Πανεπιστήμιο Κρήτης – Τμήμα Φυσικής

Ομάδα: 1
Ονοματεπώνυμο: Ζαχαριουδάκης Νίκος Α.Μ: 2980
Ονοματεπώνυμο: Ζαγοριανός Απόστολος Α.Μ: 3020
Ημερομηνία εκτέλεσης πειράματος: 17.10.2007
Ημερομηνία παράδοσης αναφοράς: 24.10.2007

Εργαστηριακή Αναφορά

Πείραμα 2: Σιδηρομαγνητική υστέρηση

Προχωρημένα Εργαστήρια Φυσικής I 1

 Πανεπιστήμιο Κρήτης – Τμήμα Φυσικής

Σκοπός της άσκησης:

Η άσκηση αυτή αποσκοπεί στη μέτρηση βασικών μεγεθών μαγνητικών υλικών και την
εξοικείωση με θέματα μαγνητικών ιδιοτήτων της ύλης.

Θεωρία:
Μαγνητικά δίπολα και μαγνήτιση

Οι μαγνητικές ιδιότητες της ύλης μπορούν να μελετηθούν με την αλληλεπίδραση

μαγνητικών δίπολων με μαγνητικά πεδία. Τα δίπολα αυτά είτε υπάρχουν είτε επάγονται
από εξωτερικά μαγνητικά πεδία. Η μαγνητική διπολική ροπή ενός βρόγχου ρεύματος I και
επιφάνειας A είναι
 
µ = I A (1).
Η μαγνητική κατάσταση των υλικών περιγράφεται μακροσκοπικά με το διάνυσμα της
μαγνήτισης

 ∑ µ
M= (2),
∆V
όπου,

∑µ το άθροισμα των μικροσκοπικών μαγνητικών ροπών που βρίσκονται σε όγκο ∆V .

Το ολικό πεδίο B στο εσωτερικό ενός υλικού που βρίσκεται σε εξωτερικό μαγνητικό πεδίο

B0 είναι
   
B = B0 + Bm = µ0 M (3),
όπου,

µ0 M το μαγνητικό πεδίο που δημιουργείται λόγω της μαγνήτισης του υλικού
µ0 η μαγνητική διαπερατότητα του κενού.

Εισάγοντας το μέγεθος του μαγνητίζοντος πεδίου H , η σχέση 3 μετασχηματίζεται στην
  
= (
B µ0 H + M (4). )
Παρουσία μαγνητικού υλικού, ο νόμος του Ampere , γίνεται
 
∫ =
Bdl µ0 ( I + I M ) (5),
όπου,
I το ρεύμα που περνάει από μια επιφάνεια που ορίζει η κλειστή διαδρομή του
 
I M = ∫ M dl το ρεύμα στο εσωτερικό του υλικού.

Επομένως, η σχέση 5 γράφεται ως εξής:

    
( )
∫ B − µ0 M dl =µ0 I ⇒ ∫ Hdl = I (6)

Προχωρημένα Εργαστήρια Φυσικής I 2

 Πανεπιστήμιο Κρήτης – Τμήμα Φυσικής

Σε πολλά υλικά ισχύει ότι

 
M = χ H (7),
όπου,
χ η μαγνητική επιδεκτικότητα του υλικού.

Από τις σχέσεις 4, 7, έχουμε

  
B =µ0 (1 + χ ) H =µ H (8),

όπου,
µ η μαγνητική διαπερατότητα του υλικού.

Κατηγορίες μαγνητικών υλικών

Ανάλογα με τη μαγνητική διαπερατότητα µ , ταξινομούμε τα υλικά σε τρεις κατηγορίες:

i) Παραμαγνητικά υλικά ( µ > µ0 ) :

Τα άτομα ή ιόντα των υλικών αυτών έχουν μεν μόνιμη μαγνητική ροπή, ο
προσανατολισμός όμως όλων των ροπών είναι τυχαίος, έτσι ώστε απουσία εξωτερικού
μαγνητικού πεδίου το υλικό να μην παρουσιάζει μαγνήτιση. Το εξωτερικό μαγνητικό
πεδίο προσανατολίζει μερικά τις μαγνητικές ροπές κατά τη διεύθυνση και φορά του,
έτσι ώστε το υλικό να εμφανίζει μαγνήτιση παράλληλη και της ίδιας φοράς με το
εξωτερικό μαγνητικό πεδίο.

ii) Διαμαγνητικά υλικά ( µ < µ0 ) :

