonu). Metod koji oni primjenjuju je
kombinacija prinudnog i dispozitivnog na ina ure ivanja odnosa. Uporedo gdje god je bilo mogu e i
svrsishodno izvršeno je ujedna avanje sa me unarodnim sporaazumima.

Zakoni na nivou BiH

1. Zakon o stranim direktnim investicijama
2. Zakon o me unarodnim ekonomskim odnosima
3. Zakon o carinskoj politici i tarifi

S.Keško 2003/2004
 Str. 24

4. Zakon o autorskim pravima

5. Zakon o zaštiti industrijskog vlasništva
6. Zakon o sukobu interesa u institucijama u vlasti BiH

Federalni zakoni
1. Zakon o privrednim društvima
2. Zakon o vrijedonosnim papirima
3. Zakon o komisiji za vrijedonosne papire
4. Zakon o registru vrijedonosnih papira
5. Zakon o mjenici
6. Zakon o eku
7. Zakon o obligacionim odnosima

Tendencija zakona u BIH – harmonizacija zakona na nivou FBiH i RS pa ak i distrihta. Dobar dio ovih
zakona pre i e na BiH

Zakonodavne aktivnosti sa nivoa kantona su:

- ure enje obrta individualnog trgovanja
- oblast koncesija o privrednim dobrima kojima rapspolaže kanton

30.1. PODZAKONSKI AKTI I AKTI SEMOREGULACIONIH ORGANIZACIJA

1. Od svih podzakonsih akata kao izvora poslovnog prava najvažniji su oni koje donosi vlada.
Vlada nije ovlaštena da uredbama stvara potpuno nove dužnosti i ovlaštenja. Jedna od
najvažniji uredbi u ovoj oblasti je Uredba o upisu u sudski registar preduze a i drugih pravnih
lica koja obavljaju privrednu djelatnost.
2. Od ostalih akata tereba spomenuti one koje donose niži upravni organi (ministarstva), a to su
pravilnici, upustva i naredbe. Donose se na osnovu izri itog zakonskog ovlaštenja ili
ovlaštenja sadržanog u uredbi vlade.
3. Najvažniju ulogu u emisiji i prometu dugoro nih vrijedonosnih papira (dionica, obveznica,
certifikata) ima Komisija za vrijedonosne papire u FBiH, kao samostalan organ imenovan
od Parlamenta FBiH. Ona reguliše uslove i na in izdavanja i prometa vrijedonsnih papira.
Ona se pojavljuje kao regulacioni organ.
4. U oblasti tržišta kapitala zna ajnu ulogu imaju akti samoregulacionih organizacija:
- berze i
- organizacija profesionalnih posrednika
One utvr uju pravila i standarde berzanskog poslovanja vrijedonosnim papirima, te pravila za
lanove organizacije profesionalnih posrednika (brokere i dilere)

30.2. OBI AJI (kao izvori poslovnog prava)

Obi aj kao izvor poslovnog prava ima daleko ve u ulogu u poslovnom nego u gra anskom pravu.
U esnici na tržištu su uglavnom profesionalci, koji razvijaju eti eke norme ponašanja koji nisu
regulisani zakonima i to postaje praksa. Obi aji kao ustaljena praksa pokazala se efikasna i
djelotvorna i koje se pridržavaju subjekti. (Kod obi aja nema sankcije oni su prihva eni iz razumnog
razloga – zato što je to bolje).
Sa naše zakonodavne prakse možemo razlikovati dvije vrste obi aja:
- "Dobar poslovni obi aj" – pravila poslovne etike izgra eni od strane poslovnog svijeta
- "Trgovinski obi aj" – komercijalna praksa

Dobar poslovni obi aj – Zakon o obligacionim odnosima u lanu 21. kaže "sudionici u obaveznim
odnosima dužni su u pravnom prometu postupati u skladu sa dobrim poslovnim obi ajima". Dobri
poslovni obi aji su pravila poslovne etike. Privredne komore dužne su da prate, razvijaju i evidentiraju
(?? finansiraju) dobre poslovne obi aje. One izdaju i potvrde o njihovom postojanju. Osnov primjene
dobrog poslovnog obi aja jesete izri ita naredba zakonodavca ( lan 21. ZOO)

Trgovinski obi aji – su komercijalna praksa, koja je u takoj širokoj primjeni da privrednici o ekuju da
e ugovorne strane postupati u skladu sa takvom praksom. Da bi u društvenoj praksi stvoreno pravilo
moglo da bude izvor prava u oblasti privrede, potrebno je da ispuni slijede e uslove:

S.Keško 2003/2004
 Str. 25

- da bude razumno, izvjesno, notorno (o ito) i prihva eno od ve ine privrednika (odre en u
pravnotehni kom smislu)
- dobar, odnosno u skladu sa pravilima poslovne etike
Trgovinski obi aji mogu se podijeliti na:
1. na osnovu teritorijalne obuhva enosti – opšte, regionalne i lokalne
2. prema strukama u kojima važe na – opšte (horizontalne – važe u svim privrednim
djelatnostima) i posebne (vertikalne – koje važe samo za pojedine poslove, u pojedinim
djelatnostima)
Osnov primjene trgovinskih obi aja su razli iti. Ukoliko on sadrži rješenje suprotno dispozitivnoj
odredbi ZOO primjenjiva e se samo ukoliko je to izri ito ugovoreno. Zakonodavac ne nalaže primjenu,
ali sudovi i arbitraža uzima u obzir komercijalnu praksu.

30.3. Osnov i na in primjene obi aja kao izvora prava

Teorija navodi dva osnova primjene obi aja kao izvora prava:
- svijest o njegovoj cleishodnosti i prihva enosti obi aja
- zakonsko priznanje poslovnog obi aja kao izvora prava, koje je sadržano u materijalno
pravnim propisima
U pogledu na ina primjene obi aja:
• obi aj se primjenjuje i bez obzira na to da li su stranke znale za njega ili ne
• kada propis ne postoji ili nije dovoljan, a stranke u ugovoru nisu ni izri ito ni
pre utno isklju ile primjenu obi aja
• eventualno nepoznavanje obi aja je pravno irelevantno, svako mora da snosni rizik
nepoznavanja obi aja na teritoriju kojem živi, u grupama u kojima se kre e i u
poslovima kojima se bavi
Kao izvor poslovnog prava obi aj se može pojaviti u dva svojstva:
- može djelovati primarno (samostalno) ako propis ne postoji
- ukoliko propis postoji ili je zastario, obi aj tada dopunjuje zakon i olakšava njegovo tuma enje.

31. Uzanse

Uzanse su dobri poslovni obi aji, sistematizovani u zbornika. Stvaranje uzansi teorijski zna i
konstatovanje postoje ih obi ajnih normi i njihovo objavljivanje radi lakše primjene. U praksi to je
kreativna selekcija uzansi prema kriterijumu cjelishodnosti.
Zavisno od toga koji su obi aji predmet sistematizacije, uzanse se mogu podijeliti na op e – one koje
važe za sve poslove u privredi, i posebne – one koje se primjenjuju samo u pojedinim strukama ili
odre enim vrstama poslova jedne struke. U slu aju me usobnog sukoba, ja e su uzanse koje dolaze
sa užeg podru ja.
Donosilac uzansi po pravilu je nedržavni organ, ako ako se državni organ pojavi kao redaktor uzansi,
uglavnom je to sud, on ima tjesnu vezu sa privrednim životom. Uzanse spadaju u autonomno
privredno pravo bez obzira ko ih donosi. Donosilac uzansi su ovlaštene javne ili polujavne organizacije
(npr. berze) i profesionalna udruženja (komore). Oni sistematizuju dobre poslovne obi aje iz domena
svog djelovanja.
Uzanse važe samo na osnovu volje stranaka, a pristanak na primjenu uzansi može biti na razli it
na in:
- lanstvo u organizaciji koja je stvorila uzanse podrazumjeva i pristanak na primjenu uzansi
uvijek kada u me usobne odnose stupaju lanovi organizacije. Kada ne bi htjele koristiti
uzanse one bi to izri ito naglasile. Dakle kod lanova šutnja zna i pristanak na uzanse.
- ona lica koja nisu lanovi uzanse obavezuju samo onda kada su pristale izri ito ili na neki
drugi na in nedvosmisleno pokazale da pristaju na uzanse (poslovanje u okviru institucije koja
je donijela uzanse).
Državni organi vrše ograni enu kontrolu nad donošenjem uzansi, bilo prilikom davanja ovlaštenja bilo
prilikom njihovog formulisanja.Cilj kontrole je zaštita javnog interesa

Opšte uzanse
- se mogu primjeniti na ona pitanja koja su regulisana dispozitivnim pravilom ZOO, što zana i
da se ne mogu se primjeniti u onom dijelu koji je imperativno regulisan.

S.Keško 2003/2004
 Str. 26

- one e se mo i koristiti samo ako su to stranke izri ito predvidjele ili ugovorile. Do donošenja
ZOO bilo je usvojeno pravilo da se uzanse primjenjuju ukoliko ih stranke izri ito ne isklju e.
- opšte uzanse se primjenjuju i anda kada iz okolnosti proizilazi da su nihovu primjenu htjeli
Opšte uzanse se odnose prvenstveno na ugovor o prodaji pokretnih stvari u robnom prometu.

Posebne uzanse
Važe samo za pojedine struke. Donosi ih nadležna komora ili drugi oblik udruživanja privrednika.
1. Lu ke uzanse (1951) – važe u pomorstvu
2. Za promet odre ene vrste robe (kamen, grah, soja) – 1960 i 1967
3. u ugostiteljstvu - 1963
4. u gra evinarstvu – 1977
za jednu vrstu posla mogu postojati samo jedne posebne uzanse na podru ju itave države.

32. Obligacioni odnos kao izvor poslovnog prava

Obligacioni ugovor je dvostrani pravni posao – sporazum dva ili više lica po kome se u smislu njihovih
me usobnih saglasnih izjava volja i zakonskih propisa jedna strana obavezuje da e drugoj strani
nešto u initi, dati, dopustiti ili propustiti, a ova to prihvata.
Da bi obligacioni odnos bio posao poslovnog prava, potrebno je da njegove strane djeluju kao
preduze a ili individualni trgovci, i da radnja na koju se strane obavezuju spada u registrovanu
privrednu djelatnost barem jedne od njih.Ukoliko ugovor sklapaju neprofesionalna lica, on spada u
gra ansko pravo.

Karakteristike ugovora poslovnog prava

1. FORMA - mogu se zaklju ivati u razli itim formama:(pismeno ili usmeno) Za njih važi i princip
formalizma i kosezualizma )
a) usmeno – ispunjavaju uslov brzine poslovanja, ali ih je u slu aju spora teže dokazati
b) pismeno – usporava ekonomski promet, ali su zato sigurniji, lakše je dokazati ko je prekršio
ugovor. Za neke ugovore zakon traži isklju ivo u pismenoj formi.
U poslovnom pravu razvijeni su tz. tipski, šablonski ugovori – unaprijed priprmljen i oštaman tekst ili
dio teksta.
2. koriste usluge drugih institucija (stru nih institucija- npr. kontrola kvaliteta)
3. zaklju uju se masovno
4. odgovornost je strožija – pored zakonskih pravila uzimaju se u obzir i pravila branše ili stuke. U
mnogim situacijama pored subjektivne odgovornosti traži se i objektivna odgovornost.
5. nadležnost u sporovima – u zemljama tržišne ekonomije postoje privredni ili trgova ki sudovi koji
rješavaju sporeove brzo i na bazi pismenih dokumenata. Kod nas nema još takvih sudova.Trgova ki
sudovi vrše i arbitražu, ad hok – formiraju se po prijedlogu stranaka. U ugovoru se odre uje
nadležnost arbitraže.

33. Hijerahija izvora poslovnog prava

1. Ustav
2. me unarodni ugovori
3. zakon
4. drugi obavezni opšti akti zakonodavnih organa
5. podzakonski akti upravnih organa
6. opšti akti privrednih subjekata
7. ugovori
8. obi aji
9. uzanse
10. gra ansko pravo
11. odluke upravnih i sudskih organa

33. SUBJEKTI POSLOVNOG PRAVA

Subjekt prava uopšte je svako lice koje ima sposobnost da bude nosllac prava i obaveza, da ima
pravnu sposobnost.
Odre ivanje subjekata poslovnog prava nije tako jednostavno. Postoje tri osnovna kriterija kojima se
odre uju subjekti poslovnog prava:

S.Keško 2003/2004
 Str. 27

- objektivni
- subjektivni
- mješoviti

Objektivni kriterij odre ivanja subjekta poslovnog prava

- za ovaj model vezano francusko pravo
- zakonom su izri ito odre eni trgova ki poslovi u koje spadaju: bankarski poslovi, izdavanje
mjenice, kupovina robe radi preprodaje, posredni i poslovi idr.
- svojstvo trgovca ima lice koje obavlja ove poslove,
- prema tome subjekt poslovnog (trgovinskog) prava je lice koje obavlja ili po prvi put u e u
trgova ke poslove koje su objektivno (zakonom) definisani

Subjektivni kriterij odre ivanja subjekata poslovnog prava

- uzor je njema ko pravo
- u obzir uzima lica, a ne prirodu posla
- trgovac je lice koje obavlja trgova ku profesiju, a za to je uslove odredio zakon.
a) da su trgovci po zanimanju - obavlja poslove u vidu svog zanimanja ili
b) da su trgovci po formi – da je po na inu postanka i formi trgovac ili
c) da su trgovci po upisu i obimu poslovanja – da poslove obavlja na na in ili po obimu koji
zahtjevaju njegovo regulisanje kao trgovca
- i svi poslovi koje poduzmu trgovci podpadaju pod režim trgova kog prava
- zakonodavna praksa pokazala da ovaj kriterij nije primjenjljiv u svom istom obliku

Mješoviti kriterij odre ivanja subjekata poslovnog prava

- tipi an primjer je ameri ko pravo
- ameri ko pravo za odre ivanje subjekata poslovnog prava alternativno (jedan od kriterija)
uzima slijede kriterije:
a) predmet transakcije - poslovanje odre enom robom
b) odnos prema ukupnoj transakciji - zanimanje lica koja pokazuju znanje ili vještinu svojstvenu
djelovanjima ili robama obuhva enim transakcijama
c) profesiju ili zaposlenje lica (agent, broker i dr. posrednici) – koji pokazuju da posjeduju znanja i
vještine za te poslove

34. KRITERIJI ZA ODRE IVANJE SUBJEKATA DOMA EG POSLOVNOG PRAVA

Primjenjuje se mješoviti kriterij. LIca koja ulaze u krug subjekata poslovnog prava redovno ispunjavaju
više kriterija:
1. cilj radi koga se osniva i postoji odre eno lice
2. obavezna registracija kod nadležnog državnog organa (suda ili organa uprave)
3. obavljanje registrovane djelatnosti u vidu zanimanja
4. priroda poslova kojima se odre eni subjekt bavi

Cilj radi koga se osniva i postoji odre eno lice

Ukoliko je cilj stvaranje dobiti (profitne organizacije) onda se radi o subjektu poslovnog prava.
Nasuprot njima pravna lica (neprofitne organizacije) koje za cilj imaju zadovoljenje kulturnih,
prsvjetnih, zdravstvenih, nau nih, humanitarnih, socijalnih, sportskih, ekoloških i drugih potrba nisu
subjekti poslovnog prava.
U subjekte poslovnog prava spadaju i pravna lica iji cilj nije u postizanje neposredne dobiti nego:
- odvijanja odre enih poslovnih funkcija i prometa uopšte (berze, profesionalni posrednici),
- zadovoljavanje tržišnih i drugih ineteresa osnovnih poslovnih subjekata
- javne kompanije – u funkciji zadovoljavanja potreba gra ana i poslovnih subjekata
- zadruge – zadovoljavanje interesa odre enog kruga lica

Registracija – je obavezna i bez upisa u javni registar ne može se ste i svojstvo subjekta poslovnog
prava. Neki se registruju registar društava kao posebna institucija utvr ena zakonom, a neki kod
opštinskog organa (obrtnici) uz odre ene saglasnosti Kantona. Prilkom registracije subjekata vrši se
ragistracija i djelatnosti kojom e se baviti. Ako je posao zaklju en izvan registrovane djelatnosti posao
važi. U anglo-saksonskom pravu važilo je pravilo ako je ugovor zaklju en izvan registrovane
djelatnosti da je ništavan

S.Keško 2003/2004
 Str. 28

Priroda poslova kojima su odre eni subjekt bavi

Priroda posla i registracija daju odre enim licima daju status subjekta poslovnog prava (profesionalnim
posrednicima). Osim toga priroda posla isklju uje odre ene subjekte poslovnog prava u njihovom
vršenju. Trgovinskim uslugama ne mogu se baviti individualni trgovci jer nisu pravna lice, bez obzira
na njihovu registraciju. Individualni trgovac ne mora imati stru nost, bitno je da je zaposleno lice koje
ispunjava uslove. Tako i naše pravo poznaje kategoriju nepotpunog trgovca koji ne može obavljati
poslove:
- posredovanja,
- zastupanja
- uskladištenja
- špedicije,
- kontrolu kvaliteta i kvantiteta robe
- itd.

35. SISTEMATIZACIJA SUBJEKATA POSLOVNOG PRAVA

Polaze i od kriterija za odre ivanje subjekata mogu e je izvršiti njihovo razvrstavanje i osnovunu
sistematizaciju:
1. Individualni trgovac (samostalni privrednik, poduzetnik)
2. Privredna / Trgova ka društva (profitne organizacije)
• društvo lica (personalnog tipa) – D.n.o, Kd
• društvo lica i kapitala – doo, Gmbh
• društvo kapitala - DD
3. Statusni oblici povezivanja društva
• na bazi u eš a kapitala
• na bazi strukovnog povezivanja
• na bazi tržišnog povezivanja
4. Institucije tržišta kapitala (ugovorni oblici ne na bazi ulaganja kapitala)
• banke i druge finansijske organizacije
• osiguravaju a i reosiguravaju a društva
• društva za upravljanje fondovima
• fondovi
5. Organizovana i ure ena javna tržišta kapitala (berza, tržnica)
6. Javna preduze a
7. Aocijacije privrednih subjekata (komore, udruženja)
8. Ostala pravna lica ukoliko zaklju uju ugovore trgova kog prava

Dalja sistematizacija subjekata poslovnog prava može se vršiti prema:

1. pravnom statusu: pravna lica i individualni trgovac
2. unutrašnjoj pravnoj organizaciji: složeni (razvijeni) i unitarni
3. sjedištu: doma i i strani, odnosno me unarodni
4. državljanstvu i nacionalnoj pripadnosti osniva a (ulaga a): doma i i subjekti stranih ulaganja
5. teritoriju obavljanja poslovne djelatnosti: subjekti doma eg prometa i subjekti
spoljnotrgovinskog prometa
6. kontroli kapitala i upravljanja: kontrolisani i kontrolni (dominantni)
7. vlasništvu: privatni, zadružni, državni i subjekti u mješovitom vlasništvu
8. vrsti djelatnosti: subjekti iz oblasti proizvodnje, rudarstva, industrije, trgovine, usluga itd.
9. imovinskoj odgovornosti: subjekti koji isklju ivo odgovaraju svojom imovinom i subjekti sa
zakonskom ili ugovornom odgovornosti drugih lica
10. ekonomskom kriteriju: subjekti malog, srednjeg i velikog biznisa
11. participaciji zaposlenih: subjekti sa i bez radni ke participacije
12. broju zaposlenih

36. INDIVIDUALNI TRGOVAC (SAMOSTALNI PRIVREDNIK)

U literaturi se koriste razli iti termini za individualnog trgovca "inokosni trgovac", "obrtnik", "zanatlija",
"trgovac pojedinac", dok pozitivno pravo koristi termin "samostalni privrednik" bez obzira na njegovu
djelatnost.
Samostalni privrednik je fizi ko lice koje:

S.Keško 2003/2004
 Str. 29

- pod svojim imenom u vidu zanimanja (profesije) obavlja registrovanu poslovnu djelatnost radi
ostvarivanja ekonomskih ciljeva
- koji upravlja poslovima
- za obaveze u prometu odgovara cjelokupnom imovinom
Postoje dvije vrste individualnih trgovaca:
- oni kojima je registrovana djelatnost glavno (osnovno, redovno) zanimanje tj profesija
- oni kojima je ta registrovana djelatnost dopunsko zanimanje
Sa stanovišta poreza individualni trgovci se razvrstavaju prema djelatnosti koju obavljaju :
1. ugostiteljstvo
2. turizam
3. prevoz
4. proizvodni zanati
5. umjetni ki zanati
6. intelektualne usluge
7. doma a ili ku na radinost i dr.

Pravni položaj individualnog trgovca

Osnovna pitanju koja determinišu pravni položaj individualnog trgovca su:
1. firma – individualni trgovac obavlja djelatnost kao svoje redovno ili dopusno zanimanje i posluje
pod firmom. Firma sadrži: li no ime individualnog trgovca, predmet poslovanja i sjedište. U firmi se
obavezno navodi i ime vlasnika – slasti arna (djelatnost) "AS" (ime ) Hadži i (sjedište) vl. NN (ime
vlasnika)
2. sjedište – samostalni privrednik ima poslovno sjedište u kome obavlja registrovanu djelatnost.
Ako djelatnost obavlja u više mjesta ili za obavljanje djelatnosti nije potreban poslovni prostor tada
je sjedište individualnog trgovca njegovo prebivalište.
3. odobrenje i registracija – Za obavljanje djelatnosti i sticanje statusa individualnog trgovca lice
mora da pribavi odobrenje u vidu rješenja od nadležnog organa opštine gdje želi voditi poslovne
aktivnosti. Odobrenje se upisuje u registar koji vodi nadležni organ uprave i u registar se upisuje:
ime samostalnog privrednika, firma, sjedište i djelatnost. Status samostalnog privrednika lice sti e
izdavanjem rješenja. Obavljanje djelatnosti može otpo eti i poslije sedam dana od ponošenja
zahtjeva sa svim potrebnim dokumentima i dokazima (slu aj utanja administracije).
4. Obavljanje djelatnosti – specijalni zakoni i njihovi provedbeni akti precizno utvr uju uslove i
na in obavljanja djelatnosti. Obavljanje djelatnosti samostaln privrednik može privremeno
obustaviti što nije slu aj sa trgova kim društvima. Da bi privremeno obustavio obavljanje
djelatnosti samostalni privrednik mora imati oprvdane razloge (sprije enost, bolest, vojna obaveza
itd.). Da bi ti razlozi imali pravni karakter on za to mora pribaviti rješenje opštine koje se dostavlja i
poreznoj upravi radi umanjenja poreskih obaveza.
5. Posjedovanje poslovnog prostora – za pojedine djelatnosti specijalnim zakonima je odre eno
posjedovanje poslovnog prostora kao uslov za sticanje statusa samostalnog privrednika (trgovina
na malo – prodajni objekat), dok za neke druge djelatnosti (doma a ili ku na radinost) poslovni
prostor nije uslov.
6. Imovina i odgovornost - oprema, alat, poslovni prostor idr. ine imovinu sa kojom samostalni
privrednik obavlja djelatnost (registrovanjem ne formira se posebna imovina), me utim za
obaveze u prometu samostalni privrednik ne odgovara samo imovinom kojom obavlja djelatnost
nego cjelokupnom svojom imovinom.

