Chѭѫng 8

KӺ THUҰT CHĂN NUÔI CÁC LOҤI THӒ

Cùng nhu dê, m͟i lo̩i th͗ c̯n ÿ˱ͫc chăm sóc, nuôi d˱ͩng và s͵ dͭng theo nhͷng kͿ
thu̵t phù hͫp vͣi ÿ̿c ÿi͋m sinh lý và s̫n xṷt cͯa chúng. Ch˱˯ng này sͅ l̯n l˱ͫt giͣi thiêu các
kͿ thu̵t chăn nuôi th͗ sinh s̫n (ÿ͹c và cái gi͙ng), th͗ con, th͗ h̵u b͓ và th͗ th͓t. M͡t s͙ bi͏n
pháp kͿ thu̵t c̯n thíêt trong vi͏c chăm sóc th͗ cùng ÿ˱ͫc giͣi thi͏u ͧ cu͙i ch˱˯ng này.

I. CHĂN NUÔI THӒ CÁI SINH SҦN

1.1. Hoҥt ÿӝng sinh dөc và sinh sҧn cӫa thӓ cái
a. Ĉ̿c ÿi͋m c˯ quan sinh dͭc
Cѫ quan sinh dөc cӫa thӓ cái gӗm có các bӝ phұn chính nhѭ ӣ hình 8-1.

Hình 8-1: C˯ quan sinh dͭc th͗ cái

b. Chu kǤ ÿ͡ng dͭc
Chu kǤ ÿ͡ng dͭc cӫa thӓ khoҧng 13-16 ngày. Thӡi gian ÿӝng dөc kéo dài 3-5 ngày. Thӓ
cái ÿӝng dөc sӟm hay muӝn, ÿúng kǤ hay không phө thuӝc nhiӅu vào trҥng thái sӭc khoҿ, chӃ ÿӝ
dinh dѭӥng và môi trѭӡng khí hұu quyӃt ÿӏnh. Béo quá, gҫy yӃu, mùa hè nóng kéo dài, mùa ÿông
rét buӕt trong kǤ thӓ thay lông, thӭc ăn thiӃu khoáng, thiӃu sinh tӕ... ÿӅu là nguyên nhân làm thӓ
không ÿӝng dөc hoһc ít hѭng phҩn chӏu ÿӵc. Khi thҩy thӓ lâu ngày không ÿӝng dөc, không phӕi
giӕng ÿѭӧc thì phҧi kiӇm tra xác ÿӏnh yӃu tӕ nào gây ҧnh hѭӣng ÿӇ có biӋn pháp khҳc phөc kӏp
thӡi. Có thӇ kích thích thӓ cái ÿӝng dөc bҵng cách nhӕt thӓ cái gҫn thӓ ÿӵc hoһc có thӇ dùng kích
dөc tӕ nhѭ huyӃt thanh ngӵa chӱa tiêm bҳp vӟi liӅu 15 ÿѫn vӏ chuӝt cho 1 kg thӇ trӑng, sau khi
tiêm 1-4 ngày là phӕi.
Bi͋u hi͏n cͯa th͗ ÿ͡ng dͭc: Thӓ ÿӝng dөc thѭӡng bӓ ăn hoһc ăn ít, phá chuӗng ÿòi ra tìm
con ÿӵc, không ra ÿѭӧc thì gһm chuӗng, húc máng ăn, húc nóc chuӗng ÿӇ thoát ÿѭӧc ra ngoài,
nhҩt là vào ban ÿêm. Thӓ không ÿӝng dөc, tѭ thӃ nҵm bình thѭӡng, hai chân trѭӟc duӛi thҳng
thoҧi mái vӅ phía trѭӟc, hai bàn chân và các ngón chân nҵm song song vӟi mһt sàn chuӗng, chân
sau và ÿuôi tѭ thӃ thoҧi mái, toàn thân dài song song vӟi mһt sàn chuӗng. Khi thӓ ÿӝng dөc toàn
thân nҵm ӣ tѭ thӃ phөc phӏ, hai chân trѭӟc không duӛi thҷng, chӍ nhô ra trѭӟc ngӵc mӝt ít, hai
chân sau thu vào bөng, mông vӗng lên, ÿuôi nâng lên, sӡ hai tai thҩy rҩt nóng (thӓ không ÿӝng
dөc tai chӍ hѫi ҩm). Bình thѭӡng niêm mҥc âm hӝ cӫa thӓ có màu hӗng nhҥt, nӃu ÿӝng dөc
chuyӇn sang màu ÿӓ tѭѫi, sѭng tҩy lên. Lúc này nӃu cho thӓ cái ÿӃn ô chuӗng thӓ ÿӵc thì chӏu
ÿӵc, mông và ÿuôi cong lên chӡ thӓ ÿӵc giao phӕi. Khi niêm mҥc âm hӝ chuyӇn sang màu ÿӓ
thүm, tím bҫm là kӃt thúc kǤ ÿӝng dөc, thӓ không chӏu ÿӵc nӳa.

Hình 8-2: Phát hi͏n th͗ ÿ͡ng dͭc ÿ͋ ph͙i gi͙ng

2.1. Phӕi giӕng cho thӓ cái

a. Tu͝i ph͙i gi͙ng l̯n ÿ̯u
Thӓ cái bҳt ÿҫu ÿӝng dөc và có thӇ chӏu ÿӵc lúc 4-4,5 tháng tuәi tuǤ theo giӕng và nuôi
dѭӥng. Thông thѭӡng sau khi ÿӝng dөc 2 chu kǤ mӟi cho phӕi giӕng lҫn ÿҫu ÿӇ cho cѫ quan sinh
dөc cӫa thӓ cái phát triӇn hoàn toàn nhҵm ÿҧm bҧo cho viӋc chӱa ÿҿ và nuôi con tӕt. Lúc này
khӕi lѭӧng cѫ thӇ ÿҥt tӯ 75-80% khӕi lѭӧng trѭӣng thành. Ĉӕi vӟi thӓ ngoҥi tuәi phӕi giӕng
thích hӧp là lúc khӕi lѭӧng cѫ thӇ ÿҥt tӯ 3kg trӣ lên, thӓ lai ÿҥt 2,6kg trӣ lên vào lúc 5,5-6 tháng
tuәi. NӃu cho phӕi sӟm trѭӟc 5 tháng tuәi thì ÿàn con yӃu, kém phát triӇn và ÿӡi giӕng cӫa bӕ mҽ
ngҳn hѫn bӣi vì cѫ thӇ thӓ trѭӟc 5 tháng tuәi chѭa phát triӇn hoàn hҧo.
b. KͿ thu̵t ph͙i gi͙ng
ViӋc phӕi giӕng bao giӡ cNJng ÿѭӧc thӵc hiӋn ӣ chuӗng thӓ ÿӵc, có nghƭa là phҧi bҳt thӓ
cái ÿӃn lӗng thӓ ÿӵc. NӃu bҳt ngѭӧc lҥi thì thӓ ÿӵc lҥ chӛ khó làm quen vӟi thӓ cái và thӓ cái
thѭӡng kháng lҥi thӓ ÿӵc. Khi bҳt thӓ cái thao tác nhѭ sau: tay phҧi nҳm da gáy thӓ cái nhҩc ra
khӓi chuӗng, tay trái ÿӥ lҩy mông và ÿѭa ÿӃn lӗng thӓ ÿӵc (ÿã ÿѭӧc bӕ trí ghép giao phӕi trong
mӝt gia ÿình). Khi con cái vào lӗng con ÿӵc, sau ít phút làm quen mùi cӫa con ÿӵc ÿã bao trùm
ngăn lӗng và gây kích thích hѭng phҩn cao ÿӝ cho con cái, tҥo ÿiӅu kiӋn tӕt ÿӇ phӕi giӕng ÿҥt kӃt
quҧ. ĈӃn lúc này thӓ ÿӵc chӗm lên lѭng thӓ cái và thӓ cái ÿӭng yên mình vѭѫn dài ra phía trѭӟc,
hai chân sau kiӉng lên, mông nâng cao, ÿuôi vҳt sang
mӝt bên ӣ tѭ thӃ chӡ phӕi. Âm hӝ thӓ cái lӝ rõ và mӣ
rӝng, tҥo ÿiӅu kiӋn cho thӓ ÿӵc giao phӕi. Khác vӟi tҩt
cҧ các gia súc khác là thӓ ÿӝng dөc mà không rөng
trӭng, chӍ khi nào con ÿӵc nhҧy lên lѭng con cái gây
kích thích thì thӓ cái mӟi rөng trӭng. Vì vұy, khi phӕi
giӕng cho thӓ phҧi phӕi 2 lҫn trong ngày ÿӇ nâng cao
khҧ năng rөng trӭng và tăng sӕ con ÿҿ ra.
Thӡi gian giao phӕi chӍ kéo dài khoҧng 15-20
giây. Khi giao phӕi kӃt thúc, con ÿӵc co mình ngã lăn
cҥnh con cái hoһc ngã ngã ngӗi xuӕng sàn chuӗng phía
sau ÿuôi thӓ cái và phát ra mӝt tiӃng kêu nho nhӓ, ÿólà
âm thanh báo hiӋu viӋc giao phӕi ÿã kӃt thúc thoҧi mái
cӫa con ÿӵc. Ngѭӧc lҥi, nӃu con cái không chӏu ÿӵc thì Hình 8-3: Cho th͗ ph͙i gi͙ng
cӭ chҥy trӕn rӗi nҵm áp mông, cөp ÿuôi xuӕng ÿáy
lӗng chuӗng.
Có mӝt sӕ con cái ÿӝng dөc nhѭng do sӧ hãi cNJng không cho con ÿӵc phӕi, trѭӡng hӧp ÿó
cҫn kéo con cái ra giӳa lӗng và luӗn tay xuӕng dѭӟi bөng nhҽ nhàng nâng mông thӓ cái lên cho
con ÿӵc nhҧy.
Trѭӡng hӧp phӕi giӕng mà thӓ cái không chӱa thì phҧi chӡ ÿӃn kǤ ÿӝng dөc sau. Ĉӕi vӟi
thӓ cái tѫ nӃu lӥ 3-4 kǤ ÿӝng dөc, thӓ dӉ trӣ thành “nân xәi” nên chuyӇn sang nuôi thӏt.
ӣ cѫ sӣ giӕng thѭѫng phҭm, nên phӕi hai lҫn liӅn vӟi hai con ÿӵc khác nhau, con ÿӵc
trѭӟc già hѫn con ÿӵc sau, ÿӇ tinh trùng thӓ trҿ tăng cѭӡng hoҥt lӵc cho tinh trùng thӓ già phӕi
trѭӟc. Còn ӣ cѫ sѫ nhân giӕng thuҫn chӫng thì chӍ ÿѭӧc phӕi lһp lҥi, lҫn sau phҧi cách lҫn trѭӟc
4-6 giӡ ÿӇ tăng tӹ lӋ thө thai và thêm sӕ con sѫ sinh.
NӃu ÿàn thӓ giӕng tӕt, khoҿ mҥnh, nuôi dѭӥng hӧp lý, ÿàn thӓ con không ÿӇ làm giӕng
thì có thӇ cho ÿҿ liên tөc, tӭc là sau khi ÿҿ 36-48 giӡ cho phӕi giӕng ngay. Cho phӕi thӡi kǤ này
tӹ lӋ thө thai rҩt cao. Thӓ cái sau khi phӕi giӕng thө thai thì sinh lý әn ÿӏnh, chӏu ăn, nhiӅu sӳa,
chӏu khó nuôi con, không sút cân. Trѭӡng hӧp thӓ con ÿӇ làm giӕng thì thӓ mҽ sӁ ÿѭӧc phӕi
giӕng sau khi cai sӳa (khi thӓ con ÿѭӧc 30-35 ngày tuәi), tách con khӓi mҽ ÿѭӧc 2 ngày cho phӕi
ngay, nӃu ÿӇ chұm 5-7 ngày thӓ sӁ không cho phӕi nӳa.
1.3. Thӓ cái mang thai
a. Ĉ̿c ÿi͋m cͯa th͗ mang thai
Thӡi gian mang thai cӫa thӓ trung bình là 30 ngày, phө thuӝc vào sӕ con/lӭa. NӃu sӕ
con/lӭa ít thӡi gian mang thai kéo dài hѫn và ngѭӧc lҥi sӕ con/lӭa nhiӅu thӡi gian mang thai
thѭӡng rút ngҳn lҥi (bҧng 8-1). Thӓ cái sau khi phӕi giӕng thө tinh, ÿӃn ngày thӭ 8 hӧp tӱ mӟi
bám chһt vào niêm mҥc tӱ cung, tӯ ngày thӭ 9 phát triӇn thành bào thai. Mѭӡi ngày cuӕi cùng
thai phát triӇn nhanh, khӕi lѭӧng tăng gҩp 3 lҫn cӫa cҧ 20 ngày ÿҫu.
 B̫ng 8-1: M͙i quan h͏ giͷa thͥi gian mang thai và s͙ con/lͱa

