2фи1 физик бие ба үзэгдэл

Энэ мэдлэгийн хүрээнд суралцагчид дараах чадвар эзэмшсэн байх агуулгыг судална.

Мэдлэг3 Өдөр тутамын амьдрал дахь цахилгаан

Энэ мэдлэгийн хүрээнд суралцагчид дараах чадвар эзэмшсэн байх агуулгыг судална.

а.Байгаль дээрх аянга цахилгаан ахуйд хэрэглэдэг цахилгаан 2 ижил гарвалтай гэдгийг
ойлгож аянга ямар нөхцөлд үүсдэгийг тайлбарлах

б.Орон нутагийн цахилгаан станцад (дизель хөдөлгүүрт ямар түлш хэрэглэж цахилгаан
энерги (эрчим хүч) гаргаж байгааг заан хэлэх

в.Үс самнах,ноосон хувцас тайлах зэрэгт цахилгаанждаг,цахилгаанжсан биес

таталцаж,эсвэл түлхэлцдэг тухай туршилтаар нотлон үзүүлдэг байх.Цахилгаан үйлчлэл
эсрэг цахилгаанжсан 2 биеийн хооронд үүсэж байгааг олж тогтоон,уг биеийг заан хэлэх.

г.Гэр ахуйн цахилгаан хэрэгсэлүүдийн үзүүлэлтийн дагуу цахилгаан шугамд залгаж

ажилуулдаг,аюулгүй ажилгааны дүрмийг баримталдаг байх.

д.Батарей ба чийдэн зэрэгээс тогтох энгийн хэлхээг угсарч ажилуулж тайлбарлах.

ж.Цахилгаан гүйдлийн үйлчлэлийг гэрийн цахилгаан хэрэгслүүдэд хэрхэн ашиглаж байгаа

талаар үгээр болон бичгээр илэрхийлэх.Гэрлийн цахилгаан тоолуурын хурдны эргэлтийн
хурд юунаас хамаарч байгааг ашиглаж тогтоох.
Батлав………………………\ .Баяртогтох\

Ээлжит хичээлийн хөтөлбөр

Хамрах хүрээ:7-р анги

Хичээлийн сэдэв:Цахилгаан

Хичээлийн зорилго: .Байгаль дээрх аянга цахилгаан ахуйд хэрэглэдэг цахилгаан 2 ижил
гарвалтай гэдгийг ойлгуулж аянга ямар нөхцөлд үүсдэгийг тайлбарлаж сурагчдад таньж
мэдүүлэхэд оршино.

