Filološki fakultet Univerziteta u Beogradu

Izlaganje iz predmeta Balkanologija II

Tema:

Albanski film

1
Profesor: Dr Predrag Mutavdžić Studenti: Filip Vukadinović 09127
Milena Petrović 091280

Beograd
Mart 2011.

Sadržaj:

Komunistički period………………………………………………………………3

Postkomunistički period………………………………………………………….3

Značajni filmovi…………………………………………………………………...5

Albanski film na Kosovu…………………………………………………………8

Najpoznatiji glumci……………………………………………………………….9

Sajtografija………………………………………………………………………..10

2
KOMUNISTIČKI PERIOD

Posle Drugog svetskog rata, komunisticka vlada je osnovala Albanski Filmski Institut,
1954, koji je 1952. postao Kinostudio Nova Albanija. taj dogadjaj je propracen prvim
albanskim epskim filmom “Veliki albanski ratnik Skenderbeg” u sovjetskoj koprodukciji.
Film je osvojio nagradu na filmskom festivalu u Kanu. Druga 2 poznata filma iz tog
vremena su “Femijet e saj” (Njena deca) I “Tana”. Tana je inace prvi film u istoriji
albanskog filma koji ima scenu poljupca.
60-ih godina, filmovi su se koncentrisali uglavnom na temu italijanske I nemacke
okupacije albanije u Drugom svetskom ratu, I narodno-oslobodilacke borbe. Ti filmovi su
imali jaku pozitivnu konotaciju prema komunistickim partizanima, I losu konotaciju
prema “Balli kombetar” (Kao Nacionalni Front,pretpostavljam slicno nasim Cetnicima).
70-ih je drasticno smanjen broj uvoznih, stranih filmova, kao rezultat kulturne I politicke
izolacione kapmanje koju je vodila drzava. Ovo je rezultiralo povecanjem broja filmova
domace produkcije, sa 5-6 godisnje, do 8 ili 10 na kraju decenije, sa vrhuncem od 14
filmova godisnje 80-ih. Takodje su uvedeni I novi zanrovi, drame, kao I porodicni I deciji
filmovi.
Do 1990. proizvedeno je oko 200 filmova. Do tada, Albanija je vec imala preko 450
pozorista I bioskopa. Ipak, vecina opreme je bila vec uveliko stara I u stanju raspadanja.

POSTKOMUNISTIČKI PERIOD

Retke su one nacionalne kinematografije, naročito iz grupe takozvanih malih kinematografija,

kao što je i albanska, koje su od 14 igranih, 40 dokumentarnih, 15 crtanih filmova snimljenih
godišnje u vreme komunizma, spale na 2 igrana filma, 3-4 dokumentarna i isto toliko crtanih. To
se desilo albanskoj kinematografiji, koja je u vreme diktature prosečno realizovala više od 10
igranih filmova, a na 3 miliona stanovnika i s bioskopskom mrežom od 100 bioskopa imala je
preko 500.000 gledalaca po jednom filmu. Na tom planu, u smislu kvantiteta, ona nikada više
nije dostigla prethodno stanje. Posle 1990. godine reziseri su bili slobodniji, ali i siromašniji da
bi realizovali film. Prema nekim reziserima, uspeh je ipak bilo i to što se film odvojio od uticaja

3
države, ali je bio i žrtva zbog nedostatka sredstava, ili zbog jednog drugog diktata: zbog tema
koje su nametali koproducenti, naročito oni sa Zapada, ili zbog pomodnih tema vremena, što je
više naličilo crnom (zakasnelom) talasu albanskog filma, otkrivajući crne strane života, zlo,
izopačenost i posledice totalitarizma. Sve to nije nedostajalo u životu, naprotiv, bilo ga je i na
pretek, ali je posle nametnutih tema – NOB-a, lakirane stvarnosti, izgradnje socijalizma – usledio
period filmova o totalitarizmu, gorkoj stvarnosti tranzicije, prostituciji, bolnom egzodusu,
velikim potresima itd. Snimljeni su i filmovi o Drugom svetskom ratu, na jedan novi način, i
filmovi o vremenu od pre Prvog svetskog rata, kao i filmovi iz perioda 30-ih godina prošlog
veka.