Τα άτομα ή ιόντα των υλικών αυτών δεν έχουν μαγνητική διπολική ροπή. Αν
εφαρμοστεί ένα εξωτερικό μαγνητικό πεδίο έχει ως αποτέλεσμα την επαγωγή μιας
ασθενούς διπολικής ροπής με φορά αντίθετη προς αυτό.

iii) Σιδηρομαγνητικά υλικά ( µ >> µ0 ) :

Τα υλικά αυτά παρουσιάζουν μαγνητικές διπολικές ροπές σε ατομικό επίπεδο, οι
οποίες τείνουν να ευθυγραμμιστούν μεταξύ τους ακόμα και σε ασθενές εξωτερικό
πεδίο. Αν αυτό αφαιρεθεί, τα υλικά αυτά παραμένουν μαγνητισμένα. Σε ένα
σιδηρομαγνητικό υλικό η σχέση 8 δεν είναι γραμμική. Η τιμή του µ εξαρτάται από τη
«μαγνητική προϊστορία» του υλικού, γεγονός που ορίζεται ως το φαινόμενο της
μαγνητικής υστέρησης.

Καμπύλη μαγνήτισης

Για τα σιδηρομαγνητικά υλικά η καμπύλη B = f ( H ) λέγεται καμπύλη μαγνήτισης ή

υστέρησης.
Αρχικά θεωρούμε ένα αμαγνήτιστο υλικό. Για να πάρουμε την καμπύλη μαγνήτισης
αυξάνουμε το πεδίο H , από την τιμή μηδέν μέχρι μια μέγιστη τιμή H max , όπου B = BS .

Προχωρημένα Εργαστήρια Φυσικής I 3

 Πανεπιστήμιο Κρήτης – Τμήμα Φυσικής

Με το υλικό μαγνητισμένο στην κατάσταση a ,

ελαττώνοντας το πεδίο H , παρατηρούμε
ελάττωση του B , αλλά κατά μήκος μιας νέας
καμπύλης μαγνήτισης. Στο σημείο b , όπου
H = 0 , καταγράφεται μαγνητικό πεδίο B = Br ,
που ονομάζεται παραμένον πεδίο και οφείλεται
στη μαγνήτιση του υλικού. Αντιστρέφουμε τη
διεύθυνση του H , ωσότου B = 0 . Στο σημείο
αυτό, c , όπου H = H 0 , παρατηρούμε συνεκτικό
πεδίο H 0 . Με περεταίρω μεταβολές στην ίδια
κατεύθυνση, καταγράφεται η κατάσταση d
( ή − a ) , όπου B = − BS και H = − H max .
Σχήμα 1
Αντιστρέφοντας την φορά του H , διαγράφουμε
το κάτω μέρος της καμπύλης ως τη a . Η κλειστή καμπύλη, B = f ( H ) , που προκύπτει κατά τις
παραπάνω μεταβολές, ονομάζεται καμπύλη ή βρόχος υστέρησης (Σχήμα 1).

Μαγνητικά κυκλώματα

Ένας τρόπος να μετρηθεί η καμπύλη B = f ( H ) είναι ο δακτύλιος του Rowland. Αν ο

δακτύλιος αποτελείται από δύο τμήματα, το 1 και 2, με χαρακτηριστικά

l1 , l2 μήκος
A1 , A2 εμβαδόν διατομής
µ1 , µ2 μαγνητική διαπερατότητα,

τότε, από το νόμο Ampere έχουμε

  B1l1 B2l2
∫ Hdl =⇒
I Hl 11 + H 2l2 =NI 0 ⇔
µ1
+
µ2
=NI 0 (9).

Όμως, στο κύκλωμα η μαγνητική ροή διατηρείται σταθερή:

=
Φ B1=
A1 B2 A2 (10)

Από τις 9, 10, έχουμε

Φl1 Φ l2  l l 
+ =
Φ 1 + 2  = NI 0 (11).
µ1 A1 µ2 A2  µ1 A1 µ2 A2 

Η σχέση αυτή θα είναι ανάλογη της E = IR του ηλεκτρισμού. Στο ρεύμα I ενός ηλεκτρικού
κυκλώματος αντιστοιχεί ροή Φ ενός μαγνητικού κυκλώματος. Το γινόμενο NI 0 αντιστοιχεί
στην ηλεκτρεγερτική δύναμη E και ο όρος (1 µ A ) στην αντίσταση R = ( l σ A ) του αγωγού
του κυκλώματος.

