 


 
   

 
 



Πείραμα Τύχης
Κάθε πείραμα κατά το οποίο η γνώση των συνθηκών κάτω από τις οποίες εκτελείται καθορίζει πλήρως το αποτέλεσμα
λέγεται αιτιοκρατικό (deterministic) πείραμα.
Υπάρχουν όμως και πειράματα των οποίων δεν μπορούμε εκ των προτέρων να προβλέψουμε το αποτέλεσμα, μολονότι
επαναλαμβάνονται (φαινομενικά τουλάχιστον) κάτω από τις ίδιες συνθήκες. Ένα τέτοιο πείραμα ονομάζεται πείραμα
τύχης (random experiment).

Δειγματικός Χώρος
Όλα τα αποτελέσματα που μπορούν να εμφανιστούν σε ένα πείραμα τύχης λέγονται δυνατά αποτελέσματα ή δυνατές
περιπτώσεις του πειράματος. Το σύνολο των δυνατών αποτελεσμάτων λέγεται δειγματικός χώρος (sample space) και
συμβολίζεται συνήθως με το γράμμα Ω. Αν δηλαδή ω1 , ω2 ,..., ωκ είναι τα δυνατά αποτελέσματα ενός πειράματος
τύχης, τότε ο δειγματικός χώρος του πειράματος θα είναι το σύνολο: Ω = {ω1 , ω2 ,..., ωκ } .

Ενδεχόμενα
Το σύνολο που έχει ως στοιχεία ένα ή περισσότερα αποτελέσματα ενός πειράματος τύχης λέγεται ενδεχόμενο (event) ή
γεγονός. Για παράδειγμα, στη ρίψη ενός ζαριού τα σύνολα A ={2, 4, 6} , B ={1, 3, 5} και Γ ={6} είναι
ενδεχόμενα. Το Α είναι το ενδεχόμενο να φέρουμε άρτιο αριθμό, το Β να φέρουμε περιττό αριθμό και το Γ να φέρουμε
6. Είναι φανερό ότι ένα ενδεχόμενο είναι υποσύνολο του δειγματικού χώρου. Ένα ενδεχόμενο λέγεται απλό όταν έχει
ένα μόνο στοιχείο και σύνθετο αν έχει περισσότερα στοιχεία. Για παράδειγμα, το Γ είναι ένα απλό ενδεχόμενο, ενώ τα
Α και Β είναι σύνθετα ενδεχόμενα. Όταν το αποτέλεσμα ενός πειράματος, σε μια συγκεκριμένη εκτέλεσή του είναι
στοιχείο ενός ενδεχομένου, τότε λέμε ότι το ενδεχόμενο αυτό πραγματοποιείται ή συμβαίνει. Γι’αυτό τα στοιχεία ενός
ενδεχομένου λέγονται και ευνοϊκές περιπτώσεις για την πραγματοποίησή του.
Ο ίδιος ο δειγματικός χώρος Ω ενός πειράματος θεωρείται ότι είναι ενδεχόμενο, το οποίο μάλιστα πραγματοποιείται
πάντοτε, αφού όποιο και αν είναι το αποτέλεσμα του πειράματος θα ανήκει στο Ω. Γι’αυτό το Ω λέγεται βέβαιο
ενδεχόμενο. Δεχόμαστε ακόμα ως ενδεχόμενο και το κενό σύνολο ∅ που δεν πραγματοποιείται σε καμιά εκτέλεση
του πειράματος τύχης. Γι’αυτό λέμε ότι το ∅ είναι το αδύνατο ενδεχόμενο.

Πράξεις με Ενδεχόμενα
Όπως είδαμε, τα ενδεχόμενα είναι υποσύνολα του δειγματικού χώρου Ω. Επομένως, μεταξύ των ενδεχομένων ενός
πειράματος μπορούν να οριστούν οι γνωστές πράξεις μεταξύ των συνόλων, από τις οποίες προκύπτουν νέα
ενδεχόμενα. Έτσι, αν Α και Β είναι δύο ενδεχόμενα, έχουμε:

• Το ενδεχόμενο A ∩ B , που διαβάζεται “Α τομή Β” ή “Α και Β” και A B

πραγματοποιείται, όταν πραγματοποιούνται συγχρόνως τα Α και Β.