Thӡi gian mang 29 30 31 32 33 34 35

thai (ngày)
TB sӕ con/lӭa 10,9 10,7 9,7 8,4 6,6 4,0 1,0
b. Khám thai cho th͗
Sau khi phӕi giӕng ÿѭӧc 10-12 ngày cҫn
kiӇm tra ÿӇ biӃt thӓ cái có chӭa hay không. Xác
ÿӏnh ÿѭӧc thӓ chӱa ÿӇ có kӃ hoҥch chuҭn bӏ cho
ә và biӃt ÿѭӧc nӃu thӓ không chӱa thì tiӃp tөc
kiӇm tra ÿӝng dөc ÿӇ kӏp thӡi cho phӕi lҥi,
không cҫn phҧi chӡ ÿӃn kǤ ÿҿ mӟi biӃt, sӁ lӥ
mҩt chu kǤ ÿӝng dөc. Có 2 phѭѫng pháp kiӇm
tra thai (khám thai) nhѭ sau:
+ Bҳt thӓ cái vào lӗng thӓ ÿӵc, thao tác
giӕng nhѭ khi bҳt thӓ ÿem phӕi giӕng. Khi thӓ
cái vào lӗng thӓ ÿӵc, nӃu có chӱa thӓ cái sӁ cӵ
tuyӋt con ÿӵc, kêu la, chҥy trӕn khӓi con ÿӵc. Hình 8-4 : Thao tác khám thai th͗
NӃu thӓ ÿӵc cӕ tình giao phӕi, thӓ cái sӁ cҳn trҧ
hung dӳ.
+ Có thӇ khám thai vào ngày thӭ 12 sau khi phӕi giӕng bҵng cách nҳn vuӕt thai nhҽ
nhàng trong tӱ cung qua thành bөng ӣ vùng xѭѫng chұu, gҫn cӝt sӕng (hình 8-4). NӃu thӓ chӱa
thì thҩy thai mӅm ӣ dҥng hòn cөc nhӓ bҵng ÿҫu ngón tay cái hoһc ngón chân di chuyӇn qua lҥi
trong tӱ cung. Cҫn chú ý phân biӋt thai vӟi nhӳng viên phân cӭng ӣ trӵc tràng cùng ӣ vӏ trí ÿó.

c. Nuôi d˱ͩng và chăm sóc th͗ cái mang thai

Căn cӭ vào ngày phӕi giӕng ÿӇ tính ngày ÿҿ và có kӃ hoҥch chăm sóc, nuôi dѭӥng cө thӇ.
ViӋc nuôi dѭӥng thӓ cái mang thai phҧi phù hӧp vӟi sӵ phát triӇn cӫa thai và ÿҧm bҧo sӭc khoҿ
cӫa thӓ mҽ. Sau khi thӓ phӕi giӕng, cҫn cho thӓ nghӍ ngѫi, yên tƭnh, không làm ӗn ào. Bӳa ăn ÿҫu
tiên và bӳa kӃ tiӃp sau khi phӕi giӕng cҫn giҧm thӭc ăn thô xanh ÿӇ bӝ máy tiêu hoá ÿѭӧc nhҽ
nhàng, thҫn kinh không căng thҷng, tҥo ÿiӅu kiӋn thuұn lӧi cho thө thai.
Trong 9 ngày ÿҫu mӟi phӕi giӕng khҭu phҫn phҧi ÿҧm bҧo ÿҫy ÿӫ cҧ vӅ sӕ lѭӧng và chҩt
lѭӧng. Thӓ ÿói ăn trong nhӳng ngày này, ÿһc biӋt thiӃu các chҩt dinh dѭӥng thì thai có thӇ không
hình thành mà teo ÿi. Nên cho thӓ cái ăn các loҥi lá cây hӑ ÿұu (lá sҳn dây, lá keo dұu, lá lҥc, cӓ
stylo, cӓ medicago... ), bә sung thêm 40-60g thӭc ăn tinh nhѭ bӝt ÿұu tѭѫng, cѫm cháy khô,
khoai sҳn khô, thóc hҥt. Tӯ ngày thӭ 26-30 khӕi lѭӧng bào thai tăng rҩt nhanh, cҫn cho thӓ ăn
tăng lѭӧng thӭc ăn, ÿһc biӋt tӹ lӋ ÿҥm tăng lên 1/5 so vӟi lúc không chӱa ÿӇ ÿҧm bҧo khӕi lѭӧng
bào thai và phát triӇn tӕt, không bӏ ÿҿ non do thiӃu dinh dѭӥng.
Thӓ rҩt nhҥy cҧm, dӉ phҧn ӭng vӟi nhӳng thay ÿәi ÿӝt ngӝt vӅ ăn uӕng, chăm sóc, lӗng
chuӗng...Vì vұy, nên cho thӓ ăn theo giӡ nhҩt ÿӏnh, tҥo thói quen phҧn xҥ tiӃt dӏch tiêu hoá.
Không nên thay ÿәi lӗng chuӗng và ngѭӡi chăm sóc trong thӡi gian thӓ mang thai.
Khҭu phҫn ăn trong ngày có thӇ chia ra cho ăn theo giӡ nhѭ sau:
 + Bͷa ăn sáng: bҳt ÿҫu tӯ 9-10 giӡ sáng (thӓ có ÿһc tính ngӫ ngày, ăn ÿêm), lúc này thӓ
ăn ít vì ngái ngӫ, nên chӍ cho ăn khoҧng 40-60g thӭc ăn hҥt (ngô, thóc, cѫm nguӝi khoҧng 1 thìa
canh ÿҫy) sau ÿócho ăn tiӃp 150-200g rau cӓ, lá cây (khoҧng 1 nҳm chһt).
+ Bͷa ăn chi͉u: bҳt ÿҫu tӯ 13-15 giӡ chiӅu, thӡi ÿiӇm này nên cho ăn các loҥi thӭc ăn cӫ
quҧ (khoai lang, cà rӕt, dѭa chuӝt...), các loҥi rau (rau muӕng, rau lang, cҧi bҳp...), các loҥi cây
cӓ (cӓ voi, cây ngô, cây mía...). Bӳa ăn chiӅu cho nhiӅu gҩp 2 lҫn bӳa ăn sáng.
+ Bͷa ăn t͙i: ÿây là bӳa ăn chính cӫa thӓ vì thӓ ăn suӕt ÿêm. Bӳa tӕi bҳt ÿҫu tӯ lúc 20-21
giӡ. Khӕi lѭӧng thӭc ăn thô xanh (rau, cӓ, lá cây...) tӯ 1,5-2,0kg. Vӟi khҭu phҫn ăn ÿêm nhѭ vұy
thӓ không bӏ ÿói. NӃu thӓ bӏ ÿói ăn nhiӅu ngày liên tөc sӁ gҫy, thai phát triӇn chұm.

