Professional Documents
Culture Documents
Teachers Magazine Sep 2008
Teachers Magazine Sep 2008
j'mljBfyL{
g} klg ljBfnosf k|dv ' / k|ToIf lx:;]bf/ eg]sf
x¿ g} x'g\ . pgLx¿sf] ;du| -;fdflhs tyf
ljBfyL{x¿ klg ljBfno cfpg /dfOnf] dfG5g\ .
ljBfnodf cfdlGqt x'g] cleefjsx¿ cfˆgf s]6fs]6Lsf]
z}lIfs_ enf] / ljsf; g} /ftf] aª\unf kmfpG8];gsf] lzIffnfO{ a9L dxŒj lbG5g\, cfˆgf 5f]/f5f]/Lsf] l;sfOdf
sfo{sf] d"n dfGotf xf] . pgLx¿n] kfpg'kg]{ lzIffnfO{ ;'lglZrt a9L ;lj|mo x'G5g\ / cfˆgf s]6fs]6Ln] ljBfno tyf 3/
ug{sf nflu y'k}| dxŒjk"0f{ k"jf{wf/x¿ k"/f ePsf] x'gk' 5{ . b'j} 7fpFdf /fd|f] u5{g\ eGg] s'/fdf 9'Ss x'G5g\ . o:tf
ljBfnosf] g]tT[ jju{n] ;a}eGbf klxn] ljBfnosf] Pp6f cleefjsx¿ ljBfnonfO{ ;xof]u u5{g\ / ljBfnosf]
;':ki6 b[li6sf]0f tof/ ug'k{ 5{, h'g afn;'ne x'gs
' f ;fy} x/]s ljsf;df ;xefuL x'G5g\ .
ljBfyL{sf] ljsl;t x'g] cfjZostf k|aGw ug]{ vfnsf] / o;/L ;du| ljBfnod'vL of] cjwf/0ff nfe}nfen] o'St
lzIfsx¿sf nflu Pp6f ;xof]uL jftfj/0f l;h{gf ug{ ;Ifd 5, h;af6 ;a} ;/f]sf/jfnfx¿n] o;sf] cnu lx:;fsf]
Pjd\ cleefjsx¿nfO{ ljBfnodf :jfut ug]{ vfnsf] xf];\ . of]ukmneGbf klg ;du|df a9L g} k|fKt ub{5g\ . ha
ljBfnox¿ /fd|/L ;~rflnt x'g / ljBfyL{x¿nfO{ /fd|f] o;sf x/]s ;b:on] cfk"mnfO{ ljBfnosf] cleGg cËsf
lzIff lbgsf lglDt lzIfsx¿ ;fy{s lzIf0fsf nflu rflxg] ¿kdf cg'ej u5{g,\ pgLx¿ clwsf/o'St x'G5g\ / ljBfnonfO{
cfwf/e"t ;Lkx¿n] ;';lHht x'gk' 5{ . ha lzIfsx¿;Fu c‰} ljsl;t agfpgsf nflu of]ubfg ug]{ OR5f /fVt5g\,
ljBfyL{x¿n] sIffsf]7fdf /fd|/L l;Sg] cj;/x¿ l;h{gf ug]{ h;af6 ljBfyL{sf nflu ljBfno ‰g\‰g\ /fd|f] x'g] s'/f
Ifdtf x'G5, pgLx¿n] cfˆgf] sfdsf] dxŒj a'´5g\ / ;'lglZrt x'G5 .
;ftf}F cÍ
lz If s c;f]h @)^% 1
ljifo–;Gbe{
/fh]Gb| bfxfn
…s;}n] k|ltefzfnL lzIfsnfO{ ;/fxgf ug{ ;S5 t/ dfgj …cGj]if0f ug{ ;3fp k'¥ofpg] snf g} lzIf0f
efjgfnfO{ ;Daf]wg u/]/ k9fpg] lzIfsk|lt eg] pm ;b}j snf xf]Ú
cg'u[lxt x'G5 . kf7\oqmd clt cfjZos sRrf kbfy{ xf] dfs{ efg 8f]/g]
t/ pTk|/] 0ff la?jf x'sf{pg / afncfTdf hufpg rflxg] æaf}l4s / rl/qjfg\ agfpg' g} jf:tljs lzIffsf]
d'Vo tTj xf] .Ú nIo xf] .Æ
Æ
sfn{ h+u –dfl6{g n'y/ lsª
w]/} k9L of] gfssf] xf]Og b]zsf] OHht /fVg' 5 Û ls/0f kf08]
zflGtlgs'~h
dflj, nug,
sf7df8f}s+ L
ljBfyL{ .
lz If s c;f]h @)^% 3
k|ltlqmof / ;'‰ffj
lg=df= låtLo >]0fLsf lzIfsx¿nfO{ k9\g rfx] k':ts kfOG5g\
○
○
○
df=lz= t[tLo >]0fLdf ?kfGt/0f ubf{ …lzIfsx¿ k9\bg} g\Ú eGg] ljifodf k|:t't
○
g]kfn ;/sf/nfO{ s'g} cfly{s Jooef/ -;fpg cÍ_ l/kf]6{ oyfy{k/s nfUof] .
○
○
○
kb}g{ , a? o'lgog;Fu u/]sf] ;D‰f}tf xfd|f clwsf+z lzIfsx¿df of] s'/f nfu"
○
○
○
sfof{Gjog eO{ xfdLh:tf lzIfssf] x'G5 . k/LIff kf; ug]{ l;nl;nfdf
○
;d:of xn x' G 5 . o;y{ ;d:of afWotfjz Toltv]/ k9]sf JolQmx¿n]
○
○
○
;dfwfgsf nflu lzIff dGqfnon] t'?Gt} …lzIfsÚ ePkl5 k9\g] cfjZostf
○
kfOnf rfnf];\ eGg] ljgd| cfu|x ub{5f}+ . 7fGb}gg\ . cfkm"n] klxn] k9]sf] b'O–{ rf/
○
○
○
○
v'zL/fh uf}td, OGb' sf]O/fnf, w't/ j6f syf, b'O–{ rf/ j6f pvfg 6'Ssf
○
○
○
○
d08n, nIdLk|;fb d]xtf, ;'/]zs'df/ / ;'gs] f ;Lldt k|;Ëx¿nfO{ g} pgLx¿n]
○
○
d08n, ;'af]ws'df/ d08n, xl/gf/fo0f ljBfyL{df‰ a;]l{ g afF8g\ ] u5{g\ . Psk6s
○
○
○
○
‰f, k|df]bs'df/ bf; :yfoL eO;s]kl5 hflu/sf] Uof/]G6L x'g]
○
○
/ lzIfsx¿sf] ;Gbe{df k'/:sf/ /
○
○
khushiraj.gautam@gmail.com
○
○
b08sf] Joj:yf nfu" gx'g] ePsf]n] klg
○
○
lzIfs n] tfhf agfp“5
○
○
clwsf+z lzIfsx¿sf] lzIf0f ‰f/f 6fg]{
○
○
lzIfs dfl;s klqsf lzIffsdL{, ljBfyL{ lsl;dsf] ePsf] xf] .
○
○
○
○
dsf{ lgjf/0f xf];\ Pj+ ;/f]sf/jfnf ;a} kIfsf] lglDt lstfax¿ gkfP/ glsg]sf] jf
○
○
○
○
ut jif{ -@)^$÷#÷!! ut]_ g]kfn lzIfs lzIffno aGg k'us ] f] 5 . d klg lzIf0f gk9]sf] eGg]] s'/fnfO{ kTofpg ;lsFbg} .
○
○
o'lgog / lzIff dGqfnoaLr ePsf] k]zfdf ;+nUg 5' / o;sf] lgoldt k9\g dg ug]x{ ¿n] h] h;/L h'6fP/
○
○
○
○
;D‰f}tfdf @)%@ ;fnsf] lj1fkgsf kf7s x'F . o;df /fhgLltsf s'/f sd, klg k':ts kl9xfN5g, k9\g\ dg gug]x{ ¿
○
cfwf/df v'Nnf k|lqmofaf6 lgo'Qm lgdflj Snf; lzIf0fsf s'/f a9L xf]pmg\ . cfˆgf] ;do e§Lk;ndf latfpF5g\ .
○
○
○
låtLo >]0fLsf lzIfsx¿nfO{ dflj t[tLo klqsfn] ljs6 :yfgdf ;~rflnt /fhgLlt1, sd{rf/L / Jofkf/Lx¿n]
○
○
○
>]0fLdf ?kfGt/0f ug]{ elgPsf] lyof] . ljBfno, lzIfs / ljBfyL{sf ;d:ofx¿ k':ts gk9\g' :jfefljs xf] t/ lzIfs
○
t/ xfn;Dd klg ;f] ;D‰f}tf sfof{Gjog klg ;d]6f];\ / lzIffsf] u'0f:t/ j[l4 h:tf] JolQmn] ;d]t k':ts glsGg' /
○
○
○
gx' F b f g] k fnel/sf xhf/f} + To:tf ug]{ vfnsf s'/fx¿df k|ToIf cGt/lqmof gk9\gr ' flxF la8Dagf g} xf] .
○
lzIfsx¿ dsf{df k/]sf 5f}+ . ;d]t ;~rfng u/f];\ eGg] cg'/f]w ub{5' .
○
OGb|sd' f/ >]i7
○
lzIfs ;]jf cfof]un] )^# ;fndf d}n] klqsfn] l;sfPsf lzIf0f l;l4r/0f dfu{, cf]vn9'Ëf
○
○
○
k|ltzt sf]6f lj1fkgdf k|lt:kwf{ ug{ 5' . klxnf lnPsf] tflndsf] k"/ssf d]/f] ck]Iff
○
○
○
df=lz=t[tLo tyf lg=df=lz= låtLo ¿kdf k'gtf{huL tflnd o; klqsfn] lzIff dflg;sf] t];f| ] cfFvf cyf{t\ 1fg–
○
>]0fLsf c:yfoL lzIfsx¿nfO{ ;dfg lbPsf] 5 . klqsfdf lzIfssf :tDe, rIf' xf] . 1fg–rIf' n ] dflg;sf]
○
○
○
kb dfg]/ Pp6} kbsf] k/LIffdf ;fd]n lzIff If]qsf k|Zgf]Q/ / ljleGg ljåfg\sf cGt/fTdfdf /x]sf] sfnf] bfu x6fO{
○
○
○
u/fP/ df=lz=t[tLo >]0fLdf :yfoL egfOx¿ ylko"g\ . xfdLn] klqsf k9\gs } f h:tf] kl/l:yltdf klg cl3 a9\g
○
lgo'lQm kb:yfkg ;d]t ul/;s]sf] 5 . nflu eg]/ ;|ft] s]Gb|df kf7s Sna u7g ;3fpF5 . lzIffsf ;|ft] lzIfs x'g\ .
○
○
○
Pp6} b/aGbLdf sfo{/t c:yfoLn] df=lz= ug]{ lg0f{o klg u/]sf 5f}+ . lzIfsx¿ r]tgfsf jfxs / ;dfhsf
○
ug] { t/ ;f] x L b/aGbLdf :yfoL dxfsfnL dflj, u8;]/f, 8f]6L …lzIff, lzIfs / ljBfyL{Ú ;DaGwL n]vn]
○
○
○
○
○
○
○
○
○
sfof{no df]/ª ePsf] 7f=b]=g+=$*$ sf] u/]sf n]vx¿ lgs} :t/Lo 5g\ .
○
○
○
○
○
○
○
4 lz If s c;f]h @)^%
g]kfnsf afnaflnsf eg] 8f]sf]–gfDnf] Psfsf/ x'g ;Sb}gg\ . a¿ k|bLk sljtf
○
○
○
af]s/] 3fF;, bfp/f clg s;}sf] 3/df g]kfnn] eg]‰}+ ;dfh hfu¿s eP
○
bf;sf] ¿kdf sfd ug{ ljjz 5g\ . ;/sf/L ljBfno, cleefjsn] g} ;'wfg{ lzIfs
○
○
○
To:tf afnaflnsfn] ljBfnosf] gfd ;S5g\ . vfFrf] 5, k|efjsf/L z}lIfs
○
lhGbuL 3f]l6/x]5' d
○
;d]t ;'Gg kfPsf 5}gg\ . sltko gLlt / To;sf] cIf/zM kfngfsf] . 3f]6fO/xg]5' sfnf]kf6Ldf
○
afnaflnsf ef/tlt/} knfog x'g] u/]sf sdnfb]jL /fhe08f/L
○
x/]s lbg …u'?Ú kbsf vflt/
○
5g\ . o:tf afnaflnsfsf] l:yltdf eQmk'/– !&, l;h{gfgu/
rs, 8:6/, 5]:sf clg lu§L;Fu
○
○
kl/jt{g ug{ klg lzIfs klqsfn]
○
○
○
lbgx'F v]Nb} v]nfpFb}
○
e"ldsf lgjf{x ug]{ cfz u/]sf] 5' .
○
○
afn dl:tisdf l;sfOx¿
rflxG5
○
○
To:t} s}of}+ 7fpFdf P;Pn;L cg'QL0f{ lr/:yfoL ug{ .
○
○
lzIfsaf6 k9fOg afnaflnsfx¿ afWo d lzIfs klqsfsf] lgoldt kf7s
○
○
○
○
5g\ . ToxfF k/LIffsf] s'g} dof{bf x'bF g} . x'F . o;df cfpg] ;a} ;fdu|Lx¿ pTs[i6 z}lIfs kl/kSjtfsf vflt/
○
○
1fgfd[t bz{gx¿ lknfP/
○
○
○
○
lr6 rf]/fpg hfg'kg]{ afWotf 5 . lr6 jsfnt cToGt} ;/fxgLo 5 . ljz]ifu/L gfgLx¿sf] efjL hudfly
○
○
○
○
grf]/fpg] / k/LIff s8f ug]{ lzIfsnfO{ g]kfndf hlt k9\of] plt w]/} a]/f]huf/sf] Pp6f OF§f ylk/x]5,'
○
○
;dfh, ljBfyL{n] g/fd|f] b[li6sf]0fn] x]g{] ;ª\Vof al9/x]sf] a]nf ljBfyL{n] k9fO s'zn :jfjnDjL clg /fi6«jfbL
○
○
○
○
u/]sf 5g\ . lr6s} e/df hfFrkf; ;s]kl5 cfkm}+ cfTdlge{/ x'g;Sg] ;Rrf, st{Jolgi7 gful/s tof/sf]
○
○
○
○
xf]nfg\ < o:tf sfo{sf] lg/fs/0f ug{ pTkfbg;Fu ;DalGwt lzIffdf a9L hf]8 To;}n] d ;Ddfg a6'ln/x]5'
○
○
○
klg lzIfs klqsfn] hgr]tgf km}nfpFb} lbg'k5{ . c;n HofdL x'gs ' f] .
○
vu]Gb| ;fDkfª
○
v} s] uj{ ug'{ Û
○
:t/sf]Ú cfj/0f l/kf]6{ -;fpg, @)^%_ rs, d}gjQL clg ddf km/s b]lVbgF
○
;a}eGbf dxŒjk"0f{ Ph]08f xf] .Æ pgn] lj:tf/ ul/Psf P;Pn;L k/LIff s]Gb|n]
○
ToxL af]lnlbg' h:tf] ;lhnf] ;/sf/df k'Uof] . t/ b'Mvsf ;fy eGg}k5{ ufpF–
○
○
○
cfnf]lrt x'g5] . dfcf]jfbLn] Nofpg] klg ;3fO/x]sf 5g\ . rf]/fpg / k/LIff g]=/f=k|f=lj= sf]O/fnaf;, u'6 !, ;'vt{]
○
○
○
…hgjfbL lzIffÚ eg] s f] dfcf] j fb, v'sn' f] x'g glbg] lzIfsÙ s]Gb|fWoIf /
○
k|r08kys} u'0fufg ug{e' of] eg], Tof] lj1fg ljifosf lzIfsnfO{ k/LIffs]Gb|
○
○
;/f;/ tfgfzfxL nfb\g] sfd x'g5] . o; jif{ klg k|z:t} ;'lgP . u|fdL0f glhs} /x]/ ;a} ljBfyL{nfO{ k'Ug] u/L
○
○
○
/d]z ljsn
○
lz If s c;f]h @)^% 5
l/kf]6M{ lzIf0fdf dlxnf
afa'/fd ljZjsdf{
a9\bf] 5 ;ª\Vof
lzIf0f k]zfdf dlxnfx¿sf] ;ª\Vof pNn]Vo dfqfdf a9\bf] 5 . o;sf k5fl8
;/sf/sf] ;sf/fTds lje]b gLltsf] ;kmntfn] sfd u/]sf] kfOG5 .
6 lz If s c;f]h @)^%
ls/0f /fhsl0f{sf/
u[lx0fLsf] e"ldsf klg k"/f ug'{k5{ .Æ cfˆgf ;d:of v'n/] eGg ;Sg] ePsfn] o:tf] ePsf] labfO hd36M
nlntk'/ dËnahf/sf] cfbz{ sGof lgs]tg dflgG5 . @)%( ;fnb]lv ;/sf/n] lzIf0fdf k|c xl//fh
pdfljsL k|c OGb' hf]zLn] klg lzIfssf] e"ldsf dlxnfnfO{ cfslif{t ug{ ljz]if gLlt lnPkl5 dlxnf >]i7sf] labfOdf
dfq lgjf{x u/]/ k'Ub}g, pgn] 3/df …xfp;jfOkmÚ lzIfssf] ;ª\Vof a9]sf] 5 . ;fd"lxs tl:a/
aGg}k5{ . pQm :s"nsf cGo @# dlxnf lzIfs lvrfpFb} cfbz{
h:t} pgn] klg 3/sf] Joj:yfkg, kl/jf/sf] x]/rfx ljz]if gLlt sGof lgs]tg
/ efG;fsf] sfd ug'k{ 5{ . pgL elG5g\, æxfdL ljutdf dlxnf / k'?ifsf lglDt lzIf0f k]zfdf pdflj
dlxnf lzIfsn] k'?if lzIfsn] eGbf cltl/Qm e"ldsf k|jz] ug]{ ljlw / k|lqmof ;dfg lyof] . lzIff dËnahf/sf
lgjf{x ug'{k5{, k9fP/ dfq k'Ub}g, 3/ rnfpg] lgodfjnL] @)%( sf] t];f| ] ;+zf]wgcg';f/ k|To]s lzIfs .
bfloTj klg xfd|} sfFwdf 5 .Æ ul0ft lzIf0f ug]{ k|fljdf tLg hgf lzIfs eP sDtLdf Ps hgf,
;xfos k|c OlGb/f hf]zL klg @% jif{bl] v 3/df ;ft hgf eP b'O{ hgf / To;eGbf a9L eP tLg
s'zn u[lx0fL / ljBfnodf c;n lzIfssf] bf]xf]/f] hgf;Dd dlxnf lzIfs x'g}kg]{ k|fjwfg /flvPsf]
e"ldsf / lhDd]jf/L lgjf{x ub}{ cfPsL l5g\ . 5 . pQm lgodfjnLdf dlxnf pDd]bjf/ gePdf
g]kfn lzIfs o'lgogsf pkfWoIf dfwjL s6'jfn ljBfno Joj:yfkg ;ldltn] k'?if lzIfs lgo'lQm
dlxnf lzIfsn] kl/jf/sf] x]/ljrf/ ug'{kg]{ / ug{ ;d]t lhNnf lzIff sfof{nosf] cg'dlt lng'kg]{
3/kl/jf/ lauf/]/ lzIf0fdf nfUg gkfOg] afWotf Joj:yf 5 . dlxnf lzIfssf] kbdf dlxnf
/x]sf] atfpFl5g\ . ædlxnfsf] sfFwdf ;fdflhs, pDd]bjf/aLr dfq k|lt:kwf{ u/fpg], dlxnf lzIfs
kfl/jfl/s / JolQmut bfloTj x'G5g\, xfdLn] 3/ gePsf / lgo'lQm ug{sf nflu l/Qm kb gePsf
x]gk{' 5{, kl/jf/nfO{ ljZj:t kf/]/ lxF8g\ k' 5{Æ pgsf] :s"ndf l/Qm ePkl5 lgo'lQm u5f}+{ eGg] sa'lnotgfdf
syg 5 . u/fO{ lzIfs x'g of]Uotf k'us
] f sDtLdf Ps hgf
dlxnfnfO{ :jo+;j] s lzIfssf ¿kdf ljBfnon]
t}klg cfsif{0f a9\bf] /fVg'kg]{ Joj:yf 5 .
dlxnf lzIfsn] lgjf{x u/]sf lhDd]jf/L ;DaGwL of] ;sf/fTds lje]b gLltsf] k|ltkmn:j¿k
oL b[i6fGtn] dlxnf / k'?if lzIfsn] lgjf{x ug'k{ g]{ b]zdf dlxnf lzIfssf] ;ª\Vof cfzfnfUbf] u/L
e"ldsf aLrsf] cGt/ ‰NsfpF5 . t/ dlxnf a9]sf] 5 . lzIff ljefun] k|sflzt
lzIfssf nflu u[lx0fL / lzIfssf] bf]xf]/f] lhDd]jf/L u/]sf] ˆNof; jfg l/kf]6{ @)^$
eP klg lzIf0f k]zfk|lt dlxnfsf] cfsif{0f eg] sf] cfFs8fn] b]zel/sf] s'n lzIfs
36\bf] xf]Og, a9\bf] 5 . o:tf] cfsif{0f a9\gd' f ;ª\Vofdf dlxnf lzIfs #) k|ltzt
;sf/fTds lje]b ug]{ ;/sf/L gLltsf] b]gnfO{ /x]sf] b]vfpF5 . lghL / ;fj{hlgs
;a}eGbf dxŒjk"0f{ dflgPsf] 5 . ;+;f/e/ g} :s"nsf s'n ! nfv ^% xhf/ $@#
lzIfssf nflu k'?ifsf t'ngfdf dlxnfnfO{ a9L lzIfsdWo] $( xhf/ dlxnf 5g\ .
pko'Qm dflgG5 . dlxnf lzIfsn] afndgf]lj1fg o;dWo] k|fljdf ;a}eGbf a9L $! xhf/
/fd|f;] uF a'´g] / afnaflnsfn] dlxnf lzIfs;dIf $&% -#%=%_ dlxnf lzIfs 5g\ . To:t}
lz If s c;f]h @)^% 7
l/kf]6M{ lzIf0fdf dlxnf
…c‰} ck'u 5Ú
dfwjL s6'jfn
pkfWoIf, g]kfn lzIfs o'lgog
dlxnf / k'?if lzIfssf] lhDd]jf/L / e"ldsfdf s] leGgtf
b]Vg'x'G5 <
dlxnfn] k'?if lzIfsn] h:tf] lzIfs dfq eP/ k'Ub}g, Pp6f
dlxnfn] lzIfs aGg'cl3 kl/jf/nfO{ ljZj:t kfg'k{ 5{, 3/–kl/jf/sf]
x]/rfx / kl/jf/k|ltsf] bfloTj lgjf{x u/]kl5 dfq lzIfssf]
e"ldsfdf pleg'k5{, 3/ lauf/]/ lxF8\g ldNb}g . t/ klg sIff
lzIf0fdf eg] dlxnf lzIfsn] afndgf]lj1fgnfO{ a'‰/] k9fpg]
ePsf]n] k'?ifsf t'ngfdf dlxnfnfO{ ;+;f/el/ e/kbf]{ dflgG5 .
t/, xfd|f] b]zdf dlxnf lzIfsx¿ pk]Iffdf k/]sf 5g\ .
ls/0f kf08]
s;/L pk]Iff ul/Psf] 5 <
ljb]zsf] t s'/f 5f8f},F ef/tdf klg dlxnfnfO{ !#% lbg
;'Ts]/L labf lbOG5, labf ;lsPkl5 klg k|To]s lbg aRrfnfO{
b"w Vjfpgsf nflu b'O{ 306f …a|i] 6 lkml8ªÚ ;do lbOG5 . t/, ePsf] 5}g . xfdL t k|fljdf %!, lgdflj /
g]kfndf ^) lbg ;'Ts]/L labf lbg] rng 5 . dlxnfnfO{ ljBfno dfljdf #% k|ltzt dlxnf lzIfs lgo'lQm ug'k{ 5{
/ cGo lgsfodf gLltlgdf{0f / lg0f{o k|lqmofdf ;fd]n ul/Fbg} . eG5f}F .
sltko :s"ndf t dlxnfnfO{ ;fd]n gug{ /flt k'?if dfq a;]/ cf/If0fsf] dfWodaf6 lzIfs agfpFbf :t/Lo
lg0f{o ug]{ rng 5 . slt dlxnf lzIfs of}gb'Jo{jxf/sf] lzsf/ lzIf0fsf] k|Tofe"lt x'g;S5 <
klg x'G5g\ . cj;/ / lhDd]jf/L lbg] a]nfdf ;d]t dlxnfnfO{ cf/If0f lbg'cl3 ;Ifd agfpg'k5{, lzIffsf]
pk]Iff / e]befj ul/G5 . cj;/ lbg'k5{ / pRrlzIffdf c‰ ljz]if hf]8
t/, w]/}eGbf w]/} dlxnfnfO{ lzIf0f k]zfdf Nofpg ;/sf/n] lbg'k5{ . tflnd glnPsfnfO{ tflnd lbg'k5{ /
ljz]if gLlt g} cjnDag u/]sf] 5 lg, xf]Og < dlxnfsf] kbdf dlxnfaLrdf dfq} k|lt:kwf{ u/fP/
x/]s ljBfnodf sDtLdf Ps hgf dlxnfnfO{ lzIfs lgo'Qm lzIfs lgo'Qm ul/g'k5{ . cf/If0fsf] gfddf of]Uotf
ug]{ ;/sf/L gLlt ;sf/fTds eP klg k"0f{ ¿kdf sfof{Gjog / Ifdtf gePsfnfO{ lzIfs agfpg'xG' g .
n}lËs sf/0fn] lgdfljdf s'n @& xhf/ ()# lzIfsdf k|flj txdf %!, lgdflj / dflj txdf #% k|ltzt
% xhf/ !*@ / dfljsf @) xhf/ ^&$ dlxnf lzIfssf] Joj:yf ul/g'kg]{ atfpFl5g\ .
lzIf0f lzIfsdf @ xhf/ $)$ dlxnf lzIfs lzIff ljefusf] n}lËs ;dljsf;sf nflu aflnsf
lqmofsnfkdf /x]sf] lzIff ljefusf] cfFs8fn] b]vfPsf] lzIffsf] /0fgLlt tyf sfof{Gjog of]hgf df pNn]v
;d]t cGt/ x'g] 5 . dlxnf k|csf] ;ª\Vof eg] hDdf * eP cg';f/ ;g\ @))( ;Dddf b]zel/sf ;a}
u/]sf] kfOG5 . k|ltzt /x]sf] 5 . k|fljdf dlxnf lzIfssf] ;ª\Vof %) k|ltzt k'¥ofpg]
lzIff ljefusf] n}lËs ;dljsf; nIo /flvPsf] 5 . To:t} ;g\ @))( ;Dddf ^^
;fgf sIffdf zfvfsf clws[t lbJof bjf8Lsf] egfOdf k|ltzt / ;g\ @)!% ;Dddf &% k|ltzt dlxnf
k'?ifeGbf dlxnf ;/sf/n] dlxnfnfO{ lzIf0f k]zfdf Nofpg ;fIf/tf k'¥ofOg] ;/sf/L nIo /x]sf] 5, hals
lzIfs …ljz]if gLltÚ cjnDag u/]sf sf/0f s]xL clxn] g]kfndf dlxnf ;fIf/tf b/ $# k|ltzt
k|efjsf/L x'g] jif{otf dlxnf lzIfssf] ;ª\Vof lgs} a9]sf] 5 / b]zel/sf !! xhf/ k|fljdf dlxnf lzIfssf]
5 . æ;/sf/L gLltsf sf/0f k'?ifnfO{ eGbf ;ª\Vof c‰} z"Go /x]sf] 5 .
ePsf]n] k|fylds dlxnfnfO{ lzIfs x'g ;lhnf] 5Æ, bjf8L
txdf dlxnf elG5g\ . dlxnf lzIfssf] ;ª\Vof al9/x]sf] c‰} a9\5
lzIfs /fVg] eP klg o;nfO{ kof{Kt eg] dflgPsf] 5}g . nlntk'/sf lhlzc afa'sfhL sfsL{ ;/sf/L
qmd a9]sf] 5 . dlxnf ljefu k|d'v;d]t /x]sL g]kfn gLltcg';f/ dlxnfnfO{ lzIfs lgo'lQm ug]{ qmd
lzIfs o'lgogsL pkfWoIf dfwjL s6'jfn b]zel/ g} rn]sf] atfpF5g\ . ædlxnf ge]l6Pdf
8 lz If s c;f]h @)^%
ljBfno Joj:yfkg ;ldltn] lhNnf lzIff sfof{nosf] glnP klg cWofkg cg'dlt kq / @)^$ sf] cfFs8fn]
:jLs[ltdf dfq k'?if lzIfs /fVg kfpg] Joj:yf lzIfs kbsf] k/LIff lbg kfpg] Joj:yf s'n lzIfs
ul/Psf] 5Æ pgn] lzIfs nfO{ eg] . lzIf0f k]zfdf u/]sf] 5 .
dlxnfnfO{ k|fyldstf lbg] ;/sf/sf] gLlts} k|efjsf n}lËs sf/0fn] lzIf0f lqmofsnfkdf ;ª\Vofdf dlxnf
sf/0f x'g;S5 cfbz{ sGof lgs]tg pdflj ;d]t cGt/ x'g] u/]sf] kfOG5 . ;fgf lzIfs #) k|ltzt
nlntk'/df Ps jif{cl3 lgdflj txsf] cª\u|]hL sIffdf k' ? ifeGbf dlxnf lzIfs /x]sf] b]vfpF5 .
lzIfs lgo'lQm ubf{ k|lt:kwf{ u/fP/} ;df cdfTonfO{ k|efjsf/L x'g] ePsf]n] k|fylds txdf b]zel/sf lghL /
lgo'lQm ul/of] . k|c OGb' hf]zLsf cg';f/, 5fqf dlxnf lzIfs /fVg] qmd a9]sf] 5 .
