Lêi nãi ®Çu

M©u thuÉn lµ hiÖn tîng cã trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc: tù nhiªn, x· héi
vµ t duy con ngêi. Trong ho¹t ®éng kinh tÕ, mÆt trËn còng mang tÝnh phæ
biÕn, ch¼ng h¹n nh cung - cÇu, tÝch luü vµ tiªu dïng, tÝnh kÕ ho¹ch ho¸
cña tõng xi nghiÖp, tõng c«ng ty vµ tÝnh tù ph¸t v« chÝnh phñ cña nÒn s¶n
xuÊt hµng ho¸ ... M©u thuÉn tån t¹i khi sù vËt xuÊt hiÖn ®Õn khi sù vËt
kÕt thóc. Trong mçi mét sù vËt m©u thuÉn h×nh thµnh kh«ng ph¶i chØ lµ
mét mµ lµ nhiÒu m©u thuÉn, vµ sù vËt trong cïng mét lóc cã nhiÒu mÆt
®èi lËp th× m©u thuÉn nµy mÊt ®i th× m©u thuÉn kh¸c l¹i h×nh thµnh...
Trong sù nghiÖp ®æi míi ë níc ta do §¶ng khëi xíng vµ l·nh ®¹o ®·
dµnh ®îc nhiÒu th¾ng lîi bíc ®Çu mang tÝnh quyÕt ®Þnh, quan träng
trong viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ
thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Trong
nh÷ng chuyÓn biÕn ®ã ®· ®¹t ®îc nhiÒu thµnh c«ng to lín nhng trong
nh÷ng thnµh c«ng ®ã lu«n lu«n tån t¹i nh÷ng m©u thuÉn lµm k×m h·m sù
ph¸t triÓn cña c«ng cuéc ®æi míi. §ßi hái ph¶i ®îc gi¶i quyÕt vµ nÕu ®îc
gi¶i quyÕt sÏ thóc ®Èy cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ.
Víi mong muèn t×m hiÓu thªm nh÷ng vÉn ®Ò cña nÒn kinh tÕ,
quan ®iÓm lý luËn còng nh nh÷ng víng m¾c trong gi¶i ph¸p, quy tr×nh xö
lý c¸c vÊn ®Ò chÝnh trÞ - x· héi cã liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh tiÕn hµnh c¶i
c¸ch trong viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ t«i chän “M©u thuÉn biÖn chøng vµ
biÓu hiÖn cña nã trong qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë
ViÖt Nam” lµm ®Ò tµi cho tiÓu luËn m«n triÕt häc M¸c- Lª nin.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thµy !

1
Néi dung

I. Lý luËn chung:

Mçi mét sù vËt, hiÖn tîng ®ang tån t¹i ®Òu lµ mét thÓ thèng nhÊt ®-
îc cÊu thµnh bëi c¸c mÆt, c¸c khuynh híng, c¸c thuéc tÝnh ph¸t triÓn ngîc
chiÒu nhau, ®èi lËp nhau..... ë ®©y chóng ta chia lµm hai phÇn.
1.Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp trong mét thÓ thèng nhÊt:
Trong phÐp biÖn chøng duy vËt, kh¸i niÖm mÆt ®èi lËp lµ sù kh¸i
qu¸t nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng khuynh híng ngîc chiÒu nhau tån t¹i trong
cïng mét sù vËt hiÖn tîng, t¹o nªn sù vËt hiÖn tîng ®ã. Do ®ã, c©n ph¶i
ph©n biÖt r»ng bÊt kú hi mÆt ®èi lËp nµo còng t¹o thµnh m©u thuÉn. Bêi
v× trong c¸c sù vËt hiÖn tîng cña thÕ giíi kh¸ch quan kh«ng ph¶i chØ tån t¹i
hai mÆt ®èi lËp. Trong cïng mét thêi ®iÓm ë mçi sù vËt hiÖn tîng cã thÓ
cïng tån t¹i nhiÒu mÆt ®èi lËp. ChØ cã nh÷ng mÆt ®èi lËp lµ tån t¹i thèng
nhÊt trong cïng mét sù vËt nh mét chØnh thÓ, nhng cã khuynh híng ph¸t
triÓn ngîc chiÒu nhau, bµi trõ, phñ ®Þnh vµ chuyÓn ho¸ lÉn nhau (Sù
chuyÓn ho¸ nµy t¹o thµnh nguån gèc ®éng lùc, ®ång thêi quy ®Þnh b¶n
chÊt, khuynh híng ph¸t triÓn cña sù vËt) th× cã hai mÆt ®èi lËp nh vËy míi
gäi lµ hai mÆt ®èi lËp m©u thuÉn. “Thèng nhÊt” cña hai mÆt ®èi lËp ®îc
hiÓu víi ý nghÜa kh«ng ph¶i chóng ®÷ng c¹nh nhau mµ n¬ng tùa vµo nhau,
t¹o ra sù phï hîp c©n b»ng nh liªn hÖ phô thuéc, quy ®Þnh vµ rµng buéc lÉn
nhau. MÆt ®èi lËp nµy lÊy mÆt ®èi lËp kia lµm tiÒn ®Ò cho sù tån t¹i
cña m×nh vµ ngîc l¹i. NÕu thiªu mét trong hai mÆt ®èi lËp chÝnh t¹o thµnh
sù vËt th× nhÊt ®Þnh kh«ng cã sù tån t¹i cña sù vËt. Bëi vËy sù thèng nhÊt
cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®îc cho sù tån t¹i cña
bÊt kú sù vËt hiÖn tîng nµo.
+ Sù thèng nhÊt nµy do nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cã cña b¶n th©n sù
vËt t¹o nªn.

VÝ dô: Trong nÒn kinh tª tËp trung quan liªu bao cÊp vµ nÒn kinh tÕ
thÞ trêng lµ ®iÒu kiÖn cho sù tån t¹i cña c«ng cuéc ®æi míi nÒn kinh tÕ ë
ViÖt Nam, hai nÒn kinh tÕ kh¸c nhau hoµn toµn vÒ b¶n chÊt vµ nh÷ng
biÓu hiÖn cña nã nhng nã l¹i hÕt sùc quan träng. V× nã cã sù thèng nhÊt
nµy nªn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam kh«ng thÓ tån t¹i víi ý nghÜa lµ
chÝnh nã.
VÝ dô: Lùc lîng s¶n xuÊt - quan hÖ s¶n xuÊt trong ph¬ng thøc s¶n
xuÊt. Khi lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn th× cïng víi nmã quan hÖ s¶n xuÊt
còng ph¸t triÓn. Hai h×nh thøc nµy chÝnh lµ ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò cho sù

2
ph¸t triÓn cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt. Nhng trong quan hÖ cña lùc lîng s¶n
xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i tho¶ m·n mét sè yªu cÇu sau:
- Thø nhÊt: §ã ph¶i lµ mét kh¸i niÖm chung nhÊt ®îc khai qu¸t tõ c¸c mÆt
phï hîp kh¸c nhau ph¶n ¸nh ®îc banr chÊt cña sù phï hîp cña lùc lîng s¶n
xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt.
- Thø hai: §ã ph¶i lµ mét kh¸i niÖm “®éng” ph¶n ¸nh ®îc tr¹ng th¸i biÕn
®æi thêng xuyªn cña sù vËn ®éng, ph¸t triÓn trong quan hÖ cña quan hÖ
s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt.
- Thø ba: §ã ph¶i lµ mét kh¸i niÖm cã ý nghÜa thùc tiÔn. Ngoµi ý nghÜa
nhËn thøc, kh¸i niÖm vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n
xuÊt ®îc coi lµ tho¶ ®¸ng ph¸i cã t¸c dông ®Þnh híng, chØ dÉn cho viÖc
x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt, sao cho nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt cã kh¶ n¨ng
phï hîp cao nhÊt víi lùc lîng s¶n xuÊt.
Tuy nhiªn, kh¸i niÖm thèng nhÊt nµy chØ mang tÝnh t¬ng ®èi. B¶n th©n
néi dung kh¸i niÖm còng ®· nãi lªn tÝnh chÊt t¬ng ®èi cña nã: Thèng nhÊt
cña c¸i ®èi lËp, trong thèng nhÊt ®· bao hµm vµ chøa ®ùng trong nã sù ®èi
lËp.
§Êu tranh c¸c mÆt ®èi lËp.
Sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp trong cïng mét sù vËt kh«ng t¸ch rêi sù
®Êu tranh chuyÓn ho¸ gi÷a chóng. Bëi v× c¸c mÆt ®èi lËp cïng tån t¹i
trong mét sù vËt thèng nhÊt nh mét chØnh thÓ trän vÑn nhng kh«ng n»m
yªn bªn nhau mµ ®iÒu chØnh chuyÓn ho¸ lÉn nhau t¹o thµnh ®éng lùc ph¸t
triÓn cña b¶n th©n sù vËt. Sù ®Êu tranh chuyÓn ho¸, bµi trõ, phñ ®Þnh lÉn
nhau gi÷a c¸c mÆt trong thÕ giíi kh¸ch quan thÓ hiÖn díi nhiÒu h×nh thøc
kh¸c nhau.
VÝ dô: Lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt trong giai cÊp cã ®èi kh¸ng
m©u thuÉn gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt tiªn tiÕn víi quan hÖ s¶n xu©t l¹c hËu
k×m h·m nã diÔn ra rÊt quyÕt liÖt vµ gay g¾t. ChØ th«ng qua c¸c cuéc
c¸ch m¹ng x· héi b»ng rÊt nhiÒu h×nh thøc, kÓ c¶ b¹o lùc míi cã thÓ gi¶i
quyÕt m©u thuÉn mét c¸ch c¨n b¶n.
Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp ®îc chia lµm nhiÒu giai ®o¹n.
Th«ng thêng, khi nã míi xuÊt hiÖn, hai mÆt ®èi lËp cha thÓ hiÖn râ xung
kh¾c gay g¾t ngêi ta gäi ®ã lµ giai ®o¹n kh¸c nhau. TÊt nhiªn kh«ng ph¶i
bÊt kú sù kh¸c nhau nµo còng ®îc gäi lµ m©u thuÉn. ChØ cã nh÷ng kh¸c
nhau tån t¹i trong mét sù vËt nhng liªn hÖ h÷u c¬ víi nhau, ph¸t triÓn ngîc
chiÒu nhau, t¹o thµnh ®éng lùc bªn trong cña sù ph¸t triÓn th× hai mÆt ®èi
lËp ©y míi h×nh thµnh bíc ®Çu cu¶ mét m©u thuÉn. Khi hai mÆt ®èi lËp
cña mét m©u thuÉn ph¸t triÓn ®Õn giai ®o¹n xung ®ét gay g¾t, nã biÕn
thµnh ®éc lËp. Sù vËt cu mÊt ®i, sù vËt míi h×nh thµnh. Sau khi m©u
thuÉn ®îc gi¶i quyÕt sù thèng nhÊt cña hai mÆt ®èi lËp cò ®îc thay thÕ