1.4. Thӓ ÿҿ
a. Hi͏n t˱ͫng th͗ ÿ̓
Thӓ cái chӱa gҫn ÿӃn ngày ÿҿ có hiӋn tѭӧng tha rác làm ә. Trѭӟc khi ÿҿ gҫn 1 ngày, thӓ
vào ә nhә lông bөng ÿӇ trӝn vӟi ÿӗ lót tҥo thành tә ҩm mӅm ÿӇ ÿҿ con vào ÿó. Thӓ cái sӁ vào ә
ÿҿ và cào bӟi ÿӗ lót, cҳp thӭc ăn thô vào ә, ăn cҧ mӝt phҫn ÿӗ lót. Thӓ thѭӡng ÿҿ vào ban ÿêm và
ÿҿ rҩt nhanh, thӡi gian ÿҿ phө thuӝc vào sӕ lѭӧng bào thai. Mӛi thӓ con ÿҿ ra nҵm trong mӝt
màng bӑc, tұn cùng là nhau thai. Sau khi ÿҿ , thӓ mҽ ăn ngay màng bӑc và nhau thai. Thӓ con
ÿѭӧc mҽ giҧi thoát ra khӓi màng bӑc trѭӡn ngay sang mӝt bên, thӓ mҽ liӃm sҥch nhӡn nhӟt trên
cѫ thӇ thӓ con. Sau khi ÿҿ xong con thӭ nhҩt thì con thӭ hai ra tiӃp và cNJng ÿѭӧc thӓ mҽ chăm
sóc nhѭ vұy, các con thӭ 3, thӭ 4, thӭ 5... tiӃp tөc ra cho ÿӃn hӃt. Ĉҿ xong, thӓ mҽ ÿӭng khom
lѭng, dҥng chân sang hai bên cho cҧ ÿàn con ӣ dѭӟi bөng mҽ, ÿӗng thӡi thӓ mҽ liӃm mһt, liӃm
lѭng và liӃm bөng thӓ con mӝt lҫn nӳa, không bӓ sót con nào. Thӓ mҽ ÿҿ xong là nhҧy ra khӓi ә
ÿҿ.
b. H͡ lý và chăm sóc th͗ ÿ̓
ViӋc chuҭn bӏ cho thӓ ÿҿ phҧi ÿѭӧc tiӃn hành trѭӟc khi ÿҿ 3-5 ngày. Khi thҩy thӓ cӕ ÿӏnh
nѫi làm ә thì tiӃn hành vӋ sinh rѫm rác và ÿһt thùng ÿҿ vào lӗng, ÿúng chӛ nó ÿã chӑn trѭӟc. Hӝp
ÿҿ phҧi ÿѭӧc tҭy uӃ trѭӟc, cho vào ÿó mӝt nҳm rѫm hoһc giҿ vөn, tҩt cҧ phҧi mӅm, sҥch, khô,
không hôi mӕc, bҭn thӍu. Khi làm vӋ sinh lӗng chuӗng và cho hӝp ÿҿ vào, nhҩt thiӃt phҧi bҳt thӓ
ra nѫi khác, nӃu không thӓ sӁ hoҧng sӧ , dӉ ÿӝng thai và ÿҿ non. Trѭӟc khi ÿҿ 1 ngày phҧi làm vӋ
sinh lӗng chuӗng và hӝp ÿҿ mӝt lҫn nӳa, kiӇm tra các chӛ bӏ hӣ ÿӅ phòng thӓ con bӏ rѫi ra hoһc
chuӝt mèo vào ăn thӓ con. Cho thêm vào ә ÿҿ mӝt nҳm lá sҧ khô mӅm ÿӇ chӕng muӛi, bӑ mҥt.
Các ÿӗ lót ә chӍ cҫn dày 5-8cm, không cҫn dày quá ÿӇ ÿàn con dӉ chui ra tìm vú mҽ bú (hình 8-5).
Con nào ÿҿ mà không biӃt nhә lông thì ngѭӡi chăn nuôi phҧi nhә tӍa lông ӣ quanh dãy vú và lҩy
thêm ӣ ә khác ÿӇ làm ә cho ÿàn con.
Theo dõi quá trình ÿҿ cӫa thӓ. Lúc thӓ ÿҿ xong (nhҧy ra khӓi chuӗng) phҧi kiӇm tra ә ÿҿ,
bӓ con sѫ sinh chӃt và phҫn lót ә bӏ ѭӟt bҭn ra ngoài, nhһt ÿӃm sӕ thӓ con, ghi chép các sӕ liӋu
vào phiӃu theo dõi sinh sҧn và phiӃu theo dõi con giӕng. Làm vӋ sinh tiӃp thùng ÿҿ, loҥi bӓ
nhӳng ÿӗ lót ҭm ѭӟt, bҭn, cho thêm ÿӗ lót sҥch vào (mùa ÿông cҫn dày hѫn) . NӃu lông thӓ ít,
không phӫ kín con thì lҩy thêm ӣ ә khác vào. NӃu ÿàn con nҵm phân tán ӣ phía cӱa ra vào, thì
thu gom vào phía trong.
 Hình 8-5: Chu̱n b͓ ͝ ÿ̓ cho th͗
Thӓ mҽ ÿҿ xong cho ăn ngay các loҥi lá sҳn dây, lá keo dұu,lá ÿұu ÿNJa, lá chuôi, lá gai, lá
nhӑ nӗi, lá vông, cӓ sӳa và mӝt ít thӭc ăn tinh nhѭ cѫm nguӝi, sҳn khô, thóc lép... Hai ngày sau
khi ÿҿ giҧm 10% khҭu phҫn ăn hàng ngày. Khi làm vӋ sinh ә ÿҿ không ÿӇ thӓ mҽ trông thҩy, nhҩt
là viӋc xáo trӝn ә ÿҿ, thay ÿӗ lót ә, nӃu thӓ mҽ thҩy nó sӁ bӓ con không cho bú, ÿàn con sӁ bӏ
chӃt. NӃu làm vӋ sinh ә ÿҿ không sҥch, còn sót ÿӗ lót ә bҭn ҭm ѭӟt hoһc thӓ con chӃt không nhһt
ra hӃt, kiӃn, ruӗi nhһng bâu vào, ÿàn con dӉ bӏ bӋnh và chӃt.
Sau khi ÿҿ thӓ mҽ ÿҿ sӁ tiӃt sӳa, phҧi cho uӕng nhiӅu nѭӟc, thѭӡng xuyên có nѭӟc sҥch,
mát trong lӗng ÿӇ thoҧ mãn nhu cҫu nѭӟc, tránh ÿѭӧc hiӋn tѭӧng mҽ ăn con và thiӃu sӳa. Thӡi
gian này nên cho con mҽ uӕng thêm nѭӟc ÿѭӡng hoһc ăn mía ÿӇ phөc hӗi sӭc khoҿ nhanh, tiӃt
nhiӅu sӳa, ÿàn con phát triӇn tӕt.
Nuôi dѭӥng thӓ cái nuôi con cҫn ÿҧm bҧo ÿҫy ÿӫ khҭu phҫn ăn ÿӇ thӓ mҽ tiӃt sӳa nuôi
con vì trong thӡi gian 18 ngày ÿҫu thӓ con sӕng phө thuӝc hoàn toàn vào lѭӧng sӳa mҽ tiӃt ra.
Khҭu phҫn ăn hàng ngày yêu cҫu cҫn ÿҧm bҧo 600-800 gam cӓ lá các loҥi, 200-300 gam cӫ quҧ
và 200-300gam thӭc ăn tinh hӛn hӧp ÿҧm bҧo 16% protêin.
YӃu tӕ quan trӑng nhҩt trong chăm sóc thӓ giӕng là phҧi ÿҧm bҧo môi trѭӡng không khí,
lӗng chuӗng, thӭc ăn, nѭӟc uӕng sҥch sӁ và yên tƭnh vì các mҫm bӋnh truyӅn nhiӉm thѭӡng xâm
nhұp vào cѫ thӇ qua ÿѭӡng sinh dөc (khi giao phӕi, khi ÿҿ) qua tuyӃn sӳa (khi con bú mҽ) hoһc
khi ÿҿ (mҽ ăn nhau thai). Tӯ cѫ thӇ mҽ rҩt dӉ dàng lây truyӅn bӋnh sang ÿàn con.

1.6. Mӝt sӕ hiӋn tѭӧng bҩt thѭӡng trong sinh sҧn cӫa thӓ
a. Ch͵a gi̫
Khi thӓ cái ÿӝng dөc, nӃu có nhӳng tác nhân kích thích làm thҫn kinh hѭng phҩn nhѭ: thӓ
cái nhҧy lүn nhau, thӓ ÿӵc non nhҧy mà không xuҩt tinh, ÿӅu gây kích thích làm trӭng chín rөng
và hình thành phҧn xҥ tiӃt hooc-môn ӣ cѫ quan sinh dөc cái, cҧn trӣ kǤ ÿӝng dөc tiӃp theo. Nhѭ
vұy thӓ cái cNJng không ÿӝng hӟn, không chӏu ÿӵc, cNJng nhә lông, cào ә, làm tә ÿҿ nhѭ thӓ chӱa
thұt. ĈӇ ÿӅ phòng hiӋn tѭӧng chӱa giҧ, cҫn nhӕt riêng tӯng con thӓ hұu bӏ lúc 3-4 tháng tuәi trӣ
lên, thӓ ÿӵc giӕng phҧi thành thөc vӅ tính dөc, có khҧ năng thө tinh thì mӟi cho phӕi giӕng.
b. Vô sinh
Vô sinh ӣ thӓ thѭӡng biӇu hiӋn ӣ hai dҥng: lâu ngày không ÿӝng dөc và phӕi ÿѭӧc nhѭng
không chӱa liên tөc. Ĉӕi vӟi dҥng thӭ hai, ngoài nguyên nhân do con ÿӵc kém, còn có mӝt sӕ
nguyên nhân khác do con cái nhѭ:
 - Do cѫ quan sinh dөc nhѭ buӗng trӭng, tӱ cung bӏ mҳc bӋnh.
- Do nguӗn thӭc ăn chҩt lѭӧng dinh dѭӥng kém nhѭ thiӃu vitamin A, D, E, thiӃu chҩt
khoáng, muӕi ăn...
- Do ăn quá nhiӅu tinh bӝt, giàu năng lѭӧng, dүn ÿӃn thӓ béo quá, tích luӻ mӥ nhiӅu ӣ cѫ
quan nӝi tҥng và sinh dөc, thӓ không ÿӝng dөc hoһc không rөng trӭng.
- Do nuôi nhӕt trong lӗng quá chұt chӝi, nhӕt nѫi ҭm thҩp, tӕi tăm hoһc mùa hè nóng kéo
dài, mùa ÿông lҥnh quá ÿӅu làm cho tho không ÿӝng dөc.
NӃu vô sinh do bӋnh tұt mà không ÿiӅu trӏ ÿѭӧc thì nên loҥi thҧi, nӃu do môi trѭӡng dinh
dѭӥng thì cҫn khҳc phөc.
c. S̫y thai
Thӓ sҧy thai có thӇ do mӝt sӕ bӋnh nӝi khoa trong thӡi gian có thai nhѭ bӋnh Listennose,
tө cҫu trùng, chѭӟng hѫi ÿҫy bөng, cҧm nóng... Ngoài ra sҧy thai còn do tác ÿӝng cѫ hӑc nhѭ
khám thai không ÿúng thao tác, thô bҥo, làm thӓ sӧ hãi ÿӝt ngӝt; hoһc do chӃ ÿӝ chăm sóc nuôi
dѭӥng không hӧp lý nhѭ ăn phҧi chҩt ÿӝc, thiӃu chҩt dinh dѭӥng làm thai chӃt yӇu. Nhӳng con
nào sҧy thai nhiӅu lҫn cҫn phҧi loҥi thҧi.
d. Ăn con
Có mӝt sӕ thӓ mҽ ÿҿ xong quay lҥi ăn con, có khi ăn hӃt cҧ ÿàn con. Ĉó là do sӵ rӕi loҥn
sinh lý sinh sҧn hay thiӃu nѭӟc. Khi thӓ ÿҿ, nhu cҫu nѭӟc và khoáng gҩp 3-4 lҫn lúc bình thѭӡng,
ÿҿ xong mҽ thѭӡng liӃm con cho khô, ăn nhau thai, nhѭng do khát nѭӟc và thiӃu chҩt khoáng nên
mҽ ăn luôn cҧ con. NӃu không phát hiӋn và khҳc phөc kӏp thӡi thì có thӇ thӓ mҽ trӣ thành thói
quen ӣ lӭa ÿҿ sau, lúc ÿó cҫn phҧi loҥi thҧi.
e. Bͣi ÿàn con
Sau khi ÿҿ xong, ÿôi khi con mҽ lҥi vào ә bӟi phân tán ÿàn con khҳp ә ÿҿ, nhiӅu con bӏ
xây xát da hoһc chҩn thѭѫng ӣ ÿҫu, mҩt chân, cөt tai, cөt ÿuôi. Nguyên nhân là do con mҽ bӏ ӭc
chӃ thҫn kinh, hung dӳ, nhҧy lӗng lӝn trong lӗng cào bӟi ә ÿҿ. NӃu con nào lһp lҥi hiӋn tѭӧng
này hai ba lҫn thì cҫn loҥi thҧi.

II. CHĂN NUÔI VÀ SӰ DӨNG THӒ ĈӴC GIӔNG

Thӓ ÿӵc giӕng có vai trò rҩt quan trӑng trong chăn nuôi thӓ sinh sҧn vì nó ҧnh hѭӣng trӵc
tiӃp ÿӃn mӝt sӕ lѭӧng lӟn thӓ con trong ÿàn, trung bình 250-300 thӓ con/năm và 800-1000 thӓ
con/cҧ ÿӡi, trong khi ÿó thӓ mҽ chӍ ҧnh hѭӣng ÿӃn khoҧng 70-100 thӓ con/cҧ ÿӡi.