Posle pada komunizma, albanska kinematografija potpuno se odvojila od tematskih klišea i

partijskog tutorstva. Bila je to kinematografija s najjačom cenzurom i nadzorom u istočnoj
Evropi, tako da razni zapadni pravci nisu ni dodirnuli albanski film. Međutim, i pri takvoj strogoj
kontroli bilo je umetničkih nadahnuća, istaklo se nekoliko filmova koji su se odupirali vremenu,
bilo je zavidnog profesionalizma, a i gledalaca koji su voleli domaći film. Pad broja proizvedenih
filmova bio je posledica koliko pada sistema, toliko i velikih unutrašnjih potresa, teškoća u
konsolidaciji pravne države, malih investicija u kinematografiju, odnosno celokupnog raspada
tehnike i tehnologije proizvodnje filma.

Reziseri su bili ubeđeni da će Zakon o kinematografiji doneti dobro, da će 1996. zemlju

preplaviti strani filmski studiji, koji su raspolagali tehničkom infrastrukturom za proizvodnju
filmova. Takođe, velika nada polagana je u strane producente, da će biti zainteresovani da
investiraju u albanski film. Ovaj san bio je prisutan gotovo kod svakog albanskog rezisera I
producenta, koji su mislili i nadali se da će posle duge izolacije njihovi scenariji dopreti do
stranih producenata i da će bez teškoća biti realizovani. No želja i realnost bile su daleko jedna
od druge. Za filmski studio Alba film nije bilo nikakvog interesovanja da se obnovi i stavi u
funkciju, pa je skoro sasvim uništen, s nadom da će ako bude imao nisku cenu u privatizaciji,
neko imati koristi od toga. Tako je nastao Alba film studio, koji je daleko od svoje nekadašnje
glavne funkcije. U međuvremenu, na planu zajedničke produkcije (proizvodnje filmova), u tom
periodu nastalo je nekoliko filmova, štaviše albanski film se bolje snašao od većine
kinematografija u regionu. Međutim, ne u meri u kojoj se nadalo. Nije bilo dovoljno stranog
kapitala koji bi nacionalnu kinematografiju mogao da izvuče iz krize nedostatka materijalnih
sredstava. Skoro svi filmovi su snimljeni uz pomoć stranih finansijera, ali je reč o jednom ili dva
filma godišnje, što nije neki veliki broj, bez obzira na učešće na mnogim međunarodnim
festivalima i nagradama koje ranije nisu sticali.

Albanski film tematski je, vremenom, postao vrlo raznovrstan, sloboda izražavanja proizlazila je
iz akumuliranog gneva prema diktaturi, i nekadašnjim užasima totalitarizma, deprimirajućoj
stvarnosti itd. Ali ni demokratija nije mnogo obećavala, stvarnost je bila prilično turobna i
stresna, tako da je i ovaj period dosta zastupljen u albanskim filmovima.

Filmovima o savreminim temama, s nekim izuzecima, nedostajalo je potrebno umetničko

nadahnuće i zadovoljavajuća dramaturgija. Prevladavao je dokumentarizam, s nedovoljnom
umetničkom imaginacijom. Film je više bio iskaz gneva nego što je posedovao umetnički izraz i
dramsku ubedljivost na umetničkom planu.

4
ZNAČAJNI FILMOVI

Film koji je predstavljao prekretnicu u ovom periodu bio je Umiranje konja Saimira Kumbara
(1991), po scenariju Nedžata Tafe. Praveći paralelu između vremena diktature i tranzicije –
glavni lik je postavljan u dramatične situacije, bio je proganjan i zatvaran u vreme diktature
Envera Hodže, a dojučerašnji progonitelji i denuncijanti ponovo postaju bitni faktori u društvu,
karike „demokratije“– Kumbaro primerenim filmskim izrazom i na zavidnom umetničkom nivou
pripoveda turobnu priču o diktaturi i o sudbinama ljudi u toj diktaturi.

Zatim je usledila je serija interesantnih filmova.

“Jedan dan iz jednog života” (1993) u režiji Đerđa Džuvanija.

