МЛАДИТЕ ВО МАКЕДОНИЈА И ПАЗАРОТ НА ТРУДОТ 
 
‐ СОСТОЈБИ И ПРЕПОРАКИ ‐ 

 
 
м‐р Марија Стамболиева

Септември 2008
 

Издавањето на публикацијата е поддржано од  
Фондацијата Фридрих Еберт  
Канцеларија – Скопје 

Искажаните ставови на експертите не мора да соодветствуваат на ставовите на Фондацијата 
Фридрих Еберт.
СОДРЖИНА 
 

ВОВЕД ................................................................................................................................................... 4 
 
1. СИТУАЦИЈАТА НА МЛАДИТЕ ЛУЃЕ ВО МАКЕДОНИЈА .................................................................... 5 
1.1. Какви национални политики постојат? .................................................................................. 8 
1.2. Контекстот на Европската Унија .............................................................................................. 9 
 
2. МОЖНИ ОБРАЗЛОЖЕНИЈА НА ПРОБЛЕМОТ СО МЛАДИНСКАТА НЕВРАБОТЕНОСТ ................. 11 
2.1. Вработување и услови за работа .......................................................................................... 12 
2.2. Инвестирање во образование ............................................................................................... 15 
 
БИБЛИОГРАФИЈА ............................................................................................................................... 18 
 
АНЕКС 1 ............................................................................................................................................... 19 
АНЕКС 2 ............................................................................................................................................... 20 
АНЕКС 3 ............................................................................................................................................... 21 
 
SUMMARY ........................................................................................................................................... 22 
   

 
 

   

 
 4 
ПРОГРЕС Институт за социјална демократија ____________________________________________
 

 
ВОВЕД 
 
  Состојбата на младите на пазарот на 
трудот  е  феномен  кој  што  се  повеќе  добива 
на  значење  во  земјите  на  Европската  Унија. 
Од  степенот  на  вработеност  на  младите 
зависи одржливоста на сегашниот систем на 
социјална  заштита,  пред  се  пензискиот 
систем.  Истовремено  инвестирањето  во 
младите  е  суштинско  за  формирањето  на 
човечки капитал, како еден од факторите за 
економски  и  социјален  напредок.  Во  Ре‐
публика  Македонија  многу  малку  политики 
се  однесуваат  на  младите,  а  и  оние  кои 
постојат  се  формираат  и  применуваат  изо‐
лирани едни од други. Понатаму, не постојат 
истражувања  кои  би  ја  анализирале  исклу‐
чиво  состојбата  на  младите  на  пазарот  на 
трудот.  

  Оттука  целта  на  оваа  публикација  е 

да  даде  сеопфатна  анализа  на  пози‐
ционираноста  на  младите  на  пазарот  на 
трудот во Република Македонија. Врз основа 
на  согледаните  проблеми,  покрај  нивното 
набројување,  публикацијата  има  за  цел  да 
даде препораки до носителите на одлуки за 
тоа  во  која  насока  треба  да  се  креираат 
политиките  на  пазарот  на  трудот  и  другите 
корелативни  политики,  како  што  се  обра‐
зовните и социјалните. Идејата е да се даде 
придонес  кон  полесен  транзит  од  обра‐
зование  во  пазар  на  труд,  постигнување  на 
поголем  степен  на  вработеност  и  обез‐
бедување  пристојни  услови  за  работа  за 
младите луѓе. При тоа, покрај со податоците 
со кои се располага на национално ниво, ќе 
бидат  користени  компаративни  искуства  од 
различни европски земји.  

 
 5 
____________________________________________ Младите во Македонија и пазарот на трудот

1. СИТУАЦИЈАТА НА МЛАДИТЕ ЛУЃЕ  ничување меѓу лица на возраст од 15‐19, 20‐
ВО МАКЕДОНИЈА  24  и  од  25‐29  години.  Сепак,  податоците  се 
дадени во апсолутни вредности, поради што 
 
тешко  е  да  се  добие  прегледна  слика  за 
Пред да се пристапи кон анализа на  учеството на младите на пазарот на трудот.  
пристапот  до,  вклученоста  и  состојбата  на 
младите  во  рамките  на  пазарот  на  трудот,  Меѓународната  организација  на 
потребно е да се дефинира возрасната група  трудот  индикаторот1  „невработеност  на 
која  ќе  ја  подразбираме  како  категорија  младите“  го  изразува  низ  четири  ком‐
млади.  Обично  под  млади  се  подразбираат  поненти:  стапката  на  невработеност  на 
лицата меѓу 15 и 24 години возраст. Тоа е и  млади  (која  се  пресметува  како  процент  од 
дефиницијата  на  млади  прифатена  од  младата  работна  сила),  односот  на  стапката 
Организацијата  на  Обединетите  Нации  и  на  невработеност  на  млади  со  стапката  на 
Меѓународната  организација  на  трудот.  Се‐ невработеност  на  возрасни,  уделот  на 
пак,  со  оглед  на  развојните  трендови,  како  невработените  млади  во  вкупната  невра‐
што  е  зголемување  на  бројот  на  млади  кои  ботеност  и  уделот  на  невработените  млади 
го  продолжуваат  своето  школување  во  во вкупната младинска популација. Следејќи 
високото  образование,  па  според  тоа  пока‐ ги  препораките  од  оваа  организација,  во 
сно  се  вклучуваат  во  пазарот  на  трудот  или  статистичките извештаи од Државниот завод 
долгата  транзиција  од  образованието  до  за  статистика  се  изразуваат  овие  податоци. 
пазарот  на  трудот,  некои  анализи  ги  опфа‐ Така,  стапката  на  невработеност  на 
ќаат  и  младите  од  25‐29  години  возраст  младите  во  20072  година  изнесувала  57,7%, 
(Commission Staff Working Document 2007, 7).  што е речиси два пати поголема од стапката 
Оваа анализа ќе се однесува првенствено на  на невработеност на возрасните: 32,9%. Оваа 
младите  од  15‐24  години,  а  таму  каде  што  стапка  на  невработеност  на  младите  е 
постојат  податоци  и  на  младите  од  25‐29  најголемата  во  Европа,  што  донекаде  може 
години возраст.   да се објасни со фактот на високата стапка на 
невработеност воопшто: 34,9%. Тоа се гледа 
За  да  може  да  се  предлагаат  од таму што уделот на невработените млади 
политики  за  подобрување  на  ситуацијата  на  во  вкупната  невработеност  во  2007  изне‐
младите  на  пазарот  на  трудот,  претходно  сувал  21,3%,  додека  уделот  на  невра‐
треба  да  се  земе  предвид  актуелната  ботените  на  возраст  од  25‐49  години  во 
состојба,  како  и  факторите  кои  влијаат  на  вкупната  невработеност  бил  61,9%.  За 
таквата  состојба.  Република  Македонија  споредба,  стапката  на  невработеност  на 
располага  со  доста  ограничени  податоци  од  младите  до  25  години  во  земјите  од 
оваа  сфера.  Постојат  две  државни  инсти‐ Европската  Унија  се  движи  од  6,6%  во 
туции  кои  континуирано  ги  следат  случу‐ Холандија до 29,8% во Полска, а просекот на 
вањата  на  пазарот  на  трудот  и  тоа  Држав‐ општата  стапка  на  невработеност  во 
ниот завод за статистика и Агенцијата за вра‐ Европската  Унија  во  2006  година  била  8,2% 
ботување на Република Македонија. Држав‐ (извор Еуростат).  
ниот завод за статистика располага со пода‐
тоци за работоспособното население според  Доколку  се  погледне  стапката  на 
економската активност, по возрасни групи и  невработеност  според  родовата  струк‐
пол  (активно/неактивно  население,  вра‐ тура,  ќе  се  забележат  незначителни 
ботени/невработени),  како  и  за  мерки  на  разлики.  Така,  додека  стапката  на  невра‐
активност на населението по возрасни групи  ботеност  на  мажи  од  15‐24  години  во  2007 
и  пол  (стапка  на  активност,  стапка  на  година  била  57,4%,  за  жени  истата 
вработеност,  стапка  на  невработеност).  Во  изнесувала  58,2%.  Меѓутоа,  вистинска  слика 
однос  на  младите,  овие  податоци  се  одне‐                                                             
суваат  на  возрасната група  од  15‐24 години.  1
 Индикатори се специфични, квантитативни мерки кои 
Агенцијата  за  вработување  на  Република  статистички може да се верификуваат, а преку кои може 
Македонија располага со податоци за бројот  да се следи работата на одреден систем. 
(Стабс/Геровска‐Митев 2008, 22).  
на  невработени  лица  според  старосната  2
 Соопштение бр. 2.1.8.07 достапно на 
структура,  при  што  тука  се  прави  разгра‐ http://www.stat.gov.mk/pdf/2008/2.1.8.07.pdf (дадено во 
Анекс 1) 
 6 
ПРОГРЕС Институт за социјална демократија ____________________________________________
 

