EKONOMIJA

Ekonomija je nauka koja se bavi optimalnim korištenjem raspoloživih resursa u cilju

ostvarenja profita. U užem smislu riječi pod ekonomijom se podrazumijevaju određena
pravila o upravljanju kućnim gazdinstvima. Profit je glavni cilj poslovanja svakog preduzeća
u uslovima tržišne ekonomije. Preduzeće predstavlja osnovnu jedinicu privređivanja ili
osnovnu ćeliju privrede u kapitalizmu. U socijalizmu su osnovne jedinice privređivanja bile
organizacije udruženog rada. Pored profita u kriterijume uspješnosti poslovanja uslužnog
preduzeća ubrajaju se efikasnost i efektivnost. Efektivnost označava najmanje moguće
rastojanje između prodavca i kupca konkretne usluge ili to je najbrži način da jedno uslužno
preduzeće ostvari profit. Efikasnost predstavlja širi termin od termina efektivnost i znači
optimalan odnos između ulaganja ili inputa i rezultata ili autputa. U input (ulaz) jednog
uslužnog preduzeća ubrajaju se svi raspoloživi resursi koji čine snage uslužnog preduzeća. U
autput (izlaz) pored ostvarenja profita ubrajaju se i povećanje radnih mjesta u uslužnom
sektoru, podizanje kvaliteta usluga ili veći intenzitet reakcije na relaciji prodavac-kupac. Zbog
toga se za efektivnost obično kaže „raditi prave stvari“, a za efikasnost „raditi prave stvari na
pravi način“. Proizvod predstavlja materijalno dobro koje ima samo upotrebnu vrijednost.
Upotrebna vrijednost proizvoda je korisnost tog proizvoda. Roba je materijalno dobro koja
pored upotrebne vrijednosti ima i razmjensku ili prometnu vrijednost. Svaka roba je proizvod,
ali svaki proizvod nije roba. Proizvod postaje roba tek kada se nađe na tržištu. Za razliku od
proizvoda i robe koje su materijalnog karaktera, usluga nema materijalni karakter, nemože se
opipati niti skladištiti, nije predmet ničijeg vlasništva i zbog toga se teško standardizuje
naročito u pogledu kvaliteta.

NASTANAK EKONOMIJE KAO NAUČNE DISCIPLINE

Pojam i nastanak ekonomije se vezuje za antičku Grčku koja u 5 vijeku pne doživljava svoj
puni ekonomski, politički i društveni progres. Ekonomska politika u staroj Grčkoj bila je u
početku protekcionistička odnosno u periodu sušnih godina strogo je zabranjivan izvoz
osnovnih životnih namjernica pa je često za prekršioce sledila i smrtna kazna. U djelima
Platona ističu se prvi nagovještaji novca koji služe za plaćanje roba zanatlijama i za isplatu
zarada doseljenicima i pojedinim robovima. Naravno Platon u to vrijeme nije mogao da
otkrije suštinu novca kao mjere vrijednosti odnosno opšteg ekvivalenta svih roba na tržištu.
Platon dijeli stanovništvo na tri staleža: 1-prvi stalež čine poljoprivrednici, zanatlije i sitni
trgovci, 2-drugi stalež čini vojska, 3-treći stalež su filozofi (mislioci) koji organizuju i
upravljaju čitavim društvom. Ovi staleži su svojevrsne preteče menadžera, naravno koji su
nastali tek u 18 vijeku. Posle protekcionističke politike u staroj grčkoj postojala je
intervencionistička politika kod koje država interveniše u slučaju ratova, elementarnih
nepogoda ili suša. Zatim dolazi do liberalizacije trgovine sa razvojem društva. Istorijski
posmatrano razlikuju se tri perioda u razvoju ljudskog društva: 1-agrarna era u kojoj
dominiraju poljoprivreda i šumarstvo, 2-industrijska era u kojoj se proizvode robe za široku
potrošnju i 3-postindustrijska era u kojoj dominiraju usluge, informacije i obrazovanje.
Početak industrijske ere se vezuje za pojavu parne mašine, a početak postindustrijske ere se
vezuje za 20 vijek u zavisnosti od slučaja do slučaja, odnosno u zavisnosti od stepena razvoja
pojedinih zemalja. 1939.god. npr.sektor usluga je participirao (učestvovao) sa 50% u bruto
društvenom proizvodu Amerike. Danas razvijene evropske zemlje i Amerika između 80-95%
novih radnih mjesta ostvaruju u uslužnom sektoru. Na razvoj uslužnog sektora utiču činioci
na strani ponude ali i na strani tražnje. Na strani ponude dolazi do sve veće konkurencije
između velikih kompanija koje moraju da traže izlaz ne samo novim proizvodima već i u
promjeni svoje djelatnosti pa se javlja proizvod sa manjom ili većom količinom usluga. Samo
zajedno mogu da se plasiraju na segmentisanom tržištu. Na strani tražnje tržište biva sve
koncentrisanije, ono je segmentirano ili podijeljeno na pojedine potrošačke grupe koje zbog
rastućih potreba je sve teže zadovoljiti. Promjena tehnologije koja je sve modernija, kao i
promjena životnog stila u kome dominira fleksibilno radno vrijeme uz privremeno-povremene
poslove mijenja sliku svijeta koji postaje globalno tržište.