:s"n eP klg oxfF @# hgf dlxnf / !# hgf ædlxnf lzIfsn] 5fq5fqfsf] dgf]lj1fg ;fj{hlgs :s"nsf !
k'?if lzIfs 5g\ . t/ k'?if lzIfsdWo] clwsf+z a'´g ;Sg] ePsfn] dlxnf lzIfs a9L nfv ^% xhf/ $@#
lhNnf lzIff sfof{noaf6 ;f]‰} lgo'lQm lnPsf, k|efjsf/L x'G5g\ . dlxnf lzIfsn] lzIfsdWo] $(
;?jf / sfh ldnfP/ cfPsf 5g\ . æclxn] t k'?ifsf t'ngfdf 5fq5fqfnfO{ sd xhf/ dlxnf 5g\ .
xfdLn] lgo'lQm ubf{ dlxnfnfO{ dfq /fVg] u/]sf xKsfpg] / ;hfo lbg] u/]sf] kfOPsf]
5f},F lhNnf lzIff sfof{non] k7fPsf jf ;?jf u/]sf 5Æ cfbz{ sGof lgs]tgsf ;xfos k|c OlGb/f
dfq} k'?if lzIfs x'gx' G' 5Æ pgsf] egfO 5 . hf]zLn] sf/0f v'nfOg\ .
lzIff ljefusf] k|fylds ljBfno Joj:yfkg To:t} o'lgogsL pkfWoIf s6'jfnn] dlxnf
zfvfsf clws[t of]uG] b| a/fnsf cg';f/, b'O{ jif{otf lzIfs;Fu 5fqfx¿n] dlxgfjf/L;Fu ;DalGwt ;d:of,
dfq} lzIff dGqfnon] b]zel/sf k|fljsf nflu ljt/0f k'?if lzIfsaf6 ul/g] of}gb'Jo{jxf/ h:tf ;d:of;d]t
u/]sf] !& xhf/ *@$ lzIfs /fxtsf]6fdf ^ atfpg] ePsf]n] dlxnf lzIfssf sf/0f aflnsfsf]
xhf/eGbf a9L dlxnf lzIfs lgo'Qm ePsf 5g\ . lzIffdf of]ubfg k'Ug] / 5fqfx¿n] ;'/lIft dx;";
o; cjlwdf lzIff dGqfnon] ljt/0f u/]sf] @&) ug]{ cg'ej ;'gfOg\ . t/ dlxnf lzIfsk|lt c‰}
hgfsf] ckfË lzIfssf] sf]6fdf !!@ hgf dlxnf e]befjk"0f{ Jojxf/ ePsf] pgsf] cf/f]k 5 . æef/tdf
k/]sf 5g\ . ædlxnfnfO{ lzIfs lgo'lQmdf ljz]if dlxnf lzIfsnfO{ !#% lbg ;'Ts]/L labf lbOG5,
k|fyldstf lbOPsf] 5, ;/sf/sf] gLlt / sfo{qmdn] x/]s lbg b'O{ 306f aRrfnfO{ b"w Vjfpg] 5'§L
dlxnfnfO{ lzIf0f k]zfdf Nofpgsf nflu dxŒjk"0f{ lbOG5, g]kfndf ^) lbg dfq ;'Ts]/L labf lbOG5,
of]ubfg u/]sf] 5Æ clws[t a/fnsf] egfO 5 . oxfF dlxnfnfO{ …df]l6e]6Ú ug]{ jftfj/0f aGg ;s]sf]
dlxnfnfO{ z}lIfs d"nk|jfxLs/0f ug]{ ;/sf/L 5}gÆ, pgn] ylkg\ .
nIocg' ; f/ z} l Ifs hgzlQm ljsf; s] G b| n ] 5f]6f] cjlwd} dlxnf lzIfssf] ;ª\Vofdf cfPsf]
clxn];Dd lk5l8Psf ;d'bfoaf6 lzIf0f ;]jfdf pNn]Vo j[l4n] ;sf/fTds lje]b gLlt ;kmn ePsf]
;xeflutf a9fpg b]zel/sf @ xhf/ %)) blnt b]vfPsf] 5 . o;af6 ef}uf]lns, eflifs, hftLo /
tyf hghflt dlxnfnfO{ k"j;{ j] fsfnLg k|flj lzIfs cfly{s ¿kn] kl5 k/]sf ju{ / ;d'bfonfO{ ;dfhsf]
tflndsf nflu 5fqj[lQ pknAw u/fPsf] 5 . d"nwf/df :yflkt ug{ klg ;sf/fTds–lje]bsf]
To:t} lzIff ;]jf cfof]un] dlxnfn] lzIfs tflnd gLlt sfof{Gjog ug{ ;lsg] :ki6 ePsf] 5 .
lz If s c;f]h @)^% 9
l/kf]6{
dfwj 9'ª\un
]
…d t 5Ss k/]Ú+
s[i0fk|;fb 9sfn
dxf;lrj, g]kfn lzIfs o'lgog
tkfO{ cWoog e|d0fsf] l;nl;nfdf slQsf] ljb]z s'g} ljBfyL{ s]xL u/L klg g;'lw|P p;sf] cleefjs
hfg'ePsf] 5 < cfP/ sIffsf]7fdf ljBfyL{;uF } a:g'kg]{ /x]5 . o:t} blIf0f
a]nfot, blIf0f sf]l/of, tfOjfg, dn]lzof, l;Ëfk'/, sf]l/ofdf klg k[ys\ cg'ej ug{ kfPF . ToxfF t lzIfs
hflDaof, dnfjL uPsf] 5' . o'lgogn] g} ;a} sIffsf] kf7\ok':ts agfpFbf] /x]5 . d
lzIff dGqfnon] k7fPsf] xf] < k'Ubf o'lgogsf ;b:ox¿ kf7\ok':ts lgdf{0fdf Jo:t lyP .
xf]Og . d s]xL cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfsf] o'lgogn] lgsfn]sf] kf7\ok':ts olb ;/sf/n] nfu" ug{
nufgLdf klxn] lzIfs ;Ë7g / kl5 lzIfs o'lgogsf] dfg]g eg] cltl/Qm ;do lnP/ cfˆgf] kf7\ok':ts k9fpFbf
tkm{af6 uPsf] x'F . /x]5g\ . ToxfFsf lzIfssf] sfdk|ltsf] nufj / v6g
e|d0faf6 s] s] l;Sg'ef] < b]v/] d cf}w} L k|efljt ePF .
a]nfotsf lzIfsx¿ sfdk|lt lgs} k|lta4 kfPF . tkfO{+sf] hlQsf] cj;/ kfpg] slt lzIfs xf]nfg\ <
6f]gL An]o/ k|wfgdGqL ag]sf] lgjf{rgdf :s"ndf ljbf cf}+nfdf uGg ;lsg] hlt 5g\ . lzIfs o'lgog,
lyPg / lzIfsx¿ /fhgLltk|lt Wofg} glbO{ k9fpgd} ;ª\3;Ë7gsf] g]tT[ jdf a:g] / c¿ s]xL lzIfsn] dfq
Jo:t lyP . Tof] b]v/] d t 5Ss k/]F . Tolt dfq o:tf] cj;/ kfPsf 5g\ . lzIffdf sfo{/t cGt/f{li6«o
xf]Og, a]nfotsf :s"nx¿df k|To]s sIffsf]7fleq} k':tsfno, u}/;/sf/L ;+:yfsf] kxn / nufgLdf lzIfsn] Tof] cj;/
sDKo'6/, l6eL / /]l8of] x'bF f]/x]5 . s'g} s'/fsf] af/]df kfPsf 5g\ .
yk yfxf kfpg'k¥of] eg] ljBfyL{n] t'?Gt} ;Gbe{ ;fdu|L ;/sf/n] rflxF lzIfsnfO{ lsg cj;/ glbPsf] xf]nf <
pkof]u ug]{ /x]5g\ . sIffsf]7fdf @) b]lv @% hgf dfq :s"nsf] k9fO /fd|f] agfpg] s'/f dGqfnosf] g]tT[ jsf]
ljBfyL{ x'g] ePsfn] lzIfsn] k|To]s ljBfyL{nfO{ /fd|} ;do k|fyldstfdf k/]sf] 5}g . bf];f| ,] ljb]z hfg dGqfnosf
lbg EofpFbf]/x]5 . ljBfnon] g} ljBfyL{sf] ?rL / sd{rf/LnfO{ g} k'us ] f] 5}g . ljb]z hfFbf s]xL cfly{s
k|ltefcg';f/sf] ljwfdf l;SgnfO{ k|l] /t ubf]/{ x]5 . v]ns'b, nfe klg x'g,] geP 3'Dg kfOg] ePsfn] sd{rf/Lx¿aLr
;ËLtb]lv efif0f ug{ l;sfpg] ;a} sfd :s"nd} x'bF f]/x]5 . g} ljb]z hfg] k|lt:kwf{ 5 . lzIfsnfO{ cfˆgf] sfddf
a]nfotsf ljBfyL{ lstfa glnO{ :s"n cfpFbf /x]5g\, clek|l] /t ug]{ / Ifdtf ljsf; ug]{ s'/fdf dGqfnosf]
lstfa sIffsf]7fd} x'g] . u[xsfo{x¿ klg sIffd} ;Sbf/x]5g\ . k|lta4tf gx'bF f o:tf] ePsf] xf] .
h]–h] l;Sg'kg],{ ug'k{ g]{ xf], Tof] ;a} :s"nd} x'bF f]/x]5 . lzIfssf nflu cWoog e|d0f slQsf] cfjZos 5 <
To;n] ubf{ g 3/ hfFbf lstfasf] ef/L af]Sg'kg]{ g t cfjZos dfq xf]Og, clgjfo{ g} 5 . Tof] cj;/
3/df afa'cfdfnfO{ aRrfsf] u[xsfo{df ;3fpg'kg]{ afWotf . gkfPsf] eP dnfO{ of] ;a s'/f s;/L yfxf x'GYof] / <
ToxfF uP/ d}n] yfxf kfPF, lzIfsn] ljBfyL{ lk6\g t s] lzIfsx¿nfO{ dGqfnon] Jojl:yt sfo{qmd agfP/ cWoog
b08 lbg] lx;fan] 5'g;d]t kfOFbf] /x]g5 . olb lzIfsn] e|d0fdf k7fpg'k5{ .
ljBfyL{ lk6\of] eg] lzIfsnfO{ h]n ;hfo;d]t x'bF f] /x]5 .
u/]sf] ljb]z e|d0f vr{sf] t'ngfdf 5}g .Æ pgL e|d0faf6 l;s]sf s'/f ljBfyL{, cleefjs;Fu s'g} 5nkmn g}
k|ltkmn Go"g ePsf] s'/f :jLsf/ u5{g\ . ;a}df ;]o/ ug{ / To;nfO{ Jojxf/df ub}g{ g\ . g t ptfaf6 l;s]sf /fd|f
lzIff dGqfnosf] pknlAw eg]s} nfu" ug]{ jftfj/0f agfpg cfjZos s'/fx¿ oxfF cfP/ nfu" u5{g\ .Æ g]kfn
…PS:kf] h /Ú ePsf] atfpg] cj:yL /x]sf] atfpF5g\ . /fli6«o lzIfs ;Ë7gsf dxf;lrj
of] h gfa4 ¿kdf cl3 a9\ g ' k g] { g]kfn lzIfs ;+3sf cWoIf df]xg afa'/fd clwsf/L yK5g\, æljb]zsf] lzIff
cfjZostf b] V 5g\ . pgL eG5g\ , 1jfnL cfh;Ddsf cWoog–e|d0faf6 k|0ffnL, k9fpg] tl/sf / snfsf]
æxfdLn] hlt u¥of}F eGg] bfaL u/] klg vf;} pknlAw gePsf] atfpF5g\ . cWoogdf lzIfsnfO{ cj;/ lbOg'k5{ .
ljs6 ufpF;Ddsf ;–;fgf gfgLx¿sf] æbftfsf] ?lrcg';f/ ljb]z e|d0f to lzIfsn] l;s] dfq Tof] ljBfyL{;Dd
sIffsf] 7 f;Dddf ;' w f/ gcfP;Dd x'G5Æ, 1jfnL eG5g\, ægLltut lg0f{o k'U5 . To;}n] ljb]z e|d0fdf lzIfsn]
ljb]zsf] cWoog / e|d0f ;fy{s x'g] ug]{ a]nfdf dGqfnosf dfG5]n] lzIfs, k|fyldstf kfpg'k5{ .Æ
12 lz If s c;f]h @)^%
l/kf]6{ /fxt lzIfs
k|sfz zfx
tna cfwf
ljBfno Joj:yfkg ;ldltsf] bafadf ;'b"/klZrdsf clwsf+z /fxt
lzIfsx¿ cfˆgf] cfwf tna lghL ;|ft] sf lzIfs;Fu afF85
\ g\ .
w/fksf] hflu/
xf QLd'9fsf] 6f]vf EofnL Oª\ln; :s"nsf
lzIfs dx]Gb| lji6nfO{ !( ;fpg @)^%
sf] laxfg lk|lG;kn cRo't s];Ln]
bf]if h;sf] eP klg lghL :s"nsf lzIfssf]
/f]huf/ Uof/]06L ;w}F vt/fdf g} b]lvG5 . lrQ
ga'‰k] l5 ;~rfnsn] hlta]nf klg lzIfs x6fpg
af]nfP/ crfgs hflu/af6 x6fOPsf] hfgsf/L ;S5g\ . eQmk'/ ;"o{ljgfossf] dfpG6 Pe/]i6
u/fP . lji6n] ;f]w] …lsg <Ú kfFr jif{bl] v k9fO/x]sf af]l8{ªsf lzIfs kf/; vltj8f lbgsf] ^ lkl/o8
lzIfs x6fpgdf lk|lG;knsf] hjfkmdf cfof]– …lrQ k9fpF5g\ t/ P3f/ jif{bl] v pgn] lgo'lQmkq kfPsf
ga'‰]/ ÛÚ 5}gg\ . pgL eG5g\, ælzIfsn] kfpg'kg]{ labfsf] t
x7ft\ x6fOPsf lji6 cfkm"n] sfd u/]sf] ;dosf] s'/f 5f]8\gf];\, ;fj{hlgs labfdf klg cfP/
afFsL kfl/>lds;d]t gkfPsf] atfpF5g\ . lk|lG;kn k9fpg'k5{ .Æ lghL ljBfnosf lzIfsx¿ zf]if0fdf
cRo't s];Lsf] egfOdf lji6n] :s"nsf] lgod 5g\ . clwsf+z lzIfsn] cfˆgf] of]Uotfcg';f/sf]
tf]8s] fn] x6fpg'k/]sf] xf] . pgL eG5g\, æ;fpg sfd / kfl/>lds klg kfPsf 5}gg\ .
!* ut] l/hN6 ;fj{hlgs ug]{ yfxf x'bF fx'bF } pxfFn] lzIff ljefusf] tYofÍcg';f/ b]ze/sf # xhf/
cfn6fn u/]/ pQ/k'l:tsf Nofpg l9nfO ug'e{ Pkl5 $@$ lghL ljBfnox¿df #% xhf/ %#% hgf
labf lbOPsf] xf] .Æ x6fOPsf lzIfs lji6sf] bfaL lzIfsn] cWofkg ul//x]sf 5g\ . tLdWo] !% xhf/
leGg 5 . pgL eG5g\, æla/fdL ePsf sf/0f ^^& lzlIfsf / !( xhf/ *^* lzIfs 5g\ .
;dodf pQ/k'l:tsf hfFRg g;s]sf] xf], t/ k|fylds tx @! xhf/ #(@, lgDgdflj & xhf/
lk|lG;knn] o:tf] dfgjLo s'/fnfO{ ;d]t a]jf:tf $$* / dfljdf ^ xhf/ ^(% lzIfs 5g\ .
u/]/ dnfO{ x6fP .Æ sf7df8f}Fsf lghL ljBfnosf w]/}h;f] lzIfssf
14 lz If s c;f]h @)^%
nflu of] hLjge/sf] k]zf geO{, csf]{ ultnf] sfd
gkfOGh]nsf] la;f}gL h:t} x'g] u/]sf] 5 . o;}n]
pgLx¿ yf] / } ;dosf nflu sd k} ; f jf
ljgflgo'lQmkq klg sfd ug{ tof/ x'G5g\ . o:tf
lzIfsx¿sf] Ifdtf / ;Lk clej[l4tk{m s;}n] Wofg
P]g–lgodn] s] eG5 <
lbg] u/]sf] kfOFbg} . sltko ;~rfnsx¿n] o;}nfO{ ;+:yfut ljBfnosf] Joj:yfkg ;ldltn] ug}k{ g]{ sfdM
sf/0f agfP/ klg lzIfssf] zf]if0f ug]{ u/]sf] • k|To]s jif{ ljBfnosf rGbfbftf / cleefjsx¿sf] e]nf
kfOG5 . lghL ljBfnosf lzIfssf] zf]if0fsf] d'Vo u/fO{ ljBfnosf] cl3Nnf] z}lIfs jif{sf] cfo, Joo tyf
sf/0fsf ¿kdf …lzIff lgodfjnLn] tf]ss ] f zt{sf] z}lIfs pknlAw / cfufdL jif{sf] z}lIfs sfo{qmdsf]
ljBfnox¿n] kfngf gug'Ú{ / …ljBfnox¿ sDkgL af/]df hfgsf/L u/fpg] .
P]gcGt{ut btf{ x'gÚ' nfO{ lnOPsf] 5 . • lzIfs ;]jf cfof]uaf6 cWofkg cg'dltkq lnO{ k|rlnt
sfg'gadf]lhd lzIfs kbsf nflu pDd]bjf/ x'g of]Uotf
ckof{Kt tna k"/f u/]sf] JolQmnfO{ lzIfs kbdf lgo'Qm ug]{ .
cfwf bh{geGbf a9L lghL :s"ndf cWofkgsf] cg'ej • ljBfnosf] lzIfs kbsf] b/aGbL :jLs[t ug]{ tyf l/Qm
;Fufn]/ xfn cQ/v]n hf]/kf6Lsf] lnl6n a8{ Oª\ln; kbdf lzIfs c:yfoL lgo'Qm ePsf] ^ dlxgfleq :yfoL
:s"n / l7dLsf] hof ;]s0] 8/L :s"ndf kf6{6fOd k"lt{;DaGwL k|lqmof z'? ug]{ .
k9fO/x]sf lzIfs s]kL uf}tdn] clxn];Dd lrQa'´bf] • g]kfn ;/sf/n] tf]lslbPsf] tna :s]ndf g36fO{
kfl/>lds kfPsf 5}gg\ . æb}lgs ^ lkl/o8 k9fpFbf lzIfsnfO{ tna lbg] .
klg 3/vr{ rnfpg ufx|f] 5 .Æ uf}tdsf] u'gf;f] • lzIfs tyf sd{rf/LnfO{ cfjZos ;'ljwf pknAw u/fpg] .
5, æ>d lzIfsn] u5{, cfDbfgL ;~rfnssf] kf]N6fdf • lzIfs tyf sd{rf/L sNof0f sf]ifsf] Joj:yf ug]{ .
hfG5 .Æ of]Uotfcg';f/sf] sfd / To;}cg'¿ksf] sf]ifdf ePsf] /sd ;f]xL sfddf dfq vr{ ug]{ .
kfl/>lds gkfpg'nfO{ pgL af}l4s zf]if0f 7fG5g\ . -lzIff P]g @)@* sf] bkmf !@ / lzIff lgodfjnL @)%( sf] bkmf @^ af6_
lghL ljBfnosf lzIfsx¿ P;Pn;Lb] l v
:gftsf]Q/;Ddsf] of]Uotfsf 5g\, h;dWo] clwsf+zn] skgsf lzIfs ;Ltf/fd klg lzIfsx¿n] of]Uotf
cfˆgf] of]Uotfcg';f/sf] tna ;'ljwf kfpFbg} g\ . / sfdcg';f/sf] tna gkfPsf] u'gf;f] u5{g\ .
o;k|sf/sf] zf]if0fdf ljBfno ;~rfns dfq geP/ O:6' cWoIfsf cg';f/, yfkf yf]/} dfq lghL ljBfnon]
:jo+ lzIfs cfk}mF zf]lift x'g tof/ x'G5g\ . a]/f]huf/L ;/sf/L dfkb08nfO{ cg';/0f ug]{ u/]sf 5g\ .
/ k|lt:kwf{Tds of]Uotf tyf Ifdtfsf] cefjdf lghL ljBfnon] ;/sf/L :s]neGbf w]/} tna tyf
w]/} dflg;x¿ sd k};fdf sfd ug{ cfk}Fm tTk/ ;'ljwf lbg] gu/]sf xf]Ogg\ . t/ tL :s'nx¿sf]
x'g] u/]sf] kfOG5 . ;ª\Vof xftsf] cf}nF fdf uGg ;lsg] dfq 5g\ .
gjLg ljBfno sf7df8f}s F f lk|lG;kn gf/fo0f ut jif{ lzIff ljefun] b]zsf ljleGg e]ssf
kGt cfˆgf] :s"ndf lzIfssf] zf]if0f gePsf] bfaL ljBfnox¿n] cg'dlt lnFbf u/]sf k|lta4tf k"/f
u5{g\ . t/, lgodfjnLn] tf]sa] df]lhd ;fd'bflos u/]÷gu/]sf] cg'udg u/]sf] lyof] . h;df clwsf+z
ljBfnosf lzIfs;/xsf] tna ;'ljwf lbg'kg]{ ljBfnon] tf]lsPsf zt{–aGb]hsf] kfngf gu/]sf]
k|fjwfgnfO{ eg] kfngf ug{ g;s]sf] :jLsf5{g\ . b]lvof] . oBlk, zt{–aGb]h kfngf gu/]sfn] cfh;Dd
æo;/L x]g{] xf] eg] t cfly{s zf]if0f ePsf] dfGg s'g} :s"nnfO{ sf/afxL ePsf] 5}g . lzIff dGqfnosf]
;lsG5,Æ kGt eG5g\ . lg/LIf0f / cg'udg Joj:yf k|efjsf/L x'g g;s]sfn]
ljBfnosf ;~rfns÷lk|lG;knsf] WofpGg g} o:tf] kl/l:ylt aGg uPsf] a'´g sl7g 5}g .
ljBfnoaf6 s;/L a9LeGbf a9L gfkmf cfh{g ug]{
eGg]d} /x]sf] b]lvG5 . kl/0ffd:j¿k pgLx¿ ;'ljwf klg 5}g Û
lzIfsnfO{ lbg'kg]{ Go"gtd tnj tyf ;'ljwfx¿ lzIff lgodfjnL @)%( n] ;/sf/L lzIfs;/x
lbg s~h':ofOF u5{g\ . To;}s} glthf xf], w]/h} ;f] lghL :s"nsf lzIfsn] klg ljleGg vfnsf ljabfx¿
ljBfnon] ;/sf/n] tf]s]sf] Go"gtd :s]ndf ;'lglZrt u/]sf] 5 . tbg';f/ lzIfsn] jif{el/df
tna;d]t lbg dfGb}gg\ . …w]/} sfd, yf]/} k};fÚ e}k/L cfpg] labf ^ lbg, kj{ labf ^ lbg, la/fdL
lghL ljBfnosf lzIfsx¿sf] lgolt g} aGg uPsf] labf !@ lbg, lsl/of labf !% lbg kfpF5g\ .
5 . lghL ljBfnosf lzIfsx¿sf] dfl;s tna dlxnf lzIfsn] ;'Ts]/L labf ^) lbg kfpFl5g\ .
?= !* ;ob]lv ?= !% xhf/;Dd x'g] u/]sf] lghL o:t}, gf]s/Lsf] ;Dk"0f{ cjlwdf Ps k6sdf Ps
tyf ;+:yfut ljBfno lzIfs o'lgog -O:6'_ cWoIf jif{df ga9fO{ tLg jif{ / cWoog afkt tLg jif{
yfkf atfpF5g\ . pgL eG5g\, clwsf+z lzIfsn] labf klg lbOG5 . t/ ax';ª\Vos lghL ljBfnosf
>dcg';f/sf] kfl/>lds kfpFbg} g\ . dfp06 Pe/]i6 xsdf labf;DaGwL oL ;'ljwfx¿ nfu" x'g ;s]sf
af]l8{ª, eQmk'/sf lzIfs kf/; / l/nfoG; Ps]8d] L, 5}gg\ . c¿ t c¿, la/fdL labf, e}k/L cfpg]
lz If s c;f]h @)^% 15
l/kf]6{ lghL :s"nsf lzIfs
labf;d]t gkfPsf] lzIfsx¿sf] u'gf;f] 5 . l/nfoG;
16 lz If s c;f]h @)^%
dGqfnocGtu{t lzIff ljefu, If]qLo lzIff lgb]z { gfno, lhNnf
lzIff lgodfjnLsf zt{x¿ ;a} kfng lzIff sfof{no / ;f]cGtu{t ljBfno lg/LIfsx¿ sfo{/t
ug'e
{ Psf] 5 < 5g\ . t/ P]g–lgodfjnLdf dGqnfosf] pbf;Lgtfsf sf/0f
xfdLn] ;a} lzIfsnfO{ ;D‰f}tfkq pNn]lvt k|fjwfg k|efjsf/L ¿kdf sfof{Gjog x'g ;s]sf
lbPsf 5f}F . ;fj{hlgs labf / kj{ 5}gg\ . pRr dfWolds lzIff kl/ifb\sf] pkfWoIf / ;/sf/åf/f
labfafx]s jif{df !@ lbg labf klg ul7t lghL ljBfno cWoog sfo{bnsf ;+of]hs;d]t /lx;s]sf
lbG5f}F . Pp6f lzIfsn] cf};tdf kfFr lzIffljb\ 8f= tLy{ vlgofFsf zAbdf ælzIff dGqfnosf]
lkl/o8 k9fpg'k5{ . t/, lgodfjnLsf g]t[TjeGbf lghL ljBfnosf ;~rfnsx¿ alnof 5g\ .
;a} zt{ t k"/f ug{ ;lsPsf] 5}g . dGqfnosf kbflwsf/Lx¿ lghL ;~rfnssf] k};fdf las]sf
lgodfjnLsf ;a} zt{ k"/f ubf{ xfd|f 5g\ . ToxL eP/ dGqfnon] lghL ljBfnon] h] u/] klg
h:tf ;fgf :s"nx¿ aGb x'G5g\ . cfFvf lrlDnP/ al;/x]sf] 5 .Æ ctM lzIffdGqLsf] dfq
To;f] eP s] ug'k{ 5{ t < xf]Og, l;ª\uf] ;/sf/ g} lghL ;~rfnsx¿af6 k|efljt
lghL ljBfno eg]/ ;a}nfO{ Pp6} geO{ P]g–lgod sfof{Gjog ug{ k|lta4 eP/ gnfu];Dd
>]0fLdf /fVg' x'Fb}g . lghL ljBfnos} ;'wf/sf] k|lqmof z'? ePsf] dflgg] 5}g .
aLrdf klg ljBfyL{ ;ª\Vof, z'Ns / To;afx]s, lzIfs lgo'lQm k|lqmofdf klg ;'wf/sf]
;]jfdf cfsfz–hldgsf] km/s 5 . cfjZostf dx;'; ul/Psf] 5 . lzIff lgodfjnLn] lzIfs
gfkmfdf uPsf 7"nf :s"n / xfd|f h:tf cg'dltkq lnPsfdWo]af6 ljBfno Joj:yfkg ;ldltn] lzIfs
;fgf :s"ndf lzIfssf] tna ;'ljwf 5gf}6 ug{ kfpg] Joj:yf u/] klg ls6]/ g} v'nf k|lt:kwf{af6
;dfg x'g ;Sb}g . o;}n] :s"nx¿sf] dfq lgo'Qm ug'k{ g]{ clgjfo{ k|fjwfg /flvPsf] 5}g . o;sf/0f
jf:tljs cj:yf a'‰]/ lgodfjnLdf w]/h} ;f] ;~rfnsn] cfˆgf] glhssf jf cfkmGtnfO{ g} hflu/
;'wf/ ug'{ cfjZos 5 . csf]{ s'/f lbg] u/]sf 5g\ . lzIfs kf/; vltj8f eG5g\, æo;/L
ljBfno eg]sf] sDkgLdf btf{ u/]/ /flvg] lzIfsn] yf]/} tna / ;]jf ;'ljwfdf sfd u5{g,\
rnfpg] rLh xf]Og . ljBfnonfO{ h'g c¿sf nflu klg tna :s]n alglbG5 .Æ To;}n] ca
6«:6cGtu{t /fVg'k5{ . lghL ljBfnodf klg v'nf k|lt:kwf{sf cfwf/df lzIfs
lgo'Qm ug]{ kl/kf6L a;fNg' cfjZos b]lvPsf] 5 .
nfu" u/ eGg] xf], xfdLn] cGoyf dfu u/]sf 5}gf}F .Æ !@ a'Fb] dfudWo] cfk;L ;xdltdf tna lgwf{/0f ul/g]
;/sf/n] P]g sfof{Gjog gu/fPsf sf/0f cfGbf]ng ug'k{ /]sf] tyf ^ dlxgfeGbf a9L ;]jf u/]sfnfO{ ljBfnosf] cfo;|ft]
pNn]v ub}{ pgn] eg], æsfof{Gjog u/fpg] xf] eg] cfGbf]ng x]/L bz}+ k]ZsL lbg] nufotsf ;xdlt ePsf] lyof] .
g} ug'k{ b}g{ .Æ 8]9 jif{cl3 !) kmfu'g @)^# df lzIff o;/L z'? ePsf] cfGbf]ng ljBfnodf dfq ;Lldt
ljefu, KofJ;g, Pg KofJ;g / O:6'aLr ePsf] ;xdlt ePg . lzIfsx¿n] ;8sdf plqP/ oftfoft cj/f]w
nfu" gePsfn] cfGbf]ngdf xf]ldg'k/]sf] pgsf] egfO 5 . klg u/] . @@ ebf}df g]kfnu~hsf] ;'vt{] /f]8df lzIfsx¿n]
t/, lhNnf lzIff clwsf/L r"8fdl0f kf}8]n eg] ;xdlt gf/fafhL / efif0f u/] . aGbsf] cj1f ePgePsf] lg/LIf0f
gePsf dfu p7fP/ cfGbf]ng ul/Psf] atfpF5g\ . ug{sf nflu *–!) lzIfssf] u:tL 6f]nL agfOPsf] lyof] .