3
bëi sù thèng nhÊt cña hai mÆt ®èi lËp míi, hai mÆt ®èi lËp míi l¹i ®Êu
tranh chuyÓn ho¸ t¹o thµnh m©u thuÉn. m©u thuÉn ®îc gi¶i quyÕt, sù vËt
míi xuÊt hiÖn. Cø nh thÕ, ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµm cho sù vËt
biÕn ®æi kh«ng ngõng tõ thÊp lªn cao. ChÝnh v× vËy, Lªnin kh¼ng ®Þnh
“sù ph¸t triÓn lµ mét cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®«i lËp”.
Khi bµn vÒ mèi quan hÖ gi÷a sù thèng nhÊt vµ ®¸a tranh cña c¸c
mÆt ®èi lËp, Lªnin chØ ra r»ng: “MÆc dï thèng nhÊt chØ lµ ®iÒu kiÖn
®Ó sù vËt tån t¹i víi ý nghÜa lµ chÝnh nã - nhõ cã sù thèng nhÊt cña c¸c
mÆt ®èi lËp mµ chóng ta nhËn biÕt ®îc sù vËt, hiÖn tîng tån t¹i trong thÕ
giíi kh¸ch quan. Song b¶n th©n cña sù thèng nhÊt chØ lµ t¬ng ®èi vµ t¹m
thêi. §Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp míi lµ tuyÖt ®èi. Nã diÔn ra thêng
xuyªn, liªn tôc trong suèt qu¸ tr×nh tån t¹i cña sù vËt. KÓ c¶ trong tr¹ng th¸i
sù vËt æn ®Þnh, còng nh khi chuyÓn ho¸ nh¶y vät vÒ chÊt. Lªnin viÕt: “sù
thèng nhÊt (phï hîp, ®ång nhÊt, t¸c dông ngang nhau) cña c¸c mtÆ ®èi lËp
lµ cã ®iÒu kiÖn, t¹m thêi, tho¸ng qua trong t¬ng ®èi. Sù ®Êu tranh cña c¸c
mÆt ®èi lËpbµi trõ lÉn nhau lµ tuyÖt ®èi còng nh sù ph¸t triÓn, sù vËn
®éng tuyÖt ®èi”.
2. ChuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp:
Kh«ng ph¶i bÊt kú sù ®Êu tranh nµo cña c¸c mÆt ®èi lËp ®Òu dÉn
®Õn sù chuyÓn ho¸ gi÷a chóng. ChØ cã sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp
phÊt triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh, héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn cµn thiÕt
míi dÉn ®Õn chuyÓn ho¸, bµi trõ vµ phñ ®Þnh nhau. Trong giíi tù nhiªn,
chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp thêng diÔn ra mét c¸ch tù ph¸t, cßn trong
x· héi, chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp nhÊt thiÕt ph¶i diÔn ra th«ng qua
ho¹t ®éng cã ý thøc cña con ngêi.
Do ®ã, kh«ng nªn hiÓu sù chuyÓn ho¸ lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt ®èi
lËp chØ lµ sù ho¸n ®æi vÞ trÝ mét c¸ch ®¬n gi¶n, m¸y moc. Th«ng thêng
th× m©u thuÉn chuyÓn ho¸ theo hai ph¬ng thøc:
+ Ph¬ng thøc thø nhÊt: MÆt ®èi lËp nµy chuyÓn ho¸ thµnh mÆt
®èi lËp kia nhng ë tr×nh ®é cao h¬n xÐt vÒ ph¬ng diÖn chÊt cña sù vËt.
VÝ dô: Lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt trong x· héi phong
kiÕn ®Êu tranh chuyÓn ho¸ lÉn nhau ®Ó h×nh thµnh quan hÖ s¶n xuÊt míi
lµ quan hÖ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa vµ lùc lîng s¶n xuÊt míi ë tr×nh ®é
cao h¬n.
+ Ph¬ng thøc thø hai: C¶ hai mÆt ®èi lËp chuyÓn ho¸ lÉn nhau ®Ó
thµnh hai mÆt ®èi lËp míi hoµn toµn.
VÝ dô: NÒn kinh tÕ ViÖt Nam chuyÓn tõ nÕn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸
tËp trung, quan liªu, bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ
níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa.

4
 Tõ nh÷ng m©u thuÉn trªn cho ta thÊy trong thÕ giíi hiÖn thùc, bÊt kú
sù vËt hiÖn tîng nµo còng chøa ®ùng trong b¶n th©n nã nh÷ng mÆt, nh÷ng
thuéc tÝnh cã khuynh híng ph¸t triÓn ngîc chiÒu nhau. Sù ®Êu tranh
chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp trong ®iÒu kiÖn cô thÓ t¹o thµnh m©u
thuÉn. M©u thuÉn lµ hiÖn tîng kh¸ch quan, phæ biÕn cña thÕ giíi. M©u
thuÉn ®îc gi¶i quyÕt, sù vËt còng mÊt ®i, sù vËt míi h×nh thµnh. Sù vËt
míi l¹i n¶y sinh c¸c mÆt ®èi lËp vµ m©u thuÉn míi.
C¸c mÆt ®èi lËp nµy l¹i ®Êu tranh chuyÓn ho¸ vµ phñ ®Þnh lÉn
nhau ®Ó t¹o thµnh sù vËt míi h¬n. Cø nh vËy mµ c¸c sù vËt, hiÖn tîng
trong thÕ giíi kh¸ch quan thêng xuyªn ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi kh«ng ngõng.
V× vËy, m©u thuÉn lµ nguån gèc vµ ®éng lùc cña mäi qu¸ ph¸t triÓn.
II . TÝnh tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh x©y dîng nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt
Nam :
1. Kinh tÕ thÞ truêng vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm :
Sù nghiÖp ®æi míi ë ViÖt Nam theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ
mét tÊt yÕu lÞch sö. Nã nh»m dÉn ®Õn nh÷ng môc tiªu rÊt cô thÓ vµ mang
tÝnh c¸ch m¹ng. Nã thay cò ®«i míi hµng lo¹t vÊn ®Ò vÒ lý luËn vµ thùc
tiÔn, c¶ vÒ kinh tÕ vµ chu tr×nh x· héi, nã b¶o vÖ ph¸t triÓn chñ nghÜa
M¸c - Lªnin vµ t tëng Hå ChÝ Minh trong ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh míi.
Nh chóng ta ®· biÕt, tõ khi chñ nghÜa x· héi ®îc x©y dùng, tÊt c¶
c¸c níc x· héi chñ nghÜa ®Òu thùc hiÖn nÒn kinh tª kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung,
c¬ chÕ vËn hµnh vµ qu¶nlý kinh tÕ nµy ®îc duy tr× trong mét thêi gian kh¸
dµi vµ xem nh lµ mét ®Æc trng riªng biÖt cña chñ nghÜa x· héi, lµ c¸i ®æi
lËp víi c¬ chÕ thÞ trêng cña CNTB. Sù thùc th× kh«ng ph¶i hoµn toµn nh
vËy, nÒn kinh tÕ tËp trung kh«ng chØ lµ s¶n phÈm riªng biÖt cña CNXH,
còng nh nªn kinh tÕ thÞ trêng kh«ng ph¶i duy nhÊt ®îc thiÕt lËp trong
CNTB. NÒn kinh tÕ tËp trung ®· ®îc c¸c níc t b¶n ¸p dông tõ tríc nhiÒu níc
níc x¸c lËp chÕ ®é XHCN. Nhng c¸c níc TBCN ®· xo¸ bá c¬ chÕ kÕ ho¹ch
ho¸ tËp trung sau khi chiÕn tranh kÕt thóc vµ ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu
lín vÒ kinh tÕ, x· héi. Nhng c«ng b»ng mµ nãi, nÒn kinh tÕ thÞ trêng còng
cha ph¶i lµ c¸i duy nhÊt b¶o ®¶m cho sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn cña x· héi.
Trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH th× sù tån t¹i cña nÒn s¶n xuÊt hµng
ho¸, nÒn kinh tÕ thÞ trêng - bíc ph¸t triÓn cao cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ -
lµ lÏ ®¬ng nhiªn. Nh vËy, cã thÓ nãi r»ng nÒn kinh tÕ thÞ trêng còng nh
nÒn kinh tÕ t¹p trung kh«ng ph¶i lµ thuéc tÝnh ®Æc thï, cè h÷u riªng cña
mét chÕ ®é x· héi nµo vÊn ®Ò ¸p dông mçi nÒn kinh tÕ ®ã vµo thêi
®iÓm, hoµn c¶nh lÞch sö nµo cho phï hîp ®Ó danh hiÖu qu¶ cao nhÊt.
Chóng ta ®ang trong giai ®o¹n qu¸ ®é lªn CNXH, bëi thÕ viÖc ph¸t triÓn
nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. Míi chØ cã h¬n chôc n¨m
®æi míi v÷a qua, ViÖt Nam ®· cho nh©n d©n thÕ giíi ngì ngµng. Tõ chç

