balık türünün Karadeniz’e geçmesi şu an çeşitlili-
sarsıyor, uyanın!
örneğini oluşturan bir akışkanlar mekaniği harikası sayesin-
de ayakta durmaktadır. Bu altyapı, farklı yoğunlukta iki deniz
arasında oluşan iki tabakalı akımda, az yoğun taraftaki eşik (Ka-
radeniz çıkışında) ile, daha yoğun taraftaki daralmanın
(Akıntıburnu kesiti) sağladığı hidrolik kontrollerle belirlenen
nadir bir durumdur.
İşte ‘maksimum değişim’ adı verilen bu fiziksel rejim sa-
yesinde Karadeniz ile Akdeniz’in arasında su ve bilgi alışve-
rişi, olabilecek en büyük değerlerle sınırlıdır. (Not: Hidrolik
kontrol hem baraj ya da regülatörlerde, hem de harika bir bu-
luş olan ince belli bardaklarımızdan çay içerken akımı kont-
rol ederek, ağzımızın yanmamasını sağlayan mekanizmadır).
Boğaz akımlarında hem kuramsal olarak hem de sayısal mo-
dellerle, ayrıca sayısız ölçüm ve gözlemlerle yeterince ortaya
konmuştur.
İki tabakalı iki yönlü akımın niteliği, dünyanın ilk oşi-
nografi ölçümlerini ve akışkanlar mekaniği modelini, başka yer-
de değil, İstanbul Boğazı’nda gerçekleştiren genç Marsigli’nin
1681 tarihli eserinde ortaya konmuş, ondan ancak yüzyıllar son-
ra gelen araştırmacılarca doğrulanmıştır.
Yine de boğaz akımları, karmaşık ve gerçek anlamda çok-
ölçekli bir fiziksel problem olarak önemini yitirmemiş, elde edi-
len her yeni bilgi ile bilimcileri şaşırtmayı sürdürmektedir. İş-
te bu nedenle Karadeniz ve Marmara arasındaki ortalama 30-
40 cm. seviye farkı ile İstanbul Boğazı iki yönlü akımları, sık
sık ekstremlere kayabilen dinamik bir dengede tutulabil-
mektedir.
25 m. derinlikteki geniş bir kanalla bu iki denizi birbiri-
ne bağlarsanız,
*gerçek boğazdaki gibi iki yönlü fakat “maksimum deği-
şim”e uymayan bir rejim tesis edilecek,
*iki yönlü akımlar her iki boğazda da azalacak, önceki se-
viye farkı korunamayarak, denge altüst olacaktır.
Tasarlanan kesite göre yapacağınız basit bir hesap, ikin-
ci boğaz yüzey akıntılarının en az asıl boğazdaki kadar hızlı ola-
cağını, eğer Panama Kanalı gibi kontrol yapıları tasarlanmazsa,
navigasyona olanak vermeyeceğini gösterecektir.
Bunca mühendis acaba hiç böyle bir hesap yaptı mı? Eğer
varsa varsayımlarını ve hesaplarını açıklamaları gerekir.
Yine, doğru dürüst bir fizik eğitimi bile almamış kimseler
sık sık İstanbul Boğazı’ndan elektrik üretmeye kalkmakta ve
politikacıları da inandırarak yaygara kopartmaktadırlar. Oy-
sa basit bir hesabı yapabilseler, bu üretim potansiyelinin en iyi
koşullarda 10MW civarında kalacağını göreceklerdir. Bunun
yanında enerji elde edeceğiz derken yaptıkları hasarı, elektrik
üretimi de dahil hiçbir gelir karşılayamayacaktır.
KARADENİZ’İN SU DENGESİ
Ama burada asıl önemli konu, bölgesel ölçekte büyük za-
rarı olacağını düşündüğümüz Karadeniz su bütçesinin bozul-
masıdır. Karadeniz’in su dengesi yukarıda bahsedilen hidrolik
kontrollerin varlığı sayesinde sürdürülmektedir ve bin yıllar-
dır niteliksel bir değişim göstermemiştir.
Son defa değişim gösterdiğinde ise (yaklaşık 7500 yıl ön-
ce) Nuh tufanı söylencelerine kaynaklık edecek büyüklükte
değişimlere yol açmış olduğu paleo-iklim ve jeoloji kayıtlarıyla
sabittir. Yine bu kayıtlar 300-400 yıllık bazı önemli doğal sa-
lınımlara işaret etmekte, sistemin ne kadar duyarlı olduğunu
kanıtlamaktadır.