36.1. USLOVI ZA REGISTRACIJU INDIVIDUALNOG TRGOVCA

Odobrenje za obavljanje djelatnosti i sticanje statusa individualnog trgovca mogu e je uz ispunjenje

slide ih uslova:
1. Formalni uslovi
a) pismeni zahtjev
b) dokaz o ispunjenju materijalnih uslova
2. Opšti materijalni uslovi
a) puna poslovna sposobnost
b) nepostojanje zabrane za obavljanje te djelatnosti
3. Dopunski materijalni uslovi (odre eni posebnim propisima za pojedine djelatnosti)
a) posjedovanje poslovnog prostora (vlastitog ili iznajmljenog) i opreme
b) stru na sprema i/ili radno iskustvo individualnog trgovca ili lica koje on zaposli
c) opšta zdravstvena sposobnost

S.Keško 2003/2004
 Str. 30

Utvr ivanje posebnih materijalnih uslova vrši nadležni organ opštine u svakom pojedinom slu aju.

TRGOVA KO DRUŠTVO

37. POJAM I TIPOVI TRGOVA KOG DRŠTVA

U uporednim pravima koriste se razli iti izrazi za trgova ko društvo: "poslovna organizacija", profitna
organizacija", firma, preduze e itd.
Pod uticajem ranijeg društveno ekonomskog sistema kod nas se i danas koristi izraz preduze e iako
ono nije adekvatan izraz za trgova ko društvo. Klasi ni pojam preduze a ne predstavlja pravno lice
nego jedan poslovni poduhvat koji je planiran, organizovan i finansiran, a iji su nosioci trgova ka
društva.
Prema Zakonu o preduze ima pojam preduze a ozna ava sve tipove trgova kih društava, sve oblike
njihovog statusnog povezivanja, te subjekte koji imaju ili obavljaju djelatnost javnog karaktera (javna
preduze a).
Generalno privredno (trgova ko) društvo je poslovna organizacija koja predstavlja:
- zajednicu stvorenu ugovorom izme u dva ili više lica,
- sa statusom pravnog lica
- u koja oni ulažu kapital i rad
- da pod zajedni kim imenom (firmom) obavljaju registrovanu poslovnu aktivnost
- i iz nje izvuku zaradu, a dobit podijele
Elementi opšte definicije trgova kog društva su:
1. cilj privrednog društva:ostvarivanje zarade iz koje formira dobit, koja se dijeli izme u lanova
društva
2. pravni status: pravo priznaje društvu svojstvo pravnog lica, može tužiti i biti tuženo
3. pravni osnov nastajanja: ugovor izme u osniva a, a kod jedno lanih društava odluka
4. osniva i:dva ili više lica (doma a ili strana, fizi ka ili pravna)
5. registracija: obavezna kod suda (a kod nas registru društava kao posebne institucije
formirane od parlamenta FBiH)
6. imovinskopravna odgovornost: za svoje obaveze u prometu društvo odgovara cjelokupnom
imovinom, kao pravno lice

Tipovi privrednih / trgova kih društava

Opšti tipovi privrednih društava su:

1. Društva lica (personalnog tipa)

• društvo sa neograni enom solidarnom odgovornosti lanova (dno),ili javno društvo,javni
ortakluk ili op e partnerstvo
• komanditno društvo (kd) ili mješoviti ortakluk ili specijalno (limitirano) partnerstvo
2. Društva lica i kapitala (društva mješovite pravne prirode)
• komanditno društvo na dionice / akcije (kdd / kad)
• društvo sa ograni enom odgovornosti (doo)
- društvo jednog lica (djl) (po novom Zakonu o privrednim društvima ne postoji)
3. Društva kapitala (društva kapitalnog tipa)
• dioni ko / akcionarsko društvo (dd / ad)

U osnovne tipove društava nisu uklju eni holding i koncern jer predstavljaju složene oblike
povezivanja osnovnih oblika trgova kih društava, tipa DD i DOO. Pravna struktura holding društva ili
koncerna jeste struktura DD ili DOO.

38. PRAVNA PRIRODA TRGOVA KOG (PRIVREDNOG) DRUŠTVA - TD (PD)

U evropskom pravu postoje tri osnovne teroije po kojima se odre uje pravna priroda TD (PD) a to su:
teorija ugovora, teorija institucije i mješovita teorija.

Teorija ugovora – prema ovoj teoriji TD je:

S.Keško 2003/2004
 Str. 31

- društvo- ugovor, odnosno ugovorna tvorevina

- ugovor je osnov na kome po iva društvo
- ugovor potpisuju svi osniva i
- ovim ugovorom odre uju se osnovni elementi društva (naziv, osnivanje, upravljanje, itd.)
- ukoliko se nešto kasnije mjenja mora se mijenjati i ugovor i opet ga svi potpisuju
- ako odre ena pitanja nisu regilisana ugovorom primjenjuju se opšta pravila obligacionog
prava (Zakon o privrednim društvima)
- dno i kd

Teorija institucije – prema ovoj teoriji TD je:

- društvo- institucija (entitet),
- zastupnici ovog shvatanja tvrde da se TD osniva na osnovu ugovora, ali objektivno pravo
(zakon) odre uje svojim normama klju na pravila u pogledu uslova i na ina osnivanja i uslove
i na ine poslovanja.
- norme zakona koje su esto imperativne imaju dominaciju nad ugovornim pravilima
- Zakon, a kasnije i statut odre uju klju ne odnose.
- Ova teorija naglašava zna aj kapitala
- TD nemaju samo cilj zadovoljavnje interesa lanova, nego i društva u cjelini
- DD

Mješovita teorija - prema ovoj teoriju TD –

- nisu u potpunosti ni društva-ugovori ni institucije
- u tim entitetima uporedu koegzistiraju i pravila ugovornog prava i zakosnka pravila, kao i
autonomna pravila izražena u statutima
- kod jednih tipova društva preovladavaju jedna, a kod drugih druga pravila.
- pored kapitala, li na svojstva i li ni položaj lanova društva imaju poseban uticaj
- DOO i KDD, KAD

39. SISTEMI OSNIVANJA TRGOVA KIH DRUŠTAVA

Sistem osnivanja predstavlja skup pravnih pravila koja odre uju na in i uslove osnivanja TD. Pod
osnivanjem podrazumjevamo skup pravnih i fakti kih radnji osniva a i državnog organa, preduzetih po
zakonu predvi enom postupku u cilju dobijanja samostalnog pravnog subjektiviteta od strane pravnog
poretka, odnosno dibijanja statusa pravnog lica (TD).
Postoje tri osnovna sistema po kojima se osniva trgova ko društvo:
- sistem koncesije (dozvole)
- normativni sistem (sistem prijave)
- sistem zakona ili upravnog akta

Sistem koncesije ili dozvole osnivanja TD

Državni organ daje dozvolu ili koncesiju bazi cjelishodnosti za osnivanje trgova kog društva. Ovaj
sistem je bio zastupljen ranije (s po etka XIX vj. ??) sve do prada feudalizma. Državni organ cjenio je
sve elemente osnivanja trgova kog društva. cjelishodnost, društveno-ekonosmku pravdanost, kao i
druge elemente kaoje na e za potrebno. Ovo je išlo u prilog plemstvu jer su imali kontrolu nad
osnivanjem TD.
I kod nas je koncesioni sistem prisutan u ograni enom obliku kod osnivanja DD koja predstavljaju
institucionalne oblike kapitala (banke, osiguravaju a društva, investicone fondove ..) te organizacije iz
oblasti vojen industrije.
Pojam koncesije koji ima drugo zna enje "davanje dozvole (koncesije) za korištenje javnih dobara koja
ne mogu biti u prometu odnosno ne mogu se prodati.

Normativni sistem osnivanja TD

Ima za osnovu injenicu da daje slobodu u osnivanju TD svim licima ako ispune zakonom unaprijed
odre ene uslove za osnivanje TD. Ti uslovi važe za svakoga.
Pored uslova zakon unaprijed odre uje i proceduru (postupak) osnivanja za svaki vid društva posebno
(DD,DOO itd.). Funkcija državnog organa je osiguranje primjene zakonskih pravila.

Sistem zakona ili upravnog akta osnivanja TD

S.Keško 2003/2004
 Str. 32

Tamo gdje postoji polje korisne državne intervencije i država svojim aktom formira trgova ka društva
(javna preduze a). Ova preduze a se formiraju sa stanovišta zadovoljavanja opštih interesa (osnovni
cilj nije profit). Osniva ki akt je zakon ili upravni akt vlade, odnosno odluka skupštine. Ovim aktom se
utvr uju sva relevantna pitanja vezana za osnivanje i poslovanje subjekta.

Društvo sa neograni enom solidarnom dgovornoš u

(Javno trgova ko društvo, ortakluk, opšte pratnerstvo)

40. POJAM DNO

- društvo koje formiraju najmanje 2 lica na bazi ugovora

- da pod zajedni kim imenom obavljaju registrovanu djelatnost
- sa ciljem ostvarivanja dobiti.
- Ovo društvo je personalna firma koja
- ima status pravnog lica
- i kojom upravljaju, koju vode i zastupaju svi partneri
- a za obaveze društva po zakono svaki lan solidarno odgovara neograni eno cjelokupnom
svojom imovinom
- Na DNO se odnose pravila ZOPD + pravna pravila o ortakluku

Karakteristike DNO
DNO je tipi an predstavnik društva personalnog tipa, partnetske firme (trgova kog ortakluka opšte ili
generalno partnerstvo) pogodno za mali biznis (do 10 zaposlenih) gdje postoji veliko povjerenje me u
partnerima.

1. Firma - društvo posluje i vodi se pod personalnom firmom. Firma sadrži imena svih lanova ili
samo jednog uz naznaku da ih postoji još "i drugovi", "i bra a". Obi no sadrži i skra enicu dno.
2. Upravljanje - Po zakonu svi lanovi (partneri) ravnopravno upravljaju društvom. Me utim
ugovorom o osnivanju upravljanje se može povjeriti jednom ili više lanova. Pravo upravljanja
lan društva može prenijeti na tre e lice što se reguliše posebnim ugovorom s tim da na taj
ugovor moraju dat saglasnost ostali lanovi. Pravo upravljanja može se prenijeti samo za
odrešeni period, odnosno ne može se trajno prenijeti. Ugovorom o osnivanju reguliše se i na in
donošenja odluka (jednoglasno ili opšta saglasnost)
3. Ulozi i udjeli lanova društva su jednaki. Ulog je trajni doprinos (dobro) koje ulaže lan društva,
a udio je skup prava koji pripadaju lanu društva koja mogu biti imovinska (na dobit, pravo pre e
kupovine itd) i upravlja ka prava
4. Dobit - Svi lanovi društva u estvuju podjednako u podjeli dobiti (ukoliko ugovorom nisu
druga ije regulisali)
5. Odgovornost - Za obaveze društva prema povjeriocima odgovara društvo cjelokupnom svojom
imovinom, ali i svaki njegov lan po zakonu odgovara neograni eno solidarno cjelokupnom
svojom imovinom. (imovinska odgovornost ne može se isklju iti nikakvim ugovorom jer bi
protivna zakonu)

40.1. Osnivanje javnog trgova kog društva (ili DNO)

DNO i KD se ne mogu formirati u oblasti bankarstva, osiguranja, investicionih fondova berzi.

1. Osniva i - najmanji broj osniva a su dva lica, dok maksimalan broj nije odre en. Osniva i mogu
biti pravna lica (drugo društvo, udruženje itd) ili fizi ka lica koja imaju poslovnu sposobnost.
2. Akt o osnivanju je Ugovor o osnivanju koji mora biti u pismenoj formi.U ugovor se unose bitni
elementi (koje je zakon izri ito odredio) i fakultativni (po volji osniva a). Bitni elementi su:
a. naziv, sjedište i adresa (firme)
b. imena i adrese (misli se na fizi ka lica) osniva a
c. djelatnost kojom se društvo bavi
d. iznos osnovnog kapitala
e. pojedina ne uloge osniva a
f. prava i obaveze lanova društva (upravljanje, vo enje i zastupanje)

S.Keško 2003/2004
 Str. 33

g. podjela dobiti
h. pravne posljedice neuspjelog osnivanja
i. rješavanje sporova
3. registracija – lice sti e status pravnog lica upisom u sudski registar
4. uplata odnosno unošenje osniva kog kapitala svakog lana u cjelosti od kojeg se formira
osnovni kapital društva. Zakonom nije odre en najmanji osnovni kapital. Rok za unošenje je
ugovorom odre en, a ukoliko nije odna je to dva mjeseca poslije registracije
5. ulozi mogu biti stvari, prava, novac i izvršene usluge (po predavanjima profesora). ZOP ne
dozvoljava uloge u radu i uslugama. Ukoliko se ulažu nekretnine to se upisuje se u gruntvnice
(sada je vlasnik društvo). Ulozi se izražavaju u nov anoj vrijednosti. Unošenje ulog nije uslov za
osnivanje

40.2. RASPOLAGANJE UDJELIMA U DNO

Ulog je trajni doprinos (dobro) koje unosi lan društva i na osnovu njega formira se udio u društvu.
Udio je skup prava koji pripada lanu društva, a to su:
- imovinska prava (pravo na dobit, u eš e u ostatku ste ajne mase, pravo pre e kupovine)
- upravlja ka prava (zastupanje, u eš e u radu organa, upravljanje, izbor u organe)

lan društva udio u društvu može prenijeti na drugo lice (u cjelini), ali pod odre enim uslovima.
Ukoliko lan društva ho e da ustupi udio nekom tre em licu koje je izvan društva potrebna mu je
saglasnost svih lanova društva. O tome svi lanovi društva donose odluku. Ustupanjem uloga ustupa
se i mjesto u društvu.
Udio se može i založiti. Ako lan društva za svoj li ni dug zalaže udio koji se nalazi u društvu, on time
direktno optere uje svoju imovinu, a indirektno i imovinu društva, pa pu je zbog toga potrebna
saglasnost svih lanova društva
Ukoliko se radi o prenosu unutar društva (recimo prodaja ostalim lanovima društva) onda se udio
prenosi na jednake dijelove ukoliko ugovorm nije druga ije odre eno. Ako ostali lanovi društva ne e
da prihvate ustupanje udjela, onaj ko ho e da proda ne može ih natjerati. On može koristiti pravo da
istupi iz društva (raskine ugovor), ali ne može povu i svoj udio, nego mu se ispla uje nov ana
nodoknada, obešte enje.
Ukoliko u društvu ostane samo 1 lan društvo mora promjeniti oblik.

40.3. U EŠ E U DOBITI I SNOŠENJU POSLOVNIH RIZIKA KOD DNO

U eš e u dobiti kod DNO

Svi lanovi društva u estvuju podjednako u podjeli dobiti. Me utim ugovorom o osnivanju može se i
druga ije regulisali.
Svaki lan društva ima svoj li ni ra un ili konto koje se vodi u društvu i na kome se evidentiraju: ulog,
ispla ena dobit, podignuti avansi, u eš e u podmirenju duga. Svaki partner može slobodno
raspolagati sa svojom dobiti i za to mu nije potrebna saglasnost ostalih lanova (ukoliko ugovorm o
osnivanju nije i to regulisano).

U eš e u snošenju poslovnih rizika i pokrivanju gubitka kod DNO

Isto kako svi lanovi društva imaju pravo upravljanja i podjele dobiti, tako isto imaju obavezu u
snošenju poslovnih rizika i pokrivanju gubitaka. Zakonom je regulisano da svi lanovi ravnomjerno
u estvuju u snošenju gubitka. Nikakvim ugovorm se to ne može promjeniti. Unošenjem klauzule da
samo neki lanovi snose gubitak (lavovske klauzule) bilo bi ništavno i ona ne bi proizvodila nikakva
pravna dejstva.
Pokrivanje gubitka može se izvršiti na dva na ina:
- iz dijela dobiti koji pripada svakom lanu društva
- umanjenjem uloga svakog lana društva ime dolazi i do smanjenja osnovne glavnice. U
ovom slu aju dobit se ne e djeliti lanovima društva sve dok se u cjelini ne namiri iznos
osnovne glavnice.

40.4. Savjesnost i poštenje partnera DNO

U ovim društvima savjesnost i poštenje su jako naglašeni više nego u ostlim društvima.

S.Keško 2003/2004
 Str. 34

Za ocjenu savjesnosti i poštenja primjenju se:

- pravila objektivnog prava
- odredbe osniva kog ugovora
- poslovni obi aji i
- uobi ajeno povjerenje koje postoji me u pratnerima.

Savjesno postupanje se odre uje na dva na ina:

1. princip – da li bi u takvoj situaciji lan društva postupao i sa svojom imovinom
2. princip – koji sve više preovladava, da lan društva mora postupati u skladu sa
razumnom prosudbom najboljeg interesa društva i lanova društva (objektivni kriterij)

40.5. Zabrana konkurencije lanovima DNO

lan društva dno ne može biti:
- lan društva u drugom dno
- niti komplemetar u drugom društvu kd
- ne može biti lan nadzornog i upravnog odbora, zaposlenik u drugom društvu ako je to drugo
društvo konkurent ili bi to moglo biti
- ne može poduzimati poslove u istoj djelatnosti (biti obrtnik ??)
Naš zakon (ZOP) ne sadrži konkretno rješenje o zabrani konkurencije postoji samo opšta klauzula
koja vrijedi za sve vrste društva: lice koje obavlja poslovodnu funkciju u društvu ne može biti osniva
drugog društva koje obavlja istu djelatnost, niti u drugom društvu iste djelatnosti obavljati tu funkciju.
Zabrana se može protegnuti do godinu dana prestanka lanstva.

40.6. Upravljanje javnim trgova kim društvom (DNO)

Upravljanje u javnom trgova kom društvu vrše ulaga i, tj. lanovi (uži krug ljudi - do 5, zato se naziva
zatvorena firma). Mogu a su tri modela upravljanja u dno i to:
- Svi lanovi jednako i ravnopravno – (jednoglasne odluke) – Ukoliko jedan lan ne bi vršio
svoju obavezu upravljanja ostali ga mogu natjerati
- Jedan ili više lanova (ugovor o osnivanju) – (opšta saglasnost)
- Jedan ili više lanova + tre e lice
Ukoliko se pravo upravljanja prenosi na tre e lice reguliše se posebnim ugovorom na koji daju
saglasnost svi lanovi društva. Lice koje prenese pravo upravljanja privremeno se odri e upravljanja,
trajno ne može prenijeti pravo upravljanja. Prilikom prenosa prava upravljanja na tre e lice
Ugovorom o osnivanju reguliše se i na in donošenja odluka (jednoglasno ili opšta saglasnost).
(Primjer. Ukoliko u toku glasanja pojavi se i lan i zastupnik i njihova mišljenja se razlikuju uzima se u
obzir glas lana jer se smatra da se nije odrekao prava glasa)

Vo enje poslova javnog trgova kog društva

Vo enje poslova društva obuhvata:
- organizovanje procesa rada,
- rukovo enje radom i poslovanjem u društvu,
- zastupanje i predstavljanje i
- odgovornost za zakonitost rada društva.
Za društva personalnog tipa vrijede ovi osnovni principi:
1. vo enje poslova društva, tj. vršenje funkcije poslovodstva, mora biti organizovano jer to
zahtijeva sama priroda trgova kog društva kao pravnog lica;
2. pravno, funkcija poslovodstva može biti spojena sa vršenjem funkcije upravljanja, ali i ne
mora;
3. poslovodni organ može initi i lice ili lica koja nisu lanovi društva.
Poslovodni organ može biti:
- inokosan ako funkciju poslovodstva obavlja samo jedno lice, i
- kolegijalni poslovodni organ je onda kada funkciju vo enja društva vrši istovremeno i
ravnopravno više lica.
Dakle menadžment (vo enje poslova) u dno može biti:
1. svi koji upravljaju
2. jedan ili više lanova društva
3. lanovi društva + tre e lice
4. angažovano tre e lice

Zastupanje i predstavljanje javnog trgova kog društva

S.Keško 2003/2004
 Str. 35

Zastupanje i predstavljanje obuhvata spoljne aktivnosti u ime i za ra un društva usmjerene prema

tre im licima u pravnom prometu.
Zastupanje društva može biti slijede e:
- svi lanovi društva bez obzira da li poslovodnu funkciju obavlja jedan ili više lanova ukoliko
ugovorom o osnivanju ostali nisu izri ito isklju eni. Savki lan može samostalno bez
saglasnosti drugih zaklju ivati ugovore i poduzimati druge pravne poslove za ra un i u ime
društva. Takvi akti pravo obavezuju društvo
- ukoliko jedan ili više lanova obavljaju poslovodnu funkciju ugovorm o osnivanju može se
predvidjeti davanje saglasnosti bilo svih lanova ili samo onih koji obavljaju poslovnu funkciju.
Ukoliko saglasnost nije data ugovor se smatra da nije ni zaklju en, a savjesno tre e lice ima
pravo na pravi nu naknadu.
- Prema ZOP ukoliko postoji profesionalni poslovodni organ lanovi društva su isklju eni iz
zastupanja.
- ugovorom o osnivanju mogu se predvidjeti ograni enja zastupanja poslovodnog organa ili
javnih drugara. U slu aju prekora enja granica primjenjuje se pravila obligacionog prava.

