Đề cương bài giảng môn CNXHKH Nguyễn Quang Hoài Châu

Chương V
NỀN DÂN CHỦ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA
VÀ NHÀ NƯỚC XÃ HỘI CHỦ NGHĨA

Số tiết của chương: 5

Số tiết giảng: 3
Số tiết thảo luận, tự học: 2
A. MỤC ĐÍCH
Trên cơ sở phân tích những luận điểm của Mác, lênin về dân chủ XHCN, nhà nước
của dân, do dân, vì dân, từ thực tế quá trình thực hiện xây dựng nhà nước, thực hiện dân
chủ ở Việt Nam những năm qua, chung ta đưa ra những phương hướng, đề xuất những giải
pháp để nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và mở rộng dân chủ ở nước ta hiện nay.
B. YÊU CẦU:
- Làm rõ quá trình phát triển những tư tưởng về dân chủ, nền dân chủ XHCN là nền
dân chủ thực sự do nhân dân lao động.
- Làm rõ hệ thống chính trị XHCN là cơ chế để thực hiện nền dân chủ XHCN
- Phân tích, làm rõ bản chất, chức năng, những nhiệm vụ của nhà nước XHCN
- Nêu được những thành tựu, những hạn chế trong thực hiện dân chủ XHCN, xây
dựng nhà nước XHCN ở Việt Nam những năm qua, phân tích những nguyên nhân của
những hạn chế từ đó làm rõ tính tất yếu của mở rộng dân chủ và đổi mới hệ thống chính trị
XHCN ở Việt Nam.
- Phân tích những nội dung, biện pháp cần thiết để đổi mới hệ thống chính trị và mở
rộng dân chủ XHCN ở Việt Nam hiện nay.
C. NỘI DUNG GIẢNG
I. Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa
2. Bản chất nền dân chủ xã hội chủ nghĩa
II. Nhà nước xã hội chủ nghĩa
1. Quan niệm về nhà nước xã hội chủ nghĩa
2. Bản chất, chức năng, nhiệm vụ của nhà nước XHCN
D. NỘI DUNG TỰ HỌC:
I. Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa
1. Quan niệm về dân chủ
3. Hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa
III. Đổi mới hệ thống chính trị nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của nhà
nước Việt nam trong giai đoạn hiện nay.
E. CÂU HỎI ÔN TẬP, THẢO LUẬN:
Câu hỏi ôn tập:
1. Quan niệm về dân chủ đã có quá trình phát triển như thế nào? Bản chất dân chủ xã
hội chủ nghĩa
2. Hãy trình bày cấu trúc và hoạt động của hệ thống chínht rị XHCN?
3. Hãy nêu và phân tích những thành tựu và hạn chế trong đổi mới hệ thống chính trị
XHCN và mở rộng dân chủ trong đời sống XH những năm qua ở Việt Nam?

chaucdsp@yahoo.com
Đề cương bài giảng môn CNXHKH Nguyễn Quang Hoài Châu

4. Hãy nên lên những nội dung đổi mới sự lãnh đạo cảu Đảng đối với hoạt động bộ
máy nhà nước và những tổ chức chính trị - xã hội ở Việt Nam hiện nay?
5. Nêu và phân tích những nội dung cơ bản trong cải cách bộ máy nhà nước ở Việt
Nam hiện nay?

Câu hỏi thảo luận:

1. Anh (chị) cho biết có dân chủ phi giai cấp không? Vì sao? Dân chủ phụ thuộc vào
những yếu tố nào? Vì sao?
2. Bằng lý luận và thực tiễn anh (chị) hãy phân tích câu nói của Lênin: “Dân chủ vô
sản dân chủ gấp triêtụ lần dân chủ tư sản”?
3. Giữ tăng cường sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản với xây dựng nhà nước pháp
quyền XHCN có mâu thuẫn nhau không? Vì sao?