Хичээлийн хэлбэр:Харилцан яриа

Хичээлийн заах арга:Тайлбарлан таниулах,урамшуулалын арга

Хичээлийн хэрэглэгдэхүүн:Гарын авлага,физикийн ээлжит хичээлийн хөтөлбөр

Хичээлийн интеграци:математик,монгол хэл

Үнэлгээ:
Арга Хэлбэр Шалгуур Оноо Ретинг
Аман Асуулт,хариулт Хичээлийн 100 хувиар Онц
идэвхи оролцоо хуваана Сайн Дунд
Бичгийн Хяналтын ажил Стандарт бус Муу
Практик Дасгал ажил үнэлгээгээр
үнэлнэ
Хичээлийн бүтэц:
Үйл ажилгаа чиглэл Багшийн үйл ажилгаа Сурагчын үйл Хугацаа
ажилгаа
Анги зохион Мэндэлнэ,ирц авна. Мэндэлнэ 2`
байгуулах
Сэдэл төрүүлэх ба Хачин асуулт Асуултийн дагуу 10`
сэргээн санах 12-ийн дараа дандаа хүүхдүүд бодно
13 оршдог уу
Хариулт:Цагийн
нүүрэн дээр 12-ийн
дараа 13биш 1-ийн
тоо байрладаг
Асуудал дэвшүүлэх Цахилгаан гэж юу вэ? Цэнэгтэй бие 1`
цахилгаанждаг
Асуудал шийдвэрлэх 2биеийг үрэхэд уг Сурагчид 8`
2ийн 1н эерэгээр анхааоалтай сууж
 нөгөө н сөрөгөөр тэмдэглэж авна.
цэнэгждэг.Цахилгаан
цэнэгтэй биес
харилцан
үйлчлэлцэнэ.Ижилхэн
цэнэгтэй бол
түлхэлцэнэ,эсрэг
цэнэгтэй бол
таталцана.Нэг биеэс
нөгөөд цахилгаан
цэнэгийг дамжуулж
болдог.Цэнэгжсэн бие
цэнэгжээгүй биеийг
татаж болно.Энд
цэнэгжээгүй биеийн
эсрэг цэнэгүүд
татагдан ойртож,ижил
нь түлхэгдэн
холдохыг
эрмэлзэнэ.Ингэж
биеийн дотор эерэг ба
сөрөг цэнэг ялгарахыг
нөлөөгөөр цэнэг
ялгарах(туйлшрах)
гэдэг.Цэнэгжсэн
биеийн харилцан
үйлчлэлийн хүч ойр
зайд их
байна.Холдоход
багасна.Ийм учраас
цахилгаан цахидаг.
Бидний эргэн тойронд
цахилгаан цэнэг бий.
Шинэ мэдлэг Цэнэгжсэн биеийн Саваа цэмбэ шаар 15`
эзэмшүүлэх харилцан үйлчлэл гэх мэтийн зүйлсийг
судлах туршилт хооронд нь үрэж
явуулах цэнэгжүүлнэ.
Үнэлгээ Сурагчдын идэвхи Идэвхитэй 2`
оролцоогоор нь оролцоно.
дүгнэнэ.
Гэрийн даалгавар Б.Франклин юуг Сурагчид тэмдэглэж 1`
илрүүлсэн бэ? авна.
Дүгнэлт Цэнэгийг ямар Цэнэгийг кулон 1`
нэгжээр хэмждэг вэ? (кл)гэдэг нэгжээр
Эгэл цэнэгийн хэмждэг.е=-1.6*1019
хэмжээг хэлнэ үү?
Хөтөлбөр боловсруулсан:Б.Цэндцэсэм

Ээлжит хичээлийн хөтөлбөр

Хамрах хүрээ:7-р анги

Хичээлийн сэдэв: Цахилгаан энерги эрчим хүч

Хичээлийн зорилго: Орон нутагийн цахилгаан станцад (дизель хөдөлгүүрт ямар түлш
хэрэглэж цахилгаан энерги (эрчим хүч) гаргаж байгааг таньж мэдүүлэхэд оршино..

Хичээлийн хэлбэр:Харилцан яриа

Хичээлийн заах арга:Тайлбарлан таниулах,урамшуулалын арга

Хичээлийн хэрэглэгдэхүүн:Гарын авлага,физикийн ээлжит хичээлийн хөтөлбөр

Хичээлийн интеграци:математик,монгол хэл

Үнэлгээ:
Арга Хэлбэр Шалгуур Оноо Ретинг
Аман Асуулт,хариулт Хичээлийн 100 хувиар Онц
идэвхи оролцоо хуваана Сайн Дунд
Бичгийн Хяналтын ажил Стандарт бус Муу
Практик Дасгал ажил үнэлгээгээр
үнэлнэ
Агуулга:

Хөтөлбар боловсруулсан:Б.Цэндцэсэм
 Туршилт
1.Цэнэгжсэн биеийн харилцан үйлчлэл судлах
Хуванцар саваа филикс шилэн саваа гялгар уут цаас цэмбэ үлээдэг бөмбөг арьс зэрэг
биетүүдийг бэлтгээрэй.Эдгээрийг хос хосоор нь хооронд нь зүлгэж

цэнэгжүүлээд биес хэрхэн харилцан үйлчлэлцэж байгааг ажиглана уу?

Филикс шилийг торгоор зүлгэхэд шил нь эерэгээр торго нь сөрөгөөр цэнэгждэг бол харин
хуванцар савааг цэмбээр зүлгэхэд хув сөрөгөөр цэмбэ эерэгээр цэнэгжинэ.Ингэж
цэнэгжсэн шил савааг утсанд дүүжилж хув саваагаа ойртуулбал хоорондоо
таталцана.Харин шил саваанд цэмбийг ойртуулбал түлхэлцэнэ.

2.Харандаандаа тугалган цаас ороож бортого болгон,харандаанаасаа болгоомжтой салгаж

ав.Бортогоо оедлын утсаар дүүжил.Ийм бортого хэд хэдийг хий.Өөр ямар төрөлийн
цэнэгтэйг нь мэдэх биеийг бортогонд ойртуулж ямар үйлчлэл үзүүлж байгааг
ажигла.Бортогондоо цэнэгжсэн биеэ шүргүүлэн шударч цэнэглэ.Цэнэгжсэн бортогнуудын
үйлчлэлийг судлаж дүгнэлт гаргана уу?