за  тоа  дека  состојбата  на  жените  е  состојбите  на  пазарот  на  трудот,  ќе  стане 
неповолна во однос на мажите на пазарот на  повеќе  збор  во  понатамошниот  дел  каде  ќе 
трудот  се  добива  откако  ќе  се  погледнат  се  разгледуваат  можните  образложенија  за 
стапките  на  вработеност,  кои  за  мажи  во  проблемите и предлог одговорите.   
2007  година  изнесувале  18,7%,  а  за  жени 
11,5%.   Податоци  за  времето  на  транзиција 
на младите од образованието до пазарот на 
Постојат  различни  фактори  кои  трудот  може  да  се  добијат  и  од  евиден‐
влијаат состојбите да бидат такви какви што  цијата4  за  времето  на  чекање  на  вра‐
се  или  пак  кои  ги  карактеризираат  ботување,  изразена  по  возрасни  групи.  Па 
состојбите, а кои би било битно да се земат  така, од младите на возраст од 15‐19 години, 
предвид  при  креирањето  политики  за  најголем  број  на  млади  има  во  групата 
надминување,  односно  подобрување  на  млади  кои  за  вработување  чекаат  од  6‐11 
таквите  состојби.  Затоа,  освен  до  сега  месеци,  а  од  младите  на  возраст  од  20‐24 
спомнатите  податоци,  кои  даваат  слика  за  години  и  од  25‐29  години,  најголем  број  на 
степенот  на  вклученост  на  младите  во  млади  има  во  групата  кои  за  вработување 
пазарот  на  трудот,  потребно  е  да  се  земат  чекаат 4 и повеќе години. Иако проблемот со 
предвид  и  други  податоци  кои  би  дале  долгорочна  невработеност  не  е  специфичен 
посеопфатна  информација  за  состојбите  во  феномен само за младата популација5, сепак 
оваа  сфера.  Таков  податок  е  образовната  младите  во  голема  мерка  се  погодени,  што 
структура на невработените млади. Според  може да се заклучи и со оглед на фактот што 
последните  податоци3  од  Државниот  завод  најголем број долгорочно невработени лица 
за  статистика  најголем  број  невработени  од  вкупните  невработени  има  во  групата 
млади  е  во  групата  со  средно  образование,  млади  од  25‐29  години  возраст,  по  која 
но  значителна  е  и  бројката  на  невработени  следува групата од 20‐24 години.  
со завршено основно образование. Со оглед 
на  тоа  дека  овој  преглед  располага  со  Покрај  податоците  за  пристапот  на 
податоци  за  возрасните  групи  од  15‐19,  20‐ младите  до  пазарот  на  трудот,  потребни  се 
24  и  25‐29  години,  не  е  за  занемарување  податоци  и  за  состојбата  на  младите  кои  се 
бројката  на  невработени  млади  во  групата  веќе  вклучени  во  пазарот  на  трудот.  Во 
од 25‐29 години возраст, кои се со завршено  Македонија  системски  не  се  следат 
високо образование. Оваа бројка значително  работните  услови  на  работниците,  а  ова 
се  намалува  за  лицата  со  завршено  високо  се  однесува  и  на  возрасните  групи.  Обично 
образование,  на  преминот  во  повисока  младите луѓе се тие кои што се изложени на 
возрасна  група:  од  30‐34  години  и  нагоре.  полоши  услови  за  работа  за  разлика  од 
Оттука може да се заклучи дека преминот од  останатите  вработени,  во  смисла  на  дого‐
образование  на  пазарот  на  трудот  е  вори за привремена работа или на одредено 
проблематичен и ова треба да се има пред‐ време или на скратено работно време. Исто 
вид  при  креирањето  политики  за  вра‐ така,  обично  надоместокот  за  младите 
ботување  на  млади.  Ако  се  оди  понатаму,  работници  е  во  помал  износ  и  тоа  дури 
постои  категорија  на  млади  луѓе  кои  не  се  значително  помал.  Ваквите  услови  се  прав‐
вклучени  ни  во  вработеноста,  ни  во  даат со фактот што младите по излегувањето 
образованието  ниту  во  обуките,  која  од  образованието  немаат  работно  искуство 
општо  земено  е  тешко  да  се  изрази  и  заради  тоа дури  е  и  потребно  да  поминат 
статистички,  а  за  која  во  Македонија  не  се  извесно  време  во  стекнување  на  истото. 
водат  посебни  анализи.  Според  некои  Проблематично  е  кога  периодот  на  стек‐
анализи  во  оваа  категорија  влегуваат  33,9%  нување  на  искуството  се  оддолжува  и  може 
од  младите  на  15‐19  години  возраст  да се изрази во години. 
(Новковска 2008, 52). За ова, а и воопшто за 
влијанието  на  образовниот  систем,  и  тоа  од 
                                                            
квантитативен  и  квалитативен  аспект,  врз  4
 Статистички преглед 2.4.8.06/593 (Табела 25), дадено 
во Анекс 3.  
                                                             5
 Бројот на лица кои за вработување чекаат 4 или повеќе 
3
 Статистички преглед 2.4.8.06/593 (Табела 27), дадено  години е најголем за сите возрасни групи, освен за 
во Анекс 2.   групата од 15‐19 години возраст.  
 7 
____________________________________________ Младите во Македонија и пазарот на трудот

 
¾ Стапката на невработеност на младите во 2007 година изнесувала 57,7%, што е речиси два 
пати поголема од стапката на невработеност на возрасните: 32,9%; 

¾ Стапките на вработеност за млади жени во 2007 година изнесувале 11,5% а за мажи 18,7%; 

¾ Најголем број невработени млади е во групата со средно образование, но не е за 
занемарување и бројката на невработени млади во групата од 25‐29 години возраст, кои се 
со завршено високо образование; 

¾ 33,9% од младите на 15‐19 години возраст не се вклучени ни во вработеноста, ни во 
образованието ниту обуките; 

¾ Според времето на чекање за вработување од младите на возраст од 20‐24 години и од 25‐
29 години, најголем број на млади има во групата кои за вработување чекаат 4 и повеќе 
години; 

¾ Најголем број долгорочно невработени лица од вкупните невработени има во групата 
млади од 25‐29 години возраст.  

 
Имајќи  ги  предвид  горе  издвоените  група од 25‐29 години, отколку за групата од 
податоци  генерално  може  да  се  заклучи  е  15‐24  години  возраст  (Commission  Staff 
дека  положбата  на  младите  на  пазарот  на  Working Document 2007, 11).  
трудот  е  полоша  во  споредба  со  постарите 
возрасни  групи,  а  таков  е  заклучокот  и  за  Индиректно може да се претпостави 
другите  европски  земји,  како  и  на  ниво  на  дека  и  останатите  проблеми  кои  ги  мачат 
Европската  Унија.  Така,  ако  се  направи  европските  земји,  а  за  кои  не  се  води 
споредба  на  оние  податоци  со  кои  се  евиденција  или  анализи  во  Македонија,  не 
располага може да се забележи дека како на  може да ја заобиколат Македонија, како што 
ниво на ЕУ, така и во Македонија стапката на  се  работните  услови  за  младите 
невработеност  на  младите  е  два  пати  работници,  ризикот  од  сиромаштија, 
поголема  од  стапката  на  невработеност  на  влијанието  на  социјалното  потекло  и 
возрасните  и  воопшто  степенот  на  врабо‐ други.  Дотолку  повеќе,  што  очекувано  овие 
теност  на  младите  е  значително  помал  од  проблеми  дури  поизразено  го  погодуваат 
другите  возрасни  групи  (BEPA  2007,  49).  македонското  општество,  ако  се  земат 
Понатаму,  позицијата  на  младите  жени  на  предвид податоците кои постојат за пазарот 
пазарот  на  трудот  е  понеповолна  како  во  на трудот, како и општото ниво на економска 
Македонија,  така  и  ширум  Европа  (Commi‐ развиеност во споредба со другите европски 
ssion  Staff  Working  Document  2007,  12).  земји.  Затоа,  при  креирањето  на  своите 
Младите  луѓе  со  пониско  ниво  на  образо‐ решенија,  Македонија  би  требала  да  ги 
вание  се  попогодени  од  невработеноста,  користи  искуствата  од  другите  европски 
отколку  оние  со  повисок  степен  на  земји,  но  и  по  примерот  на  овие  земји  да 
квалификации. Сепак, емпириските истражу‐ развива  свои  системи  на  следење  на 
вања  покажуваат  дека  нема  линеарна  по‐ состојбите  и  прибирање  податоци,  кои  би 
врзаност  меѓу  нивото  на  образование  и  служеле како основа за идни политики како 
достапноста  и  квалитетот  на  работните  одговор  за  проблемите  во  оваа  сфера, 
места,  па  така  повисокото  ниво  на  образо‐ слични  со  оние  во  другите  европски  земји 
вание  автоматски  не  го  гарантира  врабо‐ или  специфични  за  македонски  услови.  За 
тувањето  (Commission  Staff  Working  Docu‐ ова ќе стане повеќе збор во понатамошниот 
ment  2007,  15).  Во  однос  на  долгорочната  дел  во  кој  ќе  се  разгледуваат  можните 
вработеност, таа е поизразена за возрасната 
 8 
ПРОГРЕС Институт за социјална демократија ____________________________________________
 

образложенија  за  проблемите  и  предлог  Националната  стратегија  за  млади  е 