Türk Boğazlar Sistemi’nin yapısını değiştirecek çılgın pro-
ce’nin aşağıdaki hasarlara yol açacağını öngörebilmek için faz-
laca hesap ve öngörü yapmaya da gerek yoktur, ama istenir-
se modeller ve var olan veri analizleri ile gösterilebilir:
YOL AÇACAĞI HASARLAR
* İstanbul ve Çanakkale boğazlarındaki su alışverişini dü-
zenleyen hidrolik kontrol ve maksimum değişim rejimi saf dı-
şı kalacağından, su seviyesi farklarının azalması ile, üst ve alt
tabaka akıntılarında önemli değişimler olacak, Karadeniz’in
su bütçesi ve dolaylı olarak dikey karışımı, atmosferle yüzey
etkileşimi değişecek, bunun sonucunda sadece Türk Boğazlar
Sistemi değil Avrasya bölgesel iklimi etkilenebilecektir.
Nehir sularının engelsiz olarak dışarı atılmasıyla Karade-
niz’in tuzluluğu, dolayısıyla su kütlelerinin dikey karışımı ar-
tabilecek, bu da ekosistemin en duyarlı olduğu suboksik ara
tabakanın ve hidrojen sülfür seviyesinin değişimine neden ola-
bilecektir.
* Şu anda Karadeniz ve Akdeniz’e kıyasla sürekli yüksek
plankton konsantrasyonları sergileyen Marmara’da, üretim faz-
lası ile oluşan yapışkan detrital malzeme “deniz karı” olarak
çökelmekte ve derin Marmara çukurlarında oksijeni tüket-
mektedir.
Yüzeyden keskin bir tabakalaşma ile ayrılan alt suların şu
anda tümüyle anoksik hale gelmemiş olması, Çanakkale Bo-
ğazı’ndan giren alt akıntı sayesindedir.
Karadeniz sularının açılan kanalla daha çok ve engelsiz ola-
rak Marmara’ya ulaşması, buna karşıt alt akıntının azalması,
hem daha çok ötrofikasyona ve
şu anda da gözlenmekte olan alg
patlaması, red tide, kay-kay,
müsilaj olaylarında artışa ne-
den olarak daha fazla organik
madde çökelmesine yol açacak,
alt su kütlesi oksijen yetersizli-
ği’nden (hypoxia) oksijensiz ko-
şullara (anoxia) doğru hızlı bir
şekilde evrilebilecektir.
* İkinci boğazdan yeni giren
suyun, kıyıya daha yakın bölge-
den çekilmesi ile, mevcut İs-
tanbul Boğazı akıntısına göre
(biyolojik ve kimyasal açıdan)
çok daha kirli olacağı ve miktar
olarak artacağı açıktır.
Artan Karadeniz etkisi ile
pelajik canlıların, balık göç yol ve davranışının, kışlama alan-
larının etkilenmesi, Marmara’nın hemen hemen yarısını
kaplayan sığ bölgelerde taban canlılarının yok olması kaçınılmaz
olabilir. Olumsuz etkiler sadece Karadeniz ve Marmara ile sı-
nırlı kalmayıp Çanakkale Boğazı’nı ve Kuzey Ege’yi de tehdit
edebilecektir. Bu tehditler, toplu olarak ele alındığında, ha-
len nefes darlığı yaşayan ekosistemin tümüyle allak bullak ol-
ması demektir.
* Tarihte ‘öküz geçidi’ (bosforos) olarak adlandırılmış olan
İstanbul Boğazı’na rakip yeni geçidin varlığı, canlıların göç ola-
naklarını arttıracak, bu durumda daha fazla Akdeniz köken-
li türler Karadeniz’e girecek, halen de gözlenmekte olan Ka-
radeniz’in Akdeniz’leşmesi süreci hızlanacaktır. Birçok göçmen
PROJEYEIMİZAHLAIKARIŞIKIBAKIŞLAR!
1)IEnIÇılgınIProje!
EvdeIsıkıldımIveIbirIprojeIdeIbenIyapıverdim.IElimeImiIya-
pışacak?...IBaşımınIgözümünIsadakasıIolsun,IprojemiIhalkın
yararınaIhibeIediyorum.
1-IKanalITrabzon:ITrabzon’dan
başlayarakI İskenderunI Körfezi’ne
uzanacak.IAkdeniz’deIhamsiIavla-
nacak.
2-IKanalIGüdül:IKaradenizIileIAk-
deniz’inIbirleşmesindeIEgeIdışlan-
mayacak.IGâvurIİzmirIıslahIolacak.