“ Nekrolog” (1994) Fatmira Kočija, jedan drugačiji pristup u albanskoj kinematografiji, jedan
prosed između realnog i irealnog, ep koji obuhvata srednji vek, diktatora i diktaturu, krvavu
slobodu.

“Pukovnik bunkera” (1996) Kujtima Čaškua je najuspešniji i najviše pominjani albanski film u
90-im godinama. Producirale su ga tri države: Albanija, Poljska i Francuska, a na njemu su
sarađivali reziseri iz Albanije, Poljske, Francuske i sa Kosova. U odnosu na većinu drugih
rezisera, Čašku je originalnim filmskim izrazom uspeo najbolje da iskristališe period diktature i
sudbinu pojedinca u toj paukovoj mreži.

“Noć” (1998) Esata Muslije, brižljivo realizovan u koprodukciji sa Vardar filmom iz

Makedonije, takođe je sublimacija žarke želje za oslobađanjem od diktature posvećivanjem
bogomolji, ali diktatura se zbog te „blasfemije“ sveti na užasan način (Albanija je bila jedina
ateistička država).

Zatim sledi ne mali broj filmova različitih dometa, koji se bave egzodusom, prostitucijom,
velikim razočarenjem Albanaca i organizovanim kriminalom: Bolero (1997) Besnika Biše, Porta
Eva (2000) Alberta Minge.

Drugi, najuspešniji period je period trećeg milenijuma, s jednim brojem reditelja i filmova u
kojima su oni pronašli sebe i formirali svoj umetnički identitet.

“Tirana, nulta godina” (2001), u režiji i po scenariju Fatmira Kočija. Posledice diktature i
nedostatak vlasti u periodu posle diktature u Albaniji. Groznica za bežanjem iz zemlje je
5
kolektivna, a naivna nada u bolji život je velika. Mali je broj onih koji veruju da bolji život može
da se gradi i u svojoj zemlji. Koči se opredelio za dokumentarnost koja nas ostavlja bez daha,
gde ne nedostaju ni snimci periferije jednog velikoga grada u njegovim ostacima i „slengu“
građana, koji se trude i muče u životu okrenutom naopako.

“Slogani” (2001), u režiji Đerđa Džuvanija. Događaj je iz vremena „jakih“ parola i velike
hipokrizije. Andrea počinje da radi kao učitelj u jednom malom albanskom planinskom selu.
Njegov prvi zadatak je da odabere jednu od dve komunističke parole. Sukob počinje kada digne
svoj glas protiv sekretara partije. U početku je diskretan, s unutrašnjom tenzijom. Reditelj
izuzetno britko, s primerenim filmskim izrazom tretira unutrašnje odnose toga vremena.

Slogani su jedan od najuspešnijih i najkvalitetnijih filmova u albanskoj kinematografiji.

Specijalna nagrada na Međunarodnom festivalu u Kanu, Gran pri na Filmskom festivalu u
Tokiju, Nagrada mladih na Filmskom festivalu u Kanu 2001., nagrada za najbolju režiju na
Filmskom festivalu u Tokiju 2001. godine, nagrada za najbolju glumicu Luizi Džuvani i nagrada
za najbolji scenario na 12. festivalu albanskog filma.

“Dragi neprijatelju” (2003), u režiji Đerđa Džuvanija. Događaj se odigrao u Albaniji 1943.
godine: jedan trgovac Albanac, jedan muškarac i jedna žena u jednoj nestalnoj vezi, jedan
nemački oficir, jedan italijanski vojnik koji je ostao u Albaniji posle kapitulacije Italije, jedan
Jevrejin i jedan partizan. To je galerija likova koje sudbina dovodi u jedan uzani prostor, u jedan
albanski ambijent gostoprimstva ali i nesreće. Neko vreme žive u harmoniji. Film je rađen
sasvim drugačije od ranijih filmova albanske kinematografije. U njemu postoji drama, burleska,
ali i tragičan kraj – film se završava dolaskom partizana, koji streljaju glavnog junaka. To je
jedan od najboljih filmova albanske kinematografije.