40.7. Imovinska odgovornost za obaveze javnog trgova kog društva (dno)

Opšte je pravilo trgova kog prava da za svoje obaveze u prometu pravno lice odgovara svojom
imovinom. Za obaveze javnog trgova kog društva (dno) prema povjeriocima odgovara društvo
cjelokupnom svojom imovinom, ali i svaki njegov lan po zakonu odgovara neograni eno solidarno
cjelokupnom svojom imovinom. (imovinska odgovornost ne može se isklju iti nikakvim ugovorom jer bi
bila protivna zakonu).
Osnovne karakteristike odgovornosti lanova (partnera) dno:
- odgovornsot je zakonska i ne može se isklju iti
- lanovi odgovaraju neograni eno solidarno cjelokupnom svojom imovinom
- lan odgovara samo svojom li nom imovinom, ali ne i imovinom drugih lica sa kojima živi
- lan odgovara za sve obaveze društva: zakonske, ugovorne i vanugovorne
- u slu aju prestanka lanstva (istupanje i isklju enje), lan odgovara za obaveze koje su
nastale dok je bio lan
- novi lanovi odgovaraju za obaveze nastale poslije njihovog stupanja

40.8. Prestanak lanstva u javnom trgova kom društvu (dno)

Tri su osnovna na ina prestanka lanstva u dno:
1. voljni – zasniva se na odredbama ugovora o osnivanju društva, a nekada na naknadno
zaklju enom ugovoru
• prenosom udjela na jedno ili više lica, postoje ih ili novih
• nastankom razloga predvi enog ugovorm o osnivanju (npr. završetkom poslovnog
poduhvata)
• sporazumno izme u onoga koji istupa i onih koji ostaju
• jednostranim raskidom ugovora – pismenom obavješ u. (ukoliko pitanja za ovaj slu aj
nisu regulisana ugovorom primjenju se pravila obligacionog odnosa) – nema
povla enja uloga nego samo obešte enje nov ana naknada.
2. nevoljni – isklju enje iz društva (na in, razlozi i ostala pitanja isklju enja trebala bi se riješiti
ugovorom o osnivanju ) .
3. prirodni – smrt, bolest, trajni invaliditet – za fizi ka lica, sta aj ili likvidacija za pravno lice

Promjena oblika javnog trgova kog društva (dno)

Promjena oblika dno je jedan od na ina prestanka društva, ali bez njegove likvidacije tj. mjenja se
identitet pravne li nosti, dok imovina i sve poslovne funkcije ostaju. Do promjene oblika dolazi:
1. voljom lanova – odluka jednoglasna i moraju se ispuniti zakonski uslovi za taj novi oblik
(prvenstveno misli se na zakonski mimimim osnovne glavnice – 50.000 KM za kd (pogrešno
prof. – nema zakonskog minimuma)– 2.000 KM doo - za DD po novom mislim da je 50.000
KM)
2. po sili zakona – ako ostane samo 1 lan – može nastaviti kao djl

Prestanak društva dno (javnog trgova kog društva)

Društvo može prestati na jedan od slijede ih na ina:
1. redovna likvidacija ili ste aj

S.Keško 2003/2004
 Str. 36

2. promjena oblika društva

3. statusnom izmjenom (spajanje, pripajanje, cijepanje) ili kad se donse odluka da se "društvo
razi e"
4. protekom vremena ako je osnovano na odre eno vrijeme
5. u drugim slu ajevima (ste aj nad lanom društva, smrt svih lanova –nesre a itd.)

41. KOMANDITNO DRIŠTVO

Pojam KD
Komanditno društvo je pravno lice koje se formira na bazi ugovora dva ili više lica u koje uni ulažu
svoje uloge radi obavljanja poslovne aktivnosti i sticanja dobiti. Društvo se vodi pod personalnim
imenom (firmom)u kojem KOMPLEMENTARI upravljaju i dogovaraju za obaveze društva, solidarno
neograni eno cjelokupnom svojom imovinom, dok KOMANDITORI niti upravljaju niti odgovaraju za
obaveze društva.

Karakteristike KD
- pravno lice
- koje se osniva na bazi ugovora 2 ili više lica
- najmanje 2 lana od kojih bar jedan mora biti komplementar (javni drugar, javni ortak) i bar
jedan komanditor (tajni drugar, tajni partner)
- komplementar i komanditor imaju razli ite statuse
- personalna firma – vodi se i posluje pod imenom (prezimenom) komplementara – ime
komanditora ne smije biti u nazivu, a ako se to u ini odgovara isto kao komplementar
- koja obavlja registrovanu djelatnost radi sticanja dobiti
- komplementari upravljaju, vode i zastupaju društvo
- komplementari odgovaraju neograbi eno solidarno cjelokupnom svojom imovinom za obaveze
društva
- komanditori ne upravljaju i ne odgovaraju za obaveze društva, snose rizik do iznosa svog
uloga
- ulozi komanditora moraju biti isklju ivo u novcu.

Osnivanje KD
DNO i KD se ne mogu formirati u oblasti bankarstva, osiguranja, investicionih fondova berzi.
1. Osniva i - najmanji broj osniva a su dva lica, dok maksimalan broj nije odre en. Osniva i mogu
biti u ulozi komplementara: pravna lica (drugo društvo, udruženje itd) ili fizi ka lica koja imaju
poslovnu sposobnost, dok u ulozi komanditora mogu biti samo fizi ka licai
2. Akt o osnivanju je Ugovor o osnivanju koji mora biti u pismenoj formi (ne mora biti ovjeren). U
ugovor se unose bitni elementi (koje je zakon izri ito odredio) i fakultativni (po volji osniva a).
Bitni elementi su:
a. naziv, sjedište i adresa (firme)
b. imena i adrese, sjedišta osniva a (i komplementara i komanditora)
c. djelatnost kojom se društvo bavi
d. iznos osnovnog kapitala
e. pojedina ne uloge osniva a
f. prava i obaveze lanova društva (upravljanje, vo enje i zastupanje)
g. podjela dobit
h. prava komanditora na obavještavanjei
i. pravne posljedice neuspjelog osnivanja
j. rješavanje sporova
3. registracija – lice sti e status pravnog lica upisom u sudski registar
4. uplata odnosno unošenje osniva kog kapitala svakog lana u cjelosti od kojeg se formira
osnovni kapital društva. U knjizi je kao osnovni kapital navedeno 50.000KM što je greška prema
predavanjima profesora. Rok za unošenje je ugovorom odre en, a ukoliko nije odna je to dva
mjeseca poslije registracije
5. ulozi mogu biti stvari, prava, novac i izvršene usluge (po predavanjima profesora) za
komplementare dok komaniditori mogu samo ulagati novac (po našem pravu).

41.1. Ulozi u KD

S.Keško 2003/2004
 Str. 37

Svaki osniva u svojstvu komplementara ili komanditora unosi neki prinos kao svoj trajni ulog. Kod
komplementara važi isto pravilo kao kod dno. (ulog mogu biti stvari, prava, novac i usluge).
Komanditori po našem pravu mogu ulagati samo novac i ne moraju biti isti djelovi.

Raspolaganje udjelima u KD

Udio je skup prava koja pripadaju lanu društva po osnovu uloga. Komplementari imaju imovinska i
upravlja ka, dok komanditori samo imovinska prava.
Imovinska prava su pravo na dobit, u eš e u ostatku ste ajne mase, pravo pre e kupovine.
Upravlja ka prava su zastupanje, u eš e u radu organa, upravljanje, izbor u organe.
I lanovi KD mogu vršiti transfer svojih udjela na druge lanove unutar društva (interni prenos) i na lica
izvan društva (externi prenos)
Ukoliko se prenos vrši izme u komplementara vrijedi ugovorna autonomija kao kod DNO.
Ukoliko komplementar prenosi udio na lica izvan društva ili komanditore ugovorna sloboda je
ograni ena. Komplementari imaju pravo pre e kupovine. Potrebna saglasnost svih
komplementara. Sticalac udjela postaje komplementar.
Komanditor prenosi svoj udio na komplementara. Komplementar zadržava svoj status.
Komanditor prenosi svoj udio tre e lice. Komplementari i komanditori ne moraju imati
prioritetna prava u sticanju udjela, mada se može ugovorm regulisati. Isto tako, pošto se radi
samo o imovinskim pravima, ako ugovorom nije regulisano ne treba mu saglasnost ostalih
lanova društva. Sticalac postaje komanditor.
Komplemenar i komanditor mogu založiti svoj udio. Kada komplementar zalaže potrebna mu je
saglasnost svih komplementara, dok komanditoru ne treba saglasnost ostalih lanova društva.

U eš e u dobiti KD
Obje kategorije lanova društva u estvuju u raspodjeli dobiti (pošto se radi o imovinskom pravu). U
pogledu na ina, vremena i distribucije dobiti mjeredavan je ugovor o osnivanju društva. Postoje
razli ita rješenja raspodjele dobiti:
1. prema glavama – svima jednako
2. prema kapitalu
3. kombinovano – na osnovu okolnosti – srazmjerno ulozima i doprinosu – tamo gdje su vlasnici
ujedno i zaposleni.
Ukoliko se lanovi ne mogu dogovoriti o raspodjeli dobiti onda sud odre uje podjelu dobiti.
Isto kao u dno lanovi društva mogu imati svoje personalne ra une gdje se evidentiraju njihovi ulozi,
ispla ene akontacije, pokrivanje gubitka, ispla ena dobit itd. Dobit se ne ispla uje dok se ne namiri
iznos osnovne glaavnice. (Kada je gubitak ranije pokriven iz osnovnog kapitala)

41.2. Zabrana konkurencije lanovima kd

Za komplementare važi isto pravilo kao za lanove dno što zna i da komplementar kd-a ne može biti:
- lan društva u drugom dno
- niti komplemetar u drugom kd
- ne može biti lan nadzornog i upravnog odbora, zaposlenik u drugom društvu ako je to drugo
društvo konkurent ili bi to moglo biti
- ne može poduzimati poslove u istoj djelatnosti (biti obrtnik ??)
Za komanditore u uporednim pravima postoje razli ita rješenja, ali se može zaklju iti da u na elu i za
ovu kategoriju lanova postoji zabrana i ona se ure uje autonomnim pravilima

Upravljanje kd

Komplmentari upravljaju kd i rješenja su kao kod dno:

1. Svi lanovi jednako i ravnopravno – (jednoglasne odluke) – Ukoliko jedan lan ne bi vršio
svoju obavezu upravljanja ostali ga mogu natjerati
2. da formiraju poseban organ upravljanja
- Jedan ili više lanova (ugovor o osnivanju) – (opšta saglasnost)
- Jedan ili više lanova + tre e lice
Ukoliko se pravo upravljanja prenosi na tre e lice reguliše se posebnim ugovorom na koji daju
saglasnost svi lanovi društva. Lice koje prenese pravo upravljanja privremeno se odri e upravljanja,
trajno ne može prenijeti pravo upravljanja. Prilikom prenosa prava upravljanja na tre e lice

S.Keško 2003/2004
 Str. 38

Ugovorom o osnivanju reguliše se i na in donošenja odluka (jednoglasno ili opšta saglasnost).

(Primjer. Ukoliko u toku glasanja pojavi se i lan i zastupnik i njihova mišljenja se razlikuju uzima se u
obzir glas lana jer se smatra da se nije odrekao prava glasa)
Komanditori ne mogu upravljati KD, ali u odre enim situacijama (npr. ako predstavljaju 20% kapitala
osnovne glavnice) imaju pravo zahtjevati zazivanje i donošenje odluke organa upravljanja.

41.3. Pravni odnosi kd i lanova prema tre im licima u prometu

To su zastupanje i imovinsko-pravna odgovornost za obaveze komanditnog društva.

1. Zastupanje – jedan ili više komplementara zastupa kd

Zastupanje i predstavljanje obuhvata spoljne aktivnosti u ime i za ra un društva usmjerene
prema tre im licima u pravnom prometu.
- svi komplementari društva bez obzira da li poslovodnu funkciju obavlja jedan ili više
komplementara ukoliko ugovorom o osnivanju ostali nisu izri ito isklju eni. Savki
komplementar može samostalno bez saglasnosti drugih zaklju ivati ugovore i poduzimati
druge pravne poslove za ra un i u ime društva. Takvi akti pravno obavezuju društvo
- ukoliko jedan ili više komplementara obavljaju poslovodnu funkciju ugovorm o osnivanju može
se predvidjeti davanje saglasnosti bilo svih lanova ili samo onih koji obavljaju poslovnu
funkciju prilokom zastupanja lana koji nije u poslovodnom organu. Ukoliko saglasnost nije
data ugovor se smatra da nije ni zaklju en, a savjesno tre e lice ima pravo na pravi nu
naknadu.
- Prema ZOPD ukoliko postoji profesionalni poslovodni organ lanovi društva su isklju eni iz
zastupanja.
- Komanditori ne mogu zastupati kd
- ugovorom o osnivanju mogu se predvidjeti ograni enja zastupanja poslovodnog organa ili
javnih drugara. U slu aju prekora enja granica primjenjuje se pravila obligacionog prava.
Imovinsko pravna odgovornost u KD
- komplementari odgovaraju neograbi eno solidarno cjelokupnom svojom imovinom za obaveze
društva
- komanditori ne odgovaraju za obaveze društva, snose rizik do iznosa svog uloga. Izuzetak je
da odgovaraju ukoliko u potpunosti nije uplatio svoj osniva ki ulog.

41.4. Prestanak lanstva u kd

Ista pravila važe i za komplentare i komanditore, mada se ugovorm može i druga ije riješiti.
Tri su osnovna na ina prestanka lanstva u dno:
1. voljni – zasniva se na odredbama ugovora o osnivanju društva, a nekada na naknadno
zaklju enom ugovoru
• prenosom udjela na jedno ili više lica, postoje ih ili novih
• nastankom razloga predvi enog ugovorm o osnivanju (npr. završetkom poslovnog
poduhvata)
• sporazumno izme u onoga koji istupa i onih koji ostaju
• jednostranim raskidom ugovora – pismenom obavješ u. (ukoliko pitanja za ovaj slu aj
nisu regulisana ugovorom primjenju se pravila obligacionog odnosa) – nema
povla enja uloga nego samo obešte enje nov ana naknada.
2. nevoljni – isklju enje iz društva (na in, razlozi i ostala pitanja isklju enja trebala bi se riješiti
ugovorom o osnivanju ) .
3. prirodni – smrt, bolest, trajni invaliditet – za fizi ka lica, sta aj ili likvidacija za pravno lice samo
za komplementara je komanditor ne može biti pravno lice.

Promjena oblika društva –kd

- sporazumna - Komplementari su ti koji upravljaju i mogu donijeti odluku o promjeni oblika

društva.
- po sili zakona – a to može biti u tri slu aja:
• prestanak lanstva svih komlementara – može nastaviti kao djl, doo ili dd
• prestanak lanstva svih komanditora – može nastaviti kao dno ili djl
• izdavanjem dionica od strane kd – nastavlja kao kdd (kad) – komanditori postaju
dioni ari.

S.Keško 2003/2004
 Str. 39

Prestanak društva kd
Društvo može prestati na jedan od slijede ih na ina:
1. redovna likvidacija ili ste aj
2. promjena oblika društva
3. statusnom izmjenom (spajanje, pripajanje, cijepanje) ili kad se donse odluka da se "društvo
razi e"
4. protekom vremena ako je osnovano na odre eno vrijeme
5. u drugim slu ajevima (ste aj nad komplementarom društva, smrt svih komplementara –
nesre a itd.)
Prestanak lanstva svih komanditora ne bi trebalo da uti e na postojanje društva nego samo na
promjenu oblika, pa bi ovo pitanje trebalo riješiti ugovorom o sonivanju.

42. KOMANDITNO DRUŠTVO NA AKCIJE (kad ili kdd)

- to je kombinacija komnditnog i dioni kog durštva

- odnosno društvo lica i kapitala (pravna priroda)
- koje se osniva na osnovu ugovora izme u dva ili više lice, gdje je bar jedno lice
komplementar, a drugo lice komanditor koji posjeduje dionice.
- komplementar odgovara neograni eno solidarno cjelokupnom svojom imovinom
- komanditor ima isti status kao dioni ar u dioni kom društvu i na njega se primjenju pravila koja
važe za dd
- komanditor osniva ke akcije može uplatiti samo u novcu, ali akcije narednih serija može
otkupljivati u naturi
- na komplementare se primjenjuju pravila koja važe za komplementare u kd, a za komadnitore
pravila koja važe za dioni are.

Osnivanje kdd (KAD)

1. osnivanjem
2. promjenom oblika

Elementi osnivanja isti kao kod komanditnog društva (obi nog – prostog), samo što akt o osnivanju -
ugovor pored elemenata koje sadrži za kd mora još da sadrži
- odredbe o dionicama – vrsta, serija, prava komanditora, raspodjela akcija, njihov prenos, itd.
- ukoliko komanditori-doini ari u estvuju u upravljanju potrebno je njihove odnose riješiti sa
komplementarima

Osnovni kapital sastoji se iz dva dijela dio komplementara i dio komanditora (akcije), koji e to odnos
biti zakonom nije odre en i ne uti e na pravnu prirodu društva.

Upravljanje KDD (Kad)

Komplementari upravljaju društvom, ali pošto se obi no radi o velikom broju akcionara – oni osnivaju
skupštinu preko koje donose odluke. Da bi odluka skuštine bila punovažna potrebna je saglasnost
komplementara.
Ako je izdato više vrsta dionica tada se formiraju skupštine po klasama. Komanditori na skupštinama
odlu uju prema broju dionica.

Zastupanje KDD-a
Komplementari odnosno poslovodni organ zastupa KD. Komanditori mogu biti lanovi kolegijalnog
poslovodnog organa, ali ako se na ovo društvo primjenjuju pravila o prostom kd ono ne može
preduzimati externe pravne radnje, samo pravne radnje internog karaktera. Slu aj u našem pravu.
Dok kod prava gdje je ovo društvo svrstano u društvo kapitala postoje druga rješenja.

43. DOO – Društvo sa ograni enomodgovornoš u

Pojam doo

S.Keško 2003/2004
 Str. 40

Relativno je novijeg datuma. Prvi put zakonski regulisano 1892.g u Njema koj.
To je poseban oblik trgova kog društva u koje jedan ili više lica , pravna i/ili fizi ka, trajno ulažu svoje
uloge konstituišu i ugovorom utvr enu osnovnu glavnicu podijeljenu na udjele i u kome lanovi na
odgovaraju za obaveze društva. Poslovni rizik postoji u slu aju gubitka ili ste aja društva do visine
uloga.

Karakteristike doo
1. minimalni iznos osnovne glavnice je 2.000 KM,
2. pored ugovora o osnivanju, društvo je obavezno imati statut, kao najviši organizaciono-pravni
ak, što nije slu aj sa društvima personalnog tipat;
3. postojanje odre enih limitacija u raspolaganju udjelima;
4. organi upravljanja (skupština, upravni odbor i nadzorni odbor) uspostavljaju se na fakultativnoj
osnovi;
5. doo za svoje obaveze odgovara cjelokupnom svojom imovinom. lanovi društva pravno
neodgovaraju

Pravni položaj doo

Postoje 3 shvatanja o pravnom položaju doo
1. to je posbena vrsta orta kog društva jer su personalni elementi jako naglašeni kao npr.
• lanovi društva su li no angažovani u društvu
• osniva ga manji broj bez javnog poziva na upis uloga
• lanovi vode i upravljaju društvom
• izvjesna ograni enja u raspolaganju udjelima (bilo da us utvr ena zakonski ili
ugovorom)
2. to je posbena vrsta akcionarskog društva
• osnovna glavnica je djeljiva (sastoji se od više manjih uloga)
• ograni en poslovni rizik
• zakon odredio minimalan iznos osnovne glavnice
• društvo ima statut
3. to je mješavina orta kog i akcionarskog društva

43.1. Osnivanje doo

Društvo mogu osnovati jedan ili više lica, pravna i/ili fizi ka, doma a ili strana. (Po novom ZPD doo
može osnovati i jedno lice)
Za osnivanje doo potrebna su dva uslova:
- zaklju enje ugovora o osnivanju, odnosno osniva ki akt i
- ulaganje osnovne glavnice u iznosu odre enom ugovorom.

Osniva i zaklju uju ugovor o osnivanju u pisanoj formi koji ima karakter privatno-pravnog akta.
Obavezni elementi ugovora su:
- imena osniva a,
- firma i sjedište firme,
- djelatnost društva,
- odredbe o kapitalu (iznos osnovne glavnice, iznosi pojedina nih uloga osniva a..)
- podjela dobiti,
- upravljanje i vo enje
- rješavanje sporova
- itd.
Društvo je pravno osnovano kada je upisano u sudski registar, i od tog momenta sti e pravnu i
poslovnu sposobnost.

Pored registracije (upisa) doo da bi moglo po eti obavljati registrovanu djelatnost potrebno je da
ispuni i dodatne uslove. Tu se misli na dobijanje odgovaraju ih dokumenata o ispunjavanju tehni kih,
higijenskih, zdravstvenih, ekoloških i drugih uslova saglasno propisima za pojedine vrste djelatnosti.

Statut doo
Doo mora da ima svoj statut. On nije uslov za osnivanje društva, ali se mora deponovati kod
registracionog suda u roku od 60 dana nakon upisa društva u registar. Statut donose osniva i. (Mogu i

S.Keško 2003/2004
 Str. 41

preko svojih punom nika). Pošto ga ne potpisuju svi lanovi bilo bi potrebno da se sudu predaju i
dokazi da je statut usvojen na na in predvi en društvenim ugovorom.
Statut sadrži obavezne i fakultativne elemente. Obavezni su odre eni zakonom, dok se fakultativni
unose voljom osniva a.
Obavezni sadržaj statuta je ovaj:
- firma,
- sjedište i djelatnost društva;
- iznos osnovne glavnice;
- udjeli-vrsta i veli ina, raspolaganje, povla enje, ograni enja u prenosu i dr.;
- podjela dobiti,
- snošenje rizika i gubitaka;
- upravljanje i vo enje poslova društva;
- istupanje i isklju enje lana,
- promjena oblika statusne promjene i prestanak društva;
- izmjene i dopune statuta.
Kao fakultativni elementi statuta mogu se navesti npr.:znak društva,naslje ivanje firme…
Obavezno postojanje statuta ukazuje na to da se društvo tretira kao društvo-institucija. Uslu aju
kolizije odredbi statuta sa odredbama ugovora prednost se daje statutu.

43.2. Imovina i osnovna glavnica doo

Osnovna glavnica ili osnovni kapital predstavlja imovinu izraženu u novcu koja je utvr ena ugovorom o
osnivanju i statutom formirana iz uloga osniva a i podijeljena na udjele. Kada društvo pove ava ili
smanjuje osnovnu glavnicu, te promjene se upisuju u statut .Padne li vrijednost osnovne glavnice
ispod zakonskog minimuma, moraju se vršiti odgovaraju e promjene društva. Najniži iznos osnovne
glavnice odre en je zakonom 2.000 KM. Cijeli iznos osnovne glavnice mora biti upla en do momenta
upisa društva u sudski registar što zna i da nema sukcesivnog na ina osnivanja društva. Pove anje
glavnice može biti pove anjem uloga postoje ih lanova ili ulozima od strane novih lanova
(investiranjem)
Ulog može biti u stvarima, pravima i novcu. Naš zakon ne predvi a ulog u radu, izvršenim uslugama.

Udjeli u doo
Na osnovu uloga lanovi društva sti u udjele. Na udjele ne izdaju se akcije nego odgovaraju e
pismene potvrde. Udjeli se upisuju u knjigu udjela i izražavaju u procentima. Raspolaganje udjelima
vrši se ustupanjem udjela(cesijom). Ukoliko se radi u unutrašnjem prenosu onda je prenos slovodan
stim da se mogu postaviti odre ena ograni enja radi spre avanja maojorizacije. lanovi društva imaju
pravo pre e kupovine. Kod externog prenosa na lice izvan društva, potreban je pristanak svih lanovi
ili odre ene ve ine lanova.
Udjeli se ne mogu povu i, ali se ugovorom mogu utvrditi odre ene situacije kada je mogu e povu i
udjel zbog interesa društva.

Podjela dobiti u doo

Podjela dobiti je u sferi ugovorne autonomije (društveni ugovor) i autonomne regulative (statut).
U eš e u dobitku društva je imovinsko pravo lana društva. lanovi u estvuju u podjeli dobiti
srazmjerno visini svog uloga (može i prema okolnostima kad su lanovi društva zaposleniu doo). lan
društva ne u estvuje u podjeli ste ajne mase, nego u podjeli ostatka ste ajne mase ( iste aktive)
nakon podmirenja svih obaveza društva u ste aju.