I- NÒn d©n chñ X· Héi Chñ NghÜa

1. Kh¸i niÖm vÒ d©n chñ
a/ Kh¸i lîc lÞch sö vÊn ®Ò d©n chñ
- Nguyªn nghÜa (Demokratia): DEMOS KRATOS = quyÒn lùc
(chÝnh trÞ) cña nh©n d©n, thuéc vÒ nh©n d©n.
- LÞch sö ®· tõng cã: d©n chñ chñ n«, d©n chñ t s¶n. Sau th¾ng lîi
cña c¸ch m¹ng XHCN (më ®Çu lµ c¸ch m¹ng th¸ng 10 Nga 1917) nÒn
d©n chñ XHCN ®îc h×nh thµnh. Trong Chñ nghÜa céng s¶n, d©n chñ sÏ
mÊt ®i khi Nhµ níc tiªu vong.
V.I. Lªnin: con ®êng biÖn chøng cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn d©n chñ
lµ "Tõ chuyªn chÕ ®Õn d©n chñ t s¶n; tõ d©n chñ t s¶n ®Õn d©n chñ
v« s¶n; tõ d©n chñ v« s¶n ®Õn kh«ng cßn d©n chñ n÷a" (V.I. Lªnin
Toµn tËp t33, Nxb TiÕn Bé, Matxc¬va 1976, tr206).
b/ Chñ nghÜa M¸c - Lªnin quan niÖm vÒ d©n chñ:
- Kh¸i niÖm: d©n chñ lµ h×nh thøc tæ chøc Nhµ níc mµ ®Æc trng
c¬ b¶n lµ thõa nhËn quyÒn lùc chÝnh trÞ cña nh©n d©n, quyÒn tù do
b×nh ®¼ng cña c«ng d©n, thùc hiÖn nguyªn t¾c thiÓu sè phôc tïng ®a
sè.
- Kh«ng cã DC chung chung phi giai cÊp.Trong c¸c x· héi cã giai
cÊp ®èi kh¸ng, quyÒn lùc Nhµ níc thuéc vÒ giai cÊp thèng trÞ, nªn d©n
chñ mang b¶n chÊt cña giai cÊp thèng trÞ.
- Thíc ®o møc ®é thùc hiÖn d©n chñ cña mét chÕ ®é x· héi lµ
møc ®é vµ kh¶ n¨ng thu hót quÇn chóng nh©n d©n tham gia vµo c¸c
c«ng viÖc Nhµ níc vµ x· héi.
- DC lµ mét nhu cÇu kh¸ch quan cña QCNDL§, lµ quyÒn lùc cña
nh©n d©n.
- Víi mét chÕ ®é DC vµ mét Nhµ níc t¬ng øng ®Òu do mét giai
cÊp thèng trÞ cÇm quyÒn chi phèi mäi lÜnh vùc cña toµn XH tÝnh
ch©t cña giai cÊp thèng trÞ còng g¾n liÒn vµ chi phèi tÝnh d©n téc,
chÕ ®é chÝnh trÞ , kinh tÕ, VH, XH.
chaucdsp@yahoo.com
Đề cương bài giảng môn CNXHKH Nguyễn Quang Hoài Châu

- DC lµ nguyªn t¾c vµ ph¬ng thøc ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc CT-
Xh, VD: TËp trung- DC lµ nguyªn t¾c c¬ b¶n cña §CS.
2. B¶n chÊt cña nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa
- C¸ch m¹ng XHCN ®· t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò lµm h×nh thµnh d©n
chñ XHCN. VÒ c¨n b¶n d©n chñ XHCN vµ chuyªn chÝnh v« s¶n lµ thèng
nhÊt.
- B¶n chÊt cña d©n chñ XHCN ®îc thÓ hiÖn ë nh÷ng khÝa c¹nh
sau ®©y:
a/B¶n chÊt chÝnh trÞ:
- DC XHCN b¾t nguån tõ b¶n chÊt cña CNXH. Nã lµ QluËt h×nh
thµnh vµ tù hoµn thiÖn cña hÖ thèng CT XHCN. Nã võa lµ Mtiªu võa lµ
®éng lùc cña sù nghiÖp XD CNXH.
- DC XHCN lµ chÕ ®é DC réng r·i nhÊt trong L/sö nhng nã vÉn
mang b¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n, cã tÝnh nh©n d©n vµ tÝnh d©n téc
s©u s¾c. DC ph¶i ®i ®«i víi tËp trung, víi kû luËt, kû c¬ng vµ tr¸ch
nhiÖm cña c«ng d©n tríc ph¸p luËt.
b/ B¶n chÊt kinh tÕ:
- D©n chñ XHCN dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt
chñ yÕu, phï hîp sù ph¸t triÓn ngµy cµng cao cña lùc lîng s¶n xuÊt trªn
c¬ së khoa häc - c«ng nghÖ hiÖn ®¹i nh»m tho¶ m·n ngµy cµng cao
nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n lao ®éng, sù thèng
nhÊt lîi Ých c¨n b¶n cña c¸c GC, tÇng líp trong XH.
- DC trong KTÕ cã ý nghÜa c¬ b¶n vµ Q/®Þnh nhÊt.
c/ B¶n chÊt t tëng - v¨n ho¸:
- DC XHCN lÊy hÖ t tëng M¸c - Lªnin lµm nÒn t¶ng, chñ ®¹o ®èi
víi mäi h×nh th¸i ý thøc x· héi kh¸c (v¨n häc, nghÖ thuËt, v¨n ho¸, ®¹o
®øc, lèi sèng …); kÕ thõa, ph¸t huy nh÷ng tinh hoa v¨n ho¸ truyÒn
thèng cña c¸c d©n téc, tiÕp thu nh÷ng gi¸ trÞ t tëng - v¨n ho¸, v¨n
minh, tiÕn bé mµ nh©n lo¹i ®· t¹o ra ë c¸c quèc gia - d©n téc trªn thÕ
giíi.
- DC XHCN ph¸t huy cao ®é tÝnh tù gi¸c, n¨ng lùc s¸ng t¹o cña
QCND trong sù nghiÖp XD vµ b¶o vÖ Tæ quèc XHCN, t¹o ®iÒu kiÖn cho
con ngêi ph¸t triÓn toµn diÖn, chèng nh÷n biÓu hiÖn DC h×nh thøc vµ
nh÷ng hµnh vi x©m ph¹m quyÒn DC cña ND©n.
- D©n chñ XHCN kh«ng tuú thuéc vµo c¬ chÕ chÝnh trÞ ®a
nguyªn vµ sù tån t¹i cña ®a ®¶ng ®èi lËp.
3. HÖ thèng chÝnh trÞ x· héi chñ nghÜa
a/ Kh¸i niÖm hÖ thèng chÝnh trÞ
- HÖ thèng chÝnh trÞ lµ mét chØnh thÓ c¸c tæ chøc chÝnh trÞ
trong x· héi bao gåm c¸c §¶ng chÝnh trÞ, Nhµ níc, c¸c ®oµn thÓ nh©n
d©n vµ c¸c tæ chøc ChÝnh trÞ - x· héi hîp ph¸p kh¸c ®îc liªn kÕt víi nhau
nh»m t¸c ®éng vµo mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi ®Ó cñng cè, duy tr×

