I POJMOVI DRŽAVE I PRAVA

2.Pojam države

U širem smislu država je posebnim sistemom pravila uređena organizacija vladajuće klase sa
monopolom fizičke prinude koja stanovništvo na određenoj teritoriji podvrgava svojoj
suverenoj vlasti i time u datom društvu odražava način proizvodnje i političke odnose koji su
u interesu vladajuće klase.Elementi ovako definisane države su:teritorija,stanovništvo i
postojanje javne suverene vlasti.U užem značenju pod pojmom države se podrazumijeva
državna organizacija ili državni aparat koja raspolaže monopolom za fizičku prinudu i moći
stvaranja pravila ponašanja,Država kao organizacija,kao aparat samo je jedna od društvenih
organizacija.Ona ne postoji izvan društva,ona je dio društva.Ponekad se pojam države
upotrebljava kao sinonim za državni organ.Državbni organ je dio državne organizacije.Pod
njim podrazumijevamo jedno fizičko lice ili skup fizičkih lica koji stoje u posebnoj vezi sa
državnim aparatom i koji sa povjerenim im sredstvima na određenoj teritoriji vrše određeni
krug poslova.Teritorija i krug poslova nazivaju se stvarnom i mjesnom nadležnošću.

3.Pojam prava
Sociološki posmatrano,pravo predstavlja jedan od sistema pravila ponašanja ljudi u društvu u
kome postoji država.Između prava i drugih sistema društvenih normi ne postoji razlika u
strukturi norme:sve društvene norme kao osnovne sastojke imaju-dispoziciju(primarno
pravilo ponašanja) i sankciju(sekundarno pravilo ponašanja lica koje je prekršilo dispoziciju).
Ono po čemu se pravo razlikuje od ostalih sistema društvenih normi jeste zahtjev za izvršenje
sankcije od strane državnih organa.U najširem značenju pravo obuhvata pravni sistem.To je
sistematizovan skup pravila ponašanja subjekata u društvu čije neostvarivanje sankcioniše
država.Elementi pravnog sistema su:pravna norma.pravni institut ili ustanova,grana prava i
pravna oblast.pravna norma ponekad se naziva objektivnim pravom ili pravom u objektivnom
smislu.objektivno pravo obuhvata sve pravne norne koje je stvorila država ili neki drugi
ovlašteni subjekti.Subjektivno pravo je zasnovano na objektivnom i predstavlje ovlaštenje
jednog lica od strane države da se u sopstvenom interesu ponaša na način određen
objektivnim pravom.Elementi subjektivnog prava:ovlaštenje na vršenje određenih
radnji,mogućnost da se one vrše u sopstvenom interesu i zahtjev ili tužba u materijalnom
smislu upućena državnom organu.Cilj objektivnog prava jeste usmjerenje ponašanja subjekata
u željenom pravcu.

II PRAVNA NORMA

1.Uopšte o elementima pravne norme

Pravna norma je sastavljena iz dva dijela:iz dispozicije i sankcije.Međusobna veza ta dva

pravila ponašanja je takva da se ona moraju zajedo nalaziti u pravnoj normi,mada ne i u
odredbi istog člana;pravna norma nužno sadrži i naređenje,pravilo o ponašanju i
sankciju,pravilo o kazni ako se primarno naređenje ne izvrši.U primjeni pravne
norme,međutimdispozicija i sankcija se isključuju,alternativni su:može se ponašati po jednom
ili po drugom,ali nikako se ne primjenjuju oba.Svako od ovih pravila se može primjeniti ako
su ispunjeni odgovarajući uslovi.Taj dio norme u ome su sadržani uslovi za primjenu jednog
od elemenata pravne norme je njihova pretpostavka(hipoteza).Hipoteza predstavlja opis
stvarnog stanja koje treba da nestane da bi se primjenila dispozicija odnosno sankcija.

1
2.Hipoteza dispozicije i sankcije

Hipoteza dispozicije odredjuje fakticku situaciju koja treba da se desi,pa da nastane obaveza
da se ponašamo po dispoziciji.Hipoteza katkad formulisana kao sastavni dio pravne norme,a
katkada se vidi iz smisla iz logoke norme.Ona je tako jasna i nema potrebe da se naročito
naglasi.Sankcija ima također svoju hipotezu.To je opis radnje koja predstavlja prekršaj
dispozicije.Utoj hipotezi dat je uslov koji treba da se ispuni da bi se primjenila sankcija.I
hipoteza sankcije može da se u normi izričito navede,a može da se i pretpostavi.Bez obzira na
način određivanja hipoteza sankcije naziva se prekršajem ili deliktom.To je radnja suprotna
onom ponašanju koje se naređuje dispozicijom.Prekršaj se može sastojati kako u pozitivnoj
tako i u negativnoj radnji,u činjenju ili u nečinjenju.Sama radnja koja predstavlja prekršaj
dispozicije treba da je svjesna i voljna.

3.Dispozicija

Dispozicija je onaj dio pravne norme u kome je sadržano primarno pravilo ponašanja.Njom se
naređuje šta treba činiti u datoj situaciji.Ona je bitan dio pravne norme.Dispozcija je
normativni dio pravne norme,ali sama dispozicija još nije pravna norma.Biće to tek kada joj
se doda sankcija.Dispozicija može biti različito izražena:kao naređenje,kao zabrana i kao
ovlaštenje.Po toj podjeli dispozicije mogu biti određene i relativno neodređene.Određenim se
dipsozicijama određuje kakvo ponašanje treba da bude,dok relativno neodređene ostavljaju
više ili manje slobode subjektu u ponašanju.Po svom kriteriju dispozicije bi bile nadalje
kogentne,dispozitivne,alternativne,diskrecione i sa upotrebom standarda.