1.2. Nuôi dѭӥng thӓ ÿӵc giӕng

Ĉӕi vӟi thӓ ÿӵc giӕng, ngoài yӃu tӕ giӕng, thì yӃu tӕ nuôi dѭӥng, cho ăn và chăm sóc...
có ҧnh hѭӣng trӵc tiӃp ÿӃn kӃt quҧ phӕi giӕng, tӹ lӋ thө thai và sӕ thӓ con ÿҿ ra trong mӝt lӭa.
Nuôi dѭӥng thӓ ÿӵc giӕng không ÿѭӧc ÿӇ thӓ quá gҫy hoһc quá béo vì cҧ hai trѭӡng hӧp
này ÿӅu dүn ÿӃn quá trình sҧn sinh tinh trùng không tӕt. Lѭӧng tinh dӏch mӝt lҫn phóng tinh cӫa
thӓ trung bình ÿҥt 0,5-2ml, nӗng ÿӝ tinh trùng dao ÿӝng tӯ 0,5-2,7 triӋu/ml, hoҥt lӵc ÿҥt trung
bình 78,2%. Sӕ lѭӧng tinh trùng dѭӟi mӝt triӋu thì tӹ lӋ thө thai rҩt thҩp, nӃu nӗng ÿӝ tinh trùng
chӍ ÿҥt 5000/ml thì không thӇ thө tinh.
 Thӭc ăn cho thӓ ÿӵc giӕng phҧi ÿҫy ÿӫ các chҩt dinh dѭӥng cҫn thiӃt nhѭ protein, các
vitamin A, D, E.... Không nên cho thӓ ÿӵc ăn quá nhiӅu các loҥi thӭc ăn giàu tinh bӝt vì dӉ dүn
ÿӃn thӓ ÿӵc quá béo, hiӋu quҧ phӕi giӕng kém. Trong nhӳng ngày phӕi giӕng trong khҭu phҫn ăn
cҫn tăng thêm thӭc ăn giàu protein, vitamin E nhѭ giá ÿӛ, ngô hҥt ӫ mҫm... nhҵm làm tăng hoҥt
ÿӝng cӫa ÿӵc giӕng và tăng sӭc sӕng cӫa tinh trùng.
Mӛi ngày nên cho thӓ ÿӵc giӕng ăn 500-600 gam cӓ lá các loҥi, 200-300 gam cӫ quҧ và
100-150 gam thӭc ăn tinh hӛn hӧp có 15% protein.

2.2. Chăm sóc thӓ ÿӵc giӕng

Ĉӕi vӟi thӓ ÿӵc lӗng chuӗng rҩt quan trӑng vì lӗng chuӗng không nhӳng là nѫi nhӕt thӓ
ÿӵc mà còn là nѫi phӕi giӕng cho thӓ cái. Vì vұy, nӃu làm sai kiӇu dáng, kích thѭӟc thì kӃt quҧ
phӕi giӕng sӁ kém. Lӗng chuӗng nuôi thӓ ÿӵc nên cách xa chuӗng nuôi thӓ cái ÿӇ tránh nhӳng
kích thích phҧn xҥ có hҥi cho con ÿӵc. Bӕn chân chuӗng và khung chuӗng phҧi chҳc, khoҿ, ÿáy
lӗng chuӗng phҧi bҵng phҷng ÿӇ khi thӓ ÿӵc phӕi giӕng không bӏ rung, không ҧnh hѭӣng ÿӃn kӃt
quҧ giao phӕi. KiӇu lӗng chuӗng có thӇ là hình vuông hoһc hình tròn. NӃu làm hình vuông thì
mӛi cҥnh dài 60cm, chiӅu cao tӯ ÿáy ÿӃn nóc chuӗng 50cm, chân chuӗng cao 50cm. NӃu chuӗng
hình tròn thì ÿѭӡng kính ÿáy lӗngvà nҳp trên ÿӅu là 60cm, chiӅu cao tӯ ÿáy ÿӃn nҳp trên 50cm,
chân chuӗng cNJng cao 50cm. Mӛi thӓ ÿӵc ÿѭӧc nuôi ӣ mӝt lӗng riêng có nҳp ÿұy ӣ phía trên ÿӇ
thӓ ÿӵc không ÿҭy phá nhҧy ra ngoài.
Cҫn thѭӡng xuyên theo dõi ÿӇ phát hiӋn sӟm nhӳng ÿӵc giӕng có ÿӵc tính kém, khi phӕi
giӕng không hăng, không khoҿ, kӃt quҧ thө thai thҩp ÿӇ tìm nguyên nhân và có biӋn pháp khҳc
phөc hoһc loҥi thҧi kӏp thӡi, tránh ҧnh hѭӣng ÿӃn kӃt quҧ sinh sҧn cӫa ÿàn thӓ cái.

2.3. Sӱ dөng thӓ ÿӵc giӕng

Thӓ ÿӵc hұu bӏ tӯ 3 tháng tuәi phҧi nuôi cách ly thӓ cái và thӓ ÿӵc trѭӣng thành, phҧi che
khuҩt ÿӇ chúng không trông thҩy nhau, tránh nhӳng kích thích quá sӟm làm ҧnh hѭӣng xҩu ÿӃn
phát triӇn tính dөc. NӃu kích thích liên tөc thӓ ÿӵc dӉ bӏ bӋnh (bӋnh di tinh hay hoҥt tinh), bӏ gҫy
và mҩt khҧ năng giao phӕi.
Thӓ ÿӵc cho phӕi giӕng lҫn ÿҫu vӟi thӓ cái khi thӓ ÿѭӧc 6-7 tháng tuәi (tuǤ thuӝc vào
tӯng giӕng và ÿiӅu kiӋn chăm sóc, nuôi dѭӥng). Không nên cho phӕi giӕng trѭӟc 5 tháng tuәi, vì
lúc này thӓ ÿӵc thѭӡng thay lông. NӃu cho giao phӕi sӟm thӓ ăn ít, gҫy và chұm lӟn sӁ ҧnh
hѭӣng ÿӃn sinh trѭӣng. Thӡi gian thay lông kéo dài 5-6 tuҫn, ÿӇ ÿҭy nhanh tӕc ÿӝ thay lông có
thӇ cho vào thӭc ăn tinh mӝt ít diêm sinh bӝt (bҵng mӝt hҥt cѫm). Thӡi gian sӱ dөng ÿӵc làm
giӕng tӯ 3-3,5 năm tuәi. Các lӭa con ÿҿ vào cuӕi 3-3,5 năm tuәi không chӑn ÿӇ nuôi hұu bӏ mà
chӍ ÿӇ nuôi thӏt.
Thӓ mӟi ÿѭa vào phӕi giӕng cҫn ÿѭӧc tұp dѭӧt theo kӻ thuұt sau: lҫn phӕi giӕng thӭ hai
cách lҫn ÿҫu 1 tháng. Các lҫn kӃ tiӃp rút ngҳn dҫn. Khoҧng thӡi gian cách nhau giӳa hai lҫn giҧm
dҫn tӯ 15 ngày, 7 ngày, 3 ngày, 2 ngày, 1 ngày, cuӕi cùng mӟi có thӇ cho phӕi mӛi ngày mӝt lҫn.
Không cho thӓ ÿӵc tѫ (chѭa phӕi giӕng lҫn nào) phӕi giӕng vӟi thӓ cái ÿã quá thӡi gian ÿӝng dөc
vài ngày, vì thӓ cái loҥi này vӯa trông thҩy thӓ ÿӭc ÿã nhҧy chӗm lên lѭng hoһc ÿҫu thӓ ÿӵc. Bӏ
tҩn công nên thӓ ÿӵc mҩt tinh thҫn không muӕn nhҧy phӕi nӳa. CNJng không nên cho thӓ ÿӵc tѫ
nhҧy vӟi thӓ cái khi thӓ cái chѭa chӏu ÿӵc (niêm mҥc còn trҳng nhҥt hay màu hӗng nhҥt) nhѭ vұy
sӁ làm cho thӓ ÿӵc mӋt, mҩt nhiӅu sӭc và không cho kӃt quҧ phӕi giӕng tӕt.
III. NUÔI DѬӤNG VÀ CHĂM SÓC THӒ CON
3.1. Nuôi thӓ sѫ sinh
Thӓ con sѫ sinh rҩt nhҥy cҧm vӟi các ÿiӅu kiӋn môi trѭӡng bên ngoài, nhҩt là nhiӋt ÿӝ.
Nhӳng ngày ÿҫu sau khi sinh thӓ con cҫn có nhiӋt ÿӝ thích hӧp là 28oC, sau ÿó giҧm dҫn ÿӃn 25
o
C ӣ 1 tuҫn tuәi. NӃu nhiӋt ÿӝ cao hѫn hoһc thҩp hѫn, thӓ con sӁ ít hoҥt ÿӝng, không muӕn bú
mҽ, da nhăn nheo, biӃn màu, tӹ lӋ chӃt cao.

Hình 8-6: Ĉàn th͗ con 1 tu̯n tu͝i

Khi thӓ con ra khӓi cѫ thӇ mҽ, các chҩt nhӟt trên cѫ thӇ ÿѭӧc thӓ mҽ liӃm sҥch. Thӓ con
sѫ sinh sau 15 giӡ mӟi bҳt ÿҫu bú mҽ. Thӓ con bú ngӱa, hai chân trѭӟc giӳ vú mҽ, hai chân sau
bám sang sѭӡn bên giӳ mҽ, ngӱa mһt và bөng cho mҽ liӃm. Thӓ con bú no rӡi vú mҽ là lăn ra
ngӫ rҩt say cҧ ngày.Trong giai ÿoҥn sѫ sinh, thӓ cҫn phҧi ÿѭӧc phӫ kín bҵng lӟp lông cӫa mҽ,
không ÿӇ hӣ, không ÿӇ gió lùa vào lӗng chuӗng. Mùa ÿông nên phӫ dày lông hѫn ÿӇ giӳ ҩm cho
thӓ. NӃu lông thӓ ít không phӫ kín con thì bӟt ӣ ә khác nhiӅu lông sang. Mùa hè cҫn chӕng nóng
cho cҧ thӓ mҽ và thӓ con. NӃu ÿѭӧc bú no và ÿӫ ҩm, thӓ con nҵm yên tƭnh trong ә ҩm, chӍ thҩy
lӟp lông phӫ trên ÿàn con ÿӝng ÿұy ÿӅu. NӃu thӓ con ÿói sӳa thì da nhăn nheo, bөng lép và ÿàn
con ÿӝng ÿұy liên tөc.

3.2. Nuôi thӓ con bú sӳa

Trong giai ÿoҥn này thӓ con chӫ yӃu sӕng bҵng sӳa mҽ, vì vұy năng suҩt sӳa cӫa thӓ mҽ
là nhân tӕ quyӃt ÿӏnh tӕc ÿӝ sinh trѭӣng cӫa thӓ con.
Thӓ mҽ có 8-10 vú, nhѭng có khi ÿҿ trên 10 con, chӍ nên ÿӇ nuôi 7-8 con là tӕt nhҩt. Có
thӇ san bӟt mӝt sӕ con cӫa ÿàn ÿông con sang ÿàn ít con cùng lӭa tuәi ÿӇ nuôi “mӗ côi”. NӃu ÿҿ
quá ít thì nhұn thêm vӅ cho mҽ nuôi, công viêc này chӍ thӵc hiӋn ÿѭӧc trong 1-2 ngày sau khi ÿҿ.
Khi san con nên kèm theo ít ÿӗ lót cӫa ә ÿҿ mӟi lót tay ÿón thӓ con ÿӃn, thӓ mҽ mӟi không nhұn
ra mùi lҥ sӁ không cҳn con Khi nhұp ÿàn phҧi trӝn lүn ÿàn vӟi nhau và sau mӝt tiӃng mӟi ÿѭa
ÿӃn cho bú thì mҽ không phát hiӋn ÿѭӧc con mӗ côi.
Thӓ mҽ chӍ cҫn cho con bú mӝt lҫn trong ngày ÿêm là ÿӫ no. NhiӅu khi mҽ vào ә bӟi ÿàn
con, nҵm trong ә Ӎa ÿái, ăn cҧ ÿӗ lót ә, hoһc có khi sӧ hãi nhҧy vào ә ÿҿ dүm ÿҥp cҧ ÿàn con làm
chúng không yên tƭnh. Do ÿó sau khi ÿҿ 1 ngày nên ÿѭa ә ÿҿ có nҳp ÿұy kín ra khӓi chuӗng thӓ
mҽ. Hàng ngày sau khi vӋ sinh chuӗng, làm vӋ sinh thùng ÿҿ, bӓ hӃt ÿӗ lót ѭӟt bҭn hoһc có thӓ
con chӃt ra ngoài, thay thêm ÿӗ lót mӟi, sau ÿó ÿѭa ә ÿҿ vào chuӗng thӓ mҽ, mӣ nҳp ra ÿӇ mҽ
nhҧy vào cho con bú. Hӝp phҧi ÿӇ ÿúng vӏ trí cNJ tӯ ÿҫu ÿã lӵa chӑn. Nhѭ vұy ÿàn con rҩt chóng
no, thӓ mҽ thoҧi mái trong lӗng, cҧ mҽ và con ÿӅu yên tƭnh, không gây ҧnh hѭӣng lүn nhau, ә ÿҿ
không bҭn do phân, nѭӟc tiӇu cӫa con mҽ, ÿàn con ít bӏ nhiӉm bӋnh.