!& h]7df afFs] lhNnf lzIff sfof{nodf ;/sf/L :s]ncg';f/ aGbsf] cj1f u/L ljBfno vf]Ng] k|of; eP ef}lts cfqmd0f
tnadfg sfod ug'k{ g],{ tna / cGo ;'ljwf v'Ng] u/L ug]{ / ljBfnodf cfuhgL ug];{ Ddsf] wDsL cfPsf] s]xL
lgo'lQmkq lbg'kg],{ lgodfjnLdf ePcg';f/sf] labf lbOg'kg],{ ljBfno ;~rfnsx¿n] atfPsf 5g\ . lghL ljBfno
eQf, u|8]| ;fy} bz}F k]ZsL lbOg'kg],{ lzIfsn] r'gs
] f JolStnfO{ cu{gfOh];g -KofJ;g_ afFss] f sfo{jfxs cWoIf ntf zdf{n]
dfq} ljBfno Joj:yfkg ;ldltdf /flvg'kg],{ gofF ljBfno elgg\, æxfdL ljBfno vf]Ng rfxGYof}F t/ cfqmd0fsf] wDsL
gvf]Ng ;}4flGts ;xdlt hgfpg'kg]{ nufotsf !@ j6f cfPkl5 vf]Ng ;s]gf}+ .Æ /fli6«o lghL ljBfno cu{gfOh];g
dfu ;dfj]z ul/Psf] 1fkgkq O:6' afFsn] ] a'‰fPsf] lyof] . -Pg KofJ;g_ sf afFs] cWoIf jfdb]j Gof}kfg] klg wDsLsf
bf];f| ] 1fkgkl5 lhNnf lzIff sfof{non] lzIfs / ljBfno sf/0f :s"n aGb ug{ afWo ePsf] atfpF5g\ .
;~rfnsnfO{ af]nfP/ 5nkmn;d]t u/fof] . ljBfno …O:6'Ú dfcf]jfbL lgs6 u0ftflGqs lzIfs d~rsf]
;~rfnsx¿sf ;Ë7g KofJ;g / Pg KofJ;g tyf lzIfsx¿ Pp6f PsfOsf ¿kdf /x]sf] 5 . uPsf] ;fpgdf bfªdf
aLr klg k6s–k6s jftf{ ePklg lgisif{ lg:sg ;s]g . klg o:t} cfGbf]ngsf sf/0f Ps ;ftf;Dd aGb ePsf
To;kl5 lzIfssf] cfGbf]ng z'? eof] . t/ lzIfsx¿ ljBfno dfu k"/f ug]{ ;xdltkl5 lkmtf{ ePsf] lyof] .
eO;s]sf] ;xdlt tf]8]/ cfGbf]ngdf plqPsf] ljBfno clxn] ;'vt{] / alb{ofsf lghL ljBfno lzIfsx¿n] klg
;~rfnsx¿sf] cf/f]k 5 . Pg KofA;g afFs] cWoIf jfdb]j cfGbf]ngsf] r]tfjgL lbPsf 5g\ .
Gof}kfg]sf cg';f/ nuftf/ rf/k6s;Dd ePsf] jftf{df /fd]Zj/ af]x/f
lz If s c;f]h @)^% 17
:ynut
8Da/s[i0f >]i7, bf]nvfdf
18 lz If s c;f]h @)^%
/ ;b\efj g} kfO/x]sf] 5'Æ, pgn] eg] . kf/]5 . ld>n] dlng cg'xf/df u'gf;f] u/]– æc:yfoL
rf/ jif{cl3 gf/fo0fL k|flj, nfbf]s–* df ;?jf lzIfsdf lgo'lQm kfPsf] kfFr jif{ eof], ca slxn]
ePsf pgn] o;cl3 5];f vf/L k|flj, vf/]df ;f9] :yfoL x'g] clg k]G;g ksfP/ hgsk'/ ‰g]{ <Æ
tLg jif{, x'kª{' rf}tf/f k|flj, vf/]df !^ jif{ / dfl;s !! xhf/ $%) tna yfKg] zDe' yK5g\,
n'Dnfªsf] n'Dnfª k|fljdf Ps jif{ k9fP . gf/fo0fL æk};fsf] dfq} d'v x]/s ] f] eP d zx/sf] lghL
k|flj nfbf]ssf k|c ch'g{ axfb'/ kf08] l;+xsf] af]nLrfnL :s"ndf sfd u/]/ lgSs} sdfO{ uy]+{ lg Û :yfoLsf]
…kxf8]Úsf] h:tf] ePsf] atfpF5g\ . æxfdLeGbf k|:6 cfzn] a;]sf] x'F .Æ
g]kfnL af]Ng'xG' 5 . pxfFsf] lzIf0f Ifdtf klg /fd|f] )$* d} :yfoL /fdrGb| l;+xn] klg w]/} k6s
5Æ pgn] eg] . rl/sf]6af6 !# sf]z pQ/df kg]{ dw]z ;?jf x'g] k|of; u/] t/ ;kmn ePgg\ .
lju' $, dfgl;+xl:yt uf}/LzÍ/ lgdfljdf klg ul0ft, eG5g\, æd]/f] cfwf hLjg kxf8d} laTof],] ca k]G;g
cª\uh]| L / lj1fg ljifo k9fpg] lzIfs dw]zL g} kfs]kl5 dw]z kmls{G5' .Æ l;+x;Fu} :yfoL ePsf
5g\ . pQm :s"ndf !^ jif{cl3b]lv lzIf0f ul//x]sf gf/fo0f ‰f klg k]G;g kfSg] k|tLIffdf 5g\ . æoxfFaf6
;Kt/Lsf pdfsfGt rf}w/Ln] cfˆg} 5fqf;Fu k|d] dw]z slxNo} ;?jf ePg, ca k]G;g ePkl5 dw]z
ljjfx u/]/ lju'd} 3/hd u/] . hfg kfOPnfÆ pgn] eg] . lzIfs b'uf{nfn ;fx
dw]zL lzIfsnfO{ z'?df kxf8df vfgkfg, eg] ;/sf/L lzIff gLltsf] sdhf]/Ln] dw]zL lzIfsn]
a;f]af; / efiffsf] ;d]t ;d:of kg]{ u/] klg nfdf] cjlw kxf8sf] :s"ndf latfpg' k/]sf]
pgLx¿ rfF8} kxf8sf] ;+:s[lt;Fu 3'nldn ePsf] atfpF5g\ . pgL eG5g\, ælghfdtL sd{rf/L kfFr
kfOPsf] 5 . ljutdf ;~rf/ ;'ljwf geP klg jif{ Ps 7fpF sfd u/]kl5 ;?jf x'G5g\ t/ lzIfsn]
clxn] ufpFd} 6]lnkmf]g k'u]sf]n] kl/jf/;Fu 6f9f @) jif{;Dd ;?jf, a9'jfsf] cj;/ kfpFbg} g\ .Æ
ePsf] dx;"; gePsf] lzIfs /fdrGb| l;+xn] atfP– pgL jiff}–+{ jif{ kx'r
F jfnf lzIfs ;'uddf / kx'r F
æklxn] 6]lnkmf]g ;'ljwf kof{Kt gx'bF f 7"nLcfdfsf] gePsf b'ud{ If]qdf a:g'kg]{ afWotf /x]sf] atfpF5g\ .
sfhlqmof ;s]kl5 d[To'sf] va/ cfof] . clxn] Pp6} dfkb08 / lgodsf cfwf/df ;a} lzIfssf]
eg] rfx]sf] a]nf kl/jf/;Fu ;Dks{ x'G5 .Æ ;?jf–a9'jf x'gk' g]{ ;fxsf] dfu 5 .
otf, lzIff ljefusf lgb]z { s dxf>d zdf{
lzIf0fd} bQlrQ eg] ljutdf lhNnf lzIff clwsf/L;Fu /x]sf] ;?jfsf]]
%%) ljBfyL{ /x]sf zflGt cfbz{ pdfljsf ljBfno clwsf/ clxn] ljBfno Joj:yfkg ;ldltdf
Joj:yfkg ;ldltsf k"j{ cWoIf tLy{axfb'/ v8\sf x:tfGt/0f ePsf] atfpF5g\ . lgb]z { s zdf{
cWofkgk|ltsf] nufjsf sf/0f dw]zL lzIfssf] eG5g\, …s'g} :s"ndf k9fO/x]sf] lzIfsnfO{
ljifodf ljBfyL{ pQL0f{ b/ /fd|f] ePsf] atfpF5g\\ . cGoq ;?jf ug{ ljBfno Joj:yfkg
ædw]zsf lzIfsx¿ w]/} ePsf ljBfnosf] k9fO ;ldltsf] cg'dlt rflxG5 / ;?jf x'g
cGo :s"nsf] t'ngfdf /fd|f] 5Æ pgsf] syg 5 . rfx]sf] ljBfnodf p;n] k9fpg] ljifo
o; ljBfnodf zDe' ld>n] ul0ft lzIf0f ug{ lzIfs 7fpF klg x'gk' 5{ . kxf8df
yfn]kl5 ul0ftsf] l/hN6df lgs} ;'wf/ cfPsf] /x]sf dw]zL lzIfs ;f];{–kmf];{
5 . æd cfpg'cl3 w]/} ljBfyL{ ul0ftdf c;kmn gk'u]/ xf]Og, k|lqmof gk'u]/
x'Gy] t/ clxn] To:tf] 5}gÆ, ld> eG5g\ . ;?jf gePsf x'g\ .Æ
:s"n glhs} 8]/f lnP/ a:g] clwsf+z dw]zL
lzIfs km';b{ df 6\o;' g k9fpF5g\ . @)) ljBfyL{
ePsf] gf/fo0fL k|flj, nfbf]ssf ul0ft lzIfs /fdrGb|
l;+x eG5g\, æc¿ sfd gePsf]n] tgdg k9fpgd}
s]lGb|t 5 .Æ k"j{ cWoIf v8\sf klg kxf8sf
k9]–n]vs ] f ufpF 5f8]/ lxF8g\ ] ePsfn] t/fO{af6
cª\uh]| L, ul0ft / lj1fg ljifosf lzIfs l‰sfpg'
k/]sf] atfpF5g\ . ædw]zL lzIfsn] sl7gfO{ ;x]/
klg :t/Lo lzIff lbO/x]sf 5g\Æ v8\sf dw]zL
lzIfsk|lt s[t1 b]lvG5g\ .
lxhf] n8\of},+
ca k9fpFm
t dfd cGt/f{li6«o cg'ejsf afah"b lzIffsf af/]df
s]xL af]Ng ;Sg] d]/f] x}l;ot klZrd g]kfnsf]
kxf8L lhNnfdf /fd|f] lzIff kfpgsf nflu cfk}mn F ] u/]sf
/ >d ahf/sf pRr ;Lk rflxg] hflu/df ;kmntfk"js
k|lt:kwf{ u/]sf] klg xfdLn] b]Vg yfn]sf 5f}+ .
t/ xfd|f cufl8 s]xL lg/fzfhgs tYofÍ klg 5g\ .
{
;ª\3if{sf] JolQmut cg'ejaf6 k|fKt ePsf] xf] . d]/f] ;/;tL{ x]bf{ :s"n ghfg] !) k|ltzt aRrfsf] ;ª\Vof
k':tfsf w]/} g]kfnLh:t} d u'NdL lhNnfsf] Pp6f ;fgf] ;fgf] nfu] klg lrGtfsf] s'/f s] 5 eg] o;df P]ltxfl;s,
ufpFdf a9]sf] x',F hxfF d]/f] afnssfnel/ Pp6f klg ef}uf]lns, cfly{s / ;fdflhs ¿kdf jl~rt / ;LdfGtLs[t
:s"n lyPg . ;DejtM To;a]nf d]/f] ufpFsf (% k|ltzt ;d'bfosf aRrfsf] ;ª\Vof cTolws /x]sf] 5 . k|fylds
k'?if / ztk|ltzt dlxnf lg/If/ lyP . ;a}eGbf glhssf] :s"n hfg] aRrfx¿df cflbjf;L hghflt ;d'bfosf hDdf
k|fylds :s"n;Dd k'Ug Ps lbg k}bn lxF8g\ ' kYof]{ . #* k|ltzt, blnt !* k|ltzt / ckfËtf ePsfx¿sf]
d]/f] k9fO ufpFs} Pshgf k'hf/Lsf] 3/af6 z'? eof], ;ª\Vof Ps k|ltzt dfq /x]sf] 5 . dfgjclwsf/ /
hxfF s]6fx¿nfO{ ;+:s[t / wfld{s lzIff lbOGYof] . of] ;dfj]zL k|hftGqsf] ljZjJofkL dfGotf lz/f]wfo{ u/]sf]
;fdfGo ;'?cftkl5, y'k}| ;'vb\ ;+of]ux¿n] ubf{ d}n] cd]l/sfsf jt{dfg g]kfnsf nflu of] tYo s'g} klg xfntdf ;Gtf]ifhgs
s]xL pTs[i6 ljZjljBfnox¿df k9\g] df}sf kfPF . /, ToxfF xf]Og . :s"n hfg]x¿df klg kfFr sIff;Dd k'Ug]sf] ;ª\Vof
kfPsf] lzIff ljZje/sf afnaflnsfx¿sf] enfOdf pkof]u *& k|ltzt dfq 5 . !% b]lv @$ jif{sf o'jfx¿sf]
ug{ ;Ifd ePF . ;fIf/tf b/ &# k|ltzt 5 . clxn]sf] k|ult b/ x]bf{
;fj{hlgs lzIff g} gePsf] cfwf ztfAbLcl3sf tL g]kfnn] to u/]sf] ;x;|fAbL nIo k"/f ug{;Sg] ;Defjgf
cFWof/f lbgaf6 g]kfn w]/} 6f9f cfO;s]sf] 5 . cfh xfdL sd b]lvG5 . h;df, @)!% ;Dddf k|fylds :s"n egf{
ljsl;t b]zsf t'ngfdf xfd|f] lzIffdf ePsf] sd k|ultsf ztk|tlzt, ztk|ltztn] kfFr sIff kf; ug]{ / !% b]lv
ljifodf lrlGtt 5f}+ . t/, xfdLn] xfd|f lzIfs, k|lzIfs @$ jif{sf ;a} o'jfnfO{ ;fIf/ agfpg] nIo kb{5g\ .
/ w]/} ufnL kfPsf /fhgLlts g]tf, sd{rf/L / lghL ;+3– xfd|f] ljBfno Joj:yfdf w]/} lrh a]sf/ hfg] u5{g\ .
;+:yfx¿sf] of]ubfgsf] pNn]v ug{ / ltgsf] ;Ddfg ug{ P;Pn;L k/LIffdf Oltxf;d} a9L kf; x'bF f klg ut jif{
e'Ng'xbF' g} , h;n] g]kfnsf] lzIffdf s]xL /fd|f of]ubfg u/]sf pQL0f{ x'gs ] f] b/ ^# k|ltzt lyof] . o;sf] cy{ #& k|ltzt
5g\ . ljBfyL{ c‰} km]n eP . o;n] nfvf}+ ljBfyL{sf] cfTd;DdfgnfO{
;j{ky| d ;sf/fTds kIfsf] s'/f u/f}+ . clxn] g]kfnsf rf]6 k'¥ofpF5 . ;fy}, ul/a kl/jf/ / ;/sf/L sf]ifsf]
rf/ xhf/ ufpFdf @* xhf/ k|fylds :s"n 5g\ . ToxfF nufgL klg v]/ hfG5 .
(* xhf/ lzIfs k9fpF5g\ / $) nfv %) xhf/ ljBfyL{ oqf] 7"nf] kl/df0fsf] c;kmntf / ;|ft] –;fwgsf] aaf{bL
k9\5g\ . k|fylds tx pd]/ ;d"xsf () k|ltzt afnaflnsf x/]s jif{ P;Pn;Ldf dfq x'bF g} , k|fylds txb]lv pRrtx;Dd
:s"n hfg yfn]sf 5g\ h;df $* k|ltzt ;ª\Vof s]6Lx¿sf] ;a} lsl;dsf k/LIffdf x'g] u/]sf] 5 . t/, xfdL oqf]
5 . ef}uf]lns ljs6tf / 6f9f–6f9fsf cUnf kxf8df aaf{bLnfO{ ;fdfGo dfG5f}+ / xfd|f aRrfn] klg o:tf]
5l/Psf a:tLdf cfh () k|ltzt hg;ª\Vofsf lglDt #) c;kmntfnfO{ ;fdfGo ¿kdf u|x0f u¿g\ eGg] rfxG5f}+ .
ldg]6sf] b"/Ldf k|fylds :s"n pknAw 5 . o;/L xfdL afnaflnsfx¿nfO{ ljh]tf aGg k|l] /t ug's { f]
pRr lzIff;Ddsf] kx'r F df klg kl5Nnf] ;dodf gf6sLo ;§f pgLx¿nfO{ xf/ :jLsf/ ug{ k|lzlIft ul//x]sf 5f}F .
lx;fan] kl/jt{g cfPsf] 5 . xfdL;Fu s]xL /fd|f sn]h / gofF g]kfndf of] wf/0ffdf kl/jt{g cfpg'k5{ . afn–aflnsfsf]
ljZjljBfno dfq 5}gg\, tL sn]h–ljZjljBfnodf k9]sf of] cj:yfdf kl/jt{g Nofpg] k|of;sf] ;'?cft k|fylds
g]kfnLx¿ clxn] ljZjsf ;a}eGbf /fd|f dflgg] ljZjljBfnodf txaf6} x'gk' 5{, dfWolds :s"n jf ljZjljBfno uO;s]kl5
k9fpF5g\ klg . ;fy}, g]kfnLx¿n] cGt/f{li6«o ;Ë7g, sDkgL o;df kl/jt{g ug{ vf]h]/ x'Fb}g . lsgeg] *) k|ltzt
20 lz If s c;f]h @)^%
xfdL eO/x]sf] z}lIfs
aaf{bLnfO{ ;fdfGo
dfG5f}+ / xfd|f aRrfn]
klg o:tf] c;kmntfnfO{
To;}u/L u|x0f u¿g\
eGg] rfxG5f}+ . xfdL
pgLx¿nfO{ ljh]tf aGg
k|l] /t ug's
{ f] ;§f xf/
:jLsfg{{ k|lzlIft
;'/h s'jF/
ul//x]sf 5f}F .
dfgj dl:tissf] ljsf; hLjgsf] klxnf] !* dlxgfdf sfd eg]sf] blnt / hghflt ckfËtf tyf lje]bsf sf/0f
eO;S5 eGg] s'/fnfO{ xfdLn] e'Ng'xbF' g} . lzIffaf6 jl~rt afnaflnsfx¿nfO{ cfwf/e"t lzIff k|flKtdf
g]kfndf sIff Psdf egf{ x'g] ljBfyL{dWo] !^ k|ltztn] ljz]if d2t ug]{ lx;fan] cfqmfds k|s[ltsf] ;sf/fTds
Ps} jif{df :s"n 5f8\5g\ / #) k|ltzt csf]{ jif{ klg sfo{of]hgfsf] lgdf{0f xf] . nlIft 5fqj[lQ, l;Q}dF f kf7\ok':ts,
ToxL sIffdf kl9/x]sf x'G5g\ . o;/L hDdf %$ k|ltzt lbpF;f]sf] vfhf / cGo ;'ljwfx¿ h'6fOlbFbf jl~rt kl/jf/sf
dfq Ps} jif{df sIff b'Od{ f k'U5g\ . o;sf] ;a}eGbf dxŒjk"0f{ aRrfsf] z}lIfs vr{ 36fpg ;xof]u k'U5 . xfn}sf jif{x¿df
sf/0f plrt afnljsf; / x]/ljrf/sf] sdL xf] . …:s"ndf :jfutÚ cleofgn] s]xL /fd|f glthfx¿ b]vfPsf]
g]kfnsf] cfwf/e"t lzIffsf oL /fd|f / g/fd|f kIfsf] 5 . o:tf c¿ w]/} sfo{qmd cfjZos 5g\ .
;ª\lIfKt rrf{kl5 d cfˆgf s]xL ;'‰fj / tTsfn ug'k{ g]{ …cfwf/e"t lzIff clwsf/ xf]Ú eGg] h:tf ;sf/fTds
sfdx¿ k|:t't ug{ rfxG5' . sfo{qmdsf lglDt w]/} kIfaf6 ;xof]u h'6fpg ;lsG5 .
lghL :s"n / sDkgLx¿nfO{ o:tf sfo{qmddf ;xefuL u/fpg
;a}sf nflu u'0f:t/Lo lzIff ;lsG5 . cfjZos k/]sf] v08df cltl/Qm s/ / c¿
:s"n hfg] pd]/sf () k|ltzt afnaflnsf :s"n hfg' pkfoaf6 klg ltgnfO{ ltgsf] ;fdflhs bfloTj k"/f ug{
eg]sf] k|fylds lzIffsf] ljZjJofkL cg'kftdf g]kfnsf] afWo kfg{ ;lsG5 .
ultnf] k|ult xf] . t/, lzIffsf] u'0f:t/sf] ;jfndf eg]
xfdLn] c‰} w]/} ug{ afFsL 5 . o;}n] ca xfd|f] gofF gf/f :s"nnfO{ ;fFlRrs} afnd}qL agfpg]
…;a}sf nflu lzIffÚ xf]Og, …;a}sf nflu u'0f:t/Lo lzIffÚ :s"nx¿ slQ ;'/lIft 5g\ eGg] k|ZgnfO{ 5fl8lbg] xf] eg]
x'g'k5{ . klgÙ ;du|df l;Sgsf nflu /dfOnf] :yfg aGg'sf] ;§fÙ
cS;/Ù :t/Lo lzIffsf nflu a9L nufgL ug'k{ 5{ / g]kfnsf w]/h} ;f] :s"nx¿ o:tf] :yfgdf agfOPsf 5g\,
g]kfnh:tf] ul/a b]zn] Toqf] nufgL ug{ ;Sb}g eGg] ul/G5 . hxfF k|foM aRrfx¿ hfg g} 8/fpF5g\ . To:t} cf};t lzIfsx¿
t/, /ftf] aª\unf kmfpG8]zg -cf/aLPkm_n] aflx/sf :s"nsf ck|lzlIft, x]/ljrf/ gug]{ / rfF8} zf/Ll/s ;hfo lbg]
nflu ;~rfng u/]sf] sfo{qmdn] b]vfpF5, yf]/} dfq nufgL vfnsf 5g\ . k|foM :s"n kmf]xf]/ x'g] u5{g\ / vf;u/L
a9fP/ klg lzIffsf] :t/ psf:g ;lsG5 . cf/aLPkm, s]6Lx¿sf nflu zf}rfnosf] Joj:yf x'bF g} . v]ns'bsf ultljlw
jN8{ P8'sz ] g / o'lg;]kmn] g]kfndf pknAw u/fPsf …l6g / dgf]/~hgsf ;'ljwf pknAw 5}gg\ . l;sfOsf] ljlw
6«Í nfOa]/| LÚ h:tf :yfgLo:t/df pTkfbg x'g] z}lIfs ;fdu|Lsf] klg aRrfnfO{ cfkm}+ vf]hL ug],{ ljZn]if0f ug]{ / a'´g]
k|of]u Pp6f pbfx/0f xf] . /, ax'–sIff k9fOsf lx;fan] agfpg] eGbf 3f]sGt] ljBfdf cfwfl/t 5 .
aRrfsf] k9fOdf cleefjssf] clws ;+nUgtf klg csf]{ afns]lGb|t lzIf0f ljlwsf /fd|f tl/sfx¿ g]kfndf pknAw
pkof]uL tl/sf x'g ;S5 . o:tf w]/h} ;f] k|oTgdf k|jl[ Q g} gePsf eg] xf]Og . a}s + l:6«6 sn]hn] ljsf; u/]sf]
/ Jojxf/df ;'wf/ h?/L 5, g ls cfly{s nufgLdf . Pp6f To:tf] lzIf0f ljlw /ftf] aª\unf kmfpG8]zgn] g]kfn
leœofPsf] 5 . o:t}, o'lg;]km, o'g:] sf], jN8{ P8'sz ] g /
jl~rtx¿sf kIfdf sfo{qmd cGo ;+:yfx¿n] klg ljZjel/ g} afnd}qL :s"nsf] lgdf{0fsf]
cGo cfwf/e"t ;]jfdf h:t} lzIffdf klg cl3Nnf] %) cg'ej k|fKt u/]sf 5g\ . To:tf ljlw / cg'ejx¿af6
k|ltztdf k'Ug'eGbf kl5Nnf] !) k|ltzt;Dd k'Ug sl7g g]kfnn] kmfObf lng'k5{ . afnaRrfx¿sf nflu :s"n hfg'
x'G5 . qmlds j[l4 ub}{ hfg] jt{dfg sfo{zn} L sfod /xFbf, eg]sf] /dfOnf] / cfgGbsf] cg'ej ug{ xf] eGg] kl/l:ylt
:s"naflx/ /x]sf ;a} aRrfnfO{ :s"n k7fpgsf nflu g]kfnnfO{ agfpg'k5{ .
cToGt} nfdf] ;do nfUg]5 . o;}n] clxn] ul/xfNg'kg]{ s'g} :s"n ;fFlRrs} afnd}qL 5 ls 5}g eg]/ hfFRgsf
lz If s c;f]h @)^% 21
ljrf/
nflu Tof] s]6Lx¿sf nflu slQsf] ;xh / cg'sn" 5 afFsL ljZjdf h:t} g]kfndf klg dlxnf lzlIfsf ePsf]
eg]/ x]/] k'U5 . ;+;f/el/sf] cg'ejn] atfPsf] 5, h'g 7fpFdf w]/} s]6Lx¿nfO{ :s"ntk{m cfslif{t ug{ / :s"ndf
:s"n s]6Lx¿sf nflu cg'sn" x'G5g\Ù tL s]6fx¿sf nflu l6sfO/fVg ;lhnf] x'g] u/]sf] 5 . ;fy}, o;n] :s"nnfO{
klg /fd|f x'G5g\ . afnaflnsfx¿sf] ljrf/ / wf/0ff ;'Gg' a9L afnd}qL agfPsf] klg b]lvPsf] 5 .
/ pgLx¿sf] ;xeflutfnfO{ k|fT] ;flxt ug'{ afnd}qL :s"nsf] clws dlxnf lzIfs cfslif{t ug{, nfdf] ;do;Dd
csf]{ nIf0f xf] . ;]jfdf /fVg / cfjZos k/]sf] 7fpFdf v6fpgsf nflu
pgLx¿nfO{ cltl/Qm ;'ljwf lbg' cfjZos x'G5 . o;nfO{
k"j–{ afnljsf; sfo{qmdsf] lj:tf/ cltl/Qm vr{sf ¿kdf xf]Og ls g]kfnL ;dfhnfO{ k|ultzLn
k"j–{ afnljsf; sfo{qmddf nufgL ubf{ ;dfhn] bL3{sfnLg agfpgsf nflu ul/Psf] dxŒjk"0f{ nufgLsf ¿kdf lnOg'k5{ .