43.3. Zabrana konkurencije u doo

Veoma je usko regulisana zakonom. Odnosi se samo na lica koja obavljaju poslovodnu funkciju
(kolektivnu ili individualnu) i to:
- da ne mogu osnovati drugo društvo ili u drugom društvu obavljati poslovodnu funkciju ako ta
društva obavljaju istu djelatnost kao i društvo u kome vrše poslovodnu funkciju.
- zabrana traje za vrijeme dok obavlja poslovodnu funkciju i jednu godinu nakon prestanka
obavljanja poslovodne funkcije.
Ugovorom ili statutom može se prošitiri ova klauzula zabrane konkurencije

Prestanak lanstva u doo

S.Keško 2003/2004
 Str. 42

- voljno
- nevoljno
- prirodno
Isklju eni lan ima pravu na naknadu procjenjene tržišne vrijednosti uloga u momentu istupanja.

Promjena oblika doo

Sve što je re eno za kdd važi i za doo. Doo naj eš e mijenja oblik u dioni ko društvo. Ukoliko se broj
lanova svede na jednog, mijenja oblik u djl (silom zakona mora mijenjati oblik)

Prestanak društva doo

Društvo može prestati na jedan od slijede ih na ina:
1. redovna likvidacija ili ste aj
2. promjena oblika društva – odlukom lanova - skupštine
3. statusnom izmjenom (spajanje, pripajanje, cijepanje) ili kad se donese odluka da se "društvo
razi e"
4. protekom vremena ako je osnovano na odre eno vrijeme
5. kada glavnica padne ispod zakonskog minimuma a nije namirena niti postoji odluka da e biti
namirena u nekom razumnom roku.

44. DJL (Ukinuto novim Zakonom o privrednim društvima )

To je društvo koje je osnovano i u principu vo eno od jednog lica za ije obaveze njegov vlasnik ne
odgovara, osim u slu aju stvaranja privida pravne li nosti.

Karakteristike djl
1. osniva i vlasnik je samo jedno lice (fizi ko ili pravno, doma e ili strano)
2. osniva ki i ujedno organizaciono-pravni akt je odluka o osnivanju
3. statut nije obavezan
4. Zakonski minimum osnovne glavnice je 2000 KM
5. društvom upravlja jedan vlasnik, a dolukom o osnivanju vo enje poslova može biti povjereno
jednom licu ili kolektivnom organu
6. raspolaganje udjelima je slobodno
7. za svoje obaveze društvo odgovara cjelokupnom imovinom. vlasnik ne odgovara, on snosi
poslovni rizik do visine uloga. Vlasnik odgovara samo u slu aju da probije pravni subjektivitet
društva i stvori privid pravnog identiteta. (mješanjem imovine društva sa svojom imovinom,
zloupotrijebio imovinu društva radi li ne koristi)

Osnivanje djl
Osniva ki akt je odluka o osnivanju koja mora da sadrži bitne elemente (koje je zakon propisao) i
fakultativne. Bitni elementi odluke su:
- ime osniva a
- firma i sjedište društva
- djelatnost društva
- iznos osnovne glavnice
- poslovodni organ
- unutrašnja organizacija
- trajanje i prestanak društva
- na in izmjena i dopuna odluke
Prema našem zakonu osniva ki ulog mora biti u novcu i minimalni iznos je 2000 KM. U uporednim
pravima postoje i druge mogu nosti. Kasniji ulozi mogu biti i u naturi.
Pored registracije prije po etka obavljanja djelatnosti društvo mora prikupiti odgovaraju e dozvole o
zadovoljavanju higijenskih, tehni kih, ekoloških i drugih uslova.

45. DIONI KO DRUŠTVO/AKCIONARSKO DRUŠTVO

Pojam dd
To je
- pravno lice- društvo kapitala - osnovano osniva kim aktom jednog (onda je odluka) ili više lica
(onda je ugovor),
- da obavlja registrovanu djelatnost

S.Keško 2003/2004
 Str. 43

- iji je osnovni kapital podjeljen na dionice (akcije – koje ne moraju imati istu nominalnu
vrijednost)
- gdje su zakonom utvr eni organi upravljanja
- pri emu društvo za svoje obaveze odgovara cjelokupnom imovinom,
- što zna i da dioni ari imaju ograni en poslovni rizik – samo ulog.

Ovaj tip društva emituje vlastite dionice što jedino još može komoditno društvo na akcije, ostala
društva ne mogu emitovati dionice mogu ih kupovati.
Dionice (vrijedonosni papiri) imaju tržišnu vrijednost. Najniža nominalna vrijednost dionice kod nas je
10 KM. Kapital koji društvo usisava od više stotina ulaga a (kontributora) namjenjen je zavelike
poslovne poduhvate – investiranje.
Društvo je tako pravno postavljeno da dioni ari operativno ne upravljaju kompanijom – pravno su
razdovjeni. Obi no nisu ni zaposleni, ali u manjem obimu to se ipak dešava.

Karakteristike dd

- broj osniva a – jedan ili više

- Osnovni kapital zakon odredio najniži u našem pravu 50.000 KM (?? upla en u novcu). Za
finansijske institucije (banke, itd) on je mnogo ve i.
- osnovna glavnica podjeljena na dijelove – dionice. Najniža nominalna vrijednost dionice kod
nas je 10 KM.
- prenos akcija je slobodan,i po pravilu se vrši na berzama, i drugim organizovanim tržištima
kapitala, te neposrednim pogodbama; Zakon daje i mogu nost nekih organi enja. Odlukom o
emisiji dionica koju odobrava komisija za dionice mogu se uvesti ograni enja o prenosu
dionica.
- zakon izri ito zahtijeva da se u akcionarskom društvu organizuje upravljanje i vo enje
poslova, formiraju organi upravljanja, kontrole i poslovodstva, bilo od lanova društva ili na
profesionalnoj osnovi.
- za svoje obaveze u prometu društvo odgovara cjelokupnom svojom imovinom, ulaga i snose
ograni en poslovni rizik, do visine svojih uloga;
- pored osniva kog akta, akcionarsko društvo obavezno mora imati statut koji se deponuje kod
suda i dostavlja Komisiji za vrijedonosne papire. Prvi statut novoosnovanog društva donosi
skupština dioni ara.

45.1. Pravna priroda dd

Pravna teorija je jedinstvena u stavu da je DD po svojoj pravnoj prirodi društvo-institucija iz slijede ih
razloga:
- dioni ari nisu ili ne moraju biti vezani za društvo kao kod ostalih tipova
- zakonski minimum osnovnog kapitala je relativno visok
- uslovi i na in pove avanja ili smanjenja kapitala su zakonom regulisani
- emisija i prodaja dionica karakteristika je ovog društva (kdd još samo to ima)
- emisija dionica je pod strogom kontrolom nadležnog organa
- premjena vlasnika dionice ne uti e na poslovanje društva
- društvo je obavezno imati statut
- društvo je obavezno imati organe upravljanja, vo enja i kontrole

45.2. Osnivanje DD
- Osniva i – jedan ili više lica (pravna ili fizi ka, doma a ili strana), lica koja kasnije kupe dionice
nisu osniva i ve ulaga i.
- Osniva ki akt – odluka ako je jedno lice ili ugovor ako je više lica. Bitni elementi osniva kog
akta su:
• imena osniva a
• ukupan iznos osnovne glavnice
• pove anje i smanjenje osnovne glavnice – upisani kapital
• klase dionica, broj dionica i nominalne vrijednosti
• mjesto vrijeme i rok upisa i uplate dionica
• upute na prava i obaveze dioni ara
• procjenjenu vrijednost uloga u stvarima i pravima.
• odredbe o osniva koj skupštini,
• uslove i na in podjele dobiti

S.Keško 2003/2004
 Str. 44

• rješavanje sporova
- da bi se osnovalo DD mora postojati odobrenje Komisije za vrijedonosne papire
- Uplata – unošenje uloga 50.000 KM
- Upotrebna dozvola nije uslov za osnivanje nego za po etak obavljanja djelatnosti.

NA INI OSNIVANJA DD
- simultano (istovremeno)
- sukcesivno (postupno)

45.3. Simultano osnivanje DD - istovremeno

- podrazumjeva da samo osniva i upisuju (izvrše supskripciju) i upla uju sve dionice bez
upu ivanja javnog poziva. To je relativno uži krug osniva a (u knjizi do 40 osniva a)
- momentom potpisivanja odluke ili ugovora smatra se da su osniva i upisali (subskribovali)
dionice.
- zatim se obavještava Komisija za vrijedonosne papire o upisu dionica
- Kod ovog osnivanja mora zaklju en ugovor za bankom – depozitorom – kod koje e se vršiti
uplate dionica. Banke mogu imati i promotivnu ulogu, kao i ulogu finansijskog savjetnika.
- Zaklju uje se ugovor sa registrom za vrijedonosne papire. Sve dionice moraju biti upla ene, a
ostali ulozi u potpunosti uneseni.
- banka dostavlja izvještaj Komisiji za vrijedonosne papire da su sve dionice upla ene ili ne
- na osnovu ega Komisija za vrijedonosne papire izdaje rješenje o uspjelom ili neuspjelom
osnivanju
- Održava se osniva ka skupština
- Poslije osniva ke skupštine društvo se upisuje u registar emitenata kod komisije za
vrijedonosne papire i u registar društava (kod kantonalnog suda) tek kada se dobije riješenje

Prednosti simultanog osnivanja dioni kog društva

- to je brže, jednostavnije i jeftinije
- koristi se pri osnivanju manjih i srednjih firmi
- kada za osnivanje i po etak rada društva nije potreban veliki kapital
- ne podrazumjeva prisustvo javnosti (javnost je pri osnivanju isklju ena)
- upravljanje i vo enje društva je u krugu osniva a
- ovako se formira "zatvorena" kompanija kontrolisana od užeg kruga lica

45.4. Sukcesivni (postepeni) na in osnivanja društva

Podrazumjeva takvo osnivanje društva gdje jedan dionica upisuju osniva i, a drugi dio ostala
zainteresovana lica na osnovu javnog poziva (ne može se sve ponuditi publici pri osnivanju, a
kasnije može)
Postupak
- osniva i donose osniva ki akt
- upu uje se zahtjev Komisiji za vrijedonosne papire, radi dobijanja odobrenja za objavljivanje
izvoda i javnog poziva
- uz zahtjev se dostavlja:
• ugovor o osnivanju
• nacrt statuta
• prijedlog prospekta
• i drugi potrebni akti
- Komisija nakon prijema zahtjeva u roku od 30 dana po prijemu zahtjeva izdaje dozvolu za
emisiju dionica ili ako zahtjev ne ispunjava sve zakonom propisane elemente može se odbiti.
- Po dobijanju rješenja objavljuje se javni poziv za upis i uplatu dionica
- Subskripcija akcije vrši se potpisivanjem pisane izjave koja se naziva upisnica.
- Poslije uspjelog upisa odnosno rješenja Komisije za vrijedonosne papire o uspjelom spjelom
osnivanju
- Održava se osniva ka skupština
- Poslije osniva ke skupštine društvo se upisuje u registar emitenata kod komisije za
vrijedonosne papire i u registar društava (kod kantonalnog suda) tek kada se dobije riješenje.

Prospekt kod suksecivnog osnivanja dioni kog društva

Javni poziv uklju uje prospekt, koji predstavlja opštu, generalnu ponudu, prijedlog za zaklju enje
ugovora. Sadrži sve bitne elemente ugovora ijem je zaklju enju namjenjen:

S.Keško 2003/2004
 Str. 45

- podatke o dionici (broj, nominalna vrijednost, prava, mjesto i vrijeme upisa, limitacije u
kupovini i prometu itd.)
- pravnom statusu i vlasništvu osniva a
- djelatnosti kojom e se društvo baviti
- izjavu osniva a
Za ta nost podataka u prospektu odgovaraju osniva i, odnosno lice odre eno ugovorm kao i lica koja
su sa inila prospekt.

Upisnica kod osnivanja DD

Upisnica je izjava o prihvatanju uslova iz opšte ponude. U nju upisnik unosi broj, vrstu, klasu dionica,
iznos koji pristaje da plati do momenta registracije društva, i dr.. Upisi se temelje na ovlaštenjima
ponudioca (osniva a) koja su sadržana u prospektu-ponudi.
Ponuda se u cjelosti prihvata ili odbija, što zna i da se mora potvrdno odgovoriti na sve elemente iz
ponude.
Predajom potpisane izjave (upisnice) ovlaštenom licu banke, kao zastupniku osniva a, zaklju en je
ugovor o ortakluku izme u osniva a i upisnika dionica, ali sa društvom nije zaklju en ugovor jer
društvo još nije upisano u registar. Osniva i odgovaraju solidarno neograni eno cjelokupnom svojom
imovinom do registracije društva. Registracijom društva prestaje ortakluk, a preuzeta prava i obaveze
iz orta kog odnosa prelaze na registrovano društvo. Odgovornost osniva a iz orta kog odnosa
prestaje ako osniva ka skuština u cjelosti prihvati izvještaj o osnivanju.

Kvalifikovano osnivanje DD
Kvalifikovano osnivanje nije poseban na in osnivanja društva jer to može biti i kod simultanog i kod
sukcesivnog na ina osnivanja. Kvalifikovano osnivanje postoji onda kada osniva i ugovore da svi ili
neki od upisnika, umjesto novcem,svoje akcije plati ulogom u naturi (unošenjem
mašina,postrojenja,opreme…) najviše do ¾ osnovne glavnice.

Subskripcija dionica
To je upis dionica.
1. Vrši se kod banke (depozitara) koju angažuju osniva i. Izme u banke i osniva a sklapa se
poseban ugovor o aranžmanu. Banka može da preuzme: informisanje javnosti, obavljanje
radnji upisa akcija, promotivne aktivnosti, distribuciju dionica, a može da preuzme obavezu da
upiše preostale akcije koje ne budu upisane ime garantuje osnivanje društva. Banka za svoje
usluge napla uje proviziju, a kada upisije preostale dionice i posebnu proviziju (garantninu).
2. Lica koja upisuju dionice ispunjavaju upisnicu u nekoliko primjeraka, a naj eš e u 3 (1 za
upisnika, a 2 za društvo).
3. Upis se vrši na mjestima i u vrijeme odre eno u javnom pozivu.
4. Upis i uplata mogu biti okon ani prije isteka roka i to u dva slu aja: kada je ukupan broj
dionica prije utvr enog roka i drugi slu aj kada osniva donese odluku o prekidu upisa što je
unaprijed utvr eno ugovorom o osnivanju.
5. Osniva i kod zatvorenog, a depozitar (banka) kod javne ponude dostavljaju pismeni izvještaj
koji sadrži broj upisanih i upla enih dionica Komisiji za vrijedonosne papire.
6. Komisija donosi rješenje kojim javnu ponudu proglašava uspjelom ili neuspjelom. Javna
ponuda je uspjela ako su: upisane sve ponu ene akcije, kada je postupak prekinut na legalan
na in i kada je upisan manji broj akcija. Zakon ne dozvoljava upis i uplatu ve eg broja akcija
nego što je ponu eno. Takva javna ponuda je neuspjela.
7. Komisija za vrijedonosno papire rješenje dostavlja Registru vrijedonosnih papira FbiH i
osniva ima.
8. Osniva i su dužni objaviti izvještaj o uspjeloj emisiji (ukupan broj upisanih i upla enih dionica)
ili neuspjeloj emisiji (podatke o na inu i roku povrata izvršenih uplata).
9. Upisane dionice sa uplatama evidentiraju se kod Registra vrijedonosnih papira.

UPLATA DIONICA
Uplatu dionica vrše lica koja su ih i upisala, li no ili putem zastupnika.
Uplate se vrše kod banke kod koje je i objavljen upis.
Generalno je pravilo da se akcije moraju otkupiti u cjelini i od svakog upisnika u roku ili rokovima koji
su odre eni osniva kim aktom, a kod javnog upisa prema prospektu i javnom pozivu. Do održavanja
osniva ke skupštine mora biti upla en iznos koji je unaprijed utvr en i objavljen, a koji ne smije biti
ispod minimalnog iznosa osnovne glavnice (50.000 KM).

S.Keško 2003/2004
 Str. 46

Na izvršene uplate do registracije banka izdaje potvrde, a poslije registracije ako se uplate vrše u
ratama dioni arima se mogu izdati privremene akcije (privremene dionice).
Dionice se upla uju u ulozima koji mogu biti u novcu, stvarima i pravima. Uloge u uslugama naš
zakon ne dozvoljava.
Ulog u novcu upla uje se u doma em gotovom novcu ili efektivnim sredstvima pla anja ( ek, mjenica).
Ulozi u novcu moraju iznositi najmanje 1/4 osnovne glavnice.
Ulozi u stvarima moraju u cjelosti biti uneseni do registracije društva.
Ulozi mogu biti i u pravima (pravo na patent, žig, firmu, model, itd.

OSTALA PRAVILA O UPLATI (OTKUPU) DIONICA

1. Uplata nov anih uloga vrši se na privremeni ra un za deponovanje uplata jer društvo još nije
osnovano. Ovim sredstvima do registracije niko ne može raspolagati. Nakon upisa kapital se
stavlja na vlastiti ra un društva i sa njim mogu raspolagati lica ili lice ovlašteno od osniva ke
skupštine.
2. Ako upisnici akcija ne uplate, odnosno ne unesu svoje uloge ili dio uloga u roku ili zakasne,
pla aju prema ugovoru: kamatu, ugovorenu kaznu, odgovaraju za prouzrokovanje štete.
Ukoliko društvo nije osnovano oni odgovarju osniva ima, a ukoliko je društvo osnovano oni su
odgovorni društvu.
3. U postupku osnivanja dioni kog društva dionice se ne mogu prodavati ispod nominalne
vrijednosti. Isto tako svaka naredna emisija se ne može prodavati ispod nominalne vrijednosti,
dok "druga ruka" i sve naredne, odnosno kupljene dionice se mogu prodavati ispod i iznad
nominalne vrijednosti.
4. Ako zakon i ugovor o osnivanju predvi aju akcionaru se može odgoditi uplata ili unošenje
uloga, ali se ne može osloboditi te obaveze.
5. Ako se akcije prodaju iznad nominalne vrijednosti tada upisnik akcija pla a taj iznos, aggio.
Vrijednost aggio ne ulazi u osnovnu glavnicu društva.
6. Aktom o osnivanju mogu se predvidjeti dodatne uplate koje ne ulaze u osnovnu glavnicu.

OSNIVA KA SKUPŠTINA DD
Osniva i su dužni sazvati osniva ku skupštinu u roku od 60 dana od prijema rješenja KVP kojom se
utvr uje da je emisija uspjela. Ukoliko se ne sazove smatra se da upis dionica nije uspio ( l. 119).
Osniva ka skupština može punovažno da radi i donosi odluke ako joj prisustvuje onaj broj upisnika
akcija koji reprezentuje najmanje 50% upisane osnovne glavnice. Ukoliko ne postoji kvorum pa se
skupšina ponovo sazove u roku ve em od 15 a manje od 30 dana i tada je dovoljna zastupljenost od
1/3 ukupnih dionica sa pravom glasa ( l.120)
Prije održavanja skupštine osniva i su dužni upisnicima omogu iti razgledanje:
- statuta
- izvještaja o upisu i uplati dionica
- izvještaja o troškovima osnivanja društva
- i ostala dokumenta vezana za osnivanje društva
Na skupštini se bira predsjednik, lica koja verifikuju mandate prisutnih i zapisni ar.
Osniva ka skupština:
- utvršuje da je osnovna glavnica upisana i upla ena u skladu sa ugovorom o osnivanju i
prospektom
- usvaja izvještaj o procjenjenim ulozima u naturi
- usvaja izvještaj o troškovima osnivanja društva
- donosi statut iji je nacrt dostavljen Komisiji za vrijedonosne papire
- bira upravni i nadzorni odbor
Ako skupština usvoji predložene dokumente tada se mogu preduzeti radnje za upis društva u sudski
registar, u protivnom ide se na provjeru svih dokumenata.

STATUT DIONI KOG DRUŠTVA

Za razliku od društva personalnog tipa DD obavezno ima statut. Prvi statut donosi osniva ka
skupština. Iako ga donosi osniva ka skupština on nije uslov za upis društva u sudski registar što nije
logi no. Statut se deponuje kod suda u roku od 15 dana po održavanju skupštine. Kasnije izmjene i
dopune statuta se tako e dostavljaju sudu. Uz statut bilo bi potrebno sudu dostaviti i dokaz da je on
usvojen na vjerodostojan na in.
U slu aju kolizije statuta sa ugovorom o osnivanju prednost se daje statutu.
Prema zakonu obavezan sadržaj statuta je:
- firma, sjedište i djelatnost društva

S.Keško 2003/2004
 Str. 47

- iznos osnovne glavnice, uloge, te njihova uplata i unošenje

- dionice – vrste, klase i serije
- prava pojedinih kategorija dioni ara
- prioritete
- limitaciju u prenosu dionica
- pove anje i smanjenje osnovne glavnice
- na in i rokove objavljivanja javnog poziva za upis i uplatu dionica
- posljedice zakašnjenja i propuštanja uplate
- podjelu dobiti i dividende
- itd
Statut obi no sadrži i neke fakultativne elemente:
- upravljanje poslovanjem,
- zabranu konkurencije
- lojalnodst društvu
- poslovna tajna
- itd..

AKCIJE (DIONICE)

Pojam dionice
Akcija ili dionica je hartija od vrijednosti iji izdavalac može da bude DD ili KDD. U pravnoj literaturi
susre emo tri osnovna zna enja pojma akcija a to su:
- dionica je nedjeljivi dio osnovnog kapitala (jedinica) – nijedan drugi papir to nije. Lice koje je
uplatilo jednu ili više akcija u društvu sa tim dijelom u estvuje u imovinskim interesima
društva.
- Dionica je papir koji daje lanska prava, što zna i da ima prava i obaveze lana, zato se za
dionicu kaže da je to korporativni papir. lanska prava daju samo one dionice koje nose pravo
glasa (obi ne dionice) – votiraju e. Prava koja nose dionice su: imovinska prava, pravo na
upravljanje i druga prava suglsana statutu društva.
- Dionica je vrijedonosni papir i to investicioni, koji može biti predstavljen pisanom ispravom ili
elektronskim zapisom

Pravne karakteristike dionica

1. Izdavalac dionica može biti isklju ivo DD ili KDD kada je upisano u sudski registar. Za
izdavanje dionica potrebna je saglasnost Komisije za vrijedonosne papire
2. Dionica je dugoro ni investicioni papir iji je cilj akumulacija kapitala – ne izdaje se na
odre eno vrijeme nego sve dok kompanija postoji. Prikupljeni kapital treba da se koristi za
investicije
3. to je masovan papir – izdaje se u velik koli inama i serijama
4. to je berzanski papir – što zna i da može imati berzansku kotaciju (dionice odre enih
kompanija ukoliko ispunjavaju stroge kriterije berze)
5. Dionica je vrijedonosni papir koji nosi varijabilni prihod (dividendu, superdividendu), za razliku
od obveznice koja nosi fiksni prihod.
6. Dionice iz prve ruke se ne mogu prodavati ispod nominalne vrijednosti, dok druga i sve ostale
ruke imaju tržišnu vrijednost koja se obi no razlikuje od nominalne.
7. To je prenosiv papir - može se vršiti prodaja, zamjena, poklanjati, zalagati itd. Zakon
dozvoljava mogu nost ograni enja prenosa, što odobrava Komisija za vrij. Papire
8. Dionica je zamjenjljiva hartija od vrijednosti – kupcu dionice je svejedno koju e dionicu dobiti
(seriju i kontrolni broj) ako daje ista prava.
9. Akcije iste klase mogu se spajati i djeliti (o emu odluku donosi skupština). Dionice manje
nominalne vrijednosti spajaju se u dionicu ve e nominalne vrijednosti. Suprotna radnja je
dijeljenje. Dijeljenje se primjenjuje kad tržišna vrijednost dionice dostigne toliku vrijednost da
nije dostupna ve em broju kupaca.
10. Dionica je nedjeljiva hartija od vrijednosti (misli se na prava iz dionica na više lica – da jedno
vrši upravlja ka, a drugo imovinska – ovlasti se jedno lice kod naslije a).