5
chóng ta cßn xa l¹, nay ®· héi nhËp ®îc víi c¸c nÒn kinh tÕ tiªn tiÕn, hiÖn
®¹i. TÊt c¶ nh÷ng thµnh tùu kinh tÕ mµ chóng ta ®¹t ®îc khi chuyÓn sang
nªn kinh tÕ thÞ trêng ®· nãi lªn c«ng cuéc ®æi míi ë níc ta lµ mét cuéc c¸ch
m¹ng thùc sù.
ë ViÖt Nam cã ®Æc ®iÓm lµ b¶o vÖ, vËn dông vµ ph¸t triÓn s¸ng
t¹o chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t tëng Hå ChÝ Minh lµ môc tiªu, nhiÖm vô
kh«ng kÐm phÇn quan träng lµm s¸ng tá thªm ý nghÜa vµ vai trß c¸ch m¹ng
cña c«ng cuéc ®æi míi hiÖn nay ë níc ta.
Trong c«ng cuéc ®æi míi hiÖn nay, §¶ng ta mét lÇn n÷a kh¼ng
®Þnh nh÷ng gi¸ trÞ khoa häc bÒn v÷ng cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ t t-
ëng Hå ChÝ Minh, ®ång thêi tuyªn bè lÊy chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ t tëng
Hå ChÝ Minh lµm kim chØ nam cho mäi hµnh ®éng.
2. ChuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan
trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt níc :
Thùc tiÔn vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi nh÷ng n¨m gÇn ®©y
cho thÊy, m« h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ theo híng thÞ trêng cã sù diÒu tiÕt vÜ
m« tõ trung t©m, trong bèi c¶nh cña thêi ®¹i ngµy nay, lµ m« h×nh hîp lý
h¬n c¶. M« h×nh nµy, vÒ ®¹i thÓ cã thÓ ®¸p øng nh÷ng th¸ch thøc cña sù
ph¸t triÓn.
ë níc ta, viÖc thùc hiÖn m« h×nh nµy, trong thùc tÕ, ch¼ng nh÷ng lµ
néi dung cña c«ng cuéc ®æi míi mµ h¬n thÕ n÷a cßn lµ c«ng cô, lµ ph¬ng
thøc ®Ó níc ta ®i tíi môc tiªu x©y dùng CNXH.
NÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay chØ cã thÓ nãi ®ang trong giai ®o¹n
qu¸ ®é, chuyÓn tiÕp tõ nÒn kinh tÕ tËp trung, hµnh chÝnh, bao cÊp sang
nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®inh híng XHCN.
Do vËy, nh÷ng ®Æc ®iÓm cña gia ®o¹n qu¸ ®é trong nÒn kinh tÕ níc ta,
®¬ng nhiªn lµ mét vÊn ®Ò rÊt cã ý nghÜa, rÊt cÇn ®îc nghiªn cøu, xem
xÐt. NhËn thøc ®îc nhøng ®Æc ®iÓm phøc t¹p cña giai ®o¹n qu¸ ®é, chi
phèi nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã, chóng ta sÏ tr¸nh ®îc nh÷ng sai lÇm chñ quan,
nãng véi, duy ý chÝ hoÆc nh÷ng khuynh híng cùc ®oan, m¸y mãc, sao
chÐp, chÊp nhËn nguyªn b¶n kinh tÕ thÞ trêng tõ bªn ngoµi vµo.
Nh chóng ta ®· biÕt, trong nªn kinh tÕ tËp trung, bao cÊp, mäi chøc
n¨ng kinh tÕ - x· héi cña nÒn kinh tÕ ®Òu ®îc triÓn khai trong qu¸ tr×nh
kÕ ho¹ch ho¸ ë cÊp ®é quèc gia. TÝnh bao cÊp cña Nhµ níc ®èi víi c¸c ho¹t
®éng cña s¶n xuÊt, lu th«ng, ph©n phèi... kh¸ nÆng nÒ. ë níc ta tríc ®©y,
chÕ ®é h¹ch to¸n, trªn thùc tÕ cßn nÆng vÒ h×nh thøc. Lîi Ých kinh tÕ,
®Æc biÖt lµ lîi Ých c¸ nh©n ngêi lao ®éng, mét ®éng lùc trùc tiÕp cña ho¹t
®éng x· héi cha ®îc quan t©m ®óng møc. V× thÕ, sù vËn ®éng cña nÒn
kinh tÕ nh×n chung lµ chËm ch¹p, kÐm n¨ng ®éng.

6
 KÓ tõ ®¹i héi §¶ng lÇn thø VI (12/1986) ®Õn nay, theo ®êng lèi ®æi
míi, ®Êt níc ta d· tõng bíc chuyÓn sang nªn kinh tÕ thÞ trêng víi ®Þnh híng
x· héi chñ nghÜa. Vµ ®iÒu ®ã cã ý nghÜa lµ chóng ta ®· ®¹t ®îc nh÷ng
thµnh tùu hÕt søc quan träng, nh÷ng thµnh tù cho phÐp chóng ta “®iÒu
chØnh vµ bæ sung nhËn thøc, lµm cho quan niÖm vÒ chñ nghÜa x· héi
ngµy cµng cô thÓ; ®êng lèi chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch ngµy cµng ®ång bé, cã
c¨n cø khoa hcä vµ thùc tiÔn”. Nh÷ng thµnh tùu ®ã, trong mét chõng mùc
nhÊt ®Þnh còng gi¸n tiÕp kh¶ n¨ng cña kinh tÕ thÞ trêng trong viÖc n¨ng
®éng ho¸ nÒn kinh tÕ ®Êt níc.
Kinh tÕ thÞ trêng, nh chóng ta ®· biÕt, lµ mét kiÓu quan hÖ kinh tÕ
- x· héi mµ trong ®ã s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt x· héi g¾n liÒn víi thÞ trêng,
tøc lµ g¾n chÆt víi qu©n hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ. víi quan hÖ cung - cÇu ...
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, nÐt biÓu hiÖn cã tÝnh chÊt bÒ mÆt cña ®êi
sèng xa héi quan hÖ hµng ho¸.
NÕu nh tríc ®©y, nÒn kinh tÕ níc ta chØ cã mét kiÓu së h÷u t¬ng
®èi thuÇn nhÊt víi hai thµnh phÇn tËp thÓ vµ quèc doanh, th× hiÖn nay,
cïng víi thµnh phÇn së h÷u chñ ®¹o lµ së h÷u Nhµ níc, cßn tån t¹i nhiÒu
h×nh thøc së h÷u kh¸c. Nh÷ng h×nh thøc sö h÷u ®ã, trong thùc tÕ vËn
hµnh cña nÒn kinh tÕ, kh«ng h¼n ®· ®ång bé víi nhau, ®èi khi chóng cßn
cã m©u thuÉn víi nhau. Song vÒ tæng htÓ, chóng lµ nh÷ng bé phËn kh¸ch
quan cña nÒn kinh tÕ, cã kh¶ n¨ng ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái ®a d¹ng vµ n¨ng
®éng cña nÒn kinh tÐ thÞ trêng.

Trªn con ®êng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, viÖc chóng ta bíc ®Çu
sö dông thÞ trêng nh lµ mét c«ng cô, ph¬ng thøc, trªn thùc tÕ®· ®em l¹i
nh÷ng kªt qu¶ tÝch cùc c¶ vÒ ph¬ng diÖn thùc tiÔn vµ ph¬ng diÖn nhËn
thøc.
Mçi hµnh trang cã ý nghÜa mµ c«ng cuéc ®æi míi trang bÞ cho
chóng ta s¶n xuÊt hµng ho¸ cïng víi nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vËn
hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng, hiÖn ®· dîc chóng ta hiÓu lµ kh«ng ®èi lËp víi
CNXH. Víi tÝnh c¸ch lµ s¶n phÈm cña v¨n minh nh©n lo¹i, mét c¬ héi ®Ó
c¸c céng ®ång më cöa, tiÕp xóc víi bªn ngoµi, kinh tÕ thÞ trêng râ rµng lµ
c¸i kh¸ch quan vµ tÊt yÕu ®èi víi c«ng cuéc x©y dùng CNXH ë níc ta.
Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thnµh phÇn ë níc ta, thÞ trêng võa
lµ c¨n cø, võa lµ ®èi tîng cña c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸. ViÖc ®iÒu tiÕt vÜ m«
®èi víi thÞ trêng, mét mÆt lµm cho nÒn kinh tÕ níc ta thùc sù trë thµnh mét
thÞ trêng thèng nhÊt- thèng nhÊt trong c¶ níc vµ thèng nhÊt víi thÞ trêng
thÕ giíi- mÆt kh¸c cßn cã t¸c dông lµm cho mçi ®¬n vÞ kinh tÕ ph¶i tù
kh¼ng ®Þnh kh¶ n¨ng vµ vai trß cña m×nh trong thÞ trêng.

7
 Tuy nhiªn, nhËn ra søc m¹nh cña c¬ chÕ thÞ trêng bao nhiªu, chóng ta
l¹i còng hiÓu râ h¬n bÊy nhiªu mÆt tr¸i cña nã ®èi víi sù vËn ®éng cña ®êi
sèng x· héi. Sù t¨ng trëng kinh tÕ ®¬ng nhiªn lµ mét môc tiªu cña ph¸t triÓn
x· héi; nã cã kh¶ n¨ng t¹o ra ®iÒu kiÖn ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi.
Nhng t¨ng trëng kinh tÕ kh«ng nhÊt thiÕt ®i liÒn víi tiÕn bé x· héi. Do
vËy, nh÷ng quan niÖm cña §¶ng ta, ®Ó thùc hiÖn sù nghiÖp x©y dùng
CNXH víi môc tiªu d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh, nÒn
kinh tÕ thÞ trêng nhÊt thiÕt ph¶i cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng
x· héi chñ nghÜa.