4.Sankcija

Sankcija,kao elemenat pravne norme,je sekundarno pravilo ponašanja.može biti pozitivna i

negativna,prema tome kako društvo ocjenjuje radnju subjekta u odnosu na opravilo ponašanja
iz dispozicije.Pri primjeni pravne norm,pa i društvene uopšte,riječ sankcija se upotrebljava u
dvojakom značenju.Njom se prvenstveno označava dio norme koji sadrži pravilo o ponašanju
onoga ko nije postupio po dispoziciji,koje prekršio dispoziciju,kao i ponašanje onoga koji je
pozvan da protiv tog prekršioca primjeni predviđenu mjeru,da preduzme onu radnju kojom se
prekršiocu oduzima neko dobro.Sankcijom se,dalje naziva i sama ta mjera koja se preduzima
protiv prekršioca dispozicije,tj.počinioca delikta.Sankcije su različite i njihovih podjela na
vrste ima više.Polazeći od raznih kriterija,daju se utvrditi dvije osnovne grupe.Sankcije se
najprije mogu podijeliti prema deliktima za koje se primjenjuju.Za krivično pravne delikte
sankcija je kazna koja se sastoji u oduzimanju nekog ljudskog dobra,kao što su
čast,sloboda,imovina,život.Učinilac krivičnog djela kažnjava se zatvorom,novčanom
kaznom,smrću,zabranom obavljanja neke funkcije ili posla.
Za građansko pravne delikte sankcija je naknada štete.Ona se odnosi na imovinu lica koje je
prekršilo dispoziciju,koje je učinilo delikt.Sankcijea se ne izvršava na ličnosti prekršioca
norme,nego na njegovoj imovini.
Administrativni prekršaji su radnje manje opasne po interese društva.Sankcija je
administrativna kazna,odnosno mjera,koja se sastoji u oduzimanju imovine,ili sobode ili
časti,ali u blažem obliku,u manjoj mjeri nego za krivično djelo.
Disciplinske mjere su sankcije za disciplinski prekršaj,za povredu neke radne dužnosti.Izriču
se protiv radnika koji ne obavljaju svoj posao onako kao je određeno radnim
pravilima.Drugo,sankcije mogu biti,kao i dispozicije,određene i relativno neodređene.Po tm
mjerilu,one se dijele na kogentne,dispozitivne,alternativne,diskrecione i sankcije sa
upotrebom pravnih standarda.

2
5.Podjela pravnih normi prema obimu i predmetu regulisanja

Prema tome da li se pravna norma odnosi na neodređen broj slučajeva iste vrste ili je njom
regulisan jedan konkretan odnos,norme se dijele na opšte i pojedinačne.Opšte ili generakne
norme su takve koje se tiču svih subjekata koji se nađu ili se mogu naći u situaciji predviđenoj
hipotezom dispozicije te norme.Opšte norme,dakle,regulišu tačno određenu vrstu
odnosa.Zbog toga se pojedinačna norma može donijeti i unazad,pošto je odnos koji se reguliše
već nastao.Mogu se norme dalje dijeliti prema tome koju oblast društvenog života regulišu,u
koju granu prava spadaju.Tako se razlikuju:građanskopravne,krivično pravne,upravne,ustavne
norme itd.Građanskopravne norme uređuju građanskopravne odnose,krivičnopravne
normekrivičnopravne odnose itd.Materijalno-pravne prirode su norme koje regulišu sam
odnos među ljudima u društvu,dok procesno-pravne određuju kako će postupati onaj koji
treba da se ponaša po normi,na prvom mjestu državni organ,kad treba da primjeni pravnu
normu.

6.Podjela normi prema stepenu određenosti dispozicije

Alternativne norme sadrže dva ili više pravila ponašanja,od kojih subjekt kome je norma
upućena,njen adresat,može odabati ono koje hoće.Alternativne norme spadaju u vrstu
relativno neodređenih pravnih normi,koje subjektu ponašanja daju slobodu da odabere jedno
pravilo iz te norme i da se ponaša po njemu.Dispozitne norme sadrže pravilo ponašanja,ali
istovremeno subjektima ostavljaju da riješe svoj odnos kako im odgovara,da stvore pravilo
ponašanja onako kako žele.Dispozitne norme,dakle,ostavljaju punu slobodu strankama da
same urede svoje ponašanje,naravno,u okviru pravnog poretka.One se zbog toga nazivaju i
zamjenjivim.Dispozitne norme su karakteristične za obligacione ugovore.U pogledu
formulacije,kao što se vidi,one najčešće sadrže rečenicu“Ako nije drugačije
ugovoreno“.Diskrecione norme sadrže ovlaštenja državnom organu da,uzimajući u obzir
izvjesne okolnosti,može postupiti kako smatra da je najcjelishodnije,tj.daju diskrecionu vlast.

III SISTEM PRAVA

2.Elementi sistema prava

2.1. Pravna norma
Ona je osnovna ćelija,atom prava Prema tome,pravna norma mora biti i osnovni elemenat
pravnog sistema.Ona to svojstvo ima bez obzira na to koju vrstu pravnih odnosa
reguliše,kojom metodom i u kome obimu.Sadržaj pravne norme je.njena obaveznost ili
dispozitivnost i pitanje da li je ona opšta ili pojedinačna ne utiču na njeno svojstvo elemenata
prava.

2.2.Pravna ustanova

Pravna ustanova ili institut je zajednički naziv za skup svih pravnih normi koje zajedničkom
metodom regulišu različite strane istog pravnog odnosa.Pravna ustanova je elastična
kategorija.Ona može da obuhvati užu ili širu grupu bilo ravnopravih,bilo subordiniranih
pojmova.Dobru ilustraciju za ovu tvrdnju pruža institut ugovora .

