Metal İşleme

25.02.2011 1

25.02.2011 2
Talaşlı İmalat
Takım tezgahları vasıtasıyla, bir veya birkaç
takım kullanarak metal, ağaç, mermer vs. gibi
malzemelerin talaş kaldırma yoluyla önceden
bilinen şekil ve ölçülerde işlenmesine denir.

Malzemeler farklı sertlikte olmalıdır ki, yumuşak

olan malzeme aşınabilsin.

25.02.2011 3

Talaşlı İmalat
Talaşlı imalatta;
– iş parçası sabit, takım hareketli (lineer) veya
– iş parçası hareketli (lineer), takım sabit
olabilir.

Takım: İş parçası
üzerinden talaş
kaldırmaya yarayan
ve sert malzemeden
yapılmış gereçlerdir.

25.02.2011 4
Talaş kaldırma teknikleri

• Vargelleme
• Planyalama
• Broşlama
• Raybalama
• Testere ile kesme
• Taşlama
• Delik delme
• Tornalama
• Frezeleme

25.02.2011 5

Vargelleme
Takım hareketli ve iş parçası sabittir. Takım
doğrusal hareket yaparak parça üzerinden
talaş kaldırır.

Geleneksel vargel ve planya işlemlerinde

amaç düzgün yüzey elde etmektir. Ancak
farklı geometriye sahip özel kesici takımlarla
yüzeyde kanal, V-çentik, dişli profili gibi
farklı şekillerin oluşturulması için de
kullanılabilirler.

25.02.2011 6
Planyalama
Planya işlemi vargele nazaran daha büyük iş
parçalarına uygulanır. Bu işlemde vargelin
aksine iş tablası doğrusal bir hat boyunca
hareket eder. Kesici takım sabit kalır.

Vargel ve planya işlemlerinde sürekli ileri-

geri hareket söz konusu olduğundan yüksek
kesme hızlarında talaş kaldırmak mümkün
değildir, torna ve frezelemeye kıyasla
oldukça yavaş işlemlerdir.

25.02.2011 7

Broşlama (boşaltma)
Doğrusal kesme hareketi yapan, çok
ağızlı çubuk şeklinde bir takımla
(broş) talaş kaldırma işlemidir.

Broş çekilerek veya itilerek, tezgaha

bağlı parçadan talaş kaldırılır.

Her broş dişi arasında yükseklik farkı

bulunmaktadır ve son diş istenen
işleme boyutunu verecek ölçüdedir.
Ayrıca ilk temas eden dişler kaba
işleme yaparken, son temas
edenler ince işleme yapacak
şekilde
25.02.2011
tasarlanır. 8
Raybalama
Açılmış deliklerin yüzey kalitelerini
artırmak için yapılan bir işlemdir. El
veya makine ile yapılır. Kaldırılan talaş
miktarı azdır.

25.02.2011 9

Taşlama
Aşındırıcı bir malzemeden yapılmış bir takım
ile talaş kaldırma işlemidir. Taşlamada kesme,
taş denilen takımın dönmesi ile olurken
ilerleme, parça veya takım tarafından
yapılabilir. Genellikle tornalama, frezeleme,
planyalama veya vargellemeden sonra yüzey
kalitesini iyileştirmek için uygulanan son
işlemlerden birisidir.

25.02.2011 10
Delik delme
Silindirik delik açmak için matkap ucuyla gerçekleştirilen
işlemdir. Matkap ucunda iki tane kesici kenar vardır. Belli bir
devirde dönen matkap ucuna sabit duran iş parçasının
yüzeyine dik doğrultuda bir ilerleme verilerek talaş kaldırmak
suretiyle delik açılır.
Matkap ucunun bir devrinde iş parçası yüzeyine dik
doğrultuda girme mesafesine ilerleme denir ve birimi
mm/dev’dir. Delik delme işleminde önerilen ilerleme
değerleri, matkap ucunun çapıyla orantılıdır. Çap arttıkça
ilerleme artırılır.
İş parçasının bir yüzeyinden karşı yüzeyine kadar uzanan
deliklere açık delik, belli bir derinlikte sona eren deliklere ise
kör delik denir
25.02.2011 11