одговорите.   единствениот  стратешки  документ  кој  се 
однесува  исклучиво  на  младите  и  кој  е 
  основа  за  градење  политики  за  целосно  и 
1.1. Какви национални политики  успешно  вклучување  на  младите  во  сите 
постојат?  области на општественото живеење.  Покрај 
овој  сеопфатен  документ,  треба  да  се 
Стапката  на  невработеност  на  споменат  и  други  инструменти,  кои  иако  не 
младите  во  Република  Македонија  е  кон‐ се  однесуваат  само  на  младите,  во  себе 
тинуирано  голема  и  освен  некои  незна‐ предвидуваат  решенија  кои  имаат  директно 
чителни  поместувања  низ  годините  по‐ или  индиректно  влијание  врз  младата 
стојано се движи околу 60%. Оттука, битно е  популација.  Таков  документ  е  Нацио‐
да  се  види  дали  до  сега  постои  национална  налната стратегија за вработување 2010, 
стратегија  за  подобрување  на  положбата  на  која  во  една  од  целите  го  предвидува  спра‐
младите на пазарот на трудот, како и мерки  вувањето  со  невработеноста  на  младите, 
кои биле предлагани и преземани, понатаму  како  и  Националниот  акционен  план  за 
да  се  направи  проценка  за  напредокот  на  вработување  2006‐2008,  кој  ја  следи 
овие  процеси,  како  и  да  се  испита  зошто  националната  стратегија  за  вработување,  па 
ефектите  од  нив  изостанале  или  дали,  предлага  активности  за  намалување  на 
односно што може допрва да се очекува.   бројот  на  невработените  млади  лица. 
Поставените  цели  во  овие  документи  се 
Во  2005  година,  Владата  на  доста  амбициозни,  посебно  ако  се  земе 
Република  Македонија  ја  усвои  Нацио‐ предвид  недостигот  на  капацитети  за  нивна 
налната стратегија за млади. Со оглед на  реализација  во  предвидените  временски 
тоа  дека  Стратегијата  беше  усвоена  по  рамки  и  затоа  до  сега  нема  никакви 
подолг  процес  на  консултација  со  мла‐ поместувања  во  однос  на  намалување  на 
динските организации, претставници од раз‐ високите  проценти  на  невработеност  меѓу 
личните  министерства,  претставници  од  младите.  Една  од  мерките  за  подобрување 
меѓународни  организации  и  поедини  ин‐ на  позицијата  на  младите  на  пазарот  на 
телектуалци,  таа  е  програмски  документ  кој  трудот  и  тоа  посебно  олеснување  на  влезот 
во  себе  ги  вградува  интересите  на  младите  на  пазарот  на  трудот,  предвидена  и  во 
луѓе и содржи насоки за нивно исполнување.  националниот  акционен  план  за 
Стратегијата издвојува одредени области од  вработување,  е  стимулирање  на  волон‐
значење  за  младите  како  приоритет,  и  тоа  терска  пракса  за  младите  без  работно 
образование,  вработување,  квалитет  на  искуство.  До  сега  постоеше  формата  на 
живеење,  здравје  и  превенција,  младинско  волонтерски,  односно  приправнички  стаж 
информирање  и  партиципација,  култура  и  регулиран  со  законот  за  работни  односи, 
локална  младинска  работа.  Во  делот  за  како  форма  за  оспособување  за  самостојно 
вработување  на  младите,  стратегијата  за‐ вршење на работата во работниот однос. Во 
цртува  долгорочни  цели  за  подобро  инте‐ 2007  беше  донесен  и  закон  за  волон‐
грирање  на  младите  во  работниот  процес,  терството  (Сл.Весник  85/2007)  со  цел  да  се 
како  и  програмски  определби  во  насока  на  придонесе  кон  подобрување  на  опкру‐
подобрување  на  положбата  на  младите  на  жувањето  во  кое  волонтерскиот  труд,  не‐
пазарот  на  трудот.  Сепак,  стратегијата  не  говите  образовни  аспекти,  придобивките  за 
предвидува  конкретни  мерки  за  оства‐ индивидуата  и  општествениот  развој  ќе 
рување  на  определбите,  институции  кои  би  бидат препознатливи. При тоа, за разлика од 
биле  одговорни  за  нивно  спроведување,  волонтерскиот  стаж,  кој  е  обврска  при 
временска  рамка  во  која  би  се  реализирале  вработувањето  во  одредени  дејности,  за‐
и  финансиски  средства.  За  таа  цел,  беше  конот  за  волонтирањето  го  регулира  и 
предвидено  дополнително  развивање  ак‐ стимулира  доброволното  давање  на  лични 
циони  планови  за  конкретно  спроведување  услуги,  знаења  и  вештини,  како  и  вршење 
на  стратегијата.  Овој  процес,  кој  започна  во  други  активности  во  корист  на  други  лица, 
2007 година, се уште е во тек.   органи, организации и други институции.  Со 
ова  се  отвораат  перспективите  за  при‐
 9 
____________________________________________ Младите во Македонија и пазарот на трудот

знавање на придобивките од неформалното  внимание  ќе  треба  да  се  поведе  за 

образование,  а  со  тоа  и  можноста  за  справување со проблемот на осипување, кој 
валоризирање  на  вештините  стекнати  и  до  сега  беше  проблем  во  сите  степени  на 
надвор  од  формалниот  систем  на  обра‐ образование,  вклучително  и  основното,  кое 
зование  при  подоцнежното  вклучување  во  е задолжително.  
пазарот на трудот.  
Во  Програмата  за  остварување  на 
Активните политики на вработување  социјалната  заштита  за  2008  година,  се 
сами  по  себе  не  би  можеле  да  дадат  издвојуваат  одредени  ранливи  гупи,  кои  би 
резултати  доколку  се  изолирани  и  насочени  биле  опфатени  со  услугите  и  мерките  на 
само  кон  лицата  кои  бараат  работа.  социјалната  заштита,  меѓу  кои  малолетни 
Потребна  е  комплементарност  на  обра‐ лица  без  родителска  грижа  до  18  годишна 
зовни,  здравствени  и  економски  политики  возраст,  лица  кои  до  18  годишна  возраст 
заради  постигнување  поголема  до  целосна  имале  статус  на  деца  без  родители  и 
вработеност.  Националната  стратегија  за  родителска  грижа,  до  навршување  26 
вработување  2010  повикува  на  ваквата  години,  малолетни  лица  со  воспитно‐
комплементарност,  меѓутоа  се  уште  не  се  социјални  проблеми,  воспитно  запуштени  и 
преземени  потребните  чекори  за  оства‐ малолетни  лица  со  пречки  во  развојот.  Од 
рување  на  целите  утврдени  во  неа  (Стам‐ тука  произлегува  дека  само  мал  дел  од 
болиева/Тевдовски/Спасов  2008,  20).  Во  младите и тоа повторно во ограничен број се 
2005  година беше  усвоена  и  Националната  вклучени  во  системот  на  социјална  заштита, 
програма  за  развој  на  образованието  во  што  посебно  придонесува  кон  рас‐
Република  Македонија  2005‐2015,  која  меѓу  пространувањето  на  сиромаштијата  меѓу 
другото  ја  идентификува  потребата  од  младите  и  нивната  понатамошна  исклу‐
подигање  на  образовното  ниво  на  ченост од општествениот живот. Ова дотолку 
населението  и  поврзување  на  обра‐ повеќе  што  додека  немањето  работа  е 
зованието  и  истражувањето  со  пазарот  на  причина  за  генерирање  сиромаштија  и 
трудот.  Во  принцип  учеството  на  лицата  со  социјална  исклученост,  сепак  имањето 
повисоко  образование  во  невработените  е  работа  не  го  гарантира  спротивното 
помало  од  оние  со  пониски  квалификации.  (Стамболиева/Тевдовски/Спасов 2008, 21).  
Сепак,  стапката  на  учество  на  младите  во 
високото  образование  е  релативно  ниска:   
28%  од  населението  во  2004  година  било  1.2. Контекстот на Европската Унија 
вклучено  во  терциерното  образование 
(извор:  United  Nations  World  Youth  Report  Проблемот  со  невработеноста  на 
2007,  269).  Ако  се  земат  предвид  и  погоре  младите  е  еден  од  приоритетните  за 
спомнатите  податоци  за  младите  кои  не  се  решавање  на  агендата  на  Европската  Унија. 
вклучени  ни  во  вработеноста,  ни  во  И покрај зголеменото учество на младите во 
образованието,  ниту  во  обуките,  како  и  образованието, младите се уште се оние кои 
фактот  дека  од  вкупниот  број  лица  над  15  се  најслабо  позиционирани  на  пазарот  на 
годишна возраст, близу половината (49,39%)  трудот.  Сепак  во  последните  години,  од 
се  лица  кои  не  поседуваат  или  поседуваат  2000г.  наваму,  се  засилува  перцепцијата  кај 
ниско  ниво  на  образование  (Министерство  креаторите  на  политики  дека  младите  не 
за  образование  и  наука  2006,  30),  не  може  треба  да  бидат  третирани  како  проблем  кој 
да  се  заклучи  дека  значителен  дел  од  треба  да  се  решава,  туку  како  општествен 
невработената  младина  е  вклучена  во  ресурс.  Само  преку  стратегии  за 
образовниот систем.  Конкретен инструмент  инвестирање  во  младите  може  да  се 
за подобрување на образовната структура на  искористи  нивниот  потенцијал  за  придо‐
населението  беше  воведувањето  задол‐ несување  кон  целта  на  Унијата  од  Европ‐
жително  средно  образование  во  2007  г.,  а  скиот  совет  во  Лисабон  (European  Council 
со  тоа  и  обезбедување  целосен  опфат  на  2000)  да  постане  најкомпетитивна  и  ди‐
младата  популација.  Сепак,  со  оглед  на  тоа  намична  економија  базирана  на  знаење, 
дека  оваа  мерка  стапува  на  сила  од  оваа  способна  за  економска  одржливост  со 
учебна  година  (2007/2008),  посебно  повеќе и подобри работни места и поголема 
 10 
ПРОГРЕС Институт за социјална демократија ____________________________________________
 

социјална  кохезија.  Во  2001  година, 

Европската  комисија  усвојува  Бела  книга 
„Нов  импетус  за  Европските  млади“6,  која 
поставува  нови  цели  во  различни  полиња 
кои  се  релевантни  за  младите,  како  што  се 
образованието,  вработувањето,  социјалната 
инклузија. А пак при среднорочната ревизија 
на  Лисабонската  стратегија  во  2005  година 
донесен  е  Европскиот  младински  пакт7 
како  инструмент  кој  содржи  насоки  за 
Унијата  и  земјите  членки  во  рамките  на 
нивните  надлежности  да  развијат  и 
меѓусебно  координираат  политики  и  мерки 
од  интерес  на  младите.  На  Европско  ниво 
предвидено  е  вклучување  на  определбите 
од  пактот  во  рамките  на  Европската 
стратегија  за  вработување,  Стра‐
тегијата  за  социјална  инклузија  и 
Работната  програма  за  образование  и 
тренинг 2010.  Спроведувањето на пактот во 
државите  ширум  Унијата  е  предмет  на 
следење  во  рамките  на  механизмите  на 
известување  на  Лисабонската  стратегија  на 
годишно ниво.  