3
2.3.Grana prava

Pravnom granom naziva se skuppo pravilu viših,složenijih,ustanova koje istom osnovnom

metodom regulišu širu oblast srodnih društvenih odnosa.Kao ni između ustanova,tako ni
između grana prava nije moguće postaviti čvrste i neopozive granice.
Ustavno pravo predstavlja osnovnu granu svakog pravnog sistema.Njime se postavljaju
temelji ekonomskog,političkog i socijalnog uređenje jednog društva.Zbog toga ovo pravo
može detaljnije da razradi samo najvažnija pitanja organizovanja društveno ekonomskog
života najviših državnih organa i pravog poretka.
Upravno pravo je sitem pravnih normi kojima se uspostavlja ustrojstvo državnih upravnih
organa,određuju njihovi međusobni odnosi,.odnosi upravnih organa prema trećim licima i
propisuju pravila o načinu njihovog postupanja.Za upravno pravo karakterističan je metod
naređivanja,subordinacije,budući da su njegovi subjekti lica koja neposredno posjeduju
monopol za fizičko nasilje u datom društvu.
Krivično pravo se može odrediti kao sistem normi kojima se kao delikt definišu najteže
povrede društvenih interesa i predviđaju sankcije za njih.Krivično pravo je zajedno sa
ustavnim i upravnim,jedna od najstarijih grana prava.Delikti krivičnog prava ogu se podijeliti
na dvije najvažnije grupe:krivična djela i prestipe u širem smislu,tj.grupu delikata koji
obuhvataju i prestupe i prekršaje.Krivična djela su najopasniji delikti,najteži prekršaji normi
dr.grana prava.Privredni prestupi kao posebna vrsta prestupa,su povrede pravil o materijalnom
i finan.poslovanju privrednih subjekata koje po svom štetnom intenzitetu nisu takve da bi bile
uvrštene u krivična djela.Za metod krivičnog prava najkarakterističnije je načelo legaliteta.

2.4.Pravne oblasti

Prema vrsti odnosa koje regulišu,po metodu kojim to čine i zavisno od domena u kome
djeluju,grane prava se mogu svrstati u velike srodne grupe koje se nazivaju pravnim
oblastima.Postoji 6 pravnih oblasti i u nauci je uobičajeno da se one svrstavaju u 3 velike
grupe.Prvu čine materijalno i procesno pravo,drugu.javno i privatno i treću-domaće i
međunarodno.

IV POJAM I PODJELA PRAVNIH AKATA

1.Sadržina pravnog akta

Ona je određena suštinom psihičkih akata koji ga čine.Osnovnu sadržinu svakog pravnog akta
predstavlja jedna individualna ili kolektivna odluka volje,neko htijenje.Odluka volje,kao
pravni element sadržine pravnog akta,može se odnositi na postavljanje jedne pravne
norme,normativnog dijela pravne norme ili na ispunjavanje uslova,za primjenu neke druge
pravne norme,predviđenih u hipotezi dispozicije te norme.Da bi se osnovna sadržina
konkretnog pravnog akta mogla što lakše i brže saznati,da bi se što tačnije utvrdilo njegovo
mjesto u pravnom poretku i da bi se on što bolje realizovao u društvenim pravnim
odnosima,nužno je pravni akt što detaljnije označiti.Tih oznaka ima više i one predstavljaju
sporedni element sadržine pravnog akta.

4
2.Oblik pravnog akta

On predstavlja dijalekičko jedinstvo procesa stvaranja akta i samog akta kao posebne
društvene i pravne tvorevine.
Prvi od tih elemenata je nadležnost.Kada govorimo o obliku pravnog akta,pod nadležnošću
podrazumijevamo ovlaštenje za donošenje konkretnog pravnog akta.Nadležnost subjekta za
donošenje jednog akta po pravilu se konstatuje u nekoj pravnoj normi,i to obično u onoj koja
zauzima viši rang i hijerarhiji normativnog poretka.Od ovog pravila,kao i od drugih postoji
izuzetak.Radi se o tome da donošenje novog ustava ne mora da izvire iz neke predhodne
norme;nju može da zamijeni faktička činjenica monopola fizike prinude u datom društvu.
Drugi elemenat oblika pravnog akta je postupak za njegovo donošenje.Svrha postupka za
donošenje aktaje precizno određivanje sadržaja i njegova pravilna materijalizacija.Pravni
poredak ne reguliše samo postupak donošenja pravnih akata od strane drž.organa nego i od
strane fizičkih i pravih lica-subjekata građanskog i poslovnog prava.I ovdje važi pravilo:što je
akt značajniji,procedura koja mu predhodi je složenija.
Treći element oblika je materijalizacija akta,odnosno“tjelesna radnja kojom se akt spolja
izražava,kao i materijalno sredstvo pomoću kog se obezbjeđuje eventualno njegovo
trajanje“.Izražavanje akta može biti:usmeno,nedvosmislenim pokretima ili dr.radnjama i
pisano.

4.Podjela pravnih akata koji sadrže pravnu normu ili njene normativne elemente

Prema gl.elementu sadržine,pravni akti koji sadrže pravne norme dijele se na opšte i
pojedinačne,zavisno od toga da li sadrže opštu ili pojedinačnu pravnu normu.prema obliku
donošenja i opšti i pojedinačni pravni akti se mogu podijeliti u nekoliko vrsta.Pri tome kao
osnovni kriteriji služi nadležnost ,a kao dodatni-ako je susbjekat donošenja više vrsta akata
isti-postupak po kojem je akt stvoren.Opšti pravni akti mogu se podijeliti na sljedeće
podgrupe:ustav,zakon,podzakonski akti,sudska odluka,običajno pravo i opšti akti društvenih
org.,ovlaštenih od strane pravog poretka za stvaranje pravnh normi.Pojedinačni pravni akti
se po istim mjerilima dijele na:odluku kao akt zakonodavnih oragana,ukaz i rješenje kao akte
upravnih organa,sudske odluke,odluku ovlaštenih društvenih org.i pavni posao.

5.Osobine i odnosi opštih i pojedinačnih pravnih akata

Opšti pravni akt unaprijed i na uopšten način reguliše niz i više ili manje određenih
ponovljivih odnosa istih osobina,iste vrste.Opšti pravni akt je moguće neposredno primjeniti
na odgovarajući konkretan društveni odnos.Ako nisu-potrebno je donijeti pojedinačnu pravnu
normu,tj.pojedinačan pravni akt i u njima na osnovu opšte norme,tj.opšteg pravnog akta
precizno odrediti pravilo ponašanja za dati slučaj.Pojedinačnim aktom se reguliše jedan
konkretan,neponovljiv i već postojeći odnos.On se donosi“unazad“ i zato je po pravilu
bezuslovan.Još nešto:osim u slučaju pravne preaznine-nepostojanja opšte norme za društveni
odnos koje bi morao biti unaprijed regulisan,pojedinačni pravni akt se donosi na osnovu
opšteg.