PRAVNI IZVORI VRIJEDONOSNIH PAPIRA

1. Zakon o vrijedonosnim papirima - koji se odnosi na dionicu, obveznicu, certifikat (duži od 1
godine). Vrijedonosni papir je isprava ili elektronski zapis bez koga se prava iz tog papira ne

S.Keško 2003/2004
 Str. 48

mogu ostvariti niti prenositi. O dionicama evidenciju vodi Registar vrijedonosnih papira i samo
je njegov izvještaj mjerodavan
2. Zakon o mjenici
3. Zakon o eku
4. Zakon o obligacionim odnosima

Bitni sastojci dionice

Dionice se vode na ra unu vlasnika kod registra koji vlasniku izdaje certifikat. Certifikat sadrži:
- ime i prezime odnosno naziv vlasnika ra una
- naziv, sjedište i adresu emitenta
- klasu, broj i nominalnu vrijednost dionica
Bitni sastojci dionice su:
1. oznaka da se radi o dionici
2. oznaka klase, redni broj emisije, serijski broj
3. firma i sjedište emitenta
4. Nominalna vrijednost dionice
5. Firma, odnosno ime i prebivalište vlasnika dionice
6. datum sticanja dionice
7. Mjesto i datum izdavanja dionice
8. drugi elementi utvr eni odlukom o emisiji

OBAVEZE I PRAVA DIONI ARA

Svojstvo akcionara se sti e upisom u knjigu dioni ara, a kod nas upisom u registru dionica emitenata.
Postoje razli ite dionice koje nose razli ita prava i obaveze za dioni are odnosno za društvo:
- standardna prava i obaveze – koje imaju svaki dioni ar bez obzira na vrstu i klasu dionice koje
ima ili koju je upisao (redovne dionice)
- iznad standardnih – povlaštene (prioritetne, prefercijalne) dionice
- ispod standardnih – dividendne dionice – imaju pravo samo na dividendu.

Standardne obaveze dioni ara su:

1. uplata cijelog iznosa nominalne vrijednosti akcije na na in kako je utvr eno ugovorom o
osnivanju ili odlukom o emisiji dionica
2. unošenje uloga u cjelosti u stvarima i pravima prije upisa društva u registar
3. prijava sticanja vlasništva na akcijama registar vrijedonosnih papira
4. Prihvatanje konverzije, denominacije, spajanje ili podjelu dionica
5. uvanje poslovne tajne informicaja koje su ozna ene kao povjerljive

Standardna prava dioni ara mogu biti upravlja ka i imovinska.

Upravlja ka prava dioni ara su:
1. pravo glasa – po principu 1 dionica 1 glas – dionice iste klase glase na istu nominalnu
vrijednost i nose isto glasova
2. u eš e u radu i odlu ivanju skupštine – li no ili putem punopmo nika
3. pravo predlaganja kandidata u upravni i nadzorni odbor i pravo da bude izabran
4. informisanje o radu i poslovanju društva
5. uvid u isprave i dokumenta društva o poslovanju
6. pobijanje odluka skupštine društva
7. sticanje certifikata na dionice u vlasništvu koje su evidentirane kod registra vrijedonosnih
papira

Imovinska prava dioni ara su:

- pravo na dividendu
- pravo na podjelu ostatka ste ajne i likvidacione mase
- pravo pre e kupovine

Prioritetna prava dioni ara – imaju dioni ari koji posjeduju povlaštene dionice (kumulativne ili
participativne):
1. prvenstvo u naplati dividende
2. prvenstvo u naplati iznosa iz ostatka ste ajne ili likvidacione mase
3. prvenstvo u naplati kumuliranih, a neispla enih dividendi
4. pravo na superdividendu (participativne dionice)

S.Keško 2003/2004
 Str. 49

5. pravo pre e kupovine

6. pravo konverzije obi nih u prioritetne dionice
Pravni osnov za sticanje prioritetnih prava može biti:
- postojanje ve zasnovanog akcionarskog odnosa izmešu društva i lica
- status kupca akcija
- dd ima za cilj da plasira dionice sa tim pravima odre enoj kategoriji kupaca

Prefercionalne dionice preferiraju imovinska prava dok je na skupštini svih dioni ara njihovo pravo
ograni eno. Mogu odlu ivati samo o nekim pitanjima:
- promjeni statuta
- emisiji dionica nove klase
- kod smanjenja osnovnog kapitala
- kod promjene oblika društva

Dionice za zaposlene - imaju ista prava kao obi ne. Obi no se prodaju zaposlenim kada kompanija
do e u tešku situaciju. Pove avaju motivisanost zaposlenih i služe za rješavanje penzionog plana
zaposlenih. Kompanija ima obavezu da otkupi ove dionice kada oni po u u penziju.

EMISIJA DIONICA
Postoje dvije vrste emisije dionica i to:
- javna ponuda – ponuda na osnovu javnog poziva za upis i uplatu akcija upu ena široj
anonimnoj publici. Objavljuje se u Sl. Novinama FbiH i u najmanje jednom doma em dnevnom
listu.
- zatvorena prodaja – prodaja unaprijed odre enom kupcu ili grupi od najviše 40 ljudi.
Izbor emisije vrši emitent zavisno od ciljeva koje želi posti i.

Emisija dionica uklju uje

1. donošenje odluke o emisiji – donosi skupština
2. odobrenje Komisije za VP kod javne ponude, a kod zatvorene ponude Komisija se
obavještava
3. zaklju ivanje ugovora izme u emitenta i registra vrijedonosnih papira
4. zaklju ivanje ugovora izme u emitenta i banke (depozitara)
5. otvaranje privremenog ra una za deponovanje uplata prilikom kupovine dionica
6. objavljivanje prospekta i javnog poziva za upis i uplatu akcija – kod javnog poziva
7. objavljivanje rezultata javne ponude
8. upis dionica u registar emitenata kod Komisije za VP i na ra un kupca kod registra VP

Odluka o emisiji dionica – donosi je skupština dioni ara, a kod osnivanja ugovor o osnivanju ujedno
predstavlja i odluku. Zakonom su odre eni obavezni elementi odluke:
1. naziv, sjedište i oznaku emitenta u registru kod Komisije za VP
2. naziv organa koji je odluku donio i datum
3. oznaka da se radio o dionicama i klasa dionica
4. redni broj emisije i ukupan broj emitovanih dionica iste klase
5. broj i nominalna vrijednost dionica
6. prava koja sadrži dionica
7. na in prodaje
8. vrijeme i mjesto po etka i završetka upisa i uplate dionica

KLASE DIONICA
- obi ne ili redovne dionice
- preferencijalne, odnosno prioritetne dionice – limitirana emisija do 1/3 osnovne glavnice
• preferencijalne kumulativne i preferencijalne nekumulativne
• preferencijalne participativne (ograni ene do 50% osn. glavnice) i preferencijalne
neparticipativne
- dividendne ili dionice bez prava glasa (imaju položaj skoro kao štediše – pove an poslovni
rizik)
- dionice za zaposlene ili radni ke dionice

VRSTE DIONICA
Prema na inu odre ivanja evidentirane vrijednosti dionica postoje

S.Keško 2003/2004
 Str. 50

- dionice sa nominalnom vrijednoš u – sadrži upisani nov ani iznos na koji glasi ( npr 50 KM,
100 KM). Dionice ne moraju imati iste nominalne vrijednosti pa ni u okviru iste klase.
- kvotne dionice – ne sadrže upisanu nominalnu nov anu vrijednost nego upisan iznos u eš a
te dionice u osnovnoj glavnici (1/100.000). Nisu mnogo raširene jer jedan broj berzi ne
dozvoljava zvani nu kotaciju ovih dionica, ve i su porezi kod prometa itd.
Prema vrsti uloga dionice se dijele:
- gotovinske – koje se otkupljuju uplaživanjem novca (u doma oj ili stranoj valuti)
- naturalne – sti u se unošenjem uloga u naturi (stvarima ili pravima). Kod osnivanja naš zakon
ne dozvoljava da ulozi u cjelosti budu u naturi nego najviše 75% od osnovne glavnice.

Promet dionica
Promet dionica obuhvata:
1. kupovinu, prodaju i davanje u zalog dionica;
2. konverziju ; i
3. spajanje i podjelu.
Kupovina dionica može se vršiti putem tender ponude – dirktne pismene ponude kupca vlasnicima
dionica. Osnovne karakteristike tender ponude su:
1. prijavljuju se Komisiji;
2. Komisija utvr uje uslova davanja,objavljivanja i provo enja tender ponude;
3. zakonom odre en sadržaj tender ponude;i
4. javno objavljivanje.
Konverzija, denominacija, spajanje i pripajanje se vrši na osnovu odluke emitenta i uz odobrenje
Komisije. Propise o tome donosi Komisija, a ove operacije se vrše na trošak emitenta.
Konverzija akcija predstavlja povla enje svih akcija jedne klase i njihovu zamjenu novim akcijama
druge klase.
Denominacija je povla enje svih dionica jedne nominalne vrijednosti i njihova zamjena jednakim
brojem novih dionica iste klase, uz srazmjerno < nominalne vrijednosti. (dionice od 100KM
zamjenjeno sa dionicama od 90KM)
Spajanje je zamjena više postoje ih za jednu novu, iste klase sa ve om nominalnom vrijednoš u, a
podjela je suprotna ovome. (3 x 50 spojena u 1 od 150 i obratno)

Pove anje osnovne glavnice

1. pove anje osnovne glavnice novim ulozima je standardni na in pove anja osnovnog
kapitala. Odluku o pove anju osnovne glavnice, emitovanjem novih akcija po osnovu novih
uloga, donosi skupština društva ve inom glasova koja je odre ena zakonom i statutom.
Obi no se traži da za odluku glasaju oni koji predstavljaju najmanje 3/4 osnovnog kapitala
zastupljenog u skupštini.
2. uslovno pove anje osnovne glavnice se obavlja isklju ivo radi zadovoljenja odre enih
ciljeva, koji su naj eš e zakonom odre eni. Ti ciljevi mogu biti: ostvarivanje prava imalaca
konvertibilnih obveznica, ostvarivanje prioritetnih prava akcionara kod kupovine novih
akcija,…Odluku o uslovnom pove anju osnovne glavnice tako e donosi skupština 3/4
predstavnika osnovne glavnice.
3. pove anje osnovne glavnice po osnovu odobrenog kapitala je pojednostavljen na in
pove anja osnovnog kapitala. Odluku donosi nadzorni odbor društva na osnovu ovlaštenja iz
statuta ili odluke skupštine. Iznos do kojeg se može pove ati osnovna glavnica je unaprijed
odre en, pove anje treba izvršiti najkasnije u roku od 5 godina od osnivanja društva,
pove anje može biti najviše do 1/2 iznosa osnovne glavnice koji je postojao u trenutku
donošenja statuta, odnosno odluke skupštine.
4. pove anje osnovne glavnice iz kapitala društva (kapitalne dobiti, rezervi,
neraspore ene dobiti) je specifi an na in pove anja u pogledu izvora iz kojih se vrši. Ti
izvori su kapitalna dobit društva, njegove rezerve i zadržana, a neraspore ena dobit.Taj
kapital društva se “prebacuje” u pravni režim osnovne glavnice. Da bi se pove anje moglo
vršiti iz rezervi, sam zakon predvi a koji to najmanji iznos rezerve moraju da dostignu (npr.
1/10 ili 1/20 vrijednosti osnovnog kapitala), te da društvo nije poslovalo sa gubitkom. Odluci
skupštine predhode finansijski izvještaji o poslovanju, te ra un dobitka i gubitka.

Smanjenje (redukcija) osnovne glavnice

Prilikom smanjenja osnovnog kapitala
- on se ne može smanjiti ispod zakonskog minimuma 50.000KM.
- Smanjenje osnovne glavnice upisuje se u sudki registar.

S.Keško 2003/2004
 Str. 51

- prvo se vrši povla enje vlastitih dionica koje društvo drži

- zatim odustajanje od emisije dionica koje nisu u cijelosti upla ene
- smanjenje nominalne vrijednosti ili otkupom i povla enjem dionica ( l. 175)
Postoji više vrsta smanjenja osnovnog kapitala:
1. Redovno smanjenje osnovne glavnice – odluku donosi skupština, vrši se operacijom
povla enja ili denominacije dionica. Društvo javno objavljuje odluku uz poziv povjeriocima da
prijave dospjela i nedospjela potraživanja. Društvo mora izvršiti isplatu dopsjelih potraživanja,
a za nedospjela pružiti odgovaraju e garancije ina e sud ne e dozvoliti upis smanjenja
osnovne glavnice. (Prvo se povla e sopstvene akcije).
2. Pojednostavljeno smanjenje osnovne glavnice – vrši se u svrhu pokrivanja gubitka ili prenosa
kapitala u rezerve društva.
3. Smanjenje osnovne glavnice povla enjem akcija – prinudno smanjenje (samo ako je u statutu
takva naredba upisana "prinudno smanjenje"). Odluku o smanjenju donosi skupština ili
nadzorni odbor ako ta ovlaštenja ima u statutu.

STICANJE SOPSTVENIH AKCIJA

DD može ste i sopstvene dionice ukupno najviše do 10% osnovne glavnice. Uslovi sticanja i
raspolaganja njima utvr eni su statutom.
Sopstvene akcije se mogu ste i direktno ili indirektno preko tre ih lica. Pravila su slijede a:
- društvo ne može biti subskribijent svojih akcija,
- akcije se moraju uplatiti u cijelosti
- pla anje se vrši iz dobiti ili kapitalom iznad zakonske rezerve
- društvo mora otu iti sopstvene akcije u odre enim rokovima (od 1 – 3 godine) u protivnom ih
mora povu i
- iz sopstvenih akcija društvu ne pripadaju ni imovinska ni upravlja ka prava

Zakon precizira uslove kada se mogu ste i sopstvene akcije:

- kada se akcije žele ponuditi zaposlenim
- kada se akcije sti u besplatno ili je potraživanje nenaplativo
- u slu aju pravnog sljedbeništva
- radi otklanjanja štete koja neposredno postoji
- itd.

PRESTANAK LANSTVA U DIONI KOM DRUŠTVU

Akcije koje su registrovane kod Komisije za vr. papire su reprezent lanstva u društvu. U nekim
pravima lanstvo u društvu se sti e samo posjedovanjem akcija koje daju pravo glasa. Promet akcija
je slobodan. lanstvo u društvu može prestati u slijede im slu ajevima:
- kada akcionar pravnim poslom proda ili prenese na drugog subjekta sve akcije koje ima u
jednom društvu.
- smr u lana ako je u pitanju fizi ko lice, novi lan postaje nasljednik
- usljed ste aja ili likvidacije ako je u pitanju pravno lice
Pošto ovo društvo nije personalnog tipa ne primjenjuje se prestanak lanstva isklju enjem iz društva.
Bez obzira po kom osnovu do e do prestanka lanstva nije potrebna nikakva odluka dioni kog
društva.

PROMJENA OBLIKA DIONI KOG DRUŠTVA

Do promjene oblika DD može do i usljed:
- volje akcionara -
- kada osnovna glavnica padne ispod zakonskog minimuma a ne postoji odluka da e biti
namirena u nekom kra em razumnom roku, tada je promjena oblika društva obavezna.
I u jednom i u drugom slu aju potrebna je odluka skupštine i to
1. ako se društvo transformiše u doo – odluka skupštine ne mora biti jednoglasna, dovoljne su
2/3, jer lanovi društva ne preuzimaju ve u li nu odgovornost.
2. ako se društvo transformiše u dno, kd ili kdd tada je potrebna saglasnog svakog lana društva
koji u novom društvu preuzima poja anu odgovornost (odgovornost cjelokupnom imovinom).
lanovi društva koji se izjasne protiv promjene oblika dd oni imaju pravo zahtjevati pravi nu naknadu
dionica koje su posjedovali.
Pravila kod promjene oblika dd su slijede a:
1. ne dolazi do likvidacije imovine ranijeg društva

S.Keško 2003/2004
 Str. 52

2. na novi oblik društva prelaze sva dotadašnja prava i obaveze ranijeg dd, odnosno novo
društvo postaje njegov pravni sljednik
3. održavaju se sva ste ena prava povjerilaca ranijeg dd
4. promjena oblika povla i zaklju ivanje novog ugovora, promjenu statuta i upis novog društva u
sudski registar.

PRESTANAK DD
DD može prestati u slijede im slu ajevima:
1. ste ajem ili likvidacijom – ako su ispunjeni uslovi. Vrši se likvidacija imovine suglasno Zakonu
o ste aju i likvidaciji.
2. statusnom promjenom – spajanje, fuzija, cijepanje, - ne dolazi do likvidacije imovine
3. transformacijom u drugi tip društva – ne dolazi do likvidacije imovine
4. dobrovoljnom likvidacijom – primjenjuju se pravila o likvidaciji
5. Protekom vremena za koje je osnovano – primjenjuju se pravila o likvidaciji.

UPRAVLJANJE DD
U svijetu postoje tri tipa upravljanja DD
1. anglo-ameri ki
2. njema ki
3. Japanski
Upravljanje DD vrše ulaga i kapitala, investitori. Najviši organ vlasti u DD je skupština.

SKUPŠTINA DD
- je obavezan organ društva
- ona je organ svih dioni ara jer mogu u estovati u njenom radu
- odluke donose dioni ari vlasnici dionica sa pravom glasa
- nadležnost, funkcionisanje i dolu ivanje skupštine je u granicama zakona i statuta
Skupštine u dioni kom društvu prema na inu sazivanja dijele na:
- generalnu, a u našem pravu osniva ku – prilikom osnivanja društva
- redovna koja se saziva najmanje jednom godišnje od strane upravnog/nadzornog odbora
- vanrednu - koju mogu sazvati i dioni ari koji imaju 10% dionica u društu. ( l. 244)
Sastav skupštine ine svi dioni ari. Osnov lanstva jeste uloženi kapital. Dokaz za u eš e u radu
skupštine jeste izvod sa vlastitog ra una dioni ara koji on ima kod registra vrijedonosnih papira.
Dioni ar može u radu skupštine u estovati li no ili preko punomo nika.
Za funkcionisanje skupštine relevantna su slijede a pitanja:
1. sazivanje
2. obavještavanje o dnevnom redu, mjestu i vremenu održavanja
3. kvorum rada i odlu ivanja
Sazivanje skupštine dd vrši
- po pravilu nadzorni (upravni) odbor
- u zakonom predvi enim slu ajevima i organ revizije, sud ili likvidacioni upravnik
- akcionari koji predstavljaju najmanje 10% dionica u društvu putem nadzornog odbora, a potom
neposredno ukoliko nadzorni odbor u roku od 30 dana ne sazove skupštinu ili skupština nije
sazvana po proteku 5 mjeseci poslovne godine a koja treba da usvoji finansijski izvještaj ( l.
244)
Obavještavanje lanova dd o dnevnom redu, mjestu i vremenu održavanja skupštine oglašava se
najmanje jedanput u dnevnom listu i to najkasnije 30 dana prije održavanja skupštine. Dioni ari se i na
druge na ine mogu obavjestiti (poštom, e-mailom, faxom itd.) Obavještenje mora da sadrži sve ta ke
dnevnog reda, jer one koje nisu objavljene ne mogu biti predmet odlu ivanja. Dopuna dnevnog reda
se moraju pismeno dostaviti najkasnije 8 dana prije održavanja skupštine.
Za rad i odlu ivanje skupštine potrebna je prisutnost akcionara koji predstavljaju više od 50% akcija
sa pravom glasa za osniva ku skupštinu, a za redovnu dovoljno je i više od 30% ( l. 245). Poslije
ponovnog sazivanja koje se vrši u roku ne manjem od 15 i ne višem od 30 dana za odlu ivanje
skuštine dovoljno je više od 30% (osniva ka) odnosno više od 10% zastupljenosti dionica sa pravom
glasa. Glasanje u skupštini vrši se putem glasa kih listi a "za" ili "protiv" za svako pitanje. Glasa ki
listi i sadrže firmu ili ime akcionara i broj glasova kojima raspolaže. Ukoliko postoji isti broj glasova i za
i protiv prednost se daje tamo gdje je predsjedavaju i. Za neka pitanja je potrebna 2/3 saglasnost.
Nadležnost skupštine dd se dijeli na: zakonsku i statutarnu. Zakonska nadležnost obuhvata
odlu ivanje o slijede im pitanjima:
1. statutu i njegovim izmjenama i dopunama

S.Keško 2003/2004
 Str. 53

2. pove anju i smanjenju osnovne glavnice

3. emisiji dionica
4. godišnjem finansijskom izvještaju
5. raspodjeli dobiti
6. pokri u gubitka
7. spajanju sa drugim društvima
8. prestanku ili podjeli društva
9. promjeni oblika društva
10. izboru irazrješenju lanova nadzornog odbora
11. izboru lica i organa za reviziju
12. i dr. pitanja
Jedno od najaktuelnijih pitanja u uporednim pravima je zaštita manjine (malih dioni ara). Ako je
dioni ar na skupštini glasao protiv odluke, a ona je usvojena on ima pravo u roku od 30 dana od dana
održavanja skupštine podnijeti zahtjev da društvo otkupi njegove akcije po prosje noj tržišnojn cijeni
koja je bila posljednjeg mjesec.
Statutarna nadležnost odre ena je voljom same skupštine ne diraju i samostalne zakonske
nadležnosti drugih organa (nadzornog odbora , direktora)

NADZORNI ODBOR DD

U uporednim pravima postoji:

- jednostepeni ili jednoslojni model u kojem skupština bira jedan organ (nadzorni odbor, odbor
direktora) i
- dbostepeni ili dvoslojni model gdje postoje dva odbora (i nadzorni i upravni – karakteristi an za
njema ko pravo)
U našem pravu uporedo egzistiraju i jedan i drugi. U prvom se on naziva nadzorni odbor, a u drugom
upravni odbor u kojem postoji i nadzorni odbor.
Nadzorni odbor je:
1. obavezan, samostalan i nezavisan organ društva
2. iji lanovi moraju imati odgovaraju a stru na i profesionalna znanja i iskustva
3. kojeg bira i razrješava skupština
4. a koji upravlja društvom izme u dva zasjedanja skupštine,
5. meritorno odlu uje iz domena upravljanja i strategijskog poslovanja
6. koji je pod kontrolom skupštine
7. a koji kontroliše rad direktora, odnosno uprave.