Ω
AB
A B
• Το ενδεχόμενο A ∪ B , που διαβάζεται “Α ένωση Β” ή “Α ή Β” και πραγματοποιείται,
όταν πραγματοποιείται ένα τουλάχιστον από τα Α, Β.
Ω
A B

A΄
• Το ενδεχόμενο A′ , που διαβάζεται “όχι Α” ή “συμπληρωματικό του Α” και A

1 Ω
πραγματο-ποιείται, όταν δεν πραγματοποιείται το Α. Το A′ λέγεται και “αντίθετο του Α”.

A B
• Το ενδεχόμενο A − B , που διαβάζεται “διαφορά του Β από το Α” και
πραγματοποιείται, όταν πραγματοποιείται το Α αλλά όχι το Β. Είναι εύκολο να δούμε
ότι A − B = A ∩ B ′ .
Ω
A− B

Ασυμβίβαστα Ενδεχόμενα
Στη ρίψη ενός ζαριού αν Α είναι το ενδεχόμενο να φέρουμε άρτιο αριθμό και Β το
ενδεχόμενο να φέρουμε περιττό αριθμό, έχουμε A ={2, 4, 6} και B ={1, 3, 5} .
Παρατηρούμε ότι τα Α και Β δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν συγχρόνως, αφού δεν B
έχουν κανένα κοινό στοιχείο. Στην περίπτωση αυτή τα Α και Β λέγονται ασυμβίβαστα. A
2
1
Γενικά: 4 3
Δύο ενδεχόμενα Α και Β λέγονται ασυμβίβαστα, όταν A ∩ B = ∅ . 6 5
Δύο ασυμβίβαστα ενδεχόμενα λέγονται επίσης ξένα μεταξύ τους ή αμοιβαίως Ω
αποκλειόμενα.
A B = ∅
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Ρίχνουμε πρώτα ένα νόμισμα, μετά ένα ζάρι και καταγράφουμε τα αποτελέσματα.
α) Περιγράψτε το δειγματικό χώρο του πειράματος.
β) Δώστε από ένα παράδειγμα i) απλού ενδεχομένου.
ii) σύνθετου ενδεχομένου.
iii) βέβαιου ενδεχομένου.
iv) αδύνατου ενδεχομένου.

2. Δύο χάρτινες σακούλες περιέχουν φρούτα. Η πρώτη περιέχει 1 μήλο (Μ), 1 πορτοκάλι (Π) και 1 αχλάδι (Α). Η
δεύτερη περιέχει 1 μήλο και 1 αχλάδι. Επιλέγουμε στην τύχη μια σακούλα και στη συνέχεια ένα φρούτο από αύτή. Να
γραφούν :
α) ο δειγματικός χώρος του πειράματος.
β) το ενδεχόμενο το φρούτο να είναι μήλο.
γ) το ενδεχόμενο το φρούτο να είναι πορτοκάλι.

3. Μια δισκογραφική εταιρεία ελέγχει τα CD που παράγει. Ο έλεγχος σταματά όταν βρεθούν 2 ελαττωματικά CD ή
όταν έχουν ελεγχθεί 4 CD. Να βρείτε :
α) το δειγματικό χώρο Ω του πειράματος.
β) τα ενδεχόμενα :
i) ακριβώς 2 ελαττωματικά CD
ii) τουλάχιστον 2 ελαττωματικά CD
iii) το πολύ 2 ελαττωματικά CD

4. Δύο ομάδες Ο1 και Ο2 παίζουν μεταξύ τους σε μια σχολική ποδοσφαιρική συνάντηση (οι αγώνες δεν τελειώνουν
ποτέ με ισοπαλία). Νικήτρια θεωρείται η ομάδα που θα νικήσει σε δύο αγώνες στη σειρά ή σε δύο αγώνες ανεξαρτήτως
σειράς. Να βρείτε :
α) το δειγματικό χώρο Ω των αποτελεσμάτων των αγώνων της συνάντησης.
β) τα ενδεχόμενα :
i) ακριβώς μία νίκη της ομάδας Ο1
ii) καμία νίκη της ομάδας Ο1
iii) τουλάχιστον μία νίκη της ομάδας Ο1
2
γ) Πόσους αγώνες το πολύ θα είχε μια τέτοια ποδοσφαιρική συνάντηση.
δ) Τι παρατηρείτε για τα ενδεχόμενα β(ii) και β(iii) .

