BẢN TIN KHOA HỌC, CAO ĐẲNG THƯƠNG MẠI – SỐ 02 (Q.
I/2008)
TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ VAI TRÒ CỦA VĂN HÓA VÀ VẤN ĐỀ
XÂY DỰNG LỐI SỐNG VĂN HÓA CHO SINH VIÊN HIỆN NAY
Bộ môn Mác – Lênin và Tư tưởng Hồ Chí Minh
Trong hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh, tư
tưởng về văn hóa chiếm một vị trí quan trọng. Nó
là sự chắt lọc, tổng hợp và kết tinh những giá trị
văn hóa của Việt Nam, của Phương Đông và
Phương Tây, của truyền thống và hiện đại, của
dân tộc và quốc tế mà cốt lõi là sự kết hợp chủ
nghĩa Mác – Lênin với tinh hoa, bản sắc văn hóa
dân tộc.
1/ Văn hóa, theo Hồ Chí Minh có vai trò to
lớn trong đời sống của mỗi quốc gia dân tộc.
Trước hết: văn hóa là mục tiêu, động lực của
cách mạng. Văn hóa là kiến trúc thượng tầng của
xã hội, vì vậy việc lật đổ chế độ xã hội cũ, xã hội
thực dân phong kiến và xây dựng xã hội mới – xã
hội xã hội chủ nghĩa (XHCN) tốt đẹp là mục tiêu
của văn hóa. Cách mạng XHCN ở nước ta, theo
Hồ Chí Minh là phải “thay đổi triệt để những nếp
sống, thói quen, ý nghĩ và thành kiến có gốc rễ
sâu xa hàng ngàn năm… Chúng ta phải biến một
nước dốt nát, cực khổ thành một nước văn hóa cao
và đời sống tươi vui hạnh phúc”(1). Khi chỉ rõ “văn
hóa phải soi đường cho quốc dân đi”(2), Hồ Chí
Minh đã nhấn mạnh vai trò động lực của văn hóa.
Theo Người: tiến lên CNXH phải có cả vật chất
lẫn tinh thần, song con người là quyết định; để
đưa đất nước đi lên, không thể không đặt trọng
tâm vào kinh tế, nhưng chủ thể của hoạt động kinh
tế lại chính là con người và thước đo trình độ con
người lại chính là văn hóa.
Với một cảm quan văn hóa trên bình diện
rộng, Hồ Chí Minh coi Văn hóa là một mặt hợp
thành toàn bộ đời sống xã hội. Người nhấn mạnh:
“trong công cuộc kiến thiết nước nhà có bốn vấn
đề chú ý đến; cùng phải coi trọng ngang nhau:
chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội”(3). Vì thế, văn
hóa không thể đứng ngoài “mà phải ở trong kinh
tế và chính trị” và ngược lại kinh tế, chính trị cũng
nằm “trong văn hóa”. Tăng trưởng kinh tế phải đi
đôi với phát triển văn hóa và giải quyết những vấn
đề xã hội; nếu chỉ coi tăng trưởng kinh tế là mục
tiêu duy nhất thì chẳng những môi trường văn hóa
Nguyễn Văn Đức
– xã hội bị hủy hoại mà mục tiêu kinh tế cũng
không đạt được.
Trong tư tưởng Hồ Chí Minh văn hóa là linh
hồn, bản sắc dân tộc. Hồ Chí Minh cho rằng, văn
hóa không thể tách rời với quốc gia dân tộc, văn
hóa trước hết là văn hóa của một dân tộc, nó mang
tâm hồn, diện mạo dân tộc, đó chính là bản sắc dân
tộc của văn hóa. Rất nhiều lần Người thường nhắc
nhở phải “chăm lo đặc tính dân tộc”, “phát huy cốt
cách dân tộc”, “lột cho hết tinh thần dân tộc” trong
xây dựng văn hóa, trong sáng tác nghệ thuật. Với
văn hóa Việt Nam, Người tự hào: “nghệ thuật của
cha ông ta hay lắm”(4), “âm nhạc dân tộc của ta rất
độc đáo”(5) và “tiếng nói là thứ của cải vô cùng lâu
đời và vô cùng quý báu của dân tộc. Chúng ta phải
giữ gìn nó, quý trọng nó, làm cho nó phổ biến ngày
càng rộng khắp”(6). Từ đó, Hồ Chí Minh nhấn
mạnh: “Lấy kinh nghiệm tốt của văn hóa xưa và
văn hóa nay trau dồi cho văn hóa Việt Nam thật có
tinh thần thuần túy Việt Nam”(7), “cần phải mở rộng
kiến thức của mình về văn hóa thế giới”(8), “Phương
Đông hay Phương Tây có cái gì hay, cái gì tốt ta
phải học lấy”(9); song điều cốt yếu là “đừng biến ta
thành kẻ bắt chước”(10), và “đừng chịu vay mà
không trả”(11) – “cái gốc của văn hóa mới là dân
tộc”(12). Học tập văn hóa hiện đại của các nước phải
phù hợp với điều kiện Việt Nam, kết hợp với văn
hóa Việt Nam tạo ra những giá trị mới đóng góp
vào việc phát triển văn hóa nhân loại.