Zakonom je predvi en minimalan broj lanova, a esto i maksimalan broj lanova. Nadzorni odbor
mora imati najmanje predsjednika i dva lana. Predsjednik i lanovi nadzornog odbora evidentiraju se
kod Komisije za vr. papire. U nadzorni odbor može biti izabrano lice iz reda akcionara i lica iz reda
stru njaka koji nisu akcionari ukoliko ne postoji konflikt interesa. lan nadzornog odbora ne može biti:
- direktor društva,
- lan nekog drugog uticajnog organa,
- direktor drugog društva,
- lice osu ivano za krivi na djela protiv imovine ili mu je izre ena mjera zabrane ove dužnosti.
- lice starije od 70 godina ( l. 260)
Kandidate za lanove nadzornog odbora može predložiti akcionar ili grupa koja ima najmanje 5%
akcija sa pravom glasa. lanovi nadzornog odbora se biraju glasanjem kada svi predloženi kandidati
dostave pismene izjave da se prihvataju ove dužnosti.
Mandat nadzornog odbora je razli ito odre en: 1 ili 4 godine ili je to prepušteno statutu. Mandat lana
nadzornog odbora prestaje istekom, a može i u drugim slu ajevima kao što su: ostavkom, odlukom
skupštine, smr u ili gubitkom poslovne sposobnosti, razrješenjem cijelog nadzornog odbora.
Nadzorni odbor zasjeda najmanje 1 u 3 mjeseca. Nadzorni odbor donosi odluke natpolovi nom
ve inom ukupnog broja lanova uklju uju i i predsjednika. Poslovi nadzornog odbora su:
1. nadzire poslovanje društva
2. nadzire rad direktora
3. usvaja izveštaj direktora po polugodišnjem i godišnjem obra unu
4. podnosi skupštini godišnji izvještaj o poslovanju društva
5. imenuje i razrješava direktora
6. predlaže raspodjelu i na in upotrebe dobiti i na in pokrivanja društva
7. saziva skupštinu društva

S.Keško 2003/2004
 Str. 54

8. donosi opšte pravne akte osim statuta i akta direktora

9. i dr.
lanovi nadzornog odbora solidarno odgovarju za neizvršenje svojih obaveza, a može se utvrditi i
pojedina na odgovornost.

DIREKTOR (UPRAVA) DD

Opšte je pravilo da u DD pored skupštine i nadzornog odbora postoji lice ili lica koja vrše funkciju
operativnog vo enja društva – organ upravljanja. Manja društva mogu imati jedno lice kao direktora
društva, doke ve a društva obi no imaju menadžment (kolegij direktora, poslovodni organ) me u
kojima jedno lice vrši funkciju generalnog direktora.
Direktor, generalni direktor ili uprava društva jeste:
- obavezan, samostalan i nezavisan organ
- imenovan na odre eno vrijeme od organa upravljanja
- koji organizuje rad,
- rukovodi poslovanjem,
- zastupa i predstavlja društvo i
- odgovara za zakonitost poslovanja društva
Pravna obilježja direktora (uprave) dd su:
1. obavezan je organ na temelju zakona
2. formira se na individualnoj ili kolektivnoj osnovi (ako je kolektivan najmanje 3 lana)
3. imenuje ga nadzorni odbor
4. imenuje se na odre eno vrijeme utvr eno zakonom ili statutom (obi no 4g)
5. pod kontrolom je nadzornog odbora
6. zakonska dužnost mu je da organizuje rad, rukovodi poslovanjem, zastupa i predstavlja
društvo i da odgovara za zakonitost rada društva.
Zakonski djelokrug poslova direktora DD je:
1. organizuje rad u društvu
2. rukovodi poslovanjem društva
3. donosi pravna akta koja se odnose na organizovanje rada društva
4. izvršava odluke skupštine i nadzornog odbora
5. zastupa i predstavlja društvo
6. rješava pitanja zaposlenih u okviru zakona i statuta
7. odgovara za zakonitost rada društva i preduzima mjere radi zaštite zakonitosti
8. odlu uje o svim pitanjima koja nisu u nadležnosti skupštine i nadzornog odbora.
On je obavezan prisustvovati sjednicama nadzornog odbora i davati podatke i informacije koje zatraži
nadzorni odbor kao i druga pozvana (ovlaštena) lica.
Direktor može biti lice koje ispunjava slijede e uslove:
- da mu nije izre ene mjera zabrane vršenja ove funkcije
- da nije osu ivan za odre ena krivi na dijela
- da nije lan nadzornog odbora
- da nije lice kod kojeg postoji konflikt interesa
- i dr. uslovi koji se mogu proširiti statutom
Prestanak mandata direktora može biti u slijede im situacijama:
- istekom mandata
- opozivom
- prouzrokovanjem štete
- smr u ili gubitkom poslovne sposobnost
- ostavkom
Odgovornosti direktora:
- imovinska
- krivi na dogovornost za krivi na djela (poreska utaja, prouzrokovanje ste aja, zaklju ivanje
štetnih ugovora itd.) i privredne prestupe

ODBOR ZA REVIZIJU
Sa ciljem zaštite interesa akcionara, ulaga a i povjerilaca, kao i društva u cjelini, organizuje se vršenje
kontrole u društvima i nad društvima. Zato se kontrola organizuje u samom društvu, a isto tako
kontrolu organizuje i država. Kontrola se može organizovati na dva na ina:
- da to vrši od skupštine posebno izabran organ koji se formira na na in odre en zakonom i
statutom ili

S.Keško 2003/2004
 Str. 55

- vršenje kontrole može se povjeriti stru noj, profesionalnoj organizaciji (vanjskim licima)
Dakle kontrola može biti stalna funkcija ili povremena funkcija od slu aja do slu aja.
Prema našem pravu Odbor za reviziju može se definisati kao:
- obavezan, stalan i kolektivan organ društva
- koji vrši finansijsku kontrolu poslovanja društva
- a bira ga skupština
Pravne karakteristike odbora za reviziju:
- poseban, obavezan, samostalan i nezavisan organ
- vrši finansijsku kontrolu poslovanja društva, te zakonitost i urednost vo enja poslovnih knjiga
- to je kolektivan organ (najmanje 3 lana)
Odbor za reviziju mora imati najmanje 3 lana, koja mogu biti samo fizi ka lica, stru njaci iz pojedinih
oblasti finansija. Ne mogu biti lanovi nadzornog odbora, direktor ili lanovi uprave, lica koja imaju
status zaposlenih. Lica koja su lanovi organa drugih društava mogu biti lanovi odbora za reviziju pod
uslovom da ne postoji konflikt interesa.
Odluke donose ve inom glasova po principu 1 lan 1 glas, bez obzira koliko lan odbora ima dionica.
Mišljenje svakog lana odbora ukoliko se ne slaže sa odlukom izdvaja se u pismenoj formi sa
obrazloženjem i zajedno sa izvještajem dostavlja se skupštini.

STATUSNI OBLICI POVEZIVANJA DRUŠTVA

Cilj: koncentracija kapitala više trgova kih društava uz centralizaciju upravljanja pod jedinstvenom
ekonomskom upravom.
Najvažniji statusni oblici privrednih koncentracija su:
- fuzije (spajanje, pripajanja)
- horizontalne i vertikalne integracije
- sistem sticanja ve inskog u eš a u kapitalu i upravljanju preuzimanjem postoje ih ili
formiranjem novih društava.
Osnov povezivanj tgova kih društava je:
- u eš e u kapitalu (holding)
- ostvarivanje strukovnih interesa (poslovno udruženje)
- ostvarivanje tržišnih i drugih interesa (pul)

HOLDING
Predstavlja oblik statusnog povezivanja više samostalnih trgova kih društava na bazi u eš a u
kapitalu i/ili upravljanju.
To je takav pravni odnos u kome jedno društvo (društvo holding) ima ve insko u eš e (preko 50%) u
emitovanom nominalnom kapitalu drugih društava, ili ima ve insko u eš e u njihovim organima
upravljanja (direktna kontrola) ili sve to ostvaruje preko prvog društva koje direktno kontroliše
(indirektna kontrola).
Holding veze, odnosno odnosi izme u povezanih trgova kih društva, odnosno kategorije trgova kih
društava u holdingu mogu biti slijede i:
1. jedno društvo koje se naziva holdingom (kontrolnim ili društvo majka)
2. filijale (subsidijarna društva, kontrolisana ili društva k eri)
3. podfilijale (kontrolisane od filijala, subsidijarnih društava)

Formiranje holdinga – do formiranja može do i razli itim pravnim tehnikama

1. investiranjem - osnivanjem novih društava u kojima se sti e ve insko u eš e u osnovnom
kapitalu
2. kupovinom udjela ili akcija – sticanjem ve inskog u eš a u osnovnom kapitalu postoje ih
društava
3. ulaganjem u postoje a društva i po tom osnovu sticanje ve inskog u eš a u osnovnom
kapitalu.
4. zaklju ivanjem ugovora o upravljanju
5. povezivanjem više postoje ih društava.
Djelatnost holding društva sa stanovišta društva majke može biti:
- " ista" holding djelatnost – osnivanje novih društava, finasiranje cjelokupne djelatnosti
grupacije i upravljanje
- "mješovita" – uklju uje obavljanje i drugih djelatnosti kao što su trgovina na veliko, turizam itd.

POSLOVNO UDRUŽENJE

S.Keško 2003/2004
 Str. 56

To je statusno-pravni oblik koji formiraju trgova ka društva radi unapre ivanja i uskla ivanja privrednih
djelatnosti, kao i zastupanje strukovnih interesa.
Osniva se ugovorm trgova kih društava koja obezbje uju uslove i kapital za obavljanje poslova
udruženja. Ono ima zastupni ka ovlaštenja, istupa u ime i za ra un lanova. Zakon dozvoljava i
istupanje u svoje ime i za svoj ra un u okviru poslova koje obavlja. Udruženje obavlja poslove, a ne
djelatnost.
Odgovornost poslovnog udruženja
- ako istupa na bazi zastupni kog ovlaštenja za njegove obeveze odgovaraju lanice
- ako istupa na bazi komisionih ovlaštenja odgovornost se utvr uje ugovorm izme u udruženja i
lanica.

PUL je
- pravno lice,
- statusni oblik povezivanja trgova kih društava,
- subjekt sudske registracije,
- koje se osniva radi me usobnog informisanja o proizvodnji, razmjeni patenata i iskustava,
uvo enja novih proizvoda i organizovanja zajedni ke prodaje
- koje ima vlastitu odgovornost

INSTITUCIONALIZOVANI OBLICI FINANSIJSKOG KAPITALA

- Banke
- Društva za osiguranje i reosiguranje
- Društva za upravljanje fondovima
- Investicioni fondovi

BANKE
Banke su finansijske institucije, prvenstveno depozitnog i kreditnog karaktera, koje se osnivaju i
posluju kao dioni ka društva. Za osnivanje banke, a i njenih filijala potrebna je prethodna dozvola od
Agencije za bankarstvo. Dozvola je jedan od uslova za upis u sudski registar.
Zakonski minimum, odnosno najmanji iznos kapitala za osnivanje i koji banka mora održavati je
5.000.000 KM. Bez odobrenja Agencije ni jedno fizi ko, a ni pravno lice ne može zna ajnije pove ati
svoje pravo glasa u eš em u kapitalu banke (preko 20%, 33% ili 50%)
Upravlja ka struktura je dvoslojna. Organi su:
- skupština,
- upravni odbor – neparan broj lanova od 5-11, bira se na 4 god. sa mogu noš u reizbora,
- nadzorni odbor – ima najmanje 5 lanova, bira se na 4 god. sa mogu noš u reizbora
- generalni direktor
Banke su dužne neprekidno održavati svoju solventnost, potreban broj likvidnih sredstava (sposobnost
pla anja i kreditnu sposobnost) i pod strogom su kontrolom Agencije za bankarstvo kojoj redovno
dostavljaju finansijski izvještaj.

DRUŠTVA ZA OSIGURANJE I REOSIGURANJE

Društva za osiguranje su pravna lica koja se bave poslovima osiguranja lica i imovine i poslovima
reosiguranja.
Statusno.pravni oblici društva za osiguranje su:
- DD za osiguranje i/ili reosiguranje
- Društvo za uzajamno osiguranje
Za osnivanje i jednog i drugog društva potrebna je dozvola Ureda za nadzor. Uplata kapitala se vrši
isklju ivo u novcu.

DD za osiguranje i/ili reosiguranje – osniva i mogu biti pravna i fizi ka lica, doma a ili strana. Ako
ulog stranog ulaga a prelazi 50% osnovnog kapitala potrebna je saglasnost Ministarstva finansija
FbiH. Zakonski minimum osnovnog kapitala je:
- 1.000.000 KM – ako se društvo bavi poslovima osiguranja života
- 2.000.000 KM – ako se osniva za obavljanje više vrsta osiguranja, ako se bavi poslovima
reosiguranja
Društvo za uzajamno osiguranje – je pravno lice u kojem lanovi društva uplatom uloga me usobno
jam e da e se na na elima uzajamnosti i solidarnosti pokriti štete nastale ostvarenjem ugovornih
rizika. Da bi se osnovalo ovo društvo potrebno je da ugovor o uzajamnom osiguranju od istih rizika

S.Keško 2003/2004
 Str. 57

zaklju i najmanje 250 lica (pravnih i/ili fizi kih). Ovo društvo može imati ograni enu ulogu (onda je
potrebno 30% kapitala koji se traži za osnivanje DD) i neograni enu ulogu (50% kapitala)

DRUŠTVA ZA UPRAVLJANJE INVESTICIONIM FONDOVIMA

Društva za upravljanje fondovima su specijalizovani subjekti koji se osnivaju radi prikupljanja
finansijskih sredstava, zajedni kog višepartnerskog investiranja na osnovama minimiziranja i
disperzije rizika te upravljanja fondovima. Postoje dvije vrste društva:
- društvo za upravljanje uzajamnim i/ili investicionim fondovima
- privatizaciona društva za upravljanje privatizacionim investicionim fondovima

Društvo za upravljanje uzajamnim i/ili investicionim fondovima – se bave isklju ivo upravljanjem
fondovima bilo uzajamnim i/ili investicionim. Mogu biti osnovana kao DD ili DOO. Odobrenje za
osnivanje daje Komisija za vrijedonosne papire. Osnovni kapital za osnivanje iznosi 1.000.000 KM ako
upravlja jednim fondom, a za svaki slijede i fond potrebno je pove ati kapital za 250.000 KM.

Privatizaciona društva za upravljanje privatizacionim investicionim fondovima – su u funkciji

vlasni kog prestruktuiranja trgova kih društava. Mogu imati oblik DD i DOO.

INVESTICIONI FONDOVI
1. investicioni fond je pravno lice ija je jedina djelatnost prikupljanje finansijskog kapitala i
investiranje u prenosive vijedonosne papire. Dozvolu za osnivanje izdaje Komisija za vr.
papire. Zakonski minimum osnovnog kapitala 4.000.000 KM. Predstavlja klasi an oblik DD
koje kapital prikuplja putem javne ponude.
2. uzajamni fond – nema status pravnog lica nego predstavlja jednu namjensku imovinu koju
ine prenosivi vrijedonosni papiri. Imovina je podjeljena na jednake dijelove, a fond emituje
investicione kupone (najmanje u vrijednosti od 1.000.000 KM). Dozvolu za osnivanje i emisiju
kupona daje Komisija za vr. papire. Ovaj fond je otvorenog tipa
3. privatizacioni investicioni fond – (pif) – je fond zatvorenog tipa, privremenog karaktera. Cilj
fonda je omogu avanje lakšeg provo enja procesa privatizacije uz raspršavanje (disperziju)
rizika. Ovi fondovi su se trebali do 30.10.2003.g. transformisati u investicione fondove.
Osnovni kapital ovog fonda nije mogao biti manji od 200.000.000 KM.

ORGANIZOVANA I URE ENA JAVANA TRŽIŠTA

1. Berze
2. Druga ure ena tržišta hartija od vrijednosti
3. Javna tržišta roba

BERZA
Berza je organizovano i regulisano stalno mjesto (prostor) na kome se u odre eno vrijeme i na utvr en
na in obavlja kupovina i prodaja zamjenjljive, tipizirane ili standardizovane robe i upravlja poslovnim
transakcijama. Pod robom se podrazumjeva: novac, hartije od vrijednosti, gotovi proizvodi, sirovine i
usluge. Berzu može osnovati najmanje 5 lica sa statusom profesionalnih posrednika (brokera) sa
jednakim brojem akcija koje se ne mogu prenositi dok traje lanstvo. Zakonski minimum osnovnog
kapitala je 200.000KM. Dozvolu za osnivanje daje Komisija za vr. papire.
U odnosu na predmet trgovanja berze se dijele na:
1. berze efekata
2. nov ane
3. robne
4. berze usluga i
5. mješovite
Prema pravnoj strukturi i odnosu države imamo:
1. berze organizovane kao privatnopravni subjekti u formi DD
2. berze javnopravnog karaktera – osnovane aktom države
3. berze mješovitog karaktera
Berza obavlja slijede e poslove:
1. organizuje povezivanje ponude i tražnje hartija od vrijednosti
2. osigurava informacije o ponudi, tražnji i tržišnoj vrijednosti
3. može da obavlja i druge poslove po ovlaštenju Komisije za vr. papire.

JAVNA TRŽIŠTA ROBA

S.Keško 2003/2004
 Str. 58

1. Robne berze
2. Aukcije – na njima se javno i organizovano vrši prodaja robe na aukcijskim mjestima putem
nadmetanja
3. Tržnice na veliko i tržnice na malo – pijace – gdje se po pravilu prodaju poljoprivredno-
prehrambeni proizvodi
4. Tržni centri – organizovana tržišta za prodaju robe na malo
5. Sajmovi – povremeno organizovana tržišta na kojima se vrši prezentacija robe po sistemu
uzorka i vrši zaklju ivanje poslova.

JAVNO PREDUZE E
Javna preduze a su preduze a koja se formiraju u komunalnim oblastima, kao i u oblastima privredne
infrastrukture, odnosno tamo gdje je javni cilj svrha obavljanja djelatnosti. To su sva ona preduze a
koja se baziraju na "sticanju svojine iz tz. javne ruke i koja na osnovu finansijskog u eš a, odlu ivanja
ili davanja saglasnosti, neposredno ili posredno sprovode vladaju u politiku. Osniva i javnog
preduze a pojavljuju se oblici državne organizacije (opština, kanton). Osniva i mogu biti i privatna i
pravna lica (doma a ili strana) na bazi privatnog kapitala. Njime upravljaju osniva i srazmjerno
kapitalu. Zakonsko ovlaštenje države postoji u pogledu kontrole ispunjenja javnog cilja. Za obaveze u
prometu javno preduze e odgovara svojom imovinom. Zakonski minimum osnovnog kapitala država
nije odredila, me utim ako ono ime neki od oblika trgova kog društva tada vrijede ista pravila kao za
TD.

ZADRUGA
- je organizacija sa statusom pravnog lica
- formirana ugovorom FIZI KIH LICA (najmanje 3, a stambene 30)
- u kojoj svaki lan u estvuje neposredno i ravnopravno
- sa ciljem da na principu uzajamne pomo i unapre uje i zaštiti svoj ekonomski interes i sti e
dobit.
- Ulozi mogu biti u novcu, stvarima i pravima, ali ne i u radu.
- Ugovorom o osnivanju odre uje se minimalan kapital

PRIVREDNE KOMORE
Privredne komore su pravna lica neprofitnog karaktera, asocijacije privrednih subjekata i drugih lica
koja obavljaju privredne djelatnosti. Privredne komore u estvuju u promociji privrednih subjekata i
privrede u cjelini, donosi posebne uzanse i ušestvuje u izgradnji normativa i standarda u odre enim
oblastima privrednog života. U okviru komora djeluju sudovi asti. U Privrednoj komori FBiH, obrazuje
se stalni izabrani sud – arbitraža, koja je nadležna za rješavanje sporova koji su ugovorom ili drugim
aktom lanova stavljeni u nadležnost arbitraže (arbitražna klauzula).

UNUTRAŠNJA ORGANIZACIJA DRUŠTVA (DIJELOVI DRUŠTVA)

Pojam dijelova društva

Na in obavljanja registrovane djelatnosti zahtjeva organizovanje užih poslovnih jedinica (dijelova
društva) u kojima se obavlja odre ena vrsta ili vrste poslova. Unutrašnja struktura društva jeste skup
organizacionih dijelova, poslovnih jedinica u kojima se obavlja jedna ili više vrsta poslova iz okvira
registrovane djelatnosti društva. Unutrašnja struktura se odre uje statutom.

Pravni status dijelova društva

1. nemaju status pravnog lica (ne mogu tužiti niti biti tuženi)
2. sredstva sa kojima se obavljaju poslovi u dijelovima društva objekti imovine društva pa ne
mogu biti subjekti prinudnog poravnanja, ste aja niti likvidacije.
3. obavljaju jednu ili više poslova iz domena registrovane djelatnosti društva
4. u pravnom prometu mogu imati odre ena ovlaštenja za istupanje predvi ena statutom
5. subjekt upisa u sudski registar su samo oni djelovi koji imaju ovlaštenja za istupanja
6. dio društva upisan u sudski registar istupa pod firmom društva
7. nemaju vlastite organe upravljanja, osim rukovodnog osoblja
8. sporove izme u dijelova društva rješava nadzorni odbor

STATUSNE PROMJENE

S.Keško 2003/2004
 Str. 59

Statusne promjene predstavljaju niz pravnih i fakti kih radnji preduzetih na zakonom propisan na in
koje dovode do univerzalne sukcesije imovine i izmjene pravnog statusa društva ili društava
obuhva enih tim promjenama. One dovode do izmjena u ekonomskom i pravnom identitetu subjekta.
Statusne promjene (spajanje, pripajanje, podjele)

Zajedni ke pravne karakteristike statusnih promjena

1. odluku o statusnim promjenama donose ulaga i ili skupština
2. donošenju odluke predhode obimne pripremne radnje (plan reorganizacije, izvještaj revizora
itd.)
3. spajanje ili pripajanje razli itih tipova društva (DD i DOO ili DOO i KD) uvijek povla i dvije
složene opracije: transformaciju tj. promjenu oblika društva i statusnu promjenu
4. provo enjem statusnih promjena dolazi do univerzalne sukcesije društva (preuzimanje svih
prava i obaveza) i pravnog sljedovanja.
5. provo enjem statusnih promjena ne dolazi do likvidacije imovine
6. statusne promjene zahtjevaju osiguranje i zaštitu dioni ara i povjerilaca

Vrste statusnih promjena

1. Spajanje – je oblik fuzije, statusna promjena kod koje dolazi do prestanka dva ili više društava
od kojih nastaje jedno novo društvo. Imovina, prava i obaveze spojenih društava prelazi na
novo društvo. Spojiti se mogu društva istog ili razli itih tipova. lan koji je glasao protiv
spajanja ima pravo tražiti da društvo otkupi njegov udio po tržišnoj vrijednosti.
2. Pripajanje – je oblik fuzije, gdje dolazi do toga da jedno ili više društava pripajaju se nekom
novom društvu, pri emu pripojena društva prestaju postojati kao samostalni pravni i poslovni
subjekti. Društvo koje je apsorbovalo druga pripojena društva zadržava svoj pravni status.
Pripajanje se može izvršiti izme u društava istog i razli itog tipa. Kada se pripajaju društva
razli itog tipa prethodno je potrebno izvršiti transformaciju organizacionog oblika.
3. Podjela ili cijepanje – je takva statusna promjena gdje podjelom jednog društva nastaje više
manjih društava. Društvo koje se dijeli prestaje postojati jer njegova imovina prelazi na
novonastala preduze a. Društva koja su nastala odgovaraju solidarno i neograni eno za ranije
obaveze društva koje je prestalo postojati.