Προχωρημένα Εργαστήρια Φυσικής I 4

 Πανεπιστήμιο Κρήτης – Τμήμα Φυσικής

Πειραματική Διαδικασία και Ανάλυση Μετρήσεων:

Μέρος Α: Μετρήσεις με πυρήνα μετασχηματιστή

Συνδεσμολογούμε το κύκλωμα του Σχήματος 2:

Σχήμα 2
Ο πυρήνας του μετασχηματιστή αποτελείται από φύλλα σιδηρομαγνητικού υλικού μονωμένα
μεταξύ τους. Οι διαστάσεις του είναι

Ολικό μήκος L = 44cm

Εμβαδόν διατομής A = 16cm 2 .

Επιπλέον, ο πυρήνας περιβάλλεται από δύο πηνία, το πρωτεύον (1) και δευτερεύον (2), με

N1 = 250 σπείρες
N 2 = 500 σπείρες.

Τα υπόλοιπα στοιχεία του παραπάνω κυκλώματος είναι

Σταθερή αντίσταση=
R 39 K Ω

Χωρητικότητα πυκνωτή C = 10 µ F

fπηγ ής = 50 HZ .

Συνδέουμε το πρωτεύον πηνίο με τον μετασχηματιστή (τάση 110V ), ρυθμίζοντας τις

μεταβλητές αντιστάσεις (ροοστάτες) που έχουμε συνδέσει σε σειρά κατά τέτοιο τρόπο ώστε
αρχικά Iπην ίου1 ≤ 0, 2 A .
Η τάση που παράγει η πηγή είναι εναλλασσόμενη, συνεπώς το διαρρέον ρεύμα στο
παραπάνω κύκλωμα θα είναι εναλλασσόμενο. Το αμπερόμετρο που θα χρησιμοποιήσουμε
έχει την ικανότητα να καταγράφει την εκάστη ενεργός τιμή I rms ρεύματος που ρέει το
πρωτεύον πηνίο. Από εδώ και στο εξής, σε όποια σχέση περιέχεται το μέγεθος της έντασης I
ρεύματος, θα εννοείται η μέγιστη τιμή του τελευταίου, I 0 , προσδιορισμένη ως εξής:

I 0 = I rms 2 (12)

Προχωρημένα Εργαστήρια Φυσικής I 5

 Πανεπιστήμιο Κρήτης – Τμήμα Φυσικής

2
 ∂I 
∆I 0 = ±  0 ∆I rms  = ±∆I rms 2
 ∂I rms 

Συνδέουμε τις περιοχές x , y του κυκλώματος με τις αντίστοιχες εισόδους του

παλμογράφου.
Η ένταση του μαγνητικού πεδίου H , από τον νόμο του Ampere , προκύπτει ως
 
∫ Hdl =⇒I HL =N1 I1

 ∂B
2
N
H = 1 I1  N
∆H =±  ∆V  =± 1 ∆I (13).
L  ∂V  L

Η ένταση του μαγνητικού πεδίου B , από τον νόμο του Faraday στο δευτερεύον (2) πηνίο,
προκύπτει ως εξής:

d Φm dB
E=
− =
− N 2 A2 ⇒ ∫ Edt =
N 2 AB
dt dt

q I2 1  E
V=
y =
C ∫ C dt= RC ∫
Edt  I2 = 
 R

2
N2 A RC  ∂B  RC
=
Vy B ⇒=
B Vy ∆B =±  ∆Vy  =± ∆Vy (14)
RC N2 A  ∂V  N A
 y  2

Συνεπώς, η τιμή B σε κάθε σημείο της καμπύλης υστέρησης, μπορεί να προσδιοριστεί από
την τιμή της τάσης Vy , μετρούμενη από τον παλμογράφο.

Θέτουμε το κύκλωμα σε λειτουργία. Για I1=

( rms ) [0,16 ± 0, 02] A , καταγράφεται η παρακάτω
καμπύλη υστέρησης (Σχήμα 3) στην οθόνη του παλμογράφου.

