VLAGA I SOLI KAO ČIMBENICI PROPADANJA

– METODE ODSOLJAVANJA

S obzirom da u Hrvatskoj pogotovo u priobalnom pojasu, se najviše koristi vapnenac

razmatraćemo upravo procese koji se dešavaju na njemu. Ovi procesi se naravno u širem smislu odnose i na
sve ostale karbonatne stijene i to mramore, dolomite, dolomitizirane vapnence i vapnenačke pješčenjake.
Kiša kao uloga vlage može imati utjecaj na kamenu na dva načina.
Prvi način je kada kiša padne na kamenu. Ona štetno djeluje tako što udari kišnih kapi mehanički izbijaju
slabije vezane čestice sa površine kamena i samim tim mjenjaju njegov reljef. Tako mehaničko djelovanje
naziva se erozija. Drugi način je kada kišnica nagriza vapnenac i to na kemijski način. Ona ima u sebi
otopljenog ugljičnog dioksida koji čini s vodom karbonatnu kiselinu. Iako je to slaba kiselina, ona razgrađuje
kalcijev karbonat u topljivi hidrokarbonat. Ovaj proces degradacije se naziva korozija. U zavisnosti od veziva
zavisiti će brzina propadanja vapnenca.
Moramo spomenuti i djelovanje soli na kamenu koje vlaga kapilarnim putem unosi u njega. Tu
vlaga na njega djeluje samo posredno. To se dešava tako što kad je kamen dugo stojao navlažen u soli i kad
ga izvadimo, on se počne sušiti. Izlaženjem vlage kroz pore iz kamena i isparavanjem zaostaju topljive soli.
Kritičan trenutak nastaje kada veličina postane kao veličina pore. Međutim kristali se još povećavaju i tako
razaraju čvrstoću kamena i njegovu strukturu. To se manifestira u vidu površinskog mrvljenja , osipanja i
ljuštenja čitavih kora. Soli u kamenu mogu biti različitog kemijskog sastava i postanka. Najčešće su iz skupine
sulfata (zagađene atmosfere), klorida i nitrata.
Sulfat može dospijeti i sa mora kao aerosol nošen vjetrom, ali i kapilarnom vlagom iz tla. Kloridi mogu
poticati iz mora ali ima ga i u tlu.
Vrlo štetan je kalcijev sulfat i to u najvećoj mjeri ga je bilo dok se koristio ugljen za grijanje. On je
sastojao veliki postotak sumpora koji je zagrijavanjem postajao SO 2. Taj je posredovanjem sulfobakterija
dalje oksidirao u SO3 koji zajedno sa vodom je davao jaku sulfatnu kiselinu. Ta kiselina razara kalcijev
karbonat iz vapnenca i i pretvara ga u kalcijev sulfat CaSO 4. 2H2O –gips.
Iz izloženog se vidi da vlaga ima posrednu a soli neposrednu ulogu u propadanju kamena. Da bi
sanirali ovakvo stanje moramo postaviti pravilnu dijagnozu. Ona se sastoji od pregleda kamena, utvrđivanje
uzroka vlaženja i izvođenje kemijskih analiza topljivih soli. Ovisno o vrstama soli u kamenu određuje se
postupak konzervacije.
Prvo ćemo eliminirati vlagu kao medij za transport soli u kamenu. Ako su soli nagomilane i vidljive
najjednostavniji nači odstranjivanja je četkanje i ispiranje mlazom.
Najstariji način desalinizacije je natapanje kamena u destiliranoj ili deioniziranu vodu. To je
nažalost moguće samo kod relativno kod malih predmeta kamena. Voda iz kupke ulazi u pore kamena i
postepeno otapa topljive soli. Otopljena sol izlazi difuzijom u vodi, a čišća voda dalje prodire u kamen i
nastavlja otapati sol. To se dešava sve dok se ne uspostavi ravnoteža koncentracija soli u posudi za
desalinizaciju, i tada se postupak prekida. Uporedo radeći ovu metodu unosićemo i podatke u dijagram.
Treba napomenuti da desalinizaciju kalcijevog sulfata iz kamena nije preporučljiva pomoću ove
metode.
 Sledeća metoda je oblaganje kamena raznim oblogama načinjene od neke porozne praškaste ili
vlaknaste tvari namočene u vodi. To može biti kaša od celuloznih vlakana ili papira (tzv. papirna pulpa). Voda
iz obloge najprije ulazi u kamen i tamo otapa soli. Sušenjem te obloge vlaga isparava a s njom na njenu
površinu putuju i soli gdje se i zadržavaju. Kad se obloga zasiti solima ona se uklanja i zamijeni se novom
čistom oblogom.
Kemijskim putem se dobijaju dobri rezultati eliminacije štetnih topljivih soli. Lewinovom metodom
štetni kalcijev sulfat pretvara se u netopljivi barijev sulfat. Ovim postupkom se ne gubi masa kalcijeva
karbonata iz kamena kao što se to dešava pri ekstraciji u vodenoj otopinipomoću natapanja ili oblogama.
Prema Mori i Philippotu i Matteiniju oslikani kamen napadnut kalcijev sulfat tretira se oblogama
namočenim u otopinu amonijeva karbonata, jer ovaj nije lužnat i ne predstavlja opasnost za neke pigmente.
Oslikani kamen napadnut kalcijevim sulfatom može se sanirati i oblogom s otopinom amonijeva oksalata.
Tako nastaje netopljivi kalcijev oksalat (mineral vevelit) koji je izvrsna zaštita za kamen a topljivi amonijev
sulfat sušenjem obloge putuje na njenu površinu i time se odstranjuje iz kamena.
Nažalost, kemijskim se pretvorbama ne mogu se eliminirati nitrati, pa ukoliko kemijskom analizom
su ustanovljeni u kamenu, možemo ih odtraniti jedino potapanjem u vodenim kupkama, ispiranjem vodom
ili pomoću mokrih obloga.