Hàng ngày phҧi kiӇm tra ә ÿҿ và sӭc khoҿ ÿàn con, bӓ ra khӓi ә phҫn lót bӏ bҭn, ѭӟt và
nhӳng con bӏ chӃt. Mùa ÿông cҫn bә sung ÿӗ lót, ÿҧm bҧo ÿàn con luôn có tә ҩm. Khi ÿѭӧc 18-
21 ngày tuәi thì bӓ ә ÿҿ, ÿӇ ÿàn con ӣ trong lӗng vӟi mҽ, lúc này con ÿã cӭng cáp, ÿã biӃt tұp ăn
thӭc ăn cӫa mҽ và lѭӧng sӳa cӫa mҽ bҳt ÿҫu giҧm dҫn. Lúc 23-25 ngày tuәi, thӓ con có thӇ ÿáp
ӭng ÿѭӧc 50% nhu cҫu dinh dѭӥng tӯ viӋc ăn chung thӭc ăn cӫa mҽ. ĈӃn ngày thӭ 26 thì sӳa mҽ
chӍ ÿáp ӭng 20-30% nhu cҫu dinh dѭӥng, cho nên tӯ khi thӓ con tұp ăn, cҫn hӃt sӭc chú ý viӋc
chӑn thӭc ăn cho thӓ mҽ sao cho ÿáp ӭng nhu cҫu dinh dѭӥng ÿӇ thӓ mҽ tiӃt sӳa nhiӅu hѫn trong
nhӳng ngày cuӕi kǤ tiӃt sӳa và ÿàn thӓ con ăn ÿѭӧc thӭc ăn ÿó. Trong giai ÿoҥn này, nhiӅu ngѭӡi
vүn không chú ý ÿӃn ÿàn con ăn và bú sӳa ÿѭӧc bao nhiêu nên có khi thӓ con bӏ ÿói, suy dinh
dѭӥng gҫy yӃu và chӃt. Tӯ khi thӓ con tұp ăn phҧi tính thêm khҭu phҫn ăn cӫa ÿàn con cùng vӟi
con mҽ và các dөng cө ăn uӕng phҧi ÿѭӧc vӋ sinh sҥch sӁ. Thӭc ăn thô xanh phҧi là các loҥi rau
lá cӓ non ÿӇ thӓ con tұp ăn ÿѭӧc. Sӳa thӓ chҩt lѭӧng tӕt hѫn sӳa bò: lѭӧng ÿҥm, mӥ, khoáng
nhiӅu gҩp 3-4 lҫn. Thӓ khoҿ, tiӃt sӳa tӕt mӛi ngày có thӇ sҧn xuҩt ÿѭӧc 200-280g sӳa. Thӓ ÿҿ lӭa
ÿҫu có ít sӳa hѫn các lӭa sau.
Trong mӝt chu kǤ tiӃt sӳa lѭӧng sӳa tăng dҫn kӇ tӯ sau khi ÿҿ, ÿӃn ngày thӭ 15-20 là cao
nhҩt, sau ÿó giҧm dҫn. Nguyên nhân thӓ con bú mҽ chӃt chӫ yӃu là do ÿói sӳa, dүn ÿӃn suy dinh
dѭӥng, chӃt dҫn tӯ khi mӣ mҳt. Ngoài ra còn bӏ chӃt lҥnh ӣ mùa ÿông do mҩt nhiӋt khi mӟi ÿҿ và
ÿôi khi bӏ viêm ruӝt Ӎa cӭt vàng do nhiӉm trùng khi bú mҽ. Thӓ con ÿói sӳa có thӇ do mҽ ít sӳa,
có khi mҽ có sӳa nhѭng không cho con bú do viêm tuyӃn sӳa hoһc không quen cho con bú. Do
ÿó tӯ khi thӓ ÿҿ, hàng ngày phҧi kiӇm tra ÿàn con có no không, có mҳc bӋnh gì không, ÿӗ lót ә ÿҿ
có khô sҥch không, ÿàn con có bӏ phân tán không ÿӇ kӏp thӡi có biӋn pháp khҳc phөc. Ví dө, mùa
ÿông rét buӕt cҫn ÿӇ ә ÿҿ vào nѫi ҩm áp, kín gió, có thӇ phҧi ÿӕt sѭӣi ÿӇ thӓ con không bӏ chӃt
lҥnh.

3.3. Cai sӳa cho thӓ con

Thӡi gian cai sӳa cho thӓ con phө thuӝc vào khҧ năng tiӃt sӳa cӫa thӓ mҽ, sӭc khoҿ cӫa
thӓ con và sӕ con/lӭa. Khҧ năng sҧn xuҩt sӳa nhiӅu hay ít phө thuӝc vào giӕng và chӃ ÿӝ dinh
dѭӥng trong thӡi gian nuôi con, kӇ tӯ khi có chӱa. Nói chung, thӓ mҽ khoҿ, nhiӅu sӳa, sӕ con/lӭa
ít thì cai sӳa muӝn. Ngѭӧc lҥi, nӃu thӓ mҽ yӃu, ít sӳa, sӕ con nhiӅu thì nên cai sӳa sӟm. Theo qui
luұt tiӃt sӳa cӫa thӓ cái, tӯ ngày thӭ nhҩt ÿӃn ngày thӭ 20 sau khi ÿҿ lѭӧng sӳa tiӃt ra liên tөcvà
nhiӅu, tӯ ngày 25 lѭӧng sӳa giҧm nhanh ÿӃn ngày thӭ 30 và әn ÿӏnh trong vài ngày, sau ÿó lѭӧng
sӳa giҧm dҫn và hӃt hҷn. Dӵa vào qui luұt ÿó ngѭӡi ta thѭӡng cai sӳa cho thӓ ӣ 28-30 ngày tuәi,
thӓ con ÿӇ làm giӕng cai sӳa muӝn hѫn ӣ 40-45 ngày tuәi.
Thӡi ÿiӇm cai sӳa còn phө thuӝc vào mұt ÿӝ sinh ÿҿ: nӃu ÿҿ liên tөc (phӕi ngay sau khi ÿҿ
1-3 ngày) thì nên cҥn sӳa vào cuӕi tuҫn thӭ 4. Thӓ mҽ vӯa có chӭc năng tiӃt sӳa, vӯa có khҧ
năng dѭӥng thai, cho nên mҽ ÿang nuôi con, cNJng có thӇ phӕi giӕng ÿѭӧc và chӱa ÿҿ bình
thѭӡng. NӃu ÿҿ bán liên tөc (phӕi sau khi ÿҿ 10 ngày) thì nên cҥn sӳa sau 5 tuҫn. NӃu ÿҿ thѭa
(phӕi giӕng sau cai sӳa) thì nên ÿӇ sau 6 tuҫn mӟi cҥn sӳa.
Muӕn cai sӳa cho thӓ con, cҫn phҧi tұp cho ăn sӟm thӭc ăn thô xanh tӯ lúc thӓ con biӃt
nhҧy ra khӓi ә ÿҿ. NӃu không tұp cho thӓ con ăn các loҥi rau cӓ lá cây tӯ lúc còn bú mҽ thì khi
cai sӳa thӓ con chѭa quen ăn sӁ ăn ít hoһc bӓ ăn. Ĉây là nguyên nhân thӓ con sau cai sӳa tuҫn
ÿҫu còi cӑc, tăng trӑng chұm, chӃt nhiӅu hoһc chӃt hӃt.
Khi cai sӳa áp dөng biӋn pháp cai sͷa tͳ tͳ bҵng cách giҧm dҫn lѭӧng sӳa mҽ và tăng
dҫn lѭӧng thӭc ăn. Lúc này, thӓ mҽ chuyӇn sang lӗng khác còn thӓ con vүn ӣ lҥi lӗng cNJ ÿӇ
không gây ҧnh hѭӣng ÿӃn ÿàn con. Sau 10-20 ngày cai sӳa mӟi xuҩt bán hay chuyӇn sang nuôi ӣ
lӗng khác. Thӡi gian này thӓ cӭng cáp thêm, thích nghi vӟi thӭc ăn mӟi hoàn toàn khác vӟi sӳa.
Thӓ con rҩt nhҥy cҧm bӣi nhӳng thay ÿәi ÿӝt ngӝt cӫa thӭc ăn, cӫa môi trѭӡng sӕng, nӃu không
thích nghi nhanh chóng sӁ bӏ chӃt hàng loҥt, do rӕi loҥn tiêu hoá, do bӋnh tұt phát sinh, do suy
dinh dѭӥng sau cai sӳa. Vì vұy, cai sӳa cho thӓ phҧi quan tâm ÿӃn thӭc ăn, nѭӟc uӕng, môi
trѭӡng nuôi dѭӥng... Thӭc ăn phҧi ÿҫy ÿӫ các chҩt dinh dѭӥng, dӉ tiêu, sҥch và không mang
mҫm bӋnh trӭng giun sán, sao cho thӓ ăn ÿѭӧc nhiӅu và không bӏ rӕi loҥn tiêu hoá. Trong chuӗng
thӓ luôn luôn có nѭӟc sҥch, hàng ngày phҧi thay nѭӟc nhiӅu lҫn ÿӇ nѭӟc không bӏ nhiӉm bҭn.