Дополнително,  Европскиот 
социјален  фонд  е  ставен  во  функција  на 
поддршка  на  политиките  на  земјите  членки 
за  поттикнување  и  унапредување  на 
вработувањето  на  младите.  Македонија, 
како  земја  кандидат  за  членство  во 
Европската  Унија  може  да  користи  средства 
од  Инструментот  за  предпристапна  помош, 
кои  би  се  алоцирале  во  спроведување  на 
мерките  за  вработување  и  другите  ко‐
релативни мерки, меѓутоа до сега се уште не 
се  направени  потребните  програмски  и 
институционални  прилагодувања  за  да  се 
постигне тоа. Ова е особено важно, со оглед 
на  фактот  дека  еден  од  условите  за 
остварување  на  амбициозните  цели,  покрај 
програмски  зацртаните  цели,  задачи  и 
активности,  е  тие  да  бидат  пратени  од 
соодветни финансиски средства, што до сега 
не е случај8.  

 
                                                            
6
 COM (2001) 681.  
7
 Annex 1 of Presidency Conclusions of the European 
Council, Brussels, 22 and 23.3.2005 (7619/05).  
8
 На пример, за финансирањето на активните програми 
на пазарот на трудот се издвојуваат средства во висина 
од 0,09% од БДП во 2003г. (Национален акционен  план 
за вработување 2006‐2008).   
 11 
____________________________________________ Младите во Македонија и пазарот на трудот

2. МОЖНИ ОБРАЗЛОЖЕНИЈА НА  систем  не  беше  резултат  на  економски 

ПРОБЛЕМОТ СО МЛАДИНСКАТА  параметри  и  според  тоа  долгорочно 
неодржлива категорија. Ваквите промени се 
НЕВРАБОТЕНОСТ  одразија  и  на  системот  на  социјална 
заштита, каде државата, според новите нео‐
Многу  често  во  изјавите  на 
либерални  сфаќања,  кои  требаа  да 
креаторите  на  политики  се  содржи 
претставуваат  единствена  алтернатива  на 
тврдењето  дека  младите  се  иднината  на 
дотогашниот социјализам,  изгуби  голем дел 
општеството  и  дека  нивниот  потенцијал 
од  социјалните  функции.  Во  период  кога 
треба  да  биде  искористен  во  таа  насока. 
општеството се уште се немаше прилагодено 
Погоре  дадените  податоци  го  сведочат 
на  новите  социо‐економски  предизвици,  а 
токму  спротивното:  дека  потенцијалот  на 
истовремено  имаше  губење  на  дотогашната 
младите  не  се  користи  и  дека  младите  се 
потпора  која  ја  обезбедуваше  државата, 
една  од  најранливите  групи  на  пазарот  на 
многу категории на граѓани беа погодени од 
трудот.  Овој  проблем  е  генерално 
таквата  несигурност.  Ова  особено  се  одрази 
распространет  ширум  Европа,  а  ма‐
врз  младите,  поради  отежнатиот  пристап 
кедонското  општество  е  на  врвот  на 
кон  пазарот  на  трудот  од  една  страна  и 
погодените. За тоа постојат бројни фактори, 
лимитираниот  пристап  до  ресурсите  за 
кои  директно  или  индиректно  влијаат  на 
социјална  заштита  од  друга.  Паралелно, 
таквата состојба на работите.  
социјалната  држава  беше  предмет  на 
Денешните  млади  се  родени  во  реформи,  иницирани  како  потреба  за 
последните  години  од  социјалистичкиот  прилагодување  кон  новиот  економски 
систем  на  поранешна  Југославија.  Со  систем, но и како резултат на други фактори, 
добивањето  независност  од  федеративна  како  што  е  интенцијата  на  државата  за 
Југославија,  системот  во  Република  членство  во  Европската  Унија.  Особено 
Македонија  доживеа  промени  и  тоа  на  процесот на пристапување кон Европската 
политички  и  економски  план.  На  политички  Унија  го  имаше  ефектот  на  постепено 
план  настана  премин  од  еднопартиски  оддалечување  од  нео‐либералниот  при‐
систем  во  повеќепартиски  демократски  стап  на  реформите  и    давање  на  значење 
систем,  а  на  економски  план,  премин  од  на интересот за соодветна превентивна и 
планска  во  пазарна  економија.  Процесот  на  активна  улога  на  државата  во  социо‐
трансформација  од  еден  систем  во  друг  го  економските  случувања.  Сепак,  до  сега 
ослабна  и  онака  слабото  македонско  преземените  реформи  се  одвиваа  многу 
општество  (Македонија  беше  една  од  бавно  или  беа  несоодветно  спроведувани, 
најслабо  развиените  поранешни  републики  што  придонесе  за  продлабочување  на 
на  Југославија),  а  болното  реструктурирање  социјалните  разлики.  Развојот  на  еко‐
на  економијата  и  социјалниот  систем  номијата  и  соодветното  спроведување  на 
предизвика  пораст  на  невработеноста,  реформите  во  социо‐економската  сфера,  но 
сиромаштијата  и  на  социјалните  не‐ и  во  политичкиот  систем,  се  меѓусебно 
еднаквости  меѓу  граѓаните.  Така,  додека  во  зависни  и  оттука  потребно  е  развивање  и 
времето  на  планската  економија  по  спроведување  комплементарни  мерки  кои 
завршувањето  на  образованието  се  ќе  бидат  насочени  и  кон  подобрување  на 
гарантираше  вработување9,  со  при‐ нивото  на  економски  раст  и  кон  постигну‐
ватизацијата  многу  луѓе  ги  загубија  ра‐ вање социјална кохезија.  
ботните  места  или  пак  не  можеа  да 
Степенот  на  вработеност,  како  и 
пристапат  кон  пазарот  на  трудот.  Ова  е 
постоењето  можности  за  вработување  во 
разбирливо,  со  оглед  на  фактот  дека 
голема  мерка  зависат  од  нивото  на 
целосната  вработеност  во  претходниот 
економски  развој.  Како  предуслов  за 
                                                             постигнување  на  поголем  економски 
9
 Сепак, и покрај поголемата сигурност на претходниот 
систем, во периодот од 1980 до 1990 г. стапката на 
напредок  е  преземање  на  потребните 
невработеност се движела помеѓу 21,4% и 23,9%  системски  прилагодувања,  како  што  е 
(Стамболиева/Тевдовски/Спасов 2008, 16), што укажува  институционални  реформи  и  создавање 
на фактот дека овој проблем е делумно и наследен од  соодветни  услови  за  развој.  За  таа  цел,  во 
претходниот систем.  
 12 
ПРОГРЕС Институт за социјална демократија ____________________________________________
 