Σχήμα 3

Προχωρημένα Εργαστήρια Φυσικής I 6

 Πανεπιστήμιο Κρήτης – Τμήμα Φυσικής

Μετρώντας1 την καμπύλη υστέρησης, παίρνουμε τα εξής στοιχεία:

VBS =3, 0 DIV ± 0,1DIV =[0, 60 ± 0, 02]V , DIV = 0, 2V

VBr = [0,36 ± 0, 02]V , DIV = 0, 2V
1,8 DIV ± 0,1DIV =

VH max = [85 5] mV , DIV = 50mV

1, 7 DIV ± 0,1DIV =±

VH 0 = [55 5] mV , DIV = 50mV

1,1DIV ± 0,1DIV =±

1. Οι τιμές που παίρνουμε για το x και το y από το διάγραμμα δεν είναι οι τιμές που φαίνονται αλλά ο
μέσος όρος του θετικού και του αρνητικού, διότι ενώ θεωρητικά θα έπρεπε τα σημεία να είναι
συμμετρικά ως προς τους άξονες x και y, αυτό δεν συμβαίνει στο διάγραμμα που έχουμε πάρει
(αυτό έχει συμβεί από λάθος στην αντιγραφή του διαγράμματος από τον παλμογράφο στο χαρτί).

Συνεπώς, οι ποσότητες BS , Br , εκτιμώνται ως

RC
=BS = VB [ 292,50 ± 9,75] mT ,
N2 A S

RC
=Br = VB [175,50 ± 9,75] mT
N2 A r

ενώ για τα μεγέθη H max , H 0 , έχουμε

N1
=
H max = I1 [128,56 ± 16,07] A m
L

H maxVH 0
=
H0 = [83,19 ± 13,76] A m (Μέθοδος των τριών) (15)
VH max

2 2
  ∂H 0   ∂H 0 
2
 ∂H 0
∆H 0 =
±  ∆H max  +  ∆VH 0  +  ∆VH max  =
 ∂H max   ∂VH 0   ∂VH
 


max
.
2 2 2
 VH  H   VH 0 
=
±  0 ∆H max  +  max ∆VH 0  +  H max ∆VH max 
 VH   VH   VH max 2 
 max   max   

Στην συνέχεια, αρχίζουμε να μεταβάλλουμε τις τιμές των δύο μεταβλητών αντιστάσεων του
κυκλώματος, μεταβάλλοντας κατά συνέπεια την I1( rms ) . Καταγράφουμε τις τιμές έντασης
ρεύματος I1( rms ) συναρτήσει της τάσης Vy του παλμογράφου.
Συστηματοποιώντας τα πειραματικά δεδομένα, προκύπτει ο παρακάτω πίνακας 1 και
κατά επέκταση τα διαγράμματα B = f ( H ) (1, 2, 3 & 4).

Προχωρημένα Εργαστήρια Φυσικής I 7

 Πανεπιστήμιο Κρήτης – Τμήμα Φυσικής

I1( rms ) ± 0, 02 I 01 ± 0, 03 H max ± 16,07 ±∆BS

Vy (V ) ±∆Vy (V ) BS ( mT )
( A) ( A) ( A m) ( mT )
0,14 0,20 0,48 0,04 112,49 234,00 19,50
0,16 0,23 0,60 0,04 128,56 292,50 19,50
0,18 0,25 0,80 0,10 144,64 390,00 48,75
0,20 0,28 0,90 0,10 160,71 438,75 48,75
0,22 0,31 1,00 0,10 176,78 487,50 48,75
0,24 0,34 1,10 0,10 192,85 536,25 48,75
0,26 0,37 1,20 0,10 208,92 585,00 48,75
0,28 0,40 1,30 0,10 224,99 633,75 48,75
0,30 0,42 1,40 0,10 241,06 682,50 48,75
0,32 0,45 1,50 0,10 257,13 731,25 48,75
0,34 0,48 1,60 0,10 273,20 780,00 48,75
0,36 0,51 1,60 0,10 289,27 780,00 48,75
0,38 0,54 1,70 0,10 305,34 828,75 48,75
0,40 0,57 1,80 0,10 321,41 877,50 48,75
Πίνακας 1

Από το διάγραμμα 1, παρατηρούμε ότι η εξάρτηση B = f ( H ) παρουσιάζει μεταβλητή

γραμμική τάση ανά περιοχή τιμών H . Καθώς, όμως, σκοπός μας είναι να προσδιορίσουμε
την μαγνητική διαπερατότητα µ του πυρήνα με την μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια,
χωρίζουμε το διάγραμμα 1 σε τρία τμήματα, κατασκευάζοντας τρία επιπλέον διαγράμματα,
(2, 3 & 4) ένα για κάθε κατάτμηση. Τα τμήματα που χωρίζουμε το διάγραμμα 1, είναι:

H max : (112,42 - 144,64 ) A m

H max : (160,71 - 257,13) A m
H max : ( 273,20 - 321,41) A m

Αν λάβουμε υπόψη μας την σχέση 8, τότε προσαρμόζοντας ευθείες στα νέα μας διαγράμματα,
παρατηρούμε ότι οι κλίσεις μας προσδιορίζουν άμεσα τις τρις συνολικά τιμές µ .