3.4. Nuôi thӓ con sau cai sӳa

Tuҫn ÿҫu sau cai sӳa là giai ÿoҥn thay ÿәi ÿiӅu kiӋn sӕng cӫa thӓ. Trѭӟc ÿây mӝt phҫn
nhu cҫu dinh dѭӥng ÿѭѫc sӳa mҽ cung cҩp thì nay chuyӇn sang hoàn toàn bҵng thӭc ăn ngoài. Do
ÿó thӓ sinh trѭӣng chұm, ÿӗng thӡi chúng lҥi thay lông lҫn ÿҫu (5-8 tuҫn tuәi). Vì vұy, ÿây là
giai ÿoҥn thӓ yӃu và dӉ mҳc bӋnh nên cҫn chú ý các khâu chăm sóc nuôi dѭӥng.
Nên sӱ dөng các loҥi lá cây có thân cao cách xa mһt ÿҩt ÿӇ hҥn chӃ trӭng giun nhѭ lá
chuӕi, cúc tҫn, sҳn dây, ÿӛ ván, keo dұu, bã chè tѭѫi (bã chè mҥn sau khi phѫi khô sӱ dөng rҩt
tӕt)... Các loҥi rau muӕng, rau lҩp, cӓ mӑc gҫn mһt nѭӟc, có nhiӅu trӭng giun thì không nên cho
ăn nhiӅu, khi cho ăn cҫn phҧi rӱa sҥch, ÿӇ cho ráo nѭӟc mӟi cho ăn. Các loҥi rau cӫ, quҧ chӭa
nhiӅu nѭӟc thӓ con ăn nhiӅu dӉ bӏ rӕi loҥn tiêu hoá. Hàng ngày cho ăn thêm các loҥi hҥt ÿӛ, lҥc.
ngô, cѫm cháy phѫi khô, khoҧng 5-10g/con. Thӭc ăn hҥt cho ăn lúc 9-10 giӡ. Thӭc ăn thô xanh
nhiӅu nѭӟc cho ăn 1/3 lúc 14 giӡ, còn 2/3 cho ăn lúc 20-21 giӡ. Cҫn duy trì cho thӓ ăn ÿúng giӡ.
Lѭӟi ÿӵng rau cӓ lá ÿӇ phía ngoài cách mһt sàn ÿáy 10-15cm ÿӇ cho thӓ rút thӭc ăn qua
lѭӟi mҳt cáo hoһc chҩn song. Nên cҳt rau cӓ thành tӯng ÿoҥn dài khoҧng 20-25cm ÿӇ thӓ dӉ ăn.
Tӯ tuҫn thӭ 7-11 thӓ thích ӭng tӕt vӟi môi trѭӡng ngoҥi cҧnh, ÿӝc lұp vӟi các ҧnh hѭӣng tӯ thӓ
mҽ, ăn ÿѭӧc nhiӅu thӭc ăn khác nhau nên chúng sinh trѭӣng nhanh. Khҧ năng tăng trӑng cao nhҩt
trong giai ÿoҥn này. Tӯ tuҫn tuәi thӭ 12 trӣ ÿi tăng trӑng giҧm dҫn và thӓ bҳt ÿҫu phát dөc.
Mұt ÿӝ nuôi cNJng ҧnh hѭӣng ÿӃn tӕc ÿӝ tăng trӑng và tӹ lӋ nuôi sӕng. Sau cai sӳa nên
nhӕt 5-6 con/ngăn lӗng rӝng 0,5m2 là thích hӧp. Không nên làm lӗng rӝng gҩp ÿôi ÿӇ nhӕt 10-12
con. Không nên nhӕt thӓ có khӕi lѭӧng to nhӓ khác nhau trong cùng mӝt ngăn, tӕt nhҩt là nhӕt
thӓ cùng ÿàn vӟi nhau. Hàng ngày phҧi quét dӑn, vӋ sinh lӗng chuӗng, máng ăn, máng uӕng sҥch
sӁ, không ÿѭӧc ÿӇ phân, nѭӟc tiӇu ÿӑng lҥi trong chuӗng. Phҧi thѭӡng xuyên kiӇm tra trҥng thái
sӭc khoҿ, phát hiӋn con ӕm yӃu, con bӋnh ÿӇ nuôi cách ly, có biӋn pháp ÿiӅu trӏ và bӗi dѭӥng kӏp
thӡi.

3.5. Nuôi thӓ hұu bӏ giӕng

Thӓ hұu bӏ giӕng là nhӳng con thӓ ÿӵc, thӓ cái ÿѭӧc tuyӇn chӑn ÿӇ thay thӃ ÿàn thӓ giӕng
loҥi thҧi. ChӍ ÿѭӧc coi là hұu bӏ giӕng khi thӓ ÿã ÿѭӧc tuyӇn chӑn vӅ ngoҥi hình lúc 90 ngày tuәi.
Nhӳng con không ÿҥt tiêu chuҭn giӕng thì chuyӇn sang giӃt thӏt. Giai ÿoҥn sau khi ÿѭӧc tuyӇn
chӑn phҧi ÿѭӧc nuôi dѭӥng, chăm sóc theo tiêu chuҭn khҭu phҫn cӫa thӓ hұu bӏ giӕng. Thông
thѭӡng chӍ chӑn 20% thӓ cái và 5% thӓ ÿӵc ÿӇ nuôi hұu bӏ.
 Thӓ hұu bӏ giӕng không nên cho ăn nhiӅu tinh bӝt nhѭ ngô, gҥo, sҳn khô... ÿӇ tránh sӵ vô
sinh tҥm thӡi. Trong giai ÿoҥn hұu bӏ, mӛi thӓ 1 ngày có thӇ cho ăn 450-500g thӭc ăn thô xanh
các loҥi, 100-150g cӫ quҧ và 50-80g thӭc ăn tinh hӛn hӧp. Tӯ 4-5 tháng tuӓi thӓ ÿã lӟn các cѫ
quan phát dөc mҥnh, ăn thӭc ăn thô xanh nhiӅu lên, khҧ năng tiêu hoá các chҩt xѫ tăng do sӵ phát
triӇn cӫa hӋ vi sinh vұt ruӝt ӣ manh tràng và trӵc tràng. NӃu thiӃu hàm lѭӧng xѫ trong khҭu phҫn
(dѭӟi 16%) cNJng dӉ bӏ rӕi loҥn tiêu hoá. Vì vұy cҫn cho ăn ÿҫy ÿӫ các loҥi thӭc ăn và luôn chú ý
thay ÿәi thӭc ăn ÿӇ tăng tính ngon miӋng, thӓ ăn ÿѭӧc nhiӅu. Không nên cho thӓ ăn mӝt loҥi thӭc
ăn ÿѫn ÿiӋu, mӛi bӳa có 2-3 loҥi càng tӕt và ÿѭӧc thay ÿәi thѭӡng xuyên. Ĉӕi vӟi thӓ hұu bӏ
giӕng nuôi dѭӥng kém sӁ ҧnh hѭӣmg ÿӃn bҧn thân và ҧnh hѭӣng ÿӃn ÿӡi sau.
Nuôi thӓ hұu bӏ phҧi nhӕt riêng ÿӵc, cái vào ngăn lӗng phù hӧp, ÿánh sӕ tai và có phiӃu ghi
các sӕ liӋu, lý lӏch cҫn thiӃt ÿӇ có thӇ theo dõi cá thӇ ÿҫy ÿӫ và chһt chӁ. Nhӕt chung chúng sӁ cҳn
nhau và giao phӕi tӵ do. Lӗng thӓ ÿӵc phҧi ÿӇ cách xa lӗng thӓ cái, không ÿӇ gҫn, dù là ngăn
riêng sӁ có hҥi cho sinh trѭӣng vì luôn luôn bӏ kích thích, nhҩt là tӯ tháng thӭ 3 sau cai sӳa. Thӓ
90-100 ngày tuәi ÿã có thӇ phӕi giӕng. Tuy nhiên phҧi nuôi ÿӫ ÿӃn 6 tháng tuәi mӟi cho phӕi
giӕng ÿѭa vào sҧn xuҩt.

IV. CHĂN NUÔI THӒ THӎT

4.1. Ĉһc ÿiӇm sinh trѭӣng cӫa thӓ
ĈӇ có căn cӭ khoa hӑc cho viӋc ÿѭa ra ÿѭӧc qui trình nuôi thӓ thӏt hӧp lý hiӋu quҧ nhҩt cҫn
nҳm vӳng ÿѭӧc qui luұt sinh trѭӣng phát triӇn cӫa thӓ. Trên cѫ sӣ ÿó lӵa chӑn thӡi ÿiӇm giӃt thӏt
phù hӧp nhҩt. CNJng nhѭ các gia súc khác sinh trѭӣng cӫa thӓ cNJng tuân theo qui luұt giai ÿoҥn,
cNJng phө thuӝc vào phҭm giӕng, thӭc ăn, mùa vө, qui trình chăm sóc nuôi dѭӥng và quҧn lý.
B̫ng 8.1 - Thay ÿ͝i kh͙i luͫng cͯa m͡t s͙ gi͙ng th͗ qua các tháng tu͝i (kg/con)

ThӃ hӋ Tháng tuәi

1 2 3 4 5 6 9 12 18 24 Tӕi ÿa

1 (Bӕ mҽ)
California 0,6 2,0 2,7 3,2 4,0 4,3 4,5 4,8 4,9 5,0 5,4
NZL-G* 0,7 1,9 2,7 3,4 4,0 4,2 4,5 4,9 5,0 5,1 5,6
NZL*-Pannon 0,8 2,2 3,0 3,5 4,1 4,5 5,1 5,3 5,4 5,6 6,2
2 (Con cháu)
Califocnia 0,6 2,0 2,7 3,1 3,8 4,2 4,4 4,9 5,0 5,1 5,5
NZL-G* 0,7 2,0 2,8 3,3 4,0 4,2 4,6 4,8 5,1 5,2 5,6
NZL-Pannon 0,8 2,2 3.0 3,5 4,2 4,5 5,0 5,2 5,3 5,5 6,4
Thӓ nӝi Ĉen 0,4 1,1 1,5 1,9 2,2 2,5 2,8 3,3 3,5 3,5 3,6

Ghi chú :* Newzealand dòng G vi͇t t̷t là NZL-G hay dòng Panon NZL- Panun
 6

0
1 2 3 4 5 6 9 12 18 24

C al i f o r ni a N Z L- G N Z L- Panno n T ho no i D en

Ĉ͛ th͓ 8-1: Thay ÿ͝i kh͙i l˱ͫng cͯa các gi͙ng th͗ qua các tháng tu͝i

.Ӄt quҧ trên cho thҩy tӕc ÿӝ sinh trѭӣng cӫa thӓ giҧm dҫn theo tuәi. ĈӃn 9-12 tháng
tuәi tăng trӑng giҧm rõ rӋt và lúc này thӓ ÿã thành thөc vӅ thӇ vóc và tính dөc.
B̫ng 8-2: Tiêu t͙n thͱc ăn cho 1 kg tăng tr͕ng giai ÿo̩n 0-3 tháng tu͝i

Giӕng thӓ Vұt chҩt khô (kg) Protein thô (kg)

Newzealand-G 4.6 0,542
Newzealand-Pannon 4,4 0,527
California 4.6 0,521
Thӓ nӝi Ĉen 5,5 0,572