рамките  на  препораките  од  процесот  за  исклучени  и  случаите  кога  за 
пристапување  кон  Европската  Унија,  но  и  работодавците  е  полесно  и  економски 
како  дел  од  националните  решенија,  треба  поисплатливо  да  го  користат  трудот  на 
да  се  преземаат  и  комбинираат  правно‐ младите  за  надокнада  под  минималната 
политички и социо‐економски мерки.   плата и без обврската за обезбедување било 
каква  социјална  заштита.  Младите  се 
  полошо  позиционирани  на  пазарот  на 
2.1. Вработување и услови за работа  трудот  воопшто,  како  што  е  работа  со 
договори  под  полоши  и  несигурни  услови 
Сивата  економија  е  широко  (Пример:  договори  за  привремена  работа, 
распространета.  Според  некои  анализи  на  скратено  работно  време),  под  полоши 
(Center  for  Research  and  Policy  Making  2008,  финансиски  услови,  а  ваквата  состојба  е 
15)  учеството  на  работната  сила  во  не‐ двојно потешка надвор од пазарот на трудот, 
формалниот  сектор  во  2005  година  е  околу  т.е.  во  неформалната  економија.  Затоа 
38,3%  од  вкупниот  број  лица  регистрирани  неопходни  се  серија  на  мерки  кои 
како  невработени,  во  кои  пак  се  проценува  подразбираат  стимулирање  на  работо‐
дека  учеството  на  младите  е  49,4%.  Во  давците,  мотивирање  на  младите  за 
неформалниот  сектор  најчесто  се  среќаваат  самовработување  и  активно  вклучување  на 
нискоквалификувани  работници  и  голем  е  државата, кои би го олесниле пристапот кон 
бројот  на  младите  лица  кои  работат  „на  пазарот  на  трудот  и  би  гарантирале 
црно“. Тоа се случува од различни причини,  пристојни услови за работа.  
како што е прекин на образованието поради 
немање  финансиски  средства,  што  е  Праксите  се  една  можност  како 
поврзано и со социјалното потекло, па така  младите  луѓе  можат  да  се  стекнат  со 
младите  од  сиромашни  семејства  често  се  одредено  практично  работно  искуство  за  да 
принудени  да  го  прекинат  школувањето  да  ја  премостат  транзицијата  од  обра‐
поради  обврската  финансиски  да  му  зование кон пазарот на трудот. Оттука, треба 
помогнат на своето семејство, што во иднина  да  се  охрабруваат  праксите,  не  само  во  вид 
ги  става  во  полоша  состојба  на  пазарот  на  на  волонтерски  стаж,  регулиран  во  законот 
трудот.  Од  сиромашни  млади  преминуваат  за  работни  односи  туку  и  пошироко.  Во 
во  сиромашни  возрасни  и  немаат  можност  последно  време  се  забележуваат  ини‐
да  „се  ослободат“  од  своето  социјално  цијативи и во приватниот и јавниот сектор за 
потекло  кое  ги  следи  цел  живот.  Друга  нудење  практикантски  места  за  време  на 
причина  е  пак  обидот  да  се  заработат  образованието  или  по  неговото  ком‐
дополнителни  средства  како  евентуална  плетирање, како младиот човек би поминал 
поддршка  на  школувањето.  Покрај  ниско‐ извесно  време  во  примена  на  знаењата  и 
квалификуваните  млади,  во  сивата  еко‐ стекнување  практични  вештини,  што  е  за 
номија  застапени  се  и  добро  образовани  поздравување.  Сепак,  се  случува  трудот  на 
млади  кои  или  поради  неможност  за  влез  младите  практиканти  да  служи  како  замена 
на пазарот на трудот или поради лошите  за  редовна  работна  сила,  со  цел  да  се 
услови  на  работа  се  принудени  да  наоѓаат  намалат  трошоците  за  работењето.  Не  само 
други начини за заработувачка.   тоа, туку младите практиканти најчесто не се 
платени  и  немаат  никакви  права,  а  според 
За  справување  со  сивата  економија,  тоа  ни  можност  да  користат  социјални 
покрај  досегашните  мерки  на  контрола  и  бенефиции. Затоа подолго време остануваат 
казнување  спроведувани  од  страна  на  финансиски  зависни  од  семејствата  и  се 
трудовиот  инспекторат,  потребни  се  и  изложени на ризик од сиромаштија. Во таков 
стимулативни и промотивни мерки кои ќе го  случај  праксите  имаат  негативен  ефект  и 
олеснат  влегувањето  во  пазарот  на  трудот.  наместо да го олеснат, нивната злоупотреба 
Во  принцип  младите  луѓе  тешко  пристапу‐ придонесува  за  одложување  и  отежнување 
ваат  на  пазарот  на  трудот,  пред  се  поради  на  влезот  на  пазарот  на  трудот.  За  да 
тоа  што  работодавците  потешко  се  навистина  младите  можат  да  профитираат 
одлучуваат  да  вработат  некој  без  од  практичните  искуства,  потребно  е  да  се 
претходно  работно  искуство,  а  не  се  обезбеди  минимум  пристојни  услови  за 
 13 
____________________________________________ Младите во Македонија и пазарот на трудот

практикантско  ангажирање.  Еден  таков  работни места преку јавни работи, поддршка 

пример кој би можел да се следи е Законот  на  претприемништво.  Во  Република 
за  волонтерството  (Сл.Весник  85/2007).  На  Македонија  се  спроведуваат  некои  од 
ниво  на  Европската  Унија  предвидено  е  горенаведените активациони мерки, меѓутоа 
креирање  Европска  карта  на  квалитетот  истите  се  значително  ограничени,  и  тоа  во 
на  праксите  како  одговор  за  овие  однос  на  категориите  и  бројот  на  лицата  на 
проблеми.  Во  бројни  земји  државите  кои  се  однесуваат,  како  и  бројот  на 
преземаат  мерки  како  би  се  стимулирала  а  поставени  услови  од  чие  исполнување 
истовремено  и  заштитила  практикантската  зависи  пристапот  кон  конкретната  мерка. 
работа.  Така  во  Австрија  предвидени  се  Поради  тоа  многу  мал  број  лица  можат  да 
финансиски  стимули  за  работодавачите  да  профитираат од истите, а посебно многу мал 
ангажираат  практиканти,  во  Германија  е  дел  од  нив  се  конкретно  насочени  кон 
обезбедена  финансиска  поддршка  за  младите  лица:  програмата  за  прак‐
понудата  на  практикантски  места  (Commi‐ тикантство,  субвенционирање  на  вра‐
ssion Staff Working Document 2007, 23). Овие  ботување  на  деца  без  родители  и  млади 
мерки  се  само  дел  од  севкупните  мерки  за  инвалидни  лица,  школарини  за  обуки  во 
активација  на  невработените  млади.  Во  странство,  стипендии  за  ученици  и  студенти 
Македонија  со  Оперативниот  план  за  и  поддршка  за  самовработување  (Нацио‐
активните  програми  и  мерки  за  вра‐ нален  акционен  план  за  вработување  2006‐
ботување  за  2008  година  предвидена  е  2008  и  Оперативен  план  за  активните  про‐
финансиска  поддршка  за  практикантство  на  грами  и  мерки  за  вработување  за  2008г.). 
невработени  млади  лица  до  27  години.  Оттука,  неопходно  е  проширување  на 
Меѓутоа,  оваа  програма  е  значително  кругот  на  активни  мерки  кои  ќе  бидат 
ограничена  и  со  неа  се  опфаќаат  само  30  насочени кон младите, како и зголемување 
лица!   на  бројот  на  млади  кои  можат  да  бидат 
корисници на истите.  
Генерално,  неопходно  е  зголемено 
инвестирање  заради  подобрување  на  Покрај зголемувањето на квантитетот на 
услугите  кои  се  даваат  преку  Агенцијата  за  овие  услуги,  битно  е  да  се  подобри  и 
вработување.  Функцијата  на  Агенцијата  за  нивниот  квалитет,  што  може  да  се  постигне 
вработување  не  треба  да  се  сведе  на  преку комбинација на политики. Такви се:  
евидентирање  на  бројот  на  невработени 
лица  и  продуцирање  статистики,  туку  - Прилагодување  на  услугите  на  јавните 
постоење  како  вистински  сервис  при  служби,  пр.  Агенцијата  за  вработување 
барањето работа, што опфаќа давање совет  кон  потребите  на  младите  лица  кои 
и  помош  при  барањето  работа,  орга‐ бараат  работа,  нивна  поголема  дос‐
низирање  програми  за  обука  и  воопшто  тапност  (и  физичка,  според  местото  на 
вклучување на државата како заинтересиран  живеење или преку електронски пат и во 
чинител  во  процесот  на  создавање  работни  однос на намалување на бирократијата);  
места.  Постојат  различни  активациони 
политики  за  вработување  кои  државата  - Проширување  на  пристапот  до 
може  да  ги  користи  како  инструмент  за  различни облици на социјална заштита 
стимулација  на  влезот  на  младите  на  како  што  би  била  на  пр.  мерката 
пазарот на трудот. Такви се на пример покрај  надомест  на  плата  за  скратено  работно 
гореспоменатите  мерки  (пракси,  обуки...)  и  време на сите млади, а не како досега во 
мерки  како  субвенции  на  плати  (Австрија),  единствен случај поради нега на телесно 
комбинација на работа на скратено работно  или  интелектуално  попречено  дете; 
време  со  надоместоци  во  случај  на  развивање  установи  и  обезбедување 
невработеност  (Кипар),  давање  на  даночни  услови за грижа на деца, со што особено 
(Полска,  Литванија,  Холандија)  и  други  би  се  поттикнало  вработувањето  на  мла‐
олеснувања  за  работодавците  како  нама‐ дите  жени;  давање  на  законска  можност 
лување  на  трошоци  за  социјално  оси‐ отсуството  од  работа  поради  бременост 
гурување (Белгија) (Commission Staff Working  да  го  користат  и  таткото  и  мајката  под 
Document  2007,  21),  програми  за  создавање  еднакви  услови;  поддршка  за 
 14 
ПРОГРЕС Институт за социјална демократија ____________________________________________
 