PRESTANAK POSLOVNIH SUBJEKATA

Prestanak subjekata poslovnog prava može se posmatrati u
- ekonomskom smislu – subjekat prestaje obavljati poslovnu djelatnost
- pravnom smislu – brisanje iz sudskog registra i gubitak pravnog subjektiviteta
Razlozi prestanka poslovnog subjekta mogu biti:
1. ekonomski
• objektivna nemogu nost obavljanja djelatnosti (eksploatacija nafte)
• uzroci tržišne, finansijske i poslovne prirode zbog kojih je dalji opstanak poslovnog
subjekta neodrživ. Kada je poslovni subjekat trajnije nesposoban da izmiruje svoje
nov ane obaveze (u na elu u periodu od 30 dana neprekidno) – insolventan
2. pravni – statusne promjene, nemogu nost provo enja procesa privatizacije na zakonom
utvr en na in, sudskom presudom utvr ena ništavnost upisa u sudski registar
3. tehni ki – svode se na nepostojanje ili na prestanak postojanja posebnih uslova za poslovanje
subjekta.

STE AJ
Ste aj predstavlja zakonom utvr en postupak po kome se imovina prezaduženog poslovnog subjekta
(ste ajnog dužnika) povjerava posebnim od suda imenovanim organima koji unov avaju imovinu
(ste ajna masa) radi skupnog namirenja njegovih povjerilaca podjelom prikupljenih sredstava.
Subjekti ste ajnog postupka su privredna društva, statusni oblici povezivanja privrednih društava i
druga pravna lica koja obavljaju privrednu djelatnost i imaju sjedište na podru ju FbiH.
Ste ajni postupak se provodi nad dužnikom u dva slu aja:
- ako je trajnije nesposoban za pla anje (u periodu od 30 dana neprekidno ne izmiruje sve
svoje dospjele nov ane obaveze)
- kada je prezadužen uklju uju i i druge slu ajeve odre ene zakonom
Ste ajni postupak vodi kantonalni sud na ijem podru ju je sjedište dužnika.
Obavezni organi ste ajnog postupka su:
- ste ajni sud, ste ajni sudija, ste ajni upravnik, a fakultativni organ može biti odbor povjerilaca,
vje e povjerilaca, privremeni odbor povjerilaca.

S.Keško 2003/2004
 Str. 60

Za pokretanje ste ajnog postupka prijedlog mogu dati: povjerioci, sam poslovni subjekt (dužnik),
likvidacioni upravnik ako se u postupku likvidacije utvrdi da postoje uslovi za pokretanje ste aja. Za
banke samo Agencija za bankarstvo.
Specifi nosti ste ajnog postupka su:
- ne može se tražiti vra anje u pre ašnje stanje
- ne može se podnositi prijedlog za ponavljanje postupka
- rokovi su kratki (na žalbu 8 dana, a na zaklju ak 3)
- žalba i prigovor ne odga aju izvršenje
Faze ste ajnog postupka su:
1. prethodni postupak
2. otvaranje ste ajnog postupka
3. prijavljivanje i ispitivanje potraživanja
4. reorganizacija ili prodaja ste ajnog dužnika
5. unov avanje imovine
6. namirenje povjerilaca podjelom diobne mase
7. zaklju ivanje ste ajnog postupka

Prethodni postupak otvaranja ste aja

Sprovodi ga privremeni ste ajni upravnik imenovan od strane ste ajnog sudije. Njegova dužnost je da:
- osigura imovinu ste ajnog dužnika
- ispita da li e imovina ste ajnog dužnika pokriti troškove ste aja,
- ispitati da li postoje razlozi za pokretanje ste ajnog postupka
- podnese izvještaj ste ajnom sudiji u roku od 30 dana od imenovanja.
Cilj je utvr ivanje ekonomsko-finansijskog stanja dužnika, odnosno da li postoje uslovi za pokretanje
ste aja. Ovaj postupak se završava donošenjem rješenja o otvaranju ste aja ili o obustavi postupka.

Otvaranje ste ajnog postupka

Ste ajni sudija zakazuje ro ište na koje se poziva predlaga , privremeni ste ajnu upravnik i ste ajni
dužnik. Ste ajni sudija imenuje ste ajnog upravnika i donosi odluku o otvaranju ste aja u formi
rješenja koje se objavljuje u Sl. novinama FbiH i Sl. glasniku kantona. Rješenje se dostavlja
predlagatelju, ste ajnom dužniku, instituciji koja vodi poslove platnog prometa i javnom tužilaštvu.
(Prouzrokovanje ste aja je krivi no djelo).
injenica da je ste aj otvoren upisuje se u sudski registar, zemljišne knjige i registar prava industrijske
svojine.
Povjerioci su dužni u roku od 30 dana od dana objavljivanja oglasa o poretanju ste aja prijaviti
potraživanja.
Posljedice otvaranja ste aja – Danom otvaranja ste aja:
1. prestaju prava poslovodnog organa i organa upravljanja. Te funkcije prelaze na ste ajnog
upravnika.
2. prestaju radni odnosi zaposlenih radnika, sem onih koje ste ajni upravnik zadrži
3. formira se ste ajna masa od imovine ste ajnog dužnika
4. gase se ra uni dužnika i sa njima prava lica za raspolaganje imovine i otvara novi ra un na
koji se prenose sva sredstva
5. u firmu dužnika dodaje se oznaka "u ste aju"
6. potraživanja povjerilaca koja nisu dospjela smatraju se dospjelim
7. prestaju te i kamate na potraživanje
8. vrši se prinudna kompenzacija dužnikovih potraživanja sa potraživanjima povjerilaca
9. povremena davanja, nov ana i nenov ana, pretvaraju se u jednokratna nov ana davanja
10. danom prijavljivanja potraživanja prekida se zastarjelost

Razlu na i izlu na prava

U ste aju se pojavljuju kategorije razlu nih i izlu nih prava. Ona daju mogu nost odvojenog namirenja
iz imovine ste ajnog dužnika.
Razlu no pravo je pravo povjerioca ije je potraživanje obezbje eno najkasnije 60 dana prije otvaranja
ste ajnog postupka. Obezbje enje se sastoji u hipoteci, zalozi na pokretnim stvarima, potraživanjima
ili pravu prvenstva naplate (komisionar).
Izlu na prava jesu prava tre ih lica na osnovu kojih ona mogu tražiti da se odre ene stvari (ne prava i
novac) izlu e ili izuzmu iz ste ajne mase. Radi se o stvarima koja ne pripadaju ste ajnom dužniku, ali
su se našala u njegovoj imovinskoj masi (davalac lizinga, stvar uzeta u zakup)

S.Keško 2003/2004
 Str. 61

Prijavljivanje i ispitivanje potraživanja (3 faza ste aja)

Povjerioci u roku od 30 dana od objavljivanja pokretanja ste aja u pismenoj formi prijavljuju
potraživanja navode i visinu potraživanja i pravni osnov. Potrživanja ispituje Ste ajni sudija, uz u eš e
ste ajnog upravnika, povjerilaca i drugih lica koja mogu pružiti relevantne podatke. Ste ajni upravnik
se o svakom potraživanju precizno izjašnjava da li ga priznaje ili osporava. I povjerioci mogu osporiti
neko potraživanje. Utvr eno je samo ono potraživanje koje prizna ste ajni upravnik, a ne ospori ni
jedan povjerilac. Osporeno potraživanje se može dokazivati u posebnom sudskom postupku.

Reorganizacija ili prodaja ste ajnog dužnika

Uz prethodno pribavljenu saglasnost i mišljenja povjerilaca ste ajni upravnik e odlu iti o
- reorganizaciji ili
- da se dužnik kao pravno lice proda

Unov avanje imovine u ste aju vrši se prodajom imovine javnim nadmetanjem ili neposrednom
pogodbom. Prodaju se dijelovi imovine. Prije izlaganja javnoj prodaji procjenu vrši vještak. Po etna
cijena ne može biti ispod 1/2 procijenjene vrijednosti. Ako se ne može prodati po toj cjeni, ste ajno
vije e odre uje novu cijenu. Na kraju se ona može prodati neposredno povjeriocima.
Namirenje povjerilaca u ste aju podjelom diobne mase. Ste ajna masa iz koje su izdovjeni troškovi
ste aja i koja se dijeli povjeriocima naziva se diobna masa. Isplata se vrši po redosljedu prioriteta.

Zaklju ivanje ste ajnog postupka

Poslije glavne diobe ste ajni upravnik podnosi izvještaj ste ajnom vije u. Ste ajni sudija donosi
riješenje o zaklju ivanju ste ajnog postupka koje se objavljuje u Sl. novinama FbiH, sl. glasniku
kantona i upisuje se u sudski registar. Danom upisa rješenja ste ajni dužnik se briše iz registra i
prestaje postojati.

PRINUDNO PORAVNANJE U STE AJNOM POSTUPKU

Prinudno poravnanje je zakonom utvr en postupak koji provodi Ste ajni sudija na prijedlog povjerilaca
ili dužnika, a cilj je obustava ste ajnog postupka s tim da se povjerioci namire u odre enom iznosu i
ste ajni dužnik sa uva od propadanja.
Prijedlog se može staviti u periodu od dana otvaranja ste ajnog postupka pa do ro išta za raspravu po
nacrtu za glavnu diobu.
Zakonska pravila prijedloga za prinudno poravnanje sadrže procenat koji se povjeriocima nudi i
rokove:
- najmanje 35% iznosa potraživanja ako je pla anje u roku od jedne godine
- najmanje 50% potraživanja ako je pla anje u roku od 2 godine
- ako je pla anje potraživanja u punom iznosu rok ne može biti duži od 3 godine
O predloženom poravnanju odlu uju povjerioci koji su prijavili potraživanja i ukoliko se pozitivno
izjasne povjerioci ija potraživanja prelaze 50% ukupnih potraživanja prijedlog je prihva en. Ono ima
pravno dejstvo prema svim povjeriocima sem izlu nim i razlu nim povjeriocima, solidarnim dužnicima
itd. Rješenje o prinudnom poravnanju objavljuje se u Sl. novinama FbiH, kantonalnom sl. glasniku i
upisuje se u sudski registar. Zahtjev za stavljanje rješenja van snage može uputiti svaki povjerilac koji
je u estovao u prinudnom poravnanju ako je dužnik u mogu nosti da izmiri potraživanje u ve em
iznosu od onoga utvr enim rješenjem.

LIKVIDACIJA
Likvidacija je na in prestanka solventnog poslovnog subjekta po zakonom utvr enom postupku usljed
postojanja zakonom utvr enih razloga. Kod likvidacije je obavezno imovina ve a od obaveza pa ne
dolazi u pitanje namirenje povjerilaca. Me utim ako se u toku postupka utvrdi da to nije slu aj
likvidacioni upravnik je dužan podnijeti prijedlog kantonalnom sudu za pokretanje ste ajnog postupka.
Postupak likvidacije se provodi u slijede im slu ajevima:
1. ako je prema poslovnom subjektu izre ena trajna mjera zabrane rada ili obavljanja djelatnosti
2. ako su prestali postojati prirodni uslovi za vršenje poslovne djelatnosti (eksploatacija nafte)
3. ako su prestali postojati ekonomski uslovi za rad
4. ako je odlukom suda utvr ena ništavnost upisa u sudski registar
5. i drugim slu ajevima utvr enim zakonom
Za otvaranje i provo enje postupka likvidacije nadležan je kantonalni sud, a organi likvidacionog
postupka su likvidaciono vije e i likvidacioni upravnik. Danom upisa pravosnažnog rješenja u sudski

S.Keško 2003/2004
 Str. 62

registar, koje donosi likvidaciono vije e po zaklju ivanju likvidacionog postupka briše se društvo i ono
prestaje postojati.

PRAVI PROMET
Pojam prometa može se posmatrati u ekonomskom i pravnom smislu. U ekonomskom to je prenos
stvari koje imaju ekonomsku (nov anu) vrijednost sa jednog na drugi subjekat. U pravnom smislu to je
transfer subjektivnih prava, pvenstveno stvarnih, sa nosioca (titulara) na drugi subjekt.

Subjekti poslovnopravnog prometa

Subjekti poslovnopravnog prometa su sva fizi ka i pravna lica kojima pravni poredak (objektivno
pravo) priznaje status subjekta poslovnog prava tj. da su registrovani subjekti iji je cilj ekonomske
prirode.
Kao subjekti poslovnog prava nosioci prometa su:
1. idnividualni trgovac, poduzetnik ili samostalni privrednik
2. privredna/trgova ka društva svih tipova
3. javna preduze a (kompanije)
4. društvena preduze a – dok se ne preobraze u neki od tipova privrednog društva
5. statusni oblici povezivanja privrednih društava (holding, koncern, inv. fond)
6. ostali oblici pravnih lica (fondacije, udruženja, zadruge,..)

Pravni instrumenti prometa su pravna sredstva koja subjekti poslovnog prava koriste u pravnom
prometu. Nazivaju se još instrumenti poslovnih transakcija. Najve i zna aj imaju ugovori, vrijedonosni
papiri, legitimacioni papiri i druge pisane isprave i dokumenta kojima se dokazuje nastanak i sadržaj
poslovne transakcije. Na osnovu njih poslovni subjekti sti u imovinu i vrše promet imovinskih dobara.

Imovina društva
Imovina je klju na kategorija za odvijanje pravnog prometa. To je ukupnost imovinskih prava koja
pripadaju subjektu izraziva u novcu. Imovina se konstituiše osnivanjem,a uve ava poslovanjem.
Imovinu društva ine:
- stvarna prava
- obligaciona prava
- imovinski dio autorskih prava
- prava industrijske svojine
- udjeli u drugim poslovnim subjektima
Opšte je pravilo poslovnog prava da je imovina poslovnog subjekta odvojena od imovine njegovih
ulaga a. Za obaveze u prometu društvo odgovara svojom imovinom, dok kod društava personalnog
tipa taj princip nije dosljedno proveden.

ZASTUPANJE I PREDSTAVLJANJE DRUŠTVA

Pravna lica ne mogu davati izjavu volje kao što to ine fizi ka lica, umjesto njih to ine odre ena lica
koja nazivamo zastupnici. Zastupnik djeluje u tu e ime i za tu i ra un. Zastupanje je pravni odnos
(pravna institucija) na osnovu kojeg fizi ko lice (zastupnik), sklapa posao ili obavlja neku drugu pravnu
radnju, tj. daje izjavu volje za drugo lice zastupljenog (u ovom slu aju za pravno lice, privredno
društvo) gdje pravna dejstva iz takvog odnosa prelaze na zastupanog. Zastupanje ima ekonomski
efekat pozitivni ili negativni koji se ti e imovine zastupanog sve dok zastupnik radi u granicama
ovlaštenja.
Ovlaštenja za zastupanje proisti u, odnosno pravni osnov zastupanja su:
1. zakon
2. statut društva ili ugovor o osnivanju
3. akt suda (rješenje za ste ajnog ili likvidacionog upravnika)
4. ugovor o zastupanju (punomo stvo)

Predstavljanje je istupanje u ime poslovnog subjekta bez stvaranja imovinskopravnih obaveze,

odnosno davanje izjava volje koje ne proizvode imovinskopravne u inke za društvo.
Zastupnik je ujedno i predstavnik, dok predstavnik ne može preduzimati akte zastupanja ako za to
nema izri ito ovlaštenje.

SLOBODNO I VEZANO OSOBLJE

S.Keško 2003/2004
 Str. 63

Kod poslovnih subjekata zastupnici se dijele na slobodno i vezano osoblje, a cilj te podjele je bolje
razumjevanje osnova nastanka zastupni kog odnosa, granica ovlaštenja i dužnosti zastupnika.
Slobodno osoblje ine fizi ka lica koja na osnovu zakona ili iz prirode društva ili akta suda imaju
ovlaštenje za zastupanje poslovnog društva. To su: direktor (generalni), predsjednik uprave društva,
lanovi dno (javni drugari), komplementari, ste ajni i likvidacioni upravnik.
Vezano osoblje su lica koje imenuje i razrješava direktor (generalni) ili predsjednik uprave ovlašten na
preduzimanje izvršnih i administrativnih radnji u okviru dobijenih ovlaštenja. To su: izvršni direktori,
pomo nisi direktora, punomo nici, rukovodno osoblje svih rangova itd.

Zakonski i statutarni zastupnici

Zakonski zastupnici su lica ija ovlaštenja na zastupanje izviru iz samog zakona. Zakonsko zastupanje
ulazi u domen vo enja društva. Zakonski zastupnici su direktor (generalni) ili predsjednik uprave
društva.
Statutarni zastupnici je pravno-tehni ki izraz za sva lica koja su na osnovu statuta ili ugovora o
osnivanju ovlaštena za zastupanje društva.
Ograni enja zakonskog i statutarnog zastupnika se regulišu statutom.

PUNOMO NICI
Zakonski i statutarni zastupnici društva mogu u okviru svojih ovlaštenja prenijeti na drugo lice dio
svojih ovlaštenja za zastupanje društva tj. opunomo iti drugo lice. Sam taj pravni odnos kao i formalni
akt naziva se punomo , punomo je ili opunomo je. Punomo je ovlaštenje za zastupanje koje
vlastodavac pravnim poslom daje svom punomo niku. Ovlaštenja punom nika dakle izviru iz pravnog
odnosa, a ne iz zakona ili statuta.
Pravila koja vrijede za punomo su:
- punomo se daje u pisanoj formi,
- punomo nik može biti pravno ili fizi ko lice
- punomo nik može preduzimati samo radnje u okviru ovlaštenja
- ako dobije opšte (generalno) punomo je može preduzimati samo poslove koje odlaze na
redovno poslovanje
- zakon je predvidio i neke slu ajeve za koje treba specijalna punomo (izdavanja, akceptiranja,
indosiranja, avaliranja mjenice itd.)
Tipovi punomo i
1. poslovna punomo
2. punomo profesionalnim posrednicima na tržištu kapitala
3. punomo trgovinskog putnika
4. punomo po zaposlenju
Poslovna punomo je ovlaštenje poslovnog subjekta ili individualnog trgovca dato drugom fizi kom
licu da sklapa ugovore i obavlja ostale poslove koji se uobi ajno vrše u okviru registrovane djelatnosti.
Ne upisuje se u sudski registar. Granice punomo i zakon je ve odredio.
Punomo preofesionalnim posrednicima na tržištu kapitala – daje se licima koja se profesionalno
i u vidu registrovane djelatnosti bave specijalnim poslovima na tržištu kapitala. Daje se brokerima,
društvima za upravljanje fondovima, investicionim savjetnicima itd.
Punomo trgovinskog putnika – Trgovinski putnik je ovlašten preduzimati samo one poslove koji se
odnose na prodaju robe navedene u punomo i. Ovlaštenje na zaklju ivanje ugovora mora biti
navedeno u punomo i, a ako nije smatra se da može samo prikupljati ponude i porudžbe. Iako je
ovlašten da proda robu trgova ki putnik nije ovlašten da naplati cijenu, niti da proda robu na kredit, za
to mora imati specijalnu punomo .
Punomo po zaposlenju – je pravno-tehni ki termin za punomo lica koja u društvima rade na
takvim poslovima ije je obavljanje vezano za zaklju ivanje i izvršenje odre enih ugovora (prodavac u
prodavnici, šalterski radnik u pošti itd.) Nije potreban poseban ugovor o punomo stvu

PROKURA
Prokura je najšire trgova ko punomo je iji je sadržaj i obim usmjeren na sveukupno poslovanje
gospodara, odnosno poslovnog subjekta. U našem pravu se prokura definiše kao pismena punomo
upisana u sudski registar koja, na osnovu zakona, sadrži ovlaštenja prokuriste (prokuratora) za
zaklju ivanje i obavljanje pravnih poslova i radnji u vezi sa poslovanjem trgova kog društva i
statusnog oblika povezivanja osim zaklju ivanje ugovora koja se odnose na osnovna sredstava.
Sadržaj ovlaštenja i ograni enja prokure isklju ivo odre uje zakon i statutom ili ugovorom o osnivanju
ona se ne može ograni initi. Ako bi ipak oni sadržavali neku klauzulu takva klauzula ne bi mogla
proizvoditi pravno dejstvo prema tre im licima.

S.Keško 2003/2004
 Str. 64

Za davanje prokure vrijede ova zakonska pravila:

- prokuru daje direktor (generalni), odnosno uprava društva
- daje se u pisanoj formi
- ne može sadržavati nikakva ograni enja zasnovana na statutu, ugovoru ili odluci
- prokura je neprenosiva
- prokura se upisuje u sudski registar
- javno se objavljuje u službenom glasilu
Prokurista može biti:
- fizi ko lice, ne i pravno
- lice koje je punoljetno i ima punu poslovnu sposobnost
- lice iz reda slobodnog ili vezanog osoblja
- lice kod kojeg ne postoji konflik interesa
- stru no lice koj poznaje tržište
Postoje dvije vrste prokure:
1. pojedina na (individualna ili samostalna)
2. zajedni ka (skupna ili kolektivna)
Pojedina na prokura postoji kada je data jednom ili više lica, s tim da svaki od njih djeluje samostalno.
Ovlaštenja svakog prokuriste (ako je prokura data ve em broju lica) su nezavisna, me usobno se ne
isklju uju i svaki prokurista djeluje samostalno i ima ovlaštenja koja po zakonu sadrži prokura.
Zajedni ka prokura je takva prokura koja se daje najmanje dvjema osobama i to zajedno. Radnje su
punovažne kada postoji saglasna izjava volje svih prokurista (zajedni ka volja prokurista).