chaucdsp@yahoo.com
Đề cương bài giảng môn CNXHKH Nguyễn Quang Hoài Châu

vµ ph¸t triÓn chÕ ®é x· héi ®¬ng thêi phï hîp víi lîi Ých cña chñ thÓ
cÇm quyÒn.
- HÖ thèng chÝnh trÞ xuÊt hiÖn vµ tån t¹i g¾n liÒn víi c¸c x· héi cã
sù ph©n chia giai cÊp vµ ®èi kh¸ng giai cÊp.
- HÖ thèng chÝnh trÞ cña mét x· héi nhÊt ®Þnh thùc hiÖn quyÒn
lùc cña giai cÊp thèng trÞ, do ®ã mang b¶n chÊt cña giai cÊp thèng trÞ
vµ suy cho ®Õn cïng do quan hÖ s¶n xuÊt ®Æc trng cña chÕ ®é x· héi
®ã quy ®Þnh.
- Trong mäi x· héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng, hÖ thèng chÝnh trÞ vµ
mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a c¸c bé phËn cña nã hîp thµnh c¬ chÕ thùc
hiÖn quyÒn lùc chÝnh trÞ cña giai cÊp cÇm quyÒn.
- Cã thÓ cã hÖ thèng chÝnh trÞ mét ®¶ng hay nhiÒu ®¶ng (®a
®¶ng) tuú thuéc t¬ng quan so s¸nh lùc lîng gi÷a c¸c ®¶ng ph¸i, còng
nh truyÒn thèng cña tõng d©n téc.
b/ Kh¸i niÖm hÖ thèng chÝnh trÞ x· héi chñ nghÜa
- HÖ thèng chÝnh trÞ x· héi chñ nghÜa lµ mét c¬ cÊu x· héi
bao gåm §CS, Nhµ níc XHCN, c¸c ®oµn thÓ nh©n d©n vµ c¸c tæ chøc
chÝnh trÞ - x· héi ho¹t ®éng theo mét c¬ chÕ nhÊt ®Þnh díi sù l·nh ®¹o
cña §CS nh»m thùc hiÖn quyÒn lùc cña nh©n d©n lao ®éng ®Ó x©y
dùng CNXH.
- HÖ thèng chÝnh trÞ x· héi chñ nghÜa ra ®êi tõ khi giai cÊp
c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng giµnh ®îc chÝnh quyÒn Nhµ níc, ®a
®Êt níc qu¸ ®é lªn CNXH vµ ®îc hoµn thiÖn dÇn trong qu¸ tr×nh x©y
dùng vµ ph¸t triÓn CNXH.
- B¶n chÊt cña HTCT XHCN ®îc qyi ®Þnh bëi 2 yÕu tè c¬ b¶n nhÊt
lµ QHSX ®Æc trng vµ cho XH vµ GC thèng trÞ XH.
- Trong CNXH, QHSX XHCN víi nÐt ®Æc trng c¬ b¶n lµ chÕ ®é
c«ng h÷u vÒ TLSX vµ GCCN lµ giai cÊp l·nh ®¹o toµn XH, do vËy b¶n
chÊt cña HTCT XHCN ®îc thÓ hiÖn qua c¸c khÝa c¹nh sau ®©y:
+ B¶n chÊt GCCN: thÓ hiÖn qua sù l·nh ®¹o toµn diÖn, tuyÖt ®èi
cña §CS ®èi víi toµn bé hÖ thèng.
+ B¶n chÊt DC: Lµ sù thèng trÞ cña ®a sè NDL§ víi thiÓu sè GC bãc
lét
+ B¶n chÊt kh«ng ®èi kh¸ng: Do c¬ së KT lµ chÕ ®é c«ng h÷u
XHCN vÒ TLSX vµ sù thèng nhÊt vÒ lîi Ých c¬ b¶n cña ®a sè NDL§.
- HÖ thèng chÝnh trÞ XHCN lµ c«ng cô thùc hiÖn d©n chñ XHCN.
NÒn d©n chñ XHCN ho¹t ®éng vµ thÓ hiÖn thùc tÕ th«ng qua hÖ thèng
chÝnh trÞ XHCN.
- HÖ thèng chuyªn chÝnh v« s¶n bao gåm nh÷ng tæ chøc, thiÕt
chÕ c¬ b¶n nhÊt cña hÖ thèng chÝnh trÞ XHCN.
c/ CÊu tróc cña hÖ thèng chÝnh trÞ x· héi chñ nghÜa

