Choroby genetyczne

Tomasz Niemir kl.2b LO

 Choroby genetyczne to choroby dziedziczne spowodowane
nieprawidłowościami w materiale genetycznym komórek linii
płciowej, współcześnie nieuleczalne. Szansą ich leczenia jest terapia
genowa.
Wyróżniamy następujące mutacje

Mutacje dynamiczne
Aberracje Zaburzenia w
chromosomowe liczbie
chromosomów płci Mutacje punktowe
Delecje
Aberracje chromosomowe

zmiany struktury chromosomów polegające na ich poprzecznym

pękaniu i przemieszczaniu się powstałych odcinków, wywołujące
dziedziczne zmiany cech organizmu.

Aberracje chromatyczne powstają w sposób naturalny lub wskutek

działania czynników zewnętrznych, np. promieniowania jonizującego
lub nadfioletowego (można je też wywołać sztucznie).
Przykładem choroby wywołanej przez aberrację chromosomową są
np.:
zespół Downa spowodowany przez trisomię chromosomu 21.
Zespół Pataua spowodowany przez trisomię 13. pary chromosomów
 Zaburzenia w liczbie
chromosomów płci
Wśród chorób genetycznych częste są również zaburzenia w liczbie
chromosomów płci. Mężczyzna zamiast mieć chromosomy XY może
mieć XXY lub XYY. U kobiet natomiast może występować tylko jeden
chromosom X lub aż 3 (XXX).

Zespół Turnera spowodowany jest monosomią chromosomu płci, tzn. że

występuje tylko jeden chromosom X. Osoby z tą chorobą posiadają na
ciele liczne znamiona barwnikowe. Charakteryzują się również niższym
wzrostem, szerokim karkiem i niedorozwojem drugorzędowych cech
płciowych (niewykształcone piersi, brak owłosienia łonowego); są
bezpłodne.

Nadkobiecość wywoływana jest przez obecność dodatkowego

chromosomu X.(3 zamiast 2). Kobiety dotknięte choroba mają
uwydatnione cechy płciowe, ale są niepłodne. Uczeni nie są zgodni co do
zdolności umysłowych. Pojawia się u 1 na 1000 kobiet.
 Delecje
Polegają na utracie jednej lub większej liczby par nukleotydów z DNA
genowego. Delecja trójki nukleotydów powoduje brak jednego aminokwasu
w łańcuchu (delecja kodonu kodującego dany aminokwas, lub połączenie
dwóch uszkodzonych kodonów w nowy). Delecja liczby nukleotydów nie
będącej wielokrotnością liczby 3 prowadzi do przesunięcia ramki odczytu i
zmiany wszystkich kodonów od miejsca delecji począwszy. Delecja kilkuset
nukleotydów oznacza zmianę prowadzącą nawet do usunięcia całego genu.

Zespół Kociego Krzyku (inaczej miauczącego kota)wywołany delecją

krótkiego ramienia chromosomu 5. U większości dzieci stwierdza się ciężkie
problemy z uczeniem się, choć u niektórych są one jedynie nieznaczne. Z
danych szacunkowych wynika, że zespół cri du chat występuje u 1 na 50 000
ludzi na całym świecie.
 Mutacje punktowe
Polegają na zmianie jakiejś zasady na inną co wywołuje różna skutki
zależne od tego w jakim miejscu zapisu zmiana ta nastąpi. Jeżeli
będzie to dotyczyć sekwencji kodujących to zmiany zasad można
podzielić na: mutacje synominiczne (bez zmiany sensu w skutek
degeneracji kodu) mutacje zmiany sensu (kodowany jest inny
aminokwas niż poprzednio) mutacje nonsensowne ( zmiana kodonu
sensownego na kodon terminalny co powoduje utratę funkcji).
Konsekwencje tych zmian dla organizmu mogą być różne od mało
znaczących do bardzo drastycznych.
Mutacje punktowe mogą być przyczyną wielu chorób, m.in.:
Albinizmu-brak pigmentu w skórze włosach i tęczówce oka
Fenyloketonurii-gromadzenie się w organizmie fenyloalaniny
anemii sierpowatej-spowodowana nieprawidłową budową hemoglobiny.
Hemofilii-grupa trzech skaz krwotocznych, wynikających z niedoborów
czynników krzepnięcia
 Mutacje dynamiczne
mutacje polegające na powieleniu się (ekspansji) fragmentu genu, zwykle o
długości 3-4 nukleotydów.
Mutacja dynamiczna jest przyczyną wielu neurodegeneracyjnych i
neuromięśnioiwych chorób genetycznych, funkcjonujących w nomenklaturze
medycznej pod wspólną nazwą chorób spowodowanych powtórzeniami
trinukleotydów (ang. Triplet Repeat Expansion Diseases w skrócie TREDs).
Chorobom tym często towarzyszy zjawisko antycypacji – prawdopodobieństwo
dalszego wydłużania się obszaru podlegającego ekspansji w kolejnych rundach
replikacji ma tendencję wzrostową, przez co choroba z pokolenia na pokolenie
ujawnia się wcześniej, a jej objawy są coraz cięższe..

Przykładem choroby wywołanej przez mutację dynamiczną jest zespół

łamliwego chromosomu X.
Jedna z najczęstszych przyczyn uwarunkowanego genetycznie obniżenia
poziomu rozwoju intelektualnego. Przyczyną jest powielenie kodonu CGG w
genie FMR1 na długim ramieniu chromosomu X, upośledzające tworzenie
synaps w mózgu.
 Objawy i diagnostyka
Choroby genetyczne nie są jak dotąd uleczalne, można jedynie leczyć
ich objawy. Stają się przez to mniej groźne i poprawia się komfort
życia chorych, co jest szczególnie ważne, gdy schorzenie wpływa na
upośledzenie umysłowe, ruchowe bądź powoduje ból.
Badając chromosomy człowieka można stwierdzić jego płeć, a także
wykryć obecność nieprawidłowości w liczbie i strukturze
chromosomów, które mogą wywołać choroby.
Badania genetyczne wykorzystywane są też w diagnostyce prenatalnej.
Najczęściej stosowana jest amniocenteza polegająca na pobraniu próbki
wód płodowych, pozwalająca wykryć zaburzenia chromosomowe, np.
syndrom Downa (ze 100% gwarancja). Badane są też kosmyki
kosmówki, będące częścią łożyska (tzw. badanie CVS), a od niedawna
wystarczy pobrać matce próbkę krwi, by wykryć poważne wady płodu
(dają 80 % gwarancji wykrycia rozszczepu kręgosłupa i 60 – 65 %
prawdopodobieństwa zdiagnozowania monogloizmu).
Dziękuję za uwagę

Tomasz Niemir
Kl. 2b LO