остварување  на  правото  на  домување  за  е  базиран  врз  социјална  правда10. 
сите  млади,  а  не  исклучиво  за  деца  без  Несигурноста и лошите услови на работа ге‐
родители  и  без  родителска  грижа;  нерираат  фрустрации  кај  младите,  го 
поддршка  за  остварување  на  правото  на  зголемуваат  ризикот  од  маргинализација  и 
здравствена  заштита;  финансиска  под‐ го отежнуваат нивниот понатамошен личен и 
дршка  при  невработеност  за  младите  професионален  развој.  На  тој  начин  не‐
лица  поединечно,  а  не  само  во  рамките  мањето  пристојни  услови  за  работа  го 
на  социјалната  помош  доделувана  на  оневозможува  да  се  подобри  сликата  на 
домаќинствата;  комбинирање  на  под‐ пазарот на трудот.  
дршката  за  самовработување  со  мерки 
од  системот  на  социјална  заштита,  и  Во  рамките  на  погоре  споменатата 
други мерки.  Лисабонска  стратегија  на  Европската  Унија, 
беше  промовиран  концептот  на  flexicurity, 
Со  ова  не  се  исцрпуваат  облиците  за  чија  цел  е  да  постигне  засилено  врабо‐
поголема  вклученост  на  младите  во  тување  со  истовремена  гаранција  на  одре‐
системот  на  социјална  заштита.  Она  што  е  дено  ниво  на  социјална  сигурност.  Доаѓа 
важно  да  се  потенцира  е  дека  уни‐ како  кованица  од  зборовите  flexibility,  што 
верзалниот  пристап  до  социјалните  услуги  значи  флексибилност  и  security,  што 
ги  зголемува  шансите  за  младите  со  означува  сигурност.  Идејата  со  промови‐
наследено  загрозен  социјален  статус,  се  рањето на овој концепт е да се одговори на 
намалува зависноста на младите од нивните  современите  економски  предизвици,  пре‐
семејства а со тоа и ризикот од сиромаштија  дизвикани  пред  се  од  глобализацијата,  без 
и  општествена  исклученост,  се  подобрува  при  тоа  да  се  доведат  во  прашање 
позицијата  на  жените  и  младите  лица  со  социјалните  придобивки  на  европските 
посебни потреби на пазарот на трудот. Затоа  општества.  Се  усвојува  една  филозофија  во 
потребна  е  сериозна  и  сеопфатна  реформа  Европа  дека  преку  социјално  праведен 
на  системот  на  социјална  заштита  во  економски раст може да се постигнат истите 
Македонија,  кој  би  соодветствувал  на  економски  перформанси  како  во  други 
потребите  на  младите,  би  овозможил  делови од светот, без при тоа да се отворат 
младинска  независност  т.е.  автономија  и  бројни социјални рани. За да се постигне тоа 
би дал еднакви можности за сите млади на  потребни  се  реформи  во  законите  за 
пазарот  на  трудот.  Ова  се  однесува  како  работни  односи,  пратени  со  соодветни 
на  влезот  на  пазарот  на  трудот,  така  и  на  реформи на системите на социјална заштита, 
условите под кои се работи.   со цел да се воведат  флексибилни договори 
за  работа,  комбинирани  со  соодветна 
Како  што  и  претходно  беше  спомнато,  поддршка  од  социјалниот  систем.  При 
младите  се  полошо  позиционирани  на  спроведувањето треба да се внимава тоа да 
пазарот  на  трудот  од  возрасните  и  се  не  значи  намалување  на  сигурноста  или 
најчесто оние кои работат под флексибилни  заштитата  на  работниците,  туку  ди‐
договори  (за  привремена  работа  или  ференцирање  на  заштитата  за  да  се 
скратено  работно  време)  или  пак  нивниот  одговори  на  современите  потреби  на 
труд  се  експлоатира  во  рамките  на  пазарот  на  трудот.  Ова  се  однесува  и  на 
неформалната  економија,  работат  во  лоши  самата  Европска  Унија,  со  оглед  на  фактот 
услови  или  несоодветни  за  нивните  дека  се  работи  за  неодамна  промовиран 
квалификации,  се  слабо  платени,  социјално  концепт.  Европскиот  младински  форум  ја 
незаштитени  и.т.н.  Сето  ова  негативно  се  повикува Европската Комисија да воспостави 
одразува  врз  индивидуалниот  развој  и  минимум  стандарди,  како  би  се  осигурал 
професионален  напредок  на  младата  лич‐ балансот  меѓу  флексибилноста  и  сигурноста 
ност  и  ја  отежнува  нејзината  социјална  на  национално  ниво  (Youth  Forum  Jeunesse 
интеграција,  што  пак  од  друга  страна  има  2008,  12).  Во  Македонија  беа  усвоени 
негативни  реперкусии  врз  целокупниот 
општествен  развој.  Универзален  и  дол‐                                                             
горочен мир може да се постигне само ако  10
 Преамбула на уставот на Меѓународната организација 
на трудот, достапен на: 
http://www.ilo.org/ilolex/english/constq.htm  
 15 
____________________________________________ Младите во Македонија и пазарот на трудот

измени  на  Законот  за  работни  односи11  модернизација  на  системот  (и  пазарот  на 
(Сл.Весник  106/2008),  кој  беше  критикуван  трудот и системот на социјална заштита).  
од  страна  на  синдикатите  дека  на  голема 
врата ја воведува флексибилноста исклучиво   
во корист на работодавците, а ја занемарува  2.2. Инвестирање во образование 
сигурноста  и  заштитата  на  работниците.  Во 
принцип,  од  решенијата  кои  го  штитат  Како  што  сведочат  погоре 
интересот само на едната страна не може да  наведените  податоци,  голем  број  на  млади 
се  очекуваат  суштински  резултати  и  не  се  вклучени  во  формалниот  систем  на 
поместувања на пазарот на трудот.   образование  или  пак  се  вклучени  само  во 
најниските  степени  на  образование.  Од 
Оттука, многу е битно да се одржува  друга  страна  пак,  од  истите  податоци  се 
дијалогот  со  социјалните  партнери  (меѓу  гледа  дека  младите  со  повисок  степен  на 
Владата,  синдикатите  и  организациите  на  образование  се  подобро  позиционирани  на 
работодавците). Од друга страна, со оглед на  пазарот  на  трудот,  иако  постојат  емпириски 
постоењето  на  многу  невработени  млади  податоци  во  одредени  европски  земји,  кои 
или  млади  кои  се  наоѓаат  во  флексибилни  укажуваат  на  тоа  дека  повисоките 
услови  на  работа,  истите  тие  не  се  квалификации  не  гарантираат  автоматски 
претставени  од  синдикатите  и  се  во  потрага  влез на пазарот на трудот, како и квалитет на 
по  нови  форми  кои  ќе  ги  артикулираат  работните  места.  Сепак,  по  правило,  по‐
нивните  интереси.  Како  такви  се  јавуваат  добро  образованите  кадри  имаат  предност 
нови  социјални  движења,  невладини  на  пазарот  на  трудот.  И  затоа  особено 
организации,  кои  иако  претставуваат  образовните  политики  не  можат  да  се 
одредени  интереси,  се  уште  немаат  со‐ третираат  изолирано  од  политиките  на 
одветен  пристап  до  процесот  на  носење  вработување  и  пошироко  социо‐економ‐
одлуки  и  креирање  политики.  Имајќи  ги  ските политики.  
предвид овие нови актери кои се појавуваат 
покрај  традиционалните  социјални  пар‐ Првенствено  потребно  е  да  се 
тнери,  реформирањето  на  социјалните  обезбеди  еднаков  пристап  на  сите  млади 
системи  на  заштита  и  нивното  при‐ до  образовниот  процес,  независно  од 
лагодување  на  претходно  спомнатите  нови  нивното  социјално  потекло  и  материјални 
предизвици  од  социо‐економска  природа,  услови.  Тоа  се  постигнува  со  законско 
како  што  се  модернизацијата,  глобали‐ гарантирање  на  пристапот  до  образо‐
зацијата,  потребата  за  мобилна  и  флек‐ ванието,  како  што  е  задолжителното 
сибилна  работна  сила  и.т.н.,  ќе  бара  основно,  а  од  оваа  година  и  средно 
соодветно  прилагодување  на  процесите  на  образование.  Меѓутоа  ова  не  е  доволно  и 
донесување на одлуки, можеби дури повеќе  претставува  само  прва  фаза  во  осигу‐
отколку реформата на самиот систем. Во која  рувањето  еднаков  пристап.  Законските 
насока  ќе  се одвиваат реформите  зависи  од  гаранции  мора  да  бидат  поткрепени  со 
можноста  на  различните  учесници  на  соодветни  инфраструктурни,  институ‐
пазарот  на  трудот  да  ги  изразат  своите  ционални  и  финансиски  услови.  Па  така,  за 
мислења,  интереси  и  препораки.  Затоа  ќе  постигнување  целосен  опфат  на  младите  во 
биде  потребно  соодветно  интегрирање  на  образовниот  процес,  потребно  е  да  се 
младинските  невладини  организации  во  инвестира  во  доволен  број  на  училишта, 
структурите  и  процесите  на  креирање  нивна  опременост  со  соодветен  наставен 
политики,  како  предуслов  за  соодветна  кадар,  да  се  зголеми  пристапноста  до 
училиштата  особено  за  младите  од  ру‐
                                                             ралните области, како и младите со посебни 
11
 Указот за прогласување на законот не беше потпишан  потреби,  да  се  оневозможи  осипувањето 
од страна на Претседателот на Републиката, по што  поради  недостигот  на  финансиски  средства 
беше вратен во Собранието на повторно разгледување. 
на  родителите  преку  поддршка  во  книги, 
Аргументите на Претседателот за негово 
непотпишување беа: гласно изразените критики од  давање  семејни  бенефиции,  ученички  и 
страна на Сојузот на синдикатите на Македонија, како и  студентски  стипендии,  кои  треба  да  од‐
итната постапка по која беше донесен овој 
исклучително важен закон.  
 16 
ПРОГРЕС Институт за социјална демократија ____________________________________________
 

говорат  на  реалните  потреби,  а  не  да  бидат  признание во рамките на јавните институции 

давани во вид на симболична милостина.   и приватниот сектор.  