chaucdsp@yahoo.com
Đề cương bài giảng môn CNXHKH Nguyễn Quang Hoài Châu

- HÖ thèng chÝnh trÞ XHCN bao gåm 3 bé phËn: §CS, Nhµ níc
XHCN, c¸c ®oµn thÓ nh©n d©n vµ c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi. Ba bé
phËn nµy cã vai trß, chøc n¨ng kh¸c nhau nhng cã mèi quan hÖ h÷u c¬
víi nhau t¹o thµnh mét chØnh thÓ.
* §CS:
• §CS lµ bé phËn hîp thµnh hÖ thèng chÝnh trÞ XHCN, lµ h¹t nh©n
gi÷ vai trß l·nh ®¹o hÖ thèng chÝnh trÞ, l·nh ®¹o x· héi, ®¶m b¶o
tÝnh thèng nhÊt cña hÖ thèng chÝnh trÞ XHCN.
• Trong quan hÖ víi Nhµ níc, §CS l·nh ®¹o Nhµ níc, chØ ®¹o c¸c ho¹t
®éng qu¶n lý cña Nhµ níc b»ng mét hÖ thèng c¸c quan ®iÓm lý
luËn vµ nguyªn t¾c chÝnh trÞ (trong ®ã cã nguyªn t¾c tæ chøc -
c¸n bé). §CS l·nh ®¹o Nhµ níc chø kh«ng lµm thay Nhµ níc, kh«ng
can thiÖp vµo c«ng viÖc cña Nhµ níc .
• §CS ho¹t ®éng trong khu«n khæ ph¸p luËt.
* Nhµ níc XHCN:
• Lµ bé phËn trô cét cña hÖ thèng chÝnh trÞ XHCN, lµ c¬ quan
quyÒn lùc thÓ hiÖn vµ thùc hiÖn ý chÝ, quyÒn lùc cña nh©n d©n
®Ó b¶o vÖ nh©n d©n. Nhµ níc XHCN lµ Nhµ níc d©n chñ (cña
d©n, do d©n, v× d©n) cã quyÒn lùc (lËp ph¸p, hµnh ph¸p, t ph¸p)
thèng nhÊt (®Òu lµ cña d©n) nhng cã sù ph©n c«ng rµnh m¹ch.
• Vai trß ®Æc trng cña Nhµ níc lµ chøc n¨ng qu¶n lý: Nhµ níc XHCN
thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý b»ng c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch vµ ph¸p
luËt.
• Nhµ níc XHCN ph¶i ®Æt díi sù l·nh ®¹o cña §CS: thùc hiÖn ®êng
lèi cña §CS, thÓ chÕ ho¸ ®êng lèi cña §CS thµnh hiÕn ph¸p vµ
ph¸p luËt.
* C¸c ®oµn thÓ nh©n d©n vµ c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi
• Tuú theo tÝnh chÊt, t«n chØ, môc ®Ých cña c¸c tæ chøc mµ tham
gia vµo hÖ thèng chÝnh trÞ XHCN ®Ó b¶o vÖ lîi Ých cho nh©n
d©n lao ®éng, ®¸p øng nhu cÇu, nguyÖn väng ngêi lao ®éng
trong tõng tæ chøc.
• Th«ng qua c¸c h×nh thøc tæ chøc vµ ph¬ng thøc ho¹t ®éng mµ
trùc tiÕp thùc hiÖn vµ ph¸t huy quyÒn lµm chñ cña ngêi lao ®éng.
- C¬ chÕ tæng qu¸t: §¶ng l·nh ®¹o - Nhµ níc qu¶n lý - nh©n d©n
lao ®éng lµm chñ.
- ë ViÖt Nam hÖ thèng chÝnh trÞ bao gåm: §CS ViÖt Nam, Nhµ níc
Céng hoµ XHCN ViÖt Nam, MÆt trËn tæ quèc ViÖt Nam, c¸c tæ chøc
chÝnh trÞ - x· héi nh: §oµn thanh niªn, Liªn ®oµn lao ®éng, Héi phô n÷,
Héi n«ng d©n, Héi cùu chiÕn binh ho¹t ®éng trªn c¬ së lÊy liªn minh
gi÷a giai cÊp c«ng nh©n víi giai cÊp n«ng d©n vµ ®éi ngò trÝ thøc lµm
nÒn t¶ng, díi sù l·nh ®¹o cña §CS thùc hiÖn ®Çy ®ñ quyÒn lµm chñ cña
nh©n d©n lao ®éng nh»m x©y dùng CNXH.