8
III . m©u thuÉn biÖn chøng trong qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr-
êng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam :

1. Thùc chÊt nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam :

1.1. Kh¸i niÖm kinh tÕ thÞ trêng
Kinh tÕ thÞ trêng lµ mét kiÓu quan hÖ kinh tÕ x· héi mµ trong ®ã,
s¶n xuÊt x· héi g¾n chÆt víi thÞ trêng, tøc lµ g¾n chÆt chÏ víi quan hÖ
hµng ho¸ - tiÒn tÖ, víi quan hÖ cung cÇu... Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng
nÐt biÓu hiÖn cã tÝnh chÊt bÒ mÆt cña ®êi sèng x· héi lµ quan hÖ hµng
ho¸. Mäi ho¹t ®éng x· héi ®Òu ph¶i tÝnh ®Õn quan hÖ hµng ho¸, hay Ýt
nhÊt th× còng ph¶i sö dông c¸c quan hÖ hµng ho¸ nh m¾t kh©u trung gian.
1.2. Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë níc ta.
Thµnh tùu cña 10 n¨m ®æi míi võa qua ë níc ta ®· cã t¸c dông lµm cho níc
ta quen dÇn víi c¸c quan hÖ hµng ho¸. Hµm lîng kinh tÕ trong c¸c ho¹t
®éng x· héi ngµy cµng ®îc chó ý. Nh÷ng kÕ ho¹ch nh÷ng ho¹t ®éng x· héi
bÊt chÊp kinh tÕ hoÆc phi kinh tÕ ®· gi¶m ®¸ng kÓ. Bíc chuyÓn sang
kinh tÕ thÞ trêng nµy ®¬ng nhiªn kh«ng tr¸nh khái cã nh÷ng mÆt tiªu cùc
cña nã, nhng dÉu sao nã còng nãi lªn søc sèng vµ kh¶ n¨ng t¸c ®éng cña
nh÷ng quan hÖ thÞ trêng “ë ViÖt Nam, dï nÒn kinh tÕ thÞ trêng míi chØ
®ang h×nh thµnh, cßn ®ang trong nh÷ng bíc chËp ch÷ng ban ®Çu vµ ®îc
®iÒu tiÕt mét c¸ch cã ý thøc theo ®Þnh híng XHCN, song còng t¸c ®éng
kh¸ râ ®Õn mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi vµ ®Ó l¹i ®ã nh÷ng dÊu Ên cña
m×nh...” NÕu nh tríc ®©y, nÒn kinh tÕ níc ta chØ cã mét kiÓu së h÷u
thuÇn nhÊt víi hai thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ vµ quèc doanh, th× hiÖn
nay cïng víi thµnh phÇn së h÷u chñ ®¹o chñ ®¹o lµ së h÷u nhµ níc th× cßn
tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn së h÷u kh¸c, vÒ tæng thÓ, chóng lµ nh÷ng bé
phËn kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ, cã kh¶ n¨ng ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái ®a
d¹ng vµ n¨ng ®éng cña kinh tÕ thÞ trêng.
Trªn con ®êng CNH - H§H, viÖc chóng ta b¾t ®Çu sö dông thÞ trêng nh
mét c«ng cô,mét ph¬ng thøc ®Ó ®¶m b¶o t¨ng trëng kinh tÕ, trªn thùc tÕ,
®· ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ tÝch cùc vÒ c¶ ph¬ng diÖn, thùc tiÔn lÉn ph¬ng
diÖn nhËn thøc.
Mét hµnh trang cã ý nghÜa mµ c«ng cuéc ®æi míi cho chóng ta lµ, s¶n
xuÊt hµng ho¸ cïng víi “nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh
theo c¬ chÕ thÞ trêng” hiÖn nay ®· ®îc chóng ta hiÓu lµ kh«ng m©u thuÉn
víi CNXH. Víi tÝnh c¸ch lµ s¶n phÈm cña v¨n minh nh©n lo¹i, mét c¬ héi
®Ó céng ®ång më cöa, tiÕp xóc víi bªn ngoµi. Kinh tÕ thÞ trêng râ rµng lµ
kh¸ch quan lµ tÊt yÕu ®èi víi c«ng cuéc x©y dùng CNXH.
Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn ë níc ta, thÞ trêng võa lµ
c¨n cø, võa lµ ®èi tîng cña c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸. ViÖc ®iÒu tiÕt vÜ m«

9
®èi víi thÞ trêng, mét mÆt lµ nÒn kinh tÕ níc ta thùc sù trë thµnh mét thÞ
trêng thèng nhÊt - thèng nhÊt trong c¶ níc vµ thèng nhÊt víi thÞ trêng thÕ
giíi, mÆt kh¸c cßn cã t¸c dông lµm cho mçi ®¬n vÞ kinh tÕ buéc ph¶i tù
kh¼ng ®Þnh m×nh - vai trß cña m×nh trong thÞ trêng.
2. Nh÷ng m©u thuÉn ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ
thÞ trêng theo ®Þnh híng X· héi chñ nghÜa ë níc ta :
+) mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin vÒ
qua hÖ gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ :
Theo c¸c nhµ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin th× kinh tÕ
quyÕt ®Þnh chÝnh trÞ: “chÝnh trÞ lµ sù biÓu hiÖn tËp trung cña kinh tÕ”.
Trong lÞch sö ph¸t triÓn x· héi lo¹i ngêi kh«ng ph¶i b¸o vÒ còng cã vÊn ®Ò
chÝnh trÞ. X· héi nguyªn thuû cha cã giai cÊp, cha cã vÊn ®Ò chÝnh trÞ.
Tõ khi x· héi xuÊt hiÖn giai cÊp vµ Nhµ níc th× vÊn ®Ò chÝnh trÞ míi
h×nh thµnh. VÊn ®Ò chÝnh trÞ lµ vÊn ®Ò thuéc quan hÖ giai cÊp vµ ®Êu
tranh giai cÊp. Trung t©m cña vÊn ®Ò chÝnh trÞ lµ vÊn ®Ò ®Êu tranh
gi÷a c¸c giai cÊp , c¸c lùc lîng x· héi nh»m giµnh vµ gi÷ ch×nh quyÒn nhµ
níc vµ sö dông chÝnh quyÒn ®ã lµm c«ng cô dÓ x©y dùng vµ b¶o vÖ chÕ
®é x· héi phï hîp víi lîi Ých cña giai cÊp cÇm quyÒn. B¶n th©n vÊn ®Òm
chÝnh trÞ ra ®êi hoµn toµn lad do kinh tÕ quyÕt ®Þnh. ChÝnh trÞ kh«ng
ph¶i lµ môc ®Ých, mµ chØ lµ phong tiÖn ®Ó thùc hiÖn môc ®Ých kinh
tÕ. Khi phª ph¸n quan niÖm cña §uyrich cho r»ng b¹o lùc chÝnh trÞ quyÕt
®Þnh kinh tÕ, F.Engen ®· kh¼ng ®Þnh”b¹o lùc chØ lµ ph¬ng tiÖn, cßn lîi
Ých kinh tÕ lµ môc ®Ých”. Trong t¸c phÈm “LótvÝch Phoi¬b¨c vµ sù c¸o
chung cña triÕt häc cæ ®iÓn§øc”, F.Engen ®· chØ râ” ®Ó tho¶ thuËn
nh÷ng lîi Ých kinh tÕ th× quyÒn lùc chÝnh trÞ chØ ®îc sö dông lµ mét ph-
¬ng tiÖn ®¬n thuÇn.
QuyÒn lùc chÝnh trÞ lµ c«ng cô m¹nh mÏ nhÊt ®Ó b¶o vÖ chÕ ®ä x·
héi. Sù thèng trÞ vÒ chÝnh trÞ cña mét giai cÊp nhÊt ®Þnh lµ ®iÒu kiÖn
®¶m b¶o cho giai cÊp ®ã thùc hiÖn ®îc sù thèng trÞ vÒ kinh tÕ. §Êu tranh
giai cÊp, vÒ thùc chÊt lµ ®Êu tranh v× lîi Ých kinh, ®îc thùc hiÖn th«ng
qua ®Êu tranh chÝnh trÞ. Theo F.Engen, “bÊt cø cuéc ®Êu tranh giai cÊp
nµo còng ®Òu lµ ®Êu tranh chÝnh trÞ, xÐt ®Õn cïng, ®Òu xoay quoanh
vÊn ®Ò gi¶i phãng vÒ kinh tÕ”. §Ó nhÊn m¹nh vai trß cña chÝnh trÞ
V.I.Lenin ®· kh¼ng ®Þnh” chÝnh trÞ kh«ng thÓ chiÕm vÞ trÝ hµng ®Çu
so víi kinh tÕ”Kh¼ng ®Þnh ®ã cña Lenin kh«ng cã nghÜa lµ phñ nhËn
hoµn toµn vai trß quyÕt ®Þnh cña kinh tÕ ®èi voøi chÝnh trÞ, mµ mu«ns
nhÊn m¹nh t¸c ®éng tÝch cùc cña chÝnh trÞ ®èi víi kinh tÕ. VÊn ®Ò kinh
tÕ kh«ng thÓ t¸ch rêi vÊn ®Ò chÝnh trÞ mµ nã ®îc xem xÐt gi¶i quÕt theo
mét lËp trêng chinhs trÞ nhÊt ®Þnh. Giai cÊp nµo cÇm quyÒn còng híng
kinh tÕ ph¸t triÓn theo lËp trêng chÝnh trÞ cña giai cÊp ®ã nh»m phôc vô

10
cho môc tiªu kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh. Vµ lËp trêng chÝnh trÞ ®óng hay
sai sÏ thóc ®Èy hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. V.I>Lenin
cßn kh¼ng ®Þnh “kh«ng cã mét lËp trêng chÝnh trÞ ®óng th× mét giai cÊp
nhÊt ®Þnh nµo ®ã kh«ng thÓ nµo gi÷ v÷ng ®uùc sù thèng trÞ cña m×nh
vµ do ®ã cóng kh«ng thÓ hoµn thµnh ®îc nhiÖm vô cña m×nh trong lÜnh
vôc s¶n xuÊt “. Khi thÓ chÕ chÝnh trÞ kh«ng phï hîp víi yªu c©ïph¸t triÓn
kinh tÕ th× kinh tÕ tÊt yÕu sÏ më ®êng ®i. Khi ®ã, viÖc thay ®æi thÓ
chÕ chÝnh trÞ cho phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ lµ ®iÒu kiÖn
quyÕt ®Þnh ®Ó thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn. Nh vËy, chóng ta cã thÓ
kh¼ng ®Þnh r»ng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ lµ thèng nhÊt vµ biÖn chøng víi
nhau trªn nÒn t¶ng quyÕt ®Þnh lµ kinh tÕ. §©y lµ c¬ së ph¬ng ph¸p luËn
quan träng trong viÖc nhËn thøc x· héi nãi chung, nhËn thøc c«ng cuéc ®æi
míi ë ViÖt Nam nãi riªng.
Tõ §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII (th¸ng 6 n¨m 1991). §¶ng ta
®· kh¼ng ®Þnh:
“VÒ quan hÖ gi÷a ®æi míi kinh tÕ vµ ®æi míi chÝnh trÞ, ph¶i tËp
trung søc lµm tèt ®æi míi kinh tÕ, ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái cÊp b¸ch cña
nh©n d©n vÒ ®êi sèng, viÖc lµm vµ nhu cÇu x· héi kh¸c, x©y dùng c¬ së
vËt chÊt kü thuËt cu¶ CNXH, coi ®ã lµ ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó tiÕn
hµnh ®æi mëi trong lÜnh vùc chÝnh trÞ. §ång thêi víi ®æi míi kinh tÕ,
ph¶i tõng bíc ®æi míi tæ chøc vµ ph¬ng thøc ho¹t ®éng cña hÖ thèng
chÝnh trÞ, ph¸t huy ngµy cµng tèt quyÒn lµm chñ vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o cña
nh©n d©n trªn c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi. V× chÝnh
trÞ ®ông ch¹m ®Õn tÊt c¶ c¸c mèi quan hÖ ®Æc biÖt nh¹y c¶m vµ phøc t¹p
trong x· héi, nªn viÖc ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ nhÊt thiÕt ph¶i trªn c¬ së
nghiªn cøu vµ chuÈn bÞ rÊt nghiªm tóc, kh«ng cho phÐp g©y mÊt æn
®Þnh chÝnh trÞ dÉn ®Õn sù rèi lo¹n. Nhng kh«ng v× thÕ mµ tiÕn hµnh
chËm chÔ ®æi míi chÝnh trÞ, nhÊt lµ vÒ tæ chøc bé m¸y vµ c¸c bé, c¸c
mèi quan hÖ gi÷ §¶ng vµ Nhµ níc vµ c¸ ®oµn thÓ nh©n d©n, bëi ®ã lµ
®iÒu kiÖn thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ , x· héi vµ thùc hiÖn d©n chñ.”
§iÒu ®ã cho thÊy §¶ng ta ®· kh«ng t¸ch rêi ®æi míi kinh tÕ vµ ®æi míi
chÝnh trÞ. §¶ng ta kh¼ng ®Þnh r¨ng ph¶i tËp trung søc lµm tèt ®æi míi
kinh tÕ vµ ®ång thêi víi ®æi míi kinh tÕ ph¶i tiÒn hµnh tõng bíc ®æi míi
chÝnh trÞ, nhng ph¶i thËn träng kh«ng g©y mÊt æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ.
T tëng trªn ®· ®îc tiÕp tôc ph¸t triÓn mét c¸h râ rµng h¬n ë §¹i héi ®¹i
biÓu toµn quèc lÇn thø VIII (th¸ng 7 n¨m 1996) cña §¶ng ta. Khi tæng kÕt
c¸c bµi häc cña 10 n¨m ®æi míi, §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh ph¶i kÕt hîp chÆt
chÏ ngay tõ ®Çu ®æi míi kinh tÕ víi ®æi míi chÝnh trÞ. §©y lµ mét bµi
häc kh¸i qu¸t míi, hoµn toµn khoa häc. Nã võa phï hîp víi lý luËn cña chó
nghÜa M¸c - Lªnin võa phï hîp víi thùc tiÔn c«ng cuéc ®æi míi ë níc ta.