5
V VRSTE OPŠTIH PRAVNIH AKATA

1.Ustav

1.1.Pojam ustava

Pod ustavom se podrazumijevaju najvažnije radnje organizacije državnog aparata vlasti i

pravnog poretka.Faktičke radnje organizovanja države i prava imaju istovremeno i socio-
politički i pravni karakter.Ustav u pravnom smislu je sistem opštih pravnih akata ili jedan
opšti pravni akt koji sadrži političke i pravne norme i principe organizovanja monopola
fizičke prinude i pravnog poretka u datom društvu i pravna načela organizovanja onih oblasti
društvenog života na kojima nosioci monopola fizičke sile posebno insistiraju.Ustav ne može
sam da riješi ni sva pitanja koja su od bitnog interesa za vladajuću klasu i društvo u
cjelini.Ona moraju biti uređena posebnim propisima.Odredbe tih propisa,zajedno sa
odredbama ustava ,sačinjavaju ustavno uređenje.Pojam ustavno uređenje je širi od pojma
ustava.

1.2.Sadržaj ustava

Pošto smo ustav odredili kao opšti pravni akt koji sadrži pravne principe organizovanja
monopola fizičke prinude,to su odredbe o „vlati i jenom odnosu prema
društvu.čovjeku“uvijek minimalan sadržaj ustava.Akt koji ih ne sadrži nije ustav.Umodernim
društvima minimalan sadržaj ustava po pravilu obuhvata bar osnovne odredbe o sva četiri
oblika države(vladavina.politički režim,državno uređenje,državna vlast).U minimalan sadržaj
ustava uvijek moraju da uđu odredbe o osnovnom društveno ekonomskom odnosu,odredbe o
vladajućem svojinskom odnosu i o njegovom pravnom izrazu.

1.3.Oblik ustava

Nadležnost za donošenje ustava pripada najvišim državnim organima.Kojem od njih

konkretno zavisi od društvenih okolnosti u kojima se ustav donosi.U savremenim
republikama,nadležnost za donošenje ustava često pripada više ili manje demokratski
izabranom vrhovnom predstavničkom tijelu.Bez obzira na to koji organ u republikanskom
obliku vladavine donosi ustav,postupak donošenja ustava uvijek je specifičan.U njemu po
pravilu učestvuju svi domovi predstavničkog tijela,predviđena je posebna procedura
predlaganja i posebna većina za izglasavanje ustava.U pravno-tehničkom pogledu Dejtonski
ustav BiH je specifičan jer predstavlja međunarodni sporazum.Ustave možemo podijeliti na
nepisane i pisane.Nepisani ustavi su oni u kojima je skup najvažnijih principa i normi
organizacije državnih vlasti,org.postojećih institucija i u političkoj praksi.Pod pisanim
ustavima podrazumijevaju se oni u kojima su ustavni principi i nome obuhvaćeni pisanim
dokumentima,pisanim aktima.Ako tih dokumenata ima više i ako između njih ne postoji
čvrsta pravno tehnička veza,pisani ustav se naziva nekodifikovanim.Kodifikovanim
ustavom nazivamo onaj pisani ustav u kome su osnovne ustavne norme i najvažniji principi
obuhvaćeni jednim jedinstvenim opštim pravnim aktom.Promjena ustava može biti izvršena
na nezakonit i na zakonit način.Nezakonite promjene ustava rezultat su uspješnih revolucija
ili kontrarevolucija.Prvi nezakonito doneseni ustav utemeljivač je novog državnog pravnog
poretka.Zakonite promjene ustava po pravilu označavaju evoluciju istog društveno-
ekonomskog uređenja.

6
2.Zakon

Zakon se može definisati kao onaj pravni akt koji je donesen od zakonodavnog organa po
zakonodavnoj proceduri i koji sadrži pravne norme bilo pojedinačne bilo opšte.Važenje
zakona može biti u njemu samom vremenski unaprijed ograničeni.Inače,pravilo da se zakon
primjenjuje dok ne bude ukinut izričito ili donošenjem novije zakona koji reguliše istu
materiju.Oblik zakona također je određen donosiocem,postupkom i
materijalizacijom.Subjekat nadležan za donošenje zakona uvijek je najviše predstavničko
tijelo.Ovo pravilo važi za državne,federalne i kantonalne zakone.Po svojoj složenosti
zakonodavna procedura dolazi odmah iza ustavne.Postupak donošenja zakona se po pravilu
sastoji iz više faza.Faze su sledeće:inicijativa za donošenje zakona koja može biti politička i
pravna,izrada nacrta i prijedloga,pretres prijedloga u stručnim tijelima i u domovima
skupštine uz mogućnost obavljanja javne rasprave,usvajanje prijedloga putem glasanja i
eventualno usaglašavanje stavova nadležnih vijeća,proglašavanje zakona od strane poglavara
države i objavljivanje u službenom glasilu.

3.Podzakonski akti

U ove akte u širem smislu mogu se svrstati svi pravni akti niži od zakona,bez obzira na to ko
je njihov donosilac i šta sadrži.U užem smislu,pod podzakonskim aktima podrazumijevamo
jedino opšte akte državnih organa nižih od skupštine.Ovi podzakonski akti također mogu
sadržavati i pojedinačne prave norme.Ukoliko se podzakonski akt donosi radi regulisanja
pitanja koje je predhodno obuhvaćeno zakonom,tada norme koje sadrži podzakonski akt
moraju da se kreću u granicama zakona.Ovaj princip naziva se zakonitošću podzakonskih
akata.Podzakonski akti ove vrste su i funkcionalno i egzistencijalno zavisni od zakona.Uredbe
za primjenu zakona su najvažniji akti najvišeg organa uprave.Materijalizacija se uvijek vrši u
pisanoj formi,a objavljivanje u službenom listu je uslov njegovo važenje.Dr.akt ove vrste je
odluka.Između uredbe i odluke nema bitnije razlike.Diferenciranje je moguće izvršiti samo u
širini predemat regulisanja.