¿kdf ljlzi6 kmfObf kfpg ;S5 . sIff Psdf clws
egf{ k|ltzt eP/ klg g]kfndf w]/} aRrfn] Ps sIffd} lzIffnfO{ ;dfj]zL / ax'–;f+:s[lts agfpg]
:s"n 5f8\g] / ToxL sIffdf bf]xf]l/g'sf] Pp6f d'Vo sf/0f g]kfnsf] hg;ª\Vof w]/j} 6f hflt, ;+:s[lt / efiffsf] ;lDd>0f
k"j–{ k|fylds lzIff tyf dgf]j1} flgs–;fdflhs ljsf;sf] xf] . t/, P]ltxfl;s ¿kdf xfd|f] z}lIfs Joj:yfn] oL
cefj xf] . cfofdx¿nfO{ cfTd;ft\ / ;Daf]wg u/]sf] b]lvFbg} . xfd|f
g]kfnsf w]/}h;f] zx/ / lhNnf ;b/d'sfdx¿df kf7\ok':ts, z}lIfs ;fdu|L / k9fOsf] ljlwdf s]xL lglZrt
lsG8/uf8]{g / k"j{–k|fylds s]Gb|x¿ v'ln/x]sf 5g\ . t/, k'/fgf ljDax¿sf] dfq k|of]u x'bF } cfPsf] 5 .
logsf] :t/ klg rflxg] hlt /fd|f] x'g ;s]sf] 5}g . w]/h} ;f] If]qdf k9fOsf] dfWod g]kfnL dfq} /xFb} cfPsf]
u|fdL0f If]qdf o:tf] ;'ljwf lgs} sd dfq 5 . oBlk, 5 . kl5Nnf s]xL jif{df cª\uh]| LnfO{ k9fOsf] dfWod agfpg]
g]kfndf ljleGg :t/sf !^ xhf/ afnljsf; s]Gb|x¿ ePsf] k]m;g a9]sf] 5— vf;u/L lghL :s"nx¿df . k"j–{ k|fylds
atfOPsf] 5 . g]kfn ;/sf/sf] nIo eg] o:tf &$ xhf/ txdf dft[efiffx¿sf] a]jf:tf / cª\uh]| LnfO{ cltl/Qm dxŒj
s]Gb|x¿ vf]Ng] / ;g\ @)!% ;Dddf *) k|ltzteGbf a9L lbOg' l;sfOsf lx;fan] ;xL dfGg ;lsFbg} .
egf{ b/ k'¥ofpg] /x]sf] 5 . of] dxŒjk"0f{ nIo k|fKt ug{ cfwf/e"t lzIffsf nflu plrt eflifs gLlt g]kfnnfO{
k"j–{ k|fylds ljBfnodf aRrfsf] x]/rfx, lg/LIf0f / lzIfsx¿sf] rflxPsf] 5 . c¿ ax'eflifs /fi6«x¿sf] cg'ej o;df dxŒjk"0f{
k|lzIf0f tyf ljsf;df nufgL a9fpg' cfjZos 5 . x'g ;S5 . aRrfx¿sf] dft[efiffsf] ljsf;sf] :t/,
cleefjssf] OR5f / ;d'bfosf] hg;ª\Vofsf] cg'kftnfO{
dlxnf lzIfssf] ;ª\Vofdf cTolws j[l4 cfwf/ agfP/ b'O{ jf tLg eflifs gLlt ckgfpg' pko'Qm
g]kfnnfO{ clxn] g} ^) xhf/ yk k|fylds lzIfs / b]lvG5 . o;cg';f/ z'?df aRrfsf] dft[efiffdf clnkl5
nueu Tolts} ;ª\Vofdf k|f/lDes afn;';f/ lg/LIfsx¿sf] /fi6«sf] dfWod efiffdf / cGTodf cGt/f{li6«o efiffdf k9fpg
vfFrf] 5 . ljBfno egf{ b/ ztk|ltzt k'uk] l5 / cf7 ;lsG5 .
sIff;DdnfO{ cfwf/e"t lzIff agfOPkl5 of] ;ª\Vof ‰g\ t/, o;df ?9 ;"qx¿sf] cg';/0f eg] /fd|f] x'bF g} .
a9\g5] . o;/L lzIfs / k"j–{ ljBfno lg/Ifs yKbf klxnf] k9fOnfO{ ;xof]u k'¥ofpg] vfnsf] efiff / cleefjssf]
k|fyldstf of]Uo dlxnfx¿nfO{ lbOg'k5{ . /f]hfOnfO{ plrt k|fyldstf lbOg'k5{, g ls hftLo jf
x/]s k|fylds ljBfnodf sDtLdf Pshgf dlxnf lzlIfsf eflifs cfGbf]ngsf/Lsf dfunfO{ . dfWod efiff h'g eP
x'g] clxn]sf] nIosf] ;§f @)!% ;Dddf, -;s] Tof]eGbf klg kf7\oqmd eg] g]kfnsf] ;+j4[ / ax'cfoflds ;f+:s[lts
cl3 g}_ s'n k|fylds lzIfssf] %) k|ltzt dlxnf k'¥ofpg] e08f/k|lt ;+jb] gzLn x'gk' 5{, h;n] tLj| ultdf ljZjJofkL
dxŒjfsfª\IfL nIo lng' cfjZos 5 . xfn PsltxfO{ dfq aGb} uPsf] b'lgofFdf g]kfnL o'jfx¿ lzlIft / 1fgL agfpg
dlxnf lzIfs ePsf] tYonfO{ x[boËd u/L gofF ylkg] ;sf];\ .
lzIfsdf b'O{ltxfO{ dlxnf lng] ;sf/fTds lje]bsf] gLlt
cËLsf/ ul/g'k5{ . ;fj{hlgs–lghL ;xsfo{sf] kxn
cfwf/e"t lzIffsf] clwsf/nfO{ afnaflnsfsf] ;+jw} flgs
h'g :s"n clwsf/ dflgg'k5{ . ;a} aRrfnfO{ :t/Lo cfwf/e"t
s]6Lx¿sf lzIff k|bfg ug{sf nflu ;/sf/n] cfjZos nufgL
nflu / ;|ft] x¿sf] kl/rfng ug'k{ 5{ . t/ klg olb rfxG5g\
cg's"n eg] nf]stGqdf cfˆgf] /f]hfOcg';f/sf lghL :s"ndf
aRrf k9fpg klg cleefjsx¿ :jtGq x'G5g\ .
x'G5g\Ù tL kl5Nnf jif{df g]kfndf, vf;u/L zx/x¿df lghL
s]6fx¿sf :s"nx¿sf] af9L g} cfPsf] 5 . oLdWo] s]xLn] ;fFlRrs}
nflu :t/Lo lzIff lbO/x]sf 5g\ eg] w]/h} ;f] k};f sdfpg]
klg /fd|f Jofj;flos pBf]u h:tf b]lvG5g\ . s]xL wfld{s /
;d'bfodf s]lGb|t :s"nx¿n] klg z}lIfs u'0fjQfnfO{
x'G5g\ . sd dxŒj lbPsf] b]lvG5 .
22 lz If s c;f]h @)^%
klZrd aËfndf cfwf/e"t lzIffsf]
lzIfsx¿ k"0f{sfnLg c/fhgLlts/0f
clxn] g]kfn clt–
kf6L{ sfo{stf{ ag] / /fhgLlts/0fsf] /f]uaf6
k9fpg] sfdnfO{ u|l;t x'gk'us] f] 5 . To;n]
a]jf:tf u/] . To;}n] hLjgsf ;a} If]qnfO{ c;/
ToxfF lzIffsf] To:tf] kfl//x]sf] 5 . lzIff /
z}lIfs ;+:yfdf /fhgLlt
lahf]u eof] . ug]x{ ¿nfO{ lzIffsf vf;
d'2fdf eg] Tolt rf;f]
/x]sf] kfOFb}g . o; lglDt
:t/Lo lzIffsf nflu cleefjsnfO{ cfZj:t kf/]kl5 g]kfnsf ;a} /fhgLlts kf6L{ bf]ifL 5g\ .
lghL :s"nsf] sfd aG5 . lj8Dagf s] 5 eg] lghL b]zdf dfcf]jfbL g]tT[ jsf] ;/sf/ ag]sf] k[i7e"lddf d
:s"nsf cfnf]rsx¿ klg cfˆgf aRrfnfO{ lghL :s"nd} gf]an] k'/:sf/ ljh]tf ljZjk|l;4 cy{zf:qL cdTo{ ;]gsf]
k7fpg] u5{g\ . Pp6f uxg cjnf]sgsf] lgrf]8 pNn]v ug'{ ;fGble{s b]Vb5' .
lghL :s"nx¿n] /fli6«o kf7\oqmd, ljBfyL{ / lzIfssf] ;]g eG5g\, æs}og v/fa sfdx¿ u/]/ eP klg ha
;]jf, ;'ljwf / ;~rfngdf kf/blz{tfsf] cfwf/e"t :t/ sDo'lg:6 kf6L{x¿ ;Qfdf k'u]sf 5g\\, ltgn] cfwf/e"t
k"/f ug'k{ 5{ . o:t}, ltgn] cln 6f9f;Dd k'Ug] / ul/a lzIff / :jf:Yodf ;a}lt/ ;'wf/ NofPsf 5g\ . ¿;, rLg,
kl/jf/sf t]h ljBfyL{x¿nfO{ l;Q}dF f k9fOlbg] nufotsf leotgfd, So'jf, lgsf/fu'jf cflb b]zdf o:t} ePsf] 5 .Æ
sfd klg ug{ ;S5g\, hf] s]xL :s"nx¿n] klxn]b]lv g} t/ ef/tsf] klZrd aËfnnfO{ eg] ;]gn] Pp6f 7"nf] ckjfbsf
ul//x]sf 5g\ . o;afx]s lghL :s"nx¿nfO{, cfjZos k/]sf] ¿kdf e]6s ] f 5g\, hxfF, ;'wf/jfbL sDo'lg:6 kf6L{n] #)
v08df s]xL 5'6 jf ;'ljwf lbP/ eP klg, km:6fpFbf jif{bl] v zf;g ul//x]sf] 5 . t/, ToxfFsf] lzIff / :jf:Yosf]
ahf/ / ufpF If]qsf ;fj{hlgs :s"nx¿sf] :t/ psf:gdf l:ylt ef/tsf ;a}eGbf lk5l8Psf /fHo laxf/, pQ/k|bz ]
d2t ug{ pTk|]l/t ug{ ;lsG5 . cflbsf] eGbf d'l:snn] /fd|f] 5 .
of] o'u b'jn} fO{ kmfObf x'g] lsl;dsf] ;fj{hlgs–lghL ;a}eGbf 7"nf] sf/0f /x]sf] lgisif{ lgsfn] . sDo'lg:6
;f‰]bf/Lsf] o'u xf] . lghL :s"n lj:tfl/t eO/x]sf] of] zf;g ePsf c¿ b]zeGbf leGgÙ klZrd aËfndf kf6L{df
;dodf lognfO{ ;fj{hlgs :s"n;Fusf] ;f‰]bf/Ldf hf]8/] cfa4 lzIfsx¿ k"0f{sfnLg kf6L{ sfo{stf{ ag] / k9fpg]
;fj{hlgs lzIffsf] :t/ ;'wfg{ k|of]u ug{ ;lsG5 . sfdnfO{ a]jf:tf u/] . To;}n] ToxfF lzIffsf] To:tf] lahf]u
eof] .
zflGt If]qsf] ¿kdf :s"n d cfzf u5',{ xfd|f /fhgLlts kf6L{x¿, ljz]iftM g]skf
åGåsf] bzsdf g]kfnsf s}of}F :s"n o'4e"ld ag] . sltko dfcf]jfbLn] of] cg'ejaf6 kf7 l;Sg]5 . /, vf;u/L cfwf/e"t
:s"n tTsfnLg zfxL ;]gfsf c:yfoL Aof/]s ag] eg] sltko lzIffsf] If]qdf lzIfs tyf ljBfyL{sf] clt–/fhgLlts/0fnfO{
dfcf]jfbLsf etL{s]Gb| . w]/}h;f] lx+;fTds ultljlwn] /f]Sg]5 .
afnaflnsfx¿ k|efljt eP . o;af6 ltgsf] lzIffdf uDeL/
c;/ k¥of] . zflGtsf] nfef+zsf] ¿kdf lzIff
dfcf]jfbLn] sltko k|fylds :s"nnfO{ …;}Go lj1fgÚ åGå ;lsP/ zflGt / nf]stGqsf] gofF o'u k|f/De ePsf]
k9fpg klg k|of]u u/] . h;n] aRrfnfO{ ad agfpg, 5 . o;sf] ;a}eGbf 7"nf] kmfObf g]kfnsf] afnlzIffn] kfpg]5
dfcf]jfbLsf] lglDt kx/f lbg, ;'/fsL ug{ / lx+;fsf] eGg] d]/f] cfzf / ck]Iff 5 .
clt/~hgfTds k|rf/ ug{ l;sfpFYof] . o:t}, ultljlw / …zflGtsf] pknlAwÚsf ¿kdf ;}lgs vr{ / c¿ kmh'n
lx+;f b]v/] y'k}| /fli6«o–cGt/f{li6«o dfgjclwsf/jfbL ;+:yfx¿n] vr{ 36fP/ lzIffdf nufgL bf]Aa/ ug'k{ 5{ . xfdLn] a'´g'k5{,
…:s"nnfO{ zflGt If]qÚ agfpg'kg]{ ljrf/ cl3 ;f/] . lzIff s]jn dfgjclwsf/ dfq xf]Og, of] t ;Dk"0f{ dfgj
@)^# ;fndf …SofG6f]gd]G6Údf /fVg] qmddf k/LIf0f ljsf;sf] OlGhg klg xf] .
ubf{ dfcf]jfbLsf] …hg;]gfÚdf cgldgn] y'k}| sd pd]/sf !) jif{ s f] cjlwdf b' j } l t/sf n8fs" x ¿n] xfd| f
n8fs" k]mnf kf¥of] . clxn];Dd pgLx¿nfO{ d'Qm gul/g' / afnaflnsfsf] /fd|f] eljiosf gfddf n8] . ca xfdL;Fu
k'g:yf{kgfsf] Joj:yf gx'gn' ] g]kfndf afnfkgfsf] kljqtf zflGt / nf]stGq 5, o;}n] Tof] eljiosf nflu xfd|f ;|ft] –
tyf afnclwsf/ ;DaGwL cGt/f{li6«o ;D‰f}tfsf] pNnª\3g ;fwg kl/rfng u/L ;a} afnaflnsfnfO{ :t/Lo cfwf/e"t
eO/x]sf] k'li6 x'G5 . lx+;f / b08xLgtfsf] ;+:s[ltnfO{ lzIff lbgkl§ nfuf}F .
cGTo ug{ xfd|f afnaflnsfx¿nfO{ åGåsf] zflGtk"0f{ ;dfwfg
/ clx+;fsf] kf7nfO{ gofF dfgjLo lzIff Joj:yfsf] d"ne"t -;+oQ' m /fi6«;3
+ sf k"j{ ;xfos dxf;lrj uf}tdn] /ftf] aËnf
dfGotfsf ¿kdf l;sfOg'k5{ . ;fy} h:tf];s ' } cj:yfdf kmfp08]zgåf/f k|lzlIft lzIfsx¿nfO{ ;Daf]wg ug{] qmddf ut
klg afnaflnsf / :s"n lx+;fd'Qm If]q 3f]lift ul/g'k5{ . ;fpgdf cª\uh]| Ldf lbg'ePsf] efif0fsf] efjfg'jfb ._
lz If s c;f]h @)^% 23
ljrf/
k|bLk g]kfn
24 lz If s c;f]h @)^%
e"ldsf ;dfKt x'g'kYof]{ . lsgeg] /fhgLlts lhDd]jf/L g] k fndf :yflkt u} / ;/sf/L cfh ljBfno÷
af]Sg'kg]{ lxhf]sf k|ltalGwt / e"ldut /fhgLlts bnx¿ ;+3;+:yfx¿ klg ;lqmo ljZjljBfnosf
)$& ;fnb]lv v'nfd~rx¿df ;fj{hlgs eO;s]sf lyP . /fhgLltdf ;xefuL lyP . lzIfsx¿sf]
ax'bnLo Joj:yfnfO{ /fd|f] g/fd|f] h] elgP klg gful/sn] k|hftGq k|flKtkl5 ltgn] cfk"mnfO{
/fhgLlts cf:yfsf cfwf/df v'nf ultljlw ug{ kfPsf /fhgLlts j[Qaf6 k'mQ aflx/ e"ldsf
lyP . lgsfn] . o;f] u/]/ ltgn] cfˆgf k]ml/Psf] 5 .
g]kfnL /fhgLlt / g]kfnsf] lzIfs ;Ë7g cfk"mnfO{ ljrf/, cfˆgf] lhDd]jf/L / cfˆgf] pgLx¿
k'g?4f/ ug{ oxLF r'ss ] f] lyof] . kf6L{x¿ v'nf eO;s]kl5 e" l dsf lj:tf/ klg u/] . /fhgLlts
lzIfs ;Ë7gx¿ kmgSs kmls{P/ ljBfno / ljZjljBfnodf k|hftflGqssfndf g]kfnsf] u|fdL0f kf6L{sf g]tf /
hfg'kYof]{ . t/ pN6} ltgLx¿ t kf6L{ kf6L{df ljeflht kf] If]qdf u}/;/sf/L ;+:yfx¿dfkm{t sfo{stf{sf
eOlbP . jfdkGyL lzIfs ;Ë7g, sfª\u;]| sf] lzIfs ;Ë7g, k|fKt pknlAwx¿ pNn]vgLo 5g\ .
;b\efjgfsf] lzIfs ;Ë7g, /fk|kfsf] lzIfs ;Ë7g h:tf /fhgLlts ;lqmotfdf /x] s f
;d]t u'?
ljz]if0fx¿n] lzIfssf ;Ë7gx¿ ab\g\ fd x'g] k|lqmof cf/De u|fdL0f ls;fgx¿ ;d'bfosf ¿kdf x'g'kg]{
ePsf] lyof], lzIfs ldqx¿n] a'‰s ] f ePb]lv . lzIfsÙ ca ;Ël7t eP / ltgn] g]kfnsf] cfjZostf
lzIfs /x]g, Tof] eof] kf6L{x¿sf] uf]7fnf] . of] uf]7fnf]kgnfO{ jg /Iff ug]{ lhDd]jf/L cªe/ 5 .
lzIfs ;Ë7gx¿n] klg uj{;fy cfTd;ft u/] eg] /fhgLlts u/] . olta] n f ;/sf/L jg
kf6L{x¿n] klg cfˆgf] Pp6f ef/L Totf kG5fOlbP/ cfˆgf] dGqLb]lv jgkfn];Ddsf] cof]Uotfsf sf/0f gfz eO/x]sf]
sfFw xn'sf ePsf] dx;"; u/] . 5 eg] u|fdL0f ;d'bfon] :ofxf/]sf jgx¿, xl/of] jg g]kfnsf]
s'g} klg kf6L{n] tkfOFx¿ lzIfs / ljBfyL{sf] ;f‰f wg eGg] k'/fgf] cfxfgsf] k'ghL{jgsf] ;|ft] ag]sf 5g\ .
lxtsf] ;f/ly x'gx' f];\ eg]/ lzIfs ;d'bfonfO{ /fhgLlts /fhgLlts g]tf / k|zf;sx¿n] d'ns ' sf] ;a} jgIf]q hgtfnfO{
lqmofzLntfaf6 aflx/ rfx]g . t/ lzIfs t cflv/ lzIfs} ;'lDkg ;s]sf] eP clxn] ;/sf/L elgPsf jgx¿af6 x'g]
xf] . ljBfyL{nfO{ gk9fO{ p;sf] k]zfut bfloTj k"/f x'bF g} , u/]sf] hËn t:s/L dlxgf lbgd} ;dfKt x'g] lyof] .
hLljsf rNb}g, p;sf] lbdfu dfl‰O/xFbg} . t/ xfd|f lzIfs hyfefjLsf] /fhgLlts x:tIf]ksf] Pp6f s'?k gd'gf xf]
ldqx¿ g c;n lzIfs x'g;s], g kf6L{sf c;n sfo{stf{ Û t:s/Lsf sf/0f lvOFb} uPsf] ;/sf/L jg . x:tIf]ksf
kf6L{leq pgLx¿sf] e"ldsf n]eL a'‰fpg]df v'lDrof] . )$^ sf/0f g} lzIffsf] ljsf;sf] ult cj?4 ePsf] ;TonfO{
;fncl3sf] h:tf] /fhgLlts ;Djfxssf] e"ldsf vf]l;of] . klg ;a} /fhgLlts bnx¿n] ljgf lxrlsrfx6 :jLsf/
t/ pgLx¿sf] ;+:sf/sf sf/0f ljBfyL{ / ljBfnon] pgLx¿af6 ug'{k5{ . ljZjljBfnodf kf6L{ut cfwf/df pks'nkltb]lv
kfpg'kg]{ ;fj{lqs e"ldsf klg kfpg g;Sg] cj:yf eOlbof] . lkog;Ddsf] lgo'lQmdf e]befj /flvg', :jf:YosdL{x¿sf]
k|hftflGqssfndf clws ;ª\Vos lzIffdGqLx¿ lzIfs ;Ë7gsf] gfd k|hftflGqs / u}/k|hftflGqs /flvg' nf]stflGqs
k[i7e"ldaf6} cfPsf lyP . t/ ltgn] klg lzIfs ;d'bfonfO{ u0ftGq;Fu ;Ëlt /fVg] r]tgf xf]Og . To;}n] lzIfs ;Ë7gx¿
cfˆg} v]nf}gf agfO/xg] /0fgLlt clVtof/ u/] . a]nd} f, klg ;Ë7g, ;+3, d~r, kl/ifb, k|hftflGqs, qmflGtsf/L
cyf{t\ plxn] )$* ;fnd} pgLx¿n] cfˆgf ;xsdL{x¿nfO{ cflbToflbdf ljeflht x'g' /fd|f] xf]Og . lzIfs ;d'bfosf]
eGg'kYof],{ æca k]zfut ;Ë7g / /fhgLlts bnx¿sf] Pp6f dfq} ceLi6 x'G5– ljBfyL{nfO{ u'0f:t/Lo ;]jf lbg',
e"ldsf k]ml/Psf] 5 . tkfOFx¿n] hgtfsf] r]tgf clej[l4sf] g]kfnsf] lzIffnfO{ b'lgofF;uF bfFlhg] :t/df psf:g' .
cfˆgf] e"ldsfnfO{ lg/Gt/tf lbO/xg'k5{, t/ kf6L{ lg/k]If lzIfsx¿ -ljBfno, ljZjljBfno b'j}sf_ ;Dk"0f{ ¿kd}
eP/ . cfˆgf sfo{qmdx¿sf] JofVof ug]{ kf6L{x¿ cfkmF} d}bfgdf lzIffsf] ljsf;df ;dlk{t x'g' g} pgLx¿sf] u0ftflGqs
cjtl/t ePsf 5g\ . To;}n] lzIffsf] u'0f:t/sf ;Gbe{df /fhgLltsf] ;f/ xf] . pgLx¿sf] bfloTj olta]nf klxn]eGbf
lzIfs ;Ë7gx¿n] ;fj{ef}d x'g] ;do cfPsf] 5 .Æ a9]sf] 5 . xfd|f] b]zdf efif0fsf] u0ftGq cfPsf] 5, t/
cxF s'g} dGqLn] o;f] eGg ;s]gg\ / k|hftflGqssfnsf] Jojxf/sf] lg/ª\sz' tf d/]sf] 5}g . clxn] hLljt ;a} /fhgLlts
!) jif{;Dd lzIfsx¿sf] pmhf{ To;} v]/ uO/Xof] . t/ kf6L{sf ax';ª\Vos k|efjzfnL g]tfx¿ nf]stflGqs u0ftGqsf]
klg l:ylt ;kfg}{ g;lsg] rflxF eO;s]sf] 5}g . ca af}l4s r]tgfdf k'Ug ;s]sf 5}gg\ . lzIfs ;d'bfon] /fhgLlt
gful/ssf e"ldsfx¿ k]ml/Psf 5g\ . /fhgLlt ug]{x¿ ug]x{ ¿nfO{ Jojxf/sf] lg/ª\sz' tf dfg]{ lzIff lbg] ;do cfPsf]
/fhgLltsf] ‰f]nf af]s/] nuftf/ lxFl8/xg] 5g\ . /fhgLltnfO{ 5 . olta]nf lzIfsx¿ /fhgLlts kf6L{sf g]tf / sfo{stf{sf
;dy{g ug]x{ ¿ cf–cfˆgf] e"ldsf cfˆg} If]qdf k|efjsf/L ;d]t u'? x'gk' g]{ cfjZostf 5 .
agfpg] sfdaf6 cfˆgf] ;Ddfg cfh{g ug]{ :yfgdf k'Ug]5g\ . dnfO{ nfU5– ljBfno / ljZjljBfnosf lzIfsx¿sf]
g]kfndf o;sf] cEof; klg z'? eO;s]sf] 5 . lxhf], e"ldsf k]ml/Psf] 5 . clxn] pgLx¿n] nf]stflGqs u0ftGqsf]
cyf{t\ )$^ ;fncl3 ;d'bfosf ;a} ;Ë7gx¿ dfq xf]Og, ;Djfxs aGg'k/]sf] 5 .
lz If s c;f]h @)^% 25
cfj/0f
;'bz{g l3ld/]
;fj{hlgs ljBfnosf] :t/ ck]lIft ¿kdf dfly p7\g g;Sg'df ljBfno lg/LIf0f
k4ltsf] c;kmntf klg plQs} lhDd]jf/ b]lvG5 . ;/sf/sf] u}/lhDd]jf/Lkg, bnLo
/fhgLlt / lzIff k|zf;gdf ePsf sdL–sdhf]/Lsf sf/0f lg/LIf0f Joj:yf
k|efjsf/L x'g g;s]sf] oyfy{nfO{ cfTd;ft\ ub}{ lg/LIf0fnfO{ hlt l56f] k'g:yf{lkt ug{
;lsG5, Tolt g} rfF8f] ljBfnosf] k7gkf7gdf ;sf/fTds k|efj kg{ yfN5 .
ljBfnosf] k7gkf7gdf ;'wf/ Nofpg] xf] eg] ca lg/LIf0f k4ltnfO{ hLjGt /
k|efjsf/L agfpg'sf]] ljsNk 5}g .
;d:ofdf
:s"n
lg/LIf0f
26 lz If s c;f]h @)^%
• ljBfno lg/LIfs -ljlg_ n] kf6g dflj, nlntk'/sf] k|c l;/fh cxdb cG;f/L cgf}krfl/s ¿kdf a]nfa]nf
lg/LIf0f gu/]sf] !^ jif{ eP5 Û pQm dfljsf k|c lg/LIfs cfpg] u/]sf] eP klg lg/LIf0f k'l:tsfdf
xf]daxfb'/ s'Fj/ eG5g\, ækl5Nnf] k6s @)$( ;fndf eg] gn]lvPsf] atfpF5g\ . pgL eG5g\, ælzIfs
ljBfno lg/LIfsn] lg/LIf0f u/] / k' l :tsfdf 5gf}6 ubf{, Joj:yfkg ;ldltdf ;d:of kbf{ cfpg'xG' 5
…cAh/e];g sd]G6Ú n]v]sf lyP, To;otf s;}n] klg t/, lg/LIf0fs} nflu eg]/ Tolt w]/} cfpg'xG' g .Æ
n]v]sf] 5}g .Æ
• afFss ] f] jfu]Zj/L–( sf] cDa]dftf k|fljdf tLg jif{df
• nlntk'/s} u|fdL0f e]udf cjl:yt ljBfwLZj/L dfljsf b'Ok{ N6 lg/LIfs k'us ] f 5g\ . clGtdk6s ut @!
tTsfnLg k|c s[i0fs'df/ s];LnfO{ cfˆgf] !) jif{sf] ;fpgdf ljBfnodf /fxtsf]6fsf] lzIfs 5gf}6 ug{sf
sfof{jlwdf hDdf Ps k6s ljBfno lg/LIfsn] :s"ndf nflu lg/LIfs lji0f' ;'jb] L k'us ] f lyP . ælzIfs
kfOnf xfn]sf] ;D‰gf 5 . pgL eG5g\, æw]/} jif{cl3 5gf}6sf nflu dfq} cfpg'ePsf] /x]5Æ ljBfnosf
;"o{ uf}td ljBfno lg/LIf0f ug{ cfpg'ePsf] lyof] . k|wfgfWofks clDasf yfkf elG5g\, æt}klg xfdLn]
To;kl5 csf]{ s'g} lg/LIfs :s"ndf cfPg .Æ ljBfnosf] ef}lts k"jf{wf/ / lzIfs ;d:ofaf/]
u'gf;f] ;'gfof}+ .Æ ljBfnosf ;d:of af/]sf] u'gf;f]
• g]kfnu~hsf] dx]Gb| gd'gf pRr dfljsf] lg/LIf0f ;'gk] lg pgL …cf}krfl/s lg/LIf0fÚ gePsf] eGb}
k'l:tsfdf !% ebf} @)^# otf s]xL n]lvPsf] 5}g . lg/LIf0f k'l:tsfdf s]xL gn]vL kmls{P .
lz If s c;f]h @)^% 27
cfj/0f
;/b/ &) j6f ljBfno kg{ cfpF5g\ . *^ ljBfno dfq} klg xf]Og . lg/LIf0f Joj:yfsf k|dv ' kfqx¿
efudf k/]sf nlntk'/sf ljlg ljho cfrfo{ k|Zg ljBfno lg/LIfs, ;|ft] JolQm, k|wfgfWofks /
u5{g,\ æPp6f dfG5]n] *^ j6f :s"nsf] s;/L dlxgfdf lhNnf lzIff clwsf/Ln] cf–cfˆgf] bfloTj /
Psk6s lg/LIf0f ug{ ;Dej x'G5 <Æ lhDd]jf/L lgjf{x ug{ gkfpFbf jf g;Sbf lg/LIf0f
klZrd t/fO{sf] lhNnf afFs]sf] l:ylt klg k|0ffnL k|efjsf/L x'g g;s]sf] kfOG5 . To;lglDt
nlntk'/sf] eGbf leGg 5}g . of] lhNnfdf #@# ljBfnob]lv dGqfno;Dd 3';s ] f] bnLo /fhgLlt
j6f ;fd'bflos / !)$ ;+:yfut ljBfno 5g\ . / lg/LIf0f–cg'udg sfo{nfO{ a]jf:tf ug]{ ;du|
t/, $@& j6f ljBfno lg/LIf0f ug{ rf/ hgf kl/kf6L lhDd]jf/ b]lvG5 . /fd|f] sfd ug]{ /
lg/LIfs tf]lsPsf 5g\ . Pp6f lg/LIfssf] efudf s]xL gug]{ …ljlgÚ n] plQs} tna / ;'ljwf kfpF5g\ .
!)) sf] xf/fxf/Ldf ljBfno kb{5g\ . ljBfno ‰08} !@ jif{b]lv ljlgsf ¿kdf sfd ul/;s]sf
cg';f/ lg/LIfs Psbd yf]/} ePsfn] k|efjsf/L efis/ uf}td eG5g\, ædl/d]6/] sfd ug]{ / s]xL
lg/LIf0f x'g g;s]sf] atfpFb} Ps lg/LIfsn] eg] gug]{ ljlgsf aLrdf s'g} e]b 5}g . a? pN6}
æPs PskN6 ;a}lt/ k'Ubfk'Ub} z}lIfs ;q l;l4G5, sfdrf]/n] a9L cj;/ kfpg] u/]sf 5g\ .Æ ha
bf]xf]¥ofP/ hfg} kfOFbg} .Æ csf{ lg/LIfs /fd;'/z
] Odfgbf/ / ldlxg]tL tyf v/fa / sfdrf]/ aLrsf]
ofbj yK5g\, æs]xL ljBfnodf @–# kN6 klg e]b g} /xFb}g, To;kl5 Odfgbf/ / sfdsfhL
k'U5f}+ t/, w]/h} ;f]df Pp6f z}lIfs;qdf PskN6 dflg;x¿df klg la:tf/} cfˆgf] sfdk|lt pbf;Lgtf
dfq} k'Ug EofOG5 .Æ a9\b} hfG5 . ljBfno lg/LIfssf] xsdf 7\ofSs}
lzIff ljefun] k|sflzt u/]sf] ˆNof; l/kf]6{ oxL s'/f nfu" x'g uPsf] 5 .