11
 Trong khi ®Ò ra ®æi míi chÝnh trÞ, §¶ng ta lu«n nhÊn m¹nh ph¶i æn
®Þnh chÝnh trÞ, gi÷ v÷ng vµ t¨ng cêng sù l·nh ®¹o cña §¶ng. §iÒu nµy t-
ëng nh mét ngÞch lý nhng hoµn toµn cã lý vµ khoa häc.

æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ, nãi mét c¸ch kh¸i qu¸t lµ giai cÊp cÇm
quyÒn ph¶i t¨ng cêng quyÒn lùc chÝnh trÞ cña m×nh; Nhµ níc cña giai cÊp
®ã ph¶i m¹nh vµ cã hiÖu lùc, luËt ph¸p ph¶i nghiªm minh; chÕ ®é x· héi ®·
x¸c lËp ph¶i ®îc gi÷ v÷ng. §èi víi níc ta hiÖn nay, æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ
thùc chÊt lµ gi÷ v÷ng vµ t¨ng cêng vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng, t¨ng cêng vai
trß cña Nhµ níc XHCN, b¶o vÖ vµ x©y dùng thµnh c«ng CNXH.
Thùc tiÏn trªn thÕ giíi chã th©y, æn ®Þnh chÝnh trÞ lµ ®iÒu kiÖn
hÕt søc c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. Nã t¹o ra m«i trêng ®Ó thu hót nguån
®Çu t trong níc vµ trªn thÕ giíi, t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh
doanh. Nh÷ng thµnh tùu trong 10 n¨m ®æi míi võa qua ë níc ta còng kh¼ng
®Þnh ®iÒu ®ã. Nh÷ng thµnh tõu ®ã kh«ng thÓ t¸ch rêi viÖc chóng ta gi÷
®îc æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ.
æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ l¹i kh«ng thÓ t¸ch rêi ®æi míi vÒ chÝnh trÞ.
Nhng ®æi míi chÝnh trÞ kh«ng ph¶i lµ ®æi míi v« nguyªn t¾c, mµ ®æi míi
lµ ®Ó gi÷ v÷ng æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ, gi÷ v÷ng vµ t¨ng c¬ng vai trß l·nh
®¹o cña §¶ng, vai trß tæ chøc qu¶n lý cña Nhµ níc XHCN. §æi míi chÝnh
trÞ ph¶i g¾n liÒn víi ®æi míi vÒ kinh tÕ, phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn cña
kinh tÕ th× míi cã thÓ t¨ng cêng vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng vµ vai trß tæ chøc
qu¶n lý cña Nhµ níc XHCN, vµ nhõ ®ã míi gi÷ v÷ng æn ®Þnh vÒ chÞnh
trÞ. Song ®æi míi vÒ kinh tÕ còng kh«ng ph¶i ®æi míi mét c¸ch tuú tiÖn
mµ theo mét ®Þnh híng nhÊt ®Þnh. §ã lµ chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÊ ho¹ch
ho¸ tËp trung sang “nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phµn, vËn hµnh theo c¬ chÕ
thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa” hay
nãi ng¨n gän lµ kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng XHCN. ChuyÓn sang nÒn
kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng XHCN lµ nh»m thùc hiÖn môc tiªu “d©n
giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh”, vµ ®ã còng lµ c¬ së ®Ó giø
v÷ng æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ.
Tãm l¹i: æn ®Þnh vµ ®æi míi vÒ chÝnh trÞ lµ hai mÆt ®æi lËp nh-
ng thèng nhÊt biÖn chøng víi nhau. Cã æn ®Þnh th× míi ®æi míi, vµ ®æi
míi lµ ®iÒu kiÖn ®Ó æn ®Þnh, Hai mÆt ®ã t¸c ®éng qua l¹i víi nhau vµ
g¾n bã chÆt chÏ víi ®æi míi kinh tÕ, trªn nÒn t¶ng cña ®æi míi kinh tÕ.
Nh vËy, chóng ta thÊy trong qu¸ tr×nh ®æi míi ë níc ta, ®æi míi kinh
tÕ vµ ®æi míi chÝnh trÞ lu«n g¾n bã chÆt chÏ víi nhau, thèng nhÊt víi
nhau, trong ®ã ®æi míi kinh tÕ lµ träng t©m, ®æi míi chÝnh trÞ ph¶i tiÕn
hµnh tõng bíc phï hîp víi ®æi míi kinh tÕ, ®¸p øng yªu cÇu cña ®æi míi
kinh tÕ.

12
 §iÒu kh¼ng ®Þnh ®ã lµ sù kh¸i qu¸t kinh nghiÖm cña 10 n¨m ®æi
míi võa qua lµ kÕt qu¶ cña viÖc vËn dông s¸ng t¹o chña nghÜa M¸c - Lªnin
vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ ë Viªt Nam. KhÝa qu¸t ®ã hoµn toµn khoa häc vµ cã
gi¸ trÞ ®Þnh híng cho giai ®o¹n ph¸t triÓn tiÕp theo - giai ®o¹n ®Èy m¹nh
c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc.

+) M©u thuÉn gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ qu©n hÖ s¶n xuÊt:
Trong c«ng cuéc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸
nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ
níc, theo ®Þnh híng XHCN ë níc ta hiÖn nay, vÊn ®Ò lùc lîng s¶n xuÊt -
quan hÖ s¶n xuÊt lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc phøc t¹p, m©u thuÉn gi÷a hai lùc
lîng nµy vµ nh÷ng biÓu hiÖn cña nã xÐt trªn ph¬ng diÖn triÕt häc M¸c -
Lªnin, theo ®ã lùc lîng s¶n xuÊt lµ néi dung cña sù vËt cßn quan hÖ s¶n
xuÊt lµ ý thøc cña sù vËt, lùc lîng s¶n xuÊt lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh quan hÖ
s¶n xuÊt, lùc lîng s¶n xuÊt lµ yÕu tè ®éng, lu«n lu«n thay ®æi. Khi lùc lîng
s¶n xuÊt ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh th× quan hÖ s¶n xuÊt sÏ
kh«ng cßn phï hîp n÷a vµ trë thµnh yÕu tè k×m h·m lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t
triÓn. §Ó më ®êng cho lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, cÇn thay thÕ quan hÖ
s¶n xuÊt cò b»ng mét quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh
®ä phst triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. ChÝnh quan hÖ s¶n xuÊt tù ph¸t triÓn
®Ó phï hîp víi lùc lîng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ
tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt, ®ã lµ quy luËt kinh tÕ chung cho sù ph¸t
triÓn x· héi.
Qu¸ tr×nh m©u thuÉn gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt tiªn tiÕn víi quan hÕ s¶n
xuÊt l¹c hËu k×m h·m nã diÔn ra gay g¾t, quyÕt liÖt vµ cÇn ®îc gi¶i
quyÕt. Nhng gi¶i quyÕt nã b»ng c¸ch nµo? ®ã chÝnh lµ c¸c cuéc c¸ch
m¹ng x· héi, chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ mµ cuéc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ ë
níc ta lµ mét vÝ dô. Khi mét môc tiªu, mét nhiÖm vô cùc kú quan träng, thÓ
hiÖn tÝch chÊt c¸ch m¹ng cña c«ng cuéc ®æi míi hiÖn nay ë ViÖt Nam lµ
phÊn ®Êu x©y dùng níc ta trë thµnh quèc gia c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i
ho¸, d©n giÇu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh.
C«ng nghiÖp hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc lµ chñ tr¬ng, biÖn ph¸p võa mang
tÝnh c¸ch m¹ng võa mang tÝnh khoa häc ®Ó x©y dùng chñ nghÜa x· héi.
Nãi ®Õn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc chÝnh lµ nãi ®Õn nÒn
s¶n xuÊt tiªn tiÕn vµ ®ã chÝnh lµ lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt,
nãi ®Õn khoa häc, ®Õn sù anh minh, trÝ tuÖ, lµ nãi ®Õn mét ph¬ng thøc
tèi u ®Ó tho¸t khái t×nh tr¹ng s¶n xuÊt nhá, n«ng nghiÖp l¹c hËu, nh»m t¹o
®iÒu kiÖn vµ c¬ së vËt chÊt cho CNXH ®îc x©y dùng vµ ph¸t triÓn.
Kh«ng thÓ ¨n ®ãi, mÆc r¸ch víi c¸i cuèc trªn vai céng thªm tÊm lßng céng
s¶n ®Ó kiÕn thiÕt CNXH, chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Kh¼ng