2/ Ngày nay, toàn cầu hóa không còn là hiện
tượng mới mẽ; nó là một xu thế khách quan mà mọi
dân tộc, dù muốn hay không cũng đều chịu sự tác
động của nó. Toàn cầu hóa đang đưa lối sống
Phương Tây vào nước ta. Lối sống ấy, một mặt, tác
động tích cực đến việc làm thay đổi lối sống khép
kín, cam chịu, phụ thuộc, ỷ lại vốn có của người
Việt Nam sang một lối sống cởi mở, năng động, tự
lập, dám chịu trách nhiệm, phù hợp với xu thế thời
đại.
Tuy nhiên, cũng chính việc tiếp thu lối sống đó
một cách thiếu định hướng mà dẫn đến việc xa rời
lối sống theo chuẩn mực đạo đức dân tộc. Các công
1
 BẢN TIN KHOA HỌC, CAO ĐẲNG THƯƠNG MẠI – SỐ 02 (Q.I/2008)
nghệ thông tin hiện đại đang truyền bá khắp thế
giới lối sống sùng bái vật chất, cá nhân, vị kỷ,
thực dụng, đua đòi, ăn chơi xa hoa, lãng phí, sống
trụy lạc, thác loạn, ưa dùng bạo lực… Lối sống đó
đang tác động mạnh mẽ đến một bộ phận nhân
dân, thanh thiếu niên mà đặc biệt là sinh viên.
Nhiều sinh viên bỏ học, ký nợ để “sống chung”
với games, net; 30,9% sinh viên đã vào các trang
websex, và hiện tượng “sống thử” cũng đang tồn
tại khá phổ biến trong đời sống sinh viên. Đáng lo
ngại hơn, nhiều sinh viên cho rằng đó là chuyện
bình thường, họ tự nguyện đến với nhau như một
kiểu “góp gạo thổi cơm chung”, trong khi hậu quả
là nhiều sự việc đáng tiếc, thậm chí là những kết
cục bi thảm đã xảy ra. Đó chính là biểu hiện của
sự xuống cấp về lối sống của một bộ phận sinh
viên, thanh niên Việt Nam, là biểu hiện của quan
niệm “lệch chuẩn”, đối lập với quan niệm văn hóa
truyền thống tốt đẹp của người Việt Nam.
3/ Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa từ lâu
đã trở thành kim chỉ nam của Đảng trong sự
nghiệp xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà
bản sắc dân tộc. Trong tình trạng “báo động đỏ”
về lối sống của thanh niên, sinh viên hiện nay;
toàn xã hội mà đặc biệt là nhà trường, Đoàn thanh
niên, Hội sinh viên cấp thiết cần phải trở về với tư
tưởng Hồ Chí Minh; để vận dụng và đưa ra các
giải pháp nhằm xây dựng lối sống văn hóa cho
sinh viên.
Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi xin đưa
ra một số giải pháp cụ thể sau:
- Đẩy mạnh công tác giáo dục chính trị tư
tưởng trong sinh viên. Thông qua việc tổ chức các
đợt sinh hoạt chính trị đầu khóa, với các nội dung:
quán triệt các Nghị quyết của Trung ương Đảng,
chính sách pháp luật của Nhà nước, quy chế của
Bộ Giáo dục và Đào tạo và nhà trường, giới thiệu
về tổ chức và các hoạt động của Đoàn, hội. Nhằm
nâng cao nhận thức chính trị, hiểu biết xã hội của
sinh viên; giúp họ tin tưởng vào công cuộc đổi
mới hiện nay, vào con đường đi lên CNXH ở Việt
Nam; tránh được âm mưu lôi kéo của kẻ thù; hình
thành nhân cách, hoài bão tốt đẹp.