Delik delmeyle ilgili diğer işlemler

Matkap tezgahlarında delik delme dışında başka işlemler de yapılabilir:
(a) Raybalama
(b) Kılavuz salma işlemi: Mevcut bir deliğin yüzeyine iç vida dişi açma
işlemidir.
(c) Silindirik havşa açma
(d) Konik havşa açma
(e) Punta deliği açma

25.02.2011 12
Matkap Tezgahları
Sütunlu matkap: yaygın şekilde
kullanılan matkap tezgahlarından
biridir. Zemin üzerinde durur, bir
yatay kaide üzerinde yükselen bir
sütun ve bu sütuna bağlı delme
başlığı ve tabladan oluşur. Delme
başlığından gelen güç matkap
miline dönme hareketini verir.
Matkap ucu matkap miline
bağlanır. Mile aşağı doğru bir
ilerleme verilerek tabla üzerindeki
iş parçasına delik açılır.

25.02.2011 13

Matkap Tezgahları
Radyal matkap: Büyük iş
parçaları için kullanılır. Silindirik bir
sütuna bağlı bir kol (arm) ve bu
kola bağlı delme başlığından
oluşur. Delme başlığı, kol üstünde
radyal doğrultuda hareket edebilir.
Kol ise hem dikey doğrultuda
hareket edebilir hem de sütun
etrafında dönebilir. Bu sayede iş
parçasının istenen her noktasında
delik açılabilir.

25.02.2011 14
Tornalama
Tornalama işleminde tek uçlu bir kesici
takım, kendi ekseni etrafında belli bir
devirde döndürülen silindirik bir
parçanın yüzeyinden talaş kaldırır.
Kesici takıma,
silindirik parçanın
eksenine paralel
doğrultuda bir
ilerleme hareketi
verilir.
Paso?
25.02.2011 15

Üniversal torna tezgahı

Fener mili kutusu

İş mili
Hız kumandası İlerleme
Kalemlik

Gezer punta
İlerleme kumandası

Çapraz kızak
Araba
Kızak
Vida mili
Yatak
25.02.2011 16
Üniversal torna tezgahı
Fener mili kutusu, iş parçasının bağlandığı iş
milinin dönmesini sağlayan tahrik mekanizmalarını
içerir. Gezer punta, uzun iş parçalarının serbest
ucunun desteklenmesini ve merkezlenmesini sağlar.
Kesici ucun bağlandığı parçaya kalemlik denir.
Kalemlik, çapraz kızağa, o da arabaya bağlıdır.
Arabanın kızak üstünde kayma serbestisi vardır,
böylece kesici takımın eksenel ilerlemesi sağlanır.
Yatak, araba ile gezer puntanın bağlı olduğu
parçadır. Ayrıca tezgahın rijitliğini sağlar.

25.02.2011 17

Tornalama
Torna tezgahlarında şu işlemler yapılabilir:

Silindirik tornalama
Alın tornalama
Konik tornalama: Kesici uca silindir eksenine paralel değil, eksenle belli bir açı
yapacak şekilde ilerleme verilerek konik bir şekil elde edilir.
Profil tornalama: Kesici uç doğrusal değil, eğrisel bir ilerlemeyle talaş kaldırır.
Form tornalama: Kesici kenar iş parçasına verilecek şekle sahiptir.
Pah alma: İş parçasının ucundan kısa mesafede belli bir açıyla talaş kaldırılır
Kesme/kanal açma: Kesici uca radyal doğrultuda bir ilerleme verilerek
kesme/kanal açma işlemi gerçekleştirilir.
Vida açma: Açılacak vida şekline uygun sivri uçlu bir kesici takımla yüksek ilerleme
değerlerinde ve istenen kesme derinliğinde talaş kaldırılarak yüzeyde vida dişi
oluşması sağlanır.
Delik işleme: Kesici uca doğrusal bir ilerleme verilerek mevcut bir delikten talaş
alınması işlemidir.
Delik delme: Matkap ucunun silindir ekseni üzerinde ilerlemesiyle delik açılabilir.
Tırtık çekme (knurling): Bu işlemde talaş kaldırma yoktur. Kendi ekseni etrafında
dönme serbestisi olan bir tırtık aparatıyla dönmekte olan iş parçası yüzeyine baskı
yapılarak tırtık izi oluşturulur.