“Noć bez meseca” (2003), Artana Minarolija. Rudina, 16-ogodišnja devojka, i njen deda, strog i
enigmatičan čovek, napuštaju selo kako bi emigrirali na Zapad. U vozu Rudina sretne Đerđa, 23-
godišnjeg mladića. Film ima linearnu priču, komponovan je dobro, sadrži dramatičnost i
umetnički je nadahnut. Nagrade: za najbolji film u Nju Džersiju, za najbolji film na festivalu u
Rimu, za najbolju muziku na festivalu u Napulju.

“Crveno cveće, crno cveće” (2003), u režiji Mevlana Šanaja. Film govori o turobnom životu
ljudi. Kao i u nekoliko drugih albanskih filmova, pad komunizma otvorio je vrata za emigriranje
na Zapad, gde je sve nesigurno ali izazov je veliki jer u Albaniji vlada ekstremno siromaštvo.
Lilianu, slobodnu ženu, koja živi sa svojim tajnama, napustio je suprug. Događaj se odigrava u
jednom napuštenom selu, odakle su posle velike zaraze mišjom groznicom ljudi pobegli gde su
mogli. Samoća je veća nego ikada, a osećaj napuštenosti je na vrhuncu. Manipulišući ovim
dvema kategorijama, turobnošću i samoćom, reditelj dovodi likove u jedan zatvoreni krug.
Najveći deo radnje zbiva se tokom noći. Film je teška drama o postkomunizmu, u kojoj se ne
vidi svetlost na horizontu, jer je on sasvim zatvoren. Ponekad se čini kao da se film vrti u krug.
Nagrade: najbolji film na Međunarodnom FILM FESTU u Njujorku 2004, za najbolju fotografiju
na 12. festivalu albanskog filma, za najbolju muziku na 12. festivalu albanskog filma.

“Magijsko oko” (2005), reditelja Kujtima Čaškua. Događaj se odigrava 1997. godine na jugu
Albanije, tokom nemira koji su nalikovali građanskom ratu. Pasionirani fotograf je svedok jedne
tragedije, koju je slučajno snimio svojom kamerom od 8 mm. Berti, televizijski novinar, tražeći
6
vruću priču za vreme nemira u Đirokastri, izaziva smrt nekog starijeg čoveka Noke i njegove
unuke. Sve se odigralo brzo, s unutrašnjom dinamikom koja ostavlja gledaoca bez daha: prvo se
uvodi priča i pojavljuju likovi, a u nastavku se zatim razvija zaplet do svoga vrhunca. Film sadrži
puno premisa kriminalističke priče, ali i neočekivane dramatičnosti koja gledaoca drži napetog.
Uporedo sa tim prikazuje se teška atmosfera rata među Albancima 1997. godine, kada se rušila
država i kada su na ulice izašle razne bande, koje su mesecima zaredom terorisale stanovništvo.
Film je dobio drugu nagradu na Međunarodnom filmskom festivalu u Kairu, Srebrnu piramidu
dobio je glumac Bujar Lako, nagradu „Saadeddin Ëahbaa“ za najbolji scenario, i nagradu
Međunarodne asocijacije kritičara za režiju.

“Đoleka, Abazijev sin” (2006), scenario i režija: Dimiter Anagnosti. Anagnosti smešta radnju u
vreme albanskog kralja Ahmeta Zogua, negde posle 1928. godine, na jugu Albanije. Jedan otac,
diktator, želi da njegov naslednik bude kao i on sam. Isto kao i u prethodnom filmu, Priče iz
prošlosti, i ovde se kroz egzotične priče ne prikazuju samo odnosi između oca i sina, već se
otkriva i atomosfera međuljudskih odnosa u provincijalnoj sredini, gde svako špijunira svakog,
odnosno svako zna sve o drugome. Uzaludnost provincijalnog života s mnogo ogovaranja.
Đoleka... je jedan od najšarmantnih filmova napravljenih poslednjih godina, s jednim lakim
pristupom, drugačijom pričom i na način koji se razlikuje od većine dela albanske
kinematografije.

“Mao Ce Dun” (2007), reditelja Besnika Biše. Film tretira vreme kada je Albanija bila u ljubavi
sa Kinom. Jedan Rom sa periferije odlučuje da detetu dâ ime kineskog rukovodioca, ali to najpre
izaziva sumnju albanskih službenika, a zatim njihovo euforično odobravanje i dolazak kineskog
ambasadora na imendan. Film je sarkastična burleska o ljudima i vremenu, a naročito o
izopačenom sistemu koji svojim ugnjetačkim mehanizmom guta ljude i generacije. Ovo je jedna
od najboljih albanskih filmskih komedija, koja je imala veliki uspeh i u Albaniji i na Kosovu.