Паралелно  со  зголемувањето  на  Покрај  во  рамките  на  државата, 

квантитетот во образованието, не смее да се  многу  е  битно  младите  да  можат  да  ги 
изостави квалитетот на образовниот процес.  користат  придобивките  од  различни 
Се  повеќе  доаѓа  до  израз  потребата  од  искуства  стекнати  надвор  од  земјата. 
опремување  на  младите  луѓе  со  соодветни  Особено во Европската Унија младите имаат 
вештини  и  квалификации  кои  одговараат  на  можност  да  профитираат  од  различни 
потребите  на  пазарот  на  трудот.  До  сега  образовни  мобилни  програми,  а  од 
образовните  системи  ширум  Европа,  како  и  неодамна  и  програми12  кои  овозможуваат 
во  Македонија,  обезбедуваа  теоретски  стекнување работно искуство во друга земја. 
знаења  во  одредени  области,  давани  без  Младите  од  Македонија,  најчесто  на  своја 
посебна  анализа  за  нивната  усогласеност  со  иницијатива, патуваат заради продолжување 
потребите  на  пазарот  на  трудот.  Без  да  се  на своето образование или студиски престој 
изгуби  значењето  на  образованието  во  надвор  од  границите  на  Македонија. 
подготвувањето  на  општествено  одговорни  Државата  треба  да ги  препознае  и поддржи 
индивидуи, современите предизвици бараат  овие  иницијативи,  и  тоа  во  најразлична 
поседување  практични  вештини  кои  би  го  форма, како што е признавање на стекнатите 
олесниле  транзитот  во  пазарот  на  трудот.  квалификации,  поддршка  на  училиштата  и 
Зголемената  комуникација  меѓу  креаторите  универзитетите  да  развиваат  соработка  со 
на  политики,  носителите  на  образовниот  училишта  и  универзитети  од  европските 
процес и професионалниот сектор е еден од  земји, поддршка на младинските невладини 
клучните  фактори  за  создавање  квалитетен  организации и признавање и вклучување на 
систем на образование.   неформалното  образование  во  системот. 
Понатаму Република Македонија, како земја 
Современите  трендови  не  само  што  кандидат  за  членство  во  Европската  Унија, 
бараат  поголема  компатибилност  на  треба да ги искористи сите можности кои се 
наставните  програми  со  случувањата  на  нудат од ваквиот статус, како и да инсистира 
пазарот,  туку  и  ја  наметнуваат  потребата  од  на  добивање  повеќе  можности  за  младите 
повеќекратна  размена  меѓу  образованието  луѓе  од  Македонија.  Промоцијата  на  мла‐
и  пазарот  на  трудот  во  текот  на  животниот  динската  мобилност  ќе  се  постигне  преку 
циклус.  Оваа  повеќекратна  размена  доаѓа  извршување  на  потребните  обврски  од 
како  одговор  на  проблемот  со  не‐ македонска страна, како што е подготовка за 
вработеноста, затоа што дава можност преку  менаџирање  на  соодветни  програми  за 
повторниот  влез  во  образовниот  процес  и  мобилност, но и барање до Европската Унија 
стекнување одредени нови квалификации да  да го укине визниот режим за македонските 
се  возобнови  пристапот  до  пазарот  на  граѓани,  како  и  да  ги  отвори  можностите  за 
трудот. При тоа, ова не се однесува само на  учество  во  повеќе  европски  програми  кои 
повторниот  влез  до  формалното  обра‐ имаат  за  цел  да  ја  подобрат  позицијата  на 
зование,  туку  и  до  други  форми  на  младите на пазарот на трудот.  
образованието,  како  што  се  различните 
обуки,  праксите,  вештините  стекнати  низ 
неформалното  образование.  Особено  не‐
формалното  образование  нуди  можност  за 
стекнување  одредени  компетенции  кои  се 
уште  не  се  дел  од  формалниот  систем  на 
образование, а кои се од клучно значење за 
професионалниот живот, како што се: тимска                                                              
12
работа,  стратешко  планирање,  решавање   Се мисли на Your First Job Abroad Initiative, која беше 
проблеми,  мотивација,  комуникациски  веш‐ лансирана на 50 годишнината од Договорот од Рим и 
која им овозможува на 50 млади работници, кои 
тини и многу други. Затоа е битно вештините  никогаш не работеле надвор од својата земја, да 
кои  одредена  индивидуа  ги  стекнува  во  стекнат работно искуство со поминување најмалку 4 
текот  на  животниот  циклус  да  наидат  на  месеци во друга европска земја (од ЕУ и Норвешка, 
Исланд и Лихтенштајн).  
 17 
____________________________________________ Младите во Македонија и пазарот на трудот

Заклучоци и препораки: 

 
¾ Денешните податоци сведочат дека потенцијалот на младите не се користи и дека младите 
се една од најранливите групи на пазарот на трудот; 

¾ Треба да се охрабруваат праксите како можност младите луѓе да се стекнат со одредено 
практично работно искуство за да да ја премостат транзицијата од образование кон пазарот 
на трудот. При тоа треба да се гарантираат минимум пристојни услови за практикантско 
ангажирање; 

¾ Треба да се комбинираат различни активациони мерки и политики од социјалната заштита 
заради обезбедување младинска автономија и еднакви можности на младите на пазарот 
на трудот;  

¾ Воведувањето флексибилни договори за работа, комбинирани со соодветна поддршка од 
социјалниот систем, придонесува за поттикнување на вработеноста и обезбедување 
пристојни услови за работа; 

¾ Да се одржува дијалогот со социјалните партнери како и да се олесни пристапот на 
младинските организации до процесот на носење одлуки и креирање политики;  

¾ Треба да се обезбеди еднаков пристап на сите млади до образовниот процес, независно од 
нивното социјално потекло и материјални услови, како и да се гарантира квалитетот на 
образовниот процес; 

¾ Треба да се овозможи повеќекратна размена меѓу образованието и пазарот на трудот во 
текот на животниот циклус, како и да се препознаат вештините стекнати во неформалното 
образование; 

¾ Младите треба да ги користат придобивките од различни искуства стекнати надвор од 
државата и затоа треба да се промовира младинската мобилност, посебно во Европа.  

   

 
 18 
ПРОГРЕС Институт за социјална демократија ____________________________________________
 

БИБЛИОГРАФИЈА 

Bureau of European Policy Advisors. 2007. Investing in Youth: an Empowerment Strategy. Brussels: 
BEPA. http://ec.europa.eu/dgs/policy_advisers/publications/docs/Investing_in_Youth_25_April_fin.pdf  

Center for Research and Policy Making. 2008. Migration and Development: Creating Regional Labor 
Market and Labor Migrants Circulation as Response to Regional Market Demands. 
http://www.crpm.org.mk/Papers/MigrationandDevelopment.pdf  

Commission Staff Working Document. 2007. on youth employment in the EU SEC (2007)1093. Brussels: 
Commission of the European Communities. 
http://ec.europa.eu/transparency/regdoc/rep/2/2007/EN/2‐2007‐1093‐EN‐1‐0.Pdf  

European Council. 2000. Presidency Conclusions – Lisbon European Council, 23 and 24 March 2000. 
http://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00100‐r1.en0.htm 

Министерство за образование и наука. 2006. Национална програма за развој на образованието 
во Република Македонија 2005‐2015. Скопје.  

Министерство за труд и социјална политика. 2006. Национална стратегија за вработување 2010. 
достапно на www.mtsp.gov.mk (документи) 

Министерство за труд и социјална политика. 2006. Национален акционен план за вработување 
2006‐2008. достапно на www.mtsp.gov.mk (документи) 

Министерство за труд и социјална политика. 2006. Оперативен план за активните мерки и 
програми за вработување за 2008 година. достапно на www.mtsp.gov.mk (документи) 

Новковска, Благица. 2008. „Социјалното исклучување на младите лица“. во Ревија за социјална 
политика, 47‐58. Скопје: Фондација Фридрих Еберт – Скопје 

Стабс Пол, Геровска‐Митев Маја. 2008. „Клучни социјални индикатори и политики за мерење на 
сиромаштијата и социјалната исклученост“. во Ревија за социјална политика, 20‐34. Скопје: 
Фондација Фридрих Еберт – Скопје 

Стамболиева Марија, Тевдовски Драган, Спасов Александар. 2008. 555 дена конзервативно 
владеење во Македонија. достапно на www.progres.org.mk (публикации) 

Влада на Република Македонија. 2008. Програма за остварување на социјалната заштита за 
2008. достапна на www.mtsp.gov.mk (документи) 

United Nations. 2007. World Youth Report 2007. http://www.un.org/esa/socdev/unyin/wyr07.htm  

Youth Forum Jeunesse. 2008. Policy Paper on Youth Employment.  
http://www.youthforum.org/Downloads/policy_docs/social_conditions/0813‐
07_Employment_FINAL.pdf  

 
 19 
____________________________________________ Младите во Македонија и пазарот на трудот

АНЕКС 1 
СТАПКА НА АКТИВНОСТ НА НАСЕЛЕНИЕТО ПО ВОЗРАСНИ ГРУПИ И ПО ПОЛ 
ACTIVITY RATES OF THE POPULATION BY AGE GROUPS AND GENDER 