4.Akti društvenih organizacija

5.Običaji
Je društvena norma koja nastaje tako što se izvjestan način ponašanja ljudi u jednoj situaciji
ponavlja sve dok se kod subjekata ne formira svijest da je takvo ponašanje obavezno i u
budućim identičnim situacijama.Prema teritoriji na kojem nastaju običaji se dijele na:opšte
koji važ na teritoriji cijele države,regionalne i lokalne.Druga podjela običaja počiva na
personalnom kriterijumu.U njoj opšte običaje sačinjavaju oni koji važe za sve pripadnike
jednog društva,a posebe običaje oni koji važe za pojedine uže grupe.U oblasti
privređivanjaobičaji se dijele na:opšte i posebne.Ova podjela naroćito je važna u poslovnom
pravu.Da bi država sankcionisala jedno običajno pravilo i time ga priznala kao izvor
prava,ono mora da ispunjava dva uslova.Prvo „dotični običaj“ ne smije biti suprotan
postojećim pravnim propisima,načelima pravnog poretka i moralnim principima datog
društva.I dr.,on mora biti u skladu sa osnovama društveno-političkog uređenja.Kada se utvrdi
da običaj postoji,da je podoban da bude izvor prava i da ima potrebe za njihovim
funkcionisanjem u tom svojstvu,državnim organima stoje na raspolaganju dva osnovna načina
za njegovo sankcionisanje.Prvi je tzv.¨“zakonodavni put“.On se „sastoji u tome što se jednim
državnim pravnim izvorom propiše državnim organima koji primjenjuju sankcije u užem
smislu,da za pojedine običaje primjenjuju te sankcije“.Drugi način naziva se sudsko-
izvršniput.

7
6.Sudski akti

Kontinentalna prava bitno se razlikuju od anglo-saksonskih upravo po teorijskom i političkom

shvatanju uloge sudske odluke kao izvora prava.Bez obzira na to da li pod izvorima prava
podrazumijevaju smo opšte akte,ili i obšte i pojedinačne,danas se svi teoretičari slažu u tome
da su odluke ustavnih sudova izvori prava.Pošto ustavni sudovi odlučuju o saglasnosti nižih
opštih pravnih akata sa višim,to i njihove odluke moraju imati opšti karakter.Pored odluka
ustavnog suda,u teoriji se svojstvo izvora prava priznaje i odlukama najvišeg suda u
zemlji,budući da se smatra da oni imaju precedentni karakter.Pod sudskom praksom
podrazumijeva se donošenje istovjetnih odluka od strane raznih sudova u istim ili bitno
sličnim sporovima u dužem vremenskom periodu.Njome se stvaraju dopunsko pravilo i
parvila za jednoobrazno tumačenje zakona,što znatno povećava pravnu
nesigurnost.Ujedno,sudska praksa pruža potrebnu mjeru sigurnosti u oslanjanju na sudsku
presudu kao izvor prava.

7.Ugovor

Ugovor je rezultat sporazuma dviju ili više strana kojim se sazniva , mijenja ili ukida pravni
odnos između njih.Ugovor je pravni akt koji se svrstava u pravne poslove.Sadrži bilo opštu
bilo pojedinačnu pravnu normu u cjelini,ili češće samo dispoziciju pojedinačne pravne
norme.Prema vrsti pravnih odnosa koje stranke međusobnno regulišu ugovorom,oni mogu
imati različit karakter i spadati u razne grane
prava:nasljedno,porodično,administrativno,obligaciono,međunarodno itd.U teoriji prava se
načelno priznaje da je ugovor koji sadrži opšte pravne norme izvor prava.Pitanje
međunarodnih ugovora koji sadrže opšte norme je sporno.Smatra se da oni nisu izvor pprava
neposredno,nego da predstavljaju građu za akt ratifikacije kojim se međunarodni nugovor
usvajau domaći pravni poredak.Neposredan izvor prava je sam akt o ratifikaciji:zakon ili rjeđe
uredba.Ugovor koji sadržu pojedinačne norme ili samo pojedinačne dispozicije uglavnom se
smatra izvorom.

VII Pojam materijalnih i formalnih izvora prava

Svi izvori prava se mogu podjeliti na materijalne i formalne.Materijalne izvore prava možemo
definisati kao one društvene činjenice i one činioce koji dovode do stvaranja pravnih normi i
do njihove primjene .Mogu se podijeliti na objektivne u subjektivne.Uobjektivne materijalne
izvore spadaju sve one društvene činjenice koje uslovljavaju nastanak ,izgled i primjenu
normativnog dijela konkretnog pravnog poretka.U subjektivne izvore treba uvrstati one
pojedince ,grupe koji aktivno učestvuju u stvaranju i primjeni pravnih normi.
Formalni izvori prava su akti kojima se materijalni izvori prava pravno uobličavaju.Izvori
prava u formalnom smislu su svi pravni akti koji sadrže bilo opštu bilo pojedinačnu pravnu
normu.

8
VIII Pravni odnos
Pravnim odnosima smatraju se samo oni koji su uređeni ,regulisani pravnom normom,bez
obzira na to da li su postojali prije donošenja norme ili ih je norma stvorila.Pravni odnosi se
mijenjaju i prestaju na isti način na koji nastaju.Lica koja se nalaze u pravnom odnosu
nazivaju se subjektima pravnog odnosaPravni odnos sastoji se iz ovlaštenja jednog subjekta i
dužnosti dr.subjekta koji učestvuju u tom pravnom odnosu.Dvije bitne komponente pravnog
odnosa su:ovlaštenje i obaveza.Ovlaštenje i obaveza su u korelaciji:svakom ovlaštenju jendog
subjeklta odgovara dužnost drugog subjekta i obratno.Ako se ovlaštenje vrši u sopstvenom
interesu naziva se subjektivno pravo.Ukoliko se to čini u tuđem interesu ime mu je
nadležnost.Odnosi ovlaštenja i obaveza koji postoje između subjekata moraju se
vršitipovodom nečega ,na nečemu.To su objekti prava.