KӃt quҧ trên cho thҩy tiêu tӕn thӭc ăn/kg tăng trӑng giӳa các giӕng ngoҥi nhұp là tuѫng
tӵ nhau và cNJng tuѫng tӵ so vӟi kӃt quҧ ÿã nghiên cӭu ӣ Hungary (5,0 kg VCK/kg tăng trӑng).
tiêu tӕn protein thô/kg tăng trӑng là 0,53kg. So sánh vӟi thӓ nӝi thì tiêu tӕn thӭc ăn/kg tăng trӑng
cӫa thӓ ngoҥi nhұp thҩp hѫn khá rõ rӋt.
Tӯ kӃt quҧ nghiên cӭu vӅ qui luұt sinh trѭӣng phát triӇn cNJng nhѭ tiêu tӕn thӭc ăn/kg tăng
trӑng ngѭӡi ta ÿã rút ra rҵng khi chăn nuôi thӓ lҩy thӏt tuәi giӃt mә thӓ thѭӡng vào lúc 3,5-4
tháng tuәi khi khӕi lѭӧng thӓ ÿҥt 3-3,5kg/con vӟi thӓ ngӑҥi hoһc vào 5-6 tháng tuәi và 2,2-2,5kg
vӟi thӓ nӝi là phù hӧp hѫn cҧ.
 4.2. Kӻ thuұt nuôi thӓ thӏt 
a. Nuôi th͗ sinh tr˱ͧng
Khác vӟi chăn nuôi các gia súc khác, trong chăn nuôi thӓ sau khi chӑn thӓ hұu bӏ giӕng lúc
35-40 ngày tuәi sӕ thӓ con còn lҥi ngѭӡi ta nuôi ÿӇ giӃt thӏt, vì vұy chăn nuôi thӓ thӏt bҳt ÿҫu
ngay tӯ thӡi gian này. Thông thѭӡng thӓ con sӁ theo mҽ trong vòng 30-40 ngày tuәi. TuǤ vào
trҥng thái sӭc khoҿ cӫa ÿàn thӓ mà thӡi gian theo mҽ có thӇ sӁ khác nhau.
Sau khi cai sӳa ÿàn thӓ con sӁ phҧi ÿѭӧc chăm sóc tӕt vì lúc này sӭc ÿӅ kháng cӫa thӓ còn
rҩt kém, hѫn nӳa chúng bӏ thay ÿәi ÿiӅu kiӋn sӕng vì ít nhiӅu khi theo mҽ vүn ÿѭӧc hѭӣng mӝt
lѭӧng sӳa nhҩt ÿӏnh (khoҧng 20-30% nhu cҫu dinh dѭӥng) và ăn thêm thӭc ăn nhѭ rau, cӓ và
thӭc ăn tinh. Vì vұy, sau khi tách sӳa mҽ thӓ con ӣ giai ÿoҥn này rҩt dӉ bӏ nhiӉm bӋnh ÿһc biӋt là
bӋnh cҫu trùng, nӃu nhѭ chuӗng trҥi, thӭc ăn, nѭӟc uӕng mҩt vӋ sinh và dinh dѭӥng kém thì ÿàn
thӓ sӁ bӏ nhiӉm bӋnh tѭѫng ÿӕi cao, tӹ lӋ nuôi sӕng ÿӃn giӃt thӏt sӁ rҩt thҩp .
Do ÿó ÿӕi vӟi thӓ con ӣ giai ÿoҥn này chú ý cho ăn tăng dҫn lѭӧng thӭc ăn và thӭc ăn phҧi
ÿѭӧc chӃ biӃn sҥch sӁ, loҥi bӓ nhӳng lá già úa, rӱa sҥch nӃu bӏ nhiӉm bҭn ÿҩt cát và phѫi cho ráo
nѭӟc mӟi cho thӓ ăn. Ѭu tiên bә sung nhӳng loҥi rau cӓ lá mӅm có hàm lѭӧng dinh dѭӥng cao
nhѭ lá sҳn dây, keo dұu, chè khәng lӗ, rau muӕng, rau lang...vì ӣ giai ÿoҥn này thӓ ăn ÿѭӧc rҩt ít.
Mұt ÿӝ nuôi cNJng có ҧnh hѭӣng lӟn ÿӃn tӕc ÿӝ tăng trӑng và tӹ lӋ nuôi sӕng. Cҫn lѭu ý mұt
ÿӝ nuôi nhӕt phҧi phù hӧp, không quá chұt chӝi vì chúng sӁ cҥnh tranh vӅ thӭc ăn nѭӟc uӕng,
lѭӧng nhiӋt thҧi ra qua lӟn dүn ÿӃn ҧnh hѭӣng tӟi tӕc ÿӝ sinh trѭӣng phát triӇn cӫa ÿàn thӓ. Ӣ lӭa
tuәi sau cai sӳa nên nhӕt 5-6 con/ngăn lӗng chuӗng rӝng 0,5m2 là thích hӧp. Tránh tình trҥng
nhӕt chung thӓ chênh lӋch nhau qúa lӟn vӅ ÿӝ tuәi và khӕi lѭӧng vì nhѭ vұy chúng sӁ cҥnh tranh
nhau vӅ thӭc ăn có thӇ nhӳng cá thӇ nhӓ sӁ bӏ ÿuӕi dҫn, gҫy yӃu, sӭc ÿӅ kháng kém nên dӉ mҳc
bӋnh tұt và tӹ lӋ chӃt sӁ tăng cao.
Chuӗng nuôi luôn ÿҧm bҧo vӋ sinh sҥch sӁ, lӗng chuӗng phҧi ÿѭӧc quét dӑn hàng ngày tӕi
thiӇu là 1 lҫn/ngày, không ÿѭӧc ÿӇ phân và nѭӟc tiӇu ÿӑng lҥi trong chuӗng, phҧi ÿӏnh kǤ sát
trùng chuӗng trҥi 3- 6 tháng mӝt lҫn.
Phҧi thѭӡng xuyên kiӇm tra trҥng thái sӭc khoҿ cӫa ÿàn thӓ ÿӇ kӏp thӡi phát hiӋn nhӳng con
ӕm, bӋnh tұt ÿӇ cách ly và ÿiӅu trӏ kӏp thӡi. Tiêm phòng bӋnh bҥi huyӃt trong thӡi gian tӯ 5-6
tuҫn tuәi. Thӓ phҧi ÿѭӧc phòng bӋnh cҫu trùng theo ÿӏnh kǤ.
b. V͟ béo th͗ th͓t
Tӯ tuҫn thӭ 7-11 thӓ thích ӭng tӕt vӟi môi trѭӡng ngoҥi cҧnh, ÿӝc lұp vӟi các ҧnh hѭӣng tӯ
thӓ mҽ, ăn ÿѭӧc nhiӅu thӭc ăn khác nhau nên chúng sinh trѭӣng nhanh, khҧ năng tăng trӑng là
cao nhҩt trong giai ÿoҥn này. Tӯ tuҫn tuәi thӭ 12 trӣ ÿi tăng trӑng giҧm dҫn và thӓ bҳt ÿҫu phát
dөc Vì vұy ӣ giai ÿoҥn này 7-12 tuҫn tuәi lѭu ý cho ăn tӵ do và thoҧ mãn nhӳng loҥi thӭc ăn
giàu năng lѭӧng nhѭ cám ngô, gҥo, sҳn, cám, mì, các loҥi cӫ quҧ và thӭc ăn hӛn hӧp dҥng viên.
Thӭc ăn thô xanh cNJng cҫn ÿѭӧc cung cҩp ÿa dҥng, ÿѭӧc chӃ biӃn phù hӧp và sҥch sӁ.

4.3. Kӻ thuұt làm thӏt thӓ

Có 2 cách giӃt và thӏt thӓ. Cách thӭ nhҩt là vһt lông thӓ và sӱ dөng cҧ da thӓ làm thӵc phҭm.
Ngѭӡi ViӋt nam thѭӡng ѭa thích loҥi thӏt thӓ theo cách này hѫn. Cách thӭ 2 là thӏt thӓ theo cách
lӝt da lҩy thӏt sӱ dөng còn da có thӇ ÿem thuӝc làm mNJ áo hoһc các ÿӗ dùng khác.
a. Cách gi͇t th͗ v̿t lông thui vàng qua l͵a

Qui trình giӃt mә thӓ bàng phѭѫng pháp vһt lông và thui vàng qua lӱa nhѭ sau:
1) Treo thӓ lên giá và cҳt tiӃt

2) Nhúng thӓ vào nѭӟc ҳm 48-50oC

3) Nhúng thӓ vào các chұu nѭӟc sҥch ÿӇ vһt sҥch lông



4) Rӱa sҥch thӓ rӗi treo lên móc, thui vàng thӓ bҵng ÿèn khò
 5) Mә bөng lҩy sҥch nӝi tҥng, rӱa sҥch rӗi ÿóng gói mӛi con 1 túi ni lon

6) Ĉông lҥnh rӗi chuyӇn ÿӃn nѫi tiêu thө

b. Cách gi͇t th͗ l͡t da

Khi giӃt thӏt và lӝt da thӓ, trѭӟc tiên ngѭӡi ta treo hai chân sau cӫa thӓ lên mӝt cành cây
bҵng hai sӧi dây buӝc vào hai cҷng chân thӓ, tay trái nҳm chҳc hai tai thӓ hѫi lұt ngӱa ÿҫu sang
trái, tay phҧi dùng con dao nhӑn con (dài 15cm, rӝng 2cm) chӑc tiӃt thӓ.
Khi chӑc tiӃt thӓ ÿâm dao chӃch tӯ trên vào lӗng ngӵc trái, sau ÿó hѫi nghiêng dao cho
tiӃt chҧy ra, khoҧng mӝt phút sau là thӓ chӃt. CNJng cã thӇ dùng gұy hoһc tay phҧi ÿұp vào gáy
cho thӓ chӃt, sau ÿo cҳt tiӃt thӓ ӣ cә hӑng cho tiӃt chҧy ra. Thông thѭӡng nên dùng theo phѭѫng
pháp ÿâm tiӃt, nhҩt là khi giӃt mә ÿӗng loҥt, thӓ chӃt nhanh, tiӃt ra hӃt nên thӏt trҳng và không bӏ
tө máu ӣ vӃt ÿâm tiӃt.

Hình 8-3: Cách l͡t da th͗

Sau khi cҳt tiӃt xong tiӃn hành lӝt da thӓ. Thӓ vүn treo ӣ vӏ trí cNJ, dùng dao hoһc kéo sҳc
cҳt khoanh da ӣ hai cә chân sau, cҳt cҧ phҫn xѭѫng ÿui rӗi kéo bӝ lông xuӕng phía ÿҫu thӓ bҵng
hai tay nhѭ kiӇu lӝt bi tҩt, khi tӟi cә chân trѭӟc dùng dao cҳt bӭt hai chân trѭӟc rӗi khoang tai,
hai mҳt và mӗm rӗi kéo bӝ lông ra ngoài (hình 8-3).
Thӓ sau khi lӝt da dùng dao cҳt chӛ nӕi xѭѫng chұu, dùng tay bҿ hai ÿùi sau ra ÿӇ bóc
bàng quang và trӵc tràng, sau ÿó lҩy dao rҥch dӑc bóc cә hӑng khoét bӓ hai mҳt, mә bөng thӓ rӗi
kéo trӵc tràng cùng toàn bӝ phӫ tҥng thӓ ra ngoài, sau cùng cҳt bӓ hai khuӹu chân sau là xong.
Thӏt thӓ sau khi làm nhѭ trên không rӱa mà dùng vҧi màn lau sҥch máu hay vӃt bҭn ÿӇ
ÿѭa vào chӃ biӃn các món ăn hoһc ÿѭa vào nhà lҥnh bҧo quҧn dӵ trӳ, còn da thӓ mang sѫ chӃ bҧo
quҧn và thuӝc.

V. MӜT SӔ KӺ THUҰT ĈҺC BIӊT TRONG &+Ă06©&7+Ӓ

5.1. Bҳt giӳ thӓ

Thӓ không phҧi là loài vұt leo trèo tӵ nhiên nên sӁ cҧm thҩy bҩt an khi bӏ nhҩc lên khӓi
mһt ÿҩt. Tuy nhiên nӃu có kӻ thuұt bҳt giӳ thӓ phù hӧp thì chúng có thӇ quen dҫn và chӏu ÿӵng
ÿѭӧc. Khi bҳt thӍ không ÿѭӧc cҫm tai nhҩc lên vì dӉ làm cho các mҥch máu, dây chҵng, thҫn kinh
bӏ ÿӭt, làm tө máu, rNJ tai thӓ. Không ÿѭӧc ôm nҳm bөng thӓ ÿӇ xách lên vì dӉ làm bөc dҥ dày,
ÿӭt ruӝt, sҧy thai. Không ÿѭӧc nҳm hai chân sau nâng lên vì thӓ sӁ giãy giөa mҥnh gây sҧy thai.
Bҳt thӓ ÿúng cách là phҧi nҳm chҳc da gáy nhҩc lên, còn tay khác tuǤ theo mөc ÿích bҳt thӓ mà
ÿһt ÿúng vӏ trí (hình 8-4). Ví dө nӃu bҳt cho ngѭӡi khác kiӇm tra hoһc tiêm bҳp thì nҳm da vùng
xѭѫng hông, sát ÿuôi, ÿһt thӓ ngӱa vӅ phía ngѭӡi kiӇm tra, ngѭӡi tiêm. NӃu tӵ mình kiӇm tra
hoһc nhӓ thuӕc mNJi, cho thӓ uӕng thuӕc thì tay kia ôm vòng xuӕng sӕng lѭng, ÿһt thӓ nҵm ngӱa
trên bàn hoһc trên nҳp lӗng trong vòng cánh tay ÿӇ nhӓ thuӕc.