POJAM I OSOBINE USLUGA

Postoji veći broj različitih definicija usluga u zavisnosti šta je predmet posmatranja, npr.
Adam Smit u svom djelu „bogatstvo naroda“ usluge definiše kao rad koji nije produktivan.
Produktivnost se vezuje za robu i određuje se na osnovu odnosa između količine proizvoda
robe i uloženog ljudskog rada u određenom vremenskom periodu. Pošto usluge nisu
konkretna materijalna dobra teško je odrediti njihovu produktivnost. Alfred Maršal definiše
usluge kao „sve koristi koje nastaju u trenutku njihovog pružanja“, dok Sej u svojim
zakonima tržišta govori „pojam usluga to je pojam nematerijalno“.

RAZLIKE IZMEĐU ROBNIH I USLUŽNIH PROIZVOĐAČA

1-Roba je opiljiva, materijalno dobro i može se skladištiti, dok usluga nije opipljiva, nije
materijalno dobro i nemože da se skladišti. 2-Svaka roba ima svog titulara ili vlasnika, a
usliga nije predmet bilo čijeg vlasništva. 3-Kod robne proizvodnje između prodavca i kupca
postoji nizak potrošački kontakt, odnosno radnik koji proizvede robu često nema nikakvog
kontakta sa kupcem te robe. Kod usluga je izuzetno visok nivo potrošačkog kontakta jer se
direktno susreću prodavac i kupac usluge. 4-Kod robnog proizvođača duže je vrijeme
završetka proizvodnog lanca, za razliku od uslužnog proizvođača kod koga je to vrijeme
znatno kraće. 5-Robni proizvođači imaju težnju ne samo da ostvoje regionalno i nacionalno
tržište već da se prošire na čitavo svjetsko globalno tržište. Uslužni proizvođači imaju daleko
kraći domet interesovanja i osvajaju lokalno tržište. 6-Robni roizvođači stavljaju naglasak na
kapitalnu opremu dok uslužne proizvođače zanima razvoj profesionalnog kadra. 7-Robni
proizvođači su zbog toga kapitalno intenzivni, dok su uslužni proizvođači prije svega radna
intenzivnog karaktera.

OSOBENOSTI USLUGA
U glavne specifičnosti (osobenosti) usluga ubrajaju se neopipljivost, neposjedovanje,
nehomogenost, neodvojivost i netrajnost. Neopipljivost znači da se usluge nemogu čulima
osjetiti, dodirnuti ili opipati jer nisu materijalna dobra, pa zbog toga usluge imaju i određene
nedostatke ili mane npr. veoma ih je lako kopirati, preuzeti ili imitirati što sve vrlo rado čini
konkurencija. Kod usluga je najteže zaštiti autorsko pravo. Sledeći nedostatak usluga
predstavlja složenost određivanja kvaliteta usluga jer je uglavnom to subjektivna kategorija, a
problem se javlja i pri utvrđivanju realne cijene konkretne usluge. Danas se razlikuju čiste
usluge, čisti proizvodi koji su vrlo rijetki i uslužni proizvodi koji su vrlo česti, npr. čisti
proizvod je pasta za zube, a čista usluga je usluga masaže u kozmetičkom salonu ili restoran
brze hrane koji predstavlja podjednaku zastupljenost proizvoda i usluga ili avio-prevoz u
kome usluga dominira u odnosu na proizvod.