IX Objekti imovinskog prava

Prva posebna njihova karakteristika jeste da se oni moraju nalaziti u pravnom
prometu.Ekonomski posmatrano ova osobina označava zahtjev da objekat imovinskog prava
bude podoban promet privredne razmjene.Pravnički gledano sposobnost objekta da bude u
prometu označava njegovu sposobnost da neposreno ili u novčanom oblku može prelaziti iz
jedne imovinske mase u drugu.Druga karakteristika jeste njihov imovinski karakter.Ona se
ogleda u tome što se svi objekti mogu neposredno izraziti u novcu.
Stvari – u imovinskom pravu one su njavažniji objekat.Stvari su materijalni dijelovi prirode a
da bi bile i stvari u pravno tehničkom smislu potrebno je još da budu faktički u čovjekovoj
fizičkoj vlasti.Postoji više podjela stvari:
 Stvari određene po rodu i individualizirane
 Pokretne i nepokretne
 Glavna stvar i pripadak
 Proste i zbirne
 Potrošne i nepotrošne
 Zamjenjive i nezamjenjive
Ljudske radnje-kao objekat imovinskog prava može se manifestovati kao činjenj ei davanje
ilikao propuštanje ili trpeljenje onoga što se po objektivnom pravu ne bi moralo
propustitit.Prva grupa se naziva pozitivnim dr.negativnim radnjama.Ljudska radnja ima
sljedeće osobine:određenost,da je moguća,dopuštenost i imovinsku prirodu.
Lična dobra-su nematerijalne vrijednosti ,dobra koja su nedjeljiva od ličnosti kao pravnog
subjekta.Takva su dobra život,zdravlje,ime,znanje itd.Za imovinsk pravo ona predstavljaju
objekat i dobijaju građansko pravnu zaštitu sao onda kad ih možemo na neki način izraziti i
novčanim ekvivalentom.
Proizvodi ljudskog duha-najvažniji objekti ove grupe su autorsko djelo,izum,tehničko
unapređenje i know-how.

9
X Uticaj vremena na pravne odnose
Vrijeme djeluje na nastajanje,izmjenu i prestanak pravnog odnosa.Vrijeme koje im uticaj na
pravne situacije naziva se rokom.Uticaj rokova na pravo manifestuje se u vidu
zastarjelosti,održaja i prekluzije.
Zastarjelost je prani institut po kome prestaje mogućnost prinudnog ostvarenja prava usljed
nevršenja tokom zakonom određenog dužeg vremena.Zastarjelost ima veliki značaj u
pravu.Ona stvara sva prava nego samo obligaciono pravna potraživnanja.
Održaj je pribavljanje nekog prava proteka vremena pod određenim uslovima.Da bi se
održajem,tj.protekom vremena steklo pravo,treba da je državina,drženje tuđe
stvari,savjesno.To znači,kad neko kroz duže vrijeme savjesno drži neku stvar,postaje njen
vlasnik.Savjesno držanje znači da držalac misli o sebi,da je vlasnik te stvari,budući da je do
stvari došao na dopušten način.Razlika između prekluzije i održaja je u tome što se
prekluzijom pravo gubi usljed proteka vremena, a održajem se pravo stiče usljed proteka
vremena.Održajem se stiču samo stvarna prava,prava na stvarima kao što su svojina i
službenost.

XI Pojam obligacije
Obligacino pravo je skup pravnih normi koje regulišu obligacione odnose.Obligacioni odnos
je takav pravni odnos među određenim licima u kome je jedno lice obavezno da dr.licu izvrši
određenu činidbu,a to dr.lice ima pravo da traži od prvog lica da mu to učini.Postoji dužnost
na jednoj strani i pravo na dr strani.Obaveza i pravo su u korelaciji:ono što je za jednog u tom
odnosu dužnost,obaveza za dr je pravo,ovlaštenje.Uoblig.odnosu nalaze se dvije str.,stim što
na svakoj str.može biti jedno ili više lica.Na jednoj str. Je lice koje je ovlašteno ima pravo da
traži i naziva se povjerilac.Na dr je str lice koje je povjeriocu dužno da nešt učini i naziva se
dužnik.Subjekti u obliga.odnosu mogu biti pravna i fizička lica.

XII Karakteristike obligacionog odnosa

Obligacioni odnos je građansko pravni odnos,a njegova je karakteristika u tome što je on
pravni odnos između tačno određenih lica i povodom tačno određene radnje.Povjerilac može
svoje pravo iz obligacije ostvariti samo prema svom dužniku.Prema trećim licima koja nisu u
tom oblig.odnosu povjerilac nema nikakvo pravo.Razlika između stvarnog i obligacionog
prava je u sljedećem:nosilac stvarnog parava može svje pravo na stvari ostvarivati neposredno
I tražiti od svih dr lica da ga u tome ne ometaju,može je ustupiti dr pod kakvim hoće
uslovima,može je uništiti,oduzeti je od drufgoga pa intervencijom drž organa.povjerilac u
oblig.odnosu moež svoje pravo na stvar ostvariti samo posredstvom dužnika.Da bi postao
vlasnik kupac ne može sam uzeti kupljenu stvar nego mu je mora predati prodavac.Stvarni
pravo postpji na tačno određenim stvarima,dok se radnja iz obliga.odnosa pože ticati kako
individualiziranih,specijalno određenih stvari,tako i stvari određenih samo po rodu.Obaveza iz
obligacije je češće pozitivna nego negativna.