Συγκεκριμένα, έχουμε:

Διάγραμμα 2:
κλί=
ση 4,85 ± 0,36

=µΑ ( 4,85±0,36 ) ⋅10−3 Tm A

Διάγραμμα 3:
κλίση = 3,03±0,33

=µΒ ( 3,03±0,33) ⋅10−3 Tm A

Διάγραμμα 4:

Προχωρημένα Εργαστήρια Φυσικής I 8

 Πανεπιστήμιο Κρήτης – Τμήμα Φυσικής

κλίση = 2,12±0,34

=µΓ ( 2,12±0,34 ) ⋅10−3 Tm A

Έχοντας προσδιορίσει τις τιμές μ, για διάφορες περιοχές του H , κατασκευάζουμε το

διάγραμμα µ = f ( H ) (5).

Σχετικά με τις απώλειες σε θερμότητα ανά μονάδα χρόνου και ανά μονάδα όγκου, θα
προσεγγίσουμε το ζητούμενο λαμβάνοντας υπόψη, ότι, το εμβαδόν που περικλείει η
καμπύλη υστέρησης δίνει την ενέργεια που μετατρέπεται σε θερμότητα σε κάθε κύκλο.
Ένας πρακτικός κανόνας υπολογισμού του συνολικού εμβαδού είναι να χωρίσουμε το
τελευταίο σε ισοεμβαδικά divisions. Εάν προσδιορίσουμε το κοινό στοιχειώδες εμβαδόν
κάθε division και γνωρίζουμε πόσα κατά προσέγγιση είναι τα συνολικά divisions που ορίζουν
το ολικό χωρίο, τότε έχουμε καταλήξει σε μια ικανοποιητική εκτίμηση του συνολικού
εμβαδού.
Του λόγου το αληθές, παρατηρούμε ότι το εμβαδόν της καμπύλης υστέρησης (Σχήμα 3)
περικλείει περίπου 8 ισοεμβαδικά divisions. Για να εκτιμήσουμε το κοινό τους εμβαδόν, θα
υπολογίσουμε τις ποσότητες B και H που αντιστοιχούν σε κάθε division. Έχουμε,

=BS [ 292,50 ± 9,75] mT

y=
BS 3, 0 ± 0,1

BS
B ( div=
) B ( y= 1=) = [97,50 ± 4,60] mT
yBS

 ∂B ( div )   ∂B ( div )
2 2 2
  1   B 
2

∆ ( B ( div ) ) =
±  ∆BS  +  ∆yBS  =
±  ∆BS  +  S 2 ∆yBS 
 ∂BS   ∂yBS 

 yB
 S
  yB
  S



H max [128,56 ± 16,07 ] A m

=

= 1, 7 ± 0,1
xH max

H max
H ( div=
) H ( x= 1=) = [75,62 ± 10,45] A m
xH max

 ∂H ( div )   ∂H ( div )
2 2 2
  1  H 
2

∆ ( H ( div ) ) =
±  ∆H max  +  ∆xH max  =
±  ∆H max  +  max2 ∆xH max  .
 ∂H max   ∂xH max 

 xH
 max
  xH
  max



Επομένως,

Εμβ (1div ) = H ( div ) ⋅ B ( div ) = 7,37295 AT m

∑ Εμβ (1div ) =
div =1
8 H ( div ) ⋅ B ( div ) = 58,9836 AT m .

Προχωρημένα Εργαστήρια Φυσικής I 9

 Πανεπιστήμιο Κρήτης – Τμήμα Φυσικής

Δεδομένου, ότι, η συχνότητα απώλειας ενέργειας σε θερμότητα είναι αυτή του

μετασχηματιστή (πηγή), τότε:
8
=Q fπηγ ής (1div ) [ 2949,18 ± 460,63] J
∑ Εμβ= m3 s
div =1

2 2
 ∂Q   ∂Q 
∆Q =±  ∆B ( div )  +  ∆H ( div )  =
 ∂B ( div )   ∂H ( div ) 

( H ( div ) ∆B ( div ) ) + ( B ( div ) ∆H ( div ) )

2 2
=
±8 fπηγ ής

Μέρος Β: Επίδραση του αέρα στο μαγνητικό κύκλωμα

Απομακρύνουμε το πάνω μέρος του πυρήνα του μετασχηματιστή. Οι μαγνητικές δυναμικές

γραμμές κλείνουν τώρα μέσα από τον αέρα. Ο πυρήνας αποτελείται τώρα από δύο υλικά, το
αρχικό και τον αέρα.