Muốn làm tốt công tác giáo dục chính trị tư
tưởng trong sinh viên, phải có sự phối hợp chặt
chẽ đồng bộ giữa các cấp ủy Đảng, đoàn thể và
các phòng ban liên quan. Phải nâng cao chất
lượng giảng dạy bộ môn Mác – Lênin và tư tưởng
Hồ Chí Minh; tổ chức các cuộc thi tìm hiểu về
Đảng và Bác Hồ, đồng thời phải có hình thức tuyên
truyền sâu rộng làm cho sinh viên hiểu rõ việc sinh
hoạt chính trị vừa là quyền lợi vừa là nghĩa vụ của
bản thân.
Đẩy mạnh công tác giáo dục truyền thống. Các
loại hình tổ chức giáo dục truyền thống cho sinh
viên phải đa dạng, phù hợp với tâm lý tuổi trẻ như:
sinh hoạt văn hóa, văn nghệ, đêm thơ, các buổi tọa
đàm, gặp mặt giữa các thế hệ… vào các dịp lễ lớn
của dân tộc, ngày truyền thống học sinh sinh viên,
ngày thành lập Đoàn thanh niên, ngày thành lập
Đảng Cộng sản Việt Nam. Đẩy mạnh các hoạt động
hướng về cội nguồn bằng hình thức cho sinh viên
tham quan các di tích lịch sử, nhà bảo tàng, đặc biệt
là những địa danh gắn liền với quá trình hoạt động
cứu nước của Hồ Chí Minh; để sinh viên hiểu thêm
về truyền thống vẻ vang của dân tộc, phát huy
truyền thống đó trong điều kiện mới; để sống, chiến
đấu, lao động và học tập theo gương Bác Hồ vĩ đại.
- Giáo dục lối sống văn hóa cho sinh viên thông
qua việc xây dựng đời sống văn hóa tinh thần
phong phú lành mạnh. Trước hết, phải bài trừ các tệ
nạn xã hội, làm trong sạch học đường. Tổ chức các
buổi hội thảo, tuyên truyền về phòng chống các tệ
nạn xã hội. Tổ chức cho sinh viên đăng ký, cam kết
không mua bán, tàng trữ sử dụng chất ma túy và sa
vào các tệ nạn xã hội.
Tích cực đấu tranh chống các hình thức mê tín
dị đoan, sử dụng văn hóa phẩm độc hại trong sinh
viên. Bằng cách tổ chức, cổ vũ sinh viên tham gia
thực hiện cuộc vận động “Tuổi trẻ sống đẹp”,
“Sống và làm việc theo pháp luật”; xây dựng chế độ
tự quản trong sinh viên, đăng ký thực hiện các quy
chế về nếp sống văn hóa trong nhà trường, trong ký
túc xá, trên địa bàn mà sinh viên đang cư trú.