5. Σε κάθε μία από τις παρακάτω περιπτώσεις να εξετάσετε αν τα ενδεχόμενα Α και Β είναι ασυμβίβαστα :
α) Ρίχνουμε ένα ζάρι. Α το ενδεχόμενο να φέρουμε άρτιο αριθμό και Β το ενδεχόμενο να φέρουμε 5.
β) Επιλέγουμε ένα μαθητή. Α το ενδεχόμενο να είναι τρίτη τάξη και Β το ενδεχόμενο να «πάει» λύκειο.
γ) Από τρία βιβλία επιλέγουμε το ένα. Α το ενδεχόμενο το βιβλίο να είναι μαθηματικών, Β το ενδεχόμενο το βιβλίο να
είναι φυσικής ή χημείας.
δ) Επιλέγουμε ένα χαρτί από μια τράπουλα. Α το ενδεχόμενο να είναι μαύρο και Β το ενδεχόμενο να είναι κούπα.

6. Συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα :

Φυσική γλώσσα Γλώσσα Συνόλων Διάγραμμα Venn
Το Α δεν πραγματοποιείται

Ένα τουλάχιστον από τα Α, Β

πραγματοποιείται

Πραγματοποιούνται συγχρόνως
τα Α, Β

Πραγματοποιείται μόνο το Α

Πραγματοποιείται μόνο το Β

Κανένα από τα Α και Β δεν

πραγματοποιείται

Πραγματοποιείται μόνο το Α ή
μόνο το Β

7. Αν τα Α, Β είναι ενδεχόμενα ενός δειγματικού χώρου Ω, τότε να εξετάσετε αν τα ενδεχόμενα Α, (Β∩Α΄) είναι
ασυμβίβαστα.

8. Από το σύνολο {1, 2} επιλέγουμε τυχαία ψηφία και κατασκευάζουμε ένα τριψήφιο αριθμό. Να βρεθούν :
α) ο δειγματικός χώρος του πειράματος
β) τα ενδεχόμενα :
i) Α: «ακριβώς δύο ψηφία είναι 1»
ii) Β: «ένα τουλάχιστον ψηφίο είναι 2»
γ) τα ενδεχόμενα Γ=Α∩Β και Δ=Α΄∩Β
δ) Βρείτε το δειγματικό χώρο του πειράματος αν
i) ο τριψήφιος αριθμός δεν μπορεί να έχει σε δύο διαδοχικές θέσεις το ίδιο ψηφίο
3
 ii) ο τριψήφιος αριθμός πρέπει να έχει τουλάχιστον δύο διαφορετικά ψηφία.
iii) Ο τριψήφιος αριθμός πρέπει να έχει διαφορετικά ψηφία.

9. Να συμπληρωθεί ο παρακάτω πίνακας, αν το (+) σημαίνει ότι ένα ενδεχόμενο πραγματοποιείται και το (-)
σημαίνει ότι δεν πραγματοποιείται.
Α Β Α΄ Β΄ Α∪ Β Α∩ Β Α-Β Β-Α Α΄∩ Β΄
+ +
+ -
- +
- -

10. Έστω Α το ενδεχόμενο ένας υπάλληλος να είναι ευχαριστημένος από τις εργασιακές συνθήκες και Β το
ενδεχόμενο να είναι ευχαριστημένος από το μισθό του. Να εκφράσετε με λέξεις καθένα από τα παρακάτω
ενδεχόμενα
α) Α΄ β) Β΄ γ) Α ∪ Β δ) Α΄ ∩ Β΄ ε) Α΄ ∪ Β΄ στ) Β ∩ Α΄

11. Ρίχνουμε ένα νόμισμα δύο φορές και καταγράφουμε τα αποτελέσματα.

α) Να βρείτε το δειγματικό χώρο του πειράματος
β) Να γράψετε με αναγραφή των στοιχείων τους τα ενδεχόμενα :
Α= {να παρουσιαστεί Κ (κεφαλή) στην πρώτη ρίψη}.
Β= {να παρουσιαστεί Κ στη δεύτερη ρίψη}
Γ= {να παρουσιαστεί Κ σε μία μόνο από τις δύο ρίψεις}
γ) Είναι τα ενδεχόμενα Α, Β, Γ ανά δύο ασυμβίβαστα ;