ODGOVORNOST POSLOVNIH SUBJEKATA

Odgovornost imovinskog prava jeste obligacioni odnos izme u lica koje ima subjektivno imovinsko
pravo da zahtjeva popravljanje štete i lica koje je dužno da tu štetu popravi. Osnov odgovornosti
poslovnog subjekta nalazi se u radnjama fizi kih lica koja obavljaju odre ene djelatnosti u ime i za
ra un poslovnog subjekta (npr. nije napravljen obra un, isporu ena roba sa greškom itd.)
Odgovornost poslovnog subjekta se može razli ito klasificirati:
1. prema pravnom osnovu nastanka odgovornosti
2. prema subjektu kome odgovara društvo
3. prema subjektu za ije se radnje odgovara
4. prema vrsti sankcija koje se mogu izre i
5. prema vrsti obligacije koja nastaje iz konkretnog pravnog odnosa (u prvom redu misli se na
solidarnu odgovornost)

Vrste odgovornosti prema pravnom osnovu nastanka odgovornosti mogu se podijeliti na one koje
nastaju iz:
1. zakona – zakonska odgovornost
2. ugovora o osnivanju – volje osniva a
3. statuta – odluke organa upravljanja
4. jednog od izvora nastanka obligacije (ugovor, jednostrana izjava volje, prouzrokovanje štete,
neosnovano boga enje, nepozvano vršenje tu ih poslova itd.)
Vrste odgovornosti prema subjektu kome odgovara društvo – Društvo može odgovarati:
1. lanovima društva
2. društvenoj zajednici (državi ili u esnicima u pravnom prometu)

Vrste odgovornosti prema subjektu za ije se radnje odgovara:

1. odgovornost za sopstvene radnje i obaveze
2. uzajamna odgovornost – odgovornost za druge subjekte

Vrste odgovornosti prema vrsti sankcije koja se može izre i:

1. imovinska sankcija – popravljanje štete
2. krivi nopravna sankcija – u vidu nov ane kazne
3. sankcija u vidu zaštitne mjere – oduzimanje imovinske koristi

Odgovornost prema društvenoj zajednici

S.Keško 2003/2004
 Str. 65

Svaki subjekt poslovnog prava odgovoran je prema društvenoj zajednici (državi). Parvni osnov
odgovornosti nalazi se u povredi vršenja registrovane djelatnosti. U širem smislu osnov odgovornosti
može se nalaziti u zaštiti osnovnih društvenih vrijednosti (zaštiti zdravlja ljudi i zaštiti okoline).
Obaveze prema društvenoj zajednici obi no imaju fiskalni karakter: pla anje poreza, carina, taksi i
drugih javnih davanja). Neizvršenje obaveza ili neuredno izvršenje izaziva intervenciju državnog
organa pri emu dolazi do prinudne naplate obaveze a potom sankcije prema poslovnom subjektu.
Odgovornost poslovnog subjekta prema državi u sebi sadrži krivi nopravnu sankciju ako je takva
radnja zakonom predvi ena kao naro ita vrsta delikta – privredni prestup ili privredni prekršaj
(nazivaju se još i carinskim ili poreskim prestupima i prekršajima).
Sankcija se ogleda u pla anju nov ane kazne i izricanja zaštitne mjere :
- zabrana obavljanja djelatnosti odre eno vrijeme
- zabrana uvoza ili izvoza
- oduzimanje imovinske koristi
- oduzimanju robe
Prestup je društveno opasno, protivpravno i zakonom utvr eno djelo poslovnog subjekta i/ili
odgovornog lica koje se sastoji u povredi pravila privrednog sistema zemlje ili finansijskog poslovanja i
prouzrokovalo je ili je moglo prouzrokovati teže posljedice. Privredni prekršaji su istovrsni delikti, ali
manje društveno opasne.
Za odr eni prestup ili prekršaj pored poslovnog subjekta redovno, istovremeno odgovara i fizi ko lice.
Njegova sankcija može biti u pla anju nov ane kazne, zabrana obavljanja dužnosti, zatvorom itd.

ZAKONSKA ODGOVORNOST ZA SOPSTVENE OBAVEZE

Opšte pravilo u poslovnom pravu jeste da svaki oblik poslovnog subjekta za svoje obaveze u prometu
odgovara svojom imovinom. Odgovornost nastaje momentom nastanka obaveze i traje do njenog
ispunjenja. Poslovni subjekt odgovara za zakonske ugovorne, vanugovorne i obaveze nastale na
osnovu jednostrane izjave volje. Ogovornost je zakonska i nijedan subjekt svojim aktom je ne može
isklju iti niti ograni iti. Zakonska odgovornost obuhvata svu imovinu poslovnog subjekta.

Zakonska odgovornost za druge subjekte (lica)

Opšte je pravilo u poslovnom pravu da poslovni subjekt pored odgovornosti za sopstvene obaveze u
odre enim slu ajevima na osnovu zakona odgovara za radnje i obaveze drugih lica
Ti slu ajevi su slijede i:
1. odgovornost kod statusnih promjena (spajanje, pripajanje, podjela)
2. odgovornost kod promjene organizacionog oblika (tipa društva)
3. odgovornost kontrolnog za supsidijarno društvoa
4. odgovornost društva za štetu koju prouzrokuje njegov organ
5. odgovornost društva i individualnog trgovca za štetu koju prouzrokuje zaposleno osoblje
Odgovornost kod statusnih promjena (spajanje, pripajanje i podjela)
1. odgovornost nastaje po osnovu pravnog sljedništva
2. odgovornoš u su obuhva ene samo promjene nastale do momenta statusne promjene
3. odgovornost je potpuna i neograni ena (kod podjele i solidarna) i ne može se ograni iti niti
isklju iti
Odgovornost kod promjene organizacionog oblika – Novo društvo koje je nastalo transformacijom
starog društva odgovara za obaveze starog društva
Odgovornost kontrolnog za supsidijarno društvo – kontrolno društvo odgovara za obaveze u
prometu supsidijarnog društva (pot injenog) i to samo za one koje su nastale po osnovu izvršenja
instrukcija kontrolnog društva.
Odgovornost društva za štetu koju prouzrokuje njegov organ – pošto organ društva nije pravni
subjekt, nema vlastitu imovinu, nema deliktnu sposobnost, društvo je obavezno nadoknaditi štetu
tre em licu koju prouzrokuje njegov organ.
Odgovornost društva i individualnog trgovca za štetu koju prouzrokuje zaposleno osblje – Ako
zaposleno osblje u vezi sa radom prouzrokuje štetu tre em licu, društvo ili individualni trgovac je
obavezan nadoknaditi štetu tre em licu. Ošte eni ima pravo zahtjevati naknadu štete neposredno od
zaposlenog ako je djelovao namjerno.

ZAKONSKA ODGOVORNOST DRUGIH LICA ZA DRUŠTVO

S.Keško 2003/2004
 Str. 66

Iako je opšte pravilo poslovnog prava da za svoje obaveze u pravnom prometu društvo odgovara
svojom imovinom, postoje slu ajevi kada za obaveze društva na osnovu zakona odgovaraju i druga
lica. Postoje dva slu aja ovakve odgovornosti:
1. odgovornost lanova društva personalnog tipa – javni drugari i komplementari kod dno, kd i
kdd imaju zakonsku, potpunu, neograni enu solidarnu odgovornost za obaveze društva iji su
lanovi. Oni odgovaraju neograni eno, solidarno cjelokupnom svojom imovinom
2. odgovornost jedinog vlasnika društva (djl) – Vlasnik društva odgovara povjeriocima zajedno sa
društvom, po zakonu, potpuno, neograni eno u slu aju kada kod tre ih lica stvara "privid
privrednog identiteta sa društvom", tj ako vlasnik društva svojim radnjama ili mješanjem svoje
imovine sa imovinom društva stvara prividno jedinstvo.

ATRIBUTI POSLOVNI SUBJEKATA

Atributi poslovnih subjekata su obilježja koja služe njihovoj individualizaciji s ciljem što sigurnijeg
odvijanja prometa, njegove zaštite i zaštite tre ih lica. Svaki poslovni subjekt po zakonu mora imati
atribute koji su dovoljni da omogu e njegovo razlikovanje od drugih u esnika u prometu. Obavezni
atributi su:
- firma (ime)
- sjedište
- djelatnost (predmet poslovanja)
- državljanstvo (nacionalna pripadnost)
Faklutativni atributi mogu biti služe da se privredni subjekt ili njegov proizvod bolje razlikuju od drugih,
da bi se izgradio poslovni imidž, a to su: marka proizvoda, uzorci, modeli itd.

FIRMA
Firma predstavlja individualnu obaveznu odluku pod kojom jedan poslovni subjekt, uklju uju i i
samostalnog privrednika imaju pravo i obavezu da posluju i da se u svom poslovanju tako potpisuju.
Dijelovi privrednih društava ne mogu imati posebnu firmu, oni nastupaju pod firmom društva.
Firma se odre uje aktom o osnivanju, unosi u statu i upisuje u sudski registar. Firma pod kojom
posluje individualni trgovac utvr uje se rješenjem o osnivanju. Promjene elemenata firme upisuje se u
sudski registar i javno objavljuju u Sl. novinama FbiH.

Na ela firme – su principi koji moraju biti poštovani prilikom odre ivanja i upotrebe firme, a to su:
1. na elo istinitosti – svi elementi firme treba da odgovarju stvarnom stanju, te kako su upisani u
sudski registar. Ako ne koristi firmu na na in kako je upisana tada ini prekršaj.
2. na elo obaveznosti – a) svako društvo mora imati firmu - b) firma mora biti ozna ena u aktu o
osnivanju, statutu, upisana u sudski registar i istaknuta na poslovnim prostorijama – c) u svom
poslovanju poslovni subjekt je mora koristiti
3. na elo javnosti – sve vrijeme poslovanja mora biti izložena javnosti: istaknuta na prostorijama
objavljena u službenom glasilu, korištena u poslovnoj korespodenciji, upisana u registar suda
4. na elo posebnosti – u registar istog suda ne mogu biti upisana dva subjekta sa istim ili sli nim
imanom, a koja obavljaju istu ili sli nu djelatnost. Sud na tu injenicu gleda po službenoj
dužnosti.
5. na elo stvarnosti – firma i njeni elementi moraju biti i materijalno ta ni (ne može na primjer u
firmi da stoji da se društvo bavi gra evinarstvom,a ono stvarno vrši transportne usluge)

ELEMENTI FIRME
Prema odnosu sa javnim interesom elementi firme mogu biti razvrstani na:
1. dopuštene
2. uslovno dopuštene i
3. nedopuštene

Dopušteni elementi firme se dijele na obavezne, koje ulaze po sili zakona i fakultativne. Obavezni
elementi su:
1. oznaka koja upu uje na djelatnost kojom se poslovni subjekt bavi (frizerski salon)
2. oznaka kojom se precizno odre uje identifikacija poslovnog subjekta (Unis, Krivaja) kod
društva kapitala, a kod društava personalnog tipa ime jednog ili više drugara uz osznaku "i
ostali" ako svi nisu navedeni

S.Keško 2003/2004
 Str. 67

3. oznaku sjedišta uklju uju i i adresu

4. oznaku oblika organizovanja – može biti i u vidu skra enice koju je zakon odredio (dno, doo,
djl, dd, kd, kdd itd.)
5. danom otvarnja ste aja ili likvidacije dodaje se još "u ste aju" ili "u likvidaciji"
Fakultativni elementi mogu biti: crtež, slika, boja, izgled slova itd.

Uslovno dopušteni elementi su ono za koje se moraju dobiti posebna ovlaštenja da bi se unijeli u
firmu, a to su: BiH, FBiH, naziv kantona, grada, (odobrenje daje ministarstvo pravosu a) ili imena
odre enih li nosti (istorijskih, znamenitih) – odobrenje daju same li nosti ako su žive ili njihovi
zakonski nasljednici. Isto tako na njihov zahtjev sud e izbrisati ove elemente iz firme.

Nedopušteni elementi firme su svi oni elementi koji se na osnovu zakonske zabrane ni pod kojim
uslovima ne mogu unijeti u firmu, a to su:
- oznake ili rije i protivne zakonu
- uslužni i robni znakovi drugih privrednih subjekata
- službeni simboli ili znakovi
- nazivi i simboli stranih država ili me unarodnih organizacija
- kao ni znakovi ni rije i koji bi kod tre ih lica stvorili zabunu u prometu.

PRAVNA ZAŠTITA FIRME

Poslovni subjekt ima pravo na zaštitu svoje firme (imena) zbog nesmetanog i sigurnog obavljanja
pravnog prometa, te zaštite interesa savjesnih tre ih lica.
Pravna zaštitu vrši sam registracioni sud po službenoj dužnosti prilikom same registracije društva:
- u registar istog suda ne mogu biti upisana dva subjekta sa istim ili sli nim imanom, a koja
obavljaju istu ili sli nu djelatnost
- ako su dva subjekta podnijela prijavu prioritet se daju subjektu koje je prije podnijelo prijavu
- u postupku ispitivanja prijave kod svakog konkretnog slu aja se ispituje da li postoje
nedopušteni elementi, da li postoje uslovno dopušteni i za njih odobrenja.
Pravna zaštita postoji i poslije registracije. Ona se provodi isklju ivo po zahtjevu (tužbi) poslovnog
subjekta koji smatra da je njegova firma ošte ena, a ne po službenoj dužnosti. Aktivnu legitimaciju ima
lice koje je podnijelo tužbu, a pasivnu tuženi. Rok za podnošenje tužbe je 3 godine od dana upisa
firme protiv koje se traži zaštita. Tužba se može podnijeti sudu gjde je sjedište tužitelja ili sudu gdje je
sjedište tuženog. Pravna zaštita firme poslije registracije provodi se na cijelom podru ju FBiH.
Razlog za zaštitu firme dovoljno je da je u prometu došlo do zamjene ili da postoji mogu nost zamjene
firmi, da je stvorena ili da se može stvoriti zabuna zbog istovjetnosti ili sli nosti firmi. Mogu nost
zamjene i zabune mora biti konkretna i realna.

SJEDIŠTE FIRME
Generalno sjedište ozna ava neko geografsko mjesto. U uporednim pravima postoje razni kriteriji za
odre ivanje sjedišta (mjesto generalne direkcije, mjesto i sud registracije, mjesto obavljanja djelatnosti
i td.) Prema našem pravu važe dva pravila:
1. mjesto poslovnog subjekta jeste mjesto u kom se obavlja djelatnost tog subjekta (mjesto
eksploatacije)
2. ako se djelatnost obavlja u više mjesta sjedištem se smatra ono mjesto koje je utvr eno
statutomm, odnosno aktom o osnivanju. Kod samostalnog privrednika koji obavlja djelatnost u
više mjesta ili za obavljanje djelatnosti nije mu potreban poslovni prostor, sjedištem se smatra
mjesto prebivališta.
Aktom o osnivanju odre uje se sjedište, unosi u statut društva i upisuje u sudski registar, odnosno
registar samostalnih privrednika opštine.
Sjedište ima višestruki pravni zna aj:
- prema sjedištu se odre uje mjesna nadležnost suda
- nadležnost upravnih organa, organa kontrole
- nadležnost u izmirenju poreskih, carinskih i drugih obaveza javnog karaktera
- mjesto zaklju enja i izvršenja ugovora (ako ugovorm nisu odre eni)
- itd.

DJELATNOST

S.Keško 2003/2004
 Str. 68

Djelatnost ili predmet poslovanja poslovnog subjekta su zakonom utvr ene poslovne aktivnosti kojima
se on bavi radi ostvarivanja svojih ciljeva i koje su upisane u sudski registar.
Poslovni subjekt može obavljati djelatnost u domoa em i spoljnotrgovinskom. U doma em prometu su
utvr ene zakonom, razra ene podzakonskim aktima i klasificirane u: podru ja, podpodru ja, odjeljke,
razrede i podrazrede. Klasifikacija služi za potrebe statistike, planiranja i istraživanja, finansijskih,
poreskih, carinskih i drugih evidencija.
U oblast spoljnotrgovinskog poslovanja spada:
1. spoljnotrgovinski promet (izvoz i uvoz roba i usluga, i dr.)
2. obavljanje djelatnosti u inostranstvu
Djelatnost se odre euje aktom o osnivanje, unosi u statut i upisuje u sudski registar. Osniva i su
slobodni u izboru djelatnosti s tim što moraju ispuniti odre ene uslove za obavljanje te djelatnosti i što
postoje neka pravna ograni enja (oblast nauružanja i vojne opreme). Društvo može registrovati i
obavljati jednu ili više djelatnosti. Djelatnost se u toku postojanja subjekta može mijenjati i to
proširivanjem djelatnosti, sužavanjem djelatnosti ili zamjenom djelatnosti. Ako se ugovor zaklju i izvan
djelatnosti neka prava smatraju ništavnim, dok naše pravo pravno valjanim pod uslovom da je druga
strana bila savjesna, nije znala ili nije morala znati da je ugovor zaklju en izvan registrovane
djelatnosti.

REGISTRACIJA POSLOVNOG SUBJEKTA

Registracija je po propisanoj proceduri dokumentovan upis zakonom odre enih injenica i pravnih
stanja poslovnog subjekta u sudski ili drugi registar. Individualni trgovac se upisuje u registar
samostalnih privrednika u opštini, dok nadležna ministarstva (federalna i kantonalna) vode registre u
koje se upisuju udruženja gra ana, humanitarne i druge organizacije, zadužbine i fondacije, neprofitne
organizacije.
Sudski registar je javna knjiga, podaci su javni i svako ih može razgledavati, prepisivati i zahtjevati da
mu se izda ovjeren izvod.
Subjekti upisa u sudski registar su:
1. svi tipovi privrednih društava (dd, doo, djl, dno, kd, kdd)
2. javna preduze a (kompanije)
3. svi oblici statusnog povezivanja (holding, pul, pu)
4. institucionalizovani oblici kapitala (banke i dr. fin. organizacije, osig. i reosig. društva, itd)
5. institucije tržišta kapitala (berze, registar vrijedonosnih papira)
6. zadruge i zadružne organizacije
U registar se upisuju i dijelovi društva, iako nisu pravna lica, ukoliko imaju odre ena ovlaštenja za
istupanje u javnom prometu.

PREDMET I POSTUPAK UPISA U SUDSKI REGISTAR

U registar suda upisuju se pravna stanja statusno-pravnog karaktera i to: osnivanje, promjena
statusnog oblika (trasformacija), statusne promjene (spajanje, pripajanje, cijepanje), otvaranje
ste ajnog ili likvidacionog postupka i prestanak (birsanje) poslovnog subjekta
U sudski registar upisuju se podaci uklju uju i i njihove izmjene:
1. firma i sjedište subjekta
2. naziv i sjedište osniva a
3. djelatnost
4. ukupan iznos osnovne glavnice i pojedina ni ulozi
5. poslovi spoljnotrgovinskog prometa
6. imena lica ovlaštenih za zastupanje i granice njihovih ovlaštenja
7. broj i datum akta o osnivanju, povezivanju ili preorganizovanju
8. druge injenice odre ene specijalnim propisima

VRSTE UPISA U SUDSKI REGISTAR

Upisi u sudski registar se mogu razvrstati prema pravnim dejstvima upisa na:
1. Kona ni upis – u registar se unose injenice koje su bezuslovne i kona ne, bez vremenskog
ograni enja (upis osnivanja, transformacije, upis statusnih promjena, statusnog povezivanja ,
te prestanak poslovnog subjekta. Kona ni upis može se brisati samo na osnovu opravdanog
zahtjeva ili tužbe koja se podnese u roku od 60 dana odnosno 3 god. od dana upisa.
2. Uslovni (privremeni) upis – je uslovljen i privremen i za cilj ima obezbje enje uslova za
kona an upis

S.Keško 2003/2004
 Str. 69

3. Obavještavaju i upis – ima za cilj obavještavanje drugih lica o relevantnim injenicama

vezanih za poslovni subjekt. Adnotacija ima deklarativni karakter a obuhvata upise vezane za:
zabranu obavljanja odre ene djelatnosti, upis privremenih mjera zaštite, upis ograni enja u
prometu itd. Kad istekne vrijeme za koje je upisana adnotacija sud istu briše po službenoj
dužnosti.

NA ELA UPISA U SUDSKI REGISTAR

1. obaveznosti (obligatornosti) – po zakonu svi poslovni subjekti se obavezno upisuju u sudski
registar ime se obezbje uje ve i stepen pravne sigurnosti prometa i u esnika.
2. legaliteta (zakonitosti) – postupak i akti su utvr eni zakonom. Ovdje postoji i princip
dvostepenosti, što zna i mogu nost ulaganja pravnih lijekova (žalbe) – zahtjev za zaštitu
zakonitosti, da se traži poništenje upisa itd.
3. službenosti (oficijalnosti) – sud ne može odbiti upis ako je on uredno zatražen i ako su
ispunjeni zakonski uslovi. Ovo na elo djeluje prema subjektima upisa i istovremeno prema
sudu.
4. psimenosti (formalizma) – prijavi i svi dokazi moraju biti u pismenoj formi.
5. dokumentovanosti – sve injenice relevantne za upis moraju biti dokumentovane
6. prioriteta (prvenstva) - prvenstvo upisa ima onaj koji je prije zatražio upis
7. konstutivnosti – fakti ke injenice momentom upisa postaju pravne. Poslovni subjekt pravnu i
poslovnu sposobnost sti e momentom upisa, a gubi momentom brisanja iz registra
8. istinitosti – podrazumjeva da su podaci uneseni u sudski registar ta ni i istiniti u formalnom i
materijalnom smislu.
9. javnosti (publiciteta) – sudski registar je javna knjiga i podaci upisani u registar objavljuju se u
Sl. novina FBiH.

Primjeri Cesije i intercesije

UGOVOR O CESIJI

1. cedent
2. cesus
3. cesionar

lan 1.
Ovim ugovorom regulišu se me usobne obaveze, odnosno potraživanja izme u cedenta i
cesionara, tako da cedent __________ prenosi svoja potraživanja od cesusa __________,
ustupa cesionaru _____________ po osnovu trgovinskog ugovora ________u iznosu od
_________ (rije ima).

lan 2.
Cesionar _____________ je saglasan da svoje dospjelo potraživanje od cedenta preuzme
od cesusa ___________

lan 3.
Iznos iz lana 1. ovog ugovora ceses e uplatiti u korist __________ ra una cesionara.

lan 4.
Ovim ugovorom stranke se neopozivo obavezuju, a u slu aju spora nadležan je
________sud po mjestu sjedišta

lan 5.
Ovaj ugovor je sastavljen u 6 (ili 3) primjerka , od kojih svakom potpisniku pripadaju po dva
primjerka.

CEDENT CESUS CESIONAR

________ __________ _____________

S.Keško 2003/2004
 Str. 70

UGOVOR O PREUZIMANJU DUGA

1. POVJERILAC
2. INTERCEDENT

lan 1.
Povjerilac i intercedent su saglasni da intercedent _____________ preuzme dug dužnika
______________ u visini ______ (rije ima).

lan 2.
Intercedent e svoju obavezu prema povjeriocu izvršiti do _________ u cijelosti sa
pripadaju om kamatom.

lan 3.
Ugovorne strane su saglasne da izvrše notifikaciju dužnika ______________ u vezi
zaklju ivanja ovog ugovora.

lan 4.
Ovim ugovorom stranke se neopozivo obavezuju, a u slu aju spora nadležan je
________sud po mjestu sjedišta

lan 5.
Ovaj ugovor je sastavljen u 6 (ili 3) primjerka , od kojih svakom potpisniku pripadaju po dva
primjerka.

POVJERILAC INTERCEDENT
________ _____________

S.Keško 2003/2004