10
XIII Obligaciona radnja
Obligacioni odnos određen je pravnom normom.Dispozicijom pravne norme određeno je
ponašanje lica u toj obligaciji.To ponašanje ono što treba da rade u tom odnosu je obligaciona
radnja.Sama ta radnja je predmet obligacije za razliku od sadržine obligacije.Obligaciona
radnja može se sastojati u davanju,činjenu,nečinjenju,propuštanju ili u trpljenju.Obligaciona
radnja može biti pozitivna i negativna.Obaveza dužnika na davanje i činjenje je pozitivna
radnja,na propuštanje i tršeljenje negativna radnja.Obligaciono pravo kao dio građanskog
odnosno imovinskog prava reguliše imovinske odnose među ljudima.Stoga i oblig.radnja
mora biti na prvom mjestu imovinskog karaktera,mora se ticait neposredno ili posredno
imovine lica koja zasnivaju oblig.odnos.Radnja nadalje treba da je moguća.Besmisleno bi bilo
obavezati se na nešto što je nemoguće učiniti.Ali ako radnju ne može uraditi dužnik,a neko
dr.lice bi to moglo učiniti onda takva radnja može biti predmet obligacije.Radnja koja je
predmet obligacije treba da je dopuštena i da je određena.

XIV Vrste obligacije

Obligacije prema vrsti radnje
Obligacije su čisto lične akon je radnju dužan izvršiti samo dužnik i niko više.Ostale su
nelične ,radnju može izvršitit za dužnika neko drugi.Nelične su i pozitivne.Prema tome da li
se radnja obligacije može izvršiti u kratkom vremenu ili traje duže obligacije su trenutne i
trajne.Trenutna bi bila predaja prodate stvari ili prevoz u jenoj ili više tura.Trajna je
npr.zakup,obaveza transportne organizacije da svu robu prevozi od željeznice do
skladišta.Obligacije mogu biti djeljive i nedjeljive.Djeljiva je npr.dug u novcu,koji se može
vratiti odjednom,a može i u obrocima.Nedjeljiva kada su se subjekti sporazumjeli dadužnik
izvrši radnju odjednom.Dalja podjela obligacija je na jednostavne i sastavljene.Obje mogu biti
i djeljive ili nedjeljive i trajne ili trenutne.Jedostavna bi bila prodaja predatih stvari
kupcu.Sožena može se sastojati iz jedne glavne i više sporednih obligacijaSporedne služe
uvećanju ili dopuni glavne što znači da nisu samostalne .Obligacije mogu biti novčane i
nenovčane.Nenovčane se mogu veoma lako pretvoriti u novčane.
Obligaije prema načinu određivanja obligacione radnje
Po kriterijumu kako je određena obligaciona radnja pobligacje se dijele na
:individualne,generičke alternativne i fakultativne.
Individualna je ona kod koje se zna na koju je radnju dužnik obavezan.Radnja je specijalno
određena i obligacija se može ispuniti samo izvršenjem te radnje
Predmet obligacije može biti određen samo po redu,po vrsti.To su generične obligacije.Za
razliku od predhodnih kod kojih je predmet obligacije tačno određen kod generičnih nije
dovoljno određen.Određena je samo vrsta,rod stvarim.
Predmet obligacije mogu biti dvije ili više radnji ,a dužnik je dužan izvršiti samo jednu od
njih.To je alternativna.Obaveza je u alternativi:ima više mogućnosti za ispunjenje,a obaveza
se izvršava jednom ili dr.radnjom.Alternativnu obligaciju karakteriše mogućnost izbora jedne
između više predviđenih radnji.
Obligacija može biti i takva da se tiče jedne radnje,predmet joj je jedna određena radnja,ali
dužnik je ovlašten da obligaciju ispuni i izvršenjem druge,ali opet određene radnje.To je
fakultativna obligacija.

11
XV Subjekti obligacije
Obligacija kao dvostrani pravni odnos se obrazuje između dva lica.Jedan je nosilac
prava,drugi obaveze.Jedan potražuje dr duguje.Ti subjekti obligacije mogu biti kako fizička
tako i pravna lica.Obligacioni odnos može biti i takav da svaki od subjekata obligacije i nešto
potražuje i istovremeno nešto duguje,da je svaki od njih i nosila prava i obaveza.Ove su
obligacije vrlo česte.Takav je ugovorni odnos kupoprodaje.Obligacija može biti takva da na
jednoj strani ili na dr strani ili na obje strane istovremeno bude više subjekata ili lica.

XVI Izvori obligacije

Prvi i najbogatiji izvor obligacijea su pravni poslovi uopšte,a posebno ugovori.Ugovori su
izjave volje dvaju ili više lica kojima se ta lica sporazumijevaju upravo zato da među njima
nastane određeni obligaciobu odnos,da jedno dr izvrše dogovorenu radnju.
Drugi izvor obligacija jednostrano građanski-pravni poslovi.Njihova je specifičnost u tome da
obligacija kao dvostrani pravni odnos nastaje izjavom volje samo jednog lica .
Treći izvor je prouzrokovanje štete.Građanski delikt je izvor obligacije u tom smislu što za
onoga ko protivpravnom radnjomnanese štetu drugom nastajeobaveza da tu štetu nadoknadi
ukoliko ne dokaže da je šteta nastala bez njegove krivice.
Četvrti izvor obligacija je sticanje bez osnova.Kad neko nešto dobije ili uopšte primi i time
poveća svoju imovinu a nema za to pravnog osnova kaže se da se obogatio bez osnova ,bez
razloga.Imovina s eprenosi sa jednog lica na dr lice pravnim poslovima.Ako takvog pravnog
posla nije bilo a ipak je došlo do povećanja imovine jednog lica i do smanjenja imovine
dr.onda je jasno da se to pravno lice obogatilo na račun dr.