13
®Þnh c¸i míi, ®óng ®¾n tù b¶n th©n nã ®· bao gåm c¶ ý nghÜa phñ ®Þnh
g¹t bá c¶ quan niÖm cò sai lÇm vÒ ®iieï kiÖn vµ c¸ch thøc x©y dùng chñ
nghÜa xa héi ë níc ta. Tríc ®©y chóng ta thiÕu quan t©m ®óng møc ®Õn
vai trß cña trÝ tuÖ; khoa häc, ®Õn viÖc t¹o lËp c¬ së kinh tÕ vËt chÊt cña
CNXH. B»ng chøng lµ mét thêi chóng ta ®· coi träng kh«ng ®óng møc
tÇng líp trÝ thøc vµ khoa häc trong m«i trêng t¬ng quan víi ®éi ngò nh÷ng
nguêi lao ®éng kh¸c. Do thÕ, hËu qu¶ tÊt yÕu ®· x¶y ra lµ khoa häc ë níc
ta chËm hoÆc Ýt cã ®iÒu kiÖn m«i trêng ph¸t triÓn, ®Êt níc kh«ng tho¸t
khái nÒn s¶n xuÊt nhá, n«ng nghÞp l¹c hËu vµ còng kh«ng thÓ nãi dÕn
c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc.
+) M©u thuÉn gi÷a c¸c h×nh th¸i së h÷u tríc ®©y vµ trong kinh tÕ
thÞ trêng:
Tríc ®©y ngêi ta quan niÖm nh÷ng h×nh thøc së h÷u trong chñ
nghÜa x· héi lµ : së h÷u XHCN tån t¹i díi hai h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ
së h÷u tËp thÓ. Sù tån t¹i hai h×nh thøc së h÷u ®ã lµ tÊt yÕu kh¸ch quan
bëi nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö khi tiÕn hµnh c¸ch m¹ng CNXH vµ
XDCNXH quyÕt ®Þnh. Sau khi giµnh ®îc chÝh quyÒn giai cÊp c«ng
nh©n ®øng tríc hai h×nh thøc së h÷u t nh©n kh¸c nhau. Së h÷u t nh©n t b¶n
chñ nghiâa vµ së h÷ t nh©n cña nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá. Thùc tÕ
®ßi hái giai cÊp c«ng nh©n ph¶i cã th¸i ®é vµ ph¸t triÓn gi¶i quyÕt kh¸c
nhau. §èi víi h×nh thøc së h÷u t nh©n t b¶n chue nghÜa b»ng c¸ch tíc ®o¹t
hoÆc chuéc l¹i ®Ó chuyÓn th¼ng lªn së h÷u toµn d©n, cßn ®ãi víi h×nh
thøc së h÷u t nh©n cña nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá th× kh«ng thÓ
dïng nh÷ng biÖn ph¸p nh trªn, mµ ph¶i kiªn tr× gi¸o dôc, thuyÕt phôc tæ
chøc hä trªn c¬ së tù nguyÖn chuyÓn lªn së h÷u tËp thÓ b»ng con ®êng hîp
t¸c ho¸ hai h×nh thøc. Së h÷u ®ã lµ hai con ®êng ®Æc thï tiÕn lªn CNCS
cña giai cÊp c«ng nh©n vµ n«ng d©n tËp thÓ.
C¸c h×nh thøc së h÷u tríc ®©y vµ trong thêi kú qu¸ ®é chuyÓn sang
kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam.
H¬n mßi n¨m ®æi míi ®¸t níc theo ®Þnh híng Xhcn ë níc ta ®· chóng
minh tÝnh ®óng ®¾n cña ®êng lèi ®æi míi, cña chÝnh s¸ch ®a d¹ng ho¸
c¸c h×nh thøc së h÷u do §¶ng ta khëi xíngvµ l·nh ®¹o toµn d©n thùc hiÖn.
Thùc tiÕn ®· cho thÊy mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®¬ng nhiªn ph¶i
bao gåm nhiÒu h×nh thøc së h÷u, chø kh«ng ph¶i chØ cã hai thøc së h÷u
toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ nh quan niÖm tríc ®©y...
Trong giai ®o¹n hiÖn nay nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn
theo ®Þnh híng XHCN mµ chóng ta ®ang x©y dùng vµ ph¸t triÓn bao gåm
nhiÒu h×nh thøc së h÷u nh së h÷u toµn d©n, së h÷u Nhµ níc, së h÷u tËp
thÓ, së h÷u c¸ thÓ vµ së h÷u hçn hîp. Trong c¸c h×nh thøc së h÷u nµy kh¸i
qu¸t l¹i chØ cã hai h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n lµ c«ng h÷ vµ t h÷u, cßn c¸c

14
h×nh thøc kh¸c chØ lµ h×nh thøc trung gian, qu¸ ®ä hoÆc hçn hîp. ë ®©y ,
mçi h×nh thøc l¹i cã nhiÒu ph¬ng thøc biÓu hiÖn vÒ tr×nh ®é thÓ hiÖn
kh¸c nhau. Chóng ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së cã cïng b¶n chÊt kinh tÕ vµ tuú
theo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ n¨ng lùc qu¶n lý.
VÒ së h÷u toµn d©n : tríc ®©y nguêi ta quan niÖm së h÷u toµn d©n trïng
víi së h÷u Nhµ níc.

NÒn kinh tÕ cã c¬ cÊu nhiÒu thµnh phÇn th× ®¬ng nhiªn lµ nã bao
gåm nhiÒu h×nh thøc së h÷u, trong ®ã kinh tÕ quèc doanh gi÷ vÞ trÝ then
chèt, liªn kÕt vµ hç trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn theo híng cã
lîi cho quèc kÕ d©n sinh. Nhµ níc qu¶n lý kinh tÕ víi t c¸ch lµ c¬ quan cã
quyÒn lùc ®¹i diÖn cho lîi Ých cña nh©n d©n vµ lµ ®¹i diÖn ®èi víi tµi
s¶n së h÷u cña toµn d©n.
ë níc ta hiÖn nay, nh hiÕn ph¸p vµ luËt ®Êt ®ai ®· quy ®Þnh râ :” ®Êt ®ai
thuéc së h÷u toµn d©n”. XÐt vÒ mÆt kinh tÕ ®Êt ®ai lµ ph¬ng tiÖn tån
t¹i c¬ b¶n cña c¶ mét céng ®ång x· héi. XÐt vÒ m¹t x· héi ®Êt ®ai lµ l·nh
thæ n¬i c tró cña c¶ mét céng ®ång. ThÕ nhng khi xÐt trªn c¶ hai ph¬ng
diÖn cã thÓ nãi r»ng ®Êt ®ai kh«ng thÓ lµ ®èi tîng së h÷u cña riªng ai.
Tuy nhiªn, suy cho cïng, ®Êt ®ai còng lµ t liÖu s¶n xuÊt, hay nãi chÝnh x¸c
h¬n, ®ã lµ mét bé phËn quan träng cña t liÖu s¶n xuÊt. Bëi thÕ , dï lµ ®Æc
biÖt th× trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, nã vÉn ph¶i vËn ®éng theo quy luËt
cña thÞ trêng vµ chÞu sù ®iÒu tiÕt cña quy luËt ®ã. ViÖc ®Êt ®ai thuéc së
h÷u toµn d©n mµ Nhµ níc lµ ngêi ®¹i diÖn së h÷u vµ qu¶n lý kh«ng hÒ
m©u thuÉn víi viÖc trao quyÒn cho c¸c hé n«ng d©n , kÓ c¶ quyÒn
chuyÓn nhîng, quyÒn sö dông ®Êt ®ai nÕu biÕt gi¶i quyÕt cô thÓ c¸c vÊn
®Ò së h÷u , biÕt t¸ch quyÒn së h÷u víi quyÒn sö dông. Ch¼ng h¹n nh
ruéng ®Êt vÉn thuéc quyÒn së h÷u toµn d©n song nguêi n«ng d©n cã
quyÒn sö dông æn ®Þnh l©u dµith× cã thÓ ®em l¹i mét søc bËt cho sù ph¸t
triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ sù t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ nãi chung. V¨n
kiÖn §¹i héi VII cña §¶ng ta ®· chØ râ:”trªn c¬ së chÕ ®é së h÷u toµn d©n
vÒ ®Êt ®ai, ruéng ®Êt ®uîc giao cho nguêi n«ng d©n sö dông l©u dµi.
Nhµ níc quy ®Þnh b»ng luËt ph¸p c¸c vÊn ®Ò vÒ thõa kÕ, chuyÓn quyÒn
sö dông ®Êt....” (§¶ng céng s¶n ViÖt Nam v¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn
quèc lÇn thø VII – Nhµ xuÊt b¶n sù thËt- Hµ néi n¨m1991). Nh vËy h×nh
thøc së h÷u toµn d©n ë níc ta hiÖn nay ®· ®îc x¸c ®Þnh theo néi dung míi,
cã nhiÒu kh¶ n¨ng ®Ó thùc sù trë thµnh nguån lùc ph¸t triÓn kinh tÕ.
VÒ së h÷u nhµ níc
Trong thêi kú bao cÊp tríc ®©y kh«ng chØ cã níc ta mµ cßn cã nh÷ng
níc kh¸c trong hÖ thèng c¸c níc x· héi chñ nghi· thßng ®ång nhÊt së h÷u nhµ
níc víi së h÷u toµn d©n. Do nhÇm lÉn nh vËy mµ trong mét thêi gia kh¸