chaucdsp@yahoo.com
Đề cương bài giảng môn CNXHKH Nguyễn Quang Hoài Châu

II- Nhµ níc x· héi chñ nghÜa.

1. Quan niÖm nhµ níc vµ nhµ níc x· héi chñ nghÜa.
Chñ nghÜa M¸c - Lªnin ®· chØ ra r»ng:
- Nhµ níc lµ c«ng cô chuyªn chÝnh cña mét giai cÊp, nã ra ®êi
kh«ng ph¶i ®Ó ®iÒu hoµ m©u thuÉn giai cÊp mµ lµ do m©u thuÉn giai
cÊp kh«ng thÓ ®iÒu hoµ.
"Nhµ níc ch¼ng qua chØ lµ mét bé m¸y cña mét giai cÊp
nµy dïng ®Ó trÊn ¸p mét giai cÊp kh¸c" (C. M¸c – Ph. ¡ngghen: Toµn
tËp, Nxb CTQG, Hµ Néi 1995, T22, Tr. 290 - 291).
- §· tõng tån t¹i c¸c kiÓu nhµ níc: nhµ níc chñ n«, nhµ níc phong
kiÕn vµ nhµ níc t s¶n; c¸c h×nh thøc nhµ níc (chÝnh thÓ): qu©n chñ,
céng hoµ, d©n chñ
- B¶n chÊt cña bÊt kú nhµ níc nµo còng mang b¶n chÊt cña giai cÊp
thèng trÞ x· héi. Kh«ng cã vµ kh«ng thÓ cã nhµ níc ®øng trªn c¸c giai
cÊp hoÆc nhµ níc chung cña nhiÒu giai cÊp.
- Chøc n¨ng cña mét nhµ níc bao gåm:
• Theo tÝnh chÊt cña quyÒn lùc nhµ níc cã: chøc n¨ng c«ng cô thèng
trÞ cña giai cÊp (b¹o lùc trÊn ¸p) vµ chøc n¨ng x· héi (tæ chøc x©y
dùng).
• Theo ph¹m vi t¸c ®éng cña quyÒn lùc cã: chøc n¨ng ®èi néi vµ
chøc n¨ng ®èi ngo¹i.
- Nhµ níc XHCN lµ c«ng cô chuyªn chÝnh cña giai cÊp c«ng nh©n,
do c¸ch m¹ng XHCN s¶n sinh ra vµ cã sø mÖnh x©y dùng thµnh c«ng
CNXH, ®a nh©n d©n lao ®éng lªn ®Þa vÞ lµm chñ trªn tÊt c¶ c¸c mÆt
cña ®êi sèng x· héi XHCN.
2. B¶n chÊt, chøc n¨ng, nhiÖm vô cña nhµ níc x· héi chñ nghÜa.
a/ B¶n chÊt:
Nhµ níc XHCN mang b¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n, võa cã tÝnh
nh©n d©n réng r·i vµ tÝnh d©n téc s©u s¾c:
- Nhµ níc XHCN ®Æt díi sù l·nh ®¹o chÝnh trÞ cña giai cÊp c«ng
nh©n th«ng qua ®éi tiÒn phong lµ §CS, lµ nhµ níc chuyªn chÝnh v« s¶n.
- Nhµ níc XHCN ®¹i biÓu cho lîi Ých kh«ng chØ cña giai cÊp c«ng
nh©n mµ cßn cho lîi Ých cña nh©n d©n lao ®éng vµ cña toµn thÓ
d©n téc.
- Nhµ níc XHCN kh«ng chØ thu hót ®«ng ®¶o nh©n d©n lao ®éng
tham gia, mµ cßn cã nh÷ng h×nh thøc tæ chøc phong phó hîp tËp qu¸n,
truyÒn thèng vµ tr×nh ®é d©n trÝ cña d©n téc.
Hå ChÝ Minh: nhµ níc cña ta lµ nhµ níc d©n chñ, bao nhiªu lîi
Ých ®Òu v× d©n, bao nhiªu quyÒn lùc ®Òu ë n¬i d©n, lµ nhµ n-
íc cña d©n, do d©n vµ v× d©n.
b. Chøc n¨ng:
chaucdsp@yahoo.com
Đề cương bài giảng môn CNXHKH Nguyễn Quang Hoài Châu