Дээрх туршилтнуудад ашигласан биес анх цахилгаанжаагүй байсан Тэдгээрт гаднаас

цэнэг өгөөгүй.Иймээс цахилгаан цэнэг ньтэдгээрийн дотор л байсан ажээ.Иймд цахилгаан
бол бодисын датаад шинж чанарын нэг юм.

3.Зурагт үзүүлснээр хэлхээг угсарч хоер шонгийн хооронд цахилгаан дамжуулдаг эсэхийг
нь сонирхсон материалуудийг (метал утас,цаас,хуванцар,резин хоолой,давс,үс,мод гэх мэт
) холбож хэлхээ битүүрч чийдэн асаж байгаа эсэхийг нь шалгая

1 хэсэг нь цахилгаан дамжуулж зарим нь дамжуулахгүй байна.Бүрээстэй утасны гадна тал

нь цахилгаан дамжуулахгүй байна.

4.Хуванцар савааг цэмбээр үрж неоны лампаа цэмбэ ба савааны хооронд холбож түр зуур
байлгаад дараа нь даавуу ба саваагаа электроскопод ээлжлэн ойртуулна уу.

Туршилтаас үзэхэд цэнэгжсэн даавуу ба саваа нь неоны лампад залгаатай байх үедээ
илүүдэл цэнэгээ лампаар дамжуулан алдаж цэнэггүй болсон байна.Өөрөөр хэлбэл хувны
илүүдэл электронууд лампаар дамжин цэмбэнд очиж цахилгаан саармаг болсон байна.

5.Туршилтаас үзэхэд гүйдлийн хүч бүх хэсэгт адилхан байдаг.Энэ нь цахилгаан гүйдэл
зарцуулахгүй гэсэн үг
Гүйдлийн хүч ба гүйдэл гүйсэн хугацаа мэдэгдэж байвал дамжуулагчаар урссан цэнэгийн
хэмжээг q=i t гэж олно.Эндээс 1kл=1A c

6.Усны уурыг конденсацлуулах замаар гаргаж авсан ус нь элдэв хольцгүй цэвэр

байдаг.Ийм усыг нэрмэл ус гэж нэрлэдэг.Нэрмэл устай саванд хоер нүүрсэн электрод
дүрж тэжээл үүсгэгч,чийдэн,түлхүүр,холбон хэлхээг байгуулж түлхүүрийг залгая.Чийдэн
асахгүй байна.Яагаад цэвэр ус цахилгаан дамжуулахгүй байна вэ?Одоо усандаа давс хийж
хутгаад хэлхээг залгая.Чийдэн аслаа.

Цэвэр ус цахилгаан дамжуулахгүй давс мөн цахилгаан дамжуулахгүй байсан атал давсны
уусмал цахилгаан дамжуулдаг болсон байна.Энэ нь давсны уусмалд чөлөөтэй цэнэг
зөөгчид бий болсон хэрэг юм.

7. Тогтмол гүйдлийн үүсгүүр (6в),вольтметр(5в),миллиамперметр(500мА),хүчдэл

хувиарлах реостат (50ом),0.3мм диаметртэй 1м урттай константан утас холбох утас
хэрэглэгдэнэ.

Эхлээд хүчдэл хувиарлагч рестатын бариулыг зүүн захаас нь баруун захруу гүйлгэж
вольтметрийн заалт ямар хязгаарт өөрчлөгдөж байгааг ажиглаарай

Дараа нь хүчдэлийг багасгаж түлхүүрийг залган аажмаар хүчдэлийгихэсгэн амперметрийн

заалт ямар хязгаар дотор өөрчлөгдөж байгааг тэмдэгдэж авна.Ингээд хүчдэл ба гүйдлийн
хүчний хязгаарыг хэдэн утганд хэмжилт авахыг төлөвлөж хүчдэлийн хэд хэдэн утганд
гүйдлийн хүчийг хэмжинэ.