@))&÷* cg';f/, b]ze/ s'n @( xhf/ $$* ljBfno lg/LIfsnfO{ sfd nufpg], p;sf]
ljBfno 5g\ eg] lg/LIfssf] ;ª\Vof $*! 5 . sfdsf] d"NofÍg ug]{ / /fd|f] sfdsf nflu k|fT] ;flxt
cyf{t\ Ps hgf lg/LIfssf efudf cf};t ^! ug]{ sfd lhNnf lzIff clwsf/Lsf] xf] . t/
j6f ljBfno k5{g\ . Jojxf/df lhlzcx¿ klg slxn] bnLo /fhgLlt
t/ ljBfno lg/LIf0f Joj:yf k|efjsf/L x'g t slxn] dflyNnf k|zf;ssf sf/0f k|efjsf/L
g;Sg'sf] k|dv ' sf/0f kof{Kt lg/LIfsx¿sf] cefj x'g ;ls/x]sf 5}gg\ . dsjfgk'/sf lhlzc rf]nG] b|
28 lz If s c;f]h @)^%
tflnd tyf lg/LIf0f;Fu ;DalGwt ;a} sfo{ ;dfj]z
ljBfno lg/LIf0f b'O{ k|sf/sf] x'g5
] ePsf] Pp6f lg/LIf0f ;dGjo ;ldltsf] :yfkgf ug'k{ 5{ .
!= ljBfnosf] ef}lts ;fwg, lzIfsx¿sf] kof{Kttf / lg/LIf0fnfO{ kf7\oqmdsf] k|of]usf] ;fwgsf] ¿kdf k|of]u
pkof]usf] lg/LIf0f ug]{ ug'{k5{ .
@= eO/x]sf] k9fOsf] :t/sf] d"NofÍg ug]{ @= s]Gb|Lo:t/df /fli6«o lzIff ljsf; s]Gb|n] lg/LIfsx¿sf
jif{df sd;]sd b'O{ k6s ljBfno lg/LIf0f ug'k{ b{5 . nflu lgoldt ;]jf k|jz ] tyf ;]jfsfnLg tflndsf]
lg/LIf0fsf] tl/sf lgDg adf]lhd x'g]5M ;~rfng ug'k{ 5{ .
!= lzIff lg/LIfsn] cfkm}+ pkl:yt eO{ ljBfnodf ef}lts #= If]qLo lzIff lgb]z
{ gfnox¿n] k|wfgfWofksx¿nfO{ ;fdlos
;fwg / lzIfsx¿sf] sfdsf] lg/LIf0f ug]5{ . tflndsf] ;~rfng u/L k|wfg cWofksnfO{ ljBfno
@ k|To]s jif{ lzIfsx¿n] k9fPsf] af/]df lglZrt k|sf/sf] txsf] z}lIfs lg/LIfs eO{ sfd ug{ ;Ifd t'Nofpg'k5{ .
ljj/0f /fVg'kg]{ / lzIff lg/LIfsn] ;f] ljj/0f, ljBfyL{n] $= lhNnf:t/df ljBfno lg/LIf0f ug{ ljBfnox¿sf] ;d"x
u/]sf] kf7sf] ljj/0f :ki6 x'gu] /L :t/o'Qm k|Zgx¿åf/f (School Closter) Joj:yf nfu" ug'k { 5{ . k|To]s ;d"xsf
(Standardized Test) ljBfyL{sf] d"NofÍg ul/g]5 . nflu Ps hgf lg/LIfs lgo'Qm ug'{ clt vlr{nf] x'g]
#= ljifo lzIfsx¿ Ps7fpFdf e]nf u/fP/ /fd|f] l;sfpg] x'bF f b'O{ ;d"xsf nflu Ps hgf lg/LIfs lgo'Qm ug]{
lzIfsx¿nfO} gd'gfsf nflu k9fpg nufpg / 5nkmn / lg/LIfsn] If]qd} a:g] Joj:yf x'gk' b{5 .
ug{ nufpg] Joj:yf ug'{kb{5 . /fd|f lzIfsx¿nfO{ %= ljBfno ;d"xx¿sf sfddf lg/LIf0f tyf ;xof]u
ljBfnodf k7fO{ lg/LIf0f ug]{ Joj:yf klg ug{ ;lsg]5 . k'¥ofpgsf nflu lhNnf:t/Lo lg/LIfssf] klg Joj:yf
$= k|To]s ljBfnoaf6 ;a} k|sf/sf] ljj/0f v'Ng] u/L x'g'kb{5 / k|To]s lg/LIfsnfO{ dfl;s Psd'i6 /sd
dfl;s l/kf]6{ lng] / To;sf] 5f]6s/L ljj/0f s]Gb|df b}lgs e|d0f eQfsf ¿kdf pknAw u/fpg'kb{5 .
l/kf]6{ tof/ ug]{ Joj:yf ul/g]5 .Æ ^= ljBfno ;~rfns ;ldltnfO{ ljBfno ;~rfng tyf
ljBfnodf k9fO eP gePsf] lg/LIf0f ug{sf nflu
/fli6«o lzIff cfof]u @)$( :ki6 lhDd]bf/L lbg'k5{ . o;lglDt ;Ifd t'Nofpg ljBfno
æ!= lg/LIf0fnfO{ 5'§} sfdsf] ¿kdf gx]/L kf7\oqmd, tflnd ;~rfns ;ldltsf cWoIf tyf ;b:ox¿nfO{ uf]i7L /
tyf lg/LIf0fnfO{ ;dli6df x]g{ s]Gb|Lo txdf kf7\oqmd, cled'vLs/0f sfo{qmdsf] Joj:yf ug'k{ 5{ .Æ
lz If s c;f]h @)^% 29
cfj/0f
lg/LIfssf sfd
• ljBfnox¿df z}lIfs ;]jf / ;'ljwfx¿ k|jflxt ug]{ /
;b'kof]u ug],{ u/fpg] .
• lzIfs ;xof]u ;DaGwL sfo{ ug]{ .
…lg/LIfsx¿nfO{ lj
• lg/LIf0f of]hgf agfO{ cfˆgf] If]qleqsf ;|ft] s]Gb| / k|To]s
dlxgfdf -t/fO{ / gu/ If]qdf %, kxf8L If]qdf # /
3f]lift b'ud{ If]qdf @ cf]6f_ ljBfnox¿sf] clgjfo{ ¿kdf
hjfkmb]xL agfpg'k
gd'gf lg/LIf0f u/L ;f]sf] k|ltj]bg lhlzc ;dIf k]z ljBfno lg/LIf0fsf] cj:yf s:tf] b]Vg'ePsf] 5 <
ug]{ . d Pp6f cg';Gwfgsf] k|ltj]bg n]lv/x]sf] 5', ToxfF
• cfˆgf] lg/LIf0f If]qsf] ;Dk"0f{ z}lIfs ultljlwx¿sf] ;Dks{ lzIfsnfO{ ul/Psf] æjif{el/df ltd|f] slt j6f sIff
clws[tsf] sfd ug]{ . lg/LIf0f eof] < ;'wf/sf nflu s] ;'‰fj kfof} < s]
• ;fd'bflos ljBfnox¿sf] lzIfs b/aGbL ldnfgsf] nflu ;'wf/ u¥of} <Æ eGg] k|Zgdf clwsf+z lzIfsx¿n]
cfjZos ljj/0f b'?:t /fVg] . æd]/f] sIffsf] lg/LIf0f g} ePsf] 5}gÆ eGg] hjfkm
• lzIfsx¿sf] sfo{;Dkfbg d"NofÍg lgoldt / Jojl:yt lbPsf 5g\ . lzIfssf] oxL egfOn] g} ljBfnosf]
¿kn] tof/ kfg]{ . lg/LIf0f ePsf] 5}g eGg] s'/f a'‰fpg kof{Kt 5 .
• lhlzcnfO{ of]hgf lgdf{0f Joj:yfkg, cg'udg tyf lg/LIf0f, jf:tjdf g]kfndf ljBfnosf] lg/LIf0f k|0ffnL t 5
lzIfs tflnd Pj+ k|ltj]bg tof/L h:tf k|fljlws sfddf t/ Jojxf/df 5}g .
;3fp k'¥ofpg] . lsg o:tf] eof] <
o;sf] k5fl8 Pp6f dfq sf/0f 5}g . ;/sf/
;|ft] JolQmsf sfd sdhf]/ eof], lzIff dGqfnon] lg/LIf0fdf Wofg
lbPg . lg/LIf0f k4ltsf …PS6/Ú / …Ph]06Úx¿ ljlg,
• lzIfs ;xof]u ;DaGwL sfo{ ug]{ . ;|f]tJolQm, lkmN8 sf]–cl8{g]6/ / lhlzcx¿ k|zf;g
• z}lIfs ;]jf ;'ljwf Pj+ ;"rgfx¿ k|jfx ug]{ . l/‰fpg Jo:t eP . oLdWo] clwsf+z k/Dk/fut
• z}lIfs sfo{qmdx¿ k|efjsf/L ¿kdf sfof{Gjog ug]{ u/fpg] . xflsd dfgl;stfsf 5g\, …d;Fu lzIfs 8/fpg'k5{Ú
• z}lIfs gLlt lgb]z { gx¿ kfng ug]{ u/fpg] . eGg] dfGotf /fV5g\ . lzIff dGqfnon] lhNnf lzIff
• ;|ft] s]Gb| ;d"x ljBfnoleqsf k|To]s ljBfnosf] Joj:yfkg sfof{noeGbf k/ klg xfd|f] lhDd]jf/L 5 eGg] ;f]rg] .
;ldlt / lzIfs cleefjs ;+3sf] a}7sdf jif{sf] sDtLdf
b'O{ k6s clgjfo{ ¿kdf efu lng] .
• ljBfno ;'k/Lj]If0fsf] jflif{s, dfl;s tyf ;fKtflxs rfln;] eG5g\, æxfdLnfO{ pQ/bfloTj dfq lbOPsf]
sfo{of]hgf agfO{ ;|ft] s]Gb| ljBfnosf] k|c÷;DalGwt ljBfno 5, clwsf/ lbOPsf] 5}g . To;n] ubf{ sfddf
lg/LIfsaf6 :jLs[t u/fO{ ;f] adf]lhd sfo{ ug]{ . pT;fx hfUg ;s]sf] 5}g .Æ x'g klg klxnf klxnf
• ;|ft] s]Gb|leqsf ljBfno lzIff;Fu ;DalGwt ;Dk"0f{ ;"rgfx¿ h:tf] :ynut lg/LIf0fdf lgod ljk/Lt sfd ug]{
cBfjlws /fVg] . lzIfsnfO{ cjsfz lbg] nufotsf s'g} klg clwsf/
• lhlzsfn] tf]ss ] f] / ;|ft] s]Gb| Joj:yfkg ;ldltn] lg0f{o ljlgnfO{ lzIff P]g lgodn] lbPsf] 5}g . ljBfno
u/] adf]lhdsf c¿ sfd . lg/LIf0fsf qmddf s'g} sdL sdhf]/L, clgoldttf
e]§fPdf pgLx¿ sf/afxL ug{ ;Sb}gg\, /fd|f] sfd
-lzIff ljefun] @)^@ ;fpg !# ut] lhNnf lzIff sfof{nox¿nfO{
ug]n{ fO{ k'/:s[t ug]{ clwsf/ klg 5}g . s;}dfly
k7fPsf] kl/kqaf6_
sf/afxLsf nflu ePsf l;kmfl/;, ;d:of ;dfwfgsf
nflu lbOPsf lkm8Aofs sfof{Gjog x'bF g} g\ . afFss ] f
lg/LIfssf u'0f ljlg uf}td b'Mv];f] u5{g\ æs;}dfly sf/afxLsf]
l;kmfl/; u/] cfkm}F sf/afxLdf kg]{ 8/ x'G5 .Æ
;/sf/n] lbg] u/]sf] eQf klg lg/LIfsnfO{
Pp6f c;n lg/LIfsdf o:tf ljz]iftfx¿ x'g' cfjZos dflgG5M sfddf k|fT] ;flxt ug]{ vfnsf] 5}g . ;w}hF ;f] lkmN8df
lzIf0f ;Lk, lzIf0f ljlw / ;fdu|L lgdf{0fsf] 1fg, g]tT[ j v6\g] lg/LIfsnfO{ ;'ljwf / ;fwg;|ft] sf] ¿kdf
;Lk, kof{Kt 1fg tyf cleJolQm Ifdtf, cg';Gwfgdf ?lr, dfl;s ?=()) eQf dfq} lbOg] u/]sf] 5 . lhlzsf
kf7\oqmd ljsf; tyf ;Ë7gsf] 1fg, lzIff k|0ffnLsf] 1fg, nlntk'/sf zfvf clws[t xl/x/ lwtfnsf cg';f/,
cltl/Qm lqmofsnfkdf ?lr, dfgj ;DaGwsf] 1fg, c;n k|zf;s, …ljlgÚ sf] eQf @)$) ;fndf klg olt g} lyof],
lzIfsnfO{ pTk|l] /t ug{ ;Sg] . hlta]nf ljlgsf] tna eQfs} xf/fxf/L cyf{t\ sl/a
-z}lIfs k|zf;g / ;'k/Lj]If0f k':tsaf6_ ?=! xhf/ lyof] . t/ cfh tna ?=!# xhf/ $
;o k'lu;s]sf] 5 . lg/LIfs cfrfo{ eG5g\, ælkmN8
30 lz If s c;f]h @)^%
ljBfnok|lt
sfo{qmd to x'gk' 5{ . To;kl5 pgLx¿n] sfd s] u/]
eGg] k|ltj]bgsf] ;fydf :s"nsf] klg l;kmfl/; ;+nUg
ug'k{ 5{ . :s"nsf] l;kmfl/;df dfq pgLx¿n] tna vfg
kfpg] Joj:yf x'gk' 5{ . pgLx¿nfO{ ljBfnok|lt hjfkmb]xL
hfFbf lbgdf sDtLdf #)) vr{ x'G5 . t/ ;/sf/n] k/]sf] 5 . To;}n] Pp6f ljBfnodf Pp6f z}lIfs
rflxF lbgsf] #) eGbf a9L vr{ lbFbg} . cfˆgf] ;qe/ PskN6 dfq} lg/LIfs k'Ug;Sg] cj:yf 5 .Æ
tna vr{ u/]/ xfdL lkmN8df uO/x]sf 5f}+ .
clg s;/L sfd ug{ hfFu/ rN5 <Æ hlt kl5 plt sdhf]/
lg/LIfssf] lhDd]jf/L klg k|:6 5}g . kb g} g]kfndf lj=;+= !((^ df lzIff Ol:txf/ hf/L
ljBfno lg/LIfs ePsfn] d"n sfd ljBfnosf] ePsf] tLg jif{kl5 lj=;+= !((( df klAns OËln;
lg/LIf0f g} x'gk' g]{ eP klg l:ylt To:tf] 5}g . :s"n ;~rfng eP gePsf] x]gs { f nflu …OG:k]S6/
Psflt/ k|fylds txsf lzIfs / ljBfnosf] ;xof]usf] ckm :s"nÚsf] u7g ePsf] xf] . ltgtfs ljBfno
nflu egf{ ul/Psf ;|ft] JolQm / ljBfno lg/LIfs ;~rfngsf nflu lg/LIf0f ug]{ eGbf klg ljBfnoaf6
} f sltko sfd Pp6} tf]lsPsf] 5 -x]=aS;_ .
b'js x'g;Sg] /f0ffzf;g lj/f]wL ultljlw lgoGq0f ug{sf
o;n] ubf{ sfddf bf]xf]/f]kgf / sltko cj:yfdf nflu lg/LIf0f Joj:yfsf] ;'?cft ePsf] dflgG5 .
s;n] s] ug]{ eGg] cGof]n k}bf x'g] u5{ . otf uf]kLgfy zdf{åf/f lnlvt g]kfndf ljBfno lg/LIf0fsf]
ljlgnfO{ lg/LIf0fsf ;fy} lzIff sfof{nosf k|zf;lgs ;+lIfKt Oltxf; gfds k':ts cg';f/, lj=;+=@))#
sfd, lhNnfb]lv s]Gb|;Dd x'g] tflnd, uf]i7L / df 8]k6' L OG:k]S6/ ckm :s"n clkm; k"j{ kmfF6
;]ldgf/df klg plQs} v6fOG5 . lzIff ljefun] hgsk'/ / klZrd kmfF6 kfNkfdf v8f ul/Psf
nufPsf c¿ sfd k"/f ug'k{ g],{ ljBfnosf] tYofÍ lyP .
kmf/d e/fpg], a]nfa]nf ljBfno k|zf;g / Joj:yfkg lj=;+= @))& kl5 ljBfnox¿sf] ;ª\Vof cTolws
;ldltaLr pTkGg x'g] ;d:of ;'N‰fpg] lhDd]jf/L dfqfdf a9\of] . ljBfnox¿sf] ;~rfng tyf
klg pgLx¿s} sfFwdf 5 . o;n] ubf{ pgLx¿ k7gkf7gdf Ps¿ktf eP gePsf] lg/LIf0f ug'{ h?/L
cfwfhlt ;do lg/LIf0feGbf cGo sfdd} v6\gk' g]{ 7fg]/ lj=;+= @))( df & k|fb]lzs ljefudf
x'G5 . afFss ] f lhlzc kf}8n] yK5g\, æhgzlSt ljBfno÷kf7zfnfx¿sf] lg/LIf0fsf] Joj:yf ul/of] .
gePsfn] lzIff sfof{nosf] sfddf g} pgLx¿ vl6g' /f0ffsfndf z'? ePsf] k/Dk/fut k|zf;lgs lg/LIf0f
lz If s c;f]h @)^% 31
cfj/0f
k4ltsf] ;f]rd} kl/jt{g ug'k{ 5{ eGg] gofF dfGotf kfFr–5 jif{ lg/LIf0f /fd|f] lyof] . @)## ;fnkl5
@)!! ;fnsf] /fli6«o lzIff cfof]un] 7f]; ¿kdf la:tf/} lg/LIf0fsf] :t/ vl:sg yfn]sf] xf] .Æ tyflk
cl3 ;f¥of] -x]= aS;_ t/ Tof] cjwf/0ffnfO{ Jojxf/df k~rfot sfnel/ lg/LIf0fsf] k|efj s'g} g s'g}
cg'jfb ug{] sfo{sf] yfngL rflxF @)@* ;fnsf] ¿kdf /lx/Xof] . @)$@ ;fndf ljBfno lg/LIfssf]
/fli6«o lzIff k4ltsf] of]hgfdfkm{t dfq x'g;Sof] . lgo'lQm kfP/ klxnf] k6s sfnLsf]6 v6fOPsf dxf>d
:s"nsf] k|zf;lgs lg/LIf0f x}g, lzIfssf] sIff zdf{ eG5g\, æd sfnLsf]6sf] k|To]s :s"n k'us ] f]
cjnf]sg u/]/ p;sf] k9fpg] tl/sfdf sdL–sdhf]/L 5' . lzIfssf] xflh/L uon h:tf k|zf;lgs sfd
b]lvP k[i7kf]if0f lbOg'k5{ / lg/LIfs lzIfssf] ;xof]uL dfq xf]Og, sIff cjnf]sg u/]/ lzIfsnfO{ lkm8Aofs
aGg'k5{ eGg] gofF lg/LIf0f cjwf/0ffsf] d"ndd{ lyof] . ;d]t lbg] uy]+{ .Æ cfˆgf] ;'‰fjnfO{ u|x0f u/]/ lzIfsn]
tyflk k~rfot sfnel/ k|zf;lgs lg/LIf0fs} babaf ;'wf/ u/]sf 36gfx¿ c‰} cfˆgf] :d[ltdf ePsf]
sfod /lx/Xof] . pgL atfpF5g\ . lhlzcsf] ¿kdf nfdf] cg'ej
8f= O{Zj/k|;fb pkfWofo lzIff ;lrj ePsf ;Fufn]sf zdf{ xfn lzIff ljefusf] lgb]z { s 5g\ .
a]nf ljBfno lg/LIf0fnfO{ k|efjsf/L agfpg ljlgsf] cfhsf] lg/LIf0f cj:yfsf af/] pgsf] egfO o:tf]
b/aGbL a9fpg] / b]zJofkL ;|ft] s]Gb|x¿ vf]Ng] lg0f{o 5, æclxn]sf] lg/LIf0f eGbf t d]/f] kfnfdf w]/} /
ePsf] lyof] . t/ ljBfno lg/LIfs / ;|ft] JolQmx¿ /fd|f] sfd x'GYof] . Tolta]nf ;fFlRrs} lg/LIf0f x'GYof] .Æ
Jofks ¿kdf ylkPkl5 klg lg/LIf0f k|efjsf/L lj=;+ @)#* df ;]tL kl/of]hgf nfu" ePsf
x'g g;s]sf] pgL :jLsf/ u5{g\ . eG5g\, æTof] a]nfdf lhNnfdf ljBfno lg/LIf0fsf] sfd t'ngfTds ¿kdf
eGbf klg /fli6«o lzIff k4ltsf] of]hgfsf] ;'?cftsf a9L k|efjsf/L ePsf] dflgG5 . 8f]6Laf6 sfd
32 lz If s c;f]h @)^%
sfd xf] eg]/ tf]s/] lbOPsf] 5}g . lhlzcsf]
rfxFbg} g\
k/LIff rnfpg]nufotsf sfof{nosf sfddf
;xof]u ldn]sf] 5 . lzIfs tflnd rnfpg]
sfddf xfdL ;+nUg x'g yfn]sf 5f}+ . t/ ljlgn]
h] sfd ug'k{ g]{ xf], Tof] sfd rflxF w]/} xb;Df
ub}{ gu/]sfn] 7f]; pknlAw ePsf] 5 eg]/
bfaf ug]{ cj:yf 5}g .
ljlg geP ljBfnonfO{ s] km/s knf{ <
o; af/]df cg';Gwfg kl5 dfq lgisif{df k'Ug'
a]; xf]nf . t/ sIff sf]7fsf] l;sfOsf] pknlAw
efis/ uf}td a9fpg] sfddf ljlgsf] e"ldsf dxŒjk"0f{ /xg
ljBfno lg/LIfs g;s]sf] rflxF ;To xf] .
cfˆgf] sfdaf6 slQsf] ;Gt'i6 x'gx' G' 5 <
KofA;g÷Pg KofA;g h:tf bafa ;d"xsf] bafasf cufl8 5}g . d]/f] h] bfloTj xf] Tof] d}n] /fd|/L lgjf{x ug]{
cS;/ lhlzc lg/Lx x'gk'U5 . ToxL sf/0f xfdLn] lbPsf jftfj/0f gkfPsfn] ;Gt'i6 x'g;s]sf] 5}g .
l/kf]6{ sfof{Gjogdf cfpg ;Sb}gg\ . s] eof] eg] ljlg ;fFlRrs} ljlg x'G5 t <
lhlzcn] tkfO{sf] sfd x]g]{, /fd|f] ug{ k|]l/t ug]{, gu/] ljlgnfO{ sfdk|lt clek|l] /t ul/g'k5{ . To; lglDt ;j{ky| d
bl08t ug]{ ub}{gg\ < ljlgx¿sf] lgikIf / j}1flgs 9Ën] …kkm{dG{] ;Úsf] d"NofÍg
To:tf] kl/kf6L g} 5}g . /fd|f lhlzcn] /fd|f] sfd ug]n{ fO{ x'g] / ;f] cfwf/df pgLx¿n] ;'ljwf, k'/:sf/ kfpg] k4ltsf]
JolQmut ¿kdf 9f8; lbg' a]Un} s'/f, …l;i6dÚn] rflxF ljsf; x'gk' ¥of] . Ifdtf clej[l4 ug]{ sfo{qmd Nofpg'k¥of] .
To:tf] s]xL ub}g{ . dl/d]6/] sfd ug]{ / s]xL gug]{ ljlgsf c¿ b]zsf lg/LIf0fsf df]8nx¿sf] lkmN8 cWoog ug],{
aLrdf s'g} e]b 5}g . a? pN6} sfdrf]/n] a9L cj;/ tflnd lbg]h:tf sfddf dGqfnon] s'g} sbd rfn]sf]
kfpg] u/]sf 5g\ . 5}g . z'4 aLP8sf] cfwf/df xfdL ljlg ePsf 5f}+ .
;|f]tJolQm / ljlg b'j} lg/LIfs x'Fbf sfddf bf]xf]/f]kgf PdP, PdP8 ul/;s]sf lzIfsx¿sf] sIff cjnf]sg ug]{
5}g < / ltgsf q'l6 klxrfg u/L ;'wf/sf nflu ;'‰fj lbg]
s]xL sfddf 5 . t/ clxn] ljlgnfO{ w]/}xb;Dd lhlzsfdf x}l;ot w]/} ljlgsf] 5}g . ;/sf/n] lg/LIf0f ug{ rflxg]
k|zf;lgs sfddf v6fOPsf] x'G5 eg] lg/LIf0fsf] lhDd]jf/L Go"gtd ;fdu|L klg lbFbg} , ca lbg'k5{ . ljlgsf] k|ltj]bg
;|ft] JolQmnfO{ lbOPsf] 5 . t/ sfof{nodf klg t]/f] of] sfof{Gjog x'g] jftfj/0f agfOg'k5{ .
z'? eO{ a‰fË, afh'/f, c5fd / s}nfnL lhNnfdf ul/P / Tolt g} ;ª\Vofdf ;|f]tJolQm /flvP .
gd'gfsf ¿kdf k|oQ' m ;f] kl/of]hgfsf] d"n cjwf/0ff t}klg lg/LIf0f sfo{ eg] k|efjsf/L x'g ;s]g .
ljBfnox¿sf] ;d" x agfO{ ;| f ] t s] G b| d fkm{ t k"j{ lzIff ;lrj 8f= pkfWofo eG5g\, ælzIffdf
ljBfnonfO{ cfjZos ;xof]u k'¥ofpg' lyof] . pQm a9]sf] bnLo /fhgLlt / lg/LIf0f Joj:yfnfO{
kl/of]hgfsf] of]hgf lgdf{0f tyf cg'udgsf] lhDd]jf/L k|efjsf/L agfpg ;/sf/sf] /fhgLlts g]tT[ jn]
;Dxfn]sf pQdk|;fb pkfWofo eG5g\, æTo;avt cfjZos kxn gubf{ ;a} k|of; v]/ uP .Æ kl5,
k|To]s dlxgf ;a} :s"nsf] lg/LIf0f x'GYof] . dfcf]jfbLsf] ;z:q ljb|fx] km}lnFb} uO{ c;'/Iff a9]kl5
lkm8Aofs lbOGYof] / Ps dlxgfkl5 s] s:tf] ljlgx¿ To;} klg ufpF hfg 5f8] .
;'wf/ cfof] eg]/ k'gM lg/LIf0f x'GYof] .Æ pgsf] ;/sf/n] ljBfno lg/LIf0fsf] k|efjsfl/tf hfFRg]
ljrf/df g]kfndf cfh;Dd ePsf] ;a}eGbf /fd|f] / ;'wf/ Nofpg] x]t'n] @)^) df3df lzIff
lg/LIf0f ToxL / To;}an] f ePsf] lyof] . dGqfnodf …ljBfno lg/LIf0ffnoÚ gfds a]Un}
@)$^ ;fnkl5 pNn]vgLo ;ª\Vofdf ljBfno zfvfsf] :yfkgf u¥of] . clws[t uf]kfn e08f/Lsf
lg/LIfs ylkP . kmn:j¿k @)%) / @)%! ;fndf cg';f/ ;f] zfvfn] ut jif{ b]ze/sf (% j6f
dfq} #%) eGbf a9L lg/LIfs lgo'Qm ul/P . ;|ft] ljBfnox¿sf] lg/LIf0f u/]/ dGqfnodf k|ltj]bg
s]Gb|dfkm{t ljBfnosf] :t/ psf:g] ;]tL kl/of]hgfsf] k]z u/]sf] lyof] . t/ lg/LIf0ffnon] lg/LIf0f
cjwf/0ffnfO{ b]zJofkL agfpg @)$( ;fndf z'? Joj:yfnfO{ k|efjsf/L agfpg t k/} hfcf];,\ cfˆg}
ePsf] cfwf/e"t tyf k|fylds lzIff kl/of]hgf cf}lrTo :yflkt ug{ klg g;s]sf] ToxfF sfo{/t
cGtu{t b]ze/ !)(! j6f ;|ft] s]Gb| :yfkgf sd{rf/Lx¿ :jLsf/ u5{g\ .
lz If s c;f]h @)^% 33
cfj/0f
lg/LIf0f
tkfO{ ljBfno lg/LIfsn] s] ul/lbof];\ eGg] rfxg'xG' 5 <
nUbxjf lgdflj, lgoldt ¿kdf lg/LIf0f ul/lbP dfq} k'U5 . To;f] u/]
lzIfsx¿ klg cg'zf;gdf a:5g\ . lzIff;DaGwL gofFgofF
sf/sfFbf], afFs] ;"rgf ljBfno;Dd k'¥ofOlbg], sld–sdhf]/L cf}N+ ofP/
/fd]Zj/ af]x/f
k6s slxn] cfPsf lyP < k|efjsf/L x'g;s]sf] 5}g .
j}zfv t];f| ] ;ftf /fd;'/z ] ofbj cfPsf lg/LIf0f cfjZos 5 <
lyP . ljBfnosf] ef}lts k"jf{wf/ / ljBfnodf z}lIfs jftfj/0f agfpg /
sIffsf]7f lg/LIf0f u/L kmls{P . ;'wfg{ lg/LIf0f cTofjZos 5 t/, o;nfO{
lg/LIf0fkl5 s] lkm8Aofs lbP < k| e fjsf/L agfpg lg/LIfsx¿ klg
ljBfyL{x¿nfO{ cg'zf;g / lgoGq0fdf tflndk|fKt / bIf x'g'k¥of] . pgLx¿
/fVg ;'‰fj lbP, k'l:tsfdf ToxL n]v/] lgoldt ¿kdf ljBfnodf cfpg'k¥of] .
uP . lg/LIfs;Fu} lhNnf lzIff sfof{non] klg
lg/LIfsaf6 lzIfsn] s]–s] l;Sg kfP b[li6 k'¥ofpg'k5{ . Joj:yfkg ;ldltdf
t < s'/} ga'´g] dfG5]sf] eL8ef8 x'g] ePsfn]
clwsf+z ljBfyL{ dWofGt/kl5 3/ lxF8y\ ,] To;nfO{ lgoGq0f ug'k{ g]{ vfFrf] 5 .
ca Tof] /f]ss ] f 5f}+ . /fd]Zj/
;/sf/L tof/L / lgsf;sf] af6f] lhNnfdf z' ? ul/Psf] ;f] sfo{ q mdsf] gLltut
ljBfnosf] k9fOsf] :t/ dfly p7fpg ug'k{ g]{ w]/} b:tfj]hnfO{ 5'§} clGtd ¿k lbOg] sfof{Gjog
j6f sfddWo] lg/LIf0f k|0ffnLnfO{ k|efjsf/L t'Nofpg' tflnsfdf pNn]v 5 .