Θέτουμε το κύκλωμα σε λειτουργία. Για I=

1( rms ) [0, 20 ± 0, 02] A , καταγράφεται η παρακάτω
καμπύλη υστέρησης (Σχήμα 4) στην οθόνη του παλμογράφου.

Σχήμα 4

Μετρώντας1 την καμπύλη υστέρησης, παίρνουμε τα εξής στοιχεία:

VBS =3,1DIV ± 0,1DIV =[ 0, 031 ± 0, 001]V , DIV = 10mV

VBr =1,1DIV ± 0,1DIV =[ 0,011 ± 0, 001]V , DIV = 10mV

VH max = [110 ± 5] mV , DIV = 50mV

2, 2 DIV ± 0,1DIV =

VH 0 = [ 40 5] mV , DIV = 50mV
0,8 DIV ± 0,1DIV =±

Προχωρημένα Εργαστήρια Φυσικής I 10

 Πανεπιστήμιο Κρήτης – Τμήμα Φυσικής

RC
=BS = VB [10,075 ± 3,575] mT
N2 A S

Σχετικά με την μαγνητική διαπερατότητα µ0 του αέρα, έχουμε:

Φ σταθ
= =. B1=
A1 B2 A2

 l΄ ll 
N1 I 0 =
Φ 1 + 1 + 2 
 µ1 A1 µ1 A2 µ0 A2 

l2 µ1 A1 B2
µ0 = (16)
N1 I 0 µ1 A1΄B
− l1A
B2 A2 − l1 2 1

2 2 2
 ∂µ   ∂µ   ∂µ 
∆µ0 =
±  0 ∆µ1  +  0 ∆B2  +  0 ∆I 0  =
 ∂µ1   ∂B2   ∂I 0 
( B2 2l1 A2 +΄ A1 B2 2l1 ) ∆µ1 A +N( Iµ12 B1 )A +B( Nµ )
A1l2 2 2 2
=
± ∆ 2
I1 ∆
( N1I 0 µ1 A1΄B B2 A2 − l1 2 1 )   1 0 2 1 2 1 0
− l1A
2

Όπου,
µ1 η μαγνητική διαπερατότητα του πυρήνα που υπολογίσαμε στο Α΄ μέρος.
B=
2 B=
S [10,075 ± 3,575] mT
l1 = 41cm
l΄1 = 2cm
l2 = 1cm
A1 = 16cm 2
A2 = 24cm 2

Καθώς,

I=
1( rms ) [0, 20 ± 0, 02] A ,
λαμβάνουμε υπόψη, ότι:

µ=
1 µ=
Β ( 3,03±0,33) ⋅10−3 Tm A

Κατά συνέπεια,

l2 µ1 A1 B2
µ 0π = = ( 9,70 ± 2,45 ) ⋅10-7 Tm A .
N1 I 0 µ1 A1΄B
− l1A
B2 A2 − l1 2 1

µ0=
θ 4π ⋅10-7 Tm A

Προχωρημένα Εργαστήρια Φυσικής I 11

 Πανεπιστήμιο Κρήτης – Τμήμα Φυσικής

Συγκρίνοντας τις τιμές µ0π και µ0θ , έχουμε:

µ0π − µ0θ
δ%
= =
⋅100 22,84%
µ0θ

Παρατηρούμε, ότι,
∆µ0
δ% < ⋅100 ,
µ0

συνεπώς, η μέτρηση μας ήταν σχετικά επιτυχής. Εδώ, αξίζει να σημειώσουμε, ότι,
αναμένουμε η πειραματική τιμή μαγνητικής διαπερατότητας να διαφέρει από την αντίστοιχη
θεωρητική. Εκτός, από τον προφανή λόγο περί τυχαίων (στατιστικών) σφαλμάτων, πρέπει να
λάβουμε υπόψη, ότι, η θεωρητική μας τιμή είναι για το κενό ενώ η πειραματική διαδικασία
πραγματοποιήθηκε στον αέρα. Μπορεί να θεωρούμε τον αέρα ως κενό σε αρκετές
περιπτώσεις αλλά υπάρχει διαφορά μεταξύ τους. Επίσης υπάρχουν απώλειες ενέργειας και
μαγνητικής ροής διότι στο διάστημα που υπάρχει ο αέρας οι γραμμές δεν είναι παράλληλες,
αντί αυτού, τις θεωρούμε προσεγγίστηκα παράλληλες.