Nhµ níc XHCN cã hai chøc n¨ng c¬ b¶n lµ b¹o lùc trÊn ¸p vµ tæ
chøc x©y dùng, trong ®ã chøc n¨ng tæ chøc x©y dùng lµ chøc n¨ng c¬
b¶n nhÊt:
- Chøc n¨ng tæ chøc x©y dùng cña nhµ níc XHCN thÓ hiÖn tËp
trung ë viÖc qu¶n lý tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi chñ yÕu
b»ng ph¸p luËt, chÝnh s¸ch, ph¸p chÕ XHCN vµ th«ng qua hÖ thèng c¬
quan quyÒn lùc nhµ níc tõ Trung ¬ng ®Õn c¬ së.
- Chøc n¨ng b¹o lùc trÊn ¸p (chuyªn chÝnh) cña nhµ níc XHCN
®îc thùc hiÖn ®èi víi mäi téi ph¹m vµ mäi kÎ thï ®Ó b¶o vÖ ®éc lËp
d©n téc, chñ quyÒn ®Êt níc, gi÷ v÷ng æn ®Þnh chÝnh trÞ vµ trËt tù an
toµn x· héi, t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó më réng d©n chñ trong
nh©n d©n.
c/ NhiÖm vô:
- Qu¶n lý kinh tÕ: x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, x©y
dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cao cña CNXH ®Ó ®¸p øng nhu
cÇu ngµy cµng cao cña nh©n d©n.
- Qu¶n lý v¨n ho¸, x· héi: x©y dùng nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn ®Ëm ®µ
b¶n s¾c d©n téc, ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, ch¨m sãc søc khoÎ
nh©n d©n…
- Më réng quan hÖ hîp t¸c h÷u nghÞ, b×nh ®¼ng tin cËy lÉn nhau,
cïng cã lîi v× sù ph¸t triÓn vµ tiÕn bé x· héi ®èi víi nh©n d©n c¸c níc
trªn thÕ giíi.
- TrÊn ¸p mäi ©m mu vµ hµnh ®éng ph¸ ho¹i cña kÎ thï trong vµ
ngoµi níc, b¶o vÖ nh÷ng thµnh qu¶ c¸ch m¹ng.

III- §æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña
nhµ níc ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay
1. §æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ ë ViÖt Nam hiÖn nay
a/ Sù h×nh thµnh vµ ®Æc ®iÓm hÖ thèng chÝnh trÞ ë níc ta
- Sù h×nh thµnh: Tõ n¨m 1945 hÖ thèng chÝnh trÞ míi ë níc ta
h×nh thµnh. §ã lµ hÖ thèng chÝnh trÞ mang tÝnh chÊt d©n chñ nh©n
d©n (xÐt vÒ nhiÖm vô, kÕt cÊu vµ ho¹t ®éng).
- Sau n¨m 1954 hÖ thèng chÝnh trÞ d©n chñ nh©n d©n chuyÓn
sang lµm nhiÖm vô lÞch sö cña hÖ thèng chÝnh trÞ XHCN (thùc chÊt lµ
chuyªn chÝnh v« s¶n) ë miÒn B¾c vµ sau 1975 trong c¶ níc.
- §Æc ®iÓm cña hÖ thèng chÝnh trÞ ë níc ta hiÖn nay:
• HÖ thèng chÝnh trÞ lÊy chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ t tëng Hå ChÝ
Minh lµm nÒn t¶ng.
• NhÊt nguyªn vÒ chÝnh trÞ, ®Æt díi sù l·nh ®¹o chÝnh trÞ duy nhÊt
cña §CS ViÖt Nam. §©y lµ ®Æc trng c¬ b¶n cña hÖ thèng chÝnh
trÞ ë níc ta hiÖn nay.
chaucdsp@yahoo.com
Đề cương bài giảng môn CNXHKH Nguyễn Quang Hoài Châu