Стапка на активност  Стапка на вработеност  Стапка на невработеност 

  Activity rate  Employment rate  Unemployment rate 
2006  2007  2006  2007  2006  2007 
  ВКУПНО / TOTAL 
Вкупно/total  55.1  55.7  35.2  36.2  36.0  34.9 
15‐24  35.8  35.9  14.4  15.2  59.8  57.7 
25‐49  78.8  79.0  52.0  53.0  34.0  32.9 
50‐64  50.8  52.9  36.4  37.8  28.4  28.5 
65 и повеќе 
3.9  4.0  3.8  3.9  3.2  3.2 
65 years and more 
15‐64  62.2  62.8  39.6  40.7  36.3  35.2 
  МАЖИ / MEN 
Вкупно/total  67.3  67.3  43.5  44.1  35.3  34.5 
15‐24  42.0  43.8  17.2  18.7  59.0  57.4 
25‐49  92.1  91.2  61.9  62.4  32.8  31.6 
50‐64  68.5  68.5  47.9  47.7  30.0  30.3 
65 и повеќе 
5.8  5.8  5.6  5.5  3.7  4.3 
65 years and more 
15‐64  74.9  74.8  48.3  48.8  35.6  34.8 
  ЖЕНИ / WOMEN 
Вкупно/total  42.9  44.1  27.0  28.4  37.2  35.5 
15‐24  29.3  27.5  11.4  11.5  61.0  58.2 
25‐49  65.0  66.3  41.6  43.3  35.9  34.7 
50‐64  33.8  37.7  25.3  28.2  25.1  25.3 
65 и повеќе 
2.3  2.6  2.3  2.5  2.2  1.1 
65 years and more 
15‐64  49.2  50.4  30.7  32.3  37.5  35.8 
 
Извор: Државен завод за статистика, соопштение бр. 2.1.8.07 

 
  

 
Возраст / age 
Школска  Вкупно  Level of 
20 

подготовка  Total  education 

65 и повеќе
15‐19  20‐24  25‐29  30‐34  35‐39  40‐44  45‐49  50‐54  55‐59  60‐64 
65 end more 

Вкупно  316 905  18 114  49 442  51 311  45 175  36 290  33 987  29 328  29 339  17 534  6 130  253  Total 

Без  Without 
5 382  363  765  504  867  595  492  687  602  303  203  ‐ 
образование  education 
Incomplete 
Незавршено  primary and 
основно  14 757  881  1 161  1 991  1 797  1 182  1 535  1 759  1 847  1 479  1 065  ‐  lower 
образование  secondary 
education 
Primary and 
Основно  lower 
93 498  6 390  10 761  12 661  14 589  11 726  10 372  9 454  9 417  6 272  1 761  ‐ 
образование  secondary 
education 
3 години  3 years of 
средно  48 418  2 247  6 398  5 602  7 334  6 100  5 290  5 218  6 482  2 797  925  ‐  secondary 
 

образование  education 
4 години  4 years of 
АНЕКС 2 

средно  124 664  8 199  26 227  20 995  16 465  14 603  13 681  9 966  8 438  4 759  1 302  ‐  secondary 
образование  education 
Вишо  Higher 
6 635  34  497  782  972  562  970  556  1 144  672  247  ‐ 
образование  education 
University 
Високо 
23 550  ‐  3 632  8 775  3 152  1 521  1 649  1 688  1 409  1 052  628  ‐  level 
образование 
education 

 
UNEMPLOYED PERSONS BY LEVEL OF EDUCATION AND AGE 

Извор: Државен завод за статистика, статистички преглед 2.4.8.06/593 (Табела 27) 
НЕВРАБОТЕНОСТ СПОРЕД ШКОЛСКАТА ПОДГОТОВКА И ВОЗРАСТА 
ПРОГРЕС Институт за социјална демократија ____________________________________________
    
ДОЛЖИНА НА НЕВРАБОТЕНОСТА 
 
DURATION OF UNEMPLOYMENT 

Возраст  Вкупно  До 1 месец  2‐5 месеци  6‐11 месеци 12‐17 месеци 18‐23 месеци 2 години  3 години  4 и повеќе години
Age  Total  Up to 1 month  2‐5 months  6‐11 months  12‐17 months  18‐23 months  2 years  3 years  4 years and longer 
Вкупно 
316 905  7 378  19 490  21 044  17 962  14 597  2 622  27 745  206 068 
Total 

15‐19  18 144  1 717  4 519  4 718  3 032  1 984  228  1 429  487 

20‐24  49 442  1 617  4 313  4 469  5 412  4 490  946  8 409  19 786 

25‐29  51 311  1 464  4 089  3 397  2 643  1 731  438  4 437  33 112 

30‐34  45 175  853  1 914  1 556  1 785  1 397  251  2 332  35 088 

35‐39  36 290  577  1 497  1 542  1 197  966  37  1 678  28 795 
 

40‐44  33 987  309  1 111  2 008  1 031  1 111  299  2 651  25 468 
АНЕКС 3 

45‐49  29 328  297  1 084  1 337  973  829  155  1 900  22 754 

50‐54  29 339  252  519  1 404  1 178  1 375  201  2 589  21 821 

55‐59  17 534  212  319  566  527  690  67  1 834  13 320 

60‐64  6 130  81  102  47  140  24  ‐  485  5 251 

Извор: Државен завод за статистика, статистички преглед 2.4.8.06/593 (Табела 25) 
UNEMPLOYED PERSONS BY DURATION OF UNEMPLOYMENT AND AGE 

65 и повеќе 
253  ‐  23  ‐  44  ‐  ‐  ‐  186 
65 and more 
НЕВРАБОТЕНИ СПОРЕД ДОЛЖИНАТА НА НЕВРАБОТЕНОСТА И ВОЗРАСТА 
____________________________________________ Младите во Македонија и пазарот на трудот

 
21 
 22 
ПРОГРЕС Институт за социјална демократија ____________________________________________
 

SUMMARY   substantial  number  of  unemployed  youth 

  between  25‐29  years  of  age,  which  have 
completed higher education; 
Youth  in  Macedonia  and  the  Labor 
Market  –  situation  and  recommend‐ ‐ 33,9% of young people aged between 15‐
dations  19  years  are  not  in  employment, 
  education or training; 
The  issue  of  youth  employment  is  a 
phenomenon  which  receives  increasing  ‐ Connected  to  long‐term  unemployment, 
attention on the EU political agenda. The level  the  highest  number  of  young  people  in 
of  youth  employment  in  one  society  the group of 20‐24 and 25‐29 years of age 
determines  the  sustainability  of  the  current  wait 4 years and longer for employment; 
social  security  systems,  primarily  the  pension 
‐ The  highest  number  of  long‐term 
system. At the same time, investments in youth 
unemployed  persons  from  the  total 
are  essential  for  human  capital  formation,  as 
unemployed population is in the group of 
one  of  the  factors  for  economic  and  social 
people aged between 25‐29 years.  
progress.  In  the  Republic  of  Macedonia  there 
are  very  few  policies  which  target  the  young   
people  and  those  which  do  exist  are  not   
coordinated. Furthermore, there is no research  Conclusions and policy recommendations: 
conducted which would analyze exclusively the 
position of youth on the labor market.   ‐ Current data suggests that the potential of 
young  people  is  not  used  and  that  young 
Therefore  the  goal  of  this  publication 
people  are  one  of  the  most  vulnerable 
is  to  give  a  comprehensive  analysis  of  the 
groups on the labor market; 
situation  of young people  on  the  labor  market 
in  the  Republic  of  Macedonia.  Based  on  the  ‐ Internships  should  be  encouraged  as  a 
identified  problems,  apart  from  their  possibility  for  obtaining  practical  work 
enumeration,  the  publication  aims  to  give  experience  which  could  facilitate  the 
recommendations to decision makers for policy  transition from education to labor market. 
making in the field of labor market policies and  At the same time, minimum standards for 
other  correlated  policies,  such  as  educational  decent  practical  engagement  should  be 
and  social  policies.  The  main  idea  behind  this  secured; 
policy  paper  is  to  contribute  to  an  easier 
transition  from  the  education  to  the  labor  ‐ Different  activation  measures  and  social 
market,  to  achieving  higher  degree  of  security  policies  should  be  combined  in 
employment  and  securing  decent  work  for  order  to  secure  youth  autonomy  and 
young people. The policy paper uses data which  equal  opportunities  for  young  people  on 
exists  on  national  level  as  well  as  comparative  the labor market; 
experiences from different European countries. 
  ‐ The  introduction  of  flexible  working 
  contracts,  combined  with  appropriate 
Situation of young people in Macedonia:  support  by  the  social  security  system, 
contributes to stimulation of employment 
‐ The  youth  unemployment  rate  in  2007  and securing decent working conditions; 
was  57,7%,  which  is  almost  twice  as  the 
adult unemployment rate: 32,9%;  ‐ Dialogue  with  social  partners  should  be 
sustained  and  the  access  of  youth 
‐ The employment rate of young women in  organizations  to  decision‐making 
2007 was 11,5%, and for men 18,7%;  processes should be alleviated; 

‐ The highest number of unemployed youth  ‐ Equal  access  of  all  youth  to  education 

is  in  the  group  of  young  people  with  should  be  guaranteed,  regardless  of  their 
secondary  education,  but  there  is  a  social  background  or  material 
 23 
____________________________________________ Младите во Македонија и пазарот на трудот

circumstances,  as  well  as  quality  of  the 

educational process; 

‐ Multiple  exchange  between  education 

and  the  labor  market  should  be  enabled 
during  a  person’s  lifetime  and  the  skills 
obtained  throughout  the  non‐formal 
educations should be recognized; 

‐ Young  people  should  be  able  to  benefit 

from  various  experiences  obtained 
outside  of  Republic  of  Macedonia  and 
therefore  youth  mobility  should  be 
promoted, especially in Europe.