15
l©u , ngêng ta thêng bá quªn h×nh thøc së h÷u nhµ níc chØ quan t©m ®Æc
biÖt ®Õn së h÷u toµn d©n víi chÕ ®é c«ng h÷u tån t¹i dãi hai h×nh thøc së
h÷u toµn d©n vµ tËp thÓ. Vµ còng bëi së h÷u toµn d©n g¾n kÕt v¬Ý sù
ph¸t triÓn cña khu vùc kinh tÕ quèc doanh mµ chóng ta ra søc quècdoanh hã
nÒn kinh tÕ víi niÒm tin cho r»ng chØ nh vËy míi cã chñ nghÜa x· héi
nhiÒu h¬n. Thùc ra, víi quan niÖm ®ã, së h÷u toµn d©n ®· trë thµnh së
h÷u kh«ng ph¶i cña mét chñ thÓ cô thÓ nµo c¶.
Trong x· héi mµ Nhµ níc cßn tån t¹i th× së h÷u toµn d©n cha cã ®iÒu
kiÖn vËn ®éng trrªn bÒ mÆt cña ®êi sèng kinh tÕ nãi chung. H×nh thøc së
h÷u nhµ níc xÐt vÒ tæng thÓ, míi chØ lµ kÕt cÊu bªn ngoµi cña së h÷u.
Cßn kÕt cÊu bªn trong cña së h÷u nhµ níc ë níc ta cã lÏ chñ yÕu thÓ hiÖn ë
quyÒn së h÷u ®ã ë khu vùc kinh tÕ quèc doanh, khu vùc c¸c doanh nghiÖp
nhµ níc.
VÒ së h÷u tËp thÓ:
ë níc ta tríc ®©y së h÷u tËp thÓ chñ yÕu tån t¹i díi h×nh thøc HTX
( gåm c¶ HTX n«ng nghiÖp vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp) víi néi dung lµ c¶ gi¸
trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông ®Òu lµ cña chung mµ c¸c x· viªn lµ chñ së h÷u
chÝnh. V× vËy víi h×nh thøc së h÷u nµy, quyÒn mua b¸n hoÆc chuyÓn
nhîng t liÖu s¶n xuÊt, trong thùc tÕ s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng hã ë níc ta
dÔn ra hÕt søc phøc t¹p. QuyÒn cña c¸c tËp thÓ s¶n xuÊt thêng rÊt h¹n
chÕ, song ®«i khi l¹i cã t×nh tr¹ng l¹m quyÒn. Sù kh«ng x¸c ®Þnh, sù nhËp
nh»ng víi quyÒn së h÷u nhµ níc vµ së h÷u t nh©n tr¸ h×nh còng lµ hiÖn t-
îng phæ biÕn. §Ó tho¸t khái t×nh tr¹ng ®ã, trong bèi c¶nh cña nÒn kinh tÕ
thÞ truêng hiÖn nay cÇn ph¶i x¸c ®Þnh râ quyÒn mua b¸n vµ chuyÓn nhîng
t liÖu s¶n xuÊt ®èi víi c¸c tËp thÓ s¶n xuÊt kinh doanh. ChØ cã nh vËy th×
së h÷u tËp thÓ míi cã thÓ trë thµnh h×nh thøc së h÷u cã hiÖu qña.
Chóng ta ®· biÕt, HTX kh«ng ph¶i lµ h×nh thøc riªng cã, ®Æc trng
cho CNXH, nhng nã lµ mét h×nh thøc së h÷u kinh tÕ tiÕn bé trong thêi kú
qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi. V× vËy chóng ta duy tr× vµ ph¸t triÓn h¬n
n÷a h×nh thøc së h÷u nµy khi x©y dùng chñ nghÜa x· héi nh V.I Lenin ®·
kh¼ng ®Þnh,” chÕ ®é cña ngêi x· viªn hîp t¸c x· v¨n minh lµ chÕ ®é x· héi
chñ nghÜa”.
HTX lµ nhu cÇu thiÕt thùc cña nÒn kinh tÕ hé gia ®×nh, cña nÒn
s¶n xuÊt hµng ho¸. Khi lùc lîng s¶n xuÊt trong n«ng nghiÖp vµ c«ng
nghiÖp nhá ph¸t triÓn tíi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þng, nã sÌt hóc ®Èy qu¸ tr×nh
hîp t¸c. Trong ®iÒu kiÖn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸, c¸c nhu cÇu vÒ vèn,
cung øng vËt t, tiªu thô s¶n phÈm .. ®ßi hái c¸c hé s¶n xuÊt ph¶i hîp t¸c víi
nhau míi cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ ph¸t triÓn. ChÝnh nhu cÇu ®ã ®· liªn
kÕt nh÷ng nguêi lao ®éng l¹i víi nhau lµm n¶y sinh quan hÖ së h÷u tËp
thÓ. Thùc tiÔn cho thÊy, ë níc ta hiÖn nay ®· cã nh÷ng h×nh thøc HTX

16
kiÓu míi ra ®êi do nhu cÇu tån t¹i vµ ph¸t triÓn cu¶ c¬ chÕ thÞ trêng” HTX
®· ®îc tæ chøc trªn c¬ së ®ãng gãp cæ phÇn vµ sù tham gia lao ®éng trùc
tiÕp cña x· viªn, ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éngvµ theo cæ phÇn, mçi x·
viªn cãquyÒn nh nhau ®èi víi c«ng viÖc chung”(§¶ng céng s¶n ViÖt nam,
V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII- Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ
quèc gia Hµ néi- 1996 ). §iÒu nµy cho thÊy kÕt cÊu bªn trong cña së h÷u
tËp thÓ ®· thay ®æi phï hîp víi t×nh h×nh thùc tiÔn ë ®Êt níc ta hiÖn nay.
+) M©u thuÉn gi÷a kinh tÕ thÞ trêng vµ môc tiªu x©y dùng con ngêi
XHCN
Chñ tÞch Hå ChÝ MInh cho r»ng muèn x©y dùng chñ nghÜa x· héi
tríc hÕt ph¶i cã con ngêi XHCH. YÕu tè con ngêi giø vai trß cùc kú quan
träng trong sù nghiÖp c¸ch m¹ng , bëi v× con ngêi lµ chñ thÓ cña mäi s¸ng
t¹o, cña mäi nguån cña c¶i vËt chÊt vµ v¨n ho¸. Con nguêi ph¸t triÓn cao vÒ
trÝ tuÖ, cêng tr¸ng vÒ thÓ chÊt, phong phó vÒ tinh thÇn, trong s¸ng vÒ
®¹o ®øc lµ ®éng lùc cña sù nghiÖp x©y dùng x· héi míi, lµ môc tiªu cña
CNXH . Chóng ta ph¶i b¾t ®Çu tõ con ngêi lµm ®iÓm xuÊt ph¸t.
Kinh tÕ thÞ trêng lµ mét lo¹i h×nh kinh tÕ mµ trong ®ã c¸c mèi quan
hÖ kinh tÕ gi÷a con nguêi víi con nguêi ®îc biÓu hiÖn th«ng qua thÞ trêng,
tøc lµ th«ng qua viÖc mua b¸n, trao ®æi hµng ho¸ tiÒn tÖ trªn thÞ tr-
êng,.Trong kinh tÕ thÞ trêng, c¸c quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ ph¸t triÓn, më
réng, bao qu¸t trªn mäi lÜnh vùc, cã ý nghÜa phæ biÕn ®èi víi nguêi s¶n
xuÊt vµ ngêi tiªu dïng. Do nÈy sinh vµ ho¹t ®éng mét c¸ch kh¸ch quan trong
®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh Kinh tÕ thÞ trêng ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ tr×nh
®é v¨n minh vµ ph¸t triÓn x· héi lµ nh©n tè ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt, t¨ng tr-
ëng kinh tÕ, thóc ®Èy x· héi tiÕn lªn. Tuy nhiªn, kinh tÕ thÞ trêng còng cã
nh÷ng khuyÕt tËt nh sù c¹nh tranh l¹nh lïng , tÝnh tù ph¸t mï qu¸ng dÉn
®Õn sù ph¸ s¶n, thÊt nghiÖp, khñng ho¶ng chu kú.
XuÊt ph¸t tõ sù ph©n tÝch trªn ®©y, chóng ta ®· thÊy r»ng ®æi míi
ë níc ta hiÖn nay , kh«ng thÓ x©y dùng vµ ph¸t triÓn con ngêi nÕu thiÕu
yÕu tè kinh tÕ thÞ trêng. Do hËu qu¶ cña nhiÒu n¨m chiÕn tranh, cña nÒn
kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn , cña c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao c©p,..nÒn kinh
tÕ níc ta ®a xtôt hËu nghiªm träng so víi khu vùc vµ quèc tÕ. Trong bèi
c¶nh ®ã, kinh tÕ thÞ trêng lµ ®iÒu kiÖn rÊt quan träng ®a nÒn kinh tÕ níc
ta ra khái khñng ho¶ng vµ ph¸t triÓn , phôc håi s¶n xuÊt, ®Èy m¹nh tèc ®é
t¨ng trëng, b¾t kÞp bíc tiÕn cña thêi ®¹i. Trªn c¬ së ®ã , ®êi sèng cña nh©n
d©n ngµy cµng ®îc c¶i thiÖn vµ n©ng cao, nh÷ng nhu cÇu sinh ho¹t vËt
chÊt c¬ b¶n ngµy cµng ®îc ®¸pøng mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ nhanh chãng. Con
nguêi kh«ng thÓ cã c¬ thÓ khoÎ m¹nh nÕu thiÕu ¨n, thiÕu mÆc, thiÕu c¸c
®iÒu kiÖn y tÕ hiÖn ®¹i ®Ó ch¨m sãc gi÷ g×n søc khoÎ. Con nguêi kh«ng
thÓ cã trÝ tuÖ minh mÉn, ph¸t triÓnnÕu c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt tiÕn