25.02.2011 18
 25.02.2011 19

Diğer Torna Tezgahları

Revolver torna: Üniversal tornadaki gezer puntanın yerini altı tane kesici ucun
bağlanabildiği altıgen revolver almıştır. Buna ek olarak çapraz kızağın yerinde de
dört tane kesicinin bağlandığı dörtlü bir revolver vardır. Ayrıca arka tarafta tek
kesicinin bağlanabildiği bir tutucu daha vardır. Böylece, çok sayıda ve farklı
geometrilerde kesici uçların hızlı bir şekilde değiştirilebilmesi mümkün olur.
Karmaşık şekle sahip parçaların daha kolay ve daha kısa sürede işlenmesi mümkün
olur.

Otomat çubuk işleme tezgahı küçük çaplı ve kısa silindirik parçaların üretilmesinde
kullanılır. Bu tezgahlarda bağlama elemanı olarak penslerden yararlanılır. Tezgahın
arkasında otomatik çubuk besleme mekanizması vardır. Esasında iş parçası uzun bir
çubuk halindedir. Gerekli uzunluktaki parçanın işlenmesi bittiğinde kesilerek alınır,
sonra pens gevşetilerek çubuk uygun konuma gelinceye kadar arkadan itilir ve
yeniden talaş kaldırma işlemi başlar. Bu tezgahlara otomat denmesinin nedeni bu
işlemlerin hepsini tezgahın kendisinin yapmasıdır...

25.02.2011 20
 Diğer Torna Tezgahları
Otomat çubuk işleme tezgahları tek akslı çok akslı olmak üzere iki çeşittir. Tek
akslılarda aynı anda sadece bir tane iş parçası üzerinden talaş kaldırılabilirken, çok
akslılarda tüm iş millerine bağlı olan iş parçalarından aynı anda talaş kaldırılabilir. Bu
da üretimi hızlandırarak maliyeti azaltır. Şekilde 6 akslı bir tezgahta gerçekleştirilen
bir işlem görülmektedir. Her iş milinde farklı bir iş parçası üzerinden talaş
kaldırılmaktadır. Tüm parçalar üzerinden talaş kaldırma işlemi bittiğinde, iş millerinin
tümünün bağlı olduğu tanbur kendi ekseni etrafında bir adım döner ve talaş kaldırma
işlemi devam eder.

25.02.2011 21

Delik işleme
Delik işleme esas itibariyle bir torna işlemidir. Ancak bu işlemde dış silindirik
yüzeyden değil, iş parçası üstünde önceden açılmış olan silindirik delik yüzeyinden
talaş kaldırılır. Delik işlemedeki amaç mevcut deliği genişletmek veya istenen
tolerans değerlerini elde etmektir.
Delik işleme geleneksel torna tezgahlarında yapılabileceği gibi, bu iş için özel olarak
tasarlanmış delik işleme tezgahları da vardır. Delik işleme yatay veya dikey olmak
üzere iki çeşittir.
Yatay delik işlemede eğer iş parçası üstündeki delik belli bir derinlikte sona eriyorsa,
iş parçası aynaya bağlanır ve kesici uca yatay doğrultuda bir ilerleme verilir. Eğer
delik baştan sona uzanıyorsa, iş parçası arabaya bağlanır. Kesici takımın bağlandığı
çubuk, iş miliyle gezer punta arasında merkezlenir. Böyle bir durumda kesici uca
dönme hareketi, iş parçasına ilerleme hareketi verilir. Bu işlemlerde kesici takımın
bağlandığı çubuğun yeterince rijit olması gerekir.

25.02.2011 22
 Delik İşleme

Dikey delik işleme uzunluğu çapından

küçük, ağır ve büyük iş parçalarına
uygulanır. İş parçası, kendi ekseni etrafında
dönme hareketi yapabilen bir tabla üstüne
oturtulur. Tabla çapı 12 m olan tezgahlar
vardır. Şekilde gösterilen dikey delik işleme
tezgahında aynı anda birden fazla kesici
takım talaş kaldırabilir. Çapraz raya (cross-
rail) bağlı olan iki kesici takımdan biri
alından talaş alırken, diğeri delik işleme için
kullanılabilir. Sütuna bağlı olan diğer kesici
takım ise dış silindirik yüzeyden talaş
kaldırabilir. Tüm kesici takımlara yatay ve
dikey25.02.2011
doğrultularda ilerleme verilebilir. 23