Đẩy mạnh các hoạt động giao lưu thể thao, văn
hóa văn nghệ, kết nghĩa với các đơn vị bên ngoài
như bộ đội, đoàn thanh niên địa phương và các
trường bạn. Mở rộng các loại hình văn hóa văn
nghệ mang tính quần chúng, thành lập các câu lạc
bộ theo sở thích: câu lạc bộ thơ, câu lạc bộ âm
nhạc…
Do đặc điểm lứa tuổi sinh viên có nhu cầu về
sinh hoạt văn hóa tinh thần cao, trình độ nhận thức
thẩm mỹ tốt, nên cần phải tăng thêm số đầu báo, tạp
chí để làm tăng hiệu quả giáo dục văn hóa. Các chi
đoàn cần tiến hành sinh hoạt đọc báo, sinh hoạt lớp
2
 BẢN TIN KHOA HỌC, CAO ĐẲNG THƯƠNG MẠI – SỐ 02 (Q.I/2008)

thường xuyên, báo của chi đoàn cần được đóng Tóm lại: Lối sống là tiêu chí đầu tiên, tiêu chí
thành tập lưu trữ năm này sang năm khác. tổng hợp nhất, thể hiện chất lượng văn hoá và trí
- Giáo dục lối sống văn hóa cho sinh viên tuệ của một con người. Thực hiện tốt hệ giải pháp
thông qua việc đẩy mạnh chương trình học tập, trên, chắc chắn sẽ tạo được cho sinh viên một lối
nghiên cứu khoa học và phát triển tài năng trẻ. sống lành mạnh, xây dựng được môi trường văn
Quá trình học tập, nghiên cứu khoa học nghiêm hóa tiến bộ; góp phần vào sự phát triển chung của
túc đòi hỏi nhiều mặt ở sinh viên như: trí tuệ, đất nước. Trong xu thế đối thoại giữa các nền văn
phương pháp tư duy sáng tạo, ý chí, nghị lực vượt hóa trên thế giới hiện nay, tư tưởng Hồ Chí Minh
khó, trung thực khiêm tốn, ý thức trách nhiệm cá về văn hóa mãi mãi là ánh sáng soi đường cho dân
nhân, hoài bão, ước mơ, bản lĩnh cá nhân. Qua đó, tộc ta trong quá trình xây dựng “nền tảng tinh thần
rèn luyện cho sinh viên một tác phong làm việc của xã hội”.
khoa học, một phong cách hiện đại và một lối
sống lành mạnh.
Nhà trường phải tạo môi trường và điều kiện
cho sinh viên học tập: phát huy các phong trào
vượt khó học tốt, phát triển mạnh mẽ các loại hình
hoạt động hỗ trợ học tập; câu lạc bộ ngành học,
môn học. Tổ chức các kỳ thi Olimpic môn học để
chọn các tài năng trẻ trong nghiên cứu khoa học.
Kêu gọi, vận động các tổ chức kinh tế - xã hội,
các nhà tài trợ hỗ trợ cho sinh viên học tập thông
qua việc xây dựng “Quỹ học bổng vì bạn nghèo”.
Tổ chức, vận động sinh viên tham gia các hội nghị
khoa học mang tính chất chuyên ngành; tạo môi
trường thuận lợi cho sinh viên bộc lộ tài năng
thông qua hình thức nội san, đặc san, chuyên san,
câu lạc bộ nghiên cứu trẻ.
- Xây dựng lối sống văn hóa cho sinh viên
thông qua các hoạt động xã hội từ thiện. Hoạt
động từ thiện xã hội của sinh viên cần tập trung
vào việc giúp đỡ gia đình thương binh liệt sĩ,
những người tàn tật khó khăn, ủng hộ đồng bào lũ
lụt và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội góp
phần phát triển kinh tế văn hóa vùng sâu, vùng xa,
qua đó giáo dục truyền thống cách mạng, lòng
nhân ái, thương yêu đùm bọc lẫn nhau, ý thức
chung sống trong cộng đồng của người sinh viên.
Để hoạt động này trở thành phong trào sâu
rộng, có hiệu quả cần đẩy mạnh công tác tuyên
truyền, tổ chức vào thời điểm phù hợp. Hình thức
tổ chức là phối hợp chặt chẽ giữa các ngành hữu
quan để tổ chức chiến dịch “Ánh sáng văn hóa”,
“Xóa nạn mù chữ”, “Mùa hè xanh”, các đợt lao
động tình nguyện làm đường, cầu, cống, nhà trẻ…
ở các địa phương, nhất là vùng sâu, vùng xa, nơi
căn cứ cách mạng.

3
-----------------------

(1), (6) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, H.2000, t8 - 493, t10 - 615
(2) Hồ Chí Minh: Về công tác văn hóa văn nghệ, Nxb Sự thật, H.1997, tr64
(3), (8), (10) Hồ Chí Minh: Văn hóa nghệ thuật cũng là một mặt trận, Nxb Văn học. 1981, tr34, 517, 516
(4), (5) Hồ Chí Minh với văn nghệ sĩ, Nxb Tác phẩm mới, H.1985, tr176
(7), (9) Hồ Chí Minh về văn hóa, Bảo tàng Hồ Chí Minh xuất bản, H.1997, tr350
(11), (12) Có một nền văn hóa Việt Nam, Hội văn hóa cứu quốc 1946, tr25