• HÖ thèng chÝnh trÞ ®îc tæ chøc vµ vËn hµnh theo nguyªn t¾c tËp
trung d©n chñ.
• §¶m b¶o sù thèng nhÊt gi÷a b¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n víi tÝnh
nh©n d©n, tÝnh d©n téc réng r·i cña nã.
- §¸nh gi¸
+ ¦u ®iÓm:
• HÖ thèng chÝnh trÞ ë níc ta ®· gãp phÇn quyÕt ®Þnh thùc hiÖn
th¾ng lîi c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ nh©n d©n, thèng nhÊt tæ
quèc vµ x©y dùng nh÷ng c¬ së vËt chÊt kü thuËt ban ®Çu cña
CNXH, bíc ®Çu x©y dùng nÒn d©n chñ XHCN:
• Sau gÇn 20 n¨m ®æi míi thùc hiÖn nghÞ quyÕt ®¹i héi VI cña
§¶ng chóng ta ®· ®¹t ®ùîc nh÷ng bíc tiÕn trªn nhiÒu lÜnh vùc
kh¸c nhau.
+ ThiÕu sãt:
• Cha ph©n ®Þnh râ chøc n¨ng, nhiÖm vô gi÷a §CS vµ nhµ níc.
• Bé m¸y cång kÒnh, kÐm hiÖu lùc.
• C¬ chÕ qu¶n lý bao cÊp chËm ®îc kh¾c phôc.
• D©n chñ kh«ng ®¶m b¶o.
• Cßn ¶nh hëng tÖ quan liªu, gia trëng cña chÕ ®é phong kiÕn.
b/ §æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ ë níc ta hiÖn nay:
- Môc tiªu ®æi míi: "Toµn bé tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña hÖ
thèng chÝnh trÞ níc ta trong giai ®o¹n míi nh»m x©y dùng vµ tõng bíc
hoµn thiÖn nÒn d©n chñ XHCN, b¶o ®¶m quyÒn lùc thuéc vÒ nh©n
d©n" (C¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt níc trong TKQ§ lªn CNXH, Nxb ST, HN
1991, Tr19).
+ Môc tiªu chñ yÕu cña ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ lµ nh»m thùc
hiÖn tèt d©n chñ XHCN, ph¸t huy ®Çy ®ñ quyÒn lµm chñ cña nh©n
d©n, d©n chñ nhÊt thiÕt ph¶i ®i ®«i víi kû c¬ng, kû luËt. Kh¾c phôc
nh÷ng hiÖn tîng vi ph¹m quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n, ®ång thêi
chèng khuynh híng d©n chñ cùc ®oan, qu¸ khÝch. Døt kho¸t b¸c bá mäi
mu toan lîi dông d©n chñ, nh©n quyÒn nh»m g©y rèi vÒ chÝnh trÞ,
chèng ph¸ chÕ ®é, hoÆc can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña níc ta.
Kh«ng chÊp nhËn ®a nguyªn ®a ®¶ng (V¨n kiÖn §H VIII).
+ §æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ vµ d©n chñ ho¸ ®êi sèng x· héi lµ
thèng nhÊt. §æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ nh»m tõng bíc hoµn thiÖn nÒn
d©n chñ XHCN. D©n chñ ®Õn lît nã l¹i lµ quy luËt h×nh thµnh, ph¸t
triÓn vµ tù hoµn thiÖn hÖ thèng chÝnh trÞ XHCN. Thùc chÊt lµ qu¸ tr×nh
lµm râ vai trß, chøc n¨ng, nhiÖm vô vµ ph¬ng híng ho¹t ®éng cña c¸c
bé phËn, còng nh mèi quan hÖ gi÷a c¸c bé phËn trong hÖ thèng chÝnh
trÞ ®Ó t¹o thµnh mét chØnh thÓ thèng nhÊt nh»m thùc hiÖn quyÒn lùc
cña nh©n d©n lao ®éng.
- Nguyªn t¾c ®æi míi:
chaucdsp@yahoo.com
Đề cương bài giảng môn CNXHKH Nguyễn Quang Hoài Châu