17
hµnh c¸c ho¹t ®éng häc tËp, nghiªn cøu khoa häc kh«ng ®îc ®¸p øng. ViÖc
x©y dùng, cñng cè, hoµn thiÖn c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc
theo ®Þnh híng XHCN còng ®ång nghÜa víi viÖc t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn vËt
chÊt c¬ b¶n ®Ó thùc hiÖn chiÕn lîc x©y dùng vµ ph¸t triÓn con ngêi cho
thÕ kû XXI.
Trong nh÷ng n¨m qua, kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta ®· ®îc nh©n d©n h-
ëng øng réng r·i vµ ®i vµo cuéc sèng rÊt nhanh chãng, gãp phÇn kh¬i dËy
nhiÒu tiÒm n¨ng s¸ng t¹o, lµm cho nÒn kinh tÕ sèng ®éng h¬n, bé mÆt thÞ
trêng ®îc thay ®æi vµ s«i ®éng h¬n. §©y lµ nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng mõng,
®¸ng ®îc ph¸t huy. Nã thÓ hiÖn sù ph¸t hiÖn vµ vËn dông ®óng ®¾n c¸c
quy luËt kh¸ch quan cña x· héi. Qu¸ tr×nh biÖn chøng ®i lªn CNXH tõ kh¸ch
quan ®ang trë thµnh nhËn thøc chñ quan trªn quy m« toµn x· héi.
Bªn c¹nh ®ã, cã mét khÝa c¹nh kh¸c còng cÇn ®îc ®Ò cËp ®Õn :
kinh tÕ thÞ truêng ë níc ta hiÖn nay kh«ng chØ t¹o ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó
x©y dùng, ph¸t huy nguån lùc con ngêi mµ cßn t¹o ra m«i trêng thÝch hîp
cho con ngêi ph¸t triÓn hoµn toµn, toµn diÖn c¶ vÒ thÓ chÊt lÉn tinh thÇn.
Kinh tÕ thÞ trêng t¹o ra sù c¹nh tranh, ch¹y ®ua quyÕt liÖt. §iÒu ®ã buéc
con ngêi ph¶i n¨ng ®éng s¸ng t¹o , linh ho¹t , cã t¸c phong nhanh nh¹y, cã
®Çu ãc quan s¸t , ph©n tÝch ®Ó thÝch nghi vµ hµnh ®éng cã hiÖu qu¶ .
Tõ ®ã, n©ng cao n¨ng lùc ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con nguêi gãp phÇn lµm
gi¶m ®i sù chËm ch¹p vµ tr× trÖ vèn cã cña ngêi lao ®éng trong nÒn kinh
tÕ l¹c hËu tõ ngÇn ®êi con ngêi ViÖt Nam. Kinh tÕ thÞ trêng t¹o ra nh÷ng
®iÒu kiÖn thÝch hîp cho con ngêi më réng c¸c quan hÖ bu«n b¸n giao lu, tõ
®ã h×nh thµnh c¸c chuÈn mùc v¨n ho¸ ®¹o ®øc theo tiªu trÝ thÞ trêng nh
ch÷ tÝn trong chÊt lîng vµ giao dÞch.... §©y còng lµ mét híng tèt ®Ñp bï
®¾p nh÷ng thiÕu hôt trong hÖ gi¶i trÝ cña con ngêi ViÖt Nam.
Tuy nhiªn, cÇn ph¶i thÊy r»ng kh«ng ph¶i cø x©y dùng ®îc kinh tÕ
thÞ trêng lµ nh÷ng phÈm chÊt tèt ®Ñp tù nã h×nh thµnh cho con ngêi . Cã
nh÷ng lóc, nh÷ng n¬i, kinh tÕ thÞ trêng kh«ng nh÷ng kh«ng lµm cho ngêi ta
n¨ng ®éng h¬n, tèt ®Ñp h¬n, mµ ngîc l¹i , cßn lµm tha ho¸ b¶n chÊt con ng-
êi, biÕn con ngêi thµnh g· n« lÖ sïng b¸i ®ång tiÒn hoÆc kÎ ®¹o ®øc gi¶
chØ biÕt t«n träng søc m¹nh vµ lîi Ých c¸ nh©n , s½n sµng trµ ®¹p lªn
nh©n phÈm, v¨n ho¸, ®¹o ®øc, lu©n lý... Bªn c¹nh nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc
, kinh tÕ thÞ trêng còng cã nhiÒu khuyÕt tËt, h¹n chÕ g©y ra nh÷ng t¸c
®éng xÊu. §¬n gi¶n vÝ dô nh: tÖ n¹ th¬ng m¹i ho¸ trêng häc, xem nhÑ
truyÒn thèng t«n s träng ®¹o. Quan hÖ hµng hãa- tiÒn tÖ lµm s«i ®éng thÞ
trêng nhng còng lµm sãi mßn nh©n c¸ch vµ phÈm chÊt con ngêi. Ngoµi ra,
®i kÌm víi kinh tÕ thÞ trêng lµ hµng lo¹t c¸c tÖ n¹n x· héi ®Ô ®a ®Õn rèi
lo¹n, khñng ho¶ng cho gia ®×nh, h¹t nh©n – tÕ bµo cña x· héi . N¹n cê b¹c,
rîu chÌ, m¹i d©m, ma tuý, bu«n lËu, hèi lé, tham nhòng... lµ nh÷ng c¨n bÖnh

18
trÇm kha kh«ng dÔ bÒ kh¾c phôc trong kinh tÕ thÞ trêng. ThËt kh«ng sai
khi h×nh dung kinh tÕ thÞ trêng lµ con dao hai lìi, nÕu.dïng kh«ng cÈn
thËn sÏ bÞ ®øt tay.
Nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y cho thÊy, kinh tÕ thÞ trêng lµ môc tiªu
x©y dùng con ngêi XHCN lµ mét m©u thuÉn biÖn chøng trong thùc tiÔn n-
íc ta hiÖn nay. §©y chÝnh lµ hai mÆt ®èi lËp cña mét m©u thuÉn x· héi.
Gi÷a kinh tÕ thÞ trêng vµ qu¸ tr×nh x©y dùng con ngêi võa cã sù thèng
nhÊt, võa cã sù ®Êu tranh. Kinh tÕ thÞ trêng võa t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn
®Ó x©y dùng, ph¸t huy nh÷ng nguån lùc con ngêi, võa t¹o ra nh÷ng ®éc tè
huû ho¹i ®Çu ®éc con nguêi. ViÖc gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn trªn ®©y
lµ viÖc lµm kh«ng hÒ ®¬n gi¶n. §èi víi níc ta m©u thuÉn gi÷a kinh tÕ thÞ
trêng vµ qu¸ tr×nh x©y dùng con ngêi ®îc gi¶i quyÕt b»ng vai trß l·nh ®¹o
cña §¶ng, b»ng sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng CNXH. §¶ng ta x¸c
®Þnh “s¶n xuÊt hµng ho¸ kh«ng ®èi lËp víi CHXH mµ lµ thµnh tùu ph¸t
triÓn nÒn v¨n minh nh©n lo¹i, tån t¹i kh¸ch quan, cÇn thiÕt cho c«ng cuéc
x©y dùng XHCN vµ c¶ khi CNXH ®· ®îc x©y dùng”Nh vËy §¶ng ta v¹ch
râ sù thèng nhÊt gi÷a kinh tÕ thÞ trêng vµ môc tiªu x©y dùng x· héi chñ
nghÜa . ViÖc ¸p dông c¬ chÕ thÞ trêng ®ßi hái ph¶i n©ng cao n¨ng lùc
qu¶n lý tÇm vÜ m« cña Nhµ níc, ®ång thêi x¸c nhËn ®Çy ®ñ chÕ ®é tù
chñ cña c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh. Thùc hiÖn tèt c¸c vÊn ®Ò nµy sÏ
ph¸t huy ®îc nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc to lín còng nh ng¨n ngõa h¹n chÕ
kh¾c phôc nh÷ng tiªu cùc, khiÕm khuyÕt cña kinh tÕ thÞ trêng. C¸c ho¹t
®éng s¶n xuÊt kinh doanh ph¶i híng vµo phôc vô c«ng cuéc x©y dùng
nguån lùc con ngêi. CÇn ph¶i tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸ gi¸o dôc
nh»m lo¹i bá t©m lý sïng b¸i ®ång tiÒn, bÊt chÊp ®¹o lý coi thêng c¸c gi¸
trÞ nh©n v¨n, ph¶i ra søc ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ tinh thÇn nh©n ®¹o, thÈm mü,
c¸c di s¶n v¨n ho¸ nghÖ thuËt cña d©n téc nh n«Þ dung cña NghÞ quyÕt
TW 5 ®· nªu. §©y chÝnh lµ c«ng cô, lµ ph¬ng tiÖn quan träng ®Ó t¸c
®éng, gãp phÇn gi¶i quyÕt m©u thuÉn ®· nªu trªn.

19
 kÕt luËn

M©u thuÉn lµ mét hiÖn tîng kh¸ch quan phæ biÕn h×nh thµnh tõ
nh÷nh cÊu tróc vµ thuéc tÝnh bªn trong vèn cã tù th©n cña tÊt c¶ c¸c sù vËt,
hiÖn tîng trong b¶n th©n thÕ giíi kh¸ch quan... do ®ã trong ho¹t ®éng thùc
tiÔn ph©n tÝch tõng mÆt ®éc lËp t¹o thµnh m©u thuÉn cô thÓ ®Ó nhËn
thøc ®îc b¶n chÊt khuynh híng vËn ®éng, ph¸t triÓn cña sù vËt hiÖn tîng.
CÇn n¾m v÷ng nguyªn t¾c ®Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn. §ã lµ sù
®Êu tranh gi÷a hai mÆt ®èi lËp diÔn ra theo quy luËt ph¸ vì nh÷ng c¸i cò
®Ó thiÕt lËp c¸i míi tiÕn bé h¬n. V× vËy, trong ®êi sèng x· héi, mäi hµnh
vi ®Êu ttranh cÇn ®îc coi lµ ch©n chÝnh khi nã thóc ®Èy sù ph¸t triÓn.
Trong thêi kú chuyÒn nÒn kinh tÕ ë ViÖt Nam tõ kÕ ho¹ch tËp
chung quan liªu bao cÊp chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý
cña nhµ níc theo ®Þnh hính X· Héi Chñ NghÜa. Chñ ch¬ng l·nh ®¹o cña
§¶ng lµ rÊt ®óng ®¾n tuy nhiªn trong thùc hiÖn cßn nhiÒu thiÕu sãt, m©u
thuÈn gi÷a c¸c vÊn ®Ò nÈy sinh, nhng nh÷ng m©u thuÉn ®ã l¹i ®ßi hái
chóng ta ph¶i gi¶i quyÕt cã nh thÕ nÒn kinh tÕ míi ph¸t triÓn theo ®óng
nghÜa ®æi míi cña nã.

20
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o
--------------

1. Tµi liÖu híng dÉn

2. Gi¸o tr×nh triÕt häc M¸c Lªnin tËp 2 ( Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia).
3. T¹p chÝ triÕt häc sè 1(101) th¸ng 2 n¨m 1998.
4. T¹p chÝ triÕt häc sè 1(107) th¸ng 2 n¨m 1999.
5. T¹p chÝ triÕt häc sè 3(103) th¸ng 6 n¨m 1998.
6. ViÖt nam chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng
( Häc viÖn chÝnh trÞ quèc gia).
7. V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng lÇn thø VII.
8 . V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng lÇn thø VIII.
9. B¸o nh©n d©n ngµy 8 th¸ng 1 n¨m 1999.

21