“Tuga gospođe Šnajder” (2007), u režiji Pira Milkanija, jednog od najstarijih reditelja, praškog
studenta, koji dugo nije snimao igrane filmove, ali je radio dokumentarne filmove. Tuga gospođe
Šnajder je reminensencija o studentskom životu samog reditelja, o vremenu kada su odnosi
između Albanije i Čehoslovačke bili odlični, ali su počeli polako da se hlade usled nastalih
političkih trenja. U takvoj pozadini, mladi student Albanac završava prvu praktičnu vežbu u
jednom češkom gradu, gde se zaljubljuje u neku devojku, ali se ujedno sreće sa tužnim i
monotonim životom češke provincije, gde ne samo da život nije sjajan već, naprotiv, mnoge
stvari nisu u redu. Film je snimljen u kooprodukciji Albanije i Republike Češke. To je jedan od
najboljih Milkanijevih filmova i jedno od najboljih ostvarenja u albanskoj kinematografiji.

“Crna godina” po scenariju i režiji Fatmira Kočija, prema istoimenom romanu Ismailja Kadarea.
Događa se u vreme velikih turbulencija, posle povlačenja Turskog carstva iz Albanije i dolaska
mnogih vojski na tu teritoriju. Film je samo premijerno prikazan. Ubraja se u najskuplje projekte
albanske kinematografije. Pratila ga je izuzetna medijska reklama, jer je rađen po istoimenoj
knjizi Ismailja Kadarea, najčuvenijeg albanskog pisca svih vremena i jer tretira jedan nedovoljno
rasvetljeni vremenski period. U filmu igraju strani i albanski glumci. Ostvaren je u koprodukciji
nekoliko država.

7
ALBANSKI FILM NA KOSOVU

Albanska kinematograija na Kosovu od početka je imala odvojen život. Kosova-film ostvario je

35 umetničkih, dokumentarnih i kratkih filomova. Međutim, raspad bivše Jugoslavije i vojne
mere uticali su da se filmska produkcija skoro potpuno prekine. Tu i tamo snimljen je po neki
televizijski film, a dokumentarni su snimani ilegalno, pošto je Kosova-film, jedina filmska
institucija na tom prostoru, stavljen pod prinudne mere. Deset godina nije realizovan nijedan
umetnički film. Tri godine posle intervencije NATO-a na Kosovu i posle konsolidacije
institucija, Ministarstvo za kulturu davalo je sredstva za realizaciju samo jednog umetničkog
filma godišnje.

“Kukumi” (2005), u režiji Ise Ćosje. Odmah posle potpisivanja sporazuma između NATO-a i
srpskih vojnih snaga, koje su okupirale Kosovo, Srbi su se povukli s Kosova. Film počinje s
povlačenjem srpskih snaga iz jedne institucije za mentalno obolele. Slobodni i uplašeni, oni
lutaju kroz popaljena i opustela mesta, susrećući se s frustriranim i euforičnim ljudima, koji
pričaju o demokratiji, ali ih ne brine to što gaze ljudska prava slabijih. Takvu sudbinu
doživljavaju tri lika ovog filma, koji se posle mnogo lutanja i peripetija i posle izgubljenih snova
vraćaju u svoje kuće, sada deprimirani i razočarani slobodom koja im je data. Film je dočekan sa
izuzetnim interesovanjem na Kosovu, u Albaniji, ali i na međunarodnim festivalima (učestvovao
je na više od 55 međunarodnih festivala). Regovanja su bila različita. Specijalna nagrada žirija na
Filmskom festivalu u Sarajevu, Bosna i Hercegovina, na 62. međunarodnom festivalu u Veneciji,
Italija, nagrada za najbolju režiju na 12. festivalu albanskog filma, najbolji film na 12. festivalu
albanskog filma.