XVII Prestanak obligacija

Ispunjenje
Ispunjenje j enormalan način prestanka obligacije,dužnik izvršava povjerocu onu radnju koju
je bio obavezan izvršiti.Niti povjerilac može tražiti da mu dužnik uradi nešto dr.niti dužnik
može nametnuti povjerocu da mu izvrši dr.radnju osim one nakoju se sam obavezao.Pravilo je
da obligaciju ispunjavaju subjekti te obligacije:dužnik izvršava radnju,povjerilac prima
ispunjenje.Može međutim umjesto dužnika radnju izvršiti i neko drugi.Povjerilac je dužan
primiti ispunjenje i od svakog lica koje ima neki pravni interes da obaveza bude
ispunjena.Dužan je primiti od takvog lica čak i kada se dužnik protivi tom ispunjenju kao i
kad dužnik i ne zna da neo treće lice ispunjava njegovu obavezu.Ipunjenje obligacije s emože
izvršiti ne samo na povjeriocu nego i na licu određenom zakonom,sudskom
odlukom,ugovorom itd.
Nemogućnost ispunjenja
Može se desiti da nastanu takve okolnoti usljed kojih se obligacija ne može ispuniti.Kakave će
bitit posljedice zavisi prvenstveno od toga ima li dužnikove krivice u tome što je došlo do
nemogućnosti ispunjenja obligacije.Do nemogućnosti ispunjenja došlo je ili slučajno ili usljed
više sile ili čak usljed krivice povjerica ili miožda nekog trećeg lica za koje dužnik ne
odgovara.Kada prestane obligacija na ovakav način treba razlikovati i to da li je predmet
obligacije individualno određena stvar ili je određena generično.Ako je stvar određena
generično onda obligacija ne prestaje ni kada stvar propadne slučajno jer je moguće dati dr
takvu stvar.Ako je predmet obligacije individualno određena stvar pa ta stvar propadne bez
dužnikove krivice obligacija će prestati.

12
Kompenzacija
Kompenzacija je prebijanje duga za dug usljed čega prestaju obje obligacije čiji su se dugovi
prebili.Ako se dva lia nalaze u međusobnom odnosu tako da je jedno lice dužnik po jendoj
obligaciji a povjerilac po drugoj i obratno kompenzacijom prestaju obje obligacije ako su
ispunjeni potrebni uslovi.Obligacije će potpuno prestati,dugovi se izravnavaju ako su
jednaki,ako su im isti iznoi.Ukoliko dugovi nisu jednaki kompenzacijom prestaje mali dug
,povjerilac sa manjim potraživanjem je izmiren,a veći dug prestaje za onoliko kolika je bila
vrijednost manje obaveze.Do kompenzacije može doći voljom oba subjekta obligacije a može
i jednostrani zahtjevom jednog subjekta.Za ovu jednostranu kompenzaciju zakon predstavlja
sljedeće uslove:
 Da postoje dvije obligacije između dva ista lica
 Tražbine treba da su jednorodne :da stvari koje su predmet obligacije budu ostog roda
 Obje tražbine treba da su dospjele,da je došlo vrijeme kad atreba i jednu i drugu
izvršiti
 Tražbine treba da su likvidne.To znači da su čiste,da se u slučaju spora mogu lako i
brzo dokazati.
Novacija
Je pretvaranje jedne obligacije u drugu novu.Otuda joj je i naziv prenov.Sporazumom
subjekata se gasi postojeća obligacija,a umjesto nje nastaje nova.Novacija se ubraja u načine
prestanka obligacije,jer stvarno postojeća obligacije prestaje i dužnik se oslobađa stare
obaveze,a povjerilac više ne može zahtijevati ispunjenje te obligacije.Ali upravi tim
prestankom strare obligacije zasniva se nova u kojoj su subjekti isti a mijenja se predmet.Da
bi došlo do prenova obligacije treba da su ispunjeni sljedeći uslovi:
 Da su stranke htjele das e umjesto postojeće nastane nova obligacija
 Stara obligacija morala je biti punovažna ,nije bila pravno valjana onda ne može
umjesto nje nastati nova punovažna
 Stara i nova obligacija moraju se razlikovati po predmetu .

XVIII Uzanse
Uzanse su dobri poslovni običaji sistematizovani u zbornike.Stvranje uzansi teorijski znači
sao konstatovanje postojećih običajnih normi i njihovo objavljivanje radi lakše primjene.U
praksi donošenje uzansi je kreativan proces kojim se stvara nešto novo.Zavisno od toga koji
su običaji predmet sistematizacije uzanse se dijele na opšte-one koje važe za sve poslove u
privredi i posebne-one koje se primjenjuju samo u pojedinim strukama.Donosilac uzansi je po
pravilu nedržavni organ.Donosioi uzansi su ovlaštene javne ili polujavne privredne komore i
profesionalna udruženja.Oni sistematizuju dobre poslovne običaje iz domena svog
djelovanja.Uzanse važe samo na osnovu volje stranaka.Državni oragani vrše ograničenu
kontrolu nad donošenjem uzansi.Ona se obavlja bilo prilikom davanja ovlaštenja za stvaranje
uzansi bilo prilikom njihovog fotmulisanja.

13
XIX Obligacioni ugovor kao izvor poslovnog prava
To je dvostrani pravni posao sporazum dva lica po kome seu smilu njihovih međusobnih
saglasnih izjava volja i zakonskih propisa jedna strana obavezuje da će dr. Strani nešto
određeno dati ,učiniti a ova to prihvata odnosno po tome se obje strane na ovaj način
uzajamno obavezuju i uzajamno prihvataju obavezu dr strane.Razvoj ugovorne tehnike u
privrednom pravu mijenja čisto individualni i kratkotrajni karakter ugovora .razvoj se ogleda
u formiranju tipskih ugovora i opštih uslov poslovanja.Tipski ugovori su rezultat sporazuma
stranaka postignut na osnovu obrasca u kome su unaprijed formulisani najkarakterističniji i
najčešći elementi pravnog posla.Opšti uslovi sada prikrivaju čitav polovni odnos stranaka a ne
samo sadržaj ugovora:pored odredbi o bitnim elementima oni sadrže i pravila o načinu
zaključivanja ugovora,načinu izvršavanja itd.Opšti ulovi moraju biti sistematizovani.Osnov
primjene tipskih formulara i opštih uslova poslovanja je autonomija volje stranaka.

14