;a}eGbf dxŒjk"0f{ sfo{ xf] . ;fj{hlgs ljBfnosf] ;fj{hlgs ljBfnosf] :t/ psf:g ljBfno
u'0f:t/ psfl;g g;s]sf]df cfnf]rgf e}/xFbf lg/LIf0f Joj:yf k|efjsf/L x'gk' g]{ lglj{jfb tYosf
;/sf/n] lg/LIf0f Aoj:yfaf/] ;f]Rg yfn]sf] 5 . ¿kdf :yflkt eO;s]sf] 5 . To;}n] lautaf6
o;qmddf, lzIff ljefun] ljlg / ;|ft] JolQmsf] kf7 l;s]/ lzIff dGqfnon] hlt;Sbf] l56f] cfkm\gf]
bfloTj :ki6 u/L ltgsf] e"ldsf ls6fg ug]{ tyf k|fyldstfdf lg/LIf0fnfO{ /fVg ;a}n] hf]8 lbPsf
tL b'Od{ f bf]xf]/f]kgf cfpg glbg] cfjZos u[xsfo{ 5g\ . ljlg / ;|ft] JolQmsf] sfd / pQ/bfloTjnfO{
z'? u/]sf] 5 . o;}u/L lhlzsfdf /x]sf Pp6} :ki6 kfg]{ dfq xf]Og, sfo{ k|efjsfl/tfsf] cfwf/df
txsf ljlg / zfvf clws[taLrsf] Uofk / o;n] pgLx¿sf] d"NofÍg ug]{ kl/kf6L yfNg] / To;nfO{
;[hgf u/]sf] ;d:of x6fpg ljefun] b'jn} fO{ Pp6} lgikIf tyf k|efjsf/L agfOg' klg ckl/xfo{
agfpg] k|:tfj dGqfnodf k7fPsf] 5 . b]lvG5 .
ptf lzIff dGqfnon] PlzofnL ljsf; a}s + ;Fu w]/h} ;f] lzIfsn] ljlg;Fu p7fpg'kg]{ hlt kmfObf
;D‰f}tf u/]/ yfn]sf] ljBfno If]q ;'wf/ kl/of]hgfn] lng;s]sf / rfx]sf kfOFbg} . ctM tL lzIfsx¿nfO{
lg/LIf0fsf] xfnsf] Joj:yfdf ;+/rgfut kl/jt{gsf] lg/LIf0f k|+0ffnLaf6 clwstd nfe lng k|]l/t
k|:tfj cl3 ;f/]sf] 5 . lzIffljb\ 8f= lji0f' sfsL{sf ug]{ jftfj/0fsf] lgdf{0fdf klg ljz]if Wofg lbg
cg';f/, ljBfno lg/LIfsx¿nfO{ lhNnf lzIff plQs} cfjZos b]lvG5 . To;}u/L k|wfgfWofksnfO{
sfof{noaf6 l‰s]/ ufpF ljsf; ;ldlt cGtu{t lzIfssf] jf:tljs lg/LIfssf ¿kdf :yflkt
/fVg] gLlt aGg nfu] s f] 5 . æca ljlg / ug]{b]lv lg/LIf0f k|0ffnLnfO{ lzIfssf] k]zfut
;|ft] JolQmnfO{ Pp6} agfP/ uflj; sfof{no cGtu{t ljsf;;Fu hf]8g\ s ' f] ljsNk 5}g . t/ o;lglDt,
lzIff clws[tsf] ¿kdf /fVg] gLlt agfpg nfu]sf ljBfnonfO{ bnLo /fhgLltsf] cv8f agfpg]
5f}+ .Æ pgn] lzIfsl;t eg], æufpFdf a;]/ ljlgn] …cfk/flwsÚ k/Dk/faf6 d'Qm ug{ ;a} /fhgLlts
cg'udgsf] sfd ug]5{ g\ . lhNnf lzIff sfof{nonfO{ bnx¿n] ;fj{hlgs ¿kd} zky vfO{ tbg'?ksf]
ljlgnfO{ ;xof]u ug]{ k|fljlws sfof{nosf] ¿kdf Jojxf/ ug'{ ckl/xfo{ x'G5 .
ljsl;t ul/g]5 .Æ o;} jif{bl] v gd'gfsf ¿kdf tLg ;fydf /fd]Zj/ af]x/f, g]kfnu~h
34 lz If s c;f]h @)^%
cfj/0f cg'ej
uf]kfn e08f/L
lz If s c;f]h @)^% 35
cfj/0f cg'ej
l;sfO{sf] pknlAw
;"rs .
gd"gf lzIf0f
;fdu|L .
ljBfno lg/LIfssf] x}l;otn] d}n] tLgj6f x'g] a}7s / tof/ kfl/g] sfo{qmdn] xfdLnfO{ sfo{qmd
lhNnfdf sfd u/]F . lrtjgdf vl6Fbf sfo{–cg'ejsf ;~rfng ug{ lgs} ;lhnf] x'GYof] . xfdL sIffsf]7fdf
b[li6sf]0fn] d ;DejjtM ;a}eGbf slgi7 lg/LIfs x'g] lzIf0f l;sfO lqmofsnfknfO{ s]Gb| agfO{ sfd
lyPF . x/]s dlxgfsf] @ ut]sf lbg lhNnf lzIff uYof}{+, h;n] ubf{ lzIfs tyf lg/LIfs b'j}sf]
clwsf/Lsf] cWoIftfdf ljBfno lg/LIfs / sfo{;Dkfbg r':t x'GYof] .
;|ft] JolQmx¿sf] lgoldt a}7s x'g] uYof]{ . pQm •••
a}7sdf dlxgfel/df lkmN8df vl6g] hgzlQmn] k|To]s dlxgf ;|ft] s]Gb|df x'g] k|wfgfWofks a}7snfO{
;Dkfbg ug'{kg]{ sfo{x¿af/] 5nkmn x'GYof] . xfdL b'O{ v08df ljefhg uYof}{+ . klxnf] v08df
cfjZostfcg';f/ lgoldt sfo{sf] cnfjf yk k|zf;lgs sfo{ Pj+ dflyNnf lgsfoaf6 k7fOPsf
lhDd]jf/L afF8kmfF8 klg ug]{ ul/GYof] . clg dfl;s lgb]z{ g / kl/kqx¿sf ljifodf 5nkmn x'GYof] .
sfo{qmd :jLs[t u/fP/ xfdLx¿ cf–cfˆgf] sfo{If]qdf bf];|f] v08, k|fl1s ;q x'GYof] . sIffsf]7fsf
hfg] ub{Yof}+ . o;/L of]hgfa4 tl/sfn] lkmN8sf] lqmofsnfksf af/]df 5nkmn s]lGb|t x'GYof] . clg
sfddf xfdL lg/Gt/ ¿kdf lqmofzLn x'g] ub{Yof}F . ;'? x'GYof] 5nkmnn] lgsfNg] lgisif{ ljBfnox¿df
slgi7 ePsf] gftfn] lhNnf lzIff clwsf/L / nfu" ug]{ k|of; . o:tf] k|of; k|wfgfWofksn] klg
cGo ;xsdL{ ldqx¿af6 yk ;Nnfx / ;'‰fj uy]{ . xfdLx¿ -ljBfno lg/LIfs / ;|ft] JolQm_ cfˆgf]
lg/Gt/ kfpFy]F . dfl;s sfo{qmdcg';f/ ljBfnox¿df k'u/] sfof{Gjog
z'?sf lbgdf ljBfno lg/LIfs / ;|ft] JolQm kIfsf] cg'udg uYof{+} . o;f] ubf{ xfdLn] ;+oQ' m
b'jn} ] Ps–Psj6f ;|ft] s]Gb|sf] lg/LIf0f ug'k{ g]{ Joj:yf ¿kdf s]xL ;kmntf xfl;n ul//x]sf lyof}F .
lyof] . h;cg';f/ d}n] k"jL{ lrtjgsf] v}/xgL afns]lGb|t, lqmofsnfkdf cfwfl/t / dgf]–
;|ft] s]Gb|sf] ;'k/Lj]If0f ug]{ lhDd]jf/L kfPsf] lyPF . /~hgfTds lzIf0f l;sfOnfO{ sIffsf]7fdf s;/L
Tof] ;|ft] s]Gb|af6 ;~rfng x'g] ljljw lqmofsnfkdf pkof]u ug{ ;lsG5 eGg] xfd|f] d'Vo ;/f]sf/
;|f]tJolQmsf x}l;otn] ljBfnox¿sf] ;du| z}lIfs x'GYof] . sIffsf]7fnfO{ p2]Zocg'¿ksf] agfpg
ljsf;sf nflu sfd ug]{ cj;/ lyof] . ;d"x ;fdu|Lsf] h?/t kg]{ ePsfn] xfdL z}lIfs ;fdu|Lsf]
ljBfnosf k|wfgfWofks / lzIfsx¿;Fusf] ;fdLKon] k|of]utkm{ lqmofzLn x'GYof}F . lzIfsx¿sf] ;xeflutf
sfd ug]{ pmhf{ ylkPsf] lyof] . v}/xgL If]qdf klg pT;fxk|b lyof] . c‰ vf;u/L k"jk{ f| ylds
Ps jif{ sfd u/]kl5 d e/tk'/ If]qdf cfPF . txsf sIff Joj:yfkg ug]{ sfdn] l56f] ult lnPsf]
e/tk'/ cfpFbf ljBfno lg/LIf0fsf] cg'ej eof] . ubf{ x'bF f] /x]5 eg]/ xfdL xf}l;of}F .
afns]lGb|t, k|lqmofdf s]xL kl/jt{g cfPsf] lyof] . of] jf Tof] ljBfno egL gfd} ls6]/ s'/f ug'e{ Gbf
lqmofsnfkdf ljBfno lg/LIfs / ;|ft] JolQm b'j} hgfn] klg ;dli6ut ¿kdf e/tk'/ gu/kflnsf If]qsf
cfwfl/t / dgf]– tf]lsPsf ;|ft] s]Gb|sf ;d"x ljBfnox¿sf] ;Dk"0f{ k|wfgfWofks / lzIfsx¿n] b]vfpg'ePsf]
/~hgfTds lg/LIf0f ug'k{ g]{ x'GYof] . b'O{ lsl;dsf] ;lqmotfn] dnfO{ ;dod} ljBfno k' U g] /
hgzlQmn] ljBfno lg/LIf0f u/] klg lzIfsx¿;Fu ldn]/ sfd ug{ yk xf};nf ldNof] .
lzIf0f l;sfOnfO{ sfd u/fOdf tfnd]n xf];\ eGgsf nflu e/tk'/ gu/ If]qdf ljBfno ;'k/Lj]If0f ubf{
sIffsf]7fdf s;/L xfdL ;+o'Qm ¿kdf sfo{qmd agfP/ xfdL sIffsf]7f Joj:yfkg / lzIfs–ljBfyL{aLrsf]
pkof]u ug{ ljBfnox¿ lg/LIf0f uYof}{+ . k|To]s cGt/lqmofnfO{ a9L hf]8 lbGYof}F . ;a} ljBfnosf
;lsG5 eGg] xfd|f] dlxgfsf] & ut] ;a} ;|ft] s]Gb|df ;d"x ;a} sIffnfO{ Ps}k6s afnd}qL x'g] lsl;dn] Jojl:yt
ljBfnosf k|wfgfWofksx¿sf] a}7s a;L ug{ g;lsP klg ljBfnodf ;~rfng eO/x]sf
d'Vo ;/f]sf/ dlxgfe/df ;Dkfbg ug'{kg]{ sfdsf] k"jk{ f| ylds sIffx¿nfO{ Jojl:yt ug{ k|wfgfWofks
x'GYof] sfo{qmd agfpg] uYof{+} . To;/L lgoldt / ;xof]uL sfo{stf{x¿nfO{ pTk|l] /t ug{ ;Sof}F .
36 lz If s c;f]h @)^%
k"j{ k|fylds txsf sIffnfO{ Jojl:yt ug{sf nflu gf/fo0fL dflj, e/tk' / dfljx¿df ljlgn] lzIfssf]
sf]l/og :jo+;j] sx¿sf] of]ubfg k|z;+ gLo /x]sf] 5 . ;~rfng eO/x]sf sIffsf] cjnf]sg ubf{ Ouf] df wSsf
k"jk{ f| ylds sIffx¿nfO{ Jojl:yt agfpg ePsf clxn] klg cfgGb cfpF5 . ljBfno ;'wf/
s]xL k|of;x¿af6 dnfO{ uj{sf] cg'el" t ePsf] lyof]M of] h gfsf] th' { d f / sfof{ G jog gk'Ug] u/L
• k"jk{ f| ylds txsf ;xof]uL sfo{stf{sf nflu ;/f]sf/jfnfsf] k|ToIf ;xeflutfdf ug]{ ;xof]uLsf] ¿kdf
pknAw ;|ft] / ;fwgsf] clwstd pkof]u k|of; ul/of] . vf;u/L cflbslj efg'eQm k|:t't x'gk5{ .
u/L tflnd ;~rfng ul/of] . dflj kf]v/f a;kfs{ / lgdflj afX3/]df
• sf]l/og :jo+;j] ssf] k|fljlws÷cfly{s ;xof]udf ljBfno ;'wf/ of]hgf lgdf0f{sf] cEof;n] ljBfno
l;l4ljgfos lgDgdfWolds ljBfno a;]{lg / lg/LIfs b'j} kIfn] y'k}| s'/f l;Sg] df}sf kfPsf]
e/tk'/df gd"gf afn ljsf; sIff Joj:yfkg klg cg'el" t ePsf] lyof] .
ul/Psf] 5 . cGTodf, tnsf rf/j6f kIfdf ;'wf/ ug]{ xf]
• ljBfno lg/LIfssf] ;lqmotf / sf]l/og eg] ljBfno lg/LIf0f k|efjsf/L x'G5 eGg] d]/f]
:jo+;]jssf] k|fljlws ;xof]udf ljBfnodf cg'ejsf] lgisif{ 5M
;~rfng eO/x] s f afn ljsf; s] G b| ljlgn] lzIfssf] Ouf] df wSsf gk'Ug] u/L
-:yfgLo÷rNtLsf] af]nLdf lzz' sIff_ sf ;xof]uL ;xof]uLsf] ¿kdf k|:t't x'gk5{ .
sfo{stf{x¿nfO{ k|To]s dlxgfsf] Ps lbg ;fdu|L ljlgsf] sfo{sz ' ntfsf cfwf/df d"NofÍg ug]{
lgdf{0f sfo{zfnf -sd df]nsf_ ;~rfng . / ;'ljwf tyf k'/:sf/ lbg] u'gk{ 5{ .
dfly pNn]lvt lqmofsnfksf] sf/0fn] klg n+s" lg/LIfsnfO{ ;|ft] ;fdu|Ln] ;DkGg agfO{gk' 5{ .
;|f]ts]Gb|cGtu{t ;~rflnt k"j{k|fylds sIffx¿sf] lg/LIfsn] lbPsf] ;'emfjnfO{ ljBfno / lzIff
Joj:yfkg / l;sfO lqmofsnfknfO{ cGt/lqmofTds sfof{non] /]:kf]G; ug]{ jftfj/0f agfpg'k5{ .
agfpg] kxn eof] . k|d] a:tL dflj, jfs' sGof e08f/L xfn lzIff dGqfnocGtu{t
pRr dflj, cflbslj efg' dflj, z/bk'/ dflj, ljBfno lg/LIf0ffno zfvfdf sfo{/t 5g\ .
lz If s c;f]h @)^% 37
cfj/0f cg'ej
u'? d}gfnL
lg/Lx lg/LIfs Û
lzIff k|zf;gsf] slxNo} d'v gb]vs ] f u|fdL0f lzIfssf nflu u'gf;f] kf]Vg]
Pp6} dflg; …ljlgÚ x'G5 t/ cfkm}+ u'gf;f] ;'lglbg] lgsfosf] vf]hLdf /xG5 .
lz If s c;f]h @)^% 39
cfj/0f ljZj cg'ej
/fhs'df/ a/fn
40 lz If s c;f]h @)^%
;d:of pTkGg x'g] u/]sf] hgfPsf] 5 .
blIf0f Plzofdf dfq geP/ sf]l/ofdf ;d]t
lg/LIfs ;ª\Vof a9fpg'kg]{ tyf lzIfs / lg/LIfs
sxfF s:tf] ;'k/Lj]If0f <
aLrsf] b"/L 36fpg'kg]{ l;kmfl/; ul/Psf] 5 .
lzIfs / lg/LIfs aLrsf] b"/L 36fpgsf nflu
a]nfot
sf]l/ofdf clxn] ljBfnodf cfwfl/t :jfoQ a]nfotsf] ljBfno ;'k/Lj]If0f tLgj6f l;4fGtdf cfwfl/t 5–
lg/LIf0fsf] cEof; a9fP/ cfGtl/s lg/LIf0fdf ;fj{hlgs sf]if pkof]usf] n]vfhf]vf ug],{ ;/sf/nfO{ ;"rgf lbg]
hf]8 lbOPsf] 5 . o;sf nflu s]Gb|Lo lg/LIf0f / ljBfnosf ;/f]sf/jfnfnfO{ ;Nnfx lbg] . ljBfno lg/LIf0fsf
36fpFb} nluPsf] 5 . o' Xo'g / lsd, lxpªsf] nflu a]nfotsf] pRr lzIff cg'bfg sf]ifn] sn]h, pBf]u afl0fHo
xfn}sf] cg';Gwfg k|ltj]bgn] lg/LIfs / lzIfsnfO{ If]qx¿af6 hgzlQm lgo'Qm u5{ . o;n] lg/LIf0fnfO{ ;fj{hlgs
w]/} sfd ePsfn] lg/LIf0f ug]{ km';b{ gePsf] b]vfPsf] / kf/bzL{ agfpg] ljZjf; ul/G5 . ;a}vfn] ;'k/Lj]If0f k|ltj]bgx¿
5 . >LnÍf / g]kfndf k|cnfO{ ljBfnosf] cfGtl/s ljBfno / ;j{;fwf/0fn] kfpg ;Sg] u/L /flvG5g\ . ljBfnodf
lg/LIf0fsf] lhDd]jf/L ylkOPsf] 5 . ptf sf]l/ofdf :yfgLo lzIff lgsfox¿n] ljBfno :j–d"NofÍg k'l:tsf ljsf;
eg] lg/LIfs c:yfoL ;xfos k|c jf k|cdf a9'jf u/]sf x'G5g\ . To;af6 klg :j–;'k/Lj]If0f ul/G5 .
x'g] k4lt /x]sfn] lg/LIfs kb cfsif{s dflgG5 .
ljBfno lg/LIfsx¿;Fu lzIf0fsf] cg'ej x'gk' 5{ Go"lhNof08
eGg] ljZjJofkL dfGotf 5 . Go"lhNof08, 6sL{ / Go"lhNof08sf ljBfnox¿ /fd|f x'gd' f lg/LIfssf] eGbf a9L
a]nfotdf lg/LIfs x'g lzIf0fsf] cg'ej clgjfo{ e"ldsf k|c / lzIfsx¿sf] dflgG5 . t}klg oxfF lg/LIf0fsf]
ul/Psf] 5 . t/, blIf0f Plzofdf clwsf+z lg/LIfs :t/ ;'wfg]{ w]/} k|of; ePsf 5g\ .
lzIfseGbf klg sd of]Uotfsf 5g\ . lg/LIfsnfO{ Go"lhNof08df ;'k/Lj]If0f :yfgLo ljBfnosf] a9L ;/f]sf/sf]
tflnd / k'/:sf/sf] Joj:yf 5}g . o:t}, ljifout ljifo dflgG5 . ljBfnonfO{ cj;/x¿ 5gf]6 ug{ :jtGqtf
gofF ;"rgf kfpg] Joj:yf klg 5}g . o:tf] Joj:yf lbOPsf] 5 . Go"lhNof08n] ljBfno :jfoQtfsf] OR5f / :j–
s;}n] ul/lbg'kg]{ xf] ls lg/LIfs cfkm}Fn] ug]{ xf] Joj:yfkg aLrsf] ;Gt'ngsf] gLlt lnPsf] 5 . ;fy}, afXo
eGg] ljifo ax;df 5 . ;'k/Lj]If0fnfO{ klg lgif]w eg] ul/Psf] 5}g .
aËnfb]zsf] cWoogn] lzIfsnfO{ a9L :jfoQtf
lbg'kg]{ ;'‰fj lbPsf] 5, h'g lg/LIf0fsf] ljZjJofkL ;+oQ
' m /fHo cd]l/sf
dfGotf klg xf] . otf kfls:tfgdf eg] ;'k/Lj]If0fsf] cd]l/sfsf ljBfnox¿df lzIffsf] k|fGtLo af]8s { f] lgoGq0f /xG5 .
jt{dfg cEof; lzIf0fsf] sd{rf/LtGqLo b[li6df ;+3Lo /fHo;Fu ljBfno ;~rfngsf] sfg'g agfpg] / :t/
cfwfl/t /x]sfn] lzIfssf] k]zfut ljsf;df of]ubfg kl/If0f ug]{ clwsf/ /x]klg ljBfnon] Go"gtd dfkb08 k"/f
lbg g;Sg] vfnsf] 5 . o'g:] sf] k|ltj]bgn] oxfFsf] u/];Dd To;lj?4 sbd rfNb}gg\ .
;'k/Lj]If0f ;'wf/sf nflu afXo, cGt/ ljBfno cd]l/sfsf] ;'k/Lj]If0fdf d'Vo b'O{ s'/fn] dxŒj kfPsf 5g\ .
/ cfGtl/s ;'k/Lj]If0fsf] ;'‰fj lbPsf] 5 . lzIffljb\ ;'k/Lj]If0fsf] :yfgLos/0f / ljlwdf cfwfl/t ;'k/Lj]If0f k|0ffnL .
k|fp] 6L / cGo ;+:yfn] !((# df yfONof08df cd]l/sfsf] ;'k/Lj]If0fnfO{ cfhef]ln cftÍjfb;Fu klg hf]8]/
u/]sf] cg';Gwfgdf ;'k/Lj]If0fsf] lhDdf k|cnfO{ x]g{ yflnPsf] 5 . cd]l/sL ;'k/Lj]Ifsx¿nfO{ cfhef]ln ljBfyL{,
lbg'kg]{ lgisif{ lgsflnPsf] 5 . lzIfs, sd{rf/L / cleefjs;DdnfO{ cftÍjfbsf ljifodf ;';l" rt
uf]ljGbf / jlu{;n] !((# df u/]sf] cWoogn] kfg'k{ g]{ bfloTj ;'lDkOPsf] 5 .
ax';ª\Vos ef/tLo lg/LIfsn] k|c / lzIfsx¿af6
w]/} ;xof]u lng] u/]sf b]vfPsf] 5 . o;}n] ef/tdf hfkfg
klg lg/LIf0fsf] sfd k|cnfO{ g} ;'Dkg'k5{ eGg]
hfkfgsf] ;g\ !(%^ sf] sfg"gn] :yfgLo lzIff k|zf;gsf] u7g
pgsf] l;kmfl/; 5 . km/fx -!((^_ sf] cWoog
/ sfo{–;Ldf tf]Sof] . To;kl5 ;do–;dodf x]/km]/ x'bF } of]
cg';f/ kfls:tfgsf] ;'k/Lj]If0fsf /fd|f kIfx¿df
sfg"gn] ljleGg ljz]iftf ePsf] Pp6f k|0ffnLsf] ;[hgf u¥of] .
klg k|wfgfWofkss} e"ldsf k|dv ' b]lvof] . ljZjel/sf]
clxn] k|To]s zx/, ufpFdf lzIffsf] af]8x{ ¿ u7g ul/G5g\ .
cg'ejdf bIf k|c, ldlxg]tL lzIfs / hfu?s
ljBfno lg/LIfsx¿ log} af]8a{ f6 lgo'Qm x'G5g\ . lg/LIf0fsf]
;d'bfon] g} ljBfnonfO{ /fd|f] agfpg] b]lvPsf] 5 .
hDd} lhDdf :yfgLo lgsfonfO{ lbOPsf] 5 . lzIff dGqfnon]
kfls:tfgsf u|fdL0f k|fylds ljBfnox¿ o;sf
cfjZos ;xof]u u5{ / :yfgLo lgsfon] u8a8L u/]df dfq
pbfx/0f x'g\ . o;af6 ljz]ifu/L blIf0f Plzofdf
x:tIf]k u5{ .
;'k/Lj]If0f k|cnfO{ 5f]8g\ k' g]{ lgrf]8 lgsflnPsf] 5 .
lz If s c;f]h @)^% 41
cfj/0f ljZj cg'ej
t/, oxfF ;'k/Lj]If0f ;+/rgfleqsf] JolQm, ;d"x /
l6«l8gf8 P08 6f]jfuf] zlQmaLrsf] ;ª\3if{n] ;'k/Lj]If0fnfO{ cy{xLg agfO/x]sf]
l6«l8gf8 P08 6f]jfuf]df lg/LIf0ffnon] s]Gb|Lo lgsfo / k|ltj]bgx¿n] b]vfPsf 5g\ .
ljBfnoaLrsf] k'nsf] sfd u5{g\ . oxfFsf lg/LIfsx¿ ljBfnosf] k|mfG;]nL lzIffljb\ lko/] ab's
{ f cg';f/ ljBfno
u'0f:t/ sfod u/fpg u/]sf] e"ldsfsf nflu k|ltli7t dflgG5g\ . eg]sf] To:tf] /fHo–;+/rgf xf] h;n] of]Uo gful/s
@))@ df tof/ kfl/Psf] lzIff dGqfnosf] /0fgLlts of]hgfn]] pTkfbg ug]{ gfddf ljBdfg ;fdflhs lje]bnfO{
lg/LIf0fsf] u'0f:t/ ;'wf/ ug{ cGo lgsfox¿;Fu ldn]/ ug'k{ g]{ j}wtf k|bfg ug]{ sfd u5{ . pgL eG5g\, æljBfno
sfdsf] klxrfg u/]sf] 5 . lzIff dGqfnon] dfq ljBfnosf] s]jn z}lIfs :yfg dfq xf]Og, of] t Ps k|sf/sf]
u'0f:t/ ;'wfg{ ;Sb}g eg]/ cGo nfOg Ph]G;Lx¿;Fusf] sfo{ut o'4d}bfg xf] .Æ o;}n,] ljBfno ;'k/Lj]If0f ;fdflhs,
;DaGw vf]Hg] tl/sf of] b]zaf6 l;Sg ;lsG5 . To:t} of] ;f+:s[lts, cfly{s, /fhgLlts / dgf]j1} flgs sf]0faf6
b]zn] ;'k/Lj]If0fsf ;Gbe{df ;a} ljBfnodf ljBfyL{ sfplG;nsf] ul/g'k5{ . rLgsf] ;f+3fO If]qdf xfn} ul/Psf]
:yfkgf ug]{ / k|efjsf/L ¿kdf ;~rfng u/fpg] l;kmfl/; cg';Gwfgn] klg ljBfno, ;d'bfo / ;/sf/sf]
u/]sf] 5 . ;f‰]bf/Ldf lg/LIf0f k|0ffnLnfO{ k|a4{g ug'k{ g]{ ;'‰fj
lbPsf] 5 .
kf]Nof08 lg/LIfssf] of]Uotf, egf{ k|lqmof / ;'k/Lj]If0fsf]
lzIff k|0ffnLdflysf] j}rfl/s lgoGq0f kf]Nof08L lg/LIf0f kmnf]cksf] cefjnfO{ ljZjel/ ;f‰f ;d:ofsf] ¿kdf
k|0ffnLsf] dxŒjk"0f{ kIf dflgG5 . lzIff P]gn] g} k|zf;lgs x]l/G5 . ljsf;f]Gd'v b]zdf eg] ;'k/Lj]If0fsf] k|jl[ Q
/ z}Ifl0fs ;'k/Lj]If0fnfO{ 5'6o\ fPsf] 5 . z}Ifl0fs ¿kdf / of]Uotf;Fu hf]l8Psf ;d:of klg 5g\ . of] If]qsf
ljBfnox¿sf] d"NofÍg ljBfno lg/LIfsx¿af6 ul/G5 eg]
ljBfno ;~rfng ug]{ lgsfo / :yfgLo ;/sf/sf lgsfox¿af6 ljZjel/sf] cg'ejdf bIf k|c,
k|zf;lgs ;'k/lehg ul/G5 . ToxfF ljz]if1x¿af6 klg ljBfno ldlxg]tL lzIfs / hfu?s ;d'bfon]
;'k/Lj]If0f u/fOG5 . z}Ifl0fs / k|zf;lgs ;'k/Lj]If0fnfO{ g} ljBfnonfO{ /fd|f] agfpg] b]lvPsf]
k[ys\ u/]/ lhDd]jf/L tf]Sg] gLlt kf]Nof08af6 l;Sg ;lsG5 .