Константан утасны гүйдлийн хүч хүчдэлээс хамаарах хамаарал

Хүчдэл В Гүйдлийн хүч А Хүчдэл,гүйдлийн хүч В,А

0 0 =
1 0.115 8.69
2 0.230 8.69
3 0.350 8.57
4 0.461 8.67
8. 6В тогтмол гүйдлийн үүсгүүр,гулсах контакт бүхий реостат,6В хүртэл хэмжих тогтмол
гүйдлийн вольтметр,500мА хүртэл хэмжих амперметр,0.3мм диаметртэй,1м урттай
константан утас 3ш,мөн тийм хэмжээтэй зэс ба төмөр утас тус бүр нэг ш болон холбох
утас түлхүүр ашиглана.
Батлав………………………\ .Баяртогтох\

Ээлжит хичээлийн хөтөлбөр

Хамрах хүрээ:7-р анги

Хичээлийн сэдэв:Цахилгаан үйлчлэл

Хичээлийн зорилго: .Үс самнах,ноосон хувцас тайлах зэрэгт

цахилгаанждаг,цахилгаанжсан биес таталцаж,эсвэл түлхэлцдэг тухай туршилтаар нотлон
үзүүлж.Цахилгаан үйлчлэл эсрэг цахилгаанжсан 2 биеийн хооронд үүсэж байгааг олж
тогтоон тайлбарлаж сурагчдад таньж мэдүүлэхэд оршино.

Хичээлийн хэлбэр:Харилцан яриа

Хичээлийн заах арга:Тайлбарлан таниулах,урамшуулалын арга

Хичээлийн хэрэглэгдэхүүн:Гарын авлага,физикийн ээлжит хичээлийн хөтөлбөр

Хичээлийн интеграци:математик,монгол хэл

Үнэлгээ:
Арга Хэлбэр Шалгуур Оноо Ретинг
Аман Асуулт,хариулт Хичээлийн 100 хувиар Онц
идэвхи оролцоо хуваана Сайн Дунд
Бичгийн Хяналтын ажил Стандарт бус Муу
Практик Дасгал ажил үнэлгээгээр
үнэлнэ
Хичээлийн бүтэц:
Үйл ажилгаа чиглэл Багшийн үйл ажилгаа Сурагчын үйл Хугацаа
ажилгаа
Анги зохион Мэндэлнэ,ирц авна. Мэндэлнэ 2`
байгуулах
Сэдэл төрүүлэх ба Мэдсээр байж Асуултийн дагуу 10`
сэргээн санах Бид 2 цифрийг хараад хүүхдүүд бодно
хэзээ 10гэж ойлгодог
вэ?
Цагийн нүүрэн дээрх
минутын зүү 2цицр
дээр байх тэр үед 10
минут гэж ойлгодог.
Асуудал дэвшүүлэх Цахилгаан гэж юу вэ? Цэнэгтэй бие 1`
цахилгаанждаг
Асуудал 2биеийг үрэхэд уг Сурагчид 8`
шийдвэрлэх 2ийн 1н эерэгээр анхааоалтай сууж
нөгөө н сөрөгөөр тэмдэглэж авна.
цэнэгждэг.Цахилгаан
цэнэгтэй биес
харилцан
үйлчлэлцэнэ.Ижилхэн
цэнэгтэй бол
түлхэлцэнэ,эсрэг
цэнэгтэй бол
таталцана.Нэг биеэс
нөгөөд цахилгаан
цэнэгийг дамжуулж
болдог.Цэнэгжсэн бие
цэнэгжээгүй биеийг
татаж болно.Энд
цэнэгжээгүй биеийн
эсрэг цэнэгүүд
татагдан
ойртож,ижил нь
түлхэгдэн холдохыг
эрмэлзэнэ.Ингэж
биеийн дотор эерэг ба
сөрөг цэнэг ялгарахыг
нөлөөгөөр цэнэг
ялгарах(туйлшрах)
гэдэг.Цэнэгжсэн
биеийн харилцан
үйлчлэлийн хүч ойр
зайд их
байна.Холдоход
багасна.Ийм учраас
цахилгаан цахидаг.
Бидний эргэн тойронд
цахилгаан цэнэг бий.
Шинэ мэдлэг Цэнэгжсэн биеийн Саваа цэмбэ шаар 15`
эзэмшүүлэх харилцан үйлчлэл гэх мэтийн зүйлсийг
судлах туршилт хооронд нь үрэж
явуулах цэнэгжүүлнэ.
Үнэлгээ Сурагчдын идэвхи Идэвхитэй 2`
оролцоогоор нь оролцоно.
дүгнэнэ.
Гэрийн даалгавар Б.Франклин юуг Сурагчид тэмдэглэж 1`
илрүүлсэн бэ? авна.
Дүгнэлт Цэнэгийг ямар Цэнэгийг кулон 1`
нэгжээр хэмждэг вэ? (кл)гэдэг нэгжээр
 Эгэл цэнэгийн хэмждэг.е=-1.6*1019
хэмжээг хэлнэ үү?

Хөтөлбөр боловсруулсан:Б.Цэндцэсэм