3-IAnkaraIadası:IAnkara’yaIde-
nizI getirilmekI suretiyle,I Sakarya
CaddesiI sahilindeI biraI içilip,I üst
geçittenIoltaIsallandırmakImümkünIolacak.
4-IİkiIKaradeniz: BuIkanallardanIçıkanItopraklarlaIKara-
ği az ama ekonomik değeri büyük türlere dayalı Ka-
radeniz balıkçılığını olumsuz etkileyebilecektir.
* İstanbul’un atık sularının Karadeniz’e iletil-
mesi için gerekli sistem boğazdaki keskin tabaka-
laşmadan yararlanılarak tasarlanmış, tasarımın et-
kinliği 1990’larda İSKİ için ODTÜ-DBE tarafın-
dan R/V BİLİM ve R/V ARAR araştırma gemile-
ri ile yapılan, yüzlerce kez tekrarlanan profiller, akın-
tı ölçümleri, boya dispersiyonu deneyleri ile gösterilmiştir. Akın-
tı rejiminin değişmesi halinde arıtma sistemi etkisiz kalabilir,
Marmara yüzey sularının daha da fazla kirlenmesine yol aça-
bilir.
BİLİMSEL ÇALIŞMALAR ŞART
Bütün bu konular ciddi inceleme gerektirir, ancak deniz-
bilimciler olarak bizler, büyük rant için yapılan bu projenin
olası etkileri konusundaki ilk ‘çevre etki değerlendirme’ ön-
görülerimizi ücretsiz olarak proce sahiplerine ve bilgi edinil-
mesi amacıyla halkımıza sunuyoruz. (Not: Denizbilim’de
ÇED gibi uyduruk para kapısı yöntemlere zaten yer olmadı-
ğını ve kararların daha sağlam bilimsel araştırmalara dayan-
ması gerektiğini her zaman savunuyoruz). Umarız proce sahipleri
objektif bilimsel çalışmaları desteklerler de, belki proce’nin pro-
je haline gelerek değerlendirilebilmesini sağlayabilirler.
Ç
Ç
hesa
sapla
Son olarak bu yazıdaki bilgileri, görüşebildiğimiz deniz- lıItas
bilimcilerin ortak öngörüleri doğrultusunda ve bugün bili- O
nenlerin ışığında sağlamaktayız. Verdiğimiz bu bilgiler sonu- 200m
cunda yaptığımız yorumlar ise kişisel görüşlerdir ve uzun yıl- yalım
larda elde ettiğimiz deneyimlerimize dayanmaktadır. Günde- tınaIi
me getirdiğimiz soruların kesin yanıtlarına sadece objektif bi- hafri
limsel araştırmalarca ulaşılabileceğini burada yinelemek isti- talam
yoruz. saya
Benzer duyarlılığın nükleer santral yapımında da göste- B
rilmesini, kararın şimdiki gibi zorlama ile değil, halkın gü- derin
venliğini ve doğanın sağlığını göz önüne alan ve halen de ya- sitIed
pılmamış olan araştırmalar sonucunda verilmiş olmasını (iyi kesit
niyetle, hâlâ!) bekliyoruz. 5
goreI
denizIdoldurulupIRusya’ylaIbirleşecek,IikiIül-
keIarasındakiIziyaretlerIkolaylaşacak.IBila-
hare,IburadaI“IKanalIMoskova”IaçılmasıIile
ilgiliIaraştırmalarIbaşlayacak.
5-IEskişehir’inIAkdeniz’leIbuluşması: Eskişehir’eIsuniIde-
nizlerIyapmaktansa;IEskişehir,IAkdeniz’eInakledilecek.
6-IKaradeniz’inIYeşilIAdasıIKıb-
rıs:I Ada’yı,I Akdeniz’denI Karade-
niz’eIsevkIetmekIsuretiyle,IKıbrısIso-
rununaIkesinIçözümIbulunacak.
7-I YozgatI Gölü: VanIGölüIbo-
şaltılarak,IYozgat’taIyenidenIoluş-
turulacak.I HerI projeyeI gerekçe
CBT- 1259/ 7 6 Mayıs 2011
şartIdeğil!IVanIGölüImilyonlarcaIyıl-
dırI aynıI yerde,I hareketI olsun…
LüzumuIhalindeI“KonyaIOvasıIile
AğrıIDağı’nınIyerleriniIdeğiştirme”
projesiIdeIgeliştirilebilir.”I
ProjeIsahibi:INafizIŞahin
DevamıIArkaISayfada