5 . ljz]ifu/L blIf0f Plzofdf
gj]{ ;'k/Lj]If0f k|cnfO{ 5f]8g\ k' g]{ lgrf]8
gj]d{ f tLg txdf ;'k/Lj]If0f ul/G5 . dGqfno, cg';Gwfg
lgsflnPsf] 5 .
tyf rr{ / /fli6«o lzIff sfof{no txdf . k"j{ k|fylds k|foM ;'k/Lj]Ifsx¿ a'‰Ss8, ;j{1ftf / sd ldlxg]t
ljBfnorflxF afnaflnsf / kl/jf/ dfldnf dGqfno cGtu{t ug]d{ f ulgG5g\ . / lzIff sfof{nox¿ log} lg/LIfssf]
5 . pRr dflj sfpG6Lsf] bfloTj cGtu{ t kb{ 5 . k|ltj]bgsf cfwf/df gLltlgdf{0f u5{g\ . h;n] ubf{
gu/kflnsfx¿n] clgjfo{ lzIff;DaGwL ;a} s'/f x]5g{ \ . cGo lzIfsx¿ lg/LIfs l/‰fpgdf a9L Jo:t x'G5g\ .
b]zsf] h:tf] /fli6«o lg/LIf0ffno oxfF 5}g . gj]{ o'/f]kn] L cGo b]zx¿df eg] ljBfnonfO{ a9L :jfoQtf lbP/
;+3sf ;b:o /fi6«x¿dWo] ljBfno ;'k/Lj]If0fdf ;aeGbf a9L ;'k/Lj]If0fnfO{ v'sn' f] agfpg yflnPsf] 5 .
ljBfno / :yfgLo ;dfhs]lGb|t cEof; ug]{ /fi6« dflgG5 . ;g\ !((( df !# j6f o'/f]lkog b]zx¿df
cg';Gwfg ul/Fbf b'O{ j6f b]zdf dfq} :yfgLo
hd{gL lg/LIf0ffnox¿ e]l6P, afFsL !) b]zdf s]Gb|Lo:t/sf
hd{gLdf ;'k/Lj]If0fsf] lhDd]jf/L ;+3x¿nfO{ 5 . k|To]s ;+3sf lg/LIf0ffnox¿ lyP . o;af6 s] b]lvG5 eg] ljZj
5'§} ljBfno lg/LIf0f lgsfox¿ x'G5g\, h;n] k|fl1s, sfg"gL c‰} ljBfno lg/LIf0fsf] s]Gb|Lo ;+/rgf / :t/Ls[t
/ sd{rf/L ;'k/Lj]If0f;Ddsf] sfd u5{g\ . k|To]s ljBfnodf sd{rf/LtGqLo 9fFrfaf6 lgb]l{ zt 5 . olt x'bF fx'bF }
lzIfs, cleefjs / ljBfyL{;lxtsf] sfplG;n x'G5 . ;+3lkR5] klg clxn] ljZje/ å}w ;'k/Lj]If0f ;+/rgf ckgfpg
o:tf sfplG;nx¿sf] e"ldsf km/s–km/s 5 . k|fljlws tyf yflnPsf] 5– ljBfnosf] cfGtl/s / ;/sf/L
Jofj;flos lzIff ;+3 -Nof08_ af6 ;~rflnt 5 / cGo ;'k/Lj]If0f . klZrdf ljsl;t b]zx¿n] oL b'Ov { fn]
sfo{zfnfdf pBf]u afl0fHo ;DaGwL lgsfox¿n] cfly{s nufgL ;+/rgf ckgfPsf] ePklg ljsf;f]Gd'v b]zx¿ eg]
u/]sf x'G5g\ . /, ToxL lgsfon] ;'k/Lj]If0f u/]sf x'G5g\ . tLg j6f ;+/rgfd} hfg'kg]{ b]lvG5M– ljBfnosf]
To:t} pRr lzIff;Fu ;DaGwL ;+:yfgx¿sf] Pp6f 5'§} lg/LIf0f cfGtl/s ;'k/Lj]If0f, ljBfnosf] ;d"xaLrsf]
tyf d"NofÍg ;+/rgf 5 . ;'k/Lj]If0f / /fHosf] ;'k/Lj]If0f ;+/rgf .
a/fn cg';Gwfg sfo{df lqmofzLn 5g\ .
42 lz If s c;f]h @)^%
j}slNks lrGtg
Pe/]6 l/d]o/
k|Zg
7Ls jf a]7Ls, ltd|f nflu
of] /fd|f] / of] g/fd|f] eg]/
tf]lslbg] vfnsf x'gx' bF' g} .
dfl;s
lj1fkg b/
:yfg cfsf/ -rf}Šn_ /Ë /sd -?_
;]G6Lld6/ -Eof6afx]s_
clGtd cfj/0f !(=%Š@^ ;]dL /ËLg ^),))).–
leqL cfj/0f !(=%Š@^ ;]dL /ËLg %),))).–
leqL k"/f kfgf !(=%Š@^ ;]dL /ËLg $),))).–
cfwf kfgf !^=%Š!! ;]dL /ËLg @%,))).–
ltxfO{ kfgf !^=%Š*=% ;]dL /ËLg !%,))).–
rf}yfO{ kfgf !^=%Š%=% ;]dL /ËLg !),))).–
46 lz If s c;f]h @)^%
ax;
lzIfs / k]zfut wd{
t'n;L yklnof
hf];s
' n} ] ug{ ;Sg] k]zfsf]
:t/af6 s]xL dfly p7] klg
/ xfd|f r'gf}tL
k]zfut klxrfgaf6 uj{sf]
cg'el" t x'g] l:yltdf k'¥ofpg
c‰ w]/} ug{ afFsL 5 .
lz If s c;f]h @)^% 47
lzIfs / k]zfut wd{
xfdLsxfF lzIfs sfd ub}{ ;Lkdf k|jL0ftf xfl;n cg'ej ;DaGwL, sfo{;Dkfbg ;DaGwL / cfrf/–
kbf]Ggltsf] Joj:yf ePsf] ;' l glZrt ug] { k| a Gw Jojxf/ ;DaGwL u/L hDdf #@ j6f :t/x¿
ldnfOPsf] x'G5 . lgwf{/0f ul/Psf 5g\ .
t 5 t/ lg/Gt/ • ug'{kg]{ sfdsf] Jofj;flos :t/ • Jofj;flos :t/cg'¿k 1fg cfh{g u/]sf]
1fg cfh{gdf ls6fg u/L ;f] :t/cg' ¿ ksf] ljZjljBfno jf sn]haf6 k|dfl0ft ug]{ sfo{
nfUg'kg]{ afWotf kf7Øqmdsf] l8hfOg ug],{ lzIf0fsf] ePkl5 klg ;dfg d"No tyf Jojxf/ …;]o/Ú
5}g . xfd|f lzIf0f k|aGw ug]{ tyf cEof;dfkm{t l;Sg] ug{, 1fgsf] :t/Ls/0f ug{ lzIfs sfplG;n
k|aGw ldnfOPsf] x'G5 . jf lzIfs Jofj;flos :t/Ls/0f Ao'/f] h:tf
kbsf gfdn] klg • l;sfOnfO{ k|dfl0ft ug]{ tyf ;f] ;+:yfx¿ u7g ePsf pbfx/0f e]l6G5g\ . oL
Jofj;floseGbf cfwf/df sfd ug{ ;dfg d"No, jf o:t} k|sl[ tsf ;+:yfn] cfjZos k|lqmof
k|zf;lgs 9fFrfsf] dfGotf, :t/ olsg ug]{ k|of]hgsf k"/f u/L Jofj;flos cEof; ug]{ cg'dlt k|bfg
‰Nsf] lbG5g\ . lgldQ lglZrt ;Ë7gsf] lgdf{0f ub{5g\ . cg'dlt k|fKt gu/];Dd Jofj;flos
ePsf] x'G5 . ;fy} ;f] cEof; ug]{ cEof; ug]{ sfo{ cj}wflgs x'G5 .
a]nfotdf lzIfs cg'dlt hf/L ug]{ :t/Ls[t k|aGw • tL ;+:yfn] cfkm"n] lgwf{/0f u/]sf Jofj;flos
kb–z[ª\vnfdf ldnfOPsf] x'G5 . :t/sf] kfngf ePsf] olsg ug{, cfˆgf] ;d'bfosf]
gjk|jz ] Lb]lv lj1, • Jofj;flos :t/cg'¿ksf cfr/0f ;]jfsf] ljZj;gLotf sfod /fVg, bIf JolQmaf6
ljåt tx u/L kfFr / sfo{:t/ olsg ug{ cg'udg ug]{ ;]jf kfpg] ;]jfu|fxLsf] xssf] /Iff ug]{ p2]Zosf
sfo{;d]t ;f] ;Ë7gaf6 x'G5 . lgldQ sfo{;Dkfbgsf] cg'udg ug]{ / ck]lIft
tx ePsf] kfOG5 . cg'udgaf6 ck]lIft :t/cg'¿k :t/ k"/f ePsf] gkfOPsf cj:yfdf cEof;
cfrf/, Jojxf/ / sfo{:t/ gePsf] l:yltdf ug]{ cg'dlt /2 ;d]t ug]{ k|rng 5 .
Jofj;flos cEof; ug{ lbOPsf] cg'dlt /2 • lzIfssf] Jofj;flos pGgogsf lgldQ 1fg
ug{ ;Sg] clwsf/;d]t ;f] ;Ë7gn] /fVb5 . cfh{g ug]{ tyf To:tf] 1fg cfˆgf] ;d'bfoleq
• Jofj;flos cEof; ug]{ qmddf tf]lsPsf :t/sf] lg/Gt/ cfbfg–k|bfg ug]{ Joj:yf ePsf] x'G5 .
kfngf ug's
{ f cltl/Qm 1fgsf] lgdf{0f cfˆgf] lzIfssf ljifout ;Ë7gx¿ lgdf{0f x'g] /
;d'bfo;Fu cfbfg–k|bfg h:tf sfo{nfO{ ;d]t tL ;Ë7gdfkm{t ljifout 1fgsf] ljsf;df
Jofj;flos pQ/bfloTjsf] kl/lwleq /flvPsf] 6]jf lbg] sfo{ ;+;f/el/ k|rngdf 5 .
x'G5 . • lj1tf ePsf lzIfsx¿n] ;du| lzIff k|0ffnLdf
• Jofj;flos ljsf; ;Fu;Fu} j[lQ–z[ª\vnfdf vf;u/L kf7Øqmd ljsf;, kf7Ø;fdu|L lgdf{0f,
pGglt x'g] tyf cfd hg;d'bfodf Jofks z}Ifl0fs k|ljlwsf] ljsf; h:tf ljifodf ;d]t
:t/df ;]jf k'Ug] u/L lj1tf ePsf JolQmsf] of]ubfg k'¥ofpg ;Sg] u/L j[lQ z[ªv \ nfdf
e"ldsfdf ;d]t kl/jt{g ug]{ Joj:yf x'G5 . pGglt;Fu} 7"nf] If]qdf ;]jf k'¥ofpg] u/L e"ldsfdf
kl/jt{g ePsf] kfOG5 .
lzIf0f k]zf / Jofj;flostf
dfly rrf{ ul/Psf Jofj;flostfsf cfwf/x¿sf] g]kfndf lzIf0f k]zf / Jofj;flostf
k[i7e"lddf ca lzIf0f k]zfsf ljz]iftfx¿af/] rrf{ • g]kfndf k|fylds txsf] lzIfs tof/L ug]{
u/f}FM sf];{ ljZjljBfno tyf lzIff ;ª\sfodfkm{t
• ;do qmd;Fu} s'g ;d"xsf lgldQ s:tf] ;~rfng x'g] Joj:yf 5}g . P;Pn;L pQL0f{
k|sf/sf] lzIffsf] k|aGw ug],{ s;/L l;sfpg] lzIfsx¿n] lghL:t/df ;~rflnt lzIfs tflnd
jf l;Sg ;xof]u ug]{ / l;s]sf] olsg ug{ s]Gb|x¿dfkm{t k"j{–;]jfsfnLg tflnd k|fKt
s;/L d"Nofª\sg ug]{ eGg] ljifodf ljlzi6Ls[t u/]kl5 dfq lzIfs nfO;]G;sf] k/LIffdf ;fd]n
1fgsf] e08f/ lgdf{0f ePsf] 5 . of] lg/Gt/ x'g;Sg] Joj:yf 5 . lgDg dfWolds tyf
kl/dfh{gsf] qmddf klg 5 . dfWolds txsf] lzIfs tof/ ug]{ sf];x{ ¿
• o:tf] 1fgsf] ljt/0f ug]{ clwsf/ lglZrt ljZjljBfnox¿dfkm{t ;~rfngdf 5g\ . oL
;+:yfx¿nfO{ k|bfg ul/Psf] x'G5 . To:tf b'j} k|sf/sf -k|fylds tyf dfWolds_ lzIfs
;+:yfx¿sf] Go"gtd :t/ lgwf{l/t x'G5 . tof/L sfo{qmd ;~rfng ug]{ ;+:yfnfO{ sfo{qmd
• ;Lkdf k|jL0ftf xfl;n u/]sf] olsg ug{ z}lIfs ;~rfng cg'dlt k|bfg ubf{ cGt/f{li6«o
;+:yfdf OG6g{;Lk, lzIf0f–cEof; ug}k{ g]{ u/L k|rngcg'¿k d'Vo–d'Vo zt{ / cfwf/x¿ k"/f
kf7Øqmddf Joj:yf ul/Psf] x'G5 . ePsf 5g\ eg]/ bfaL ug{ ;lsg] l:ylt 5}g .
• ljleGg d'ns ' df Jofj;flos :t/ lgwf{/0f ubf{ • ;Lkdf k|jL0ftf ePsf] olsg ug{ cGoq ckgfOg]
s]xL ;dfgtf / s]xL leGgtf /xg] u/]sf] e]l6G5 . …OG6g{;LkÚ, lzIf0f cEof; h:tf …OG:6«d" G] 6Úx¿
yfONofG8sf] s'/f ug]{ xf] eg] ToxfF 1fg tyf Jofj;flos dd{cg';f/ ;~rfng ug]e{ Gbf klg
48 lz If s c;f]h @)^%
k|foM …/LltÚ wfGg] u/L ;~rflnt kfOG5g\ . ;]jfsf] u7g / ;]jf zt{df ;'wf/, lg/Gt/ k]zfut
• lzIfssf] txut ¿kdf cfjZos Go"gtd of]Uotf ljsf; h:tf kIf ;/sf/L tj/af6 ul/g'k' g]{ s]xL
lgodåf/f lgwf{l/t 5 . tflnd / nfO;]G;sf] dxŒjk"0f{ sfo{x¿ x'g\ . zfob Jofj;flostfsf]
k|fjwfgnfO{ clgjfo{ ul/Psf] 5 . t/, Jofj;flos k|j4{gdf lzIfs ;d'bfosf] e"ldsf Tof]eGbf sd
:t/ lgwf{/0f x'g c‰} x'g afFsL 5 . dxŒjk"0f{ x'bF g} . cfˆgf] ljlzi6 k]zfut klxrfg
• lzIfssf] Jofj;flos cEof;nfO{ :t/Ls[t ug]{ sfod ug],{ :t/ j[l4df 6]jf k'¥ofpg], lg/Gt/ l;sfO
…lzIfs sfplG;nÚ h:tf ;+ : yf c‰;Dd / ljsf;sf cj;/x¿ l;h{gf ug],{ cfˆgf 1fg,
cl:tTjdf 5}gg\ . …lzIf0f–cg'dltÚ lzIfs ;]jf l;sfO / cfrf/ ;DaGwL kIfsf] cg'udg ug]{ h:tf
cfof]udfkm{t k|bfg x'bF } cfPsf] 5 . lzIfsx¿sf sfo{ cGo Jofj;flos ;d'bfon] ‰F} lzIfs ;d'bfon]
s]xL ljifout ;ª\u7gx¿ -h:t}, g]N6f, ul0ft klg cfˆg} k|of;df cl3 a9fpg'kg]{ x'G5 .
lzIfs kl/ifb\ cflb_ dfkm{ t ljifout
lzIf0f;DaGwL 1fgsf] lgdf{0f / ljt/0fdf s]xL lzIfs Jofj;flostf / r'gf}tL
;/fxgLo sfd x'g yfn]sf 5g\ . • Jofj;flostf / ;dfj]zL ;]jfM lzIf0f ;]jf
• ;+:yfsf] Jofj;flos klxrfg, ljZj;gLotf / ;dfj]zL agfpg'sf ;fy} :t/ psf:g] r'gf}tL
ul/df sfod /fVg] tyf s'zn JolQmaf6 ;]jf klg 5 . To;sf/0f lzIfs tof/L sfo{qmddf
kfpg] ;]jfu|fxLsf] xssf] ;Dj4{g u/L cfd cfsif{0f ug],{ cg'bfg lbP/ JolQmsf] nfut 36fpg]
;d'bfosf] ljZjf; lhTg k|bfg ul/g] …cWofkg h:tf /0fgLltdfkm{t Jofj;flostfsf] ;Dj4{g
cg'dltkqÚ ;Gtf]ifhgs 9+uaf6 ljt/0f x'g tyf ;dfj]zL ;]jfsf] p2]ZonfO{ Ps;fy k|fKt
;s]sf] 5}g . o;lglDt lzIfs tof/L kIfsf] ug'k{ g]{ cj:yf 5 .
v'sn' f]kgf tyf /f]huf/Lsf] lgldQ rsf]{ bafa • Jofj;flostf / ljs]Gb|Ls[t lzIfs Joj:yfkgM
d'Vo r'gf}tL ePsf 5g\ . tf]lsPsf] cfr/0f / lzIfs Joj:yfkgnfO{ ljs]Gb|Ls[t ug]{ sfddf
sfo{;Dkfbgsf] :t/ k"/f gug]{sf] cg'dltkq Jofj;flostf kIfnfO{ sdhf]/ x'g
/2 ug]{ Joj:yf nfu" g} x'g ;s]sf] 5}g . glbg lzIfssf] Jofj;flos :t/ Jofj;flostf k|j4{g
lzIfssf] pQ/bfloTjnfO{ d"ntM tLg cy{df lgwf{/0f ug]Ù{ lzIfs tof/L kIfdf ug{sf lgldQ
a'´g ;lsG5 M cg'zf;g sfod ug],{ b'ud{ If]qdf Go"gtd ;'ljwf
• zf:qLo pQ/bfloTj -h;nfO{ lgod kfngfsf] of]Uo JolQmnfO{ cfslif{t ug{
cy{df k|zf;lgs klg eGg ;lsG5_Ù k|fT] ;fxgsf ljz]if of]hgfx¿ nfu" ;'lglZrt ug's{ f
• s]Gb|Lo pQ/bfloTj -s]Gb|Lo kf7Øqmd, k/LIff ug] { pkfox¿ cjnDag x' g cltl/Qm Jofj;flos
/ d"NofÍg ;+oGqdfkm{t ul/g] lgoGq0ffTds ;S5g\ . ljlzi6tfsf] ;+/If0f
pQ/bfloTj h'g sfo{;Dkfbg / glthf;Fu • hjfkmb]lxtfsf] ;+oGq / / k|j4{g ug'{ klg
;/f]sf/ /fVb5_ tyf Jofj;flostfM cfˆgf] Joj;fok|lt
• Jofj;flos pQ/bfloTjM Joj;fosf] d"No, dfGotf, pQ/bfoL agfpg :jtGq sfplG;n plQs} dxTjk"0f{ /
:t/, cfr/0fcg'?k Jojxf/ ug{ :t/, ;d"x jf u7g ul/g' k5{ . /fhgLlts jf cfjZos 5 .
Jofj;flos dof{bfk|lt pQ/bfoL x'g] Joj:yf . k]zfut nfexflgsf lgldQ ;ª\3if{
• xfdLsxfF lzIfs kbf]Ggltsf] Joj:yf t 5 t/ ug]e{ Gbf klg Jofj;flos pGgogdf ;dlk{t
lg/Gt/ 1fg cfh{gdf nfUg'kg]{ afWotf 5}g . ;+:yfsf] lgdf{0faf6 cfˆgf] Jofj;flos dof{bfk|lt
lzIfssf lglDt lgwf{l/t ljleGg kbsf gfdn] pQ/bfoL x'g] / :j–lgodgsf] ljlwaf6 ;~rflnt
klg Jofj;floseGbf k|zf;lgs 9fFrfsf] ‰Nsf] x'g] cfwf/ tof/ x'G5 .
lbG5 . a]nfotdf / yfONofG8df lzIfs kb– • lzIfs ;]jfsf] u7g / Jofj;flostfM k|fylds
z[ªv\ nfdf gjk|jz ] Lb]lv lj1, ljåt tx u/L txsf lzIfsx¿, dfWolds lzIfssf ;xfos
kfFr tx ePsf] kfOG5 . dflyNnf] tx kbgfdn] jf tNnf] bhf{sf geP/ ljlzi6 Jofj;flos
klg a9L Jofj;flos 5 / 1fgsf] ljsf; / klxrfg af]ss ] f lzIfs x'g\ eGg] dfGotf :yflkt
lj:tf/df p;sf] e"ldsfnfO{ km/s 9Ën] a'´g] ug'{ cfjZos 5 . /f]huf/ ahf/sf cGo ;]jf;Fu
ul/G5 . t'ngLo agfpg lzIfs ;]jfnfO{ klg z}lIfs
dflysf Joxf]/faf6 g]kfndf lzIf0f k]zfnfO{ of]Uotf;Fu cfa4 ul/Psf sf/0f k|fylds lzIfs
Jofj;flos agfpg] lbzfdf s]xL k|of; ePsf b]lvG5 . kbf]Gglt eP/ dfWolds lzIfs aGg'kg]{ cj:yf
t/ hf] ;'sn} ] ug{ ;Sg] / wfGg ;Sg] k]zfsf] 5 . To;}u/L lghL ;|ft] df jf cGo lsl;daf6
:t/af6 of] k]zf s]xL dfly p7] klg cGo :yflkt lgo'Qm lzIfsn] Go"g tnadf sfd ug'k{ /]sf
k]zfsf] sf]l6df k'¥ofpg, /f]hfOsf] k]zf agfpg tyf u'gf;fx¿ klg plQs} 5g\, o;sf] klg ;+af]wg
k]zfut klxrfgaf6 uj{sf] cg'el" t ug{ ;Sg] l:yltdf x'g] Joj:yf ug'{ cfjZos 5 .
k'Ug c‰ w]/} ug{ afFsL b]lvG5 . lzIfs tof/L, -yklnof lzIff dGqfnosf pk;lrj x'g\ ._
lz If s c;f]h @)^% 49
;
axlzIfs / k]zfut wd{
hgfb{g l;6f}nf
lz If s c;f]h @)^% 51
JolQmTj ofbj hf]zL
bL3{/fh pkfWofo
s'
k|jrgb]lv
;ft
g kf7 s;/L k9fpg ;lsG5 / s;/L k9fpFbf
a9L k|efjsf/L x'G5 eGg] s'/fnfO{ ;fwf/0f efiffdf
E ;Dd
;fwf/0f oGq s] xf] / slt k|sf/sf x'G5g\ egL lzIfsn]
ljBfyL{nfO{ pbfx/0f;lxt atfpg' klg k|jrg ljlw xf] .
lzIf0f–l;sfO ljlw elgG5 . t/, xfdL lzIfsx¿ 6«flkms lgod kfngf gubf{ x'g] xflgsf af/]df ljBfyL{nfO{
s:tf] lqmofsnfk u/fpFbf ljBfyL{n] ljifoj:t' /fd|f;] uF a'´g sIffdf atfpg' klg k|jrg ljlw xf] . o;/L x]bf{ of]
jf To;af/] wf/0ff lgdf{0f ug{ ;S5g\ eGg] x]Ssf sd} ljlwdf lzIfs a9L ;lqmo x'g] / ljBfyL{x¿ lgliqmo >f]tf
dfqfdf /fV5f}F . kl/0ffd:j¿k xfd|f] b}lgs lqmofsnfk ;w}hF ;f] x'g] ePsfn] of] :jtM lzIfss]lGb|t ljlw x'g hfG5 . 5f]6f]
p:t} x'G5 / ljBfyL{n] lzIfssf] lqmofsnfkdf ljljwtfsf] ;dodf w]/} hfgsf/L lbg'k/]df jf sIffsf]7fdf w]/} 5fq5fqf
sdL dx;"; u5{g\ . o;af6 k9fOg] ljifo / ;Da4 lzIfsk|lt ePsf] cj:yfdf of] ljlw lgs} pkof]uL dflgG5 . of] ljlw
g} ljBfyL{ lg/fz x'g yfN5g\ . ljBfyL{nfO{ s'g} s'g} kf7 hfgsf/L lbg, ljifo lj:tf/ ug{, cWoog ;fdu|Lsf] dxŒj
;lhnf];uF a'‰fpg] tl/sf / cEof; g} ;xL lzIf0f ljlw bzf{pg / ljBfyL{nfO{ pTk|/] 0ff hufpg ;xfos x'G5 . t/
xf] . k|foMh;f] Pp6f sIffdf leGg–leGg ?lrsf ljBfyL{x¿ ljBfyL{nfO{ lqmofzLn agfpg Pj+ ;Lkd"ns / Ifdtfjfg\
x'G5g\ . Pp6} ljBfyL{n] klg leGg tl/sfn] l;Sg rfxG5 . agfpg of] ljlw ;fdfGotM sfd nfUb}g . of] ljlwn] ljBfyL{sf]
To;}n] k|efjsf/L lzIf0f–l;sfOnfO{ lzIfsn] Pp6} kf7df sNkgf ug{ ;Sg] Ifdtf a9fpg d2t u5{ . of] ljlwdf
klg ljleGg ljlw ckgfP/ Jofjxfl/s ¿kdf k|of]udf lzIfsn] ljBfyL{sf] Psfu|tf u'Dg glbg sIff lqmofsnfknfO{
Nofpg'k5{ . tLg–rf/ v08df ljefhg u/L !%–@) ldg]6kl5 5nkmn,
lzIf0f–l;sfO ljlw lzIfss]lGb|t of ljBfyL{sl] Gb|t x'g k|Zgf]Q/ jf cGt/lqmof ug'{ cfjZos 5 .
;S5 . lzIfsn] ;xof]uLsf] ¿kdf sfo{ ug]{ / lzIfs–
ljBfyL{, ljBfyL{–ljBfyL{aLr 5nkmn, cGt/lqmof, cg'ej cfbfg– 5nkmn ljlw
k|bfg ug]{ u/L to ul/Psf] lqmofsnfknfO{ ljBfyL{sl] Gb|t s'g} kf7nfO{ ljBfyL{x¿aLr 5nkmn u/fP/ l;sfpg] ljlwnfO{
ljlw elgG5 . o;sf] ljk/Lt sIffsf]7fdf lzIfsn] ;"rgf …5nkmn ljlwÚ elgG5 . of] ljlwdf ljBfyL{nfO{ ljifoj:t'sf
/ cg'ej k|bfg ug]{ / ljBfyL{x¿n] ;'Gg] tyf ;fwf/0f af/]df ;d"xdf ljefhg u/L ts{, ljts{ / ax; u/fP/
lh1f;fsf] k'li6 lzIfs;Fu dfUg] h:tf lqmofsnfknfO{ lgrf]8 lgsflnG5 . o:tf] 5nkmnn] ljBfyL{sf] /rgfTds
lzIfss]lGb|t ljlw elgG5 . lzIfsn] kf7nfO{ JofVof ug]{ Ifdtf j[l4 ug{ ;xof]u u5{ . pbfx/0fsf nflu v]ns'bn]
/ ljBfyL{n] o;nfO{ cEof; ug]{ / h:tfsf] t:t} k/LIffdf :jf:YonfO{ ug]{ kmfObfsf ljifodf sIffdf 5nkmn u/fpg
ptfg]{ k|rngnfO{ lzIf0f–l;sfOsf] k|dv ' cËsf] ¿kdf lng] ;lsG5 . To:t} ;8sdf lxF8b\ f ckgfpg'kg]{ ;fjwfgLsf af/]df
k|rng xfdLsxfF c‰} 5 . ljZjljVoft lzIffljb\ hf]xg l8a]n] klg 5fq5fqfaLr 5nkmn u/fpg ;lsG5 . o:tf] 5nkmndf
…u/]/ l;Sg]Ú k|lqmofdf hf]8 lbPsf 5g\ . ljBfyL{sl] Gb|t ljlwdf ;s];Dd Ps ;d"xdf kfFrb]lv ;ft hgfeGbf a9L ljBfyL{
lzIfsn] ljBfyL{nfO{ gofF s'/f vf]Hg] jftfj/0f ;[hgf ub{5 . /fVg'xb'F g} / lgrf]8nfO{ kfn}kfnf] k|:t't ug{ nufpg'k5{ .
lzIfs sIffsf]7fsf] cufl8 sd ;do dfq pleG5 . o;n] ljBfyL{sf] cfTdljZjf; / /rgfTds Ifdtf j[l4 x'G5 .
g]kfnL kl/j]zdf s] ;a} lzIf0f–l;sfO ljlw k|of]u 5nkmndf lzIfs cfk"m rflxF pTk|/] s aGg'k5{ .
ug{ ;lsPnf < g;lsg] s] xf]nf < / lsg xf]nf < clxn]
xfdLsxfF k|rlnt ljlwx¿dWo] s]xL ljlwsf af/]df oxfF k|bz{g ljlw
5nkmn u/f}+ . ;fdfGotof Jofj;flos tyf ;Lkd"ns ljifo k9fpFbf k|bz{g
ljlwsf] k|of]u ul/G5 . of] ljlwdf lzIfsn] s'g} s'/fsf]
k|jrg ljlw gd'gf k|bz{g u/]/ ljBfyL{nfO{ a'‰fpF5g\ . h:t}, 3fOt]sf]
k|jrg ljlwdf lzIfsn] kf7df lbOPsf] hfgsf/L jf ;"rgf k|fylds pkrf/df s[lqd Zjf; lbg] ljlw lzIfsn] u/]/
/ tYosf cfwf/df JofVof ug]{ x'gfn] o;nfO{ JofVofg b]vfpg] . o:t}, sDKo'6/df kmfOn ;'/lIft /fVg] tl/sf
ljlw klg elgG5 . pbfx/0fsf nflu nIdLk|;fb b]jsf]6fsf] lzIfsn] sIffsf]7fdf cEof; g} u/]/ b]vfpg' klg k|bz{g
hLjgL lzIfsn] ljBfyL{nfO{ ;'gfpF5g\ . ljBfyL{x¿ lzIfssf] ljlw cg';f/sf] lzIf0f xf] . of] ljlwdf lzIfsn] ug'k{ g]{
af]nL dGqd'Uw eP/ ;'lg/xG5g\ . To:t} lj1fg lzIf0fdf sfo{nfO{ r/0f–r/0fdf ljefhg u/L k|:t't ubf{ /fd|f] x'G5 .