Hình 8-4: Cách b̷t th͗ tr˱ͧng thành và th͗ con

5.2. Phân biӋt thӓ ÿӵc vӟi thӓ cái

Khi chӑn giӕng, viӋc phân biӋt thӓ ÿӵc cái tӯ lúc 20-30 ngày là cҫn thiӃt. Cách xác ÿӏnh
nhѭ sau: mӝt tay cҫm da gáy nhҩc thӓ lên, tay kia kҽp ÿuôi thӓ vào giӳa ngón tay trӓ và ngón tay
giӳa, tay ngón cái ҩn nhҽ vào lӛ sinh dөc vuӕt ngѭӧc lên phía bөng (hình 8-5). NӃu thҩy lӛ sinh
dөc tròn, hình trө nәi lên và xa lӛ hұu môn là con ÿӵc. NӃu lӛ sinh dөc kéo dài thành khe rãnh
gҫn lӛ hұu môn là con cái.

Hình 8-5: Phân bi͏t th͗ ÿ͹c, th͗ cái

5.3. Vұn chuyӇn thӓ

Khi vұn chuyӇn thӓ ÿi xa, cҫn nhҽ nhàng, ÿҧm bҧo cho thӓ yên tƭnh, nӃu thӓ hoҧng sӧ sӁ
phát ӕm hoһc làm thӓ chӃt. NӃu vұn chuyӇn ÿѭӡng dài thì thӍnh thoҧng nên cho thӓ uӕng nѭӟc,
Mӛi ngày cҫn cho thӓ ăn mӝt lҫn nhѭng ÿêm hôm trѭӟc ngày vұn chuyӇn thì không nên cho ăn
quá no. Có thӇ ӫ mҫm thóc hoһc ngô lên thành tҧng bӓ vào lӗng cho thӓ ăn vӯa thay thӭc ăn tinh
vӯa cung cҩp nѭӟc cho thӓ ÿӇ thӓ ÿӥ khát nѭӟc. Khi vұn chuyӇn thӓ ÿi xa tӕt nhҩt nên nhӕt mӛi
con mӝt ngăn thùng hoһc bu ÿan bҵng tre ÿӵng gà. NӃu vұn chuyӇn gҫn thì có thӇ nhӕt thӓ vào
mӝt túi xách cӭng. Khi trӡi nóng thì vұn chuyӇn vào sáng sӟm, còn nӃu trӡi rét thì vұn chuyӇn
vào chiӅu tӕi. NӃu cho thӓ vào cӕp xe thì chú ý không ÿұy kín vì nӃu ÿұy kín khi trӡi nҳng nóng
thӓ sӁ chӃt rҩt nhanh.
5.4. KiӇm tra sӭc khoҿ cӫa thӓ
Trong quá trình chăn nuôi phҧi ÿӏnh kǤ quan sát, ÿánh giá trҥng thái sӭc khoҿ cӫa thӓ ÿӇ
có biӋn pháp can thiӋp kӏp thӡi. Thӓ khoҿ thì rҩt linh hoҥt, phҧn ӭng nhanh vӟi tiӃng ÿӝng xung
quanh, khi ăn thӓ ÿӃn ngӱi thӭc ăn và ăn ngay. Da thӓ khoҿ thì nhҹn nhөi, lông bóng mѭӧt và
không có vҧy rӝp hoһc không rөng lông thành tӯng bãi. MNJi và mҳt khô, không có dӏch nhӡn, mNJ
chҧy ra, phân ӣ dҥng viên cӭng, nӃu thҩy viên phân mӅm, nhҹn, nhӓ kӃt dính vӟi nhau nhѭ chùm
nho thѭӡng thҧi vào sáng sӟm thì ÿó là "phân vitamin". Bình thѭӡng niêm mҥc hұu môn, cѫ quan
sinh dөc khô, không có vҧy, loét, không dính bӃt dӏch thӇ khác. Thӓ khoҿ thì thӣ ÿӅu, nhҽ nhàng,
không có tiӃng ÿӝng, kêu. Khi nҳn vuӕt da xung quanh thân mình thì không thҩy khӕi u, khi nҳn
da nhҩc thӓ lên thì thҩy liên kӃt dѭӟi da chһt chӁ, khi buông tay ra thì da thӓ trӣ lҥi bình thѭӡng.
Sau ÿây là mӝt sӕ thao tác thѭӡng dùng trong viӋc kiӇm tra và chăm sóc sӭc khoҿ cho
thӓ:
a. Ĉo thân nhi͏t
NӃu có hai ngѭӡi thì mӝt ngѭӡi giӳ thӓ ӣ tѭ thӃ nҵm sҩp trên bàn, hai tay nҳm da vùng
gáy và mông, ngѭӡi kia ÿo nhiӋt ÿӝ bҵng cách dùng mӝt tay cҫm ÿuôi, mӝt tay cҫm nhiӋt kӃ loҥi
nhӓ thҩm ѭӟt ÿҫu thuӹ ngân rӗi ÿѭa vào lӛ hұu môn, xoay nhҽ ÿѭa vào trӵc tràng sâu 2 cm và sau
mӝt phút là ÿӑc ÿѭӧc. NӃu chӍ có mӝt ngѭӡi thì ÿһt thӓ trên bàn, quay ÿҫu thӓ khҽp vào nách
mình, bàn tay ÿó nҳm lҩy da mông và ÿuôi, tay kia cҫm nhiӋt kӃ ÿo nhѭ trên.
b. Ĉ͇m nh͓p thͧ
ĈӇ thӓ yên tƭnh, tѭ thӃ tӵ nhiên ӣ trong lӗng chuӗng, quan sát và ÿӃm nhӏp dao ÿӝng
thành bөng trong 10 giây rӗi nhân vӟi 6.
c. Ĉ͇m nh͓p ÿ̵p tim m̩ch
Nhӏp tim thӓ hѫi khó xác ÿӏnh và ít có ý nghƭa trong viӋc chuҭn ÿoán bӋnh lý vì khi sӧ hãi
tim thӓ ÿұp nhanh hѫn nhiӅu. Có thӇ xác ÿӏnh ÿѭӧc nhӏp tim mҥch bҵng cách ÿӇ thӓ nҵm yên tƭnh,
dùng ӕng nghe ÿһt tҥi ÿiӇm 1/3 tӯ dѭӟi lên cӫa xѭѫng sѭӡn thӭ 2-4 tӯ bên trái hoһc cNJng có thӇ
bҳt mҥch ÿӝng mҥch ÿùi ӣ phía trong bҽn.
d. Tiêm th͗
Thông thѭӡng chӍ tiêm bҳp ӣ mһt trong ÿùi. Mӝt ngѭӡi bҳt thӓ, ngѭӡi khác tiêm cҫm chân
thӓ sao cho ngón tay trӓ ÿһt vào ÿҫu gӕi chân ÿó, tay thuұn cҫm bѫm tiêm ÿһt kim tiêm vào ÿiӇm
ÿһt cӫa ngón tay cái giӳ chân thӓ, chӛ ÿó có cѫ bҳp dày, không có mҥch máu lӟn. Cҫn chú ý khi
thӓ ÿҥp, cӵa mҥnh có thӇ làm rӡi bѫm tiêm.
e. Cho th͗ u͙ng thu͙c
ĈӇ tiӃt kiӋm thuӕc và dùng ÿúng liӅu, cҫn phҧi bҳt thӓ cho uӕng thuӕc trӵc tiӃp chӭ
không nên pha thuӕc vào nѭӟc uӕng hoһc thӭc ăn ÿҥi trà, thӓ ăn uӕng không hӃt ngay, thuӕc biӃn
chҩt, không có tác dөng.
Cho thӓ uӕng thuӕc trӵc tiӃp bҵng ӕng bѫm hoһc ӕng phөt nhӓ, ÿһt sâu vào miӋng qua
mép thӓ rӗi bѫm tӯ tӯ vào miӋng, thӓ sӁ nuӕt dҫn. Ĉӕi vӟi thӓ con theo mҽ, bҳt nhҩc thӓ lên chӡ
khi thӓ kêu há mӗm ra thì nhӓ thuӕc vào miӋng, nӃu nó không kêu thì nhӓ giӑt dѭӟi môi rӗi nó sӁ
uӕng ÿѭӧc, không nên cho trӵc tiӃp ӕng bѫm vào miӋng vì dӉ làm xây xát niêm mҥc miӋng.
5.5. Chăm sóc răng và móng cӫa thӓ
Răng thӓ sinh trѭӣng suӕt ÿӡi nên không ngӯng dài ra, ÿһc biӋt khi chúng không ÿѭӧc
gһm nhҩm thoҧ ÿáng ÿӇ bào mòn răng. Do vұy phҧi thѭӡng xuyên kiӇm tra răng thӓ. Răng thӓ có
thӇ mӝt lúc nào ÿó trӣ nên không ÿѭӧc sҳp xӃp hӧp lý nên không nghiӅn ÿѭӧc khi nhai và thұm
chí thӓ phҧi chӃt ÿói vì răng không chuҭn. Do vұy, ÿiӅu quan trӑng là phҧi thѭӡng xuyên có ÿӗ
gһm an toàn và phù hӧp ÿӇ ÿӅ phòng răng thӓ mӑc quá dài.
Cҳt móng cho thӓ có thӇ gһp khó khăn nhѭng khi móng quá dài cNJng phҧi làm. Cҫn phҧi
cҭn thұn khi cҳt móng cho thӓ, ÿӅ phòng thӓ ÿá khi giӳ thӓ vì nhѭ vұy có thӇ làm cho chúng bӏ
chҩn thѭѫng phҫn lѭng.
5.6. ThiӃn hoҥn thӓ
Thӓ ÿѭӧc thiӃn hoҥn sӁ sӕng lâu hѫn (thӓ cҧnh), hiӅn lành hѫn và ít biӇu hiӋn nhӳng tұp
tính xҩu. Thӓ ÿӵc không thiӃn thѭӡng ÿái ÿӇ ÿánh dҩu lãnh thә hay vãi ÿái khi sӧ hãi. Thӓ cái
thѭӡng dӉ bӏ ung thѭ buӗng trӭng, tӱ cung và vú. Hoҥn thӓ cái sӁ tránh ÿѭӧc nhѭng nguy cѫ này.
Thӓ không thiӃn dӉ ÿánh nhau vӟi thӓ cùng giӟi tính. Do vây, thӓ không ÿӇ làm giӕng nên
thiӃn/hoҥn khi chúng ÿӃn tuәi thành thөc vӅ tính (khoҧng 4 tháng tuәi). Tuy nhiên, ÿӇ thiӃn/hoҥn
thӓ cҫn có bác sƭ thú y chuyên nghiӋp có kinh nghiӋm ÿӇ ÿҧm bҧo an toàn.