+ §æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ lµ ®æi míi néi dung, ph¬ng thøc
ho¹t ®éng, tæ chøc c¸n bé vµ c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c tæ chøc chÝnh
trÞ hîp ph¸p vµ ®ang cã vai trß ®èi víi c¶ níc ta. §æi míi nhng kh«ng
®æi híng, kh«ng thay ®æi môc tiªu ®éc lËp d©n téc g¾n liÒn víi CNXH.
+ Trong qu¸ tr×nh x©y dùng, hoµn thiÖn nÒn d©n chñ XHCN
nh÷ng nguyªn t¾c, chøc n¨ng, nhiÖm vô cña chuyªn chÝnh v« s¶n ph¶i
®îc thùc hiÖn ngµy cµng tèt h¬n.
+ §æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ ®Ó thùc hiÖn tèt h¬n nÒn d©n chñ
XHCN nhng kh«ng chÊp nhËn "§a nguyªn chÝnh trÞ, ®a ®¶ng ®èi lËp".
ChØ chÊp nhËn mét quan ®iÓm chÝnh trÞ: §éc lËp d©n téc g¾n liÒn víi
CNXH. ChØ thõa nhËn sù l·nh ®¹o duy nhÊt cña §CS ViÖt Nam.
+ Ph¬ng ch©m ®æi míi: trªn c¬ së æn ®Þnh, ph¸t triÓn kinh tÕ
mµ tõng bíc ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ ®¸p øng yªu cÇu ngµy cµng
cao cña mäi lÜnh vùc x· héi. æn ®Þnh ®Ó ph¸t triÓn.
- NhiÖm vô cÇn thùc hiÖn:
+ Mét lµ, ®æi míi vµ chØnh ®èn §CS ViÖt Nam nh»m gi÷ v÷ng,
n©ng cao vai trß, n¨ng lùc, hiÖu qu¶ vµ uy tÝn l·nh ®¹o cña §¶ng ®èi víi
toµn x· héi trªn mäi lÜnh vùc.
+ Hai lµ, tiÕp tôc c¶i c¸ch bé m¸y nhµ níc, x©y dùng vµ hoµn thiÖn
nhµ níc céng hoµ XHCN ViÖt Nam.
+ Ba lµ, ®æi míi tæ chøc vµ ph¬ng thøc ho¹t ®éng cña mÆt trËn
tæ quèc vµ c¸c ®oµn thÓ nh©n d©n.
2. C¶i c¸ch nhµ níc ë níc ta hiÖn nay
- Ph¬ng híng chung lµ: x©y dùng nhµ níc ph¸p quyÒn XHCN ViÖt
Nam díi sù l·nh ®¹o cña §CS ViÖt Nam.
"Nhµ níc ta lµ c«ng cô chñ yÕu thÓ hiÖn quyÒn lµm chñ cña nh©n
d©n, lµ nhµ níc ph¸p quyÒn cña d©n, do d©n, v× d©n. QuyÒn lùc nhµ
níc lµ thèng nhÊt, cã sù ph©n c«ng vµ phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan nhµ níc
trong viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t ph¸p" (V¨n
kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX, Nxb CTQG, HN 2001, Tr131).
- Néi dung:
+ ND1: §æi míi ho¹t ®éng cña Quèc héi vµ Héi ®ång nh©n
d©n c¸c cÊp:
• Ph¶i n©ng cao n¨ng lùc am hiÓu vÒ lËp ph¸p, lËp quy… cña c¸c c¬
quan vµ c¸c ®¹i biÓu Quèc héi (nhÊt lµ ®¹i biÓu chuyªn tr¸ch).
• KiÖn toµn, n©ng cao n¨ng lùc vµ hiÖu qu¶ cña c¸c cÊp Héi ®ång
nh©n d©n víi nh÷ng chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n vµ néi dung
cô thÓ, g¾n víi c¸c ®Þa ph¬ng, c¬ së.
+ ND2: Thùc hiÖn c¶i c¸ch hµnh chÝnh nhµ níc:
• C¶i c¸ch thñ tôc hµnh chÝnh.
• C¶i c¸ch bé m¸y hµnh chÝnh theo híng tinh gi¶n, n¨ng ®éng vµ cã
hiÖu qu¶.

chaucdsp@yahoo.com
Đề cương bài giảng môn CNXHKH Nguyễn Quang Hoài Châu

+ ND3: §æi míi, n©ng cao chÊt lîng ®éi ngò c¸n bé, c«ng
chøc nhµ níc:
• N©ng cao chÊt lîng ®µo t¹o.
• §æi míi viÖc qu¶n lý, ®¸nh gi¸ c¸n bé, c«ng chøc vµ sö dông, ®·i
ngé c¸n bé c«ng chøc.
• §æi míi chÕ ®é tiÒn l¬ng.
• N©ng cao gi¸o dôc ®¹o ®øc phÈm chÊt cho c¸n bé c«ng chøc.
• T¨ng cêng kiÓm tra, gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®éng cña c¸n bé, c«ng chøc.
Cã chÕ ®é thëng ph¹t nghiªm minh.
Tµi liÖu tham kh¶o
1. Tuyªn ng«n §¶ng Céng s¶n. C. M¸c – Ph. ¡ngghen toµn tËp: tËp IV,Nxb
ST, HN 1995.
2. Néi chiÕn ë Ph¸p. C. M¸c – Ph. ¡ngghen tuyÓn tËp: tËp 4, Nxb ST, HN
1983, tr9.
3. C. M¸c – Ph. ¡ngghen Toµn tËp: tËp 19, Nxb CTQG, HN 1995, tr47.
4. C. M¸c – Ph. ¡ngghen Toµn tËp: tËp 22, Nxb CTQG, HN 1995, tr290 -
291.
5. V.I. Lªnin Toµn tËp: tËp 33, Nxb TiÕn bé, Matxcova 1976, Tr9, 32, 43,
44.
6. V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam lÇn thø
VI, VII, VIII, IX.
7. Gi¸o tr×nh chñ nghÜa x· héi khoa häc, Nxb CTQG, HN 2004.
8. Thµnh tùu b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn quyÒn con ngêi ë ViÖt Nam (s¸ch
tr¾ng vÒ nh©n quyÒn). Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi 2005.
-------------------------------

chaucdsp@yahoo.com