54 lz If s c;f]h @)^%
k|To]s r/0fsf sf/0f;lxt JofVof ug{ ;s] ‰g} /fd|f] af/] s] yfxf 5 <Ú, …s]–s] kQf nufpg ;S5f} <Ú h:tf k|Zgx¿df
x'G5 . cfkm"n] k|bz{g ul/;s]kl5 ljBfyL{nfO{ ug{ nufPdf 5nkmn u/fpg'kb{5 . o;n] ljBfyL{nfO{ gofF s'/f l;Sg /
ljBfyL{n] l;s] gl;s]sf] t'?Gt} yfxf kfpg ;lsG5 . 5nkmndf ;xefuL x'g k|l] /t u5{ .
Explore -PS;Knf]/_M o;n] ljBfyL{nfO{ lh1f;f jf cfsfª\Iff
vf]h ljlw d]6fpg k|l] /t u5{ . o; ljlwdf ljBfyL{n] pgLx¿df k}bf
vf]h ljlwdf ljBfyL{nfO{ s'g} ;d:of lbO{ To;sf] ;dfwfg ul/Psf] pT;'stfsf cfwf/df ;f]wvf]h u5{g\ . of] r/0fdf s'g}
vf]Hg nufOG5 . of] ljlwdf klxn] lzIfsn] ljBfyL{n] ;dfwfg ljrf/ 7Ls xf] jf a]7Ls egL k/LIf0f x'G5 . ljBfyL{nfO{ gofF
ug{ ;Sg] tyf lzIfsn] w]/} lgb]z { g lbg' gkg]{ vfnsf ljrf/ vf]Hg k|fT] ;flxt ug'k{ 5{ . ;?jf /f]usf af/]] ljBfyL{n]
;d:of 5gf}6 ug'k{ 5{ . o;n] gofF s'/f kQf nufpg;Sg] eg]sf s'/f ;'Gg], ;g]{ g;g]{ /f]usf af/]df ;f]rljrf/ ug{ /
Ifdtf a9fpF5 . o;}n] of] ljlw :s"n:t/sf ljBfyL{x¿sf ltgsf] k/LIf0f ;xhstf{sf] e"ldsf lzIfsn] lgjf{x ug'k{ 5{ .
nflu /fd|f] dflgG5 . ljBfyL{nfO{ s'g} ufpF–7fpFsf dflg;sf Explain -PS;Kn]g_M s'g} wf/0ff jf ljrf/sf] JofVof
/Lltl/jfhaf/] vf]h ug]{ tyf logsf] cfˆgf] /Lltl/jfh;Fu ul/G5 . t/ o:tf] JofVof lzIfsn] gu/L ljBfyL{nfO{ ug{
s]–s:tf ;dfgtf–c;dfgtf 5g\ vf]Hg nufpg ;lsG5 . nufpg] . o;n] c¿sf] JofVof ;'Gg], ljj]rgf ug]{ / k|Zg
o:t} kfgLsf w]/} d'xfg kQf nufO{ ;kmf kfgL vf]Hg nufpg ug]{ Ifdtf a9fpF5 . s'g} ljifodf lzIfsn] u/]sf] JofVof
klg ;lsG5 . SnfOgf]ld6/sf] k|of]u u/]/ cUnf] ¿vsf] ;'Gg] / cfˆgf] wf/0ffnfO{ kl/is[t ug{ klg o;n] ;3fp
prfO lgsfNg nufpg' klg vf]h ljlw k|of]u ug'{ xf] . k'¥ofpF5 . lzIfsn] gofF wf/0ff agfpg ljBfyL{sf k"j{
cg'ejnfO{ hf]8 lbG5g\ .
;xof]ufTds ljlw Expand -PS;kfG8_M ljBfyL{nfO{ ;DalGwt kf7ssf]
;xof]ufTds l;sfOn] ljBfyL{nfO{ cfk;df ldn]/ sfd ug]{ pkof]lutfsf] cfofd vf]Hg nufpg] . klxn]sf] eGbf km/s
/ l;Sg] cj;/ k|bfg u5{ . of] l;sfO ljlwdf ljBfyL{nfO{ t/ ;d¿k kl/l:yltdf k|of]u ug]{ pkfosf ¿kdf 5nkmn
;d"xdf ljefhg u/L k9\g / 5nkmn ug{ nufOG5 . ug{ ;lsG5 .
;xof]ufTds ljlwsf] d'Vo kmfObf ljBfyL{df hfu[t x'g]
;d"xsf] efjgfnfO{ dflgG5 . of] ljlwn] ljBfyL{nfO{ Excite pT;flxt÷pT;'s agfpg';\
PSnf] geO{ ;d"xsf] lxtsf af/]df l;sfpF5 . ;xof]ufTds
ljlw k|of]usf leGg–leGg tl/sf 5g\ . tLdWo] …ljBfyL{ Explore gofF s'/f vf]Hg l;sfpg';\
;d"x pknlAw ljefhgÚ / …;d"x–v]n k|ltof]lutfÚ sf] Explain JofVof ug';{ \
k|of]u a9L ePsf] kfOG5 .
…ljBfyL{ ;d"x pknlAw ljefhgÚdf leGg–leGg :t/sf Expand ljleGg sf]0faf6 vf]Hg / ;f]Rg nufpg';\
ljBfyL{sf] ;d"x ljefhg u/]/ l;Sg'kg]{ ;fdu|L / ug'k{ g]{
lqmofsnfk lbOG5 . o:tf] ;fdu|Laf6 l;Sbf ljBfyL{n] Extend cGo ljifo / wf/0ff;Fu bfFHg nufpg';\
lSjh v]Ng, sfo{tflnsf agfP/ x]g{ jf >Jo–b[Zo Exchange wf/0ff cfbfgk|bfg ug{ nufpg';\
;fdu|Lsf] k|of]u ug{ klg ;S5g\ . l;sfOkl5 ;a}
;d"xsf ljBfyL{nfO{ k|Zg ;f]lwG5 . a9L cÍ Nofpg] Examine l;s]sf] s'/fsf] k/LIf0f / d"Nofª\sg
;d"x ljhoL aG5 . sIffkl5 s'g} k|ltof]lutf ul/G5 ug{ nufpg';\
eg] To;nfO{ ;d"x v]n k|ltof]lutf elgG5 .
Extend -PS;6]G8_M ljBfyL{x¿n] ;DalGwt ljifo jf
lgdf{0fjfbL ljlw wf/0ffx¿nfO{ lj:tf/ u/L cGo ljifoj:t' jf wf/0ff;Fu
lgdf{0fjfbLx¿sf] /fodf ljBfyL{n] cfˆg} cg'ejaf6 5'§} lsl;dn] bfFHg], km/s 5'6o\ fpg] / gofF kl/l:yltdf k|of]u ug]{ ub{5g\ .
l;ls/x]sf x'G5g\ . of] bz{g cg';f/ cfk;df 5nkmn / o;n] s'g} kf7nfO{ lj:t[t ¿kdf a'‰fpg ;xof]u u5{ .
cGt/lqmofaf6 ljBfyL{n] gofF–gofF s'/f cfk}mF l;S5g\ . 1fg pbfx/0fsf nflu /f]unfO{ ;/;kmfO{;uF ;DalGwt agfP/
lzIfsn] eg]/ jf lbP/ a9\bg} , a? cfk}mF n] kl/l:yltnfO{ 5nkmn u/fpg ;lsG5 .
cjnf]sg u/]/ k|fKt ul/G5 eGg] dfGotf of] bz{gn] af]ss ] f] Exchange -PS;r]Gh_M ljBfyL{n] cfˆgf] wf/0ff cGo
5 . /f]u/ jfOaLn] cª\uh|] Lsf] …OÚ cIf/af6 z'? x'g] kfFr ;fyL jf ;d"x;Fu cfbfgk|bfg ub{5g\ . lzIfsn] pQm
zAbsf] Pp6f lgdf{0fjfbsf] gd'gf k|:t't u/]sf 5g\ . lxhf]cfh cfbfgk|bfgdf ;xof]u ub{5g\ .
o;df …OÚ af6} z'? x'g] c¿ b'O{ j6f zAb ykL ;ft …OÚ sf] Examine -PShfldg_M o;df ljBfyL{n] lgdf{0f u/]sf] jf
gd'gf agfOPsf] 5 . o;sf] pbfx/0f tn lbOPsf] 5 . a'‰s] f] s'/f hfFlrG5 . o:tf] k/LIf0f v'nf k|Zg, cjnf]sg
Excite -PS;fO6_M o;sf] cfzo ljBfyL{nfO{ ;j{ky| d l;Sg / JofVofsf] cfwf/df ul/G5 . of] ljlwdf lzIfsn] dfq
pTk]l| /t÷ pT;fxL t'Nofpg'k5{ eGg] xf] . s'g} kf7af/] …o:tf] geP/ ljBfyL{ :jo+n] klg cfkm"n] l;s]sf ;Lk, 1fg k|bz{g
lsg <Ú, …s] yfxf 5 <Ú / …s] kQf nufpg] <Ú eGg] h:tf k|Zg ub{5g\ / cfˆgf] k|ult cfkFm} d"NofÍg u5{g\ .
;f]Wg ;lsG5 . pbfx/0fsf nflu ;?jf /f]usf af/] k9fpFbf
lzIfsn] sIffsf] k|f/Dedf …/f]u s] xf] <Ú, …lsg nfU5 <Ú, …o;sf n]vs sf7df8f}F ljZjljBfnosf Pl;;6]G6 k|f]km];/ x''g\ .
lz If s c;f]h @)^% 55
sIff–sf]7f cg'ej
;'wf cf]‰ff
ljBfyL{ / xfdL
lzIfs–ljBfyL{ Pscsf{sf kl/k"/s x'g\ . o;}n]
lzIfs–ljBfyL{aLr lht–lhtsf] efjgf ljsl;t
x'gk' 5{Ù g ls lht–xf/sf] . k[YjL‰}F IfdfzLn ePg
eg] dfG5] slxNo} ;kmn lzIfs aGg ;Sb}g .
lz If s c;f]h @)^% 57
km';b{
zAb v]n–!
! @ # $
/fp08 6]an
'
% ;fj{hlgs ljBfnosf
lzIfsx¿sf] cfTdan a9fpg
^ & * s] s] ug{ ;lsG5 <
s] ;/sf/L :s"nsf
( !) !! lzIfsnfO{ ;a}n] pk]Iff u/]s}
xf] <
@& @* @( #)
#! #@
## #$ #%
t];f]{ 7f8f]
!= lj=;+= cg';f/ t];|f] dlxgfsf] gfd != b]jlkt[ sfo{df r9fpg k|of]u ul/g] rfdnsf ;Unf u]8f
@= dxfb]jsf] u+uftkm{sf] 5f]/fsf] gfd @= dxfef/tsf k|l;4 /fhf kf08'sL /fgL
$= Zdzfg÷lrxfg #= b]jLb]jtfsf] ofqfdf k|of]u ul/g], dfG5]af6 tflgg] rf/kfª\u|]
%= ljz]if u/L g]jf/ hfltsf] ef]hdf k|of]u x'g] /S;L xfNg] jfxg
wft'sf] efF8f] $= dxfb]jnfO{ of] gfdn] klg ;Daf]wg ul/G5
^= dflg;n] af]s/] rnfOg] Ps lsl;dsf] ;jf/L ;fwg÷plnGsf7 %= cf7 j;'dWo] kf“rf}+
&= b]zk|lt akmfbf/L /xg] JolQm &= k'?if b]jtf
(= /fdsf Ps 5f]/fsf] gfd *= /fdfo0fdf jl0f{t s}so] Lsf 5f]/f
!!= d[t z/L/÷d'bf{ !)= cwLg÷sfa'
!@= n]gb]g, lgod, cg'zf;g cflb Jojxf/df ul/g] ;Totf !!= ;ftfsf] cflv/L af/sf] gfd
!$= dxfef/tsf] Ps b'i6 / sk6L kfq !#= s'g} j:t'nfO{ lrgfpg To;}sf] cg's/0fdf tof/ kfl/Psf]
j:t'÷afGsL÷9f“rf
!^= a'4sf k"jh { Gdsf syfx? n]lvPsf] u|Gy !%= /vjf/Lsf nflu kflng] 3/kfn'jf hGt'
!&= df]n÷bfd !^= hflt;DaGwL÷;fDk|bflos
!*= enf]÷a]; @)= vfgf÷hnkfg
!(= ;DalGwt ;a}nfO{ s]xL s'/f] yfxf lbg] sfd @!= clwsf+z g]kfnLsf] laxfg a]ns ' fsf] lgoldt ef]hg
@!= g]kfnsf] Ps l5d]sL b]z @@= hLp÷z/L/÷rf]nf
@#= s'g} sfd s'/fsf] kSsfkSsL @$= xflg÷gf]S;fgL÷Iflt
@$= 3fp vl6/f lgsf] ePkl5 a;]sf] bfu @^= l;Gsfn] uf“;]/ la6 p7fO{ agfOPsf], ;fnsf] kftsf] yfnh:tf]
@%= g6{s÷g6'jf ef“8f]
@&= ;]gfsf s'g} u'Ndsf k|dv ' @*= s'g} sfd ug]{ l;nl;n]jf/ lgod÷sfo{k|0ffnL
@(= rf/}lt/ 3'Dg] lqmof #)= hfn agfO{ lem+uf, e';'gf cflb ;–;fgf sL/fx? cNemfP/ vfg]
#@= bGTosyf cflbdf jl0f{t kv]6f x'g] slNkt ;'Gb/L Ps hftsf] cf7v'§] sL/f]
##= 5f]/f jf 5f]/Lsf] gflt #!= wfld{s b[li6n] v/fa 7xl/g] / Oxnf]s–k/nf]s b'jd} f cz'e
#$= O“6, 9'·f cflbsf] ufx|f] nufP/ cUnf] kf/L afl/Psf] af/ kmn lbg] sfo{
#%= 6fpsfdf 5fnfsf] /ftf] l;p/ x'g] b'Ov{ §' ] 3/kfn'jf r/f] . #@= clt cNk If0f÷l5g\
58 lz If s c;f]h @)^%
○
cGtfIf/L–! cfo'jb{]
○
○
○
( cfhef]ln w]/} dflg;x¿ skfn ‰g]{
○
skfn ‰g{ s;/L /f]Sg] <
○
;d:ofaf6 k|tfl8t 5g\ . t/,
○
% !) cfo'jl{] bs k4ltdf o;sf] pkrf/
○
xfd|f] jl/kl/ g} df}h'b 5, h;nfO{
○
xfdL b]Vb}gf}+ .
○
* @
g
○
skfn ‰g{ /f]Sgsf nflu aL;–
○
!$ $ ! ^ kRrL; gLdsf kQf kfgLdf
d
○
pdfNg';\ . of] gLdkfgL lr;f]
○
eO;s]kl5 o;n] skfn w'g';\ .
○
#
nuftf/ Ps xKtf;Dd gLdkQfsf]
○
○
!# !@ !! agfpF5 .
○
○
○
○
k/' :sf/
○
^= hfoh gePsf] -$_ kf7ssf] PseGbf a9L k|j]i6L dfGo x'g] 5}g .
○
?=$)))
&= b]zdf ;~rflnt ljsf;sf of]hgfx?df hgtfsf]
○
;xeflutf -&_
k'/:s[t ul/g] 5 . ljh]tfsf] clGtd lg0f{osf]
○
!)= gv/f kfg]{÷pQfpnf] :jefjsf] -^_ – ljh]tfsf] gfd / ;xL hjfkm lzIfssf] d+l;/
○
kf6g9f]sf, nlntk'/
○
df:6/hL
k|s[ltn] dfgj z/L/df = olb Pp6f cfFvfn] b]Vg 5f]8\of]
eg] csf{n] c‰f a9L b]V5 . Pp6f xf] ;/ . To:t}
x'g] sldx¿nfO{ cfkm}+ Pp6f v'§f 5f]6f]
sfgn] ;'Gg 5f]8\of] ef]’ eg] csf]{ nfdf]
k"/f u5{ .
eg] csf{n] c‰f x'g] /x]5 .
h:tf] ls = = a9L ;'lgG5 = = =
lz If s c;f]h @)^% 59
8f]sl" zg gL sflu¿Æ 5f]l§P/ ag]sf] xf]. . o;sf]
cy{ æPp6f cÍ Psrf]l6 dfqÆ xf] . v]nsf] vf;
gfd eg] ægfgk"/Æ xf] .
;'8f]sd' f c¿ ?kdWo] leq #Š@ sf ;fgf
afs; ePsf] ^Š^ sf] afs;, leq @Š@ sf
;fgf afs; ePsf] $Š$ sf] afs;, tyf %Š%,
&Š&, !@Š!@, !^Š!^ / @%Š@% sf afs;
ePsf v]n x'G5g\ . Ps k|sf/sf] ;'8f]sd' f t
7f8f] xf/, t];f]{ x/km / ;fgf afs; afx]s leÌf
leÌ} /Ësf ( j6f sf]7fsf] ;d"xdf klg g5'6fO{
/ gbf]xf]¥ofO{ eg{k' g]{ x'G5 .
60 lz If s c;f]h @)^%
;'8f]s'–! ;fdfGo1fg–!
!= …Ps}l5g kv{ x}Ú, …Ps l5gdf cfpF5'Ú h:tf
# @ ( jfSo l5gl5gd} k|of]u eO/x]sf x'G5g\ . Psbd}
xtf/ ePsf] a]nfdf of] …Psl5gÚ klg
^ % @ ! cTof;nfUbf] nfdf] nfU5 . g]kfnLsf] …l5gÚ
;+:s[t zAb …If0fÚ sf] nf]s;+:s/0f xf] . …If0fÚ
^ k"jL{o sfnu0fgfsf] Pp6f OsfO xf]— 38L, knf,
d'xt" ,{ df; -dlxgf_ cflbh:t} . pQm
@ $ ( u0fgfcg';f/ !) knf -kn_ sf] Ps If0f x'G5 .
ca k|rlnt efiffdf eGg'xf];\ Ps If0f eg]sf]
& % * $ slt ldg]6, ;]s]G8 jf 306f xf] <
lz If s c;f]h @)^% 61
cfTdsYo
/d]z kf08]
lh
ls/0f kf08]
GbuLsf #* lxpFb avf{ d}n] lzIf0f s'g} cfsl:dstfsf sf/0f . s'g} lbg z/L/ cfn:o
k]zfdf latfPF . of] k]zfdf s;}sf] / sfd ug{ sl7g eof] xf]nf, t/ sIff lng] ;jfndf
rfs/L ug'k{ b}g{ , s;};uF ;D‰f}tf ug'k{ b}g{ , tL s'/f slxNo} afws ag]gg\ . zfob sIffk|ltsf]
To;}n] d}n] of] k]zf /f]h+] . of] k]zfn] dnfO{ cf;lQm / cg'zf;g–r]tgfn] To:tf] eof] xf]nf .
;w}+ :jtGq /xg lbof] . Pp6f lzIfssf ¿kdf cg'zf;gdf r'lsof] eg] hLjgsf cGo kIfdf klg
d}n] slxNo} klg :jljj]s / cGt/fTdfsf] r'lsG5 . d}n] cfTd;ft\ u/]sf] cg'zf;gsf] 3]/fn]
cfjfhnfO{ a]jf:tf ug{ / ;Tosf] ;fy 5f]8g\ k' /]g . d]/f] lhGbuL ;fy{s ag]sf] 5 eGg] 7fG5' .
lq–rGb| sn]hb]lv xfn sn]h ckm cKnfO8 d]/f] k]zfut / kfl/jfl/s d"NodfGotf Psfk;df
lahg];;Dd cfOk'Ubf d}n] xhf/f}F ljBfyL{nfO{ k9fPF af´bf sltko cK7]/f If0fx¿ klg cfPsf 5g\ .
x'nF f . d]/f ljBfyL{sf nflu d slxn] cleefjs ag],+ @(÷#) ;fnlt/sf] s'/f xf], d]/L lbbL ue{jtL
slxn] ;fyL, slxn] kyk|bz{s t slxn] lg/LIfs . oL x'gx' G' Yof] . pxfFn] aL=sd=sf] hfFr lbg'kg]{ lyof] .
;a} e"ldsfdf d}n] ;w}F clwstd / sdhf]/ ljBfyL{nfO{ k|Zgkq d}n] g} ;]6 u/]sf] lyPF . t/, d}n] ælbbL,
ug{ ;Sg] hlt Gofo ug]{ k|of; u/]sf] 5' . d]/f] oL–oL k|Zgx¿ dxŒjk"0f{ 5g\, tof/L u/Æ eGg
sIff lng cfpg] ljBfyL{x¿nfO{ d}n] slxNo} 5'§} ;lsgF . pxfF km]n x'g' e' of] . oxL 36gf km]l/ d]/L
6\oz' g k9fOgF . a? pgLx¿sf nflu d rf}aL;} 5f]/Lsf] s];df klg bf]xf]l/of] . pgL klg km]n eOg\,
3G6f pknAw x'Gy]+, 6]lnkmf]gdf, af6f]df, d}n] g} ;]6 u/]sf] k|Zgkqdf . h;/L d]/f ljBfyL{x¿
lrofk;ndf . c;kmn x'bF f d]/f] dg b'V5, To;/L g} lbbL / 5f]/L
d]/f] hLjgdf cefjx¿ gePsf xf]Ogg\ . km]n x'bF f klg b'Vof] . t/ klg k]zfsf] g}ltstf;Fu
sl7gfO{ cjZo lyof] . t/ >LdtLsf] / d]/f] ;D‰f}tf ug{ d]/f] ljj]sn] slxNo} pS;fPg .
OdfGbf/ sdfOn] xfdLnfO{ Jojxf/ wfGg k'us ] } /fd|f] ug]{ ljBfyL{sf] plrt d"NofÍg xf];\ / olb
lyof] . cfˆgf] ljZjf; a]r/] d}n] ljBfyL{x¿dfly s;}n] g/fd|f] u/]sf] 5 eg] p;n] sDtLdf klg
cGofo ug{ rflxgF . 6\oz ' g k9fpglt/ nfUbf cfˆgf] d]xgt cg';f/sf] kmn kfcf];\ eGg] d]/f]
6f9f–6f9faf6 cfP/ SofDk;sf] sf]7fdf, a]Grdf, ;w}s + f] Wo]o /Xof] . d]/f] oxL Wo]o ;fy{s x'g]
8]:sdf, e'Od+{ f, ´ofndf a;]/ / pleP/} klg jftfj/0f gePkl5 @)^$ ;fnsf] df3 dlxgfdf
d]/f] sIff lng rfxg] ljBfyL{dfly d}n] Gofo hflu/cjlw ;lsg b'O{ jif{ afFsL x'bF fx'bF ,} d}n] zÍ/b]j
ug{ ;Sb}gy]+ . ljBfyL{x¿sf] ;kmntfnfO{ g} d}n] SofDk;af6 :j]lR5s cjsfz lnPF . d]/f] nflu
cfˆgf] ;kmntf / pgLx¿sf] c;kmntf cfˆgf] a'9;] sfnsf] cfly{s ;xf/f k]G;g eGbf 7"nf] lyof]
c;kmntfnfO{ dfGb} ‰08} rf/ bzs latfPF . d]/f] lhGbuLsf] ljZjf;, d]/f ljBfyL{kl| tsf] Gofo .
d]/f] z}lIfs hLjgsf] &% k|ltzteGbf a9L d]/f 5f]/f5f]/Lx¿n] klg daf6 ;x[botf /
lx:;f zÍ/b]j SofDk;df laTof] . d]/f] sIff w]/} OdfGbf/ st{Joaf]wsf] u'0f l;s]sf 5g\ . d}n]
h;f] laxfgL ;qsf] klxnf] lkl/o8 x'GYof] . k|foMh;f] pgLx¿nfO{ lbg;s]sf] ;a}eGbf 7"nf] k}ts [ ;DklQ
laxfg ;jf 5 ah] z'? x'g] d]/f] sIffdf ;jf ^ ToxL g} xf] . Pp6f lzIfs ePkl5 k"/f ug'k{ g]{
7Ls ;jf ^ ah] g} aHYof], g Ps ldg]6 l56f], ljBfyL{k|ltsf] bfloTj k"/f u/]/ d}n] d]/f] lhGbuL
g Ps ldg]6 l9nf] . dnfO{ slxNo} klg x'/L, ;fy{s agfPsf] 5' . To;df dnfO{ uj{ 5 . d
kfgLn] sIffdf k'Ug 5]sg] g\ . #* jif{ k9fpFbf ;Gt'i6 5' .
sIff rn]sf] a]nf d'lZsnn] #* lbg sIffdf -of] syg PG6]gf kmfp08]zg g]kfnsf]
cg'kl:yt ePF x'nF f– cfFvfsf] ck/]zg of c¿ sfo{qmd d]/f] lhGbuL d]/f] ljZjf; af6 lnOPsf] xf] ._
62 lz If s c;f]h @)^%
lkmNd
lb sn/ ck\m Kof/f8fOh
cfjfh g} rsf]{ 5
58L rflxFbg}
wg~ho zdf{
k|c, 1fgf]bo dflj, sf7df8f}+
tkfO{+ ;/sf/L sd{rf/L, kqsf/, Jofkf/L gag]/ lsg d of]Uo x'F ls xf]Og eGg] c¿n] d"NofÍg ug]{ s'/f
○
lzIfs aGg'eof] < xf] . d ljBfyL{sf] enfOsf nflu d]xg] t ug]{ lzIfsrflxF
○
○
zfob lzIfs ;a}eGbf dof{lbt k]zf ePsfn] . olb ○
x'F eGg] nfU5 .
Odfgbf/ 5 eg] ;dfhdf ;a}eGbf a9L dof{bf lzIfsn] of] k]zf ckgfPsf]df uj{ 5 ls k5'tf] <
○
○
:s"n k9\bf d]wfjL, cf};t jf sdhf]/ s:tf] ljBfyL{ xf] . d]/f] dgsf] cfgGb o;}df 5 .
○
○
5g\ . t/, af]Ng] s'/fdf cufl8 lyPF . ;fd'bflos ljBfnosf af/]df ca ;/sf/n] lg0f{o
○
klxnf] k6s lzIfs k]zfdf s;/L k|j]z ug'{eof] < ug'k{ 5{ . ls k"/} ;/sf/n] lhDdf lng'k¥of] ls ;d'bfonfO{
○
○
lrghfgaf6, v'nf k|lt:kwf{af6 jf s;}sf] cfu|xdf < lbg'k¥of] . o;/L aLrsf] agfP/ :s"n /fd|f] agfpg
○
s'g ljifo k9fpg'xG' 5 < lsg < :s"ndf k'/f0f lsg nufpg'ePsf] <
○
g]kfnL k9fpF5,' d]/f] l8u|L g} g]kfnLsf] 5 . :s"nsf] cfFug 5}g . xfdLn] k|of]u ub}{ cfPsf]
○
○
cfk"mn] k9fpg] ljifosf afx]s c¿ k':tsx¿ slQsf] ;flxlTos kqsf/ ;ª\3sf] hUufsf] ljifodf @$ jif{b]lv
○
k9\gx' G' 5 < kl5Nnf] s'g xf] < d'2f lyof] . ;jf]R{ r cbfntdf ldnfkq ePkl5 :s"nn]
○
○
k9\5' . :s"ndf nufPsf] k'/f0fsf sf/0f clxn] cln ;flxlTos kqsf/ ;ª\3nfO{ ?=#% nfv lbg'kg]{ eof] .
○
k'm;{b 5}g . kl5Nnf] lstfa s0f{ zfSosf] …;f]rÚ . o;n] t/, :s"n;Fu k};f lyPg . sDKo'6/ Nofasf nflu gofF
○
○
d]/f] hLjgjfbL / cfzfjfbL b[li6sf]0fnfO{ yk alnof] ejg agfpg'kg]{ lyof] . o;}sf nflu k'/f0f nufPsf] .
○
ljBfyL{nfO{ cg'zf;gdf /fVg 58L÷yKk8sf] k|of]u tkfO{+ lzIfs ePsf]df kl/jf/ / l5d]sLn] s] eG5g\ <
○
○
xfd|f] :s"ndf d}n] dfq xf]Og, s'g} klg lzIfsn] OHht} u5{g\ h:tf] nfU5 . kl/jf/n] u'gf;f] ug'{
○
○
58L jf yKk8sf] k|of]u ug{ kfpFbg} . olb s'g} ljBfyL{n] :jfefljs xf] . d]/f] 5f]/fn] pRr >]0fLdf P;Pn;L
○
unt sfd u¥of] eg] lzIfsn] Tof] ljBfyL{nfO{ d ePsf] kf; u¥of] . PdaLaLP;df gfd klg lgsfNof] . t/,
○
○
7fpFdf Nofpg'k5{ . d}n] vr{ lbg g;s]/ b'O{ jif{ v]/ uPkl5 clxn] pm
○
ljBfyL{sf] gh/df tkfO{+ …s8f ;/Ú ls …;f]‰f] ;/Ú < cf6{;\ k9\b5} . s'/f a‰]/ xf]nf 5f]/Ln] ;f]‰} sd;{
○
○
d}n] s8f Jojxf/ gu/] klg ljBfyL{x¿ dnfO{ …s8f k9\g yfnL .
○
;/Ú eG5g\ . d]/f] cfjfh rsf]{ 5 . a/G8fdf a;]/ cfk"meGbf of]Uo, cg's/0fLo lzIfssf] gfd lng'k¥of]
○
○
cfk"mn] k9fPsf] ljifodf ljBfyL{ k]mn x'bF f jf sd ljZj lgs]tg :s"nsf k"j{ k|c uDeL/dfg df:s],
○
○
cª\s NofpFbf s:tf] nfU5 < zflGt s'~hsf k"j{ k|c a'4z/0f dfgGw/, 1fgf]bosf
○
d]/f] ljifodf clxn];Dd Pp6f klg ljBfyL{ k]mn ePsf] k"j{ k|c /]j/Tg ah|frfo{ . lbjËt eO;s]sf lzIfsdf
○
○
5}g . clxn] d]/f] ljifodf ;a}eGbf sdhf]/ ljBfyL{n] klg zÍ/b]j kGt .
○
cfk"mnfO{ s:tf] lzIfs 7fGg'x'G5 < of]Uo, cf};t, ;a} lzIfs ;fyLx¿ cfˆgf] k]zfk|lt k|lta4, Odfgbf/
○
64 lz If s c;f]h @)^%
d=If]=x'=lg= b=g+= %÷@)^%÷)^^