Μέρος Γ: Μετρήσεις με σιδερένια ράβδο

Τοποθετούμε μια σιδερένια ράβδο σχήματος ορθογωνίου παραλληλεπίπεδου στο πάνω

μέρος του πυρήνα.
Θέτουμε το κύκλωμα σε λειτουργία. Για I=
1( rms ) [0, 20 ± 0, 02] A , καταγράφεται η
παρακάτω καμπύλη υστέρησης (Σχήμα 5) στην οθόνη του παλμογράφου.

Σχήμα 5

Μετρώντας1 την καμπύλη υστέρησης, παίρνουμε τα εξής στοιχεία:

VBS =2,8 DIV ± 0,1DIV =[ 0,056 ± 0, 002]V , DIV = 20mV

VBr =2,1DIV ± 0,1DIV =[ 0,042 ± 0,002]V , DIV = 20mV

Προχωρημένα Εργαστήρια Φυσικής I 12

 Πανεπιστήμιο Κρήτης – Τμήμα Φυσικής

VH max =2,1DIV ± 0,1DIV =[ 0,105 ± 0, 005]V , DIV = 50mV

VH 0 =1, 4 DIV ± 0,1DIV =[ 0,070 ± 0, 005]V , DIV = 50mV

Συνεπώς, οι ποσότητες BS , Br , εκτιμώνται ως

RC
= BS = VB [174,72 ± 6,24] mT
N2 A S

RC
=Br = VB [131,04 ± 6,24] mT ,
N2 A r

ενώ για τα μεγέθη H max , H 0 , έχουμε

N1
=
H max = I1 [160,71 ± 64,28] A m
L

H maxVH 0
=
H0 = [100,44 ± 40,95] A m (Μέθοδος των τριών)
VH max

Στην συνέχεια, αρχίζουμε να μεταβάλλουμε τις τιμές των δύο μεταβλητών αντιστάσεων του
κυκλώματος, μεταβάλλοντας κατά συνέπεια την I1( rms ) . Καταγράφουμε τις τιμές έντασης
ρεύματος I1( rms ) συναρτήσει της τάσης Vy του παλμογράφου.

Σχετικά με την μαγνητική διαπερατότητα µ2 της σιδερένιας ράβδου, από τις σχέσεις 10, 11,
έχουμε:

Φ σταθ
= =. B1=
A1 B2 A2

l2 µ1 A1 B2
µ2 = (17)
N1 I 0 µ1 A1 − l1 B2 A2

2 2 2
 ∂µ   ∂µ   ∂µ 
∆µ2 =
±  2 ∆µ1  +  2 ∆B2  +  2 ∆I 0  =
 ∂µ1   ∂B2   ∂I 0 
A1l2
( B2 2l1 A2 ∆µ1 ) + ( µ12 A1 N1 I 0 ∆B2 ) + ( µ12 A1 B2 N1∆I 0 )
2 2 2
=
±
( N1I 0 µ1 A1 − l1B2 A2 )
2

Όπου,
µ1 η μαγνητική διαπερατότητα του πυρήνα που υπολογίσαμε στο Α΄ μέρος.
B=
2 B=
S [174,72 ± 6,24] mT
l1 = 33cm
l2 = 11cm
A1 = 16cm 2
A2 = 2,5cm 2

Προχωρημένα Εργαστήρια Φυσικής I 13

 Πανεπιστήμιο Κρήτης – Τμήμα Φυσικής

Εδώ να σημειώσουμε, ότι, με βάση τις επιμέρους περιοχές τιμών H που καθορίσαμε στο Α΄
μέρος, χρησιμοποιούμε τις αντίστοιχες τιμές μαγνητικής διαπερατότητας µ1 .
Συστηματοποιώντας τα πειραματικά δεδομένα, προκύπτει ο παρακάτω πίνακας 2 και
κατά επέκταση το διάγραμμα µ2 = f ( H ) (6).