“Kosovska žeđ” (2006), po scenariju i režiji Sunaja Rače. Drama o poslednjem ratu na Kosovu i
o posledicama tog rata, koja je potresla sve segmente društva i zemlje. Stožer filma je etničko
čišćenje i mizerije koje su psihološki i fizički uništili ljude, roditelje koji su ostali sami, kojima je
jedino preostalo da posećuju grobove svoje dece. Reditelj debitant Sunaj Rača prikazao je
isprepletene sudbine pojedinaca iz raznih socijalnih područja i slojeva. Porodice koje tragaju ne
samo za nestalom decom, nego i za novom nadom i perspektivom. Najbolji glumac Faruk
Begoli, na 12. festivalu albanskog filma.

“Anatema” (2006), po scenariju i režiji Agima Sopija. To je takođe drama o poslednjem ratu
(1998 – 1999) na Kosovu. Dva američka novinara i jedna domaća novinarka lutaju Kosovom, ali
upadaju u srpske vojne i paravojne kandže. Albanka je silovana i zlostavljana, njeni sunarodnici
ubijeni, stranci beže, mnogi su ostali na „bojištu“... Film se bavi mnogim temama i dilemama:
moralom prljavog rata koji se događao na Kosovu, uperen uglavnom protiv civilnog
stanovništva, nekažnjavanjem onih koji su izazvali rat, kao i manipulacijama i sumnjivim
aktivnostima koja su se javile posle rata. Agim Sopi, poznato ime albanskog filma i pozorišta na
Kosovu, ovoga puta usredsredio se na širok pristup, da bi predstavio sve ljudske sudbine i
8
nesreće.

NAJPOZNATIJI GLUMCI:

Faruk Begolli: Rodjen 1944. u Peci. Zavrsio je dramsku akademiju u Beogradu, I igrao u vise
od 60 filmova, kao sto su : Bitka na Neretvi, Dervis I smrt, I dr. Umro 2007. u Pristini, posle
duge borbe sa rakom.

Bekim Fehmiu: Rodjen 1936. u Sarajevu. Ovaj glumac albanske narodnosti je bio velika zvezda
jugoslovenske kinematografije, poznat po filmovima “Skupljaci perja” I “Specijalno vaspitanje”
. Na listi njegovih bioskopskih i televizijskih uloga nalazi se 45 naslova. Često je igrao u
evropskim produkcijama, naročito u Italiji, a oprobao se i u američkoj kinematogafiji. Fehmiu se
povukao iz javnog života krajem 80-ih godina. Objavio je svoju knjigu uspomena "Blistavo i
strašno" 2001. godine. 15. juna 2010, nadjen je mrtav u svom stanu na Zvezdari. Rec je o
samoubistvu, pored njega je pronadjen pistolj registrovan na njegovo ime. 

Eliza Dushku: Holivudska glumica, rodjena 1980. godine. Igrala u seriji “Bafi, ubica vampira”
kao I u filmovima “The new guy” I “Wrong turn”.

James Belushi: Rodjen 1954. godine, americki glumac albanskog porekla. Verovatno
najpoznatiji po ulozi Dzima u Fox-ovom sitkomu “According to Jim”.

Nik Xhelilaj: Rođen u Tirani, 1983. Ovaj mladi glumac je glumio u novijim albanskim filmskim
ostvarenjima, ucestovao je na proslogodisnjem I ovogodisnjem Fest-u sa filmovima Gjallë I Der
Albaner, u koprodukciji sa Nemačkom.

9
Sajtografija:

http://www.moviemoviesite.com/Countries/Countries%20A/Albania.htm

http://www.filmbirth.com/albania.html

http://en.wikipedia.org/wiki/Albanian_cinema

http://en.wikipedia.org/wiki/James_Belushi

http://en.wikipedia.org/wiki/Eliza_Dushku

http://en.wikipedia.org/wiki/Faruk_Begolli

http://www.sveske.ba/bs/content/albanska-kinematografija-izmedu-zelja-i-mogucnosti

http://www.rts.rs/page/stories/sr/story/125/Dru%C5%A1tvo/724366/Ubio+se+Bekim+Fehmiju.html

http://en.wikipedia.org/wiki/Balli_Komb%C3%ABtar

http://www.mytopdozen.com/Best_Albanian_Actors.html

10