I1( rms ) ± 0, 02 I 01 ± 0, 03 Vy ±∆Vy H max ± 64,28 ±∆BS µ2 ∆µ2

BS ( mT )
( A) ( A) (V ) (V ) ( A m) ( mT ) (Tm A) (Tm A)
=µ1 ( 4,85±0,36 ) ⋅10−3 Tm A
0,16 0,23 0,044 0,002 128,56 137,28 6,24 0,000274 3,90E-05
0,18 0,25 0,052 0,002 144,64 162,24 6,24 0,000288 3,80E-05
0,20 0,28 0,060 0,002 160,71 187,20 6,24 0,000300 4,10E-05
= µ1 ( 3,03±0,33) ⋅10−3 Tm A
0,22 0,31 0,068 0,002 176,78 212,16 6,24 0,000315 4,10E-05
0,24 0,34 0,076 0,002 192,85 237,12 6,24 0,000323 4,20E-05
0,26 0,37 0,090 0,005 208,92 280,80 15,60 0,000354 4,10E-05
0,28 0,40 0,090 0,005 224,99 280,80 15,60 0,000328 4,30E-05
0,30 0,42 0,100 0,005 241,06 312,00 15,60 0,000341 5,10E-05
0,32 0,45 0,110 0,005 257,13 343,20 15,60 0,000352 4,80E-05
= µ1 ( 2,12±0,34 ) ⋅10−3 Tm A
0,34 0,48 0,110 0,005 273,20 343,20 15,60 0,000337 4,80E-05
0,36 0,51 0,120 0,005 289,27 374,40 15,60 0,000349 4,50E-05
0,38 0,54 0,130 0,005 305,34 405,60 15,60 0,000358 4,50E-05
0,40 0,57 0,130 0,005 321,41 405,60 15,60 0,000339 4,90E-05
Πίνακας 2
Σχετικά με τις απώλειες σε θερμότητα ανά μονάδα χρόνου και ανά μονάδα όγκου,
λαμβάνοντας υπόψη την αντίστοιχη ανάλυση του Α΄ Μέρους, έχουμε:

Το εμβαδόν της καμπύλης υστέρησης (Σχήμα 5) περικλείει περίπου 13 ισοεμβαδικά divisions.

Για να εκτιμήσουμε το κοινό τους εμβαδόν, θα υπολογίσουμε τις ποσότητες B και H που
αντιστοιχούν σε κάθε division. Έχουμε,

=BS [174,72 ± 6,24] mT

y=
BS 2,8 ± 0,1

BS
B ( div=
) B ( y= 1=) = [62,40 ± 3,15] mT
yBS

H max [160,71 ± 64,28] A m

=

= 2,1 ± 0,1
xH max

H max
H ( div=
) H ( x= 1=) = [76,52 ± 30,83] A m
xH max

Προχωρημένα Εργαστήρια Φυσικής I 14

 Πανεπιστήμιο Κρήτης – Τμήμα Φυσικής

Επομένως,

Εμβ (1div ) = H ( div ) ⋅ B ( div ) = 4,77485 AT m ,

13

∑ Εμβ (1div )=
div =1
13H ( div ) ⋅ B ( div )= 62,07302 AT m .

Δεδομένου, ότι, η συχνότητα απώλειας ενέργειας σε θερμότητα είναι αυτή του

μετασχηματιστή (πηγή), τότε:
13
=Q fπηγ ής (1div ) [3103,65 ± 1260,08] J
∑ Εμβ= m3 s
div =1

2 2
 ∂Q   ∂Q 
∆Q =±  ∆B ( div )  +  ∆H ( div )  =
 ∂B ( div )   ∂H ( div ) 

( H ( div ) ∆B ( div ) ) + ( B ( div ) ∆H ( div ) )

2 2
=
±13 fπηγ ής

Από τις τιμές µ που βρήκαμε στο πείραμα, μπορούμε να συμπεράνουμε, ότι ο πυρήνας και
η σιδερένια ράβδος είναι σιδηρομαγνητικά υλικά καθώς τόσο η µ1 όσο και η µ2 του τρίτου
μέρους είναι πολύ μεγαλύτερη από το µ0 . Αντίθετα ο αέρας πλησιάζει τα χαρακτηριστικά
του κενού αφού η μ του είναι σχεδόν ίση με του κενού. Παρατηρώντας τις απώλειες
ενέργειας του πυρήνα και της σιδερένιας ράβδου, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι ο σίδηρος
είναι «περισσότερο» σιδηρομαγνητικό υλικό από τον πυρήνα.

Προχωρημένα Εργαστήρια Φυσικής I 15